E DREJTA E DETYRIMEVE I

NOCIONI, LNDA, SISTEMI DHE RNDSIA E S DREJTS S

DETYRIMEVE

Nocioni E dr e det sht e drejt pozitive,e cila paraqet trsin e

normave juridike q i rregullojn marrdhniet e detyrimeve, t cilat
jan marrdhnie juridike, n t cilat nj subjekt q quhet kreditor,
ka t drejt t krkoj nga nj subjekt tjetr q quhet debitor, nj
dhnie dare, brje facere, mosbrje et non facere, dhe nj
psim pati, pr t ciln gj ky subjekt sht i detyruar ti
prmbahet sjelljes s till. Termi e dr e det ka dy kuptime: e dr e det
n kuptimin objektiv paraqet grupin e rregullave me ann e t
cilave rregullohen qndrimet e pjesmarrsve n marrdhniet e
tyre t ndrvetshme t detyrimeve, kurse e dr e det n kuptimin
subjektiv paraqet pushtetin subjektiv, t cilin pjesmarrsit e
nxjerrin nga e drejta objektive. Subjektet n t dr e det jan
ndrmarrsit dhe individt.
Lnda lnd e s dr s det sht vet detyrimi quid obligatio.
Sjellja e debitorit, prej t cilit krkon dika kreditori, sht lnd e s
dr s detyrimeve, kjo mund t prmbaj ndonj dhnie, brje,
mosbrje ose psim. Pra, mund t thuhet s lnda sht prestim q
duhet t paguaj debitori, i cili parimisht ka karakter pasuror.
Sistemi e dr e det ndahet n dy pjes: pjesa e prgjithshme dhe
ajo e veant. Pjesa e prgjithshme trajton shtje t prgjithshme
dhe institutet themelore t ksaj dege, ku hyjn, nocioni, elementet,
karakteristikat, burimet, efektet, ndrrimi i subjekteve n
marrdhniet e detyrimeve, dhe shuarja e detyrimeve. N pjesn e
veant bjn pjes rregullat, t cilat u prkasin llojeve t veanta
t kontratave me emr. Ndarja e ktyre kontr sht br sipas
efekteve t tyre. Sipas ksaj ndarjeje t gjitha kontratat e
detyrimeve klasifikohen n pes grupe: 1. kontratat mbi tjetrsimin
e sendeve / t drejtave (jan: kontr mbi shitjen, mbi kmbimin, dhe
kontr mbi dhuratn); 2. kontratat e sendeve dhe t t drejtave
(kontr mbi qiran, mbi shrbimin dhe kontr mbihuan); 3. kontratat
mbi shrbimet (kontr mbi veprn, mbi autorizimin, dhe mbi
depoziten); 4. kontratat mbi bashksin pronsore dhe t puns
(kontrata mbi ortakrin); dhe 5. kontratat aleatore, kontr mbi lojn
dhe kushtin, kontr mbi sigurimin dhe kontr mbi mbrojtjen e
prjetshme.

BURIMET E S DR S DETYRIMEVE

Ndahen n dy grupe: n burime formale dhe n burime materiale.

Burimet formale jan ato forma t ndryshme me t cilat shprehet
vullneti, jan: kushtetuta dhe ligji pr detyrimet e Kosovs. Ligji pr
detyrimet e Kosovs (LMD) sht burimi m i rndsishm formal
pr t drejtn e detyrimeve. sht miratuar me 27.7.2004. Me kt
ligj n mnyr unike rregullohet materia e s drejts s detyrimeve.
Ligji prmban 1372 nene dhe n trsi prfshin materien e
detyrimeve. Parimet kryesore n t cilat mbshtetet LMD jan:
parimi i ndalimit t keqprdorimit t t drejtave; autonomia e
vullnetit; doket e mira afariste; parimi i ndrshmris dhe
ndrgjegjshmris; parimi i ndalimit t shkaktimit t dmit; detyra e
prmbushjes s detyrimit; kujdesi i duhur.
Burimet materiale jan ato fakte juridike relevante, me t cilat
mund t krijohen marrdhniet e detyrimeve, t ndryshohen dhe t
shuhen ato. Kto fakte jan: kontrata; shkaktimi i dmit; pasurimi i
pabaz; gjerimi i punve t huaja pa porosi; dhe shprehja e
njanshme e vullnetit.

NOCIONI, KARAKTERISTIKAT DHE KLASIFIKIMI I DETYRIMEVE

Nocioni i detyrimeve e dr e detyrimeve, si deg e s drejts,

merret me studimin e marrdhnieve t detyrimeve t cilat jan
marrdhnie juridike ndrmjet kreditorit dhe debitorit, ku kreditori
ka t drejt t krkoj nga debitori nj brje, veprim, mosveprim,
dhnie, ose psim. Fjala detyrim shpreh kuptimin e fjals latine
obligatio dmth lidhje me hallk mes debitorit dhe kreditorit. N
kuptimin e gjer, detyrimi paraqet marrdhniet juridike ndrmjet
dy ose m shum subjekteve, n mbshtetje t t cilave nj subjekt
(kreditori) ka t drejt t krkoj prej subjektit tjetr (debitorit) q ai
t kryej dika ose t heq dor nga kryerja e ndonj veprimi, t cilin
ka t drejt ta bj. N kuptimin e ngusht, fjala detyrim dmth, borxh
detyr e debitorit, por shikuar nga aspekti i kreditorit, detyrimi
dmth, e drejt pr t krkuar krkes. Detyrime quhen edhe letrat
me vler, letrat e prursit, t cilat jepen me rastin e regjistrimit t
huave publike.
Karakteristikat e detyrimeve detyrimet jan marrdhnie juridike,
jan marrdhnie ndrmjet subjekteve t caktuara, jan
marrdhnie me prmbajtje t caktuar, jan marrdhnie q kan
vler t caktuar pasurore, dhe jan marrdhnie me karakter relativ.
Detyrimet jan marrdhnie me karakter juridik dmth se jan t
rregulluara n mbshtjetje t rregullave juridike. Karakteri juridik i
detyrimit dmth, q marrdhnia e krijuar ndrmjet pjesmarrsve jo
vetm q sht rregulluar sipas t drejts, por edhe gzon mbrojtje
juridike ose sanksion juridik, dmth se pjesmarrsi i detyrimeve ka
t drejt t prdor mjete dhune pr realizimin e t drejtave t veta.
Mjet tipik pr mbrojtjen e detyrimeve sht padia civile actio, me
t ciln kreditori krkon t vrtetohet ekzistimi i s drejts s tij n
marrdhniet e detyrimeve, me t ciln urdhrohet debitori q n
afatin e caktuar ta prmbush detyrn e vet ndaj kreditorit, e nse
kt ai nuk e bn vullnetarisht n afatin e caktuar, gjykata me mjete
t shtrngimit do ta detyroj debitorin ta prmbush detyrimin.
Mjete tjera jan: kundrshtimi exceptio, kthimi n gjendjen e
mparshme restitutio in integrum. Kto detyrime q gzojn
sanksion, jan detyrime civile. Ekzistojn edhe detyrime q gzojn
sanksion juridik, q nuk mund t realizohen me mjete juridike, e
kto jan detyrimet natyrale obligationes naturales.
Detyrimet jan marrdhnie ndrmjet subjektve t caktuar kjo
karakteristik e detyrimit do t thot se do pjesmarrs n
marrdhniet e detyrimeve ka pozit t caktuar juridike. Ktu duhet
t ekzistojn s paku dy subjekte n role t caktuara, nj subjekt
quhet kreditor (sipas foljes credo pr t besuar dhe creditum
besim) dhe subjekti tjetr q quhet debitor (debeo pr t pasur
borxh dhe debitum borxh). Pr debitorin detyrimi sht detyr,
borxh dhe ai sht subjekt pasiv n marrdhniet e detyrimit, kurse
kreditori sht pasiv pasi q ka t drejtn e krkess.
Deturimet jan marrdhnie me prmbajtje t caktuar nga
prmabajtja e marrdhnies s detyrimit ndrmjet kreditorit dhe
debitorit prcaktohet se cilit lloj t marrdhnies se detyrimit i
takojn ato, dmth, se kemi t bjm me marrdhnie t detyrimit
nga kontr e shitjes, qirasm veprs apo e shrbimit, etj. Detyra e
debitorit ndaj kreditorit mund t rrjedh nga ndonj dhnie, veprim,
mosveprim ose psim. Prmbajtja e detyrimeve duhet t jet n
pajtim me parimet kushtetuese, dispozitat dhunuese dhe me normat
e moralit.
Detyrimet jan marrdhnie me karakter relativ do marrdhnie
e detyrimeve ka karakter inter partes (me prjashtim t kontrats
n dobi t personit t tret). N marrdhniet e detyrimeve, pr
realizimin e s drejts s vet kreditori mund ti drejtohet vetm
debitorit e jo ndonj subjekti tjetr. Ekzistojn raste kur e drejta
relative shndrohet n t drejt absolute, psh, kur lidhet kontrata
pr shfrytzimin e toks bujqsore e cila regjistrohet n librat e
toks, kur e drejta e parablerjes regjistrohet n librat publik ka
karakter ndaj personave t tret, kur lidhet kontrata n dobi t
personit t tret n kontratn mbi licencn kur lidhet kontrata
kolektive e puns me rast kontrata krijon detyrim ndaj atyre q
nuk kan marr pjes n lidhjen e kontrats.
Detyrimet jan marrdhnie me karakter pasuror parimisht do
marrdhnie e detyrimeve mund t vlersohet me para. Karakteri
material i marrdhnieve t detyrimeve paraqitet n ato raste kur
mosekzistimi i detyrs nga ana e debitorit do ti shkaktoj dm
kreditorit dhe do ta detyronte debitorin q t bj dmshprblimin i
cili bhet me para.
Vetit e detyrimeve t plotfuqishme jan: detyrimi t jet i
mundshm, i caktuar dhe i lejueshm.
Detyrimi sht i mundshm n rast se debitori detyrohet pr dika
q sht e mundshme t bhet (rregulla imposibilum nulla est
obligatio dhe ultra pose nemo tenetur nuk ka detyrim nse
debitori detyrohet pr dika q nuk sht e mundshme t bhet).
Sipas natyrs, pamundsia mund t jet: objektive, subjektive,
fillestare, e mvonshme, e natyrs fizike dhe juridike.
Pamundsia objektive ekziston kur detyrimi objektivisht nuk mund
t ekzekutohet, psh, kur dikush merr detyrimin t fluturoj pa mjete
t caktuara ose t caktuara ose ta kalpj lumin pa mjete prkatse,
etj.
Pamundsia subjektive sht kur detyrimi sht i atill q debitori i
caktuar nuk mund ta ekzekutoj, por mund ta ekzekutojn subjekt
t tjer, psh, kur debitori merr detyrn q tia punoj nj skulptur
kreditorit, e ai nuk sht skulptor).
Pamundsia fillestare e detyrimit ekziston kur n astin e krijimit
detyrimi sht i pamundshm. Ky rast ekziston kur krijohen
detyrime kundr ligjit.
Pamundsia e mvonshme ekziston kur n astin e krijimit detyrimi
ka qen i mundshm, por n astin e ekzekutimit sht br i
pamundshm. Nse debitori sht fajtor pr pamundsin pr
ekzekutim, psh, e ka shkatrruar sendin individualisht t caktuar,
detyrimi krijon efekt dhe debitori sht i detyruar q n vend t
detyrimit t mparshm, tia shprblej kreditorit dmin q ky e ka
psuar, por, nse kjo pamundsi sht shkaktuar pr shkak t
fuqis madhore, detyrimi nuk ekziston m.
Pamundsia fizike ekziston kur debitori nuk mund ta prmbush
detyrimin sepse sendi sht zhdukur, psh, debitori ka pasur pr
detyr tia dorzoj sendin individualisht t caktuar, por ky sht
shkatrruar nga rrufeja. Por nse debitori sht fajtor, ather ai
bn shprblimin.
Pamundsia juridike paraqitet kur deturimi nuk mund t ekzekutohet
pr shkaqe juridike, psh, debitori detyrohet q kreditorit tia
dorzoj sendin jasht qarkullimit juridik (armt e zjarrit, helmet,
etj.). Detyrimi i ktill nuk sht i plotfuqishm.
Detyrimi sht i caktuar nse kreditori dhe debitori e din se cilat
jan t drejtat dhe detyrat e tyre n ato marrdhnie. Lnda e
detyrs s debitorit mund mund t jet: e caktuar plotsisht dhe e
caktueshme.
Detyrimi sht i lejueshm nse sht n pajtim me rregullat
kushtetuese, ligjore dhe me normat e moralit shoqror. Nse
krijohen marrdhnie detyrimesh t palejueshme, kto marrdhnie
nuk krijohen efekte juridike.
Klasifikimi i detyrimeve sipas kriterit t karakterit juridik t
detyrimeve, detyrimet klasifikohen: n detyrime civile dhe natyrale;
sipas lnds s ekzekutimit: n detyrime negative dhe pozitive;
sipas asaj se a do t dorzohet sasia e caktuar e parave ose sendi i
caktuar: n detyrime me para dhe jo me para; sipas kohzgjatjes se
prestimeve: n detyrime t prhershme dhe t prkohshme; sipas
caktueshmris s detyrimit: n individuale dhe gjenerike; sipas
shumics s objekteve dhe subjektve: n detyrime t prbra prej
shum objektesh ku bjn pjes: detyrimet fakultative, alternative
dhe kumulative, kurse detyrimet me shum subjekt klasifikohen n
detyrime t prbra, aktive dhe pasive; sipas subjektit q e
ekzekuton detyrimin: n detyrime thjesht personale dhe
jopersonale.
Llojet e detyrimeve sipas karakterit juridik detyrimet civile jan ato
q mund t realizohen me mjete t dhuns nse debitori nuk e
prmbush detyrimin e vet. Titullari i s drejts ka t drejt q me
an t padis, ose me kundrshtim apo me mjete tjera, t krkoj
realizimin e krkess s vet. Si detyrime civile paraqiten: e dr e
mbajtjes, e dr e shitsit q t krkoj mimin, e dr e porositsit q
t krkoj q puna t kryhet me koh, etj. Detyrimet natyrale - jan
detyrimet t cilat gzojn sanksion juridik, q nuk mund t
realizohen me mjete juridike (obligationes naturales), e kto raste
jan: detyrimet q rrjedhin nga rastet kur pr krijimin e tyre nuk
sht respektuar forma, detyrimet q i jan falur debitorit n
procedurn e falimentimit dhe me pajtimin me dhun t kreditorve,
detyrimet nga kontratat q kan lidhur personat e paaft pr t
vepruar si subjekt t mitur, ose subjekteve q iu sht marr
aftsia pr t vepruar, krkesat q jan parashkrir, etj.
Llojet e detyrimeve sipas lnds s ekzekutimit detyrimet pozitive
jan ato ku debitori sht i detyruar t sillet aktivisht, t ndrmarr
ndonj veprim, brje ose mosbrje in faciendo. Detyrimi pozitiv
ekziston pr blersin q tia paguaj shitsit mimin e shitjes, pr
shitsin q tia dorzoj sendin blersit, etj. Detyrimet negative
jan detyrimet t cilat prbhen nga fakti i mosveprimit ose psimi.
Kshtu ndosh: kur nj subjekt i detyrohet tjetrit se nuk do t
ndrtoj ndonj objekt banimi n tokn e vet ose kur nj subjekt
obligohet ndaj tjetrit q ai mund t kaloj npr tokn e tij.
Llojet e detyrimeve sipas asaj se a dorzohet sasi e caktuar parash
ose sendesh t caktuara detyrim me para sht pagimi i mimit
sipas kontrats mbi qiran nga ana e qiramarrsit, n kontratn mbi
huan huamarrsi mund tia kthej huan huadhnsit, etj.
Detyrimet me para kan rndsi t veant n aspektin e pagimit t
kamats pr vones, t kamats kontraktore, n aspektin e
prmbushjes se detyrimit para afatit, vendit t prmbushjes, etj. N
kto detyrime ndalohen pjesmarrsit q t kontraktojn klauzola
pr pages me ar, klauzola valutare dhe klauzolat e indeksit.
Ndodh q nga asti i krijimit t detyrimit e deri n ekzekutimin e tij
rritet ose zvoglohet fuqia blerse e paras. Pr kt arsye jan
paraqitur dy teori: teoria e nominalizmit monetar dhe teoria e
valorizmit monetar. Sipas teoris se nominalizimit monetar, debitori
duhet t paguaj vlern e parave q kan pasur n astin e krijimit
t detyrimit, pa marr parasysh rritjen ose uljen e fuqis blerse t
paras. Sipas teoris s valorizimit monetar, debitori duhet t
ekzekutoj ose t dorzoj vlern e parave n astin kur e
prmbush detyrimin, dmth, se e merr parasysh rritjen ose uljen e
fuqis blerse t paras. Kjo teori sht miratuar n Ligjin pr
Detyrimet t Kosovs 2004. sht rregull e prgjithshme q, nse
shkaktohet vonesa n detyrimet me para, paguhet kamata.
Ekzistojn disa lloj kamatash: ligjore, kontraktore dhe pr vones.
Anatocizmi ose kamata mbi kamatn sht e ndaluar me dispozit
ligjore. Detyrimet jo me para jan ato detyrime n t cilat debitori
sht i detyruar t dorzoj sendin e caktuar ose t kryej veprimin
e caktuar.
Llojet e detyrimeve sipas saktsimit t detyrimit detyrimet
individuale jan ato n t cilat debitori ka borxh t prmbush
prestimin e caktuar, dorzimin e sendit t caktuar ose kryerjen e
veprimit t caktuar. Lnd sht sendi individualisht i caktuar (res in
specie), i pazvendsueshm. Detyrimet gjenerike jan ato
detyrime lnda e prestimit e t cilave sht caktuar sipas llojit,
gjinis (res in genere), ashtu q detyrimi mund t prmbusht pas
dorzimit t fardo sendi t atij lloji t sendit i cili sht lnd e
detyrimit (send i zvendsueshm), psh, kur debitori sht i
detyruar t dorzoj 100 kg grur.
Llojet e detyrimeve t prbra prej shum objektesh detyrimi
kumulativ ekziston kur debitori ka borxh shum sende t ndryshme
dhe konsiderohet se detyrimi sht prmbushur nse ai kreditorit ia
ka dorzuar t gjitha sendet, psh, kur debitori i ka borxh t dorzoj
sendin e caktuar ose sasin e caktuar t parave ose t kryej
veprimin e caktuar. Ky detyrim konsiderohet i prmbushur kur
dorzohen t gjitha sendet e detyrimit, pra, kur prmbushet n
trsi. Detyrimet alternative jan ato detyrime ku detyrimi prbhet
prej shum lndve, ku debitori sht i obliguar t dorzoj njrin
prej tyre dhe t konsiderohet se obligimi sht prmbushur, psh, kur
debitori ka borxh nj televizor ose 1,000$, 100 litra ver, e nse
debitori e bn dorzimin e njrit prej tyre, konsiderohet se e ka
prmbushur detyrimin e vet. Detyrimet fakultative jan ato ku
debitori ka borxh nj lnd t caktuar, por mund t lirohet nga
detyra e vet duke dorzuar ndonj lnd tjetr. N kto detyrime nj
lnd sht in obligatione e shum lnd jan in sulutione debitorit
i njihet kjo e drejt e zvendsimit t lnds s detyrimit me lnd
tjetr derisa n proc e prmbarimit kreditorit nuk i prmbushet
detyrimi.
Llojet e detyrimeve n shum subjekte (solidare) solidare jan ato
detyrime t prbra n t cilat ka shum subjekte, qoft n ann e
debitorit, apo n ann e kreditorit dhe q detyrimi edhe pse i
ndashm, paguhet n trsi. Kto detyrime mund t krijohen sipas
ligjit, kontrats apo testamentit. Kto detyrime ndahen n aktive
dhe pasive, sipas asaj se a ka m shum subjekt n ann e
kreditorit apo t debitorit. Detyrimet solidare aktive jan ato n t
cilat ka shum kreditor dhe nj debitor, n t cilat secili kreditor
sht i autorizuar t krkoj pagimin e tr detyrimit dhe kur e merr
krkesn nj kreditor, detyrimi shuhet edhe pr kreditort tjer.
Solidariteti aktiv nuk mund t supozohet, por parashihet me ligj ose
me kontrat. Ky solidaritet krijon efekt t dyfisht: 1. efekti n
mardhniet midis kreditorve dhe njrit debitor (n kto detyrime
ka aq krkesa sa ka kreditor, por do kreditor ka t drejt t
krkoj pagimin e krkess n trsi, dhe n rast se paguhet
detyrimi shuhet ndaj kreditorve tjer. Debitori ka t drejt tia bj
pagesn cilitdo kreditor), dhe 2. n marrdhniet midis kreditorve,
pasi q realizojn pagesn pr krkesn e tyre (nse paguhet
krkesa ndaj njrit kreditor, detyrimi shuhet edhe pr kreditort
tjer. Kreditort mund ta ndajn krkesn e paguar n pjes t
barabarta). Detyrimet solidare pasive jan ato detyrime t prbra,
ku ekzistojn shum debitor e nj kreditor dhe secili debitor sht i
detyruar q t paguaj tr detyrimin dhe pas pagimit detyrimi
shuhet edhe pr debitort tjer solidar. Ky solidaritet mund t
krijohet n baz t ligjit, kontrats dhe testamentit. Si raste t
rndsishme t detyrimeve solidare pasive jan: kur prindrit dhe
fmijt prgjigjen solidarisht pr dmin e shkaktuar nga i mituri; kur
ka shum nnshkrues t kambialit, kur shum vet e marrin rolin e
dorzanit, etj. Ky solidaritet u ofron kreditorve sigurin e pagimit t
borxhit. Rreziku i insolvencs (zhytja n borxhe) t njrit nga
debitort solidar nuk e godet kreditorin por debitort tjer solidar.
Kto detyrime krojojn dy lloj efektesh: 1. efektin midis shum
debitorve dhe nj kreditori (kreditori mund t krkoj pagimin e
borxhit nga do debitor, dhe nse njri debitor e paguan borxhin n
trsi, debitort tjer lirohen nga detyrimi), dhe 2. efektin n
marrdhniet midis debitorve pas kryerjes s pagimit (kur pagesa
bhet nga njri debitor, detyrimi shuhet edhe pr debitort tjer. N
kt rast barra e borxhit t paguar duhet t ndahet ndrmjet
debitorve solidar).
Llojet e detyrimeve sipas kohzgjatjes s prestimeve detyrimet e
prkohshme jan ato ku debitori detyrohet ta prmbush detyrimin
n nj ast. Detyra e debitorit prbhet prej nj brje ose lshimi,
psh, detyra e shitsit q t dorzoj sendin n pronsi t blersit,
detyrat e blersit q t paguaj mimin. Detyrimet sukcesive jan
detyrime t prhershme ku debitori detyrohet q veprimin ta
prmbush n intervale t caktuara, psh, pagimi i qiras n
kontratn mbi shfrytzimin e baness, e cila bhet pr do muaj n
fillim t muajit. Detyrimet me prestime t prhershme jan ato ku
debitori sht i detyruar q kreditorit ti bj ose mosbj dika
brenda nj kohe t gjat, psh, t kontr e shitjes kur mimi paguhet
n kiste, etj.
Llojet e detyrimeve sipas subjektit q e ekzekuton detyrimin
detyrimet thjesht personale (obligationes intuita personae), jan
ato q lidhen pr cilsit personale t debitorit, t cilat sht i
detyruar ti kryej vet debitori, e jo ndonj subjekt tjetr n vend t
tij, psh, detyra e piktorit q t punoj portretin e kreditorit, etj. Kto
detyrime nuk mund t cedohen (barten) ose t trashgohen, pr
kto nuk mund t hyhet dorzan dhe nuk mund t bhet ndrrimi i
debitorit me marrjen e borxhit. Detyrimet jopersonale jan ato t
cilat nuk jan t lidhura pr subjektin e debitorit dhe ato mund ti
prmbush edhe dikush tjetr n emr dhe n vend t debitorit,
psh, n kontr mbi shitjen, detyrn e shitsit q ti dorzoj sendin
blersit mund ta bj edhe dikush tjetr n vend t tij. Pra, kto
detyrime mund t cedohen dhe t trashgohen.

