Professional Documents
Culture Documents
Yaban Ördeği
Yaban Ördeği
Yaban Ördeği
NSZ
Henrik Ibsen 20 Mart 1828'de Norve'in Skien kentinde dodu. Babas Knud Ibsen
bin
nfuslu bu kk ky kentinin nde gelen i adamlar arasndayd, iinde her ey satlan
byk
bir maazas, ayrca bir iki yapmevi vard. 1825 ylnda Skien'in en zenginlerinden
Altenburg
ailesinin kz Marichen ile evlenmiti. Knud ile Marichen'in ilk ocuu Johann
Altenburg,
Henrik'in doumundan hafta sonra ld. Henrik'in ardndan drt ocuklar daha oldu:
Johann
Andreas 1830, Hedwig Kathrine 1832, Nicolai Alexander 1834 ve Ole Paus 1835.
Henrik'in ocukluk yllarndaki mutluluu uzun srmedi. leri ters dnen Knud Ibsen
btn maln
mlkn satmak zorunda kald, ksa srede her eyini yitirdi, aile yoksullua dt.
Skien'in drt
kilometre kuzeyine den Venstp'daki iftlik evine tandlar, burada yoksulluk iinde
sekiz yl
geireceklerdi. Knud Ibsen'in i bavurular sonusuz kald. iftlikten pek para
kazanamyordu,
sonunda kendini ikiye verdi. Bu d Marichen'i de ok etkiledi, giderek kendi iine
kapand,
suluboyayla, tahta bebeklerle kendini avutmaya alt.
Henrik oyundan holanmayan bir ocuktu, insanlara pek sokulmaz, daha ok mutfan
yanndaki kk odaya kapanr, orada resim yapar, okur, kuklalaryla urard. Bu
arada
kukusuz Skien'e turneye gelen Danimarka topluluklarnn temsillerini de izliyordu.
lkokulu
Skien'de okudu, bunun iin drt kilometrelik yolu her gn yryerek gidip gelmek
zorundayd,
amac tp renimi yapmak, hekim olmakt. 1841'de onu din adamlarnn ynetimindeki
bir
okula verdiler. Henrik en ok din dersiyle antik a tarihinden holanmt, Tevrat ile
ncil'den
oluan kutsal kitab severek okuyordu. 1843 ylnda aile yeniden Skien'e tand. Ayn
yln aralk
aynda Henrik Grimstad'a gitti, orada bir eczacnn yannda rakla balad. Bu ii ona
babasnn bir arkada bulmutu. Grimstad sekiz yz nfuslu kk bir ky kasabasyd.
Ibsen
Skien'e 1850 ylnda yeniden geldi, sonra bir daha uramad, artk ailesiyle tm
ilikisini hemen
hemen koparmt.
Ibsen'in alt eczane Jens Arup Reimann adnda bir adamnd. Eczanenin arka taraf
Reimann ailesinin oturma odasyd, st katta birbirine gemeli oda vard, en gerideki
odada
Reimann ifti ve en kk ocuklar, yanndaki odada eczacnn oullar ve Ibsen, en
d
odadaysa iki hizmeti kz kalyordu.
Henrik pazar gnleri grnm resimleri yapmak iin krlarda dolayor, geceleri
niversite giri
snavlarna hazrlanyordu. e dnkl evrenin dikkatini ekmiti, akranlarndan
ok
kendinden yal insanlarla ahbaplk ediyordu. Hizmeti kzlardan, kendisinden on ya
byk
Else Sophie Birkedalen ile aralarndaki yaknlk Sophie'nin gebe kalmasyla
sonuland. Sophie
ailesinin yanna dnd, ocuk Hans Jacob Henriksen adyla vaftiz edildi. Sophie'nin
at
davann sonucunda mahkeme, ocuk on sekiz yana gelinceye kadar Ibsen'in nafaka
demesine karar verdi; ancak ne o zaman, ne daha sonra Ibsen'in oluyla hibir ilikisi
olmad;
bilindii kadaryla Ibsen, yaam boyu ne bu ocuktan, ne de annesinden hi kimseye sz
etmemitir.
Bu arada bor nedeniyle sata karlan eczaneyi daha nce Reinmann'n ra olan
Lars
Nielsen satn ald ve eczaneyi kentin daha merkezi bir yerine tad. Ibsen de kalfalk
snavlarn
baarm, eczac kalfas olmutu. Ne ki parasal durumunda dzelme yoktu. yl
boyunca Lars
Nielsen ile eczanenin arkasndaki ayn oday paylat, buras hem laboratuvarlar, hem
de
yemek ve yatak odalaryd.
Eczanenin yeni tand yerde Ibsen bir arkada evresi oluturmaya balad. Yirmi
yandaki
Ibsen din ve siyaset konularnda zgr dnceli bir insand, 1848 ylnda btn
Avrupa'y saran,
kurulu dzeni tehdit eden devrimci halk ayaklanmalar karsnda ok heyecanlanmt.
Ibsen'in
arpc grleri kulaktan kulaa yaylyor, mizah dolu dizeleri, gerekler karsndaki
sarakac
tavr evresindekilerin hayranln kazanyordu. Arkadalarndan Christopher Due,
Ibsen'in
gerek bir ozan olduunu sezmiti. O sralar Christiania Posten adl yeni bir gazetenin
Grimstad muhabirliini yapan Due, Ibsen'in yazlarnn ilk kez yaynlanmasn salad.
Ibsen'in
Grimstad dneminden otuz iir kalmtr. Duygusallkla ykl bu iirlerin yalnzca
siyasal bir
ruh tar.
Tp renimi yapma dncesi yeniden Ibsen'in akln elmiti; bunun iin Latince
bilmesi
gerektiinden eczanenin arkasndaki odada Emil Bie'den Latince dersleri almaya
balad.
Latince metinler stnde almak onu ilk oyunu Catilina'y yazmaya itti. 1849
ilkyaznda
tamamlad bu perdelik manzum oyunu arkadalarndan Ole Schulerud Christiania-
Theater'e verdi, oyun geri evrildi. Ibsen, oyunu hi deilse yaynlansn istiyordu;
sonunda,
Schulerud giderleri kendi cebinden karlayarak oyunu bastrd. Ibsen'in, 12 Nisan
1850'de
Brynjolf Bjarme takma adyla piyasaya kan bu ilk oyunu 250 adet baslmt ve ok az
satld.
lk oyunun baslmasndan, takma da olsa ad Kristiania gazetelerinde getikten sonra
Ibsen
Grimstad'ta duramad. Kristiania'ya (bugn Oslo) gidip niversite snavlarna
girmesinin zaman
gelmiti. Kzkardei Hedwig'in stelemesi zerine Kristiania'ya giderken Skien'e
urayp on
gn kald, bu Hedwig dnda yaknlarn son gr olacakt.
Ibsen Kristiania'da Schulerud'un kald at katna yerleti. Bakentte ada Norve'in
ilk
sosyalisti Marcus Thrane'nin etkinlikleri bir kargaa ortamna yol amt. Alt katta
oturan hukuk
rencisi Theodor Abildgaard araclyla ok ksa bir sre siyasal olaylara karan
Ibsen iin
siyaset salt bir deiiklik olmaktan teye gemedi. Thrane ile yandalarnn tutuklanp
hkm
giymesinden sonra mr boyu siyasetten uzak duran Ibsen yine Abillgaard araclyla
Paul
Botten-Hansen ile tant.
Ibsen niversite giri snavlarnda baarl olamad. te yandan tiyatronun geri
evirmesine
karn Catilina'nn baslmas ylda yaklak 200 kitap yaynlanan Kristiania'da bal
bana bir
olayd. Yirmi yalarndaki Grimstadl eczac kalfasnn yazd Catilina, Henrik
Wergeland'n
Venedikliler'inden (1843) bu yana bir Norveli'nin Norve'te yaynlanan ilk oyunuydu.
Bu oyunla
ilgili ilk olumlu eletiri elyazsyla karlan renci gazetesi Samfundsbladet'te
yaynland. Yazan
Paul Botten-Hansen'di, Ibsen'i onun kefettiini sylemek olas; Paul Botten-Hansen,
hem
yazarlk yaamnn ilk yllarnda, hem sonralar Ibsen'e hep destek vermitir.
Ibsen'in ikinci oyunu Tmls (Kjaempehien) Christiania-Theater'de sahnelendi, 26
Eyll
1850 gn yaplan prmiyerde Ibsen de hazr bulundu.
Ibsen ve arkadalar bir yazn-mizah dergisi karmaya karar verdiler. Her biri bir
konuda
yazacakt. Ibsen bir ozan ve tiyatro eletirmeni olarak dergiye katkda bulunacakt. lk
says
ocak 1851'de kan Andhrimmer adl bu dergi ayn yln eyllnde kapand, nk
srekli
okuyucu says yz bile bulmuyordu. Ama bu sayede Ibsen Christiania-Theater'deki
tm
temsilleri tiyatro eletirmeni olarak parasz izleme olana bulmutu. Eletirilerinde
yapc
olmaya zen gsteren Ibsen, yazarlk yaamnda eletirmenlerden ayn eyi beklemitir.
Ibsen'in para sknts bitmek bilmiyordu, nafaka demekte gecikince haczedilecek bir
eyi
bulunamad iin az kalsn hapse atlacakt, ama kemanc Ole Bull'un bakente gelmesi
olaylarn akn deitirdi. Ole Bull bir yl nce Norve'in ikinci byk kenti
Bergen'de bir tiyatro
amt. Bu giriimin nemi tiyatronun tam anlamda ilk ulusal Norve tiyatrosu
olmasnda
sakldr; burada Norveli oyuncular, Norveli ynetmenlerin ynetiminde, ana
dillerinde oyunlar
oynayacaklard. Bu durumun nemini kavramak iin, Norve'e, kltrel ve siyasal-
ynetsel
alardan drt yz yllk Danimarka egemenliinin damgasn vurduunu gzden
karmamak
gerekir. Norvee'yi sahiplenmek, ulusal kimliin yerletirilmesinde nemli bir admd
ve bu
sre 1905 ylnda bamsz Norve devletinin kurulmasyla sonulanacakt.
Ole Bull Ibsen'e Bergen'deki tiyatronun sanat ynetmenliini stlenmesini nerdi, Ibsen
de
kabul etti. Byk olaslkla ald avansla borlarn dedi ve 1851 ekiminde
Kristiania'dan
ayrld.
Bergen'de Ibsen'den beklenenler ok fazlayd, repertuvar toplantlarna katlacak,
gerektiinde
prologlar, iirler yazmay stlenecekti, ayrca her yl yeni bir oyun yazmas sz
konusuydu.
Tiyatro ynetimi bu deneyimsiz gen adam grg ve bilgisini artrmak! zere bursla
Danimarka ve Almanya'ya gnderdi. Ibsen Norve'e dndnde sahne mdrlne
(sceneinstruktren) getirildi; bu bir tr ynetmenlikti, ama ksacas Ibsen bu tiyatroda
oyunculuk
dnda hemen her ii yapt.
Ibsen Bergen'de geirdii alt yl iinde (1851-1857) ounluu Shakespeare ve
Scribe'in
yaptlarndan oluan yaklak 150 oyun ynetti, oyun yazd, eski oyunlardan ikisini
yeniden
kaleme ald, yazd her eyin sahnelenmesiyse onun iin byk bir avantaj oldu.
Bergen'de
yazd ilk oyun Saint-Jean Gecesi (Sancthansnatten) perdelik romantik bir ak
gldrsyd. Bergen'de sahnelenen ikinci oyunu Tmls'n yeni biimi oldu. Bunu
1855'de
Bayan Inger strot'da (Fru Inger til strt) izledi, ardndan 1856'da Solhaug'da Yortu
(Gillet
p Solhaug) geldi, bu romantik tarihsel oyun byk ilgi ekti. Ibsen'in Bergen tiyatrosu
iin
yazd son oyun 1857'de sahnelenen Olaf Liljekrans'dr.
Ibsen 1856 yl balarnda on dokuz yandaki Suzannah Dae Thoresen ile tant. Bu
tanmadan sonra bir ay iinde yazp gnderdii bir iirle Ibsen Suzannah'ya evlenme
nerdi.
1858 hazirannda evlendiler. Suzannah kendini tmyle kocasna adayacak, yazarlk
yaamnda ona hep destek olacakt. Oysa Ibsen oyunlarnda gl kadn karakterler
yaratmsa
da hemen hemen hep mutsuz evlilik tablolar izmitir.
Bergen'deki tiyatro etkinlikleri bakentte gzden kamamt. 1852 ylndan beri
Kristiania'da
ikinci bir tiyatro, Norske Dramatiske Skoles Theater (1854'den sonra Kristiania Norske
Theater) vard. 1857 sezonunun bandaysa bu tiyatronun sanat ynetmenlii Ibsen'e
nerildi.
Kristiania Norske Theater'in sanat ynetmenlii Bergen'deki greve gre ileri bir
admd.
Kristiania'da Ibsen'den bir ulusal tiyatronun temellerini atmas bekleniyordu. 1827
ylndan beri
temsillerini srdren Christiania-Theater gibi kkl bir tiyatroyla rekabet iinde bu,
baarlmas
g bir iti. Ne var ki, Christiania-Theater'in yneticileri, oyuncular hep
Danimarkalyd.
skandinav repertuvar olarak Kopenhag'da baar kazanm oyunlar sahneliyordu.
23 Aralk 1859'da Ibsen ile Suzannah'nn tek ocuklar Sigurd dnyaya geldi. Sigurd'un
vaftiz
babaln Norveli oyun yazar Bjrnson yapt. Ibsen'in ardndan Bergen'deki tiyatroda
iki yl
onun grevini stlenen Bjrnson Suzannah'nn ocukluk arkadalarndan Karoline
Reimers ile
evliydi ve 1859 ylnda karsyla birlikte Kristiania'ya geri dnmt. ki yazar
arasndaki uzun
sreli ama atmalarla dolu dostluk burada balad. Sigurd'un doumundan sonra
Suzannah'nn baka ocuk istemediini sylemesi yaknlarn artt. O dnemde bunu
nlemenin tek yolu ilikiden kanmak olduu iin kimi yazarlar bundan byle evliliin
platonik
bir dzlemde kaldn ne srdler.
Ibsen'in Norske Theater'deki sanat ynetmenlii be yl srd. Kendi tiyatrosunun teknik
yetersizlikleri nedeniyle Christiania-Theater'e verdii yeni oyunu Kahramanlar
Helgoland'da
(Hrmdene p Helgeland) geri evrildi. Bunun zerine Aftenbladet'te yaynlad bir
yazyla
tiyatroyu telif haklar dememek iin Norveli oyun yazarlarnn yaptlarn oynamaktan
kanmakla sulad ve Kristiania gazetelerinde uzun srecek bir tartma balatt.
Sonunda
oyun 1858 kasmnda Norske Theater'de sahnelendi, yapt beenildi ama para
kazandrmad.
Bu arada Norske Theater'in teknik olanaklarn gelitirmek iin yapt harcamalar
nemli
parasal ykler getirmiti, seyircinin ilgi gsterdii baz oyuncularn Christiania-
Theater'e
gemesi de, hem oyun seiminde sorunlar yaratt, hem seyirci saysn azaltt ve 1
Haziran
1862'de Norske Theater iflas etti. Artk Ibsen'in tiyatroda sanat ynetmenlii dnemi
son
bulmutu. Ama bu dnemde Ibsen tiyatroyu yakndan tanm, seyircinin nereden
yakalanacan, nasl etkileneceini ve elendirileceini, sahnenin teknik
kstlamalarnn
dikkate alnmas gerektiini renmiti.
