Professional Documents
Culture Documents
LA - Vy
LA - Vy
TRNG I HC Y H NI
PHAN TH KHNH VY
NGHIN CU MT S YU T LIN
QUAN VI LCH BI NHIM SC TH
CA PHI NGI TRC LM T
LUN N TIN S Y HC
H NI - 2015
B GIO DC V O TO B Y T
TRNG I HC Y H NI
PHAN TH KHNH VY
NGHIN CU MT S YU T LIN
QUAN VI LCH BI NHIM SC TH
CA PHI NGI TRC LM T
LUN N TIN S HC
H NI - 2015
LI CM N
Tc gi lun n
LI CAM OAN
3. Cc s liu v thng tin trong nghin cu l hon ton chnh xc, trung
thc v khch quan, c xc nhn v chp thun ca c s ni
nghin cu.
Ti xin hon ton chu trch nhim trc php lut v nhng cam kt ny.
Phan Th Khnh Vy
CC THUT NG V CH VIT TT
a-CGH : Array Comparative Genomic Hybridization/lai so snh/i chiu b
gen dng chp DNA
a-SNP : Array Single Nucleotide Polymorphism/phn tch a hnh n
dng chp DNA
DNA : DeoxyriboNucleic Acid
FISH : Fluorescent In Situ Hybridization/lai hunh quang ti ch
FSH : Follicle Stimulating Hormone
GnRH : Gonadotropin Releasing Hormone
GnRHa : GnRH agonist/cht ng vn
GnRH anta : GnRH antagonist/cht i vn
hCG : Human Chorionic Gonadotropin
ICM : Inner Cell Mass/nguyn bo phi-mm phi
ICSI : IntraCytoplasmic Sperm Injection/tim tinh trng vo bo tng
ca non
IU : International Unit/n v quc t
IUI : Intra-Uterine Insemination/Bm tinh trng vo bung t cung
IVF : In-Vitro Fertiliztion/th tinh trong ng nghim
LBNST : Lch bi nhim sc th
LH : Luteinizing Hormone
LR : Likelyhood Ratio/t s kh nng
NGS : Next Generation Sequencing/gii trnh t gene th h mi
NST : Nhim sc th
PB : Phi bo
qPCR : Quantitative Polymerase Chain Reaction/Phn ng chui nh lng
RNA : RiboNucleic Acid
RR : Relative Risk/nguy c tng i
RRFC : Red Rock Fertility Center/trung tm th tinh ng nghim Red Rock
TE : Trophectoderm/nguyn bo l nui
MC LC
T VN ............................................................................................... 1
Chng 1: TNG QUAN .............................................................................. 4
1.1 S pht trin ca phi trc khi lm t. ................................................. 4
1.1.1 Phi giai on tin nhn. .............................................................. 4
1.1.2. Phi giai on phn chia (ngy 2-3 sau th tinh). ........................ 4
1.1.3 Phi du (phi ngy 4). ................................................................... 8
1.1.4 Phi nang (phi ngy 5-6). .............................................................. 9
1.1.5 Cc phng php nh gi cht lng phi. .................................. 11
1.2. Hin tng lch bi nhim sc th ca non v phi. ......................... 14
1.3. Phi th khm..................................................................................... 17
1.4. Cc phng php phn tch nhim sc th ca non v phi............... 18
1.4.1. Phng php lai hunh quang ti ch (fluorescent in situ
hybridization/FISH). .................................................................... 19
1.4.2. Phng php lai so snh b gen (comparative genomic
hybridization/CGH). .................................................................... 20
1.4.3. Phng php lai so snh b gen dng chp DNA (array
comparative genomic hybridization/a-CGH)................................ 21
1.4.4. Phng php phn tch a hnh n nucleotide dng chp DNA
(array Single Nucleotide Polymorphism /a-SNP). ........................ 21
1.4.5. Phng php phn ng chui Polymerase (Polymerase chain
reaction/PCR). ............................................................................. 21
1.4.6. Phng php gii trnh t gen th h mi (Next Generation
Sequencing/NGS). ....................................................................... 22
1.5. T l lch bi nhim sc th non, phi v mt s yu t lin quan. ... 22
1.5.1. T l lch bi nhim sc th non. ............................................ 22
1.5.2. T l lch bi nhim sc th tin nhn. ..................................... 22
1.5.3. T l lch bi nhim sc th phi ngy 3. ................................. 23
1.5.4. T l lch bi nhim sc th phi nang. .................................... 24
1.6. Hin tng t sa cha ca phi lch bi nhim sc th ngy 3. ........ 25
1.7. Mt s yu t lin quan n t l lch bi nhim sc th. .................. 26
1.7.1. S pht trin ca phi v t l lch bi nhim sc th. ................. 26
1.7.2. Hnh thi phi v t l lch bi nhim sc th. ............................. 29
1.7.3. Hormon kch thch bung trng, s p ng ca bung trng
v t l lch bi nhim sc th. .................................................... 34
1.7.4. Mt s nguyn nhn gy v sinh c lin quan n t l lch
bi nhim sc th. ........................................................................ 35
1.7.5. K thut th tinh trong ng nghim nh hng n t l lch
bi nhim sc th. ........................................................................ 36
1.7.6. Cc cp nhim sc th v t l lch bi nhim sc th. ................ 38
1.7.7. Tui m v t l lch bi nhim sc th. ...................................... 39
1.7.8. Yu t mi trng nh hng n lch bi nhim sc th............ 40
Chng 2: I TNG V PHNG PHP NGHIN CU.................. 41
2.1. i tng nghin cu. ........................................................................ 41
2.1.1. Tiu chun chn lc i tng. .................................................... 41
2.1.2. Tiu chun loi tr. ...................................................................... 41
2.1.3. S lng i tng. ...................................................................... 41
2.2. Phng php nghin cu v thu thp s liu....................................... 42
2.2.1. Thit k nghin cu. ..................................................................... 42
2.2.2. Phng php tin hnh v thu thp s liu.................................... 43
2.3. Phng tin nghin cu. ..................................................................... 48
2.4. Cc ch s, bin s nghin cu............................................................ 48
2.4.1. Cc ch s v c im mu nghin cu: ...................................... 48
2.4.2. Cc ch s v kt qu a-CGH:....................................................... 49
2.4.3. Cc tiu chun c lin quan n nghin cu. ................................ 49
2.5. X l s liu. ...................................................................................... 51
2.6. Vn o c trong nghin cu. ...................................................... 53
Chng 3: KT QU .................................................................................. 54
3.1. c im bnh nhn c xt nghim phi bng phng php a-CGH ... 54
3.2. T l lch bi nhim sc th phi ngy 3 sau th tinh. ..................... 55
3.2.1. T l lch bi nhim sc th v mc lch bi nhim sc th. ... 55
3.2.2. T l lch bi nhim sc th phn b theo cp nhim sc th. ...... 58
3.3. Kh nng t sa cha ca phi ngy 3 b lch bi nhim sc th........ 59
3.3.1. Kh nng pht trin thnh phi nang ca phi lch bi nhim
sc th ngy 3. ............................................................................. 59
3.3.2. Kh nng t sa cha ca phi ngy 3 b lch bi nhim sc th. ... 59
3.3.3. Mi lin quan gia kh nng t sa cha ca phi LBNST ngy
3 v tui m. ................................................................................ 60
3.4. Mt s yu t lin quan n lch bi nhim sc th qua phn tch
n bin. ................................................................................................... 61
3.4.1. Tin s sy thai, iu tr v sinh v lch bi nhim sc th. ......... 61
3.4.2. Nguyn nhn v sinh v lch bi nhim sc th. .......................... 61
3.4.3. Tui m lin quan n lch bi nhim sc th. ............................. 62
3.4.4. Nng FSH c bn ca m lin quan n lch bi nhim sc th. ... 62
3.4.5. Tc pht trin v hnh thi ca phi ngy 3 v lch bi
nhim sc th. ............................................................................. 63
3.4.6. Tc pht trin thnh phi nang, hnh thi ca phi nang v
lch bi nhim sc th.................................................................. 69
3.5. Mt s yu t lin quan n lch bi nhim sc th qua phn tch
a bin. ..................................................................................................... 77
3.5.1. Phn tch a bin 2 yu t: S lng phi bo v tui m. ........... 77
3.5.2. Phn tch a bin 2 yu t: s lng phi bo v s c mt mnh
vn. .............................................................................................. 78
3.5.3. Phn tch a bin 2 yu t: ng u v kch thc phi bo
v s c mt mnh vn. ............................................................... 79
3.5.4. Phn tch a bin 3 yu t: S phi bo, ng u v s c
mt mnh vn. ............................................................................. 80
3.5.5. Phn tch a bin 3 yu t: S phi bo, s c mt mnh vn,
v v tr mnh vn. ....................................................................... 83
Chng 4: BN LUN ............................................................................... 89
4.1. Bn lun v phng php phn tch di truyn. .................................... 89
4.1.1. Bn lun v vic sinh thit phi. .................................................. 89
4.1.2. Bn lun v phng php a-CGH. ............................................... 92