BURIMET E S DREJTS S DETYRIMEVE

KONTRATAT E DETYRIMEVE

Nocioni kontrata sht burim kryesor dhe m i rndsishm i

marrdhnieve t detyrimeve, sht marrveshje e dy a m shum
personave q ka pr qllim t krijoj, t ndryshoj ose t shuaj nj
marrdhnie juridike t detyrimit. Kontrata hyn n grupin e punve
juridike t dyanshme, sht instrument juridik, me t cilin krijohen
detyrime me vullnetin e palve kontraktuese. Me an t kontrats
rregullohen marrdhniet e pjesmarrsve n qarkullimin e mallrave
dhe n dhnien e shrbimeve.
Fusha e zbatimit t kontrats kontrata zbatohet gati n t gjitha
degt e s drejts, prve n t drejtn penale. N t drejtn e
puns, kontr gjen shprehje n marrdhniet rreth puns, n
kontratn kolektive t puns, kontr ndrmjet pundhnsit dhe
punmarrsit; n t drejtn ekonomike m se shumti zbatohet
kontrata pr qarkullimin e mallrave dhe shrbimeve; n t drejtn
ndrkomb publike me an t kontrats rregullohen marrdhniet
midis shteteve, etj.
Parimet e se drejts kontraktore jan: liria e kontraktimit dhe
parimi i konsensualizmit.
Parimi i liris s kontraktimit do t thot q do subjekt i s
drejts: t vendos lirisht, t lidh apo t mos lidh kontratn e
caktuar; t zgjedh lirisht personin m t cilin do ta lidh kontr; t
caktojn lirisht prmbajtjen e kontr, formn dhe mnyrn e lidhjes
s saj; t vendosin lirisht mbi ndrrimin dhe mnyrat e shuarjes s
kontr; nse kontrata lidhet mes shtetasve t ndryshm, ata mund t
zgjedhin lirisht legjislacionin i cili do t zbatohet n kontratn e tyre,
si dhe caktojn gjykatn n rast t kontestit. Vullneti i palve ka
fuqin detyrimi dhe ai sht mbi ligjin. Prmbajtja e kontrats
caktohet lirisht nga palt dhe ajo ka vlern e ligjit pr palt, ajo q
kontraktuesit kan prcaktuar me kontrat sht ligj pr ta
contractus contrahendibus lex est. Kufizimi i liris s kontraktimit
liria e kontraktimit kufizohet n pikpamje t mundsis s
zgjedhjes s pals kontraktuese, n pikpamje t prmbajtjes se
kontrats, me an t kontratave t adezionit, n kontratat formale
nprmjet forms s kontrats, n lidhjen e kontratave kolektive, si
dhe n rastet kur pr lidhjen e kontrats krkohet dhnia e plqimit.
Parimi i konsensualizmit dmth, se kontrata mund t lidhet thjesht
n baz t vullnetit t palve kontraktuese solo consensus, pa
pasur nevoj pr prmbushjen e forms s caktuar. N baz t ktij
parimi kontr lidhet duke u mbshtetur n bona fides n
mirbesimin e palve kontraktuese.
Kushtet pr lidhjen e kontratave
Ndahen n dy grupe: t prgjithshme dhe t veanta. N kushtet e
prgjithsme bjn pjes: aftsia e palve punuese, pajtimi i
vullnetit, dhe lnda e kontrats. N grupin e kushteve t veanta
bjn pjes: forma e kontr, lidhja e kontr me dorzimin e sendit, dhe
dhnia e plqimit pr lidhjen e kontr.
Aftsia punuese e palve kontraktuese sht kusht i prgjithshm
q krkohet pr lidhjen e kontrats. Subjekti q lidh kontr me
vullnetin e vet mund t krijoj t drejta dhe detyrime t caktuar.
Aftsin punuese duhet ta kt si personi fizik, edhe ai juridik
ndrmarrsi. Personi fizik e fiton aftsin punuese kur e arrin
moshn madhore 18 vjet, dhe kur n moshn 16 vje ka lidhur
kuror me emancipim. Ekziston edhe aftsia e kufizuar punuese,
pr personat e moshs 14 vje (nse realizon t ardhura) dhe
personat madhor, t cilve u sht marr pjesrisht aftsia
punuese me vendimine organit kompetent. Personat e paaft pr t
lidhur kontrat jan ata t cilt nuk i kan mbushur 14 vjet dhe
personat e paaft mendor. N rast se lidhet kontrata nga personat
q nuk kan aftsi pr t vepruar, kontrata e till nuk krijon efekte
juridike. Kushtet q duhet t plotsohen pr lidhjen e kontr nga ana
e personave juridik jan: 1. q personat fizik q lidhin kontratn
pr personin juridik t ken aftsin e plot t puns; 2. q kta
persona t ken autorizim pr lidhjen e kontrats; dhe 3. q lidhja e
kontratave t ktilla ti prgjigjet veprimtaris s atill t personit
juridik me t cilin ai merret vazhdimisht.
Plqimi i vullnetit sht kusht i dyt i prgjithshm pr lidhjen e
kontr, duhet t jet i dyanshm, i prputhur, dhe n kt rast
konsiderohet se kontr sht lidhur duke u marr vesh pr elementet
thelbsore t saj, si psh, t kontr e shitjes si elemente thelbsore
jan sendi dhe mimi. Palt n kt rast duhet t shprehin edhe
qllimin e kontraktimit (animus contrahendi). Vullneti i palve mund
t shprehet me fjal, me shenja t rndomta, shprehimisht, me t
cilin dshmohet se ekziston plqimi i vullnetit. Plqimi i vullnetit
duhet t ket veti t caktuara, duhet t jet serioz, t bhet lirisht,
t jet i vrtet, dhe t jet i mundshm. N marrdhniet e
ndryshme juridike t detyrimeve ndosh q vullneti i shprehur t
mos pajtohet me vullnetin e brendshm t palve. Pr kt ekzistojn
dy teori: 1. teoria e vullnetit i jep prparsi vullnetit t brendshm
t palve (e dr franceze); 2. teoria e vullnetit t deklaruar i jep
prparsi vullnetit q sht shprehur, q sht deklaruar.
Lnda e kontrats nocioni i lnds s kontr sht kusht i
prgjithshm pr lidhjen e kontr. Lnda e kontr sht ajo pr t ciln
palt jan marr vesh, ose pr sht lidhur kontrata. Lnd e kontr
mund t jet ndonj send, ndonj veprim ose mosveprim, psh, n
kontr mbi dhuratn lnd e saj sht dorzimi i sendit t premtuar
dhuratmarrsit, etj. Lnd e kontr mund t jet sendi i luajtshm, i
paluajtshm dhe i konsumueshm. Si lnd e kontr mund t
paraqitet nj e drejt reale (e drejta e pronsis, hipoteka, etj), ose
e detyrimeve (do e drejt q mund t bartet, cedohet). Cilsit e
lnds s kontr jan: duhet t jet e mundshme ( e pamundshmja
nuk sht detyrim), t jet e caktuar (sipas llojit, sasis dhe mimit),
dhe t jet e lejueshme (n pajtim me ligjin dhe normat e moralit).
Nse nuk ekzistojn kto cilsi, kontrata shpallet e pavlefshme.
Kushtet e veanta pr lidhjen e kontrats jan: lidhja e kontrats
me dorzimin e sendit; dhnia e plqimit pr lidhjen e kontrats,
dhe forma e kontrats.
Lidhja e kontrats me dorzimin e sendit pr disa kontrata, q t
konsiderohen se jan t lidhura, prve kushteve t prgjithshme
duhet t bhet edhe dorzimi i sendit. Kto kontr quhen kontrata
reale. N kt grup hyjn: kontr mbi huan, dhuratn, depozitn,
pengun, etj. do kontrate reale i paraprin lidhja e parakontrats.
Ligji pr detyrimet i Kosovs kontrata reale i konsideron si kontr
konsensuale.
Dhnia e plqimit pr lidhjen e kontr kur pr lidhjene kontr sht i
nevojshm plqimi i personit t tret, ky plqim mund t jet i
dhn para lidhjes s kontr si leje, ose pas lidhjes se kontr si plqim.
Lidhur me natyrn juridike t lejimit ekzistojn mendime t
ndryshme, sipas t parit lejimi sht pjes e shprehjes s
vullnetit, sipas t dytit prfaqson formn e kontr, dhe sipas t
tretit paraqet kushtin e shtyerjes. Plqimi krkohet n dy raste: pr
mbrojtjen e interesit individual (t interesi i t miturit plqimin e
japin kujdestart shprehje e njanshme e vullnetit; ose organi i
kujdestaris akt administrativ) dhe pr mbrojtjen e interesit t
prgjithshm (plqimin e jep organi i shteti me qllim q t mbrohet
shoqria, psh, t eksportimi / importimi i drogave, narkotikeve, etj,
organizata ekonomike duhet t krkoj nga organi kompetent i
tregtis s jashtme q ti kryej kto veprime).
Forma e kontrats kuptimi i forms forma e kontr sht manifestim
i jashtm i prmbajtjes s kontr. Pr disa kontr, prve kushteve t
prgjithshme, nevojitet q kontr t lidhet n form t caktuar, q
sht kusht i veant pr lidhjen e saj, e ajo parashihet
shprehimisht me ligj. Zakonisht krkohet forma me shkrim pr
lidhjen e ktyre kontratave: kontratat mbi shitjen e sendeve t
paluajtshme, mbi shfrytzimin e baness, mbi qiran e lokaleve
afariste, mbi ndrtimin, mbi licencen, mbi sigurimin, etj. Llojet e
forms jan: solemne (t kontr pr qiran e lokaleve afariste, pr
ndrtim, etj. Ktu prmbajtja e kontr ka formn me shkrim), reale
(ekziston n ato raste kur dorzimi i sendit sht kusht i veant pr
krijimin e disa kontr, psh, t kontr e huas, t pengu, t depozita,
etj.), me shkrim (sht form e till, ose redaktimi me shkrim i kontr
i shkruar me dor, me makin dhe e nnshkruar nga palt
kontraktuese, elementet kryesore t kasaj kontr jan teksti dhe
nnshkrimi i palve), ligjore (ekziston kur pr vlefshmrin e kontr
ligji shprehimisht parasheh formn e caktuar, e kjo sht forma me
shkrim,psh, t kontr mbi ndrtimin, mbi licencn, etj.), provuese
(shrben si prov pr vrtetimin e ekzistimit t kontr n rast
kontesti ndmjet palve kontraktuese), dhe kontraktore (ekziston
kur palt kontraktuese pr vlefshmrin e kontr parashohin formn
e caktuar. Qllimi kryesor i ksaj forme sht q t sigurohen prova
pr ekzistimin e kontrats. Ktu forma nuk sht thelbsore por
deklarative). Sanksioni i mungess s forms, nse palt
kontraktuese, kontratn e kan kushtzuar n form t caktuar dhe
kt nuk e kan respektuar, kontrata nuk ekziston dhe nuk krijon
efekte juridike. Kontratat formale mund t zgjidhen duke pasur
parasysh sa a sht parpar forma me ligj (zgjidhja bhet me
marrveshje formale) apo me kontrat (zgjidhja bhet me
marrveshje joformale).
Lidhja e kontrats
Lidhjes se kontrats i paraprin veprimet paraprake, e ato jan:
negociatat, bisedimet dhe parabisedimet e palve kontraktuese.
Pastaj palt ndrmarrin veprime konkrete rreth lidhjes se kontrats:
oferta dhe pranimi i oferts.
Negociatat subjektt e interesuar mund t bisedojn pr
elementet e caktimit t lartsis s mimit, pr mnyrn dhe vendin
e drgimit, pr cilsit e sendit, pr pagesn, etj. N kt faz t
bisedimeve palt nuk jan n detyrim ndaj njra-tjetrs, negociatat i
paraprijn lidhjes s kontrats dhe nuk obligojn. Rndsia e
negociatave shprehet me faktin q palve tu mundsohet njohja se
me ka detyrohen, t njihen me pasojat juridike t kontr q do t
lidhet, t njihet me solvencn e pals tjetr, etj. Nse ndonj subjekt
pa arsye trhiqet nga negociatat e bra, shkaktohet dmi. Dmi i
shkaktuar si pasoj e sjelljes s fajshme t pjesmarrsit quhet
culpa in contrahendo. Shprblimi n kt rast prfshin humbjet e
psuara, shpnzimet e bra dhe dobit eventuale q do ti realizonte
i dmtuari.
Oferta
nocioni, oferta sht shprehje e vullnetit t nj personi (ofertuesi)
me an t t cilit e fton personin tjetr (i ofertuari) t caktuar me
qllim q t lidh kontratn. Oferta duhet ti plotsoj kto kushte:
q t jet dhn nga personi i cili ka pr qllim t lidh kontr, ose
nga personi i autorizuar i tij; ti prmbaj elementet thelbsore pr
lidhjen e kontr, t ciln dshirojn ta lidhin; ti prmbaj qart dhe
seriozisht vullnetin e shprehur t propozuesit se dshiron t lidh
kontr n baz t kushteve t propozuara; oferta duhet t bhet me
shkrim nse lidhet kontrata formale. Malli q sht ekspozuar n
vitrinn e shitors me mim t caktuar paraqet ofertn pr lidhjen e
kontr s shitjes me do konsumues. Ankandet duhet dalluar nga
ofertat, sepse aty nuk kemi t bjm me ofert, por thirrje e drejtuar
pjesmarrsve t ankandit q t bjn ofert, me shkrim apo n
mbledhje t caktuar, me qllim q t lidhet kontrata me ofertuesin,
oferta e t cilit do t jet m e prshtatshme.
Mnyra e paraqitjes s oferts, oferta mund t paraqitet me shkrim,
me goj dhe n heshtje. Mnyrat e paraqitjes s oferts ndahen n
dy grupe: t drejtprdrejta (t gjitha deklaratat e shprehjes se lir t
vullnetit t bra me goj, me shkrim dhe me t gjitha mjetet tjera
me an t t cilave mund t tregohet qllimi pr t lidhur kontrat)
dhe t trthorta (t gjitha ato shprehje t vullnetit, prej t cilave nuk
mund t kuptohet se shprehin vullnetin pr t lidhur kontrat, por
mund t kuptohet trthorazi se ekziston nj vullnet i till. Ktu hyjn
edhe veprimet konkludente.). Si rregull, ofertuesi sht i lidhur pr
ofertn, t ciln ia ka br t ofertuarit dhe nuk mund ta revokoj,
por edhe kjo rregull ka prjashtime. Ofertuesi mund ta revokoj
ofertn gjersa nuk i ka arritur t ofertuarit. Nse prej parashtrimit e
deri t pranimi i oferts vdes ofertuesi, ose e ka humbur aftsin e
puns, oferta nuk e humb efektin, pra i obligon trashgimtart e
ofertuesit (jo t kontr intuita personae).
Pranimi i oferts sht shprehje e njanshme e vullnetit t t
ofertuarit, me ann e t cilit e miraton propozimin e ofertuesit pr
lidhjen e kontr n kushte t caktuara n ofert. Q deklarata e nj
personi, e cila paraqet prgjigjen e nj personi t ofertuar pr
propozimin e ofertuesit, t jet pranim i oferts, duhet t plotsohen
kto kushte: t jet dhn nga personi i ofertuar ose i autorizuar
prej tij; q sipas prmbajtjes ti prgjigjet plotsisht oferts
(deklarimi pr pranim me fardo ndryshimi paraqet refuzim t
oferts); q t prmbaj shprehjen e qart dhe serioze t vullnetit t
t ofertuarit se dshiron t lidh kontr n kushtet e parapara n
ofert; q ti arrij me koh propozuesit (pas afatit nuk krijon efekt).
Mnyrat e pranimit t propozimit, ose t oferts, mund t jen: 1. t
drejtprdrejta (direkte) hyjn ato deklarata t bra vemas me
goj, me shkrim, me teleprinter ose me shenja t prgjithshme t
pranimit (luajtja e koks, duke dhn dorn, kaparin, etj.). N kto
mnyra hyjn: nnshkrimi i t ofertuarit n ofertn me shkrim t
kontr ose vnia e shenjs s gishtit; dhe 2. t trthorta (indirekte)
pr tu shprehjur pranimi i oferts n kt mnyr, duhet q nga
sjellja e personit t ofertuar t kuptohet se ai ka dashur t shpreh
pajtimin q t lidhet kontrata sipas propozimit t br, psh, nse
personi e merr n dor sendin q dikush ia ofron pr shitje dhe at e
vendos n shport, dmth se ai e pranon ofertn.
Heshtja dhe pranimi i oferts, heshtja nuk hyn n mnyrat indirekte,
me an t s cils mund t shprehet pranimi i oferts. Nga kjo
rregull ekzistojn disa prjashtime: 1. nse palt kan lidhur ndonj
kontr n koh t caktuar, vazhdimi i ksaj marrdhnie mund t
bhet duke heshtur, psh, n kontr mbi qiran, nse qiramarrsi pas
shuarjes se kontr ende e ka mbajtur sendin e qiradhnsit dhe e ka
shfrytzuar, dmth dshiron ta vazhdoj kontr; 2. nse ndrmjet
palve ekzistojn marrdhnie t prhershme pune, heshjta e t
ofertuarit konsiderohet si pranim i oferts, psh rasti i nj ndrmarrje
prodhuese dhe asaj hoteliere, e cila furnizohet me mall t njjt prej
prodhuesit, ndrmarrja hoteliere nuk sht e detyruar q vemas t
paraqes mendimin pr do derges. Nse nuk dshiron t marr
ndonj derges, duhet q n afatin e caktuar ta refuzoj; 3. nse
palt merren vesh q heshtja e t ofertuarit t konsiderohet se kontr
sht lidhur dhe se sht arritur pajtimi ndrmjet tyre.
Efektet juridike t pranimit t oferts, pranimi i oferts sht
shprehje e njanshme e vullnetit t t ofertuarit me an t s cils
pajtohet pr lidhjen e kontr sipas kushteve t propozuara n ofert.
Pasi i ofertuari i jep plqimin pr ofert, lidhet kontrata e cila krijon
t drejta dhe detyra ndrmjet atyre subjektve. Deklarata pr
pranimin e oferts mund t revokohet, nse deklarata pr revokimin
e pranimit t oferts arrin t ofertuesi para ose njkohsisht kur
arrin deklarata pr pranimin e oferts. Revokimi i vonuar i oferts
nuk do t krijoj kurrfar efekti juridik.
Mbi kohn e lidhjes s kontrats nga asti kur lidhet kontr rrjedhin
edhe efektet e saj, detyrat pr debitorin dhe t drejtat pr
kreditorin, fillon t rrjedh afati i kontrats n baz t s cils palt
kontraktuese jan t detyruara ta ekzekutojn detyrimin. asti i
lidhjes se kontr sht i rndsishm pr caktimin e rrjedhs s
afatve t parashkrimit, si dhe pr ngritjen e padis pauliana, me t
ciln kreditori hedh posht veprimet juridike t debitorit t
ndrmarra me personin e tret me qllim q t dmtoj kreditorin.
Koha e lidhjes se kontr sht m leht t caktohet kur oferta bhet
ndrmjet palve t pranishme. Kontr lidhet nga asti kur personi i
ofertuar e pranon ofertn. Mirpo, nse lidhet kontr ndrmjet palve
jo t pranishme, ather pr kt ekzistojn 4 teori: teoria e
drgimit kontr konsiderohet e lidhur n astin kur i propozuari e
dorzon n post deklaratn e vet mbi pranimin; teoria e deklarimit
kontr konsiderohet e lidhur n astin kur i ofertuari e ka dhn
plqimin pr ofertn e dhn; teoria e marrjes kontr konsiderohet
se sht lidhur nga asti kur ofertuesi e ka marr prgjigjen pr
pranimin e oferts; dhe teoria e njoftimit kontr konsiderohet se
sht lidhur kur ofertuesi sht njoftuar pr pranimin e oferts.