Norske Theater'deki sanat yneticilii srasnda Ibsen daha ok iire yneldi. "Terje
Vigen"
balad, "Resim Galerisinde" (I Billedgalleriet) ve "Ykseklerde" (Paa Vidderne) bu
dnemin
rnleridir. Norske Theater'den ayrlnca Ibsen iin yine para sknts balad.
Kristiania
niversitesi'nden ald bir bursla halk arklarn ve sylencelerini derlemek iin
yollara dt,
dnte hi baslmam yetmi seksen halk sylencesi derlediini ve bir yaync
bulduunu
belirtmesine karn bu kitap hi kmad. Bu yolculua ilikin drt yk ve birok
grnm eskizi
Illustreret Nyhedsblad'da yaynland.
Bu arada yeni bir oyun stnde almt: Ak Gldrs (Kjrglihends komedie).
Konusu
Norve bakentinin ada ortamnda geen bu manzum oyun 1862 Aralnda
Kristiania'da
yaynland. Oyunda birbirinin kart ift arasnda gelien aksiyon, akla evlilik
arasndaki
uyumazl yanstr. Oyunun umduu ilgiyi grmemesi Ibsen'i d krklna
uratmtr. On bir yl
sonra, kasm 1873 de sahnelenen bu oyun 19.yzyln en sevilen oyunlar arasna girdi.
Ibsen'in parasal skntlar bitmek bilmiyordu, daha nceki yllardan kalan borlarnn
denmesi
iin alacakllar yasal yollara bavurmulard. 1 Ocak 1863'den balayarak Christiania-
Theater'de ok dk bir cret karlnda yaznsal danman olarak yar zamanl
almaya
balad. 1863 martnda yeni bir burs bavurusu yapt ama ald parayla derleme
yolculuuna
kmak yerine borlarn dedi ve yaz boyu oturup Saltanat Hakkn steyenler'i
(Kongsemnerne)
yazd. Konusunu Norve tarihinden alan bu oyun 31 Ekim 1863'de yaynland ve ilk kez
17 Ocak
1864'de Christiania-Theater'de oynand; yaptn ynetmenliini Ibsen stlenmiti.
Ibsen devletten ald bir bursla 1864 ylnda talya'ya gitti. te yandan Bjrnson da
harekete
gemi, Ibsen iin para toplamt ama bu soylu davrann yaznsal alandaki tek ciddi
rakibinden gelmesi Ibsen'in cann skmt. Toplanan para avukat Bernhard Dunker'in
elinde
olacak, para istedii zaman Ibsen'e gnderecekti.
Nisan aynda Norve'ten ayrlan Ibsenler nce Kopenhag'a uradlar. Suzannah'nn
Danimarkal
vey annesi Magdalene Thoresen kocasnn lmnden sonra yurduna dnm,
ocuklaryla
birlikte orada yayordu. Suzannah ile Sigurd burada kaldlar, Ibsen Lbeck ve Berlin
zerinden
Roma'ya geldi. Roma'da 1860'da skandinav sanatlar ve bilimadamlar iin kurulmu
bir
dernek vard: Circolo Scandinavo. Giderleri skandinav lkesince karlanan bu
dernein
ilerine Johann Bravo bakyordu, bir de sekreteri vard: Lorentz Dietrichson. Roma'da
yaayan
ou yabanc gibi Ibsen de, haziran sonunda yaz scaklarndan kamak iin
Dietrichsonlar ve
Walter Runeberg adl Finlandiyal bir yontucuyla birlikte, Roma'nn yaklak 20 km
gneydousundaki Genzano kasabasna gitti. Yaz sonunda Roma'ya dnd, ardndan
Suzannah ile Sigurd Roma'ya geldiler.
talya'da geirdii ilk drt yl boyunca Ibsen'in yaam Circolo Scandinavo ile snrl
kald,
talyanca'y pek renmedi, talyanlar ile de pek ilikisi olmad. Roma'da geirdii ilk
k kltrel
inceleme gezisine km bir turist gibi kenti dolat, antik a sanat ve mimarisi stne
derin
bilgisi olan Dietrichson kenti gezerken ona elik etti. Ibsenler yaz geirmek iin 1865
temmuzunda Arricia'ya gittiler ve eylle kadar kaldlar. Ibsen yazmakta glk
ekiyordu, ilkin
epik bir iir olarak tasarlad Brand' oyun biiminde ilemeye karar verince rahatlad.
Bu
arada Bjrnson kendi yaptlarn yaynlayan Kopenhag'daki Gyldendal
Yaynevi'nin
yneticisi Frederik Hegel'e Ibsen'i vmt. Hegel Ibsen'in oyununu yaynlamaya
hazrd, ona
avans bile gnderdi.
Brand'da Ibsen, yapta adn veren oyunun kahraman rahip Brand'n kiiliinde
davranlarnn
ilkesi "ya hep ya hi" olan bir idealisti gsterir. Brand 15 Mart 1866'da yaynland.
Olumlu
eletiriler almasnn yansra kitap ardarda drt bask yapt. Brand'n baars hkmetin
Ibsen'e
yaam boyu bir yazarlk denei balamasna ve ikinci bir eitim gezisi bursu
vermesine
neden oldu. Telif haklar da eklenince Ibsen artk yoksulluktan kurtuluyordu, sakal
biimini
deitirdi, giyimine zen gstermeye balad, hatta elyazsndaki izgiler bile sertleti.
Ibsen'in
talya'da yazd ikinci oyun Peer Gynt' Hegel 1867 kasmnda yaynlad, yapt byk
yanklar
uyandrd, ama olumsuz eletiriler de ald. Yazar Brand'da lkesinin insanlarn
olmalar gerektii
gibi, Peer Gynt'de ise olduklar gibi sergilemiti.
Ibsenler 1868 ilkyaznda Roma'dan ayrldlar. Floransa, Bologna, ve Venedik'te birka
gn
kalarak kuzeye doru ktlar ve Alman snrlarndan ieri girdikten sonra yaz aylarn
Bertechsgaden'da geirdiler. Ibsen, Dresden'e yerlemeye karar verdi.
talya'dayken stnde almaya balad Genlik Birlii'ni (De Unges Forbund)
Dresden'de
srdrd. Bu arada, "skandinav lkelerinin dilbirlii" konulu bir konferansa katlmak
zere
sve'e gitti, konferans be gn srd ama Ibsen Stockholm'da on hafta kald, eski
dostlaryla
karlat. Haziranda annesinin lm haberini ald, Skien'e son kez gittii 1850 ylndan
beri
birbirlerini ne grm, ne de yazmlard. Eyll aynda sve ve Norve Kral XV.
Karl, Ibsen'e
Vasa niann verdi.
Ibsen 1869 gznde Svey Kanal'nn alnda Msr'da Norve'i temsil etti. O sra
okuduu
Danimarka gazetelerinden yeni oyunu Genlik Birlii'nin ilk temsilde tepkiyle
karlandn,
ikinci temsilde slklandn rendi. Msr'da Ibsen'i bekleyen asl srpriz ona Hidiv
smail Paa
araclyla Mecidiye nian verilmesiydi. Bu onun ald ikinci niand. Ancak nian
madalyasnn
eline gemesi iin uzun uzadya yazmalar yaplmas gerekti. Sonralar bunu baka
nianlar
izledi ama Mecidiye nian Ibsen'in en sevdii nian olarak kald. Julius Kronberg'in
1877'de
yapt nl tabloda Ibsen Mecidiye nianyla grnr.
1871'de toplu iirleri yaynland. 1873'de mparator ile Galyallar' (Kejser og
Galiler)
tamamlad. Daha Roma'daki ilk gnlerinde tasarlad bu yaptn kda dklmesi
yllar
almt. mparator ile Galyallar iki oyundan oluur; birincisi Caesar'n D, br
Julian
Apostata adn tar. 361-363 arasnda imparator olan ge dnem Roma mparatoru
Iulianus
Hristiyanla kar pagan inancn yeniden yerletirmek istemi, o nedenle kendisine
"dnme"
(apostata) denmiti. Antik an bitiiyle ykselen Hristiyanlk arasnda yer alan
tarihsel
devrimde mparator Iulianus'un arpc kiiliini dramatik tablolarla dile getiren bu
oyunu Ibsen
yaamnn yapt olarak niteler. 16 Ekim 1873'de yaynlanan bu yapt bugne kadar bir
kez,
1987 eyllnde Oslo'da sahnelenmitir. mparator ile Galyallar, Ibsen'in yazarlk
yaamnda
romantik dnem olarak adlandrlan ilk evrenin son oyunudur. Gereki dnem diye
adlandrlan
ikinci evredeyse Ibsen konularn gnlk gereklikten alan dzyaz oyunlara
ynelecektir.
1874 yl temmuzunda Ibsen, on yllk bir ayrlktan sonra, ailesiyle birlikte
Kristiania'ya geldi.
Eski dostlarndan bir ksm bu arada lmt, bir ksmn yeniden grd. Norve'te on
hafta
kaldktan sonra eyllde yine Almanya'ya dnd. 1875 ilkyaznda Dresden'den Mnih'e
tand.
Mnih'te ksa zamanda Alman yaznclaryla iliki kurdu. Gnlk yaamnda kat bir
izlenceye
bal kald; sabahlar alyor, leden sonralar hep ayn saatte Caf Maximilian'da
giri
kapsn gsteren aynann karsna den masada oturuyor, bir yandan gazetelerini
okurken
te yandan girip kanlar gzlyordu.
1877 ekiminde yaynlanan yeni oyunu Toplumun Direkleri (Samfundets sttter) 18
Kasm
1877'de Kopenhag'da sahnelendi. Konusu Norve'in kk bir ky kentinde geen
oyunda
ticaret yaamnda drstle smayan davranlar ilenir. Oyun mutlu sonla biter:
"Doru bir
ruh, zgr bir ruh, toplumun direkleridir". Ibsen, ayn yl 400. yln kutlayan Uppsala
niversitesi'nin ars zerine sve'e gitti. Burada kendisine onur doktoras verildi.
Bundan
sonra yazmalarnda "doktor" titrini kullanmaya zen gsterdi. Yine ayn yl ekim
aynda
babasnn ldn gazeteden rendi.
1878 yaznda Sigurd orta renimini tamamlad. Ibsenler yine Roma'ya tandlar.
Sigurd Roma
niversitesi'nde hukuk renimi yapacakt. Bu arada Ibsen yeni oyunu Bir Bebek Evi
(Et
dukkehjem) zerinde almaya balamt. Nora adyla da bilinen bu oyunu 1879
yaznda
Amalfi'de bitirdi. 4 Aralk 1879'da yaynlanan oyun, 21 Aralk 1879'da Kopenhag'da
sahnelendi.
"Yasa koyanlarn da, yarglayanlarn da erkek olduu bir dnyada kadnn kendi
benliini
bulmasnn olanaksz olduunun" altn izen Ibsen'e bu oyun dnya apnda n
kazandrd.
Bir Bebek Evi aralk aynda yaynlanmadan nce Ibsen Mnih'e dnmt, k
Mnih'te, yaz
Berchtesgaden'da geirdi, Sigurd niversiteyi talya'da bitirmek istedii iin yine
Roma'ya
dnd. 1881 yaznda ve gznde Sorrento'dayd. Burada Hortlaklar (Gengangere)
stnde
alt. Oyunu eyll aynda bitirdi; kasm aynda Stockholm, Kopenhag, Kristiania ve
Bergen'deki tiyatrolara metni gnderdi ama hepsi geri evirdi; ayrca kitap olarak da
satmad.
Bir Bebek Evi eitli tepkilere yol am, ilerici evreler oyunu desteklemiti, ama
Hortlaklar
tam anlamyla bir skandald. Oyun, gemile hesaplamaya giren Bayan Alving'in Rahip
Manders'e ynelttii "yasalara saygl olduumuz iin mi, yoksa yasalardan korktuumuz
iin mi
onlara uyduumuz" sorusunda odaklanr. Ykm getirecei kaygsyla iten geldii gibi
davranmaktan kanmak, Hortlaklar', Ibsen'in hemen hemen ilk oyunlarndan son
oyunlarna
kadar grlen "istemek ve yapabilmek" atmas zerinden br oyunlarna balar.
Hortlaklar
ilk kez 20 Mays 1882'de yar amatrlerden oluan bir topluluk tarafndan Chicago'da
sahnelenmitir.
Hortlaklar'n urad baarszlk, bavurusuna karn kendisine balanm yllk
denein
artrlmamas, Sigurd'un Kristiania niversitesi'ne devam edebilmesi iin snava
girmesinin
istenmesi Ibsen'in cann ok skmt. 1882 temmuzunun banda Sigurd Roma
niversitesi'nden hukuk doktorasn ald. Ibsenler yaz Gossensass'da geirip kasm
sonunda
Roma'ya dndler. Bu arada Ibsen Bir Halk Dman'n (En Folkefiende) bitirdi. Bu
oyunda,
doduu kentin bir tatil beldesi olarak nlenip genilemesine nayak olan Dr.
Stockmann'n,
deniz ve ime suyunun kirlendiini aklamas zerine bir halk dman ilan edilmesi
ele alnr.
Kent Meclisi toplantsnda Dr. Stockmann'dan yana tek oy bir sarhotan gelir. Oyun ilk
kez 13
Ocak 1883'de Christiania-Theater'de oynanmtr.
stnde keyifle alt on dokuzuncu oyunu Yaban rdei'ni (Vildanoen) bitirdikten
sonra,
Ibsen 1884 eyllnde yirmi yldr grmedii Bjrnson ile bulumak iin gnlne
Innsbruck
yaknlarndaki Schwaz'a gitti. Sigurd ile Suzannah ise yaz tatili iin Norve'e
gitmilerdi.
Dnte Gossensass'a Ibsen'in yanna uradlar ve Sigurd'un Norve Dileri'nde bir
greve
atanacan mjdelediler. Kasm banda birlikte Roma'ya dndler. Yaban rdei 13
Kasm
1884'de yaynland ve ksa zamanda tkendi. Ibsen'in en ilgin toplumsal oyunlarndan
Yaban
rdei'nde, gereklikle d arasndaki izgi fotorafla rtu arasnda olduu gibidir.
Sradan
insann, yaamak iin gereksindii yalan, d, elinden alr; onu gereklik, fotoraf ile
kar
karya brakrsanz, ykarsnz. Ancak bu izgiyi kavramak, Hedwig iin olduu gibi,
insann
yaamna mal olabilir. Yer yer groteske, absrde varan trajik bir ironiyle dokunmu bu
yapt,
trajikomedinin parlak rneklerinden biridir.