4.2. Bn lun v t l lch bi nhim sc th ca phi ngy 3. .................. 94
4.3. Bn lun v kh nng t sa cha ca phi lch bi nhim sc th. ... 96
4.4. Bn lun v mt s yu t lin quan n lch bi nhim sc th
qua phn tch n bin. ........................................................................... 102
4.4.1. Tin s iu tr th tinh trong ng nghim tht bi lin quan n
lch bi nhim sc th................................................................ 102
4.4.2. Nguyn nhn v sinh lin quan n lch bi nhim sc th........ 103
4.4.3. Tui m lin quan n lch bi nhim sc th. ........................... 105
4.4.4. Nng FSH c bn lin quan n lch bi nhim sc th. ....... 107
4.4.5. Tc pht trin ca phi ngy 3 sau th tinh (biu th qua
s lng phi bo) lin quan n lch bi nhim sc th. .......... 109
4.4.6. Hnh thi ca phi ngy 3 lin quan n lch bi nhim sc th. ...... 112
4.4.7. S pht trin ca phi t ngy 3 n giai on phi nang lin
quan n lch bi nhim sc th................................................. 116
4.4.8. Mc lch bi nhim sc th v kh nng hnh thnh phi nang.... 119
4.4.9. Kh nng pht trin thnh phi nang vo ngy 5 v gii tnh
ca phi lin quan n lch bi nhim sc th. .......................... 119
4.4.10. Cht lng ca phi nang (biu th qua cht lng ca mm phi
v nguyn bo l nui) lin quan n lch bi nhim sc th. ...... 121
4.5. Bn lun v mt s yu t lin quan n lch bi nhim sc th qua
phn tch a bin. .................................................................................... 122
4.5.1. Hai yu t: tui m v tc pht trin ca phi vo ngy 3 lin
quan n lch bi nhim sc th................................................. 123
4.5.2. Hai yu t: s lng phi bo v s c mt mnh vn lin quan
n lch bi nhim sc th. ........................................................ 124
4.5.3. Hai yu t: ng u v kch thc ca phi bo v s c
mt ca mnh vn c lin quan n lch bi nhim sc th........ 125
4.5.4. Ba yu t: s lng phi bo, ng u v s c mt ca
mnh vn lin quan n lch bi nhim sc th. ........................ 126
4.5.5. Ba yu t: s lng phi bo, s c mt mnh vn v v tr
mnh vn lin quan n lch bi nhim sc th. ........................ 127
KT LUN ................................................................................................ 129
NHNG NG GP MI CA NGHIN CU ..................................... 131
KIN NGH ............................................................................................... 132
HNG NGHIN CU TIP THEO ....................................................... 133
CC CNG TRNH CNG B LIN QUAN N LUN N
TI LIU THAM KHO
PH LC
DANH MC BNG
Bng 1.1: ng thun v h thng nh gi tin nhn ca t chc
Alpha. ....................................................................................... 11
Bng 1.2: ng thun v h thng nh gi phi giai on phn chia
ca t chc Alpha. .................................................................... 12
Bng 2.1: Bng tnh thng k lin quan gia yu t ch bo v t l
LBNST. .................................................................................... 52
Bng 3.1: c im tui m...................................................................... 54
Bng 3.2: c im v nguyn nhn v sinh. ........................................... 54
Bng 3.3: Tin s sn khoa c lin quan. .................................................. 55
Bng 3.4: T LBNST th phn b theo cc cp nhim sc th t thp
n cao. .................................................................................... 58
Bng 3.5: Kh nng pht trin thnh phi nang ca phi LBNST ngy 3..... 59
Bng 3.6: Kt qu nh gi li bng sinh thit t bo l nui ngy 5-6
ca phi nang pht trin t phi ngy 3 c LBNST. ................. 60
Bng 3.7: Kh nng t sa cha ca phi v tui m................................ 60
Bng 3.8: Tin s sy thai, iu tr v sinh v LBNST. ............................ 61
Bng 3.9: Nguyn nhn v sinh v LBNST. ............................................. 61
Bng 3.10: Tui m v nguy c LBNST. .................................................... 62
Bng 3.11: Nng FSH c bn v LBNST. ............................................. 62
Bng 3.12: S pht trin ca phi ngy 3 v LBNST.................................. 63
Bng 3.13: S ng u ca cc phi bo v LBNST. ................................ 65
Bng 3.14: S xut hin mnh vn trong phi v LBNST. ......................... 66
Bng 3.15: S phn b mnh vn v LBNST. ............................................ 67
Bng 3.16: S pht trin thnh phi nang v LBNST. ................................ 69
Bng 3.17: So snh gia phi pht trin chm n ngy 6 mi hnh thnh
phi nang v phi pht trin nhanh n ngy 5 thnh phi
nang v LBNST. ....................................................................... 70
Bng 3.18: Tc pht trin ca phi vo ngy 5 v LBNST. ................... 71
Bng 3.19: Mc LBNST v kh nng hnh thnh phi nang. ................. 72
Bng 3.20: Gii tnh ca phi nang ngy 5 v LBNST. .............................. 73
Bng 3.21: Cht lng ca mm phi v LBNST. ...................................... 73
Bng 3.22: Cht lng ca nguyn bo l nui phi v LBNST. ................ 74
Bng 3.23: Cht lng phi nang ni chung v LBNST. ............................ 74
Bng 3.24: Cht lng phi nang ngy 5 v LBNST. ................................. 75
Bng 3.25: Cht lng phi nang ngy 6 v LBNST. ................................. 76
Bng 3.26: Lin quan gia tui m; s lng phi bo v LBNST. ............ 77
Bng 3.27: Lin quan gia s lng phi bo; t l mnh vn v LBNST. ..... 78
Bng 3.28: Phi bo khng u, mnh vn > 15% v LBNST. ................... 79
Bng 3.29: Phi bo khng u, mnh vn >5% v LBNST....................... 80
Bng 3.30: Phi pht trin nhanh/chm, kch thc phi bo khng u,
mnh vn >15% v LBNST...................................................... 81
Bng 3.31: Phi pht trin nhanh/chm, kch thc phi bo khng u,
mnh vn >5% v LBNST........................................................ 82
Bng 3.32: Phi pht trin nhanh/chm, mnh vn > 15%; phn b ri
rc v LBNST........................................................................... 83
Bng 3.33: Phi pht trin nhanh/chm, mnh vn >5% phn b ri rc
v LBNST. ............................................................................... 84
Bng 3.34: Cc yu t ch bo (CB) c gi tr d on LBNST ca phi
xp t cao xung thp. .............................................................. 85
DANH MC HNH
Hnh 1.1: S pht trin ca phi ngy 2 v 3 .............................................. 7
Hnh 1.2: Phi du ngy 4 .......................................................................... 8
Hnh 1.3: Phi giai on to nang/ cavitation .............................................. 9
Hnh 1.4: Phn loi phi nang ................................................................... 14
Hnh 2.1: Phng php tim tinh trng vo bo tng non ...................... 44
Hnh 2.2: Phng php sinh thit phi bo ngy 3 ..................................... 45
Hnh 2.3: Kt qu a-CGH phi 46,XX . ..................................................... 46
Hnh 2.4: Kt qu a-CGH phi 46,XY . ..................................................... 46
Hnh 2.5: Phng php sinh thit nguyn bo l nui ............................... 47
Hnh 3.1: Kt qu a-CGH ca 1257 phi ngy 3. ....................................... 55
Hnh 3.2: Th loi (mc LBNST) ca 1257 phi ngy 3 ....................... 56
Hnh 3.3: Lch bi NST th phc tp ( 4 cp NST). ............................... 56
Hnh 3.4: Lch bi 3 cp NST (45,XY;+15,-16,-19). .............................. 57
Hnh 3.5: Lch bi 2 cp NST (44,XX;-17,-19). ..................................... 57
Hnh 3.6: Lch bi NST 18 (47,XY; +18)............................................... 57
Hnh 3.7: Lch bi NST 22 (45,XX;-22). ............................................... 57
Hnh 3.8: Phi s 4 vo ngy 3 ca bnh nhn Zaic.S................................ 64
Hnh 3.9: Phi s 2 vo ngy 3 ca bnh nhn Garcia.A............................ 64
Hnh 3.10: Phi s 9 vo ngy 3 ca bnh nhn Borchardt.M. ..................... 65
Hnh 3.11: Phi s 7 vo ngy 3 ca bnh nhn Waner.T. ........................... 66
Hnh 3.12: Phi s 4 vo ngy 3 ca bnh nhn Lucente.M. ........................ 67
Hnh 3.13: Phi s 5 vo ngy 3 ca bnh nhn Dacy.S. ............................. 68
Hnh 3.14: Phi s 8 vo ngy 3 ca bnh nhn Dittrich.J. .......................... 68
Hnh 3.15: Phi s 6 vo ngy 3 ca bnh nhn Shen.M.............................. 69
Hnh 3.16: Phi s 7 v 8 vo ngy 5 ca bnh nhn Guarino.T. ................. 76
Hnh 3.17: Phi s 3 ca vo ngy 6 ca bnh nhn Cherry.E. .................... 77
1
T VN
Chng 1
TNG QUAN
Hnh 1.1: S pht trin ca phi ngy 2 v 3 (t tri qua phi: phi c 2 phi
bo, 4 phi bo, 6 phi bo v 8 phi bo) (Ngun: RRFC)
8
Hnh 1.3: Phi giai on to nang/ cavitation (t tri qua phi: xut hin khe
dch gc 2 gi; cc khe dch ln dn, nhiu ln, khe dch chim di 1/2 th
tch phi) (Ngun: RRFC)
S hnh thnh v pht trin phi nang ph thuc vo mt s yu t lin
quan n bnh nhn nh: cht lng tinh trng, tui ca m cng nh cc yu
t khc lin quan n s pht trin ca phi giai on trc . S lng
non thu c, s lng trng th tinh, s lng hp t, v s lng phi
pht trin n giai on 8 phi bo vo ngy 3 cng nh hng n s hnh
thnh phi nang.