KLASIFIKIMI I KONTRATAVE T DETYRIMEVE

Kriteret pr klasifikimin e kontratave jan t ndryshme: 1. sipas asaj
se nj kontr a sht parapar sipas ligjit apo jo, kemi: kontr me
emr dhe pa emr; 2. sipas kushteve t domosdoshme q nevojiten
pr krijimin e tyre se kontr a lidhet n baz t vullnetit t palve apo
n baz t forms s caktuar, kemi: kontr konsensuale dhe formale;
3. sipas asaj se njra pal pr at q ka dhn a merr kundrvler
adekuate apo jo, kemi: kontr me shprblim dhe pa shprblim; 4.
sipas t drejtave dhe detyrave q krijohen midis palve
kontraktuese, kemi: kontr detyruese t njanshme dhe t
dyanshme; 5. sipas asaj se me rastin e lidhjes se kontr a i din palt
t drejtat dhe detyrat e tyre dhe se a varet kjo nga nj rrethan e
ardhshme dhe e pasigurt, kemi: kontr komutative dhe aleatore; 6.
sipas kohzgjatjes s prestimit q duhet t prmbushet, kemi: kontr
me prestime t prhershme dhe t prkohshme; 7. sipas asaj se n
nj kontr a jan elementet e nj kontrate apo ka elemente t disa
kontratave, kemi: kontr t thjeshta dhe t prziera; 8. sipas mnyrs
s lidhjes se tyre, kemi: kontr t prgjithshme dhe t veanta; 9.
sipas asaj se nj kontr a mund t ekzistoj pavarsisht nga
ekzekutimi i saj apo varet nga ndonj kontrat tjetr, kemi: kontr t
pavarura dhe akcesore; 10. sipas asaj se a lidhet nj kontr me qllim
q t lidhet kontrata tjetr, kemi: parakontrata dhe kontr kryesore;
11. sipas asaj se a merren parasysh cilsit e veanta t pals
kontraktuese apo jo, kemi: kontr intuita personae dhe jo intuita
personae; 12. sipas asaj se a marrin pjes n lidhjen e kontr
drejtprdrejt t gjith subjektt q e kan shprehur vullnetin apo
nj person e lidh kontr n emr t tyre, kemi: kontr individuale dhe
kolektive; 13. sipas tekniks dhe mnyrs s lidhjes s kontratave,
kemi: kontr me prmbajtje t caktuar dhe kontr t adezionit; 14.
sipas asaj se nj kontr a duket baza apo nuk duket, kemi: kontr
kauzale dhe abstrakte.
Kontratat me emr dhe pa emr (contractus nominatus dhe
innominatus)
Kontr me emr jan ato kontr, q jan t parapara dhe t
rregulluara shprehimisht me dispozita t ligjit t ose t kodeve
civile. Jan: kontr e shitjes, e dhurats, e veprs, e qiras, e
kmbimit, etj.
Kontr pa emr janato kontrata, q nuk e kan emrin e tyre dhe nuk
jan t rregulluara me ligje ose kode civile, por krijohen nnga palt
duke u bazuar n rregullat e prgjithshme t se drejts
kontraktuese. Jan: kontr pr sefin, pr ekspozimin, botimin, dhe pr
angazhimin e kapaciteteve hoteliere.
Kontratat konsensuale dhe formale
Kontr konsensuale jan ato kontr, t cilat lidhen me marrveshjen e
thjesht t palve kontraktuese solo consensus. Palt duhet t
shprehin qllimin e kontraktimit. Jan: kontr mbi shitjen, mbi veprn,
mbi qiran, etj.
Kontr formale jan ato kontr, pr lidhjen dhe vlefshmrin e t
cilave me ligj sht caktuar forma e posame, e cila paraqitet si
element konstituiv i kontrats. Nse forma parashihet me kontrat,
forma sht kontraktore, e nse parashihet n baz t ligjit, forma
sht ligjore. Jan: kontr mbi ndrtimin, mbi prfaqsimin tregtar,
mbi kredin, mbi sigurimin, etj.
Kontratat me shprblim (oneroze) dhe pa shprblim (lukrative)
Kontr me shprblim (oneroze) n kontrata jepet shprblimi pr at
q merret. Ktu hyjn: kontr mbi shitjen, mbi veprn, mbi qiran,
mbi ndrtimin, etj. N kontr me shprblim ekziston barazvlera e
prestimeve.
Kontr pa shprblim (lukrative) jan ato kontr n t cilat nuk jepet
kurrfar shprblimi pr at q fitohet. Ktu hyjn: kontr mbi
dhuratn, huan pa kamat, mbi shrbimin, mbi depozitn, etj.
Kontrata detyruese t njanshme (unilaterale) dhe t dyanshme
(bilaterale)
Kontr e njanshme jan ato kontr nga t cilat krijohen detyra vetm
pr njrn pal kontraktuese, vetm ajo pal bhet debitor, kurse
pala ptjetr fiton vetm t drejtn pr t krkuar dhe bhet kreditor
i saj. Jan: kontr mbi dhuratn, mbi huan, mbi depozitn, mbi
autorizimin, etj.
Kontr e dyanshme ktu krijohen t drejta dhe detyra pr t dy palt
kontraktuese, pra krijohen edhe borxhe edhe krkesa pr t dy
palt. Jan: kontr mbi qiran, mbi veprn, mbi ortakrin, mbi
sigurimin, etj. Pytje testit
Kontratat komutative dhe aleatore
Kontr komutative jan ato kontr n t cilat palt kontraktuese q n
astin e lidhjes s kontr i din t drejtat dhe detyrat e tyre. Fjala
komutativ rrjedh nga fjala latine commutatio, dmth ndrrim,
kmbim. Kto kontr kan rndsi t madhe n qarkullimin e
mallrave dhe dhnien e shrbimeve. Veori kryesore e ktyre
kontratave sht barazvlera reciproke e prestimeve. N kto kontr,
hyjn: kontr mbi shitjen, ndrtimin, kmbimin, qiran, sigurimin, etj.
Kontr aleatore jan ato kontr n t cilat palt n astin e lidhjes s
kontr nuk i din t drejtat dhe detyrat e tyre, por kjo varet nga nj
rrethan e ardhshme dhe e pasigurt. Emrtimi aleatore rrjedh nga
fjala latine alea, dmth bixhoz, loj fati, e q ndryshe kto kontr
quhen edhe kontr fatore. Pasiguria e ngjarjes mund t jet
pacaktueshmria e kohs, psh, n kontr mbi rntn jetore nuk dihet
se deri kur do t jetoj marrsi i rnts, i s drejts s mbajtjes. N
kto kontr hyjn: kontr mbi sigurimin, mbi lojn dhe kushtin, mbi
mbajtjen e prjetshme, etj.
Kontratat me prestime t prkohshme dhe t prhershme
Kontr me prestime t prkohshme jan ato n t cilat prestimi
ekzekutohet aty pr aty, menjher. Detyrimi i debitorit prbhet
prej nj brjeje ose mosbrjeje, prej nj lshimi t cilin e ekzekuton
pr nj ast. Rasti i till ekziston kur lidhet kontr e shitjes s
sendeve me para t gatshme, kontr mbi dhuratn, mbi huan, etj.
Zgjidhja e kontratave me prestime t prkohshme ka efekt
retroaktiv, ex tunc.
Kontr me prestime t prhershme jan ato, n t cilat prestimi
ekzekutohet me intervale m t gjata kohore. Ktu, detyra e
debitorit prbhet prej shum brjesh, mosbrjesh ose lshimesh.
N kt grup hyjn: kontr mbi qiran, ndrtimin, sigurimin,
shrbimin, etj. Sipas mnyrs s ekzekutimit t detyrave, n kto
kontrata mund ti dallojm dy nnlloje: kontr me prestime periodike
(detyra e debitorit ekzekutohet n intervale t sakta kohore dhe n
mnyr t njjt, psh, pagimi i qiras pr do muaj nga qiramarrsi)
dhe me prestime sukcesive (detyra e debitorit ekzekutohet n pjes
n afate t kontraktuara dhe n keste, psh, kontr mbi shitjen e
mallrave me drgime t sasive t caktuara t mallrave pr do muaj
deri n drgesn e fundit). T kontr me prestime t prhershme
zbatohen rregullat e clausula rebus sic stantibus. Zgjidhja e
kontratave me prestime t prhershme ka efekt n t ardhmen ex
nunc.
Kontratat e thjeshta dhe t prziera
Kontr e thejshta jan ato q kan elemente t nj kontr dhe paraqet
nj lloj t caktuar kontratash, psh, kontr e shitjes, e qiras, e
dhurats, e kmbimit, etj.
Kontr e przier sht nj kontr, e cila sipas prmbajtjes ka elemente
t disa llojeve t kontratave t thjeshta. Prmbajtja e ktyre kontr
paraqet nj trsi t nj kontrate unike. Ktu hyjn: kontr mbi
pansionin, mbi allotmanin, inxhinieringun, mbi sefin, etj. Lidhur me
at se me cilat rregulla duhet rregulluar kontratat e prziera, n
shkencn juridike ekzistojn 4 teori: 1. teoria e absorbimit
zbatohen rregullat e asaj kontrate n t ciln dominojn ato
karakteristika q e absorbojn kontratn n trsi; 2. teoria e
kombinimit n rast kontesti n kto kontrata, gjykata duhet ti
kombinoj rregullat e prbashkta pr kontratn e prbr; 3. teoria
e kreimit gjykata do t zbatoj ato rregulla q i prgjigjen situats
konkrete, duke zbatuar rregullat e drejtshmris; 4. teoria e
analogjis gjykata do t zbatoj rregulla analoge t ndonj
kontrate t rregulluar me dispozita ligjore.
Kontrata e prgjithshme dhe t veanta
Kontr e prgjithshme jan ato, n t cilat palt i kan caktuar,
saktsuar, t drejtat dhe detyrat n mnyr t prgjithshme, pr nj
periudh t gjat kohore. Zakonisht, kto kontr lidhen n
ndrtimtari, n ndrtimin e fabrikave, rrugve, etj. Prandaj me rastin
e kryerjes se ktyre punve lidhen dy lloj kontratash, t
prgjithshme pr t gjitha punt e ndrtimit, dhe t veanta t
cilat lidhen pr do vit kalendarik. Rregullat e clausula rebus sic
stantibus zbatohen vetm pr kontratat e prgjithshme.
Kontr e veanta jan ato kontr n t cilat jan konstatuar detyrat
konkrete t palve pr nj periudh t shkurtr kohore prej nj viti.
Kontr e veant e konretizon kontr e prgjithshme, prandaj nuk
mund t jet n kundrshtim me t.
Kontratat e pavarura dhe akcesore
Kontr e pavarura (kryesore) krijojn efekte juridike dhe shuhen
pavarsisht nga ndikimi i ndonj kontrate tjetr. N kt grup bjn
pjes: kontr e shitjes, e qiras, e veprs, e dhurats, e shrbimit, etj.
Kontr akcesore lidhet, ekziston dhe varet nga kontrata kryesore.
Kto kontr zakonisht lidhen si shtes (aneks) e kontrats s pavarur
ose si kontr e veant por akcesore. Ktu hyjn: kontrata pr
kaparin, pengun, dorzanin, hipotekn, etj. Me zgjidhjen apo
anulimin e kontr kryesore, zgjidhet edhe kontr akcesore, kurse nse
zgjidhet apo anulohet kontr akcesore nuk ka ndikim n kontr
kryesore.
Kontratat klauzale dhe abstrakte
Kontr kauzale ktu shkaku i drejtprdrejt juridik pr ka sht
lidhur kontr sht i njohur, jo vetm pr palt kontraktuese, por
edhe pr personat e tret. Sipas rregulls kontratat jan kauzale.
Ktu bjn pjes: kontr mbi qiran, huan, dhuratn, veprn, etj.
Kontr kauzale mund t shndrrohet n kontr abstrakte me
marrveshjen e palve, psh, sht lidhur kontr pr qiran,
qiramarrsi jep kambialin pr mimin e qiras.
Kontr abstrakte quhet ajo, n t ciln nuk sht cekur qllimi pr t
cilin palt obligohen. Baza e kontr ekziston n kto kontrata por
shkaku nuk sht i njohur pr palt kontraktuese sepse obligohen.
N kto kontrata si baz mund t jet pagesa e qiras, kthimi i
huas, etj. Kontr abstrakte sht kambiali, ose kur dikush me shkrim
obligohet se dikujt do tia paguaj shumn e caktuar t parave.
Kontratat individuale dhe kolektive
Kontr individuale jan ato me t cilat saktsohen detyrat ndrmjet
subjekteve antarve t grupit n emr t t cilv sht lidhur
kontr kolektive. Kontr kolektive duhet t jet n pajtim me kontr
kolektive. Kto raste jan: kontr individuale e puns q lidh puntori
me pundhnsin.
Kontr kolektive jan ato q krijojn efekte juridike pr t gjith
subjektt q i prkasin grupit t caktuar, pa marr parasysh se t
gjith nuk i kan dhn plqimin pr lidhjen e saj. Kto kontr i lidh
prfaqsuesi i grupit, ku hujn: kontrata kolektive e puns, ajo e
sigurimit kolektiv, pajtimi me dhun i kreditorve, etj.
Kontratat paraprake (preliminare) dhe kryesore (definitive)
Kontr praprake (parakontrata) jan ato me an t t cilave palt
jan obliguar q n t ardhmen t lidhin kontrat tjetr, elementet e
t cilave jan caktuar m par. Q t krijoj efekte juridike
parakontrata duhet t kt elementet thelbsore t kontr kryesore.
Lidhja e kontr kryesore mund t krkohet n afat prej 6 muajsh, e
nse nuk sht parapar, ather prej dits kur sipas natyrs s
puns duhet t lidhet. Parakontrata dallon nga punktacioni, sepse
parakontrata krijon obligimin q t lidhet kontr kryesore, kurse
punktacioni sht kontr definitive q obligon t prmbushet prestimi
n prputhje me prmbajtjen.
Kontr kryesore jan ato, t cilat krijohen pasi t jet prmbushur
kontr paraprake.
Ky klasifikim i kontr ka rndsi praktike, psh, nuk mund t zbatohen
n kontr paraprake rregullat pr prgjegjsin pr mungesat fizike
dhe juridike t sendeve, etj.
Kontrata intuita personae dhe jo intuita personae
Kontr intuita personae (personale) jan ato, pr lidhjen e t cilave
merret parasysh cilsia e veant e pals kontraktuese. Pr kto
kontr, cilsit e njrs ose t t dy palve jan elemente thelbsore
t kontr. Si cilsi t veanta konsiderohen: mjeshtria e veant,
talenti, besimi i caktuar, etj. Kontr intuita personae jan: kontr
mbidhuratn, veprn, autorizimin, etj. Kto kontr shuhen me
vdekjen e pals. Prmbushja e ksaj kontr nuk mund t bartet n
persona tjer dhe n disa nuk mund t bhet ekzekutimi me dhun.
Kontr jo intuita personae jan ato, n t cilat nuk merret parasysh
cilsia e veant e pals kontraktuese, psh, kontr e shitjes,
kmbimit, etj.
Kontratat me prmbajtje t caktuar dhe ato t adezionit
Kontr me prmbajtje t caktuar jan ato, n t cilat sht caktuar
prmbajtja nga palt kontraktuese. N kto kontr palt me
marrveshje i caktojn elementet dhe kushtet e saj.
Kontr t adezionit jan ato, n t cilat njra pal q m prpara
cakton elementet dhe kushtet e kontr, kurse pala tjetr nuk merr
pjes n prpilimin e ksaj kontr, e as q ndikon n ndonj element
t ktyre kontr. Pala kontraktuese q dshiron t lidh kso kontrata
mund ta lidh me nnshkrimin e kontr ose ta refuzoj en bloc
lidhjen e saj.