1885 yaz banda on yl aradan sonra Ibsen Suzannah ve Sigurd ile birlikte yine
Norve'e geldi,
yaklak drt ay kald. Tatil dn bir kez daha Mnih'e yerleti, 1885 ile 1891 yllar
arasnda
Mnih'te yaad. 23 Kasm 1886'da yaynlanan "sonuna dein grlmemi bir d"
olarak
tanmlad Rosmersholm'da, daha nceki oyunlarnda birbirinden ayr ele ald iki
dnyay,
siyasal dnya ile (Genliin Birlii, Toplumun Direkleri, Bir Halk Dman) aile
yaamnn zel
dnyasn (Bir Bebek Evi, Hortlaklar, Yaban rdei) bir araya getirir. Rosmersholm;
dnceler
kutuplat, gl dostlar demokratlardan ya da reformculardan yana ya da onlara kar
kesin
bir tavr almaya zorlad bir srada, hele belli bir n de varsa; kukucu, tanrtanmaz,
siyaset
d idealist birinin kendini nasl savunaca sorusundan yola kar. Rosmerholm te
yandan da
ruhsal bir dramdr; sululuk duygusunun ykn stnden atamayan Rosmer,
Rebekka'yla
birlikte yaamna son verecektir.
Rosmersholm'un ardndan 28 Kasm 1888'de yaynlanan Denizden Gelen Kadn'da
(Fruen fra
havet) Ibsen simgeyle gerei badatrmay denedi. Bunu 16 Aralk 1890'da Hedda
Gabler'in
yaynlanmas izledi. Bu oyunda kentsoylu dnyasyla, insann iindeki bireyliini
gerekletirmek istei arasndaki gerilim Hedda Gabler'in bunalmnda gsterilir.
Hedda
Gabler, Ibsen'in 1877-1890 yllarn kapsayan gereki dneminin son oyunudur.
1891 yaznda Norve'e gezmeye gelen Ibsen, bir daha yurdundan ayrlmad,
Kristiania'da takld
kald. 1892-1899 aras yllara raslayan simgeci dneminde drt oyun yazd: Yap Ustas
Solness (Bygmester Solness), Kk Eyolf (Lille Eyolf), John Gabriel Borkman, Biz
ller
Uyannca (Nr vi dde vgner).
Yap Ustas Solness yirmi dokuz yl sonra Ibsen'in yurdunda yazd ilk oyundur. Yap
ustas
Solness ustalnn doruunda gcn yitirdiini grm, yirmi iki yandaki Hilde
Wangel'le
karlanca onun kendisine yeni bir g kazandrdn sanmtr. Yaam boyu
dizginleyemedii
kendini gerekletirme tutkusu Hilde'nin kkrtmalarna kaplmasna yol aacak, yapt
evin
kulesine kacak ve aa decektir. Ekseni, estetik eilimle etik ykmllk
arasndaki
atmaya oturan bu oyun 12 Aralk 1892'de yaynlanmtr. Yap Ustas Solness'i, 1894
kasm
sonuna doru baslan Kk Eyolf izler. 12 Aralk 1897'de yaynlanan John Gabriel
Borkmann'da kahraman bir sanat deil, baarszla uram, gveni ktye
kullanmaktan
hkm giymi bir yatrmcdr. Ibsen son oyunu Biz ller Uyannca'y "dramatik bir
epilog"
olarak tanmlar. 18 Aralk 1899'da yaynlanan bu oyununda Ibsen bir sanatnn
yaamn anlatr.
Dnyaca nl yontucu, Profesr Rubek uzun yllar yurtdnda kaldktan sonra Norve'e
dnmtr. Kazand baarya, ne karn mutsuzdur. Oyunun ak iinde hem kendi,
hem
bakalarnn mutluluunu yanllarndan tr yok yere harcadn anlayacaktr. Rubek
eski
gnlerde kendisine modellik yapan Irene'ye yaamn, zyapsn, sanatn anlatmay,
aklamay
dener. Gemile bu hesaplamas srasnda Irene ona doruyu syleyecektir.
Norve'e dndkten sonra olduka sakin bir yaam sren Ibsen 1900 yl mart
ortalarnda sa
yann etkileyen hafif bir inme geirdi. 1903 ylnda geirdii ikinci inmeden sonra
kendini pek
toparlayamad ve 23 Mays 1906'da yetmi sekiz yanda ld.
Faruk Ersz
YABAN RDE
KLER
Werle'nin evinde, zengin, rahat denmi alma odas. Yumuak koltuklar, kitap
dolaplar.
Odann ortasnda yaz masas. Masann stnde ktlar, dosyalar. Yeil abajurlu
lambalar
yumuak bir k vermekte. Arka duvarda ift kanatl bir kap. Kap ak. Kapdan
zevkle
denmi byk bir oda grnmektedir. Bu oda hafife aydnlatlmtr. nde sada,
duvarda
alma odasndan bro blmne alan kk bir gizli kap. nde solda soba, soba
yanmakta, yine solda az geride yemek odasna alan ift kanatl bir kap.
Uaklardan Pettersen zel uak giysisi, gndelikle tutulmu olan Jensen frak giymitir.
kisi de
alma odasn dzeltmekle megul. Yemek odasndan konumalar, glmeler
iitilmekte.
Bardaa vurulan bir bak sesinden sonra herkes susar. Biri kk bir sylev verir.
Bravo
sesleri, sonra yine konumaya balar herkes.
KNC PERDE
Hjalmar Ekdal'in fotoraf atlyesi, bu olduka geni yerin bir at kat odas olduu
hemen gze
arpar. Sada, byk cam pencereleri olan eimli at, mavi bir perdeyle yar yarya
rtldr.
Geride, sa kede hole alan kap. Bu sokak kapsdr. Ayn yanda, ne doru oturma
odasna alan kap, iki kap arasnda duvarda bir demir soba. Arka duvarda, yana
kayarak
alan bir kap daha. Atlye yaln, ama olduka rahat bir biimde denmitir. Sadaki
kaplarn
arasnda, duvardan biraz ne doru, bir kanepe, bir masa, birka sandalye. Masann
zerinde
abajurlu bir lamba, sobann yanndaki kede eski bir koltuk. Odada, urda burda
fotoraflkla
ilgili eitli aletler vardr. Arka duvarda, biraz solda bir etajer. Etajerde kitaplar,
kutular,
kimyasal maddelerle dolu ieler, eitli eya ve aletler. Masann stnde birka
fotoraf,
kt, bir fra vb. Gina Ekdal masann bana oturmu diki dikmekte, Hedwig
kanepede
kitap okumaktadr. Ellerini gzlerine siper etmi, ba parmaklarn kulaklarna
tkamtr.
GINA - (Gizledii bir kaygs varm gibi yan gzle bir iki kez Hedwig'e baktktan
sonra.)
Hedwig!
HEDWIG - (itmez.)
GINA - (Daha yksek sesle.) Hedwig!
HEDWIG - (Ellerini gzlerinden ekip annesine bakar.) Evet anne?
GINA - Hedwig, canm kzm benim, brak artk okumay.
HEDWIG - Ne olur anne, bir para daha okuyaym, yalnzca bir parack daha.
GINA - Hayr, hayr, brak elinden o kitab imdi. Baban istemiyor. Kendi de okumaz
geceleri
bilirsin.
HEDWIG - (Kitab kapatr.) Babam ok okumaz zaten.
GINA - (Elindeki ii brakr, bir kurunkalem bir defter alr, masann bana geer.)
Bugn
tereyana ka para verdiimiz aklnda m?
HEDWIG - Bir kron altm be.
GINA - Sahi. (Yazar.) Tereyana ok para veriyoruz. Sosisle peynir iin ne kadar
harcamtk?
Bir bakalm. (Yazar.) Jambon iin... (Yazar.) Toplam...
HEDWIG - Biray unuttun.
GINA - Sahi. (Yazar.) Para hep bunlara gidiyor. Ama ne yapacaksn!
HEDWIG - lene scak bir eyler yemedik, babam evde yok diye.
GINA - Evet ama, iyi ettik. Resimlerden sekiz buuk kron aldm bugn.
HEDWIG - yi para.
GINA - Tam sekiz buuk kron.
(Sessizlik. Gina dikiini, Hedwig kurunkalemi eline alr. Sol elini gzlerinin nne
tutarak resim
yapmaya balar.)
HEDWIG - Werle gibi ok zengin bir tccarn verdii akam yemeine babamn arl
olmas
tuhaf deil mi?
GINA - Ona Werle'nin arls denemez. nk baban Werle'nin olu ard.(Ksa bir
suskunluktan sonra.) O byk tccarla iliiimiz yok bizim.
HEDWIG - Babam gelecek diye yle seviniyorum ki, nk Bayan Soerby'den benim
iin gzel
bir eyler isteyeceine sz verdi. Bir gelse artk!
GINA - O evde ok gzel eyler vardr.
HEDWIG - (Resim yapmay srdrr.) Ben biraz acktm yine.
(Yal Ekdal, koltuunda karton kutu, cebinde baka bir paket, sokak kapsndan ieri
girer.)
GINA - Bugn geciktin, bykbaba.
EKDAL - Bro kapalyd. Groberg'i beklemek zorunda kaldm. Sonra konuklarn
arasndan...
HEDWIG - Yazlacak bir eyler verdiler mi yine, bykbaba?
EKDAL - u koca tomar. Bir bak uraya!
GINA - ok iyi.
HEDWIG - Cebinde bir tomar daha var.
EKDAL - yle mi? Yok canm, tomar deil o, baka ey. (Bastonunu keye dayar.) Bu
byk
i Gina, epey almam gerekecek. (Yana alan kapnn kanatlarndan birini biraz iterek
kapy
aralar.) Pst! (Bir sre kapdan dar bakar, sonra dikkatle kapy kapar.) Hah hah...
Sahiden
hepsi uyumu. Yaban rdei sepetin iinde, hah hah...
HEDWIG - Sepetin iinde meyeceinden emin misin, bykbaba?
EKDAL - Ne diyorsun sen! Saman dolu sepetin iinde nr m hi? (Sol yandaki arka
kapya doru gider.) Kibrit nerde?
GINA - Masann stnde olacak.
(Ekdal odasna girer.)
HEDWIG - Yazacak epey i epey ey vermiler yine, ne iyi.
GINA - Evet, zavall ihtiyar hi deilse cep harln kartyor.
HEDWIG - Hem bylece sabahtan akama meyhanede pineklemekten kurtuluyor.
GINA - Dediin doru. (Ksa sessizlik.)
HEDWIG - Hl yemekteler mi acaba?
GINA - Kim bilir? Belki.
HEDWIG - Bir dn, ne gzel yemekler yiyordur babam imdi orda. Eve dndnde
keyfi
yerinde olur. yle deil mi anne, ne dersin?
GINA - Evet ama, biz de oday kiraya verebilseydik, ona bir srpriz yapabilseydik, o
zaman...
HEDWIG - Bugn geti artk.
GINA - Ama iyi olurdu, bo duruyor.
HEDWIG - Hayr. lle bugn kiraya vermemiz gerekmezdi. Naslsa babamn bu akam
keyfi
yerindedir. Oray yarn kiraya verirsek, daha iyi olur.
GINA - (Hedwig'e bakar.) Her akam babana gzel eyler anlatmak houna gidiyor,
deil mi?
HEDWIG - Evet, o zaman hep neesi yerine geliyor.
GINA - (Kendi kendine). Evet, bu doru.
(Yal Ekdal ieri girer, ndeki sol kapdan dar kmak ister.)
GINA - (Yar yan dner.) Mutfaa m gidecektin?
EKDAL - Evet ama sen yerinden kalkma. (kar.)
GINA - Atei devirmez ya. (Bir an bekler.) Hedwig, bir baksana ne yapyor.
(Ekdal elinde ii scak su dolu bir tencereyle mutfaktan kar.)
HEDWIG - Scak su mu gtryorsun, bykbaba?
EKDAL - Evet. Scak su gerekti. Yaz yazacaktm mrekkep koyulat.
GINA - nce akam yemeini yesen? Senin yemeini hazrladm.
EKDAL - Yemesem de olur. Yaplacak bir sr iim var. Hem rahatsz edilmek
istemiyorum.
Kimse rahatsz etmesin.
(Odasna gider. Gina ile Hedwig bakrlar.)
GINA - (Alak sesle.) Paray nerden buldu dersin?
HEDWIG - Groberg'den elbet.
GINA - Yok, Groberg'den deil, oras kesin. Groberg paray hep bana gnderir.
HEDWIG - Veresiye almtr, bir ie.
GINA - Bizim bykbabaya kimse veresiye vermez.
(Hjalmar Ekdal srtnda paltosu, banda kuruni bir melon apka, sadan girer.)
GINA - (Elindeki ii bir yana frlatp ayaa kalkar.) ok erken dndn, Hjalmar.
HEDWIG - (O da ayn anda ayaa frlamtr.) Ne abuk dndn babacm.
HJALMAR - (apkasn kartr.) Evet. Konuklarn ou gitti.
HEDWIG - Byle erkenden mi?
HJALMAR - Evet. nk akam yemeine arlydk yalnzca. (Paltosunu karmak
ister.)
GINA - Dur, yardm edeyim.
HEDWIG - Ben de.
(Hedwig ve Gina paltosunu alrlar. Gina paltoyu arka duvara asar.)
HEDWIG - ok insan var myd, baba?
HJALMAR - Hayr, pek kalabalk deildik. Aa yukar on iki, on drt kii kadardk
sofrada.
GINA - Herkesle konutun mu?
HJALMAR - Evet, bir para. Gregers ile uzun uzadya syletik, doallkla.
GINA - Hl yle irkin mi?
HJALMAR - Grn pek ho biri deil. htiyar eve dnmedi mi?
HEDWIG - Bykbabam odasnda, yaz yazyor.
HJALMAR - Bir ey dedi mi?
GINA - Hayr. Bir ey mi syleyecekti?
HJALMAR - Size anlatmad m? Groberg'in yannda olduunu duydum. Bir yanna girip
bakaym, ne yapyor?
GINA - Hayr hayr, vazge, odasna girme.
HJALMAR - Niye girmeyeyim canm? Beni grmek istemediini mi syledi?
GINA - Bu akam rahatsz edilmek istemiyor.
HEDWIG - (Bir iaret yapar.) Hmmm. Hmmm.
GINA - (Hedwig'in yapt iareti grmez.) Odasna bir tencere scak su gtrd.
HJALMAR - yleyse odasna ekildi ve...
GINA - Herhalde.
HJALMAR - Zavall babacm benim, ak sal, zavall babacm. Rahat brakalm,
can ne
isterse yapsn.
(Yal Ekdal, srtnda robdambr, aznda piposu odasndan kar.)
EKDAL - Dndn m? Sesini duydum gibi geldi.
HJALMAR - Az nce geldim. ok olmad.
EKDAL - Orda beni grdn m?
HJALMAR - Hayr. Ama biri dedi, odadan gemisin. Bunun zerine hemen ardn sra
kotum.
EKDAL - Tam sana yarar bir davran, Hjalmar. Yemekte kimler vard?
HJALMAR - Kimler yoktu ki? Her eitten adam. Saray Grevlilerinden Flor, Balle,
Kaspersohn.... Falan filan.
EKDAL - (Ban sallar.) Duydun mu, Gina? Saray Grevlileriyle ayn sofraya oturmu.
GINA - Evet. O evdekiler de, o eve girip kanlar da insan skntdan atlatacak kadar
kibardr.
HEDWIG - Baba, Saray Grevlileri ark m sylediler, yoksa konuma m yaptlar?
HJALMAR - Gevezelik ettiler. Sonra benden iir okumam istediler. Ben de okumadm
elbet.
EKDAL - stediklerini yapmadn yani?
GINA - Bir iir okuman gerekirdi ama.
HJALMAR - Hayr! Bakalarn elendirmek iin soytarlk etmemeli. (Odann iinde
dolar.) En
azndan ben bunu yapmam.