Phi nang thng hnh thnh khong 100 gi sau khi th tinh. Sau 5-6
ngy nui cy, 26-65% phi s pht trin n giai on ny. S pht trin cn
ty thuc vo phng php nui cy v thnh phn ca mi trng nui cy.
* S bit ha t bo.
ngi, phi giai on 8 phi bo vn c c tnh ton nng
(toptipotent), bng chng l khi tin hnh chn on trc lm t, nu sinh
10
thit mt hoc hai phi bo th phi vn c kh nng pht trin bnh thng.
Tuy nhin, nu sinh thit mt phi bo giai on 4 phi bo s nh hng
n s pht trin ca phi v gim s lng nguyn bo phi (mm phi)
[16]. Trong qu trnh hnh thnh phi nang, 2 loi phi bo c hnh thnh l
nguyn bo phi (Inner Cell Mass/ICM) v nguyn bo l nui
(Trophectoderm/TE). Nguyn bo l nui l loi phi bo c bit ha u
tin trong qu trnh hnh thnh thai. Hai loi phi bo ny ngy cng khc
nhau khi chng di chuyn ti cc v tr mi trong qu trnh to nang. Nguyn
bo l nui c hnh bu dc v phn cc (polarization) trong khi nguyn
bo phi c vn gi hnh trn v hnh thi khng thay i. Cc nguyn bo l
nui ni vi nhau qua nhng phn tip xc b mt nh, trong khi nguyn
bo phi tip xc cht ch vi nhau to thnh mt khi. V tr v s pht trin
ca nguyn bo l nui v nguyn bo phi ph thuc vo s phn cc v s
hnh thnh trc phn bo ca phi c hnh thnh t khi trng mi bt u
c th tinh. Cc nguyn bo phi di chuyn v pha mt cc ca phi gi l
cc phi (embryonic pole), cc phi bo ny lin kt cht vi nhau v c c
tnh a nng (pluripotent). Cc nguyn bo l nui to thnh hng ro bn
ngoi bo v mm phi v c bit ha thc hin chc nng ny [17].
* S lng phi bo ca phi nang.
m bo phi pht trin v lm t, s lng phi bo ca phi nang
v t l gia s lng nguyn bo phi v s lng nguyn bo l nui c
chi phi v iu ha bi h thng gen. ngi, tc phn chia ca nguyn
bo l nui nhanh hn so vi tc phn chia ca nguyn bo phi. Nguyn
bo l nui nhn i khi bt u qu trnh to nang vo ngy th 4 to
thnh phi nang vo ngy th 5, trong khi nguyn bo phi nhn ln vo
ngy th 5 v 6. Khi phi nang ln dn, tc nhn ln ca nguyn bo l
nui l 1.5 chu k/ 24 gi nhanh hn so vi nguyn bo phi [18]. Thng
11
thng tng s phi bo ca phi nang l trn 60 phi bo. ngi, phi
nang ngy 5 c khong 60 phi bo, tng n 160 vo ngy 6 v trn 200 sau
khi thot mng vo ngy 7; 40% s phi bo to mm phi [18].
1.1.5 Cc phng php nh gi cht lng phi.
S phn chia phi bo xy ra ng thi vi hin tng sao li cc cht
liu di truyn, nu s phn chia bt thng s lm thay i s lng phi bo,
hnh dng phi bo, ri lon cc nhim sc th nh hng n cht liu di
truyn nm trong gen trn cc nhnh ca nhim sc th. Hu qu l phi
khng pht trin c v phi cht, hoc th thai cht lng km sinh ra
nhng a tr tt nguyn.V vy nh gi phi chn lc phi mang ngha
nhn vn, cn c nghin cu thn trng p dng c hiu qu. Sau y l
cc phng php nh gi phi c cng b v p dng.
* nh gi tin nhn.
nh gi tin nhn ph thuc vo kch thc ca tin nhn v v tr ca
tin nhn. C nhiu h thng thang im nh gi tin nhn. H thng
c s dng ph bin Vit Nam l ng thun v h thng nh gi tin
nhn ca t chc Alpha (bng 1.1) [19].
Bng 1.1: ng thun v h thng nh gi tin nhn ca t chc Alpha.
Thang
Phn loi M t
im
1 i xng 2 tin nhn c kch thc tng i u; kch
thc v s ht nhn nh nhau (3-7); cc ht
nhn nm song song vi ng tip xc gia 2
tin nhn hay phn b ri rc
2 Khng i xng Nhng cch sp xp khc ca tin nhn nh nm
vng ngoi vi ca trng
3 Bt thng Tin nhn vi 1 hoc khng c ht nhn
12
Phi nang rng Phi nang ang thot mng Phi nang thot mng
Hnh 1.4: Phn loi phi nang (Ngun: RRFC).
1.4.3. Phng php lai so snh b gen dng chp DNA (array comparative
genomic hybridization/a-CGH).
Gn y, mt phng php n gin hn v cho kt qu nhanh hn
c pht trin t phng php CGH l phng php lai so snh b gen dng
chp DNA (a-CGH). Nguyn l ca phng php ny cng gn ging nh
phng php CGH nhng c nhy cao hn, k thut thao tc n gin v
nhanh hn.
Phng php ny c p dng thnh cng trong chn on tin lm
t t nm 2004 [40]. Nm 2010, phng php ny c kim chng xc
minh v c ng dng trong iu tr lm sng phc v chn on tin lm t
mt s nc tn tin nh Hoa k v chu u [41],[42].
1.4.4. Phng php phn tch a hnh n nucleotide dng chp DNA
(array Single Nucleotide Polymorphism /a-SNP).
Phng php ny cng c th nh gi c c 23 cp nhim sc th
da trn vic phn tch a hnh n nucleotide (single nucleotide
polymorphism /SNP). a hnh n nucleotide (SNP) l mt chui DNA bin
i xy ra khi nucleotide n A, T, C hoc G - trong b gen khc nhau gia
cc thnh vin ca mt loi sinh hc hoc cp nhim sc th trong mt c th.
Chp SNP c to bi cc on DNA gi l oligonucleotide, n c kh nng
phn bit s thay i ca cc SNP v v vy em li thng tin v di truyn ca
mt t bo.
1.4.5. Phng php phn ng chui Polymerase (Polymerase chain
reaction/PCR).
Phng php phn ng chui Polymerase (PCR) c dng chn
on ri lon ca mt gen, bao gm c ri lon gen ln v gen tri. Phng
php phn ng chui polymerase cn c gi l phng php nhn ln DNA
(DNA amplification). Khi cn phn tch mt on DNA no , ngi ta
22
Theo Munne 2007, trong tng s phi c tc pht trin v hnh thi
tt nht (trn 6 phi bo vo ngy 3, c mnh vn di 20%,) th 44% c s
lng nhim sc th bnh thng trn bnh nhn di 35 tui, t l ny gim
xung cn 42% trn bnh nhn 35-37 tui, 30% trn bnh nhn 38-40 tui v
21% bnh nhn trn 41 tui. Ngc li, i vi phi c cht lng km
(di 6 phi bo vo ngy 3 v c mnh vn trn 20%) ch c 30% phi c s
lng nhim sc th bnh thng bnh nhn di 35 tui v 12% bnh
nhn trn 41 tui [69].
* Phi bo a nhn.
C th thy phi bo c nhiu nhn bt k giai on no t ln phn
chia u tin cho n giai on phi nang, nhng thng gp nhiu phi c
hai phi bo. Tn sut chu k c phi c nhiu nhn c cng b l t
14-79% v tn s phi c nhiu nhn cho tng bnh nhn l t 15-33,6%
[76],[77],[78]. Tn sut khc nhau gia cc trung tm th tinh ng nghim c
th do cch kch thch hormone v iu kin mi trng nui cy khc nhau
[79]. Trong nghin cu ca Walmsley nm 2007 thy rng 12,5 % ca 55612
hp t ngy 1 c phi bo nhiu nhn vo ngy 2 v 5% c phi bo nhiu
nhn vo ngy 3, v vy khong 17,6% phi c phi bo nhiu nhn cc
mc khc nhau [80]. Van Royen v cng s cng thy rng phi bo c
nhiu nhn thy nhiu hn ngy 2 (27%) so vi ngy 3 (15%) [78].
Alikani v cng s cng b rng 16% phi c phi bo nhiu nhn
c th pht trin thnh phi nang so vi t l ca phi bnh thng l 32%
[63]. Tuy nhin t l phi c phi bo hai nhn s pht trin thnh phi nang
cao hn so vi phi c phi bo c nhiu hn hai nhn (38% so vi 9%) [77].
Tuy nhin, chuyn phi c phi bo nhiu nhn s dn n t l sy thai cao
hn 6 ln (19% so vi 3%) [81].
S dng phng php FISH trn phi c phi bo nhiu nhn thy rng
t l bt thng nhim sc th cao t 55-100%. T l khc nhau l do s
lng nhim sc th c nghin cu [10],[82],[83],[84]. Phi c phi bo
hai nhn ngy 3 c t l bt thng t hn phi c phi bo nhiu hn hai
nhn (68% so vi 96%) [85]. Phi c phi bo nhiu nhn thng lin quan
vi s hnh thnh mnh vn t bo v nhng bt thng hnh thi khc [62].
* Non v phi khng l/c kch thc ln (Giant eggs and embryos).