INTERPRETIMI I KONTRATS

Nocioni kontr sht vepr e palve kontraktuese. Lidhet me

pajtimin e vullnetit t shprehur t dy ose m shum subjekteve me
qllim t krijimit, ndryshimit ose shuarjes s marrdhnies se
caktuar t detyrimeve. Interpretimi i kontr dmth, prcaktimi i
kuptimit t vrtet dhe efekteve t dispozitave t saj. N rregullat e
interpretimit t kontr dallohen: rregullat e prgjithshme dhe ato
plotsuse.
Rregullat plotsuese t interpretimit t kontrats - jan: gjat
interpretimit t kontr nuk duhet tu prmbahemi domethnieve
bukfale t shprehjeve t prdorura por duhet t vrtetohet qllimi i
prbashkt i palve kontraktuese; nse ndonj kontrat ose ndonj
dispozit e saj sht e pakuptueshme, duhet br prpjekje q
kontrata t ngel n fuqi dhe q kur interpretohet t kt ndonj
kuptim; nse dispozitat e kontr prbhen nga fjal t cilat mund t
ken kuptim t ngusht ose t gjer, dhe nuk dihet me siguri se cilin
kuptim palt e kan pasur parasysh, kontr duhet t interpretohet n
kuptimin e ngusht (in dubio pro reo); nse interpretohet kontr me
shprblim, ajo duhet t interpretohet me synim q t realizohen
rregullat e drejtshmris n dhniet reciproke t palve, kurse n
interpretimin e kontr pa shprblim kontratat duhet t interpretohen
n at aspekt q detyrimi t jet m pak i rnd pr debitorin (in
dubio pro debitore); nse kontr sht lidhur sipas prmbajtjes q m
prpara t shtypur, ose kur kontr ka qen e prgaditur n ndonj
mnyr tjetr dhe e propozuar nga njra pal kontraktuese,
dispozitat e paqarta do t interpretohen n llogari t pals tjetr,
dmth n dm t prpiluesit (in dubio contra stipulatorem).
Interpretimi sht zakonisht pun e gjykats.
Kontratat e ndaluara
Nocioni kontr sht e ndaluar nse sht n kundrshtim me
parimet kushtetuese, me dispozitat dhunuese, me normat e moralit
shoqror dhe me normat e dokeve t mira.
Rastet e kontratave t ndaluara rastet m t shpeshta n praktik,
jan: sht e ndaluar kontr q lidhet midis avokatit dhe klientit, me
t ciln avokati, pr shrbimet q ofron merr m tpr shprblim, se
q parashihet me tarifen e parapar q nxirret nga Oda e
Avokatve, e nse kjo nuk sht e caktuar, ather palt mund t
merren vesh pr lartsin e shprblimit; sht e ndaluar kontr q
lidhet midis avokatit dhe klientit t ciln avokati e blen trsisht
ose pjesrisht gjn kontestuese q i sht besuar atij n mbrojtje;
sht e ndaluar kontr pr dhnien e shums s caktuar t parave
ndrmjetsuesit pr t lidhur kuror midis personave t caktuar;
sht e ndaluar kontr me an t se cils nj subjekt i premton tjetrit
ndonj dobi pasurore q pala tjetr t lidh kuror; sht e ndaluar
kontr kur me t premtohet dobia pasurore pr t dhn me qira
lokalin afarist ose pr t zbrazur at me qllim q t vendoset
qiradhnsi ose personi i tret; sht e ndaluar kontr e lidhur mes
personave fizik dhe atyre juridik civil, e cila ka pr lnd t kontr
sendet n prdorim t prgjithshm, psh, rrugt, sheshet, lumenjt,
etj.; sht e ndaluar kontr mes palve kur njra pal merr detyrim
nga pala tjetr q t kryej vepr penale; etj.
Pasojat juridike t kontratave t ndaluara - kontr e ndaluara jan
kontr t pavlefshme. Pavlefshmria e tyre sht relative (nse
cenohen interesat individuale t palve kontraktuese) ose absolute
(nse cenohet interesi i prgjithshm i shoqris). Anulimi i tyre
bhet sipas detyrs zyrtare (ex oficio) t pavlefshmria absolute,
ose me iniciativn e pals s dmtuar t pavlefshmria relative.
Anulimi i tyre krijon pasoja juridike, pra kthimi i gjendjes s
mparshme (restitutio in integrum), i cili mund t jet i njanshm
apo i dyanshm. shtja e pasojave juridike t ktyre kontr nuk
parashtrohet n raste kur sht lidhur kontr por nuk sht
ekzekutuar asgj, sepse ato jan t pavlefshme, por pasojat
paraqiten n rast se sht kryer ekzekutimi i pjesshm ose n trsi
i kontrats.
Kontratat me fajde
Nocioni kontr me fajde sht ajo sipas se cils njra pal
kontraktuese fiton pr vete ose pr personin e tret nj dobi t
pamas nga pala tjetr kontraktuese, duke shfrytzuar nevojn,
varsin, mendjelehtsin, paprvojn e pals tjetr kontraktuese.
Pr t ekzistuar kjo kontr duhet t plotsohen kto kushte n
mnyr kumulative: t jet kontr me shprblim; t ekzistoj nevoja
e njrs pal kontraktuese; t ekzistoj paprvoja; dhe t
shkaktohet disproporcioni i prestimeve.
T drejtat e pals s dmtuar ka t drejt t krkoj anulimin e
kontrats. Nse disproporcioni i dhnieve reciproke t palve nuk
mund t eliminohet, kontr shpallet e pavlefshme. E drejta e anulimit
t kontr realizohet n afatin 1 vjear dhe rrjedh prej astit t lidhjes
se kontr. Pala e dmtuar ka t drejt t krkoj q kontr t mbetet
n fuqi, duke eliminuar disproporcionin e prestimeve t shkaktuara
me kontr me fajde. Pala e dmtuar ka t drejt t krkoj
shprblimin e dmit nse i sht shkaktuar dm pals s dmtuar
n lidhjen e kontr me fajde.
MJETET E SIGURIMIT T EKZEKUTIMIT T KONTRATS

do kontr e lidhur sht e siguruar me sanksion juridik, q paraqet

nj garanc se n qoft se nuk prmbushet kontr vullnetarisht, ajo do
t prmbushet me mjete t dhuns, megjithat ka raste kur
kreditori nuk ka besim ndaj pals tjetr kontraktuese ose nuk e njeh
sa duhet, krkon q me an t mjeteve tjera t sigurimit t
sigurohet prmbushja e kontr. Mjetet e sigurimit t ekzekutimit t
kontr jan: reale pendimi, kushti penal, dhe dorzania; dhe
personale hipoteka, pengu, kapari, dhe kaucioni.

MJETET E SIGURIMIT PERSONAL T EKZEKUTIMIT T

KONTRATS

Dorzania
Nocioni dorzania sht mjet personal pr sigurimin e ekzekutimit
t kontr. Krijohet n baz t marrveshjes s kreditorit dhe
dorzanit, me t ciln dorzani merr obligim q t paguaj borxhin
nse nuk do ta paguaj debitori. Dorzania sht kontr akcesore,
sepse lidhet bashk me kontr kryesore, me klauzol t veant n
kontr soe si kontr e veant. Karakteristikat: vlefshmria e
dorzanis varet nga vlefshmria e detyrs kryesore, nse nuk
krijohet detyra kryesore e vlershme nuk sht e vlershme as
dorzania; nse detyrimi kryesor do t krijohet si detyrim natyral,
nuk mund t krijohet dorzania; dorzania shuhet pas shuarjes s
detyrs kryesore; detyrimi i dorzanis nuk mund t jet m i madh
se detyra e debitorit, detyrimi mund t jet i njjt ose m i vogel.
Qllimi i dorzanis i dorzanis sht sigurimi m i mir i
kreditorit. Kur ekziston dorzania kreditori i ka dy debitor, t cilve
mund tu drejtohet pr pagim. N kt rast dorzani sht debitor
akcesor. Dorzani nuk prgjigjet krahas debitoprit kryesor, por ai
prgjigjet pas tij. N dorzani kreditori se pari i drejtohet debitorit
kryesor, e pas tij i drejtohet dorzanit.
Efektet e dorzanis me dorzani krijohen dy lloj marrdhniesh:
1. marrdhniet e kreditorit dhe e dorzanit dhe ato t dorzanit
dhe debitorit. Marrdhnia e kreditorit dhe e dorzanit manifestohet
me faktin se dorzani i prgjigjet kreditorit ashtu si i prgjigjet
debitori kryesor, nse debitori kryesor nuk i prgjigjet. Ekzistojn dy
raste kur kreditori i drejtohet menjher dorzanit: 1. kur debitori
kryesor ka falimentuar, dhe 2. kur debitori kryesor sht zhdukur
ose nuk i dihet vendbanimi. Dorzani i prgjigjet kreditorit pr tr
borxhin. Nse dorzani paguan borxhin e debitorit kryesor, ather
ka t drejt ti drejtohet debitorit kryesor pr pagim. Marrdhniet
midis dorzanit dhe debitorit kryesor, kur dorzani i paguan
kreditorit krkesn, ai ka t drejt regresi ndaj debitorit kryesor, dhe
tani dorzani i ka t gjitha t drejtat, t cilat i ka pasur kreditori ndaj
debitorit subrogim personal. Dorzani sht i detyruar q para se
t paguaj borxhin, t informohet nga borxhliu kryesor pr gjendjen
e borxhit, nse borxhi sht falur, sht zvogluar ose sht
parashkruar.
Llojet e dorzanis jan: dorzani supsidiar (ose i thjesht, sht
debitori i rendit t dyt, sepse ky detyrohet ta paguaj borxhin nse
kt nuk e bn debitori n afatin e parapar), dorzani pagues
(sht debitor, i cili prgjigjet bashk me debitorin kryesor. Kreditori
nuk sht i detyruar q s pari ti drejtohet debitorit kryesor e
mandej dorzanit, por kt mund ta bj menjher edhe
dorzanit.), bashkdorzant (ekziston ather kur shum vet n
cilsin e dorzanit dorzojn pr borxhin e debitorit kryesor. Kta i
prgjigjen solidarishtkreditorit. Nse kreditori ka tentuar q krkesn
ta realizoj nga debitori kryesor dhe ka qen i pasuksesshm,
ather ka t drejt q ti drejtohet cilitdo nga bashkdorzant.),
dorzani i dorzanit (ekziston kur nj person detyrohet ndaj
kreditorit se do t prgjigjet pr prmbushjen e detyrimit t
dorzanit. Kreditori mund t krkoj prmbushjen e detyrimit nga
dorzani i vet e mandej nga dorzani pagues, nse dorzani i vet
nuk mund t realizoj krkesn e tij), dorzani pr shprblimin e
dmit (ekziston kur nj person i garanton dorzanit se do ta
shprblej dmin nse dorzani ia paguan krkesn kreditorit dhe
n at rast nuk mund t regresoj nga debitori kryesor).
Shuarja e dorzanis dorzania shuhet: 1. kur shuhet kontrata
kryesore; 2. kur kreditori ia fal borxhin dorzanit; 3. me ndrrimin e
debitorit (marrja e borxhit); 4. me konfondim.

Parashkrimi me parashkrimin e detyrimit t debitorit

kryesor parashkruhet edhe detyrimi i dorzanit. ?
Pendimi (multa poenitentialis)
sht mjet i sigurimit personal pr ekzekutimin e kontr, si dhe sht
kontr akcesore sepse lidhet pran dhe ndan fatin e kontr kryesore.
Me marrveshjen e palve kontraktuese mund t autorizohet njra
ose t dy palt q t trhiqen nga kontr duke dhn pendimin.
Pendimi kontraktohet me klauzol t veant n kontrata ose si
kontr e veant pran kontr kryesore. Pendimi sht premtim i
shums s caktuar n t holla ose i ndonj vlere pasurore t ciln do
t paguaj njra ose t dy palt n rast se heq dor nga kontr e
lidhur.
Kushti penal (stipulatio poenae)
Nocioni sht mjet personal i sigurimit t ekzekutimit t kontrats,
sht kontr akcesore q ndan fatin me kontr kryesore. Ai ekziston
kur debitori dhe kreditori merren vesh q debitori t paguaj
shumn e parave ose dhnien e ndonj vlere pasurore, n rast se
nuk e ekzekuton detyrimin e vet n trsi ose at e prmbush n
mnyr t parregullt. Kushti penal vend t rndsishm z n kontr
e detyrimeve dhe n ato ekonomike. Kushti penal caktohet n
shum t caktuar t t hollave, n prqindje t caktuar ose pr do
dit vones. Kushti penal parashihet si klauzol e veant n kontr
kryesore ose lidhet si kontr e veant akcesore.
Qllimi i kushtit penal sht q ti bj presion debitorit q ai t
prmbush kontr me koh dhe n mnyr t rregullt, e n rast se
at nuk e bn, kushti penal i bn t mundur q m leht ta realizoj
shprblimin e dmit.
Mnyrat e kontraktimit t kushtit penal kushti penal mund t
kontraktohet n dy mnyra: 1. pr mosekzistimin e plot t kontr
(ktu kreditori mund t krkoj nga debitori ose prmbushjen e
kontr, ose pagimin e kushtit penal. Zgjedhja q bn kreditori sht
definitive); dhe 2. pr ekzistimin e parregullt, jo t plot t kontr
(ktu m se shpeshti vjen n shprehje vonesa e debitorit pr
prmbushje, ktu kreditori mund t krkoj edhe prmbushejn
ekontr edhe pagimin e kushtit penal).
Rastet kur kushti penal nuk mund t kontraktohet jan: pr
detyrimet me para, pr arsye se n kto detyrime mosekzistimi ose
vonesa n ekzekutim, si rregull krijon obligimin e pagimit t
kamats; pr detyrimet q rrjedhin nga akreditivi; dhe n rast se
kontr sht e ndaluar dhe jo morale.
Zvoglimi i lartsis s kushtit penal palt kontraktuese vendosin
lirisht mbi lartsin e kushtit penal. Me qllim q t pengohet
keqprdorimi i liris s kontraktimit t kushtit penal me shum,
shum t lart, sht parapar e drejta e debitorit q t krkoj nga
gjykata zbritjen e shums s tprt t kushtit penal. Gjykata, n
baz t krkess s debitorit, mund t zvogloj shumn e kushtit
penal nse gjen se ajo sht pa mas e lart n krahasim me vlern
dhe rndsin e lnds s detyrimit.
Shprblimi i caktuar me ligj dhe dnimi kontraktues (penalet)
Penalet jan mjete t ekzekutimit t kontr, t cilat paraqesin
shumn e caktuar t parave ose t ndonj vlere tjetr pasurore, t
ciln njra pal kontraktuese duhet tia paguaj pals tjetr n rast
se nuk e ka prmbushur detyrimin e vet ose e ka prmbushur n
mnyr jo t rregullt. Penalet caktohen n shum paushalle dhe
paraqiten si shprblim i dmit gjer n lartsin e tij. Pala
kontraktuese, e cila ka t drejt n penale nuk mund t bj
kumulimin e penaleve dhe t dmit, ose t penaleve dhe kushtin
penal. Penalet si detyrim akcesor rrjedhin nga urdhri i ligjit, nga
tarfiat e caktuara dhe nga doket tregtare.

MJETET REALE T SIGURIMIT T EKZEKUTIMIT T KONTRATS

Jan ato, me t cilat kreditori do t fitoj t drejt reale pr sendet e

debitorit ose t ndonj subjekti t tret. Kto mjete jan: hipoteka,
pengu, kapari, kaucioni, dhe avansi.
Kapari (arha)
sht mjet real i ekzekutimit t kontr, sht ajo shum parash ose
ndonj vler tjetr pasurore e cila dorzohet me rastin e lidhjes s
kontr, si shenj se kontr sht lidhur di mjet sigurimi pr
ekzekutimin e saj. Kontraktohet si klauzol e veant n kontr
kryesore ose lidhet si kontr e veant ndrmjet palve kontraktuese.
sht kontr akcesore, ndan fatin me kontr kryesore. Prve parave
dhe letrave me vler, lnd e kaparit mund t jet sendi
konsumues, jokonsumues, res in specie, dhe res in genere. Kapari ka
funksion t dyfisht: si shenj se kontr sht lidhur, dhe si mjet i
sigurimit t ekzekutimit t kontr.
Kaucioni (cautio)
sht mjet real i sigurimit t ekzekutimit t kontr, q jepet n t
holla me rastin e lidhjes s kontr. Zakonisht kaucioni deponohet pr
kthimin e ambalazhit t sendit q sht bler. Me kt blersi
garanton shitsin se do t kthej ambalazhin, e nse nuk e kthen,
shitsi e ndal kaucionin. Me kaucion sigurohet lidhja e kontr me an
t ankandit publik, ku s pari deponohet kaucioni, e pastaj fitohet
mundsia e pjesmarrjes n ankand. Pytje test
Paradhnia (avansi)
sht mjet real i sigurimit t ekzekutimit t kontr. Jepet n astin kur
lidhet kontr e cila si lnd ka sasin e caktuar t parave ose sendin
e luajtshm q ka ndonj vler pasurore. Paradhnia m s shumti
prdort n kontrat pr ndrtim, mbi autorizimin, etj. Paradhnia
llogaritet si ekzekutim i pjesshm i kontr.