EKDAL - Doru. Hjalmar bunu yapacak adam deildir.
HJALMAR - Bir kez oraya arldm diye konuklar niin benim oyalamam gerektiini
anlayamyorum. Bakalar istedikleri kadar yrtnsnlar onlar elendirmek iin, beni
ilgilendirmez. Sabah baka evde, akam baka evdedir o herifler, yesinler isinler
yalnzca.
Baka dertleri yok. Yedikleri o gzel yemeklere karlk kendileri bir eyler yapsalar
ya!
GINA - Herhalde onlarn yzne kar byle konumadn.
HJALMAR - (ark sylercesine mrldanarak.) Hah, hah, ha! Az laf iitmediler
benden.
EKDAL - Saray Grevlileri mi?
HJALMAR - Evet. Ne yapalm, oldu bir kez. (Umursamazlkla.) Tokay arab zerine
tarttk
sonra.
EKDAL - Tokay arab m? ok, ok iyi bir araptr Tokay arab, nefistir.
HJALMAR - (Olduu yerde durur.) Olabilir. Ama her yln rekoltesi ayr. Rekolteye
gre arabn
nitelii deiir. zmlerin grd gnee baldr bu.
GINA - Sen nerden biliyorsun bunlar, Hjalmar?
EKDAL - Saray Grevlileri bu konuda m tarttlar?
HJALMAR - Tartmay denediler ama olmad. Yldan yla zm rekoltesi nasl
farkllk
gsteriyorsa, yllara gre Saray Grevlilerinin de farkllk gsterdiini sylediler.
GINA - Aklna neler geliyor byle!
EKDAL - Hah, hah, hah! Yzlerine mi sylediler?
HJALMAR - Evet yzlerine.
EKDAL - Duyuyor musun Gina, bak Hjalmar neler sylemi Saray Grevlilerine? Hem
yzlerine
kar!
HJALMAR - Evet. Ama duyulsun istemiyorum. Byle eylerin sz edilmemeli.
Toplant dosta
bir hava iinde geti. Hem hepsi sevimli, iten insanlar. Durup dururken onlar niin
inciteyim?
Olmaz ki!
EKDAL - Ama sen tam yzlerine...
HEDWIG - (Tatl dille verek.) Frak sana yakyor baba, ok yakyor.
HJALMAR - Gryorsun ya. Tam bana gre, kalptan km gibi duruyor stmde.
Belki
omuzlar biraz dar. Yardm eder misin, Hedwig? (Hjalmar frak kartr.) Ceketimi
giyeyim.
Ceketim nerde, Gina?
GINA - Burda. (Gina, Hjalmar'n ceketini getirir, giymesine yardm eder.)
HJALMAR - Frak yarn Bay Molnik'e geri vermeyi unutma.
GINA - (Frak bir yana koyar.) Unutmam, merak etme.
HJALMAR - (Gerinir.) Ceketini giyince insan hemen rahatlayveriyor. Bu ceketler hem
kullanl,
hem rahat, hem benim yaradlma daha uygun, sence yle deil mi Hedwig?
HEDWIG - Evet baba.
HJALMAR - Kravatm da yle bir baladm m... Byle, bak. Nasl?
HEDWIG - Evet. Sakaln gr, salarn kvrck, onun iin gzel yarayor.
HJALMAR - Salarm kvrck saylmaz. Benim salarma dalgal denir.
HEDWIG - Evet ama sk dalgal olduu iin kvrck gibi duruyor.
HJALMAR - Oysa dalgal, kvrck deil.
HEDWIG - (Ksa bir sessizlikten sonra, babasn ceketinden tutup ekerek.) Baba!
HJALMAR - Ne var?
HEDWIG - Pekl biliyorsun.
HJALMAR - Hayr bilmiyorum.
HEDWIG - (Hem gler, hem alar gibi.) Biliyorsun baba, ok iyi biliyorsun. Brak,
artk zme
beni.
HJALMAR - Ne oluyor sana?
HEDWIG - (Babasn iteler.) Haydi baba, versene. Sz vermitin! Sen de biliyorsun!
HJALMAR - Unuttuumu varsayalm.
HEDWIG - Hayr. Unutmadn. Yalnzca beni zmek istiyorsun. ok yazk. Haydi nerde?
HJALMAR - Unuttum. Unuttum dediysem btnyle unutmadm. Sakin ol. Senin iin bir
ey
getirdim.
(Gider, frakn ceplerini kartrr.)
HEDWIG - (Ellerini rpar.) Anne, anne!
GINA - Grdn m? Sabrl olursan bak...
HJALMAR - (Elinde bir kt parasyla.) Bak, ite burda.
HEDWIG - Bu mu? Bu bir kt paras.
HJALMAR - Kt paras deil, yemek listesi. Listede btn yemekler var. Burda
men
yazyor, bak. Men yemek listesi demek.
HEDWIG - Baka bir ey getirmedin mi?
HJALMAR - Baka ey getirmeyi unuttum, syledim ya. nan bana, bu ad gzel
yemekler hibir
eye benzemiyor. imdi masann bana otur yemek listesini oku, yemeklerin tad nasld
sana
anlataym. Haydi Hedwig!
HEDWIG - (Alamak zeredir.) Teekkr ederim.
(Masann bana oturur, ama okumaz. Gina Hedwig'e bir iaret yapar, Hjalmar farkna
varr.)
HJALMAR - (Odann iinde dolaarak.) Bir aile babas en olmayacak eyleri bile
dnmek
zorundadr, ama en ufak bir eyi unuttu mu hemen grlt kopar. Ne yapalm, insan
alyor.
(Sobann nnde, yal Ekdal'in yannda durur.) Bu akam ieri baktn m, baba?
EKDAL - Bakmaz olur muyum? Sepetin iinde.
HJALMAR - Sahi, sepetin iinde mi? Demek almaya balad.
EKDAL - Sana sylemitim. Ama yaplmas gereken bir iki ufak tefek i daha var.
HJALMAR - Evet, dzeltilmesi gereken bir iki ey.
EKDAL - Bunlarn kesinlikle yaplmas gerek.
HJALMAR - Doru, bunlar konusak iyi olur baba. Gel, yle kanepeye oturalm.
EKDAL - imdi geliyorum, pipomu dolduraym. Temizlemem de gerek.
(Odasna gider.)
GINA - (Hjalmar'a glmser.) Piposunu temizleyecekmi...
HJALMAR - Aman Gina, rahat brak u zavall yal adam, dnyaya ksm zaten.
Dzeltilecek
eylere gelince, hemen yarn hallederiz.
GINA - Yarn hi vaktin olmayacak Ekdal.
HEDWIG - (Araya girer.) Niye vakti olmayacak anne?
GINA - Unuttun mu? Rtulanacak resimler var. Ne oldu diye ka kez sordu adamlar.
HJALMAR - yle mi? Desene yine kopyalar. Onlar bitirmek kolay. Yeni sipari yok
mu?
GINA - Ne yazk hayr. ki portre ekmitik ya, yarn onlarla uraacam yalnzca.
HJALMAR - O kadar m? nsan giriken olmazsa byle olur elbet.
GINA - Ne yapaym peki? Elimden geldiince gazeteye ilan veriyorum.
HJALMAR - Evet gazeteye ilan veriyorsun, gazeteye ilan veriyorsun ama gryorsun
yarar yok.
Oday tutmak iin kimse gelmedi mi?
GINA - Hayr, kimse gelmedi.
HJALMAR - Olaca buydu. Hibir giriimde bulunmazsan byle olur. nsan aba
gstermeli,
Gina.
HEDWIG - (Babasna yaklar.) Fltn getireyim mi, baba?
HJALMAR - Hayr. Flt mlt istemem. Bu dnyada sevinmek, neelenmek benim
neyime
gerek... (Odann iinde dolar.) Yarn alacam, tek yapacam bu, yorgunluktan yere
yklncaya dein alacam.
GINA - Ama ben yle demek istemedim.
HEDWIG - Sana bira getireyim mi, baba?
HJALMAR - Hayr, hibir ey istemiyorum. (Olduu yerde kalr.) Bira? Bira m dedin?
HEDWIG - (Canl.) Evet baba, gzel, souk bir bira.
HJALMAR - Peki, ille getirmek istiyorsan, bir ie bira getir bakalm.
GINA - Haydi Hedwig, git getir, belki neemiz yerine gelir.
(Hedwig mutfak kapsna doru koar.)
HJALMAR - (Sobann nndedir, Hedwig'i tutar, ban ellerine alr, gsne bastrr.)
Benim iyi
yrekli kzm...
HEDWIG - (Mutludur, gzlerinden yalar boanr.) Babacm, sevgili babacm.
HJALMAR - Hayr. Sevgili babacm deme bana. O zengin adamn sofrasna oturdum
ben.
Yedim, itim... Ama sana...
GINA - (Masaya oturur.) Sama konuuyorsun, Hjalmar.
HJALMAR - Ne yaptma pek aldrmayn. Sizleri ne kadar sevdiimi bilirsiniz.
HEDWIG - (Babasnn boynuna sarlr.) Ya biz seni nasl seviyoruz, biliyor musun
babacm?
HJALMAR - Arada bir cannz skyor, ekilmez adamn biri oluyorsam, bilin ki
kafam
kurcalayan zlmesi g sorunlar nasl zeceim diye kayglanyorum. Neyse.
(Gzlerini
siler.) Bira istemiyorum. Flt ver, Hedwig.
(Hedwig etajere gidip flt alr, babasna getirir.)
HJALMAR - Teekkr ederim. imdi tamam. Fltm elime almm, sizler de yanmda
olduktan sonra...
(Hedwig masann bana oturur, Gina'nn yanna. Hjalmar birka kez bir aa bir yukar
dolar,
sonra birden almaya balar. Duygu dolu almaktadr. ald yava, znl tempoda
bir
Bohemya halk dansdr.)
HJALMAR - (Flt almay keser, iyice duygulanmtr, Gina'ya sol elini uzatr.) Darlk,
yoksulluk
iinde olsak bile Gina, barnacak bir yerimiz var. nsann kendi evinde olmas ok
gzel.
(Yeniden almaya balar, hemen ardndan kap alnr.)
GINA - (Ayaa kalkar.) Flt brak Hjalmar, biri geldi galiba.
HJALMAR - (Flt etajere koyar.) Yine mi?
(Gina gider kapy aar.)
GREGERS - (Dardan, holden.) zr dilerim.
GINA - (Geri ekilir.) Ooo!
GREGERS - Fotoraf Hjalmar Ekdal burada m oturuyor?
GINA - Evet.
HJALMAR - (Kapya gider.) Sen miydin, Gregers? eri girsene.
GREGERS - (eri girer.) Geleceimi sylemitim.
HJALMAR - Ama bu akam daha... Yoksa konuklar brakp buraya m geldin?
GREGERS - Evet, hem onlar, hem babamn evini. Evden ayrldm. yi akamlar, Bayan
Ekdal.
Beni tandnz m?
GINA - Elbette. Kolay unutulacak biri deilsiniz.
GREGERS - yle. Anneme ok benzerim. Onu anmsarsnz herhalde.
HJALMAR - Evden ayrldm m dedin?
GREGERS - Evet. Bir otele yerletim.
HJALMAR - Yaa. Neyse. Bir kez buraya geldin artk. Paltonu kar, otur yle.
GREGERS - Teekkr ederim.
(Paltosunu karr, sade, gri renkli, allagelmi bir giysi vardr srtnda.)
HJALMAR - yle kanepeye otur. Rahatna bak.
(Gregers kanepeye oturur, Hjalmar masa banda bir sandalyeye.)
GREGERS - (evresine gz gezdirir.) Demek burda yayorsun, Hjalmar. Buras senin
evin,
yle mi?
HJALMAR - Buras atlye, grdn gibi.
GINA - Ama teki odalardan byk olduu iin oun burda oturuyoruz.
HJALMAR - nceki evimiz daha iyiydi. Ama burda, yanda byk odalar var, o yzden
buras
bizim iin daha elverili.
GINA - Holn te yannda bir odamz daha var, onu kiraya veriyoruz.
GREGERS - (Hjalmar.) Desene kiraclarn da var.
HJALMAR - Henz yok. Kirac bulmak kolay deil, biliyorsun. Saa sola bavurmak
gerekiyor.
(Hedwig'e.) Hedwig, hani bira?
(Hedwig ban sallar, mutfaa gider.)
GREGERS - Kzn m?
HJALMAR - Evet. Hedwig.
GREGERS - Tek ocuunuz mu?
HJALMAR - Evet, tek ocuumuz. Yeryznde bizim iin en byk mutluluk o. (Sesini
alaltr.)
Ayn zamanda en byk ac.
GREGERS - Ne demek istiyorsun?
HJALMAR - Kr olma tehlikesiyle kar karya.
GREGERS - Kr olma tehlikesiyle mi?
HJALMAR - Evet. imdiye dein yalnzca ilk belirtiler bagsterdi, ama hekim nne
gemenin olanaksz olduunu syledi.
GREGERS - Korkun bir ey! Peki nerden ileri geliyor bu hastalk?
HJALMAR - (ini eker.) Kaltmsal herhalde.
GREGERS - (rkilir.) Kaltmsal m?
GINA - Ekdal'in annesinin gzleri zayfm.
HJALMAR - Babam sylediydi. Ben pek anmsamyorum annemi.
GREGERS - Zavall ocuk. Peki o nasl karlad bu durumu?
HJALMAR - Tahmin edersin, durumu kendisine amaya yrek bulamyoruz. Hi haberi
yok.
Kendisini bekleyen o sonsuz geceye doru, bir ku gibi cvl cvl terek, neeyle
uuyor. te bu
ykyor beni, Gregers.
(Hedwig bira ieleriyle bardaklar getirip masann stne koyar.)
HJALMAR - (Hedwig'in salarn okayarak.) Teekkr ederim, Hedwig.
(Hedwig kollarn babasnn boynuna dolayp, kulana bir eyler fsldar.)
HJALMAR - Hayr, tereyal ekmek olmaz imdi. (Gregers'e bakar.) Ama sen bir eyler
yemek
istersin belki.
GREGERS - Hayr, teekkr ederim.
HJALMAR - (Hl zgndr.) Birka dilim getir istersen. Varsa, bana gevrek getir.
Bol sr
tereyan.
(Hedwig ban sallar, mutfaa gider.)
GREGERS - (Gzleriyle Hedwig'i izler.) Canl, salkl grnyor.
GINA - Gzlerinden baka hibir eyi yok, ok kr.
GREGERS - Eminim, Hedwig ilerde size ok benzeyecek, Bayan Ekdal. Ka yanda
imdi?
GINA - On drdn dolduracak, br gn doum gn.
GREGERS - Yana gre olduka iri.
GINA - Evet. Geen yl serpilip boy att.
HJALMAR - ocuklarmza baknca yalandmz anlyoruz. Ne zamandan beri
evliyiz biz?
GINA - Biz evleneli... On be yl olacak yaknda.
GREGERS - O kadar oldu mu?
GINA - (Dikkatle Gregers'e bakar.) Evet oldu.
HJALMAR - Gnler geiyor. On be yln dolmasna birka ay kald. (Konuyu
deitirir.)
Yukarda, iletmede geen yllar sana ok uzun gelmitir, Gregers.
GREGERS - Evet. O yllar yaarken zaman gemek bilmiyordu. Ama imdi, bana uzun
gelen o
yllar nasl gelip geti, hi bilmiyorum.