Non khng l thng c kch thc bao gm c mng trong sut trung
bnh khong 200 m v tn sut gp khong 0,3% [86]. Phi pht trin t
33
non khng l thng l tam bi hoc tam bi th khm dng XXX hoc
XXY v gi l c ngun gc t m [87]. Theo Balakier th phi to ra t
non khng l c th pht trin thnh phi nang v c th to nn thai tam bi
c ngun gc t m (digynic triploid fetuses) [86].
* Phi c mt phi bo to ni tri.
Nhng phi c mt phi bo to bao quanh l nhng phi bo nh nh
nhng mnh vn, hay pht trin thnh a bi (polyploidy) hoc a bi th
khm, phi bo to thng c nhiu nhn [87]. Theo nghin cu ca Magli v
cng s nm 2001 nghin cu trn 20 phi c phi bo ni tri th 14/20 phi
c phi bo ni tri c nhiu nhn. Trong 12 phi l a bi, 8 phi c bt
thng phc tp [10].
* Phi c bo tng khng ng nht (cytoplasm irregularities).
Theo Magli v cng s, bo tng ca non c khng bo (vacuole)
hoc cc im vi sm mu (dark inclusion) khng c lin quan n lch bi
nhim sc th. Tuy nhin phi m bo tng c nhng vng m g gh
(cytoplasm concentration) c t l lch bi nhim sc th cao hn nhng phi
c bo tng bnh thng (86% so vi 63%) [10].
* Phi c hnh bu dc, ko di.
Magli v cng s nghin cu thnh phn nhim sc th ca 18 phi c
hnh bu dc v thy rng t l lch bi nhim sc th khng khc so vi phi
c hnh cu bnh thng [10]. Nhng phi ny c th pht trin thnh thai
sng [88].
* Hnh thi phi nang v lch bi nhim sc th.
Lch bi nhim sc th c nh hng xu ti s pht trin ca phi
giai on phi nang dn ti gim cht lng ca mm phi v nguyn bo l
nui cng nh tc pht trin ca phi nang [89]. Trong nghin cu ca
Alfarawati v Kroener s dng phng php a-CGH trn phi nang cng thy
34
c cht lng tt, c kh nng pht trin v trng thnh c thu np sau
p ng vi hormone kch thch liu thp. Ngc li, mt s nghin cu
khc, cc tc gi li thy rng nu kch thch liu cao, thm ch c bnh
nhn tr tui, t l lch bi nhim sc th tng cao [21]. V vy, Baart v cng
s thc y vic kch thch bung trng nh (mild stimulation) gim s
lng phi b lch bi nhim sc th [33].
nhim sc th phi. Tuy nhin, bnh nhn c cht lng tinh trng km,
gim kh nng chuyn ng v tng cc mnh vn DNA, th kh nng phi b
lch bi nhim sc th cao. Phng php tim tinh trng vo bo tng non
khng th chn la tinh trng c cht lng cao nht. iu ny c th gii
thch l nhng yu t t tinh trng nh hng n cht lng ca phi thng
qua nhng sai st ca trung th, ri lon hot ng ca cc ty th v kh nng
hot ha non b ri lon [108].
1.7.6. Cc cp nhim sc th v t l lch bi nhim sc th.
S dng phng php FISH, ngi ta nhn thy rng nhng nhim sc
th thng b lch bi giai on trc khi lm t l 16, 22, 21 v 15 [109].
Nm 2003, Rubio cng dng phng php FISH kim tra 6 cp nhim
sc th (13, 16, 18, 21, 22 v XY) nhng bnh nhn c tin s sy thai lin
tip thy lch bi nhim sc th 16 v 22 l thng gp nht [73].
Nm 2011, Alfarawati s dng phng php a-CGH kim tra 500 phi
nang v thy 283 (56,7%) c lch bi nhim sc th vi nhiu th loi khc
nhau. Cc bt thng trn lin quan cht ch vi tui ca ngi m , t l ny
tng t 51% n 60,7% tng ng vi nhm tui m t 31-37 v 38-47 tui.
Ph n trn 37 tui c nguy c cao so vi ph n di 37 tui, c th l: t l
lch bi nhim sc th 21 tng gp 10 ln, t l lch bi nhim sc th 12, 14
v 18 tng gp 5 n 6 ln, t l lch bi nhim sc th 1, 2, 11, 15, 17, 20 v
22 tng gp 2 ln [90].
Chng 2
I TNG V PHNG PHP NGHIN CU
N = c mu ti thiu
Z(1-/2) biu th tin cy; Nu tin cy ca nghin cu l 95%, tng ng
vi = 5% th Z (1-/2) = 1,96.
l sai lch ca nghin cu so vi thc t (v khi nghin cu ch l kt
qu ca mt qun th =N m khng phi ton th cng ng nn khi p dng
cho cng ng s c sai lch . sai lch ch trong gii hn t 0,1%
(0,01) n 10% (0,1).
p biu th mt t l i din cho 1 tiu thc nghin cu (t l bnh, t l ri
lon nhim sc th) c xc nh mc tiu nghin cu v lin quan n
su ca nghin cu.
q = 1-p biu th t l bnh thng.
p dng vo nghin cu ny:
tin cy = 95% tng ng = 5% th Z 1-/2 = 1,96
p = 53% = 0,53 (t l phi pht trin bnh thng khng c mnh vn
m b lch bi th, trich dn ti liu ca Magli 2007 [2].
q = 1- 0,53 = 0,47
= 0,055 (gii hn cho php v thng k )
Thay s li vo cng thc trn ta c:
Chc ly non.
Non c ly qua ng m o di s ch dn ca siu m 36 gi
sau khi dng hCG. Non ly ra c nui cy trong mi trng Global
(LifeGlobal, USA) vi 10% SSS (Serum Substitute Supplement, Irvine
Scientific, USA) trong t cy CO2 6,5 %, O2 5%, N2 88,5 % nhit 370C.
Tim tinh trng vo bo tng ca non (ICSI).
Tt c non trng thnh c th tinh bng phng php tim tinh
trng vo bo tng ca non vi tinh trng ca chng hoc ca ngi hin
tinh trng (hnh 2.1).
Hnh 2.1: Phng php tim tinh trng vo bo tng non (Ngun: RRFC).
nh gi th tinh v qu trnh nui cy phi.
Khong 16-18 gi sau khi tim tinh trng vo non, trng c c
nh gi xem c th tinh hay khng. Nu th tinh to thnh phi s xut
hin 2 tin nhn v 2 cc cu. Sau phi c nh gi ghi im tng thi
im 40 gi, 68 gi v 112 gi sau khi th tinh. S lng v hnh th ca
nhn, s phi bo, v th loi mnh vn c thu thp nh gi cht lng.
Sinh thit phi bo.
Phi ngy 3 c sinh thit trong mi trng khng c Mg v Ca. S
dng laser khng tip xc 1,48 micron (Saturn active, Research Instruments)
m l mng trong sut. Trnh tia laser tip xc vi phi bo. Khi
mng trong sut c m, dng kim sinh thit c ng knh 30-35mm
ht nh nhng 1 phi bo vo ngy th 3 (66-68 gi sau tim tinh trng) (hnh
45
Hnh 2.2: Phng php sinh thit phi bo ngy 3 (Ngun: RRFC).
Phn tch di truyn bng phng php a-CGH.
Phi bo ly ra c ra sch ri cho vo PCR tube c cha 2 l mi
trng (cung cp bi genesis genetics). Cc PCR tube c lm ng lnh t
nht 1 gi trc khi c gi ti phng xt nghim di truyn Genesis
Genetics (Detroit, Michigan, USA) nh gi 23 cp nhim sc th ca phi
bng phng php a-CGH. Trong qu trnh di chuyn, cc PCR tube c gi
lnh nh kh (dry ice).
Ti phng xt nghim di truyn, phi bo c lm phn r (lysed).
DNA ca phi bo cn xt nghim v DNA chng c nhn ln bng
phng php SurePlex (BlueGnome, UK). DNA ca phi bo cn xt nghim
v DNA chng c c nh du bng h thng nh du hunh quang
theo s hng dn ca nh sn xut (BlueGnome, UK). Thi gian nh
du l 3 gi. Sau , DNA c nh du s c tip xc vi chp DNA
(24Sure-BlueGnome) v c qua m. Sng hm sau, chp DNA c
ngm 10 pht dung dch 2x SSC/0,05% Tween-20 nhit khong 25
C, sau 10 pht dung dch 1x SSC nhit 25 C, tip theo 0,1x
SSC trong 5 pht nhit 59 C v cui cng 1 pht trong dung dch 0,1
46
Hnh 2.5: Phng php sinh thit nguyn bo l nui (Ngun: RRFC).
1257
Phi c k t qu a-CGH
474 783
Phi bnh th ng Phi LBNST
241 141
Phi nang ngy 5 Lo i b /
Dng cho NC khc
78
Phi nang ngy 6 112
Xt nghi m l i
Chuy n phi/ 33 79
ng l nh Phi Bnh th ng Phi LBNST
48
2.4.2. Cc ch s v kt qu a-CGH:
T l lch bi th.
T l phi bnh thng.
T l lch bi th trn 1 cp, 2 cp, 3 cp v 3 cp nhim sc th.
2.4.3. Cc tiu chun c lin quan n nghin cu.
* Nng FSH trong mu.