EFEKTET E KONTRATAVE

Kontr e lidhur midis palve kontraktuese krijon efekte t caktuara

lidhur me krijimin, ndryshimin dhe shuarjen e marrdhnies juridike
kontraktore. N t drejtat e ndryshme ekzistojn disa qndrime rreth
efekteve t kontr n detyrime. Sipas grupit t par t t drejtave,
kontr ka efekt juridiko-obligues, dmth, se pr fitimin e pronsis n
mnyr derivative sht e nevojshme t ekzistojn dy kushte: 1.
baza juridike (shitja, dhurata, etj.); 2. mnyra e fitimit t pronsis
(dorzimi i sendit t luajtshm ose dorzimi i tapis t sendet e
paluajtshme, ose regjistrimi n librat e toks). Sipas grupit t dyt,
kontr ka efekt juridiko-real, dmth, efekt translativ. Me ant kontr
fitohet pronsia, ashtu q nga asti i krijimit t kontr se
plotfuqishme, pronsia sht fituar, pa marr parasysh se lnda e
kontr nuk i sht dorzuar blersit. Sipas grupit t tret, pr bartjen
e t drejtave reale paraqiten dy kontr: njra sht kauzale (obligon),
kurse tjetra sht reale (sht e pavarur dhe sherben pr dorzimin
e sendit).
Efekti i kontr ndrmjet palve kontraktuese
Kontr e detyrimeve krijon t drejta dhe detyra t caktuara ndrmjet
palve kontraktuese. Ka efekt relativ, nuk krijon efekte juridike ndaj
personave t tret res inter alio acta send q pr ta ishte
juridikisht irelevant. Si pal n nj kontr konsiderohet do subjekt q
ka marr pjes n lidhjen e saj n emr t vet dhe n llogari t vet,
si dhe ai subjekt q nuk ka marr pjes drejtprdrejt n lidhjen e saj,
por q e ka lidhur kontr n mnyr t trthort, nprmjet
prfaqsuesit. Efektet e kontratave shtrihen edhe n nj kategori
personash, t cilt nuk kan marr pjes n lidhjen e saj por q nuk
mund t konsiderohen si persona t tret, e ata jan: sukcesort
univerzal pasardhsit e s drejts s palve kontraktuese. Kurse t
sukcesort singular nuk shtrihen efektet e kontr. Sukcesort singular
jan ata persona, t cilt kan fituar t drejtat dhe detyrat nga
personi tjetr. Kontratat e paraardhsve t tyre nuk krijojn pr
sukcesort singular kurrfar t drejta dhe detyra. Mirpo, mund t
sigurohet vemas efekti i kontr se paraardhsit edhe ndaj
sukcesorve singular, psh, nse n librat e toks shnohet e drejta e
qiras s nj ndrtese n dobi t qiramarrsit, ather ajo e drejt
do t lidhet edhe pr blersin e asaj ndrtese.
Efektet e kontratave n dobi t personave t tret kontr e
detyrimeve nuk kan efekt ndaj personave t tret. Nevojat e
qarkullimit juridik kan krkuar q t lejohet mundsia e lidhjes se
kontratave n dobi t personit t tret.
Kontrata n dobi t personave t tret (pactum in favorem tereti)
sht kontr e detyrimeve, ku nj kontraktues (promitenti
premtuesei) obligohet ndaj kontraktuesit tjetr (stipulentit
kontraktuesi), se do t ekzekutoj prestimin e caktuar n dobi t
personit t tret (beneficarit shfrytzues). Palt kontraktuese jan:
promitenti, stipulenti dhe beneficari. Personi i tret nga kontr e
lidhur fiton t drejtn q pavarsisht dhe n mnyr t
drejtprdrejt, t krkoj prmbushjen e prestimit n dobi t vet
edhe pse nuk ka marr pjes personalisht n aktin e lidhjes s kontr,
e as q sht paraqitur me an t autorizuesit. Kontr n dobi t
personit t tret sht kur lidhet kontrata pr sigurimin e jets
ndrmjet siguruesit dhe t siguruarit, q shuma e siguruar ti jepet
ndonj subjekti t afrm t t siguruarit kur shkaktohet rasti i
siguruar, kur lidhet kontr pr depozitn ndrmjet depozitorit dhe
deponentit q sendi i deponuar, pas skadimit t afatit, ti jepet
personit t tret, kur lidhet kontr e drguesit t mallit, q malli ti
dorzohet personit t tret (destinatorit), etj.
Kushtet pr lidhjen e kontr n dobi t personit t tret stipulenti
dhe promitenti duhet ti prmbushin kushtet e prgjithshme q
vlejn pr t gjitha kontr e detyrimeve, e kto jan: aftsia punuese
e palve kontraktuese, pajtimi i vullnetit, lnda dhe baza e
kontrats. Nse pr prmbushjen e kontr q lidhet krkohet
prmbushja e forms s caktuar, ather klauzola dobia e t tretit
duhet gjithsesi t shprehet n form prkatse. Shfrytzuesi nuk
duhet t kt domosdo aftsin e veprimit, por zotsin juridike
duhet ta kt, ndryshe nuk mund t jet barts i s drejts. Ekziston
mundsia q beneficiari n astin e lidhjes se kontr mes promitentit
dhe stipulentit t mos jet i caktuar n mnyr t sakt, por sht e
domosdoshme t caktohen elementet n baz t t cilave do t
caktohet, psh, studenti m i mir n gjeneratn e tij t studimeve,
etj.
Fusha e zbatimit kjo kontr ka rndsi t madhe sidomos n
materien e sigurimit ku me an t kontr mbi sigurimin e jets n
dobi t personit t tret, dobin e fiton i siguruari duke gzuar t
drejtn e krkess n pagimin e shums s siguruar, n kushte t
prcaktuara me an t kontr, n kontr e shitjes (psh, kur blersi
sht i detyruar q mimin tia paguaj ndonj t treti), n kontr
mbi dhuratn me urdhr, n pagimin e rents s prjetshme.
Efektet juridike t kontr n dobi t personit t tret klasifikohen
prmes tri lloj marrdhniesh q krijohen n kt tre subjekt, e kto
marrdhnie jan: marrdhnia ndrmjet promitentit dhe stipulentit;
ajo ndrmjet promitentit dhe beneficiarit; dhe ajo ndrmjet
stipulentit dhe beneficiarit.
Marrdhnia ndrmjet promitentit dhe stipulentit jan t
rregulluara n trsi me kontr q e lidhin kta subjekt. Kta e lidhin
kontr n dobi t personit t tret, ku n baz t ksaj kontr
stipulenti ka t drejt t krkoj nga promitenti q t prmbush ndaj
personit t tret at q sht kontraktuar n dobi t tij. Kt mund
ta krkoj nga promitenti edhe beneficiari. Ktu promitenti sht
debitor, kurse stipulenti kreditor. N kt kontr duhet t ekzistoj
klauzola n dobi t personit t tret. Dobia nga kontr n dobi t
personit t tret mund t revokohet gjer n astin kur vdes
stipulenti, prve n rast se nuk sht kontraktuar ndryshe ose nuk
rrjedh dika tjetr nga rrethanat e kontrats. Baza e kontr mund t
jet, prve sigurimit ose mbajtjes se prjetshme, edhe shitblerja,
huaja, dhurata, etj.
Marrdhniet ndrmjet promitentit dhe beneficiarit kto
marrdhnie shprehin raportin ndrmjet kreditorit dhe debitorit t
krijuar n baz t kontr s lidhur. Beneficiari ka t drejt t krkoj
nga promitenti prmbushjen e veprimit t caktuar. Promitenti mund
tia paraqes beneficiarit t gjitha kundrshtimet objektive (psh, se
nuk ka arritur afati pr prmbushjen e detyrimit, se kontr sht e
pavlefshme, etj.), dhe kundrshtimet personale (psh, kundrshtimi
pr kompensim, pr faljen e borxhit, etj.), psh, shitsi n pozitn e
promitentit mund tia paraqes beneficiarit kundrshtimin se blersi
nuk ia ka paguar shitsit shumn e mimit, prandaj shitsi nuk do ta
dorzoj sendin derisa nuk dorzohet edhe pjesa tjetr e shums s
mimit. Mirpo, promitenti nuk mund t paraqes do kundrshtim
kundr beneficiarit, sepse ai sht personi i tret ndaj tij. Sipas LMD
beneficiari e fiton t drejtn e drejtprdrejt dhe personale ndaj
debitorit, prve n rast se kan kontraktuar ndryshe ose nse,
varsisht nga rrethanat e rastit, nuk rrjedh dika tjetr. N kontr n
dobi t personit t tret, beneficiari, si shfrytzues n kt kontr ka
t drejt t krkoj nga promitenti pr mbushjen e kontr.
Marrdhniet ndrmjet stipulentit dhe beneficiarit stipulenti e
kontrakton dobin n llogari t personit t tret, sepse me kt
dshiron tia paguaj ndonj borxh t vetin beneficiarit, mund t ia
jep ndonj dhurat, ose mund t jet q stipulenti dshiron t krijoj
marrdhnie kreditore. Kontr n dobi t personit t tret, paraqitet
si instrument juridik me ndihmn e t cilit stipulenti prmbush
ndonj detyrim ndaj beneficiarit t bazuar n ndonj kontr
mirbrse ose me shprblim, ngarkuese. Stipulenti sht pal
kontraktuese dhe kreditor n kontr e lidhur n dobi t personit t
tret. Ai e ka t drejtn e revidimit t dobis n t mir t
beneficiarit gjer n astin e pranimit t dobis nga beneficiari, e cila
sht e drejt personale e tij q nuk mund t bartet n
trashgimtart e tij.
Natyra juridike e kontratave n dobi t personit t tret lidhur me
kt ekzistojn 4 mendime: sipas mendimit t par: natyra juridike e
kontr n dobi t personit t tret, duhet t shpjegohet duke u
mbshtetur n ofertn q sht e njohur edhe si teori e oferts. Ky
mendim e thekson efektin relativ t kontr, sepse kontr q lidhet
nprmjet promitentit dhe stipulentit ndikon q stipulenti t fitoj t
drejtn pr vete, me t ciln ofron mundsin q e drejta ti bartet
personit t tret. N t drejtn bashkkohore ky mendim nuk
prkrahet, pr arsye se nuk merret parasysh se efekti i ksaj kontr
sht n faktin q personi i tret e fiton t drejtn e drejtprdrejt
pa pranimin e t tjerve. Vdekja e stipulentit nuk ndikon q
beneficiari t humb t drejtn. Sipas mendimit t dyt: kontr n dobi
t personit t tret lidhet ndrmjet promitentit dhe stipulentit me
klauzol n dobi t personit t tret, n baz t shprehjes se
njanshme t vullnetit t promitentit. Promitenti ktu krijon t
drejtn ndaj beneficiarit. Ky mendim nuk mund t pranohet, sepse
mund ti bhet vrejtje se nuk shpjegon efektin e kontr n dobi t
personit t tret n baz t vullnetit t promitentit dhe stipulentit.
Nuk e shpejgon revokimin e stipulentit dhe rndsin e akceptimit
t personit t tret. Sipas mendimit t tret: kontr n dobi t
personit t tret sht nj rast i gjerimit t punve t huaja pa
porosi, ku stipulenti kryen punt n dobi t tij. Ai lidh kontr n emr
t vet dhe n llogari t personit t tret. Stipulenti ka t drejt ta
revokoj dobin n llogari t beneficiarit deri n astin e pranimit t
dobis s beneficiarit. N gjerimin e punve t huaja i zoti i puns
nuk mund ta revokoj dobin e marr. Stipulenti dhe promitenti
lidhin kontr n favor t personit t tret, kurse n gjerimin e punve
t huaja pa porosi nuk lidhet fare kontr. Ky mendim mbshtetet n
institucionet klasike dhe e rndon pozitn e stipulentit. Sipas
mendimit t katrt: kontr n dobi t personit t tret sht kontr e
veant e s drejts s detyrimeve. Doktrina juridike bashkkohore,
kt kontr e konsideron plotsisht t pavarur, t veant prandaj kjo
kontr i ka rregullat e veta specifike.
Premtimi i veprimit t personit t tret ekziston kur nj subjekt i
premton subjektit tjetr se personit t tret do tia kryej nj prestim
t caktuar. Ky premtim, parimisht nuk krijon detyrime pr personin e
tret, sepse prej vullnetit t personit t tret varet se a do t
prmbush ky at q nj subjekt i ka premtuar subjektit tjetr. Me
kontr mbi premtimin e veprimit t personit t tret, premtuesi i bn
premtim kontraktuesit se personi i tret do t prmbush premtimin
e caktuar, i cili ka t bj me dhnie ose veprim ose me ndonj
mosveprim a psim. Ky presim mund t jet detyrim pozitiv ose
negativ. Qllimi kryesor i premtimit t veprimit t personit t tret
sht q i treti t marr detyrimin q dika t kryej. Nse nj
subjekt i premton personit t tret dhe garanton se i treti me t
vrtet do t kryej dika dhe at nuk e bn, ather premtuesi do
t prgjigjet.

EFEKTET E VEANTA T KONTRATAVE ME SHPRBLIM

Kontratat me shprblim kan efekte t veanta pr arsye se bartsi
i sendit duhet t garantoj q sendin q e bart nuk ka mungesa
fizike apo juridike ose me an t kontr nuk sht shkaktuar dmtimi
pa mas, ose do t revidohet ose t zgjidhet kontr nse paraqiten
rrethana t caktuar q e rndojn tpr ekzekutimin e kontr n dm
t njrs pal kontraktuese. Efektet e veanta me shprblim,
shprehen n: kundrshtimin pr mosprmbushjen e kontr, n
kundrshtimin pr prmbushje t parregullt t kontr, n dmtimin
pa mas, n revidimin ose zgjidhjen e kontr, t mungesat fizike dhe
juridike t sendit, t garancioni pr funksionim t mir t sendit.
Kundrshtimi pr mosprmbushjen e kontr
Nocioni sht mjet juridik me t cilin mbrohet barazia n
pikpamje t njkohsis s prmbushjes s kontrats n kontratat
e dyanshme detyruese. Me kt mjet juridik pala kontraktuese e
ndrgjegjshme, e njofton ann tjetr kontraktuese se do t
prmbush detyrimin e vet nse ajo nga ana e vet e prmbush ose
sht e gatshme t prmbush detyrimin kontraktor. sht mjet
juridik q imponon prmbushjen e detyrimit kontraktor derisa nuk
krijohen kushtet optimale pr prmbushjen e kontrats. Bn pjes
n grupin e kundrshtimeve dilatore (shtyese), q mbron
ekuivalencn e prestimeve, ndrshmrin dhe barazin e palve
kontraktuese.
Kushtet e kundrshtimit kushtet q krkohen t prmbushn pr
kt mjet juridik, jan: t kezistoj kontr e dyanshme detyruese me
shprblim; q nga ligji, kontrata dhe rrethanat e rastit nuk rrjedh se
njra pal sht e detyruar q m par t prmbush detyrimin e
vet; q njra pal deri n paraqitjen e kundrshtimit nuk e ka
prmbushur detyrimin e vet; q ana paditse nuk i ka dhn
deklarat t vetn t paditurit s sht e gatshme q t prmbush
detyrimin e vet.
Kur plotsohen kto kushte asnjra pal nuk sht e detyruar t
prmbush detyrimin e vet.
Kundrshtimi pr prmbushje t pasigurt t kontrats
Nocioni sht nj mjet juridik n marrdhniet kontraktore, me
ann e t cilit, pals s ndrgjegjshme i ofrohet mundsia q t
shtyhet prmbushja e kontrats, derisa pala tjetr t mos e
prmbush detyrimin e vet ose kur nuk ofron sigurim t
mjaftueshm se do ta prmbush kontratn.
Kushtet e kundrshtimit q t mund t paraqitet kundrshtimi pr
prmbushje t pasigurt duhet t plotsohen kto kushte: duhet t
jet e lidhur kontr e dyanshme detyruese m shprblim; t rrjedh
nga kontr se njra pal kontraktuese duhet e para ta prmbush
kontr; se pas lidhjes s kontr gjendja materiale e pals tjetr
kontraktuese, q duhet t prmbush kontr, sht keqsuar n at
mas sa q sht e pasigurt se a mund ta prmbush detyrimin e
vet; kljo gjendje materiale e pals tjetr duhet t jet e vshtir,
serioze dhe e rnd; ana tjetr mund t mos i kt ditur kto
rrethana,e as ka qen e detyruar ta dij.
Kur plotsohen kto kushte, pala e ndrgjegjshme ka t drejt t
prolongoj prmbushjen e detyrimit t vet, derisa pala tjetr nuk
sjell siguri t mjaftueshme se do ta prmbush detyrimin e vet.
Nse pala nuk e bn kt me koh, pala e ndrgjegjshme ka t
drejt t krkoj zgjidhjen e kontrats.
Dmtimi i pamas
Nocioni sht ai dm material, t cilin e pson njra pal
kontraktuese me kontratat e dyanshme pr shkak t disproporcionit
t prestimeve t shkaktuara n astin e lidhjes s kontrats. Ky
dmtim ekziston kur shitsi e shet nj send q nuk e ka as gjysmn
e vlers s vrtet. Pytje test
Kushtet pr dmtimin e pamas q t zbatohen rregullat e
dmtimit t pamas, duhet t plotsohen kto kushte: t jet kontr
e dyanshme me shprblim, t ekzistoj disproporcioni n prestime,
pala e dmtuar t mos kt ditur pr vlern e vrtet t sendit n
astin e lidhjes se sendit. Dmtimi i pamas ekziston vetm t kontr
me shprblim. Prgjegjsia pr dmtimin e pamas nuk ekziston n
disa raste. Kto jan: kontr aleatore, n shitjen e sendit n ankand
publik, etj. Pr prgjegjsin nga dmtimi pa mas sht e
nevojshme t ekzistoj disproporcioni n dhniet reciproke, e m se
shpeshti caktohet me thyesa matematikore, , 1/3 e mimit, m
tpr s gjysma e vlers s vrtet e sendit, etj. N dmtimin e
pamas duhet t ekzistoj mungesa e vullnetit t njers pal, q
paraqitet n form lajthimi lidhur me vlern e sendit q shitet.
T drejtat e pals s dmtuar n kontr lesionare pala q sht
dmtuar pa mas t kontr e lidhur me shprblim, ka t drejt t
krkoj anulimin e kontr, e cila mund t realizohet ose me an t
ngritjes s padis ose me an t paraqitjes s kundrshtimit. N
rastin e anulimit t kontr konsiderohet sikurse t mos ishte lidhur
fare ajo. Nse kontr sht ekzekutuar, secila pal sht e detyruar
q t kthej at q ka marr prej pals tjetr. Por nse kjo sht e
pamundur t bhet, ather n vend t kthimit t sendit q sht
marr, paguhet barasvlera me para. E drejta e anulimit t kontr
skadon pas 1 viti.
Prgjegjsia pr mungesat materiale t sendit
Nocioni bartsi i sendit ka pr detyr ta mbroj marrsin nga
mungesat materiale t sendeve. Ekziston prgjegjsia e bartsit
ndaj marrsit, nse sendi i bartur nuk i ka vetit e kontraktuara, t
rndomta, vetit ligjore ose t supozuara, vetit e veanta ose q
rregullisht i ka sendi i caktuar.
Kushtet q t ekzistoj detyra e mbrojtjes nga mungesat materiale
n ann e bartsit, duhet t plotsohen kto kushte: 1. q sendi i
dorzuar t kt mungesa materiale; 2. q mungesa t jet e
fshehur; 3. q mungesa t paraqitet n astin e kalimit t rrezikut;
4. pr mungesat e sendit duhet t njoftohet bartsi i sendit.
T drejtat e marrsit t sendit me mungesa materiale marrsi aka
t drejt q nga marrsi i sendit t krkoj: t menjanoj mungesen,
nse ajo mund t menjanohet; t zvendsoj sendin me mungesa
me sendin e llojit t njjt pa mungesa; t bj zbritjen e mimit
sipas prmass s mungess; shprblimin e dmit; dhe t krkoj
zgjidhjen e kontr.
Humbja e t drejtave marrsi i sendit me mungesa materiale
duhet ti realizoj t drejtat e veta n afat t caktuar. T drejtat e
blersit i cili me koh e ka njoftuar shitsin pr mungesat e sendve,
shuhen pas skadimit t nj viti. T drejtat e marsit sipas bazs s
prgjegjsis pr mungesat materiale t sendeve parashkruhen n
afat prej 3 vjetsh.