(Yal Ekdal odasndan kar. Piposu yoktur, kendi eski subay apkasn bana
geirmitir,
sallanarak yrr.)
EKDAL - Evet Hjalmar, imdi oturup u ii konuabiliriz... Hmmmm! Neler oluyor
burda?
HJALMAR - (Babasna doru gider.) Konuumuz var, baba. Gregers Werle. Bilmem
anmsar
msn?
EKDAL - (Gregers'e bakar, Gregers ayaa kalkar.) Werle mi dedin? Bu onun olu mu?
Ne
istiyormu benden?
HJALMAR - Hibir ey. Beni grmeye gelmi.
EKDAL - Baka nedeni yok mu?
HJALMAR - Kesinlikle yok, hayr.
EKDAL - (Kollarn sallar.) Bak sen, nedeni yokmu. Korkmuyorum. Ama...
GREGERS - (Ekdal'in yanna gider.) Size ormanlardan selam getirdim, temenim.
EKDAL - Ormanlardan m?
GREGERS - Evet. Avlandnz ormanlardan.
EKDAL - Eskiden iyi tanrlard beni oralarda.
GREGERS - yi avcymsnz o zamanlar.
EKDAL - yleydim. Olabilir. u niformaya bakn. Evde giyince kimseden izin almama
gerek
yok, niformayla sokaa kmadm srece kimse...
(Hedwig bir tabak dolusu tereyal ekmek getirip masann stne koyar.)
HJALMAR - Otursana baba, bir bardak bira i bizimle. Haydi Gregers.
(Ekdal nne bakarak kendi kendine bireyler mrldanr, sendeleyerek kanepeye gider.
Gregers onun yannda bir sandalyeye oturur. Hjalmar da Gregers'in br yanna oturur.
Gina
biraz uzakta oturmu, diki dikmektedir. Hedwig babasnn yannda ayakta durur.)
GREGERS - Yazlar, bir de Noel'de Hjalmar'la birlikte sizi grmeye gelirdik.
Anmsyor
musunuz, temenim?
EKDAL - yle mi yaptnzd? Hayr, anmsamyorum. Ama unu syleyebilirim, ben
gerekten
yaman bir avcydm. Ay bile vurdum! Dokuz ay vurdum ben.
GREGERS - (Dediklerine katlyormu gibi ona bakarak.) Artk hi ava kmyor
musunuz?
EKDAL - Ava kmyorum denmez. Ara sra avlanyorum yine. Eskiden olduu gibi
deil, doal
olarak. nk orman... Biliyor musunuz... Orman... Orman... (er.) Orman ne oldu?
Gzel mi
orman?
GREGERS - Sizin zamannzdaki gibi gzel deil. Aalarn ou kesildi.
EKDAL - Aalar m kestiler? (Daha alak sesle, rkm gibi.) Tehlikelidir bu, sonu
iyi olmaz.
cn alr orman, kt alr cn.
HJALMAR - (Babasnn bardan doldurur.) Bir bardak daha ier misin, baba?
GREGERS - Sizin gibi bir adam, sizin gibi doaya bal bir adam, kentte, darack drt
duvar
arasnda nasl yaar?
EKDAL - (Kkrdayarak gler, yan gzle Hjalmar'a bakarak.) Yok, buras hi kt deil,
gerekten hi yle kt deil.
GREGERS - Orman, o temiz, o serin havay, o zgr yaam, dalar, hayvanlar,
kular
aramyor musunuz? Onlarn yokluunu duymuyor musunuz? mrnz onlarn arasnda
geti.
EKDAL - (Glmser.) Ona gsterelim mi, Hjalmar? Ne dersin?
HJALMAR - (abuk ve biraz skntl.) Hayr baba, olmaz. Bu akam olmaz.
GREGERS - Bana gstermek istedii nedir?
HJALMAR - nemli deil. Bir baka kez. Daha iyi.
GREGERS - (Yal Ekdal'e.) Aslnda benimle birlikte daa gelmenizi nermek
istiyorum size
temenim. ok yaknda yola kyorum. Yukarda, dada yaz ileri bulabilirdiniz. Sizi
avutacak,
size nee verecek hibir eye sahip deilsiniz burda.
EKDAL - (aknlkla Gregers'in yzne bakar.) Hibir eye sahip deilim, ne demek
bu?
GREGERS - Olunuz Hjalmar var elbet, ama o oluk ocuk sahibi bir adam. Sizin gibi
zgrl, yabanlar seven bir insan iin...
EKDAL - (Masaya vurur.) imdi artk grmesi gerek, Hjalmar!
HJALMAR - Ama baba! Neye yarar? Hava oktan karard.
EKDAL - Samalama, ay var. (Ayaa kalkar.) imdi artk grmesi gerek diyorum
size.
Brakn geeyim. Gelsene Hjalmar, yardm etsene bana.
HEDWIG - Haydi baba, ne olur.
HJALMAR (Ayaa kalkar.) Ne yapalm! Pekl.
GREGERS - (Gina'ya.) Neler olduunu anlamyorum.
GINA - Pek nemli bir ey sanmayn.
(Ekdal ile Hjalmar kayarak alan kapnn yanna gitmilerdir, kapy aarlar. Hedwig
yal
Ekdal'e yardm eder. Gregers kanepenin yannda ayakta durmaktadr. Gina diki dikmeyi
srdrr. Kap aralndan at katnn derinlemesine uzanan bir blm grnr, akta
bacalar
gemektedir. Bir iki at penceresinden parlak bir ay ieri girmektedir. Bylece bu
byk
alann kk bir blm aydnlanmtr, geri kalan blm karanlktr.)
EKDAL - (Gregers'e.) sterseniz, daha yakna gelin.
GREGERS - (Kapya gider.) Ne var orda?
EKDAL - Gelin, kendi gzlerinizle grn.
HJALMAR - (Biraz utanmtr.) Bunlarn hepsi babamn, anlyorsun ya.
GREGERS - (Kapdadr, ieri bakar.) Tavuk mu besliyorsunuz, temenim?
EKDAL - Elbet. Tavuk besliyoruz. imdi tneklerindeler. Onlar gndz grmelisiniz!
HEDWIG - Onlardan baka...
EKDAL - Susst. Hemen syleme.
GREGERS - Grdm kadaryla gvercinleriniz var.
EKDAL - Evet, olabilir, gvercinlerimiz olabilir, niye olmasn? Hemen damn altna
yapyorlar
yuvalarn, nk gvercinler yksek yerleri severler, bilirsiniz.
GREGERS - Allagelmi gvercinlerden deil sizin gvercinleriniz.
EKDAL - Allagelmi mi? Elbette allagelmi gvercinlerden deil bizimkiler.
Havada takla
atarak uan cinsiyle, iri boyunlu kumrumuz var birka tane. Buraya gelin, yakna! O
dipteki,
duvarn yanndaki sand gryor musunuz?
GREGERS - Evet. O ne ie yaryor?
EKDAL - Tavanlar geceleri onun iinde uyuyor.
GREGERS - Tavanlarnz da m var?
EKDAL - Var ya! Tavanlarmz olduunu tahmin etmeliydiniz. Hjalmar, tavanlarnz
m var diye
soruyor arkadan. En nemlisi geliyor imdi. ekil ordan Hedwig. Yaklan. Oraya
bakn. Orda
ii saman dolu bir sepet var, grdnz m?
GREGERS - Evet. Sepetin iinde bir ku var.
EKDAL - Bir ku mu?
GREGERS - rdek galiba.
EKDAL (Krlm.) rdek ya tabii.
HJALMAR - Nasl bir rdek dersin?
HEDWIG - Bu sradan bir rdek deil.
EKDAL - Sus!
GREGERS - Trk rdei deil.
EKDAL - Hayr Bay... Werle. Trk rdei deil bu. Bu bir yaban rdei.
GREGERS - Yaban rdei mi sahiden?
EKDAL - Sahiden elbet. O sizin ku dediiniz bir yaban rdei. Bizim yaban rdeimiz.
HEDWIG - O yaban rdei benim, nk bana ait.
GREGERS - Tavan arasnda nasl yaayabiliyor?
EKDAL - nne bir amar teknesi koyduk, yzsn diye iine su doldurduk.
HJALMAR - Her iki gnde bir suyunu tazeliyoruz.
GINA - (Hjalmar'a.) erisi artk buz kesecek Hjalmar...
EKDAL - Doru, kapy kapasak iyi olacak. Hem rktp uyandrmayalm. Tut bakalm
Hedwig.
(Hjalmar ile Hedwig kapy kapar.) Bir daha sefere daha iyi grrsnz. (Sobann
bandaki
arkalkl sandalyeye oturur.) Bu yaban rdekleri ok ilgin hayvanlardr inann.
GREGERS - Yaban rdeini nasl yakaladnz, temenim?
EKDAL - Ben yakalamadm, kentteki bir adama borluyuz onu.
GREGERS - (Biraz irkilir.) O adam, benim babam olmasn?
EKDAL - Doru. Doru. Sizin babanz.
HJALMAR - Nasl bildin Gregers? ok ilgin dorusu.
GREGERS - Babama neler borlu olduunu sen anlatmtn. Ben de dndm ki...
GINA - Ama rdei bize kendisi vermedi.
EKDAL - Yine de ona borluyuz, Gina. (Gregers'e.) Babanz teknesiyle almt
anlyor
musunuz, rdee ate etmek istedi. Ama babanzn gzleri hi iyi grmyor imdilerde,
o
yzden att syrm gemi.
GREGERS - Sama tanelerinin yalnzca birka gvdesine geldi yleyse.
EKDAL - Evet, birka tanesi.
HEDWIG - Tam kanadnn altna. Ald yarayla bir daha umas olanaksz.
GREGERS - O zaman dibe dalmtr herhalde.
EKDAL - (Uykulu, dili arlamtr.) Elbette. Yaralannca yaban rdekleri hep byle
yapar.
Gleri yettiince derine dalarlar. Dipte yosun, amur, ne varsa dileriyle smsk
sarlrlar.
Sonra bir daha yukar kamazlar.
GREGERS - Sizin yaban rdei yukar km ama temenim.
EKDAL - Babanzn ok yaman bir kpei vard, o kpek suya dalp yaban rdeini
yine dar,
yukar kard.
GREGERS - (Hjalmar'a.) Ondan sonra babam size mi verdi?
HJALMAR - Hayr, hemen deil. lkin eve gtrd, ama orda bir trl iyileemedi.
Pettersen'e
kessin diye emir vermi.
EKDAL - (Yar uykuda.) Hmm... Pettersen ya... Kaz kafal!
HJALMAR - (Alak sesle.) Sonra biz aldk onu. nk babam Pettersen'i iyi tanr,
yaban
rdeinden sz ettiini duyunca bir yolunu bulup rdein kendisine verilmesini
salam.
GREGERS - Sizin burda iyileecek mi?
HJALMAR - Sanrm. Durumu iyiye gidiyor, gnden gne semirip ya balyor. Uzun
zamandr
burda, dardaki yaam unutmutur. nemli olan bu zaten.
GREGERS - Haklsn herhalde Hjalmar. Yalnzca gkyzn, bir de suyu grsn, ona
yeter.
Ama sanrm gitme vaktim geldi. Baban uyudu bile.
HJALMAR - Bunun iin gitmen gerekmez.
GREGERS - imdi aklma geldi bak. Kiraya verecein bir oda var demitin, deil mi?
HJALMAR - Evet. Neden sordun? Tandn biri mi var?
GREGERS - O oday bana kiraya vermez misin?
HJALMAR - Sana m?
GINA - Hayr Bay Werle, olmaz, size olmaz!
GREGERS - Oday tutarsam, yarn sabah erkenden tanrm.
HJALMAR - Olur Gregers, oday sana seve seve veririz.
GINA - Olmaz Bay Werle. Hayr, size gre bir oda deil oras.
HJALMAR - Bunu nasl sylersin, Gina?
GINA - Oda byk deil, yeterince aydnlk deil!
GREGERS - Szn etmeye demez Bayan Ekdal, nemli deil.
HJALMAR - Pek ho, pek irin, gzelce denmi bir oda bana kalrsa.
GINA - Ama aada kimler oturuyor, dnsene bir.
GREGERS - Aada oturanlar nasl insanlar?
GINA - Biri evlerde zel ders veriyormu eskiden, retmenmi!
HJALMAR - Molwik adnda biri.
GINA - teki de Doktor Relling.
GREGERS - Relling mi? Uzaktan tanrm onu. Yukarda, iletmede hekimlik yapmt bir
sre.
GINA - kisi de deli dolu adamlardr. Sk sk akamlar sokaa karlar. ou kez eve
gece
yars dnerler. Eve geldiklerinde pek yle tam...
GREGERS - nsan bunlara alr. Umarm, ben de yaban rdei gibi abuk iyileirim.
GINA - Bana kalrsa, karar vermeden nce, kesinlikle bir gn dnmeniz gerek.
GREGERS - Herhalde beni evinize almak istemiyorsunuz, Bayan Ekdal.
GINA - Hayr, rica ederim, nerden karyorsunuz bunu?
HJALMAR - Gerekten davrannda bir gariplik var Gina. (Gregers'e.) Sen kentte mi
kalmak
istiyorsun?
GREGERS - (Paltosunu giyer.) Evet, artk kente yerlemek istiyorum.
HJALMAR - Ama babann yannda kalmak istemiyorsun. Ne yapmay dnyorsun?
Tasarladn nedir?
GREGERS - Bilsem iyi olurdu. nsan Gregers adn tayorsa... Gregers... stelik bir de
"Werle"si var... Hi byle irkin bir ad duydun mu?
HJALMAR - Ben bu ad irkin bulmuyorum.
GREGERS - Bu ad tayan herifin suratna tkresim geliyor. Ama insann ad benim
gibi
Gregers Werle olmusa bir kez...
HJALMAR - (Gler.) Gregers Werle olmasan, kimin yerinde olmak isterdin?
GREGERS - Seme olanam olsayd, bir av kpei.
GINA - Kpek mi?
HEDWIG - (Farkna varmadan.) Daha neler!
GREGERS - Evet. Ayana evik bir av kpei olmak isterdim, yaban rdekleri
amurlar,
yosunlar arasnda dileriyle smsk dibe tutunduklar zaman onlarn ardndan suya
dalan trden.
HJALMAR - Bak Gregers, ben.. sylediklerinden tek szck anlamadm.
GREGERS - Aldrma, zel bir anlam yok. Neyse, yarn sabah erkenden buraya
tanyorum
yleyse. (Gina'ya.) Size i karmam, her iimi kendim yaparm. (Hjalmar'a.) Gerisini
yarn
konuuruz. yi geceler, Bayan Ekdal. (Hedwig'e bayla selam verir.) yi geceler.
GINA - yi geceler, Bay Werle.
HEDWIG - yi geceler.
HJALMAR - (Bu arada bir mum yakmtr.) Bir dakika, sana k tutaym. Merdivenler
karanlk.
(Hjalmar Gregers ile birlikte kar.)
GINA - (nne bakar, dikii kucandadr.) Kpek olmay istemesi garip deil mi?
HEDWIG - Bana kalrsa, onun demek istedii ey baka.
GINA - Ne demek istedi sence?
HEDWIG - Bilmem, anlamadm. Ama burda bulunduu srece hep sylediklerinden
baka bir
ey demek istedi, bana yle geldi.
GINA - yle mi dersin? Evet, pek tuhaf bir hali vard.