Nng FSH trong huyt thanh ca bnh nhn c xt nghim vo
ngy th 2 hay 3 ca chu k kinh bng phng php Immuno assay (ROCHE
E411, Indiana, USA) v c tnh bng n v mIU/ml. Nng FSH 10
mIU/ml c ly lm im ct phn bit gia bnh nhn b gim d tr
bung trng v bnh nhn c bung trng bnh thng v sinh l [122].
* nh gi phi giai on phn chia (3 ngy sau th tinh).
nh gi phi giai on phn chia da vo c im quan st phi
nh: s lng phi bo:
o Phi c 4-6 phi bo = phi chm pht trin.
o Phi c 7-9 phi bo = phi pht trin bnh thng.
o Phi c 10 phi bo = phi pht trin nhanh.
S lng mnh vn trong phi: % mnh vn so vi tng th tch
phi:
o 5% mnh vn = s lng mnh vn t.
o 6-15% mnh vn = s lng mnh vn trung bnh.
o 16-30% mnh vn = s lng mnh vn nhiu.
o >30% mnh vn = s lng mnh vn rt nhiu.
S phn b mnh vn trong phi:
o Tp trung: cc mnh vn nm tp trung ti mt v tr trong
phi thng vng ngoi vi.
o Ri rc: cc mnh vn nm ri rc trong phi gia cc phi bo.
50
nh gi bc 2:
i vi phi nang t giai on 2 n giai on 6, cn phi nh gi bc
2 di knh hin vi o ngc v c im nguyn bo phi (inner cell
mass/ICM) v nguyn bo l nui (trophectoderm cells /TE) nh sau:
o nh gi nguyn bo phi (inner cell mass /ICM):
Loi A =khi c rt nhiu t bo lin kt cht ch.
Loi B =khi vi t bo lin kt lng lo.
Loi C =khi c rt t t bo.
Loi D =khi khng thy ICM.
o nh gi t bo l nui (trophectoderm cell /TE )
Loi A = nhiu t bo lin kt to thnh biu m kt.
Loai B = vi t bo to thnh biu m ri rc.
Loi C = c vi t bo ln.
2.5. X l s liu.
Cc s liu thu c s c x l bng phng php tnh thng k
nh sau:
* Php tnh thp phn xc nh t l.
Khi bnh phng /Chi-square/ X2 xc nh s khc nhau gia 2 t l
c ngha thng k khi 2 3,84 tng ng vi p<0,05 (nh tnh).
(ad bc). N
Khi bnh phng (Chi square ) = ------------------------------
(a+b) (c+d) (a+c) (b+d)
* Php tnh nguy c tng i (Relative Risk/RR).
RR biu th c th cch o lng hng nh lng v hu qu (lch
bi nhim sc th) tng cao gp bao nhiu ln khi c yu t nguy c tc ng
so vi nhm chng khng c yu t nguy c tc ng. Cch tnh da vo
bng 2x2 nh sau (bng 2.1):
52
Chng 3
KT QU
3.1. c im bnh nhn c xt nghim phi bng phng php a-
CGH:
Tng cng c 203 bnh nhn vi tng s 1257 phi c sinh thit
chn on lch bi NST c mt s c im sau:
Bng 3.1: c im tui m.
Tui S bnh nhn c ly phi S lng phi
<35 93 (45,8 %) 640 (51 %)
35-40 83 (40,9 %) 481 (38,3 %)
>40 27 (13,3%) 136 (10,7 %)
Cng 203 (100%) 1257 (100 %)
474
(3 7 , 7 % )
783
(6 2 , 3 % )
30.2%
37.7%
3.6% 10.1%
18.4%
Nhn xt: Phi b LBNST c kh nng pht trin thnh phi nang vi t l
bng na phi bnh thng (RR=2,1).
3.3.2. Kh nng t sa cha ca phi ngy 3 b lch bi nhim sc th.
Trong tng s 1257 phi c sinh thit ngy 3 c 253 phi b LBNST
nhng vn c th pht trin c thnh phi nang. Trong s 253 phi ny vo
ngy 5 v 6 sau khi th tinh, 112 phi nang c s ng ca bnh nhn
tin hnh sinh thit xt nghim da trn phn tch nguyn bo l nui cho kt
qu sau (bng 3.6):
60
Nhn xt: 29,5% phi b LBNST ngy th 3 c kh nng pht trin thnh
phi nang vo ngy th 5, 6 v c kh nng t sa cha tr li bnh thng
(qua xt nghim t bo l nui).
3.3.3. Mi lin quan gia kh nng t sa cha ca phi LBNST ngy 3 v
tui m.
Bng 3.7: Kh nng t sa cha ca phi v tui m.
S phi T sa cha Khng t sa cha
Tui RR
xt nghim (bnh thng) (LBNST)
Nhn xt: Ri lon phng non, bung trng a nang v yu t tinh trng l 3
yu t tng ng vi LBNST cao > 60%, tng trn 2 ln so vi yu t t
cung; V sinh khng r nguyn nhn s khng c phc iu tr r rng v
kh phc tp, ng thi cng lin quan nhiu n t l LBNST cao (65,9%).
62
Nhn xt: Kch thc phi bo ngy 3 khng ng u (Hnh 3.10 v 3.11)
tng ng vi LBNST kh cao 81,6% tng gp gn 2 ln so vi phi c kch
thc phi bo ng u (44,1%); Kch thc phi bo ngy 3 khng ng
u l ch bo trong tin lng phi LBNST vi gi tr trung bnh (LR(+) =
2,69 v LR(-) = 0,48).
66
Nhn xt: Phi chm hoc ngng pht trin t ngy 3 n giai on phi
nang c nguy c tng LBNST ln 1,75 ln so vi phi pht trin thnh phi
nang. Phi ngng pht trin l ch bo trong tin lng phi LBT vi gi tr
trung bnh (LR(+) = 2,1 v LR(-) = 0,48).
Trong tng s 1257 phi c 685 (54,5%) phi ngng pht trin giai
on phn chia hay chm pht trin giai on phi du hay phi nang sm
(giai on 1); cn li 572 phi tip tc pht trin theo tc khc nhau thnh
phi nang (giai on 2-6) tng ng vi t l LBNST cng khc nhau c
nu trong bng sau (bng 3.17).
Bng 3.17: So snh gia phi pht trin chm n ngy 6 mi hnh thnh
phi nang v phi pht trin nhanh n ngy 5 thnh phi nang v LBNST.
Nhn xt: Phi pht trin chm (thnh phi nang vo ngy 6) tng ng vi
t l LBNST 66,7%; cao hn khong 2,3 ln so vi phi nang pht trin bnh
thng (thnh phi nang vo ngy 5) (RR = 2,3 v P <0,001);
Phi pht trin chm thnh phi nang vo ngy th 6 l ch bo trong
tin lng phi LBNST vi gi tr trung bnh (LR(+) =2,52 v LR(-) = 0,51).
71
Nhn xt: Phi LBNST pht trin thnh phi nang vo ngy 5 sau khi th
tinh vi tc chm hn phi bnh thng.
Phi nang pht trin chm c bit l khi ngng pht trin hay giai
on phi du l ch bo tin lng LBNST vi gi tr cao (LR (+) >5).
72
Nhn xt: T l gii tnh 1:1 i vi phi pht trin bnh thng vo ngy
th 5. T l LBNST ca phi c gii tnh nam v n khc bit khng c
ngha thng k, c ngha l nguy c phi b LBNST khng b chi phi bi
gii tnh.
* Cht lng ca mm phi (ICM) v lch bi nhim sc th.
Trong tng s 1257 phi c xt nghim a-CGH, c 685 phi chm
hay ngng pht trin, cn li 572 phi pht trin thnh phi nang (giai on 2-
6) vo ngy 5 v 6. Sau y l kt qu nghin cu mt s yu t lin quan
LBNST ca 572 phi nang ni trn (bng 3.21).
Bng 3.21: Cht lng ca mm phi v LBNST.
LBNST Bnh thng
Mm phi S S Cng RR LR (+) LR(-)
% %
phi phi
Loi C-D 58 80,6a 14 19,4 72 2,74 6 0,57
Loi B 131 46,3b 152 53,7 283 1,57 1,34 0,66
Loi A 64 29,5c 153 70,5 217 1
Cng 253 319 572
(Ghi ch: RR v LR so snh vi mm phi loi A)
Pa,b<0,001; Pa,c<0,001; Pb,c<0,001
Nhn xt: nh gi hnh thi cht lng ca mm phi (ICM) cho thy nh
hng ca LBNST. Cht lng ICM gim dn khi t l LBNST tng
(P<0,001). Phi c ICM loi A (cht lng tt) thy 70,5% phi bnh
74
thng so vi 29,5% phi LBNST. Phi c ICM loi C-D (khng c hay c
cht lng km) c t l LBNST cao gp gn 3 ln so vi phi c ICM loi A
(cht lng tt) (RR=2,74; P<0,001); ICM loi C-D l ch bo tin lng
LBNST c gi tr cao vi LR(+)=6 v LR(-)=0,57.
* Cht lng ca nguyn bo l nui phi (TE) v lch bi nhim sc th.
Bng 3.22: Cht lng ca nguyn bo l nui phi v LBNST.