Prgjegjsia pr mungesat juridike t sendeve (Evictio)

Nocioni fjala evoctio rrjedh nga fjala latine evinco ere, dmth, t
fitohet n gjykat. Evictioni paraqet rastin e shqetsimit juridik t
marrsit t sendit, i cili qndron n faktin q nj subjekt shpreh
ndonj t drejt pr sendin, q i sht dhn marrsit, e cila e drejt
q sht krijuar para se ai ta kt marr sendin, e pr t cilin
marrsi nuk ka ditur me rastin e lidhjes s kontr. Shqetsimi juridik
ekziston kur bartsi sendin e huaj ia shet marrsit dhe personi i
tret si pronar i atij sendi me padin e rei vindikimit merr sendin nga
marrsi, ose rasti kur kreditori hipotekar e merr sendin nga blersi
t shitur me qllim q t realizoj krkesn e vet, ose kur shitet toka
pr t ciln sht hapur proc e eksproprijimit, a konfiskimit.
Shqetsimi juridik bhet me an t kontestit.
Llojet jan: 1. evikcioni i plot ekziston n rastet kur marrsi e
humb n trsi posedimin e sendit, kur nj subjekt ia shet sendin e
huaj blersit, kurse ky send merret nga pronari i vrtet; 2. evikcioni
i pjesrishm ekziston kur marrsi sht zhveshur nga posedimi i
njrs pjes t sendit, ose kur n sendin e huaj ekziston ndonj e
drejt e personit t tret me t ciln jan kufizuar t drejtat e tij,
psh, kur nj subjekt ia shet sendin e vet blersit pa servitut, kurse
n at send ekziston servituti i ndonj personi t tret dhe marrsi
zhveshet nnga realizimi i t drejtave t veta.
Kushtet e prgjegjsis pr mungesat juridike t sendit q t
ekzistoj prgjegjsia pr mungesat juridike t sendit, duhet t
plotsohen kto kushte: q t ekzistoj mungesa juridike, q ajo
munges t jet e fsheht, q mungesa t ekzistoj n astin e
kalimit t rrezikut, q t jet br njoftimi me koh pr ekzistimin e
mungess.
T drejtat e marrsit t sendit me mungesa juridike jan: ti evitoj
mungesat juridike; t krkoj zvendsimin e sendit me mungesa
juridike me send pa mungesa; t krkoj zvoglimin e mimit; t
krkoj zgjidhjen e kontr; dhe t krkoj shprblimin e dmit.
Humbja e t drejtave sipas ligjit humbja e t drejts s marrsit
pr realizimin e ktyre t drejtave sht afati 1 vjear. Ky afat sht
prekluziv, sepse ktu nuk ekziston as ndrprerja e as ndalja e
rregullave t parashkrimit.
Garancioni pr funksionim t mir t sendeve
Ky garancion sht parapar pr shitjen e mallrave teknike
(makinave, aparateve elektrike n amvisri, etj.), t cilat i shoqron
lista e garancis. Me an t garancis bartsi i sendit teknik
premton se malli i caktuar ka veti dhe kualitete t caktuara pozitive
dhe nuk ka mungesa funksionale gjat prdorimit. Kt siguri e
shton lista e garancis me t ciln garantohet se sendi do t
funksionoj mir deri n skadimin e kohs se caktuar. Listen e
garancis e jep prodhuesi, kurse pr mallrat e importuara
importuesi. Lista e garancis prmban: t dhnat pr mallin, llojin e
prodhimit, afatin e garancis, datn e prodhimit t sendit,
nnshkrimin e shitsit, vendbanimin e garantit, kushtet e garancis
dhe ditn e shitjes, etj. Pr funksionimin e mir t sendeve teknike
blersit i prgjigjet shitsi i sendit dhe prodhuesi. N praktik
ndodh q pr prodhimin e nj sendi t marrin pjes disa prodhues,
psh, prodhimi i aeroplanve, anijve, etj.
Kushtet e prgjegjsis q t ekzistoj prgjegjsia e subjektit
prgjegjs duhet t plotsohen kto kushte: t ekzistoj mungesa
funksionale, kjo munges t paraqitet n sendin teknik q posedon
garanci, mungesa funksionale t paraqitet n afatin e garancis,
blersi t mos jet fajtor pr mungesn funksionale dhe q blersi
t njoftoj shitsin ose prodhuesin pr mungesn funksionale.
T drejtat e blersit jan: ti evitoj mungesat funksionale; ta
zvendsoj sendin me mungesat funksionale me send pa
mungesa; t krkoj zvoglimin proporcional t mimit, t krkoj
zgjidhjen e kontr, dhe t krkoj shprblimin e dmit.
Humbja e t drejtave n ligjin e detyrimeve sht parapar
humbja e t drejtave nse blersi nuk i realizon ato brenda afatit
prej 1 viti, nga data kur blersi ka krkuar prej prodhuesit evitimin e
mungesave ose zvendsimin e sendit, me send t ri pa mungesa.
Ky afat sht prekluziv.
Ndikimi i rrethanave t ndryshuara n ekzekutimin e kontrats
(clausula rebus sic stantibus)
Nocioni nse prej momentit t lidhjes se kontr e deri n momentin
e prmbushjes s saj paraqiten rrethana t cilat e rndojn
ekzekutimin e kontr t vetm njrs pal kontraktuese, kontr e
lidhur mund t zgjidhet apo t revidohet clausula rebus sic
stantibus. Clausula rebus sic stantibus arsyetohet me barazin e
palve me parimin e ekuivalencs s prestimeve, parimin e
ndrshmris dhe ndrgjegjshmris dhe me parimin e
drejtshmris.
Kushtet pr zbatimin e clausula rebus sic stantibus duhet t
plotsohen kto kushte: rrethanat e ndryshuara duhet haptazi t
rndojn prmbushjen e detyrimit t njrs pal kontraktuese;
rrethanat e ndryshuara duhet t jen t paparashikuara dhe t
jashtzakonshme (termeti, vrshimet, etj.); rrethanat e ndryshuara
duhet t paraqiten pas momentit t lidhjes s kontr; dhe rrethanat e
ndryshuara duhet t paraqiten n kontratat e dyanshme detyruese
dhe pa fajin e palve kontraktuese.
T drejtat e pals s dmtuar t clausula rebus sic stantibus pala e
dmtuar pr shkak t paraqitjes se rrethanave t ndryshuara mund
t krkoj me an t padis ose t kundrshtimit zgjidhjen e kontr.
Kontr nuk zgjidhet nse pala tjetr ofron ose pranon q kushtet
gjegjse t kontr t ndryshohen n mnyr t drejt.

SHUARJA E KONTRATAVE

Shuarje e kontr konsiderohet shuarja e kontr se plotfuqishme me

vullnetin e palve kontraktuese pr shkaqe t parapara me ligj.
Kontrata shuhet: 1. me marrveshjen e palve; 2. kur zhduket lnda
e saj; 3. kur vdes pala kontraktuese; 4. me anulimin e kontr; 5.
mosekzekutimi i kontr.
Shuarja e kontr me marrveshjen e palve
Nocioni kontr krijohet me vullnetin e palve kontraktuese dhe me
vullnetin e tyre edhe mund t zgjidhet. Shuarja e kontr me
marrveshjen e palve kontraktuese gjen shprehje n rastet kur ato
nuk dshirojn q kontr t krijoj efekte juridike t cilat i kan pasur
n astin e krijimit t saj.
Efektet juridike t shuarjes s kontr me marrveshjene palve kto
efekte shprehen n faktin se kontrata e krijuar m nuk krijon efekte
juridike. Kontr mund t kt efekte retroaktive prej fillimit dhe n t
ardhmn prej astit t zgjidhjes. Nse njra pal nuk e ka
prmbushur fare detyrimin e vet t arritur, ather at pjes deri n
astin e shuarjes s kontr duhet tia dorzoj pals tjetr. Nse kontr
sht prmbushur pjesrisht, ktu shuarja ka efekt n t ardhmn
(ex nunc). Por n disa raste kontr nuk mund t kt efekt tjetr
prve efektit n t ardhmen. Kt rast e kemi n kontr me prestime
t prhershme kur nuk sht e mundshme q zgjidhja t kt efekt
retroaktiv (ex tunc) ku ajo ka zjgatur nj koh t caktuar.
Shuarja e kontr kur zhduket lnda e saj
Nocioni sht nj rast i shuarjes se kontr q mund t shkaktohet
nn ndikimin e fuqis madhore ose t rastit, q shkaktohet pas
lidhjes s kontr meqense zhdukja e lnds s kontr shkakton
pamundsin e prmbushjes dhe shuarjen e kontr. Rrezikun pr
zhdukjen e sendit e ka debitori. Kur n nj kontr t dyanshme
detyruese ekzekutimi i detyrs s njrs pal kontraktuese bhet i
pamundshm pr shkak t shkatrrimit t sendit nga fuqia
madhore, ather as pala tjetr kontraktuese nuk do t jet e
detyruar q ta ekzekutoj detyrn e vet dhe kontr nuk do t
ekzistoj m.
Kushtet e shuarjes s kontr n kt rast q nj kontr e dyanshme
detyruese t shuhet pr shkak t zhdukjes s lnds s saj, duhet t
plotsohen kto kushte: 1; q kontr t jet e dyanshme me
shprblim; 2. q lnda e kontr s dyanshme detyruese t jet send
individualisht i caktuar (res in specie); 3. q sendi t jet zhdukur
nn ndikimin e fuqis madhore vis maior.
Nse shkatrrimi i lnds sht br me fajin e debitorit, kontr nuk
shuhet. Shuarja e kontr pr shkak t zhdukjes se lnds ka efekt
retroaktiv, pra krijon efekte prej fillimit t lidhjes se kontr.
Shuarja e kontr me vdekjen e pals kontraktuese
sht rregull e prgjithshme q kur vdes pala kontraktuese, kontr
nuk shuhet por kalon mbi trashgimtart e tij iniversal. N t drejtn
kontraktore bhet prjashtim n dy raste: 1. kontr do t shuhet kur
vdes pala kontraktuese nse sht lidhur duke pasur parasysh
cilsit e veanta personale t pals kontraktuese, pra kur sht
lidhur kontr intuita personae; dhe 2. nse palt kontraktuese jan
marr vesh q ndjekja e njrs pal do t shkaktoj shuarjen e saj.
Kontr q shuhen kur vdes pala kontraktuese jan: ajo mbi veprn,
autorizimin, dhe kontr mbi ortakrin. Kur kontr shuhet pr arsye t
vdekjes s pals kontraktuese, kontr ka efekt n t ardhmen, ex
nunc. N rast se gjat jets s njrs pal kontraktuese sht kryer
nj pun, kurse pala nuk ka marr pr kt shprblim,
trashgimtart e tij do t ken t drejt t krkojn at shprblim.

Anulimi i kontrats
Anulimi i kontr shkakton pamundsin q kontr t krijoj efekte
juridike. Kontr anulohet kur cenohet interesi i prgjithshm shoqror,
ose ndonj interes individual. Varsisht nga arsyet se ka cenohet,
ekzistojn dy lloje t pavlefshmris: ajo absolute e kontratave dhe
ajo relative.
Kontratat absolutisht t pavlefshme jan ato t cilat jan n
kundrshtim me dispozitat ligjore, imperative, me normat e moralit
dhe me normat e dokeve t mira. Kontr sht absolutisht e
pavlefshme nse e ka lndn t ndaluar, kur sht caktuar afati m
i gjat ose m i shkurt i parashkrimit, kur lidhet kontr me fajde dhe
kur ndrmarrja ekonomike krijon dhe shfrytzon pozitn
monopoliste n treg. Anulimin e ktyre kontr mund ta bjn organet
prkatse sipas detyrs zyrtare ose subjektt e interesuara (n
radh t par pala kontraktuese e ndrgjegjshme, trashgimtart
universal dhe ata singular t tij). Konversioni i ktyre kontr nse
nj kontr e pavlefshme i plotson kushtet pr nj kontr tjetr t
vlefshme, kjo quhet konversion. Pr konversionin e kontratave t
pavlefshme palt duhet t mos ken ditur pr pavlersin e saj. Kjo
kontr e lidhur duhet ti plotsoj kushtet pr lidhjen e kontr tjet t
plotfuqishme. Me kontr tjetr palt duhet t realizojn t njjtin
qllim q do ta realizonin me kontr e par. Pasojat juridike t ktyre
kontr jan se kontr konsiderohet sikur t mos ishte lidhur fare,
dmth ka efekt retroaktiv, kthehet gjendja e mparshme. Vendimi
gjyqsor pr kto kontr ka karater deklarativ.
Kontratat relativisht t pavlefshme jan ato me ann e t cilave
cenohen interesat individuale t pals kontraktuese. Kontr sht
relativisht e pavlefshme kur lidhet nga personi i mitur me aftsi t
kufizuar punuese: pa lejen e prindit ose t kujdestarit, me lajthim,
me mashtrim, kur lidhet kontr fiktive. Anulimin e ktyre kontr mund
ta krkojn pala e dmtuar, trashgimtart e saj dhe personi i tret
q ka interes t shpallet kontrata e pavlefshme. Vendimi gjyqsor
pr kto kontr ka karakter konstituiv. Konvalidimi i ktyre kontr
konvalidim sht fuqizimi i kontr, q gjen shprehje vetm pr kontr
relativisht t pavlefshme. Efektet e konvalidimit shprehen n at q
kontr relativisht e pavlefshme bhet e vlefshme. Efektet e
konvalidimit jan retroaktive dhe rrjedhin prej fillimit t krijimit t
kontr s fuqizuar. Pasojat juridike t anulimit dhe shuarja e t
drejtave anulimi i kontr relativisht t pavlefshme shkakton pasoja
juridike t caktuar q shprehen: kthimi n gjendje t mparshme
dhe shprblimi i dmit. Anulimi i ktyre kontr shkakton efekt
retroaktiv, ex tunc. Afati pr anulim sht 1 vit, prej dits kur pala e
dmtuar e ka kuptuar shkakun e pavlefshmris relative t kontr,
prkatsisht pas shuarjes s anulimit. Ky afat sht subjektiv brenda
t cilit mund t anulohet kjo kontr. Kjo e drejt shuhet n do rast
nse kalon afati prej 3 vjetesh.

Zgjidhja e kontrates pr shkak t mosekzekutimit

Nocioni sht mnyr e shuarjes s kontr s plotfuqishme pr
shkak t mosekzekutimit me faj t njrs pal kontraktuese.
Kushtet pr zgjidhjen e kontr pr shkak t mosekzekutimit jan: q
t ekzistoj kontr me shprblim, q kontr t mos jet ekzekutuar
pjesrisht, as trsisht, q debitori t jet fajtor pr mosekzekutimin
e kontr, dhe q kreditori t caktoj afatin plotsues. Kontrata pr
mosekzekutim zgjidhet nga gjykata, prandaj vendimi i saj sht me
karater konstituiv. Me zgjidhjen e kontr pr shkak t mosekzekutimit
kontr shuhet dhe konsiderohet se fare nuk ka qen e lidhur. Zgjidhja
e kontr ka efekt retroaktiv, ex tunc. N disa ka efekt n t ardhmen,
ex nunc, psh t kontratat me prestime t prhershme (ajo e qiras,
sigurimit, etj.). Zgjidhja e kontrata pr mosekzekutim nuk ka efekt
ndaj personit t tret.

SHKAKTIMI I DMIT SI BURIM I DETYRIMEVE

Prgjegjsia deliktore civile

Kur dmi i shkaktohet t dmtuarit, krijohet prgjegjsia detyra e

dmtuesit pr shprblimin e dmit. N kuptimin e gjr,
prgjegjsia pr dmin dmth, detyrim i shprblimit t dmit q i
sht shkaktuar tjetrit. Prgjegjsia pr dmshprblim quhet edhe
prgjegjsi deliktore civile. N kuptimin e ngusht, prgjegjsia
deliktore civile sht kur i shkaktohet dm tjetrit me veprimin
kundrligjor dhe me fajin e dmtuesit. Prgjegjsia pr dmin
paraqitet si pasoj e dmit t shkaktuar. Prgjegjs mund t jet
subjekti si shkaktues i dmit, ose ndonj subjekt tjetr, q sht n
marrdhnie t veant me shkaktuesin e dmit, n rend t par,
poseduesi i sendit t rrezikshm ose organizuesi i aktivitetit t
rrezikshm. Prgjegjsia e ktyre subjekteve sht prgjegjsi
juridike, sepse ajo sht e rregulluar me norma juridke t se drejts
objektive. N prgjegjsin juridike civile ekziston rregulla juridike e
prgjithshme, q do subjekt duhet t prmbahet nga veprimet q
mund ti shkaktojn dm tjetrit. N t gjitha rendet juridike t
shteteve n bot, ndalohet q tjetrit ti shkaktohet dm. Jan t
njohura dy lloj t prgjegjsis juridike civile: prgjegjsia deliktore
civile, n t ciln dmi sht pasoj e veprimit deliktor; dhe
prgjegjsia juridike kontraktore, n t ciln dmi shkaktohet nga
cenimi i kontrats. N detyrimet e krijuara nga shkaktimi i dmit
ekzistojn dy subjekt: dmtuesi q sht debitor, dhe i dmtuari
q sht kreditor.

Shkaqet e shkaktimit t dmit

Si shkaqe t shkaktimit t dmit mund t paraqiten: sjellja e

njerzve (e bjn personat fizik dhe juridik me veprim aktiv ose
pasiv); sendet (nga helmet, eksplodimi i gazrave, rryma elektrike,
etj.); veprimet e rrezikshme (dmi i shkaktuar n xehrore, n trafik,
n ndrtimtari, etj.); dhe ngjarjet (natyrore: rrufeja, stuhia,
vrshimet, termetet, etj.). Delikt, quhet dmi q shkaktohet me
qllim, kurse kuazidelikti, sht ai veprim n t cilin dmi sht
shkaktuar nga pakujdesia.