HJALMAR - (Geri dner.) Lamba snmemi daha. Bir eyler yiyebileceiz sonunda.
(Tereyal
ekmekleri yemeye balar.) Grdn ya Gina, insan biraz gz ak olmal.
GINA - Nasl gz ak?
HJALMAR - Oday nasl kiraya verdik sanyorsun, hem Gregers gibi bir adama, eski
bir dosta.
GINA - Ne demeli bilmem...
HEDWIG - Kesin pek elenceli olacak anne, greceksin bak!
HJALMAR - Gerekten pek garip davranyorsun Gina, daha nce oday kesinlikle
kiraya
vermek istiyordun, imdi oday kiraya verdik ama sen hi sevinmemi gibi duruyorsun.
GINA - Oday baka biri tutsayd sevinirdim... Ama yal Werle bu ie ne der?
HJALMAR - Yal Werle mi? Bu iin onunla ilgisi ne?
GINA - Olu evden ayrlmaya karar verdiine gre, aralarndaki srtme byk bir
anlamazla dnt demektir. Birbirleriyle geinemediklerini biliyorsun.
HJALMAR - Evet.
GINA - Bu ite senin parman var sanabilir.
HJALMAR - yle sansn. Byk tccarlardan Werle'nin bana ok iyilii dokundu,
yadsyamam.
Ama bundan tr kendimi ona baml sayamam.
GINA - Bunun acsn bykbaba eker. Herhalde imdi elindeki u kk iten de olur.
HJALMAR - Keke yle olsa diyesim geliyor! Babamn sa ba aarm u haliyle
sada
solda itilip kaklmas benim gibi bir adam kk drmez mi? (Bir tereyal ekmek
alr.) Ama
artk sonu geldi. nsan, yaamdaki amacn gerekletirmek zorundadr. Ben de yle
yapacam.
HEDWIG - Evet baba!
GINA - Psst! Uyandracaksn.
HJALMAR - (Daha alak sesle.) Amacm gerekletireceimi syledim. Gn gelecek
ben...
Bu yzden oday kiraya verdiimiz iyi oldu, nk bylece daha bamsz bir duruma
geldim.
Yaamnda bir amac olan adam bamsz olmal. (Arkalkl sandalyeye doru,
duygulu.) Zavall,
ak sal, yal babacm benim. u Hjalmar'nn haline bak. Geni omuzlar var, gl
omuzlar...
Gnn birinde uyanacaksn, bakacaksn... (Gina'ya.) Sen buna pek inanmyorsun galiba?
GINA - (Ayaa kalkar.) nanmaz olur muyum? nanyorum, ama nce yataa tayalm
onu.
HJALMAR - Doru.
(Hep birlikte yal adam dikkatle kaldrrlar.)
NC PERDE
Atlye. Az nce bir fotoraf ekilmitir. Sandalyelerin nnde zeri rtl bir fotoraf
makinesi
vardr. Vakit akamst. Gne batmak zeredir. Birazdan ortalk iyice kararacaktr.
Gina, elinde bir kutu, bir fotoraf cam, ak duran sokak kapsnda durmu, biriyle
konumaktadr.
GINA - Elbette. Verdiim sz tutarm. Pazartesiye on iki tane hazr. Gle gle.
(Birinin merdivenleri indii iitilir. Gina kapy kapar, fotoraf camn kutuya koyar,
kutuyu
fotoraf makinesinin iine yerletirir.)
HEDWIG - (Mutfaktan gelir.) Gittiler mi?
GINA - (Ortal toplar.) Evet. Neyse, bamdan savabildim.
HEDWIG - Babam niin daha dnmedi acaba?
GINA - Relling'in yannda olmasn? Aada?
HEDWIG - Hayr, orda yok. Arka taraftan, mutfak merdiveninden aa inip sordum.
GINA - Yemei souyacak.
HEDWIG - Oysa babam yemee hep vaktinde gelirdi.
GINA - imdi gelir, meraklanma.
HEDWIG - Bir an nce dnse! stnde tuhaf bir hal varm gibi grnd bana.
GINA - (Yksek sesle.) te geldi!
(Hjalmar sokak kapsndan ieri girer.)
HEDWIG - (Babasna doru giderek.) Seni nasl merak ettik, bir bilsen baba!
GINA - (Gz ucuyla Hjalmar'a bakar.) Darda epey kaldn, Hjalmar.
HJALMAR - (Gina'ya bakmadan.) Evet biraz uzun srd. (Paltosunu karr. Gina ile
Hedwig
yardm etmek ister. Hjalmar geri evirir.)
GINA - Yemek yedin mi? Gregers'le birlikte?
HJALMAR - (Paltosunu asar.) Hayr.
GINA - (Mutfak kapsna ynelir.) Yemeini getireyim yleyse.
HJALMAR - Hayr, brak dursun. u an canm istemiyor.
HEDWIG - (Yaklar.) Neyin var baba, iyi deil misin?
HJALMAR - Yry beni epey yordu.
GINA - Onunla dolamaya kmayacaktn, elbet yorulursun, alk deilsin.
HJALMAR - Bir erkek bu dnyada baz eylere almak zorundadr. (Ortada dolar.)
Ben
yokken kimse geldi mi buraya?
GINA - Yalnzca o nianl ift.
HJALMAR - Yeni sipari yok mu?
GINA - Hayr. Bugnlk yok.
HEDWIG - Grrsn yarn kesin biri gelir, sipari verir baba, zlme.
HJALMAR - Umarm. nk yarn ciddi bir biimde almaya koyulacam.
HEDWIG - Yarn m? Ama yarn ne olduunu unuttun mu, baba?
HJALMAR - Sahi! br gn yleyse. br gnden tezi yok, her ii kendim yapacam.
Btn
ileri bundan byle kendim yapacam.
GINA - Bunu nerden kardn imdi, Hjalmar? Neye yarar, yaam kendine zehredersin.
Fotoraf ilerini zaten ben yapyorum. Sen buluun zerinde almalsn.
HEDWIG - Bir de yaban rdeine bakmak zorundasn, deil mi babacm, tavuklarla
tavanlara da.
HJALMAR - Sama sapan konuma. Yarndan tezi tavan arasna adm atmayacam.
HEDWIG - Ama baba sz vermitin hani, yarn orda kutlayacaktk.
HJALMAR - Evet doru. yleyse br gnden tezi yok. Elimden gelse o lanet olas
yaban
rdeinin boynunu koparrdm.
HEDWIG - (Bararak.) Yaban rdeinin mi?
GINA - Sen neler dediinin farknda msn, Hjalmar?
HEDWIG - (Babasn iteler.) O benim yaban rdeim.
HJALMAR - Onun iin koparamyorum ya, kyamyorum. Senin yznden Hedwig,
yalnzca senin
yznden... Ama yapmam gerekirdi. Benim evimin ats altnda o iren ellerin dedii
bir
yaratn barnmasna izin vermemeliydim.
GINA - nk bykbaba onu u ahmak Pettersen'den ald diye, yle deil mi?
HJALMAR - (Ortada dolar.) nsanlarn baz istekleri vardr... Nasl desem... dealleri
vardr...
Bunlar gerekletirmek zorundadr, aksi halde ruhunda derin yaralar alr.
HEDWIG - (Babasna gider.) Peki, yaban rdei... Ya o zavall yaban rdei...
HJALMAR - (Olduu yerde durur.) Senin hatrn iin ona kymyorum... Klna bile
dokunmayacam... Dedim ya, bir ey yapmayacam ona. Yaplmas gereken baka
nemli
iler var. Ama sen imdi dar k, bir dola Hedwig, her zamanki gibi. Birazdan gne
batacak.
HEDWIG - Hayr, dolamaya kmak istemiyorum imdi.
HJALMAR - Ama dolamaya kmak zorundasn. Gzlerini krptrp duruyorsun.
erinin havas
ar, gzlerin iin iyi deil. Bu at katnn havas ok ar, ok bask.
HEDWIG - yleyse bir kou dolanr gelirim, arka merdivenlerden inerim. Paltom
nerde?
Odamdayd sahi! Baba! Ben dardayken yaban rdeine bir ey yapmazsn, deil mi?
HJALMAR - Klna bile dokunmam, merak etme. (Kzn barna basar.) Seninle ben
Hedwig...
Biz ikimiz... Neyse, git haydi.
(Hedwig annesiyle babasna ban sallar, mutfaktan geip dar kar.)
HJALMAR - (Odann iinde dolar, ban kaldrp bakmadan.) Gina.
GINA - Evet?
HJALMAR - Yarndan... Daha dorusu br gnden tezi yok, hesaplar ben tutacam.
GINA - Onu da m sen yapacaksn?
HJALMAR - Evet, ne kadar gelirimiz var bakmak istiyorum.
GINA - Ama hafif bir i bu.
HJALMAR - Pek yle dememeli. nk elindeki para, insan artacak kadar uzun
sre yetiyor
gibi geliyor bana. (Olduu yerde durup Gina'nn yzne bakarak.) Nasl oluyor bu?
GINA - nk Hedwig'le ben hemen hemen hi para harcamyoruz.
HJALMAR - Yapt yaz ilerine karlk babama olduka iyi para veriyormu Werle,
doru mu?
GINA - yi para alp almadn bilemem, nk bu gibi ilerin karlnda nasl bir
cret denir
bilmiyorum.
HJALMAR - Ka para alyor dersin?
GINA - Her zaman bir olmuyor. yle byle bize yk olmayacak kadar, biraz da cebine
harlk
kalyor.
HJALMAR - Bize yk olmayacak kadar! Bundan hi sz etmemitin bana. Niin?
GINA - Syleyemezdim. Ona baktn, onun tm giderlerini karladn sanyordun.
Bundan
byk mutluluk duyuyordun.
HJALMAR - Oysa babama bakan aslnda byk tccarlarmzdan Bay Werle'ydi.
GINA - Ne kar, gerektiinden fazla paras var onun.
HJALMAR - I yakar msn?
GINA - (I yakar.) Hem paray veren kim bilmiyoruz. Werle mi, Groberg mi?
HJALMAR - Groberg mi? Niin gerei gizlemeye abalyorsun?
GINA - Ne bileyim, sandm ki...
HJALMAR - yle mi?
GINA - Benim bu ile bir iliiim yok. Ona yaz ilerini ben bulmadm. Werle'nin evine
geldiinde bu ii ona Berta ayarlamt.
HJALMAR - Sesin titriyor.
GINA - (Abajuru lambaya geirir.) Sesim mi?
HJALMAR - Ellerin de.
GINA - (Kararl.) Ak konu Hjalmar. Hakkmda neler anlatt sana?
HJALMAR - Onlarn yannda altn sralar... Werle ile aranzda bir iliki varm.
Doru mu?
Doru olabilir mi?
GINA - Doru deil. O zamanlar aramzda bir ey yoktu. Werle peimdeydi. Beni hi
rahat
brakmad. Kars yle sanyordu, aramzda bireyler var sand o. Bard ard,
grltler
kopard, stme yrd, gzda verdi... Neler yapmad... Sonunda ordan ayrldm.
HJALMAR - Sonra?
GINA - Annemin yanna dndmde o balad bu kez. Annem sandn gibi doru
yaradll bir
kadn deildir, Hjalmar. Bay Werle dul kaldktan sonra bu ii aklma sokan annem oldu.
HJALMAR - Sonra?
GINA - En iyisi her eyi ren. stediini elde edinceye kadar rahat brakmad beni
Werle.
HJALMAR - (Ellerini birbirine vurarak.) stelik sen benim ocuumun annesisin.
Gerei
benden nasl gizlersin!
GINA - Aptallk ettim. Oysa oktan sana sylemem gerekirdi.
HJALMAR - Evet, en bata sylemen gerekirdi. O zaman ne mal olduunu bilirdim.
GINA - Syleseydim, yine evlenir miydin benimle?
HJALMAR - Daha neler!
GINA - Bu yzden sylemedim ite! Sana aktm, tutkundum sana! Biliyorsun! Kendimi
mutsuzlua srkleyemezdim.
HJALMAR - (Odann iinde dolar.) Bu kadn Hedwig'imin annesi olacak bir de!
Gzmn
grd btn bu eyay... (Sandalyelerden birini tekmeyle devirir.) Yuvam dediim
btn bu
evi... Karmn eski dostuna... Onu batan karan adama... Borlu olduumu dnmek!
GINA - Yaammzn on be yln birlikte geirdiimize piman msn?
HJALMAR - (Gina'nn nn keser.) Sen syle, rmcek gibi, her gn, her saat
evreme
rdn yalan alarna beni drdne sen piman deil misin? Yant ver, hi
titremedi mi
vicdann?
GINA - Dorusu kafam hep ev ileriyle, fotoraf ileriyle doluydu, yapmam gereken ok
i vard.
HJALMAR - Gemiinden hi pimanlk duymadn m?
GINA - Hayr. Ben bu eski masallar unutmutum.
HJALMAR - Bu ne vurdumduymazlk! nsann tepesi atyor! Pimanlk bile
duymuyorsun!
GINA - Benim gibi bir kadna dmeseydin, senin durumun ne olurdu acaba Hjalmar,
syler
misin?
HJALMAR - Senin gibi bir kadna m?
GINA - Evet, her zaman elimdekiyle yetinmesini bildim ben. Hi deilse bunu senden
daha iyi
baardm. Ne olsa senden birka ya bym.
HJALMAR - Durumum ne mi olurdu?
GINA - Seni tandm zamanlar akln banda deildi, yanl yollara sapmak zereydin,
itiraf et.
HJALMAR - Bir adam, zellikle huzursuz yaradll bir adam zld, bocalad
zamanlar
nasl bunalr anlamyorsun, sonra tutup yanl yollara sapmak diye tanmlyorsun bunu.
GINA - Hayr yle deil, insan bocalayabilir, ben bir ey demiyorum, nk yuva
kurduktan
sonra iyi bir aile babas oldun. Aramzda hep scak bir hava esti. Hedwig ve ben artk
yiyeceimiz, giyeceimiz iin biraz daha para harcamaya balayalm diye
dnyorduk.
HJALMAR - Bu yalan dolan batann iinde mi?
GINA - u uursuz herif nerden geldi evimize?
HJALMAR - Ben de aramzda scak bir hava estiini sanyordum. Yanlmm.
Buluuma
alacak gc nerden alacam imdi? O bulu imdi benimle birlikte ld belki. Onu
senin
gemiin ldrd, Gina.
GINA - (Alamakl.) Hayr Ekdal, byle demeye hakkn yok. Senin iin her zaman
elimden
geleni, en iyisini yapmak istedim.
HJALMAR - Aile babasnn dleri ne olacak diye kendime soruyorum. teki odada
kanepeye
uzanp buluumu dndmde ou kez bu buluun beni tketeceini seziyordum.
Buluumun patentini elime aldm gn yaamaya veda edeceimi duyumsuyordum. Ben
ldkten sonra, zengin bir dul olarak rahat yaayasn istiyordum.
GINA - (Gz yalarn siler.) Hayr Ekdal, yle deme. Dul kaldm gn grmek
istemiyorum.
HJALMAR - Ne fark eder? Artk her ey bitti.
(Gregers sessizce sokak kapsn aar ve ieri bakar.)
GREGERS - Girebilir miyim?
HJALMAR - Evet.
GREGERS - (Neeli, honutlukla onlara bakar, ellerini skmak ister.) Sevgili
dostlarm...