Nguyn bo l LBNST Bnh thng
Cng RR LR(+) LR(-)
nui S phi % S phi %
Loi C 67 79,8a 17 20,2 84 2,1 2,69 0,41
Loi B 157 38,1b 255 61,9 412 0,99 0,99 1
Loi A 29 38,2c 47 61,8 76 1
Cng 253 319 572
(Ghi ch: RR v LR so snh vi loi A)
Pa,b<0,001; Pa,c<0,001; Pb,c>0,05
Nhn xt: phi nang c nguyn bo l nui phi (TE) cht lng km (loi
C), t l lch LBNST tng gp 2,1 ln phi c c TE cht lng tt (loi A)
(RR=2,1; P<0,001); TE loi C (cht lng km) l ch bo trong tin lng
phi LBNST vi gi tr trung bnh (LR(+)=2,69 v LR(-)=0,41).
* Cht lng phi nang v lch bi nhim sc th.
Bng 3.23: Cht lng phi nang ni chung v LBNST.
Cht lng LBNST Bnh thng
Cng RR LR(+) LR(-)
phi nang S phi % S phi %
CL km
88 78,6(c) 24 21,4 112 2,53 4,3 0,53
(BC,CB,CC,DC)
CL trung bnh (BB) 89 41,2(b) 127 58,8 216 1,32 1,25 0,81
CL tt (AA, AB, BA) 76 31,1 (a) 168 68,9 244 1
Cng 253 319 572
(Ghi ch : RR v LR so snh vi tiu chun cht lng phi tt)
Pa,b < 0,05; Pa,c <0,001; Pb,c < 0,001
75
Nhn xt: T l LBNST tng dn khi cht lng ca phi nang gim. Phi c
cht lng km (BC, CB, CC, DC) tng ng vi t l LBNST tng gp 2,5
ln so vi phi c cht lng tt (AA, AB, BA); Phi nang c cht lng km
l ch bo trong tin lng phi LBNST vi gi tr trung bnh (LR(+) = 4,3 v
LR(-) = 0,53).
* Cht lng phi nang vo ngy 5 v t l lch bi nhim sc th.
Trong s 1257 phi xt nghim a-CGH, 685 phi chm hay ngng pht
trin cn li 572 phi pht trin thnh phi nang (giai on 2-6) vo ngy 5 v
6. Trong s 572 phi pht trin thnh phi nang c 338 phi pht trin thnh
phi nang ngy 5. Sau y l kt qu nghin cu v LBNST trn 338 phi
nang ngy 5 (bng 3.24):
Bng 3.24: Cht lng phi nang ngy 5 v LBNST.
LBNST Bnh thng
Cht lng phi nang Cng RR LR(+) LR(-)
S S %
%
phi phi
CL km (BC,CB,CC,DC) 13 56,5 (a) 10 43,5 23 2,29 3,5 0,84
(b)
CL trung bnh (BB) 35 29,9 82 70,1 117 1,21 1,17 0,9
(c)
CL tt (AA, AB, BA) 49 24,7 149 75,3 198 1
Cng 97 241 338
(Ghi ch: RR v LR so snh vi phi nang c cht lng tt)
Pa,b<0,05; Pa,c<0,005; Pb,c>0,05.
Nhn xt: Vo ngy th 5 sau th tinh, phi nang c cht lng km, t l
LBNST cao gp 2,3 ln so vi phi nang c cht lng tt (Hnh 3.16)
(RR=2,29; P<0,005); Phi c cht lng km l ch bo trong tin lng phi
LBNST c gi tr trung bnh vi LR(+)=3,5 v LR(-)=0,84.
* Cht lng phi nang ngy 6 v t l lch bi nhim sc th.
Trong s 1257 phi xt nghim, vo ngy 5: 247 phi bnh thng
c chn chuyn vo bung t cung m; 92 phi c ng lnh d tr;
94 phi c hin cho nghin cu khoa hc; 299 phi b loi b do ngng
pht trin. Sau y l kt qu nghin cu ca 525 phi c nui cy theo di
tip n ngy 6 (bng 3.25).
76
Nhn xt: Phi 4-6 phi bo t l LBNST cao khng ph thuc vo tui m
(P>0,05). phi c > 6 phi bo, t l LBNST tng theo tui m (P<0,05).
m trn 40 tui, t l LBNST u cao khng ph thuc vo s lng phi bo
(P>0,05). Khi so snh vi phi 7-9 phi bo ph n tr <35 tui: *nu 2 yu
t s phi bo 6 v tui m >35 cng tc ng, s tng nguy c LBNST ln
khong 2 ln; hai yu t s phi bo 6 v tui m >35 l ch bo trong tin
lng phi LBNST c gi tr cao vi LR(+)=6,5 v 8,75; *nu 2 yu t s phi
bo 10 v tui m >35 cng tc ng s tng nguy c LBNST ln 1,6- 2,3
ln; 2 yu t phi bo 10 v tui m 35-40 l ch bo trong tin lng phi
LBNST c gi tr trung bnh vi LR(+)=2,5 v LR(-)=0,8.
3.5.2. Phn tch a bin 2 yu t: s lng phi bo v s c mt mnh vn.
Bng 3.27: Lin quan gia s lng phi bo; t l mnh vn v LBNST.
YT lin quan tc ng LBNST Bnh thng
S phi % mnh Cng RR LR(+) LR(-)
S phi % S phi %
bo vn
0-5% 19 82,6 a 4 17,4 23 1,68 4,7 0,94
4-6 6-15% 50 86,2 b 8 13,8 58 1,75 5,4 0,83
16-30% 79 81,4 c 18 18,6 97 1,65 3,5 0,78
0-5% 206 49,2 d 213 50,8 419 1
7-9 6-15% 158 62 e 97 38 255 1,26 1,4 0,81
16-30% 81 69,8 f 35 30,2 116 1,42 2 0,84
0-5% 89 64,5 g 49 35,5 138 1,31 1,58 0,86
10 6-15% 68 63,6 h 39 36,4 107 1,29 1,67 0,88
16-30% 33 75 i 11 25 44 1,52 2,86 0,91
Cng 783 474 1257
(Ghi ch: RR v LR so snh vi phi c 7-9 t bo v 0-5% mnh vn)
Pa,b,c>0,05; Pa,d<0,01; Pa,e>0,05; Pa,f>0,05; Pa,g>0,05; Pa,h>0,05; Pa,i>0,05;
Pb,d<0,001; Pb,e<0,001; Pb,f<0,05; Pb,g<0,005; Pb,h<0,005; Pb,i>0,05; Pc,d<0,001;
Pc,e<0,001; Pc,f>0,05; Pc,g<0,01; Pc,h<0,01; Pc,i>0,05; Pd,e<0,005; Pd,f<0,001;
Pd,g<0,005; Pd,h<0,025; Pd,i<0,005; Pe,f>0,05; Pe,g>0,05; Pe,h>0,05; Pe,i>0,05;
Pf,g>0,05; Pf,h>0,05; Pf,i>0,05; Pg,h>0,05; Pg,i>0,05; Ph,i>0,05.
79
Nhn xt: phi pht trin chm (4-6 phi bo), t l LBNST cao >80%
khng lin quan n t l mnh vn (P>0,05). phi pht trin nhanh (10
phi bo) t l LBNST cao >63% khng lin quan n t l mnh vn
(P>0,05). Khi so snh vi phi 7-9 phi bo c t mnh vn (0-5%) (c nguy
c LBNST thp nht): *nu 2 yu t s phi bo 6 v t l mnh vn >5%
cng tc ng, s tng nguy c lch bi th ln 1,65 n1,75 ln; hai yu t s
phi bo 6 v s lng mnh vn >5% l ch bo trong tin lng phi
LBNST c gi tr tng i cao vi LR(+) 3,5; *nu 2 yu t s phi bo
10 v s lng mnh vn trung bnh >5% cng tc ng s tng nguy c
LBNST ln 1,29 -1,52; hai yu t s t bo phi 10 v s lng mnh vn
>5% l ch bo trong tin lng phi LBNST vi LR(+)=1,67 v 2,86.