Prgjegjsia deliktore dhe prgjegjsia kontraktore

Prgjegjsia deliktore civile paraqitet si rrjedhoj e detyrs s

prgjithshme ligjore q askujt t mos i shkaktohet dmi. N
prgjegjsin kontraktore, debitori e ka cenuar detyrn e vet q
buron nga kontr e lidhur, sepse ai fare nuk e ekzekuton detyrn e
vet, ose vonohet, ose nuk e ekzekuton si duhet, prandaj pr
debitorin krijohet detyra e dmshprblimit t kreditorit. T dy kto
prgjegjsi bartin detyrn e dmshprblimit, mirpo, ka edhe
dallime t dukshme: prgjegjsin deliktore e krijon fakti i
shkaktimit t deliktit, kurse prgjegjsia kontraktore ekziston me
vet faktin e cenimit t kontr pr mosekzekutim t saj; n
prgjegjsin deliktore dmtuesi prgjigjet sipas fajit, prve n
rastet kur dmi shkaktohet nga sendet e rrezikshme ose nga
veprimtaria e rrezikshme, kurse n prgjegjsin kontraktore,
cenuesi i kontr prgjigjet sipas fajit t supozuar; rregullat e
prgjegjsis deliktore jan imperative dhe nuk mund t
prjashtohen, por duhet t zbatohen ashtu si jan parapr me ligj,
kurse rregullat e prgjegjsis kontraktore jan dispozitive, pr
arsye se palt kontraktuese kto regulla me an t kontr mund ti
prjashtojn, ti kufizojn ose ti zgjrojn; n prgjegjsin deliktore
detyrimi kryesor sht shprblimi i dmit, kurse n prgjegjsin
kontraktore, debitori n rast t cenimit t detyrimit t vet, duhet t
prmbush kontr dhe t shprblej dmin; n prgjegjsin
deliktore mund t prgjigjet shkaktuesi i dmit, ndihmsi, shtytsi,
pronari, poseduesi dhe organizuesi i veprimtaris s rrezikshme,
kurse n prgjegjsin kontraktore prgjigjet vetm pala
kontraktuese dhe trashgimtart e saj (nse kontr nuk sht intuita
personae); t prgjegjsia deliktore afati i parashkrimit sht 3 vjet
dhe fillon t rrjedh prej astit kur i dmtuari merr vesh pr dmin e
shkaktuar t dmtuesit, e ky afat nuk mund t jet m i gjat se 5
vjet.

Prgjegjsia deliktore dhe penale

Me nj veprim t njjt t palejueshm mund t shkaktohet delikti

civil dhe vepra penale (psh, vjedhja e veturs) ose mund t ekziston
vepra penale e nuk ekziston delikti (psh, tentimi i vjedhjes).
Ndrmjet ktyre prgjegjsive ekzistojn dallime t
konsiderueshme: vepra penale sht vepr e rrezikshme shoqrore,
kurse prgjegjsia deliktore civile sht rrezikshmri m e vogl; n
prgjegjsin penale vlen parimi nullum crimen sine lege, nulla
poena sine lege vepra penale duhet t parashihet me ligjin penal
dhe duhet t parashihet dnimi i caktuar pr t, kurse n
prgjegjsin deliktore civile delikti nuk sht i numruar n mnyr
taksative, por kryesore ktu sht q dmi t jet shkaktuar nga
veprimi i palejuar, i kundrligjshm; sanksioni i prgjegjsis penale
sht personal, kurs sanksioni i prgjegjsis deliktore sht
pasuror; n prgjegjsin penale, prgjegjsia mund t ekzistoj
edhe pr tentim, kurse n prgjegjsin deliktore jo; lartsia e
dnimit me para me prgjegjsin penale parashihet sipas ligjit,
kurse n prgjegjsin deliktore gjykata e cakton shprblimin me
para duke pasur parasysh rrethanat e caktuar; rregullat e
parashkrimit n prgjegjsin penale jan me afat m t gjat se
rregullat e prgjegjsis deliktore civile; gjykata civile sht e lidhur
me vendimine gjykats penale; pr vepr penale kryesi dnohet me
burgim, me vdekje dhe me dnim me para (nse vdes i dnuari ky
dnim nuk mund t trashgohet), kurse t prgjegjsia deliktore
civile nuk paraqitet kjo siutat.

KUSHTET E PRGJEGJSIS PR DMIN E SHKAKTUAR

Q t ekzistoj prgjegjsia deliktore civile pr dmin e shkaktuar,

duhet t plotsohen kto kushte: t shkaktohet dmi; dmi t jet
shkaktuar me veprimin e kundrligjshm; t ekzistoj faji i
dmtuesit; t ekzistoj aftsia deliktore; t ekzistoj lidhja kauzale
ndrmjet veprimit t kundrligjshem dhe dmit. Kto kushte duhet
t ekzistojn pr prgjegjsin subjektive, kurse n prgjegjsin
objektive (prgjegjsia pr sendet dhe veprimtarit e rrezikshme)
faji nuk merret parasysh, kurse n prgjegjsin pr t tjert, ka
raste kur faji supozohet dhe ka karakter absolut, ose kur faji nuk
merret parasysh fare.
Dmi
Kuptimi dmi paraqet nj ndr kushtet e prgjithshme dhe m t
rndsishme t prgjegjsis deliktore civile. Dmi n kuptimin e
ngusht ka t bj me do cenim t pasuris, me do humbje t
pasuris, kurse n kuptimin e gjr, dmi paraqet cenimin e
pasuris s ndonj subjekti, cenimin e t drejtave ose personalitetin
e tij. Sipas LMD prcakton kuptimine dmit si zvoglim i pasuris
s dikujt (dmi i vrtet) dhe pengim i rritjes s pasuris (fitimi i
humbur), si dhe kur tjetrit i shkaktohet dhmbje fizike, psikike ose
frik (dmi jomaterial). Dmi mund t shkaktoj pasoja si n pasuri
ashtu edhe n personalitetin e t dmtuarit. N kuptimin ekonomik,
dmi sht humbje e pasuris, kurse n kuptimin juridik, dmi sht
humbje t mirave t cilat juridikisht jan t mbrojtura.

Llojet varsisht se ka sht dmtuar dallohen dmi material

(cenohet pasuria e t dmtuarit) dhe ai jomaterial - moral (cenohen
t mirat personale t t dmtuarit).

Dmi material (i pasuris) sht cenimi i vlerave materiale t

ndonj subjekti, ku hyjn dmi i shkaktuar i sendeve t ndonj
objekti, kur merret, dmtohet, ose asgjsohet sendi. Dmi material
n sende manifestohet duke mos e br t mundshme ose duke e
vshtirsuar prdorimin dhe shfrytzimin e sendit. Dmi material
ekziston edhe n rastin e cenimit t integritetit fizik t ndonj
njeriut, lndimi trupor, dmtimi i shndetit q ka shkaktuar
shpenzime pr shrim, humbjen e t ardhurave personale t t
dmtuarit, etj. Llojet e dmit material jan: 1. dmi i vrtet
(damnum emergens) sht zvoglimi i pasuris ekzistuese t
subjektit t dmtuar, psh, kur dmtuesi e then dritarn, etj.; 2. fitimi
i munguar (lucrum cessans) sht kur i dmtuari pengohet q ta
rris pasurin, dmth sikur t mos ndodhte ngjarja, subjekti do ta
rriste pasurin n t ardhmen, psh, kur vozitsit t taksit i sht
djegur vetura, etj.; 3. dmi abstrakt sht lloj i dmit material q
caktohet n mnyr abstrakte, duke mos marr parasysh dmin
konkret, duke e caktuar n mnyr paushalle ose me prqindje; 4.
dmi konkret vrtetohet dhe llogaritet sipas rregullave konkrete, t
cilat ekzistojn n rastin konkret t dmit t shkaktuar. sht
shprehja n t holla, e caktuar n mbshtetje t vlers n treg t
sendit t dmtuar; 5. dmi i drejtprdrejt sht dm n t cilin
sht cenuar ndonj vler juridike e t dmtuarit, psh, n dmtimin
e shndetit dmi i drejtprdrejt prfshin: shpenzimet e mjekimit,
shrbimet e ndryshme lidhur me shrim, kurse nse dmi u sht
shkaktuar sendeve t t dmtuarit, si dm i drejtprdrejt
konsiderohen shpenzimet lidhur me riparimin e sendit t dmtuar;
dhe 6. dmi i trthort sht ai dm, i cili e godet asurin e t
dmtuarit n trsi, n mnyr t trthort si pasoj e veprimeve
kundrjuridike t dmtuesit. Ky lloj dmi material sht kur
paraqitet fitimi i humbur nga shkatrrimi i sendit, kurse n dmtimin
e shndetit do t jet me humbjen e t ardhurave personale q jan
pasoj e dmtimit t shndetit.

Dmi moral (jo material) ekziston kur t dmtuarit i shkaktohet

dhembje fizike, vuajtje psikike dhe frik. Dmi moral cenon t mirat
personale t t dmtuarit: dinjitetin, autoritetin, prishjen e qetsis
personale dhe familjare, cenimin e liris, shkaktimin e dhembjes
fizike, psikike, friks, cenimit t nderit, etj. Ky dm shkaktohet
pavarsisht nga dmi material, por m s shpeshti paraqitet bashk
me dmin material, psh, lndimi trupor, shmtimi, etj.

Aftsia deliktore
sht kusht i prgjithshm i prgjegjsis deliktore, sht aftsia e
nj subjekti q ti kuptoj veprimet e veta. Pr personat fizik aftsia
e prgjegjsis pr dmin e shkaktuar varet prej moshs dhe
zhvillimit mendor t tij. Sipas LMD i mituri deri n moshn 7 vje nuk
prgjigjet pr dmin e shkaktuar, i mituri deri n moshn 14 vje
nuk prgjigjet pr dmin e shkaktuar, prve nse vrtetohet se
gjat shkaktimit t dmit ka qen i aft pr gjykim, kurse i mituri
mbi moshn 14 vje prgjigjet sipas rregullave t prgjithshme t
prgjegjsis. Edhe personat q nuk jan t aft pr gjykim pr
shkak t ngecjes se zhvillimit mendor ose smundjes psikike, nuk
prgjigjen pr dmin e shkaktuar. Personi juridik prgjigjet pr
organet e veta nse ata, n veprimet e palejueshme, u shkaktojn
dm personave t tret.

Lidhja kauzale
Nocioni lidhja kauzale ekziston midis veprimit t kundrligjshm
dhe dmit t shkaktuar. Lidhja kauzale sht nj kategori objektive,
sepse ktu nuk krkohet ekzistimi dhe vrtetimi i fajit. Lidhja
kauzale ekziston, psh, kur pronari i lokalit afarist para lokalit t vet
nuk e largon born, akullin dhe kalimtart e rastit duke kaluar
lndohen.

Teorit juridike mbi lidhjen kauzale jan:

1. teoria e kushtit veprimi i dmshm paraqet njrin prej shkaqeve
t dmit pa t cilin nuk do t shkaktoheshin pasojat dmtuese, psh,
nse nj subjekt pengon subjektin tjetr t udhtoj me aeroplan
dhe ai udhton me aeroplanin tjetr n koh tjetr dhe n t pson
fatkeqsi, sipas ksaj teorie ka pr tu prgjegjur subjekti i cili e ka
penguar t dmtuarin t udhtoj. Dmth, kjo teori, si ngjarje merr
nj zingjir t pandrprer, si radhitje e thjesht e ngjarjeve n
koh, por duke e ln pa e shqyrtuar ligjshmrin e caktimit t tyre;
2. teoria e kauzalitetit t drejtprdrejt sipas ksaj do kusht nuk
sht shkak i dmit, por vetm ai i cili sht i drejtprdrejt, psh,
pr lndimin trupor q pson udhtari n fatkeqsin e trafikut
hekurudhor do t prgjigjet organizata hekururdhore, e jo subjekti
q e ka penguar udhtarin n trenin e par;
3. teoria e kauzalitetit adekuat sipas ksaj merret si shkak i dmit
vetm ajo ngjarje, ai veprim q sht adekuat me dmin, psh,
subjekti q e ka penguar tjetrin t udhtoj me aeroplanin e par do
t prgjigjet pr dmin, t cilin e ka psuar pr shkak t vonimit, e
jo pr shkak t lndimit trupor t shkaktuar n fatkeqsin e
trafikut. Kjo teori sht pranuar n LMD.

Veprimi i kundrligjshm
Nocioni - sht ai veprim njerzor me an t t cilit cenohet ndonj
norm juridike, ose ndonj norm e moralit njerzor. Veprimi i
kundrligjshm nnkupton shkeljen, cenimin e s drejts s huaj
subjektive, psh, kur vozitsi vozit me shpejtsi t palejuar e shkel
ndonj kalimtar duke i shkaktuar lndime trupore, veprimi i tij sht
i kundrligjshm dhe krijon detyrn e shprblimit, mirpo kur
vozitsi vozit me shpejtsi t palejuar, por nuk shkakton asnj
lndim t kalimtarve, edhe pse veprimi i tij sht i kundrligjshm
nuk cenohet asnj e drejt e huaj subjektive, por bn kundrvajtje
n trafik. Pytje test

Teorit juridike mbi vepr e kundrl veprimi i kundrligjshm

mund t shkaktohet: me veprimin aktiv t dmtuesit, psh, kur
dmtuesi do ti shkaktonte lndim trupor subjektit t dmtuar; me
veprimin pasiv, psh, kur ndrruesi i binarve harron t bj ndrrimin
e binarve dhe ndodh ndeshja e trenave. Ekzistojn tri teori lidhur
me nocionin e veprimit t kundrligjshm:
1. teoria objektive (veprim i kundrligjshm sht ai veprim i cili
sht n kundrshtim me normat juridike dhe cenohet interesi i
prgjishm shoqror),
2. teoria subjektive (vepr i kundrl sht ai veprim, q cenon
interesin individual t subjektit t dmtuar, sepse dmtuesi sht
fajtor pr dmin q i sht shkaktuar t dmtuarit), dhe
3. teoria objektive-subjektive (verp i kundrl ekziston si kur cenohet
interesi individual ashtu edhe ai shoqror).
Prjashtimi i veprimit antijuridik i kundrligjshm disa
veprime njerzore nuk kan karakter kundrligjor, dhe dmtuesi nuk
prgjigjet pr to, ato raste jan: dmi i shaktuar duke kryer t
drejtn, dmi i shkaktuar me pranimin e t dmtuarit, dmi i
shkaktuar n mbrojtje t nevojshme, dmi i shkaktuar n nevojn
ekstreme, dmi i shkaktuar duke kryer detyrn zyrtare, dhe dmi i
shkaktuar n vetndihmn e lejuar. Kto raste duhet t jen: reale,
objektive dhe t vrtetuara.
Dmi i shkaktuar duke kryer t drejtn e vet nse nj subjekt i
shkakton dm tjetrit duke kryer t drejtat e veta n kuadr t
autorizimeve dhe suazave t ligjit, nuk do t konsiderohet veprim i
kundrligjshm. Autorizimet q i ka subjekti nuk duhet t
shndrrohen n keqprdorim t t drejtave, sepse keqprdorimi nuk
liron nga prgjegjsia deliktore civile. Lidhur me natyrn juridike t
keqprdorimit t t drejtave ekzistojn tri teori:
1. teoria objektive keqprdorimi i s drejts ekziston kur e drejta
realizohet kundr qllimit t vet, pr t cilin sht ndrmarr;
2. teoria subjektive keqprdorimi i s drejts ekziston kur dikush
realizon t drejtn me qllim q tjetrit ti shkaktoj dm;
3. teoria objektive-subjektive keqprdorimi i t drejtave ekziston
kur e drejta realizohet me qllim q tjetrit ti shaktohet dmi dhe kur
e drejta realizohet kundr qllimit pr t cilin sht ndrmarr.

Dmi i shkaktuar duke kryer detyrn zyrtare - n kt rast

dmtuesi nuk prgjigjet pr dmin e till nse vrtetohet se nuk
jan tejkaluar kufijt e autorizimeve t tij, psh, kur rrnohet objekti
ndrtimor i pals q ka br ndrtimin pa lejen e organit kompetent,
ose kur zjarrfiksit duke shuar zjarrin shkaktojn dm, etj.
Dmi i shkaktuar n mbrojtje t nevojshme - n kt rast nuk ka
veprim kundrligjor. Mbrojtja e nevojshme paraqet kundrshtimin e
sulmit t kundrligjshm nga vetvetja, ose nga nj subjekt tjetr.
Subjekti i cili gjat mbrojtjes s nevojshme shkakton dm, sulmuesi
nuk sht i detyruar ta shprblej at, prve n rast t tejkalimit t
mbrojtjes s nevojshme. Kemi shembullin, kur vozitsi i automobolit
pr t evituar ndeshjen q do t shkaktohej me fajjin e vozitsit
tjetr, del n ann tjetr t rrugs dhe e lndon kalimtarin e rastit,
ktu pr dmin do t prgjigjet vozitsi q shkaktoj rrezikun e
ndeshjes.
Dmi i shkaktuar n mbrojtje t nevojs ekstreme - nevoj ekstreme
sht gjendja q ekziston kur dikush i shkakton dm vetvets ose
tjetrit, duke e menjanuar rrezikun q i kanoset drejtprdrejt. Pr
dmin e till dmtuesi nuk prgjigjet. Subjekti q ka vepruar nga
nevoja ekstreme, nse ka psuar dm, ka t drejt q nga subjekti
t cilit ia ka mnjanuar rrezikun t krkoj shprblimin e dmit q ka
psuar.
Dmi i shkaktuar n vetndihmn e lejuar vetndihma sht
mbrojtje ose realizim i t drejtave subjektive me forcen vetanake pa
ndihmn e organeve t pushtetit publik. Kjo mnyr paraqitet kur
ekziston rreziku, ngadalshmria e mbrojtjes gjyqsore.
Dmi i shkaktuar me pranimin e t dmtuarit kur dmi shkaktohet
me plqimin e t dmtuarit, nuk ka veprim t paligjshm. Plqimin
duhet ta jep personi i aft pr pun dhe para se t ndrmerret
veprimi i dmshm, por plqimi nuk duhet t jet n kundrshtim
me normat imperative dhe t moralit shoqror, psh rasti i pranimit
t t dmtuarit jan intervenimet e mjekut, kur i dmtuari pranon
intervenimin kirurgjik.

Faji
Nocioni faji sht kusht i prgjegjsis deliktore civile, e n
veanti i prgjegjsis subjektive. N disa raste t prgjegjsis pr
t tjert, faji mund t paraqitet si kusht i prgjegjsis. Faji sht
kategori subjektive. Me an t fajit vrtetohet marrdhnia e
shkaktuesit t dmit ndaj veprimit t kundrligjshm dhe ndaj dmit
si pasoj e tij. Nse ekziston veprimi i kundrligjshm dhe dmi, por
nuk ekziston faji i ndonj subjekti, ky nuk do t prgjigjet pr fajin e
shkaktuar. Sipas LMD faji ekziston kur dmtuesi e ka shkaktuar
dmin me qllim apo nga pakujdesia.