(Merakl gzlerle, bir birine, bir brne bakar, sonra Hjalmar'n kulana fsldar.)
Konumadn
m daha?
HJALMAR - (Yksek sesle.) Her ey oldu ve bitti.
GREGERS - Sahi mi?
HJALMAR - Yaammn en ac saatini yaadm.
GREGERS - Ayn zamanda en gzel saatini de, elbet.
HJALMAR - Her neyse, imdilik bu iten kurtulduk.
GINA - Sizi Tanr balasn Bay Werle.
GREGERS - (arm.) Anlayamyorum.
HJALMAR - Neyi?
GREGERS - Bylesine byk bir hesaplama... Hesaplamadan sonra yepyeni bir
yaam
balamalyd. Arnm, temiz, gerek zerine kurulu bir yaam.
HJALMAR - Evet, biliyorum, biliyorum.
GREGERS - Kapdan ieri girince, gzme yznzn aydnl arpacak sanmtm.
Oysa
bulank, hznl...
GINA - Amaan. (Lambann abajurunu kartr.)
GREGERS - Beni anlamak istemiyorsunuz, Bayan Ekdal. Hayr, hayr, zaman gerek size.
Ama
sana gelince Hjalmar, bu hesaplamadan sonra, yceldiini duyumsamsndr
kesinlikle.
HJALMAR - Evet! Yani... Kendime gre.
GREGERS - Dm bir kadn balamak ve onu kendine doru sevgiyle ykseltmek!
Dnyada hibir ey bununla karlatrlamaz.
HJALMAR - Bylesine ac bir ikiyi imek kolay m sanyorsun?
GREGERS - Hayr, sradan bir adam iin kolay deildir elbet. Ama senin gibi bir adam
iin...
HJALMAR - Oras yle. Biliyorum. Ama yklenme benim zerime. Zaman gerek bana,
anlyor
musun?
GREGERS - ou ynnle yaban rdeine benziyorsun sen, Hjalmar.
(Relling gelir.)
RELLING - Yine mi yaban rdei?
HJALMAR - Evet. Byk tccarlarmzdan Bay Werle'nin vurduu.
RELLING - Yal Bay Werle'den mi sz ediyorsunuz?
HJALMAR - Hem ondan... Hem kendimizden.
RELLING - (Alak sesle, Gregers'e.) Cehennem olun burdan!
HJALMAR - Ne dedin?
RELLING - Yaamnz iyice berbat etmeden u arlatann buralardan toz olmas
yolundaki
dileimi dile getirdim.
GREGERS - Onlarn yaamn kimse berbat edemez, Bay Relling. Hjalmar'dan sz
etmek
istemiyorum. Onu tanyoruz. Gina'ya gelince, o da drst ve iyi bir kadn...
GINA - (Alamakl.) O zaman kendi halime braksaydnz beni, ne vard...
RELLING - (Gregers'e.) Aslnda bu evde ne aradnz sorabilir miyim?
GREGERS - Salam bir evlilik kurmak istiyorum.
RELLING - Sizce Ekdal'in evlilii salam deil mi?
GREGERS - Yazk ki, baka evlilikler ne kadar salamsa, Ekdal'in evlilii de o kadar
salam.
Ama salam bir evlilik deil.
HJALMAR - nsanlarn varmak istedikleri ideallere sen hep kaytsz kalmsndr,
Relling.
RELLING - Samalama be olum. zr dilerim ama Bay Werle, imdiye dein ka
evliliin
kurucusu oldunuz acaba? Hani aa yukar?
GREGERS - Henz hibir evliliin kuruculuunu yapmadm sanrm.
RELLING - Ben de yle sanyorum.
GREGERS - Ama salam kurulmam ok evlilik grdm. Bu tr bir evliliin insanlar
nasl bir
ykma srklediini yakndan gzlemleme frsatn buldum.
HJALMAR - Bu yzden bir erkein ruhsal gc yklabilir. En korkuncu bu.
RELLING - Ben doru drst bir evlilik yapmadm hi, onun iin bu konuda bir yargya
varamam. Ama bildiim bir ey var, o da gerek bir evlilikte ocuklarn nemli olduu.
ocuu
rahat brakmak zorundasnz.
HJALMAR - Hedwig! Zavall Hedwig'ciim benim!
RELLING - Hedwig'i aranzdaki atmann dnda tutmanz gerek. kiniz de yetikin
insanlarsnz. Aranzdaki ilikiyi ister bozun, ister bitirin, ancak Hedwig konusunda
dikkatli olun.
Yoksa bir ykma yol aarsnz. Sizi uyaryorum.
HJALMAR - Bir ykma m?
RELLING - Kendine bir eyler yapabilir. Onu bu yola kolayca itebilirsiniz.
GINA - Siz bunu nerden biliyorsunuz, Relling?
HJALMAR - Yoksa gzlerinin durumu ok mu tehlikeli?
RELLING - Sylediklerimin gzle bir ilikisi yok. Hedwig kt bir yata. G bir
dnem
geiriyor. Delice davranlarda bulunabilir.
GINA - Evet, aklna eseni yapyor, biliyor musunuz? Mutfakta atele oynuyor deli deli.
Bazen evi
yakacak diye korkuyorum.
RELLING - Bilmez miyim, gryorsunuz ite.
GREGERS - (Relling'e.) Bu durumu nasl aklarsnz?
RELLING - (Souk.) Blu anda, azizim.
HJALMAR - Ben onun yannda olduum srece... Ben topraa girmedike...
(Kap vurulur.)
GINA - Sus, Hjalmar. Biri geldi. (Seslenir.) Girin.
(Bayan Soerby ieri girer, zerinde sokak giysileri vardr.)
BAYAN SOERBY - yi akamlar.
GINA - (Ona doru giderek.) Sen miydin, Berta?
BAYAN SOERBY - Benim ya. Ama uygunsuz bir zamanda geldim galiba?
HJALMAR - O nasl sz! Evden bir haber...
BAYAN SOERBY - (Gina'ya.) Dorusunu sylemek gerekirse, u saatte beyleri evde
bulacam sanmyordum. Seninle yle bir konumak istemitim. Sana hoa kal
demeye
geldim, Gina.
GINA - Burdan gidiyor musun?
BAYAN SOERBY - Evet, yarn sabah, erkenden... Dalara. Bay Werle bugn leden
sonra
yola kt. (Alak sesle, Gregers'e.) Size de selamlarn iletmemi syledi.
GINA - Bir dn bak...
HJALMAR - Bay Werle'nin ardndan siz de mi burdan gidiyorsunuz?
BAYAN SOERBY - Evet, siz ne diyorusunuz, Ekdal?
HJALMAR - Kendinize dikkat edin diyorum.
GREGERS - Aklayaym isterseniz: Babam Bayan Soerby ile evleniyor.
HJALMAR - Evleniyor mu?
GINA - Sonunda baardn desene, Berta...
RELLING - (Hafife titreyen bir sesle.) Hayr, doru olamaz.
BAYAN SOERBY - Doru, dostum Relling.
RELLING - Yine mi evlenmek istiyorsunuz?
BAYAN SOERBY - Evet, istiyorum. Werle ilemleri tamamlad. Yukarda iletmenin
orda
evliliimizi sessizce kutlayacaz.
GREGERS - Mutluluklar dilerim.
BAYAN SOERBY - Teekkr ederim, itenlikle sylyorsanz eer. Birlikte mutlu
olacamz
umuyorum.
RELLING - Umudunuz boa kmayacak. Bay Werle ok ien bir adam deildir, eini
dvd
grlmemitir, lm kocanz gibi. Tanr gnahlarn balasn.
BAYAN SOERBY - Brakn adam mezarnda rahat yatsn. Onun da iyi yanlar vard.
RELLING - Bana Werle'nin daha iyi yanlar var gibi geliyor.
BAYAN SOERBY - En azndan en iyi yann boa harcamam. Kim ne ekerse onu
bier.
RELLING - Ben bu akam Molwik'le kyorum.
BAYAN SOERBY - Hayr Relling, olmaz... Hatrm iin.
RELLING - Baka arem kalmad. (Hjalmar'a.) Sen de gelir misin?
GINA - Hayr. Ekdal geceleri dar kmaz.
HJALMAR - (Kzgn, yar sesle.) eneni tutsana sen.
RELLING - Hoa kaln, Bayan... Werle!
(Sokak kapsndan kar.)
GREGERS - (Bayan Soerby'ye.) Doktor Relling'i olduka iyi tanyorsunuz gibi geldi
bana.
BAYAN SOERBY - Evet, birbirimizi uzun zamandr tanrz. Aramzda bir eyler
olabilirdi... Bir
zamanlar.
GREGERS - Bir eyler olmad sizin iin daha iyi olmu.
BAYAN SOERBY - Evet, yle denebilir. Hi duygularmla davranmadm. Kendini
sokaa atmak
istemeyen bir kadn duygularyla davranmay gze alamaz.
GREGERS - Bu eski ak yksn gider babama anlatrm diye korkmuyor musunuz?
BAYAN SOERBY - Ben anlattm bile.
GREGERS - Yaa?
BAYAN SOERBY - Babanz hakkmda neler syleneceini biliyor. Her eyi biliyor.
Benimle
evlenmeyi dndnn farkna varr varmaz, ona her eyi anlattm.
GREGERS - ok drst bir insansnz yleyse.
BAYAN SOERBY - Her zaman drst davrandm. Kadn drstlyle ular
istediine.
HJALMAR - Ne dersin, Gina?
GINA - Biz kadnlar birbirimize benzemeyiz, her kadnn yntemi bakadr.
BAYAN SOERBY - Sanrm en iyisi benim yaptm gibidir, Gina. Werle de kendisiyle
ilgili
hibir eyi benden gizlemedi. Bu ikimizi ok yaknlatrd. imdi benimle ak ak
konuabiliyor. Oysa buna hi olanak bulamam. Bu yaam dolu adam, genliinde,
yaamnn
en gzel yllarnda hep gzda dolu azarlar iitmek zorunda kalm. Bildiim kadaryla
bunlarn
ou birtakm kurmaca sulara ilikin...
GINA - Sylediklerin ok doru.
GREGERS - Hanmlar bu konularda tartacaklarsa, ben gidiyorum.
BAYAN SOERBY - Rahatsz olmayn, gitmeniz gerekmez. Artk bu konuda tek szck
sylemeyeceim. Art dnceyle davranmadm anlatmak istemitim. Belki, ok ansl
olduumu dnyorsunuz, bir bakma yle ama, bana verdiimden fazlasn almyorum
gibi
geliyor. Onu hibir zaman brakmayacam. Yaknda eli kolu bal kaldnda, ona
benden
baka yardm edecek hi kimse yok.
HJALMAR - Eli kolu bal kaldnda m?
GREGERS - (Bayan Soerby'ye.) Evet, ama imdi bundan sz etmeyin.
BAYAN SOERBY - Her ne kadar duyulmasn istemesem de, artk gizlemek olanaksz.
Bay
Werle'nin gzleri kr olacak.
HJALMAR - (Dikkat kesilir.) Kr m olacak? lgin dorusu. O da kr olacak
demek?...
GINA - aacak ne var? O kadar insan kr oluyor.
BAYAN SOERBY - Bir iadam iin bunun ne demek olduunu tahmin edersiniz.
Elimden
geldiince kendi gzlerimi onun urunda kullanmaya alacam. Haydi, artk gitmem
gerek.
u anda sinirlerim hi yerinde deil... Sahi, size bir syleyeceim daha vard Bay
Ekdal, eer
Bay Werle'nin size herhangi bir biimde yardm dokunabilecekse, Groberg'e haber
vermeniz
yeter.
GREGERS - Eminim, Hjalmar teekkr eder ve bu neriyi geri evirir.
BAYAN SOERBY - Sahi mi? Sanrm eskiden...
GINA - Evet Berta, Hjalmar'n Bay Werle'ye hi gereksinmesi kalmad artk.
HJALMAR - (Yava yava, szcklerin zerine basarak.) Gelecekteki kocanza
selamlarm
iletin ve yaknda sayman Groberg'e urayacam syleyin.
GREGERS - Ne? Bunu mu yapacaktn sen?
HJALMAR - Ona urayacam dedim, efendisine borlu olduum miktarn listesini
istemek
iin. Namus borcumu deyeceim. Hah, hah, ha! Gerekten namus borcu denir buna!
Yeter!
Btn borcumu yzde be faiziyle deyeceim ona.
GINA - O kadar paray nerden bulacaksn?
HJALMAR - Nianlnza durup dinlenmeden bir bulu zerinde altm syleyin.
Deyin ki, u
ezici bortan kurtulmak istei ona g veriyor, yorucu da olsa, kafasnn olanca gcyle
alyor
deyin. Onun iin buluumu tamamlamaya alyorum. Elde edeceim kazanc,
gelecekteki
kocanza kar iinde bulunduum parasal ykmllklerden kurtulmak iin
harcayacam.
BAYAN SOERBY - Bu evde bir eyler olmu.
HJALMAR - Evet, yle.
BAYAN SOERBY - Seninle dertlemek isterdim, Gina. Ama herhalde olanaksz. Bir
baka kez,
ne yapalm. Hoa kaln.
(Hjalmar ile Gregers sessizce selam verir. Gina, Bayan Soerby ile kapya gider.)
HJALMAR - Eikten teye admn ataym deme, Gina!
(Bayan Soerby gider, Gina arkasndan kapy kapar.)
HJALMAR - stmdeki ezici bor yknden de kurtuluyorum bylece.
GREGERS - En azndan yaknda.
HJALMAR - Ben tutumumun doru olduunu sanyorum.
GREGERS - Beni yanltmadn Hjalmar, erkek adamsn sen.
HJALMAR - nsann btn ideallerini bir yana atamayaca baz durumlar var. Bir aile
babas
olarak bu bana g geliyor. Parasz bir adam iin bor demek kolay deil, hele o
borlar
gemiin tozu rtmse! Ama ne fark eder? nsanlmdan dn vermektense...
GREGERS - (Ellerini Hjalmar'n omuzlarna koyar.) Syle dostum, geldiime iyi
etmedim mi?
HJALMAR - yi ettin elbette.
GREGERS - Her eyi ak seik grdn iyi olmad m?
HJALMAR - (Sabrszlkla.) yi oldu elbet, ama te yanyla ucu bendeki adalet
duygusunu
zedeliyor.
GREGERS - Ne gibi?
HJALMAR - Nasl desem... Bilmem, baban hakknda ak konuabilir miyim?
GREGERS - Benden ekinmen yersiz.
HJALMAR - Pekl. Biliyor musun, gerek evlilii, benim deil babann baarmas
beni
fkelendiriyor.
GREGERS - Byle bir eyi nasl dnebilirsin?
HJALMAR - Gerek bu. Baban ve Bayan Soerby karlkl gvene dayanan bir evlilik
kuruyorlar.
Birbirlerinden hibir ey gizlemiyorlar. Birbirlerinin arkasndan dolap evirmiyorlar,
deyim
yerindeyse, birbirlerinin gnahlarn da balamlar.
GREGERS - Evet, sonra?
HJALMAR - O zaman iler yoluna girmi. Gerek bir evlilik bunu gerektiriyor, senin
dediin
gibi.
GREGERS - Bu apayr bir konu, Hjalmar. Sen ne kendini, ne Gina'y onlarla
karlatrmaya
kalkmyorsun herhalde.