Khng u
157 86,3 25 13,7 182 1,98
MV >15%
u <0,001 5,36 0,66
250 43,6 323 56,4 573 1
MV 15%
Cng 407 348 755
80
CB c RR so vi
C s khoa hc LR(+) LR(-)
gi tr Ch bo hin din nhm
chng minh
d bo chng
Phi pht trin chm 4-6 PB
Phn tch a bin
6 T bo phi khng u 6,75 0,76 2,2
xc nh LR, RR
Mnh vn >15%
Phi ngng pht trin thnh Phn tch n bin
7 6,58 0,16 4,2
phi nang ngy 5 xc nh LR, RR
Cht lng mm phi (ICM) Phn tch n bin
8 6 0,57 2,74
km loi C-D xc nh LR, RR
Phi pht trin chm 4-6 PB
Phn tch a bin
9 Mnh vn>5% 5,74 0,5 2,4
xc nh LR, RR
Mnh vn nm ri rc
Phi pht trin chm 4-6 PB
Phn tch a bin
10 T bo phi khng u 5,7 0,57 2,3
xc nh LR, RR
Mnh vn>5%
Phi pht trin nhanh 10 PB
Phn tch a bin
11 Mnh vn>15% 5,61 0,8 2,3
xc nh LR, RR
Mnh vn nm ri rc
Phi pht trin chm: phi du Phn tch n bin
12 5,6 0,37 3,7
ngy 5 xc nh LR, RR
Phi pht trin chm 4-6 PB Phn tch a bin
13 5,4 0,83 1,75
Mnh vn trung bnh 6-15% xc nh LR, RR
T bo phi khng u Phn tch a bin
14 5,36 0,66 1,98
Mnh vn >15% xc nh LR, RR
CB c RR so vi
C s khoa hc LR(+) LR(-)
gi tr Ch bo hin din nhm
chng minh
d bo chng
Phi pht trin chm 4-6 PB Phn tch a bin
17 3,5 0,78 1,65
Mnh vn nhiu 16-30% xc nh LR, RR
Phi pht trin chm (4-6 PB) Phn tch n bin
18 3,1 0,82 1,48
ngy 3 xc nh LR, RR
T bo phi khng u Phn tch a bin
19 2,92 0,42 1,93
Mnh vn >5% xc nh LR, RR
Phi pht trin nhanh 10 PB Phn tch a bin
20 2,86 0,91 1,52
Mnh vn nhiu (16-30%) xc nh LR, RR
Phi pht trin nhanh 10 PB
Phn tch a bin
21 Mnh vn>5% 2,84 0,6 2
xc nh LR, RR
Mnh vn nm ri rc
Phi bo kch thc Phn tch n bin
22 2,69 0,48 1,85
khng u xc nh LR, RR
Cht lng nguyn bo l Phn tch n bin
23 2,69 0,41 2,1
nui (TE) km loi C xc nh LR, RR
Pht trin chm thnh phi
Phn tch n bin
24 nang ngy 6 2,52 0,51 2,3
xc nh LR, RR
CB c RR so vi
C s khoa hc LR(+) LR(-)
gi tr Ch bo hin din nhm
chng minh
d bo chng
Phn tch n bin
30 FSH >15 mIU/ml 1,93 0,93 1,3
xc nh LR, RR
Phi nang giai on 3-4 Phn tch n bin
31 1,8 0,85 1,7
vo ngy 5 xc nh LR, RR
Phn tch n bin
32 Tui m 35-40 1,7 0,69 1,42
xc nh LR, RR
Phi pht trin nhanh 10 PB Phn tch a bin
33 1,67 0,88 1,29
Mnh vn trung bnh (6-15%) xc nh LR, RR
Phi pht trin chm: phi
Phn tch n bin
34 nang sm (giai on1) 1,67 0,27 2,9
xc nh LR, RR
vo ngy 5
Phi pht trin nhanh Phn tch n bin
35 1,35 0,9 1,17
( 10 PB) xc nh LR, RR
Cht lng mm phi (ICM) Phn tch n bin
36 1,34 0,66 1,57
loi trung bnh xc nh LR, RR
Phn tch n bin
37 Mnh vn 6-15% 1,33 0,82 1,21
xc nh LR, RR
Cht lng phi nang trung Phn tch n bin
38 1,25 0,81 1,32
bnh (BB) xc nh LR, RR
Nhn xt: T bng trn thy phn tch a bin c hiu qu chn lc ch bo
c gi tr tuy nhin qua phn tch n bin ch cn 1 ch bo: tui m>40, phi
chm pht trin ngy 3, phi ngng chm pht trin thnh phi nang, cht
lng phi nang km cng c gi tr d on LBNST cao.
89
Chng 4
BN LUN
thit t phi c 8 phi bo (chim khon 13% tng s phi), trong khi trung
bnh khong 5 nguyn bo l nui c sinh thit (chim khong 2-3% tng
s khong 200 phi bo ca phi nang pht trin).
Phi nang c kh nng chu c nhng thao tc trong qu trnh sinh
thit hn do tri qua qu trnh hot ha phi [127].
Phi c kh nng sng pht trin vi tc bnh thng thnh phi
nang c kh nng t sa cha lch bi nhim sc th. Hn na, phi c kh
nng t sa cha cao c th ui kp cc phi bnh thng vi tc pht
trin bnh thng. Phi tam th c kh nng t sa cha cao hn cc dng
khc c th do c ch hi phc th tam nhim.
Hn ch ca vic sinh thit phi nang l s khc nhau v thnh phn
phi bo trong phi nang. Phi nang c 2 phn chnh l mm phi (ICM) v
nguyn bo l nui (TE). Mm phi bao gm cc phi bo s pht trin thnh
t chc thai sau ny v nguyn bo l nui gm cc phi bo s pht trin
thnh rau thai. Sinh thit phi nang ch ly cc ngyn bo l nui nhm gim
thng tn cho mm phi. Mc d nhiu nghin cu cho rng thnh phn
phi bo ca mm phi v nguyn bo l nui c ng nht cao nhng mt
s tc gi chng minh l khong 10% phi nang c lch bi nhim sc th
nguyn bo l nui nhng khng c mm phi hay ngc li [128]. V vy,
sinh thit nguyn bo l nui vn khng hon ton i din cho ton b phi
nang. Hin tng phi th khm vn xut hin phi nang tuy nhin nhiu
nghin cu gn y cho rng t l phi th khm phi nang gim nhiu so
vi phi giai on phn chia [129]. Vi tin b v k thut phn tch di
truyn hin nay c th pht hin c hu ht phi th khm nhng nu th
khm mc t th khng pht hin c.
Mt im hn ch na ca sinh thit phi nang l nhng trung tm
th tinh trong ng nghim khng c trung tm phn tch di truyn ti ch th
92
phi sau khi sinh thit thng phi ng v chuyn vo chu k chuyn phi
ng lnh. Trong trng hp ny cc nh lm sng cn phi cn nhc v nh
hng ca qu trnh ng lnh v tan ng cng nh nh hng nu chuyn
phi vo bung t cung qu mun khi ni mc t cung giai on qu mn
(hyperstimulated endometrium).
4.1.2. Bn lun v phng php a-CGH.
Trong nghin cu ny chng ti s dng mt phng php di truyn
hc phn t mi gi l phng php lai so snh b gen dng chp DNA
(Array comparative genomic hybridization/a-CGH) tin hnh phn tch
nhim sc th ca phi ngy 3 sau th tinh trong ng nghim.
* u im ca phng php a-CGH.
u im ni bt ca k thut a-CGH l kh nng nh gi trn ton b
46 nhim sc th. Ch trong mt xt nghim duy nht c th pht hin cc bt
thng ca nhim sc th bao gm: lch bi nhim sc th, mt hoc nhn
on ca nhim sc th c chnh xc hn nhiu so vi phng php FISH
(ch nh gi ti a 12 cp nhim sc th).
K thut a-CGH cho php pht hin cc bt thng ca nhim sc th
ngay c khi khng c nh hng trong chn on, y cng l mt u th
ca a-CGH so vi k thut FISH hay PCR.
A-CGH cng pht hin c cc trng hp phi th khm, tuy nhin
s chnh xc trong chn on cn ph thuc vo t l gia dng phi bo bnh
thng v phi bo b ri lon nhim sc th.
Mt u im khc ca a-CGH l c th thc hin trn mt phi bo v
hon ton t ng ha nh gim thiu c thi gian xt nghim v tng
mc chnh xc ca chn on.
Cc u im trn lm tng gi tr ca k thut a-CGH, l mt trong
s t nhng k thut hiu qu nht trong chn on phi trc lm t.
93
Sau khi th tinh, phi thng c nui cy thm khong 3 ngy (giai
on phn chia) n 5-6 ngy (giai on phi nang). Trn 50% phi to ra
trong ng nghim giai on phn chia b lch bi nhim sc th, t l ny
tng ln n trn 80% ph n trn 42 tui [46],[47],[48],[49]. Mc d mt
s phi bt thng ngng pht trin t giai on ngy 3 v 5 nhng phn ln
vn pht trin n giai on phi nang. giai on phi nang, trn 40% phi
bt thng, t l ny cng tng cng vi tui m [52],[54],[131].
phi khi pht trin n giai on phi nang, chng ti thy l trong s 112
phi ngy 3 b lch bi nhim sc th pht trin thnh phi nang, c 29,5%
cho kt qu bnh thng sau sinh thit li (bng 3.6). T l ny thp hn trong
nghin cu ca Li v cng s khi h thy t l phi t sa cha l 40% [58],
hay nghin cu ca Munne v cng s khi t l t sa cha rt cao gn 70%
[68]. Gii thch cho s khc nhau ny l trong nghin cu ca Li v Munne s
dng FISH 5-9 u d nn t l m tnh gi cao, mt s phi bt thng cc
nhim sc th khng c nh gi li c cho l bnh thng.
C hai c ch gii thch hin tng phi t sa cha: hin tng phi
th khm cao phi trc lm t v hin tng phc hi th ba nhim
(trisomy rescue):
Hin tng ny gii thch khi mt phi bo con l th tam nhim (trisomy)
trong khi phi bo con th hai khng b thiu ht nhim sc th tng ng.
iu kin nui cy c th lm tng xy ra sai st phn bo phi to ra
trong ng nghim [79]. Th khm c pht hin khong 1-2% mu sinh
thit gai rau thai 3 thng u [137]. Mt s trng hp th khm ch sy ra
rau thai s tri qua qu trnh t sa cha [137]. n giai on 3 thng gia
ca thai, th khm ca rau v thai ch thy 0,1%-0,4% thai sng, pht hin
bng phng php chc i [138].
Mt s nghin cu cho l phi bo bnh thng thng tp trung hnh
thnh mm phi trong khi phi bo lch bi nhim sc th tp trung nguyn
bo l nui [31]. Mt s nghin cu khc li cho rng phi nang, t l lch
bi nhim sc th mm phi v nguyn bo l nui l nh nhau [139]. Khi
phi th khm c phi bo lng bi (disomic cells), nhng phi bo ny s
pht trin khc vi cc phi bo bt thng v s khc nhau v mt phn chia
gia phi bo lng bi v phi bo lch bi nhim sc th s to nn phi c
nhiu phi bo lng bi c bit trong giai on pht trin n phi nang
[68]. Hn na, b gen ca phi cha hon ton hot ha chu k phn bo
th 3 [61] nn nhng cht liu sao chp t m cn thit cho kim sot chu k
t bo b thiu ht dn n sai lch v nhim sc th. Cho n khi b gen ca
phi c hot ha, c ch cht theo chng trnh t bo (apoptosis) v cc
im kim sot chu k t bo c hot ha s trnh nhng sai st trong cc
chu k phn bo nguyn nhim ca phi bo tip theo, cc phi bo bt
thng b loi b, gim s lng phi bo bt thng giai on phi nang.
C ch phc hi th tam nhim.
C ch th hai gii thch hin tng phi t sa cha l hin tng
phc hi th tam nhim (trisomy rescue), qua 3 cch sau: (1) s chm tr ca
k sau (anaphase-lag), (2) khng phn ly hay (3) nhim sc th b ph hy. S
100
cung ch khng hon ton l sau iu tr th tinh trong ng nghim. Phi lch
bi nhim sc th thng c kh nng lm t km. Xt nghim lch bi nhim
sc th trn t chc thai sy c th khng hon ton phn nh t l tht ca
phi b lch bi nhim sc th [155]. Kt qu ca nghin cu ca chng ti
cng ph hp vi nhng nhn nh ca El-Touky v cng s nm 2002 cho l
tui ca ngi ph n l yu t tc ng tt nhin gy ra hin tng gim d
tr bung trng th hin bng tng nng FSH c bn ngy 3 t gim
p ng iu tr, to nn non c cht lng km, dn n gim t l c thai
v tng t l sy thai l l ng nhin [156]. Tng nng FSH cn thy
ph n tr c gim s lng non l hu qu ca hin tng thoi ha bung
trng sm (premature ovarian failure/POF). Nng FSH c bn cao l ch
bo cho cht lng ca non trong nhm bnh nhn ny c chng minh
[155]. V lm sng, mi lin quan ny c nh hng ti vic t vn cho nhm
bnh nhn tr c tng nng FSH v nguy c sy thai cng nh nguy c c
thai b lch bi nhim sc th.
Nu tng nng FSH l ch bo gim cht lng non v c nh
hng ti t l lch bi nhim sc th phi. iu ny cung cp nhng thng
tin c gi tr trong vic t vn bnh nhn, ng thi gii thch nguyn nhn
gim sinh ph n c tng nng d FSH. Bng 3.11 trong phn kt qu
ca nghin cu ny chng minh khi c mt ca yu t tng nng FSH
c bn th kh nng d on lch bi nhim sc th khng cao tng ng vi
t s kh nng LR(+)=1,93 v LR(-)=0,93. Hin ti mt s trung tm iu tr
th tinh ng nghim s dng nng FSH c bn sng lc bnh nhn iu
tr. Tuy nhin, mt s nghin cu thy l ph n tr c nng FSH cao vn
c kh nang c thai mc d thp hn t l chung mt t [157]. Kt qu nghin
cu ca Thum cho rng tng nng FSH c bn 10 mIU/ml khng c nh
hng ti cht lng ca non, ph n c tng nng FSH c bn khng c
109
nguy c cao to ra phi lch bi nhim sc th. Tc gi thy rng tng nng
FSH c bn c lin quan n s lng hn l cht lng d tr bung
trng v ph n tr c tng nng FSH c kt qu iu tr tt hn ph n
ln tui c FSH bnh thng. V vy nng FSH c bn c t gi tr trong
vic tin lng kt qu iu tr th tinh trong ng nghim v ch nn s dng
FSH c bn nh mt gi n mt phng php iu tr thch hp.
4.4.5. Tc pht trin ca phi ngy 3 sau th tinh (biu th qua s lng
phi bo) lin quan n lch bi nhim sc th.
sc th phi pht trin nhanh cao hn phi pht trin bnh thng khong
1,2 ln, v t s kh nng l LR(+)=1,35; LR(-)=0,9 chng t yu t phi pht
trin nhanh l mt trong nhng ch bo tin lng phi b lch bi nhim
sc th nhng c gi tr thp. Nhng quan st ny ch ra rng thi gian l
yu t quan trng nh gi kh nng pht trin ca phi, ph hp vi
nhng quan st ca cc tc gi trc y nu ln l phi pht trin nhanh
c t l pht trin thnh phi nang cao hn so vi phi pht trin chm
[2],[158],[161], v bt c thay i v tc phn chia ca phi u c th
nh hng ti s lm t ca phi [64],[159],[161],[162]. Nghin cu ny
cng chng minh l phi hon thnh chu k phn chia th 3 thi im
67-68 gi sau th tinh c kh nng nhim sc th bnh thng cao nht.
4.4.6. Hnh thi ca phi ngy 3 lin quan n lch bi nhim sc th.
Cc nghin cu s dng phng php FISH trc y u ch ra rng
phi c bt thng v hnh thi thng c t l bt thng v nhim sc th
cao hn phi c hnh thi bnh thng [2],[163]. Tuy nhin rt kh phn bit
hnh thi phi c nhim sc th bnh thng v phi c nhim sc th bt
thng, c th do nhim sc th bt thng giai on 2-8 phi bo kh gy
nn bt thng hnh thi khi b gen ca phi cha c hot ha.
* S xut hin mnh vn v s phn b mnh vn trong phi lin quan n
lch bi nhim sc th.
Mnh vn l mt phn ca bo tng c bao bi mng t bo nhng
thng khng c cha DNA hnh thnh trong qu trnh phn bo. V vy
mnh vn c ngun gc t phi bo v vic phn tch t l mnh vn trong
phi c cp n trong tt c cc h thng im nh gi phi. T l
mnh vn thng c tnh theo t l phn trm so vi th tch bo tng
trong phi (cytoplasmic volume). Theo h thng nh gi phi ca chng ti
th t l mnh vn t ( 5%), trung bnh (6-15%), nhiu (16-30%) v rt nhiu
113
4.4.7. S pht trin ca phi t ngy 3 n giai on phi nang lin quan
n lch bi nhim sc th.
Chng ti thy rng t l phi bnh thng pht trin thnh phi nang
cao hn 2 ln so vi phi b lch bi th (67,3% so vi 32,3%) (bng 3.5;
3.16). Vega v cng s khi nghin cu 385 phi sinh thit ngy 3 cng thy
rng t l phi bnh thng pht trin thnh phi nang cao gp 2 ln phi lch
bi nhim sc th v t l pht trin thnh phi nang giai on thot mng cao
gp 3 ln [174]. Nghin cu ca chng ti thy rng 44,2% cc phi c
phn tch c th pht trin n giai on phi nang l lch bi nhim sc th
(bng 3.16), trong khi nghin cu gn y ca Vega v cng s cng b l
45,5% phi xt nghim c th pht trin n giai on phi thot mng l b
lch bi nhim sc th [174]. T l lch bi nhim sc th cao ny c th do
117
4.4.9. Kh nng pht trin thnh phi nang vo ngy 5 v gii tnh ca
phi lin quan n lch bi nhim sc th.
da vo hnh thi ca phi cho n nay vn cha hon ho, v l nguyn nhn
gy gim t l lm t. Phi pht trin thnh phi nang ngy 5 c cho l c
nhim sc th bnh thng cao hn, tuy nhin t l lch bi nhim sc th
phi nang vn cn cao. Mc d nhiu bng chng chng minh l chuyn phi
nang s lm tng kt qu iu tr IVF tuy nhin vn cn nhng hn ch nh:
nguy c phi hy chu k iu tr cao, t phi ng lnh hn, v tng nguy
c sinh i (monozygotic twins), v thay i t l gii tnh [180]. Mt c ch
c th gy nn s thay i t l gii tnh l phi nam gii c kh nng pht
trin nhanh hn. Mt vi nghin cu thy rng phi nam giai on phn chia
v lm t ngi c s lng phi bo nhiu hn phi n (pht trin nhanh
hn) v vy iu quan tm l chuyn phi nang c th dn n s la chn u
tin i vi phi nam [11],[12]. Hin nay, vn cn nhiu tranh ci v ch nh
chuyn phi nang s nh hng n t l gii tnh. Cc s liu hin ti u
da vo t l gii tnh tr sinh ra [181],[182] suy lun ra kh nng pht
trin ca phi ch khng tnh n cc yu t khc nh s khc nhau gia kh
nng lm t v t l sy gia phi nam v n.
3.15) hay phi c t mnh vn (45,9% phi bnh thng) (bng 3.14), hay tc
pht trin ca phi bnh thng (43,7% phi bnh thng) (bng 3.12).
KT LUN
NHNG NG GP MI CA NGHIN CU
KIN NGH
Tin hnh nui cy v chuyn phi vo giai on phi nang gip cho
kh nng la chn phi t b lch bi nhim sc th cao hn.
35. Santos M.A, Teklenburg G, Macklon N.S et al (2010). The fate of the
mosaic embryo: chromosomal constitution and development of Day 4,
5 and 8 human embryos. Human Reproduction, 25, 19161926.
84. Staessen C and Van Steirteghem A.C (1998). The genetic constitution
of multinucleated blastomeres and their derivative daughter
blastomeres. Human Reproduction, 13, 16251631.
93. Biljan M.M, Buckett W.M, Dean N et al (2000). The outcome of IVF-
embryo transfer treatment in patients who develop three follicles or
less. Human Reproduction, 15(10), 2140-2144.