HJALMAR - Bendeki adalet duygusunun bu yzden incindii dncesinden kendimi
kurtaramyorum. Yeryznde adalet diye bir ey yok gibi.
GINA - yle diyemezsin, Ekdal.
GREGERS - yisi mi, fazla irdelemeyelim bu konuyu.
HJALMAR - te yandan gryorum ki, yazg adaleti yerine getiriyor, eden buluyor,
gzleri kr
olacak.
GINA - Oras kesin deil.
HJALMAR - Kesinlikle kr olacak. Hi deilse bizler, kr olacandan kukuya
dmemeliyiz.
nk cmzn alnmas sz konusu. O kendine gvenen bir insann akln elip
gzlerini kr
etmiti...
GREGERS - Birok insann gzn kr etti o.
HJALMAR - te imdi anlalmaz bir ey ortaya kyor ve hi acmadan Werle'nin
gzlerini
istiyor.
GINA - Hayr Ekdal, sen nasl byle irkin konuursun? Neler dediinin farknda msn?
Senden
korkmaya baladm.
HJALMAR - Arada bir zvarlmzn karanlk yanlarn demek olduka yapcdr.
(Hedwig banda apkas, arkasnda paltosu, soluk solua sokak kapsndan ieri girer,
mutludur.)
GINA - abuk dndn.
HEDWIG - Ne yapaym, canm daha fazla gezmek istemedi. yi de etmiim. Evin
kapsnda
birine rasladm.
HJALMAR - Herhalde Bayan Soerby'ye.
HEDWIG - Evet.
HJALMAR - (Bir aa bir yukar dolar.) Umarm onu son grndr.
(Sessizlik olur, Hedwig odada nasl bir hava estiini anlamak iin rkek rkek bir
birine, bir
tekine bakar.)
HEDWIG - (Babasna gider, onu yumuatmak ister.) Baba!
HJALMAR - Eee... Ne var Hedwig?
HEDWIG - Bayan Soerby bana bir ey getirmi.
HJALMAR - (Duraksar.) Sana m?
HEDWIG - Evet, yarn iin.
GINA - Bayan Soerby doum gnn iin sana her zaman bir eyler getirirdi.
HJALMAR - Neymi getirdii?
HEDWIG - Bunu imdi renmen doru olmaz. Yarn sabah annem yatamn stne
koyacak.
HJALMAR - Hep benim arkamdan, hep gizli sakl iler.
HEDWIG - (Telala.) Hayr, bak istersen. Kaln bir mektup. (Paltosunun cebinden bir
zarf
kartr.)
HJALMAR - Bir mektup, baka?
HEDWIG - Yalnzca bir mektup. Herhalde tekini, yani armaan sonra gnderecekler.
Ama
dn, bir mektup. mrmde ilk kez bir mektup alyorum. zerinde de (okur) Bayan
Hedwig
Ekdal yazl. Hedwig Ekdal benim, biliyor musun?
HJALMAR - Ver bakaym u mektubu.
HEDWIG - (Mektubu verir.) Al bak.
HJALMAR - Bu Bay Werle'nin elyazs.
GINA - Emin misin, Ekdal?
HJALMAR - Al kendin bak.
GINA - Ben anlar mym sanyorsun?
HJALMAR - Hedwig, izin verirsen ap okuyabilir miyim?
HEDWIG - Nasl istersen, eer istiyorsan, elbette.
GINA - Hayr Ekdal, bu akam olmaz. Yarn iin gelmi.
HEDWIG - (Alak sesle.) Brak okusun. Kesinlikle iyi bir eyler yazldr iinde. O
zaman
babamn neesi yerine gelir.
HJALMAR - yleyse aabilirim.
HEDWIG - Evet baba, ltfen. inde neler yazdn reneceim diye ok seviniyorum.
HJALMAR - (Mektubu aar, iinden bir kt karr, okur, olduka arm gibidir.)
Bu da ne
demek oluyor?
GINA - Ne var?
HEDWIG - Haydi baba, okusana!
HJALMAR - Kes sesini! (Mektubu bir kez daha okur, yznn rengi atar, ama kendini
tutmaktadr.) Mektupta, ne armaan ettikleri yazl.
HEDWIG - Ne armaan ediyorlar bana?
HJALMAR - Al, kendin oku!
HEDWIG - (Lambann yanna gider, mektubu okumaya balar.)
HJALMAR - (Yumruklarn skar, yar sesle.) Ah, gzleri! O gzler! Bir de bu mektup
stelik.
HEDWIG - (Okumay keser.) Bu mektup bykbabam iin.
HJALMAR - (Hedwig'in elinden mektubu alr.) Gina... Anlayabiliyor musun, bu ne
demek?
GINA - Mektupta ne yazyor, bilmiyorum ki.
HJALMAR - Bay Werle bykbabasnn artk yaz ileriyle uramasna gerek
kalmadn
yazyor Hedwig'e. Bundan byle, aydan aya broya urayp yz kron aylk alacakm.
GREGERS - Hmm!
HEDWIG - Evet, yz kron. Ben de okudum.
GINA - Bykbaba iin harika bir ey bu.
HJALMAR - Yz kron. Gerek duyduu srece... Yani lnceye dein.
GINA - Zavallnn gelecei gven altna alnm oluyor, daha ne!
HJALMAR - Ama asl nemli nokta imdi geliyor. Sen burasn okumadn, Hedwig.
Sonradan
bu aylk senin zerine geecekmi.
HEDWIG - Benim zerime mi?
HJALMAR - mr boyu ayn paray sen alacaksn, Hedwig. imdi anladn m, Gina?
GINA - Evet, duydum.
HEDWIG - Dn bir, ne ok para alacam! (Babasn sarsar.) Sen bu ie sevinmedin
mi,
baba?
HJALMAR - (Hedwig'in yanndan ekilir.) Sevinmek mi? (Odann iinde dolar.)
Nasl bir
gelecek... Ne gibi olanaklar sergileniyor! Hedwig'e armaan veriyorlar. Ona armaan
veriyorlar...
GINA - Yarn doum gn, biliyorsun.
HEDWIG - Hem bu parann hepsini sen alacaksn, baba. Btn param sana ve anneme
vereceim.
HJALMAR - Evet evet, annene! te ortaya kt.
GREGERS - Dikkat et, sana tuzak kuruyorlar, Hjalmar.
HJALMAR - Yine tuzak m? yle mi diyorsun?
GREGERS - Sabah buraya geldiinde, babam Hjalmar Ekdal senin sandn gibi bir
adam
deildir demiti bana.
HJALMAR - Sandn gibi bir adam deil...
GREGERS - Greceksin dedi sonra, greceksin.
HJALMAR - Para dilimi nasl balyor, onu mu grecekmisin...
HEDWIG - Ne demek btn bunlar, anne?
GINA - Odana git ve paltonu kar.
(Hedwig alarcasna mutfak kapsndan kar.)
GREGERS - Hjalmar... Onun mu, benim mi, kimin hakl olduu imdi belli olacak.
HJALMAR - (Kd yava yava ortasndan yrtar, her iki paray da masann stne
koyduktan sonra.) te benim yantm bu.
GREGERS - Tam beklediim gibi.
HJALMAR - (Sobann yannda duran Gina'ya doru gider, alak sesle.) Artk gizlemen
yersiz.
Eer, dediin gibi, sen bana tutulduun zamanlar Werle ile aranzda hibir ey
kalmadysa, bu
adam neden evlenmemize yardm etti?
GINA - Bylelikle, rahata evimize girip kabileceini ummutur.
HJALMAR - Yalnzca bu kadar m? Sakn korkmu olmasn?
GINA - Ne demek istiyorsun, anlamyorum.
HJALMAR - Senin ocuunun... Benim evimde yaamaya hakk var m, bilmek
istiyorum.
GINA - (Diklenir, gzleri kvlcm samaktadr.) renmek mi istiyorsun?
HJALMAR - Yant ver! Hedwig benim ocuum mu? Yoksa... Syle haydi!
GINA - (Souk bir biimde Hjalmar'a bakar.) Bilmiyorum.
HJALMAR - (Hafife titreyerek.) Bilmiyor musun?
GINA - Nerden bileyim? Benim gibi bir kadn...
HJALMAR - (Sessizce Gina'ya arkasn dner.) Artk bu evde iim kalmad.
GREGERS - yi dn Hjalmar!
HJALMAR - (Paltosunu giyer.) Benim gibi bir adam bu gibi konularda dnmez.
GREGERS - Aksine. yiden iyiye dnmen gerek. Eer balamann yceliine
erimek
istiyorsan, bir arada kalmalsnz.
HJALMAR - Bunu hi istemiyorum. Hi. Sonsuza dek. apkam nerde? (apkasn
giyer.) Evim
bama ykld. (Gzyalarna boulur.) Artk benim ocuum yok, Gregers!
HEDWIG - (Mutfak kapsn aar.) Ne dedin? (Babasna gider.) Baba! baba!
GINA - Yzne bir bak!
HJALMAR - Dokunma bana Hedwig, daha yaklama Hedwig. Git ordan! Grmek
istemiyorum
seni! Ah o gzler! Hoa kal. (Kapya gider.)
HEDWIG - (Hjalmar' smsk yakalar, barr.) Hayr, bizi brakp gitme, ne olur!
GINA - (Bararak.) ocuun haline bak Hjalmar, ocuun haline bak.
HJALMAR - Grmek istemiyorum onu. Elimde deil, ekip gitmem... Her eyden
kurtulmam
gerek! (Hedwig'i iter, sokak kapsndan dar kar.)
HEDWIG - (Kaygl.) Babam bizi terk ediyor anne. Bizi brakp gidiyor, bir daha hi
dnmeyecek.
GINA - Kes artk alamay Hedwig. Dner, yine geri gelir o, merak etme.
HEDWIG - (Hkra hkra kendini kanepenin stne atar.) Hayr hayr, bir daha hi
geri
gelmeyecek, bir daha hi...
GREGERS - Ben yalnzca iyilik etmek istemitim, Bayan Ekdal, bana inanyorsunuz,
deil mi?
GINA - nanyorum. Tanr gnahlarnz balasn.
HEDWIG - (Kanepeye uzanmtr.) Ben artk yaayamam. Suum ne benim? Git, git,
babam
geri getir anne.
GINA - Peki, peki, olur. Sakin ol. Onu aramaya kyorum imdi. (Srtna bir manto
geirir.) Belki
Relling'in yanna gitmitir. Alamay kes artk, sz ver bana.
HEDWIG - (Kesik kesik hkrarak.) Peki, artk alamayacam. Ama babam eve geri
dnsn e
mi?
GREGERS - (Gina'ya, tam kapdan kmak zereyken.) Acsn yeninceye dein
Hjalmar' kendi
haline brakmak daha doru olmaz m?
GINA - O sonra da yener acsn. nce ocuu yattrmalyz.
(Sokak kapsndan kar.)
HEDWIG - (Dorulur, gzlerini siler.) Neler olup bittiini bana sylemek zorundasnz.
Babam
niin artk yzm bile grmek istemiyor?
GREGERS - Bu soruyu ancak bydnz, yetikin bir insan olduunuz zaman
sorabilirsiniz.
HEDWIG - Ama bynceye dein hep znt iinde kalamam. Ben iin i yzn
biliyorum:
Babamn gerek ocuu deilim belki.
GREGERS - (Huzursuz.) Onu nerden karyorsunuz?
HEDWIG - Belki annem beni sokakta bulmutur. Babam durumu yeni renmitir. Bir
keresinde kitapta okumutum.
GREGERS - Evet ama yle olsa bile...
HEDWIG - Kendi ocuuymu gibi sevebilir beni. Belki daha ok! Yaban rdeini bize
armaan ettiler ama ben onu ok seviyorum.
GREGERS - Sahi, yaban rdei. Yaban rdeinden konusak biraz.
HEDWIG - Babam onun da yzn grmek istemiyor. Zavall yaban rdei! Boynunu
koparmak
istiyordu.
GREGERS - Ama koparmad.
HEDWIG - Hayr, koparmad, koparmak istediini syledi. Babamn byle demesi bana
ok
irkin geldi. Her akam yaban rdei iin dua ediyorum, lmesin, bana bir ey
gelmesin diye.
GREGERS - (Hedwig'e bakar.) Hep dua eder misiniz akamlar?
HEDWIG - Evet.
GREGERS - Dua etmenizi size kim tledi?
HEDWIG - Kimse. Bir keresinde babam ok hastalanmt, boynuna slk
yaptrmlard, lm
ellerini am stme doru geliyor demiti babam.
GREGERS - Sonra?
HEDWIG - O zaman dua ettim yatarken, babam iin. O gnden beri her akam dua
ediyorum.
GREGERS - imdi yaban rdei iin mi dua ediyorsunuz?
HEDWIG - Yaban rdei iin dua etmeliyim diye dndm, nk ilk gnler ok
hastayd.
GREGERS - Sabahlar da dua eder misiniz?
HEDWIG - Hayr.
GREGERS - Niin sabahlar dua etmiyorsunuz?
HEDWIG - Sabahlar her yan aydnlk. Korkmuyorum.
GREGERS - Demek babanz ok sevdiiniz yaban rdeinin boynunu koparmak istiyor.
HEDWIG - Hayr. Koparrsam ok iyi olur dedi yalnzca. Benim hatrm iin vazgeti.
ok
sevindim.
GREGERS - (Biraz yaklar.) Peki, siz babanzn hatr iin yaban rdeini feda etmez
miydiniz?
HEDWIG - (Ayaa kalkar.) Yaban rdeini mi?
GREGERS - Onun hatr iin dnyada en sevdiiniz eyi feda edebilir miydiniz demek
istiyorum.
HEDWIG - Sizce bir yarar olur mu?
GREGERS - Bir deneyin.
HEDWIG - (Alak sesle, gzleri parlayarak.) Evet, deneyeceim.
GREGERS - Bunu yapacak gcnz var m?
HEDWIG - Bykbabamdan yaban rdeini vurmasn rica edeceim.
GREGERS - Evet, iyi dnce! Bundan annenize hi sz etmeyin.
HEDWIG - Niin?
GREGERS - nk o bizi anlamaz.
HEDWIG - Yarn sabah denerim. Yaban rdeini...
(Gina sokak kapsndan girer.)
HEDWIG - (Annesine doru gider.) Onu buldun mu?
GINA - Hayr. Relling'le dar km.
GREGERS - Emin misiniz?
GINA - Evet. Kapc kadn syledi, Molwik de onlarla birlikte gitti dedi.
GREGERS - Tam yalnz kalmak istedii srada.
GINA - (Mantosunu karr.) Evet, erkeklerin sa solu belli olmuyor. Relling onu
nerelere
srkler, Tanr bilir. Bir kou gidip Madame Eriksen'in meyhanesine baktm ama orda
yoklard.
HEDWIG - (Gzlerinden yalar boanr.) Ya hi geri dnmezse?
GREGERS - Dner. Yarn sabah erkenden onu grmeye geleceim. Merak etmeyin
evine
dnecek, grrsnz. Siz artk yatsanz, Hedwig. yi geceler. (Gider.)
HEDWIG - (Hkrarak annesinin kollarna atlr.) Anne! Anne!
GINA - (Hafife Hedwig'in srtna vurur, i ekerek.) yle ya, yle ya! Relling
haklym. Kak
herifler eve gelir, o aalk amalarndan sz aarlarsa, olaca budur ite!
BENC PERDE