Shkalla e fajit sipas peshs se fajit, dmi mund t jet i

shkaktuar: me dashje (dolus) dhe nga pakujdesia (culpa).
Dashja (dolus) sht shkalla m e rnd e fajit, q paraqitet kur
dmtuesi me qllim i shkakton dm tjetrit. Ktu dmtuesi dshiron
dhe di pasojat e dmshme t veprimit ose mosveprimit t vet.
Dashja mund t jet e drejtprdrejt kur dmtuesi me qllim ka
ndrmarr sjellje t dmshme dha ka dashur q nga ky veprim t
shkaktohet pasoja; dhe dashja mund t jet eventuale sht nse
vullneti i dmtuesit nuk do t drejtohej n t, por prap se prap ka
lejuar q ti shkaktohet dm subjektit tjetr. Nse shkaktohet dmi
me dashje, detyra e dmshprblimit t dmtuesit do t prfshinte
shprblimin e dmit n trsi (dmin e vrtet dhe fitimin e
humbur). Prgjegjsia pr dmin e shkaktuar me dashje nuk mund
t prjashtohet.
Pakujdesia (culpa) sht shkall e fajit q prezumon nj sjellje t
parregullt t dmtuesit. Pakujdesia prcaktohet n mnyr
abstrakte n mbshtetje t standardeve t sjelljeve t njerzve, si:
sjellja e njeriut mesatar si ekonomist i mir, si shtpiak i mir, etj.
Format e pakujdesis jan: pakujdesia e rnd (culpa lata) sht
forma m e rnd e pakujdesis n shkallzimin e fajit, e cila
barazohet me dashjen. N kt rast dmtuesi e shkakton dmin
duke cenuar kujdesin e rndomt, psh, nse vozitsi e ka vozitur
automjetin me shpejtsi t madhe dhe i dehur, etj.; pakujdesia e
rndomt (culpa levis) sht kur dmtuesi me veprimin e vet nuk
ka pasur kujdes t duhur, si do t kishte njeriu i kujdesshm. Ktu
dallojm: pakujdesin e vetdijshme, t pavetdijshme, culpa lata in
abstracto, culpa lata in concreto.

PRJASHTIMI I PRGJEGJSIS PR DMIN E SHKAKTUAR

N rastet e prjashtimit t prgjegjsis pr dmin hyjn: 1. fuqia
madhore; 2. faji i t dmtuarit; 3. faji i personit t tret.

Fuqia madhore (vis maior)

Nocioni dhe karakteristikat fuqia madhore sht nj prej rasteve t
lirimit nga prgjegjsia pr dmin e shkaktuar, sht ngjarje e
jashtme q nuk sht parapar, ose q nuk mund t parashihet
saktsisht se kur do t ndodh dhe q nuk mund t prballohet ose
t shmanget. N doktrinn juridike lidhur me nocionin jan paraqitur
tri teori: 1. teoria objektive fuqia madhore paraqet ngjarjen e
jashtme, t paparapar dhe t pashmangshme, e cila sht
shkaktuar pavarsisht nga vullneti i ndonj personi; 2. teoria
subjektive fuqia madhore paraqet ngjarjen, se cils nuk mund ti
shmangemi prkundr kujdesit t duhur; 3. teoria objektive-
subjektive fuqia madhore ekziston kur shkaktohet nga ngjarja e
cila gjendet jasht sendit t shkaktuar, si dhe nse kjo ngjarje sht
e paparapar dhe e pashmangshme. N LMD ekziston kjo teori.
Karakteristikat m t rndsishme t fuqis madhore jan:ngjarja
duhet t jet e paparapar, t mos kt mundsi t pengohet, t
menjanohet ose t shmanget dhe ngjarja duhet t jet e jashtme.

Rasti (casus)
Rasti n t drejtn e detyrimeve paraqet mungesen e sjelljes s
fajshme gjat kryerjes s veprimit deliktor. Rasti shkaktohet
pavarsisht nga vullneti i subjekteve i cili mund t parashihet ose t
evitohet. N rast nuk ka faj dmtuesi. Dmtimi i rastsishm i bie
atij personi, pasuria e t cilit sht dmtuar ose integriteti i t cilit
sht cnuar rasti dmton t zotin, rasti sht zero prestim
casum sentit dominus, casus a nula praestatur. Ekzistimin e rastit
duhet ta provoj dmtuesi nse provon t lirohet nga prgjegjsia.
Pytje test
Dmi i shkaktuar nga personi i tret
Nse dmi i shkaktuar rrjedh nga personi i tret, ai do t jet
prgjegjs pr dmin. Personi i tret sht n marrdhnie juridike
me personin prgjegjs, psh, n rast se n rrug nuk ndriqohet
gropa e hapur nga ndrmarrja e caktuar dhe nga kjo shkaktohet
dmi, ose nga autobusi e hedh cigaren udhtari dhe n kt rast
shkaktohet zjarri, ktu personi prgjegjs duhet t vrtetoj se
personi i tret e ka shkaktuar dmin fshehurazi dhe se ai nuk
prgjigjet pr dmin e shkaktuar.

BAZA E PRGJEGJSIS DELIKTORE CIVILE

Baza e prgjegjsis paraqet arsyen pr t ciln prgjigjet dikush
pr dmin e shkaktuar,e arsyet e prgjegjsis pr at dm jan:
faji dhe rreziku i krijuar. Llojet e prgjegjsis deliktore jan: 1.
prgjegjsia subjektive; 2. prgjegjsia objektive; dhe 3.
prgjegjsia pr t tjert.

Prgjegjsia subjektive
Prgj subj pr dmin e shkaktuar sht lloj i prgjegjsis juridike
civile, n t ciln personi prgjegjs prgjigjet pr dmin q e ka
shkaktuar me veprimin e tij deliktor dhe ai sht fajtor pr dmin e
shkaktuar, e q quhet prgjegjsi sipas fajit. Subjekti q i shkakton
dm tjetrit, sht i detyruar ta shprblej at, nse nuk mund ta
vrtetoj s dmi nuk sht shkaktuar me fajin e tij.

Prgjegjsia objektive (prgjegjsia pr sendet dhe

veprimtarit e rrezikshme)
Nocioni prgjegjsia pr dmin e shkaktuar sht ai lloj i
prgjegjsis deliktore civile q mbshtetet n faktin e shkaktimit t
dmit nga sendet e rrezikshme, a veprimtarit e rrezikshme,e q
ndryshe quhet prgjegjsia pa faj, apo prgjegjsi pr sendet e
rrezikshme, dhe veprimtarit e rrezikshme, si prgjegjsi kauzale ose
prgjegjsi q mbshtetet n parimin e kauzalitetit.
Subjekti prgjegjs nse dmi shkaktohet nga sendi i rrezikshm,
prgjigjet pronari i atij sendi, kurse pr dmin e shkaktuar nga
veprimtaria e rrezikshme, prgjigjet subjekti q merret me
veprimtari t rrezikshme.

Baza e prgjegjsis pr dmin e shkaktuar nga sendet e

rrezikshme n prgjegjsin pr dmin nga sendet e rrezikshme
baz e prgjegjsis nuk sht faji, por prgjegjsia sht pa faj.
Prandaj edhe quhet prgjegjsi objektive. Pr bazn e ksaj
prgjegjsie ka mendimet ndryshme. Nj mendim i vjetr bazn e
ksaj prgjegjsie e mbshtet n iden e kauzalitetit, ku pronari i
sendit t rrezikshm duhet t prgjigjet pr do dm q ka lidhje
kauzale me sendin e rrezikshm. N teorin franceze prfaqsohet
ideja e rrezikut, ku rreziku kuptohet si rrezik i dobis ekonomike,
sepse ai subjekt q e prdor sendin e rrezikshm, me t realizon
fitim ekonomik. Mendimi i tret paraqitet n terin gjermane, ku
baza e prgjegjsis objektive mbshtetet n iden e interesit, ku
do subjekt sht i detyruar t shprblej dmin, t cilin ia ka
shkaktuar tjetrit duke realizuar ndonj interes t vetin, e me t duke
e kanosur interesin e t tjerve. Mendohet q bazn e prgjegjsis
pr dmin e shkaktuar nga sendet e rrezikshme duhet mbshtetur
n rrezikun e krijuar, sepse pronari i sendeve t rrezikshme i ka
dobit e veta nga prdorimi i atyre sendeve. Argumentet kryesore
pr prgjegjsin objektive jan se kjo prgjegjsi sht pa faj, spse
pr dmin e shkaktuar dmtuesi prgjigjet pa u vrtetuar se a sht
fajtor.

Rastet e veanta t prgjegjsis pr sendet e rrezikshme

dhe veprimtarit e rrezikshme LMD parasheh kto raste
prgjegjsia pr dmin e shkaktuar: 1. n organizatat industriale
dhe n vendndrtime; 2. n trafik; 3. nga rrzimi, hedhja, derdhja
nga ndrtesa; 4. nga godina; 5. dmi nga kafsht; 6. me mjetin
motorik n lvizje; 7. prgjegjsia e prodhuesit t sendit me
mungesa; 8. me akte terroriste, me demonstrata ose manifestime;
9. prgjegjsia e organizuesit t manifestimit; 10. pr dmin pr
shkak t mosofrimit t ndihms s nevojshme; 11. prgjegjsia
prkitazi me detyrn pr lidhjen e kontr; dhe12. prgjegjsia pr
dmin prkitazi me kryerjen e punve me interes t prgjithshm.
Prgjegjsia pr dmin t shkaktuar n organizatat industriale dhe
n vendndrtime n kushtet e jets bashkkohore, nj numr i
madh dmesh shkoktohen n organizatat industriale, n
vendndrtime, n xehrore, n fabrika, etj. Kto organizata
industriale dhe t ndrtimtaris merren me veprimtari t
rrezikshme, e cila mund tu shkaktoj dme vet organizats
industriale, puntorve t saj dhe personave t tret. Kto
organizata prgjigjen sipas bazs s prgjegjsis objektive.
Prgjegjsia pr dmin t shkaktuar ne trafik trafiku publik
organizohet si trafik automobilistik, ajror, ujor, dhe hekurudhor. Pr
dmin q psojn udhtart dhe personat e tret n trafik publik
ekziston sigurimi i detyrueshm, kshtu q subjektit t dmtuar i
sht lehtsuar rruga e realizimit t shprblimit t dmit, n baz t
sigurimit ose sipas bazs s prgjegjsis pr dmin nga sendet e
rrezikshme, por jo edhe ti kumuloj.
Prgjegjsia pr dmin t shkaktuar nga rrzimi, hedhja, derdhja
nga ndrtesat dmi shkaktohet kur bie saksia nga ballkoni dhe e
lndon ndonj subjekt, kur hidhet dika nga objektet ose kur dikush
nga banesa derdh uj, ose hedh sende tjera me t cilat shkaktohen
dme. Pr kt dm prgjigjet poseduesi dhe shfrytzuesi i
ndrtess, prve n rastet kur dmi sht shkaktuar nga fuqia
madhore, ose me fajin e t dmtuarit, apo personit t tret.
Prgjegjsia pr dmin e shkaktuar nga godina dmi n kt rast
shkaktohet kur rrzohet nj pjes e ndrtess ose e tr ndrtesa.
Baza e prgjegjsis sht objektive. Nse godina rrzohet,
shembet pr shkak t t metave n konstruksion, baz e
prgjegjsis sht faji i supozuar. Pr dmin e shkaktuar nga
godina prgjigjet pronari, poseduesi dhe shfrytzuesi i baness,
godins.
Dmi nga kafsht prgjegjsia q paraqitet me dmin e shkaktuar
nga kafsht sht nj rast i veant pr sendet e rrezikshme. Baza e
prgjegjsis n kt rast nuk sht unike. Disa kode civile si baz
t prgjegjsis e parashohin fajin e supozuar, kurse disa
prgjegjsin objektive. Psh, n kodin civil t Gjermanis bhet
dallimi mes kafshve shtpiake dhe atyre t egra, kurse ndrmjet
kafsheve t egra bhet dallimi n mes atyre q i shrbejn pronarit
pr t kryer ndonj funksion qeni rojtar (bazohet n fajin e
supozuar), dhe atyre pr argetim qeni luksoz (bazohet n
prgjegjsin pa faj-objektive). Pr dmin e shkaktuar nga kafsht
prgjigjet pronari ose poseduesi i kafshs. Kur dmin e shkakton
kafsha e egr n pyllin e ruajtur, pr dmin prgjigjet ndrmarrja q
merret me mbrojtjen e pyjeve, kurse jasht pyllit t mbrojtur nuk
prgjigjet askush.
Prgjegjsia pr dmin e shkaktuar me mjetin motorik n qarkullim
nse aksidenti sht shkaktuarme mjetin motorik n qarkullim
ekskluzivisht me fajin e nj subjekti, posduesit ose shfrytzuesit,
zbatohen rregullat e prgjegjsis sipas fajit. Nse q t dy pronart
e mjeteve motorike jan fajtor pr dmin e shkaktuar, ather secili
posedues prgjigjet pr tr dmin n proporcion me dmin e
shkaktuar. N rast se asnjri nuk sht fajtor, ather do t
prgjigjen n pjes t barabarta. Nse ktu pson dm personi i
tret, pronart e mjeteve motorike prgjigjen solidarisht pr t.
Prgjegjsia e prodhuesit t sendit me mungesa prodhuesi sht
prgjegjs pr dmin e shkaktuar n rast s plotsohen kto kushte:
prodhuesi e lshon n qarkullim sendin me mungesa; nuk ka dijeni
pr mungesat e sendit; sendi me mungesa duhet t paraqes rrezik
pr t shkaktuar dmin njerzve ose sendeve; dhe sendi me
mungesa duhet t shkaktoj dmin. Baza e prgjegjsis n kt
rast sht objektive.
Prgjegjsia pr dmin e shkaktuar me akte terroriste dhe me
demonstrata pr dmin e shkaktuar me vdekje ose me lndim
trupor pr shkak t akteve t dhuns, t prdorimit t forcs ose
terrorit, si dhe gjat demonstratave publike dhe manifestimeve,
prgjigjet komuna, organet e s cils kan qen t detyruara, sipas
dispozitave n fuqi, t pengojn dmin e till. Q t ekzistoj kjo
prgjegjsi, duhet t plotsohen kto kushte: duhet t shkaktohet
dmi nga akti terrorist, demonstratat ose manifestimet publike.
Baza e prgjegjsis sht objektive. Mirpo, komuna mund t
lirohet nga prgjegjsia pr dmin e shkaktuar n rast se ekziston
subjekti q sht prgjegjs pr dmin.
Prgjegjsia e organizuesit t manifestimit publik si organizues t
manifestimeve publike mund t jen: klubet sportive, shoqatat e
ndryshme amatore dhe muzikore, etj. Ktu mund t ndodhin shtyrje,
ndrydhje t njerzve pr shkak t mass s madhe t njerzve t
tubuar. Sipas LMD organizuesi i tubimit prgjigjet pr dmin t
shkaktuar me vdekje ose me lndim trupor, t cilin e pson dikush
pr shka t rrethanave t jashtzakonshme, psh, n teatr, n
kinema, n fuhsn sportive, etj. Masa e tubuar mund t rrezikohet
edhe prej kohs s keqe, ose shkaktimi i zjarrit, etj, e kjo
konsiderohet si lshim i organizuesit pr ndrmarrjen e masave t
duhura pr organizim. Organizuesi prgjigjet sipas bazs s
prgjegjsis objektive. Dmi duhet t shkaktohet: n vendin e ku
jan tubuar njerzit; tubimi duhet t kt organizuesin; dhe duhet t
shkaktohet rrethana e jashtzakonshme, psh, n fush t sportit ose
n stadium ka kapacitet pr 5 mij shikues, e organizuesi i lshon
10 mij.
Prgjegjsia pr shkak t mosofrimit t ndihms s nevojshme
detyr e do njeriu sht q t ofroj ndihm, e cila sht e
domosdoshme pr jetn dhe shendetin e subjektit t rrezikuar. Q t
ekzistoj prgjegjsia , duhet t plotsohen kto kushte: dmi t
shkaktohet si pasoj e mosofrimit t ndihms; personit t rrezikuar
ti rrezikohet jeta ose shendeti; ndihma t mund t ofrohet pa ndonj
rrezik pr vete. Baza e prgjegjsis sht objektive.
Prgjegjsia pr dmin prkitazi me detyrn pr lidhjen e kontr
sipas LMD subjekti i cili sipas ligjit sht i detyruar t lidh ndonj
kontr, sht i detyruar t shprblej dmin nse me krkesn e
subjektit t interesuar pa shtytje nuk e lidh kt kontr. sht
detyrim ligjor lidhja e kontr pr sigurimin e detyrueshm t pasurive
pr shfrytzuesit e mjeteve motorike nga prgjegjsia pr dmin e
shkaktuar.
Prgjegjsia lidhur me kryerjen e punve me interes t prgjithshm
sipas LMD, ndrmarrja q kryen veprimtari komunale ose me
interes t prgjithshm, prgjigjet pr dmin nse pa shkaqe t
arsyeshme e ndrpren kryerjen e shrbimit t vet n mnyr t
parregullt. Kto ndrmarrje jan: ato q merren me mirmbajtjen e
rrugve publike, t ndrtesave t banimit. Kto ndrmarrje duhet ti
plotsojn kto kushte q t ekzistoj prgjegjesia: t shkaktohet
dmi nga ndrprerja e paarsyeshme e kryerjes se shrbimit; ose kur
ndrmarrja refuzon ti kryej kto shrbime.

Sigurimi dhe prgjegjsia pr dmin e shkaktuar

Me sigurim nga dmi nnkuptohet marrdhnia juridike ndrmjet
siguruesit dhe t siguruarit e krijuar n mbshtetje t kontr ose
ligjit, ku siguruesi detyrohet tia paguaj shumn e siguruar t
siguruarit, n rast se ndodh rasti i siguruar, kurse i siguruari
detyrohet q organizuesit tia paguaj premin e sigurimit n astin
e krijimit t marrdhnies se tyre. Rregullat e sigurimit zbatohen n
prgjegjsin pr sendet dhe veprimtarit e rrezikshme. N
marrdhniet e sigurimit krijohen raportet midis siguruesit dhe t
siguruarit, personit t tret dhe shfrytzuesit t sigurimit.

Llojet e sigurimit nga prgjegjsia jan: sigurimi vullnetar dhe

ai i detyrueshm. Sigurimi vullnetar krijohet ndrmjet siguruesit
dhe t siguruarit me qllim t mbrojtjes s t siguruarit nga pasojat
materiale t shkaktimit t dmit tjetrit. Sigurimi i detyrueshm q
kontraktohet nga prgjegjsia, sht rast kur subjektt e caktuara
lidhin kontr e sigurimit nga prgjegjsia e tyre. Me kt mbrohet
personi i tret i dmtuar. Jan kto lloje t sigurimit t detyrueshm:
1. ai nga prgjegjsia pr dmin nga sendet e rrezikshme dhe
veprimtaria e rrezikshme (psh, sigurimi i udhtarve n transportin
publik nga fatkeqsit dhe pr dmin e shkaktuar personave t
tret); 2. ai i udhtarve n trafikun publik (ktu i siguruar sht
ndrmarrja ose qytetari q transporton udhtart, sigurues sht
bashksia e sigurimit, kurse udhtart jan personat e tret si
shfrytzues t sigurimit); ai i pronarve t mjeteve motorike dhe
ajrore nga prgjegjsia pr dmin e shkaktuar personave t tret.

PRGJEGJSIA PR VEPRIMET E TJETRIT

Nocioni prgjegjsia pr t tjert sht krijuar n interes t
subjektit t dmtuar q ti ofrohet mbrojtje m e mir ndaj
shkaktuesit t dmit, i cili zakonisht nuk ka mjete t bj
shprblimin e dmit. N kt rast nuk prgjigjet ai q e ka shkaktuar
dmin, por subjekti tjetr n vend t tij. N kt prgjegjsi
dallohet: shkaltuesi i dmit, dmtuesi dhe subjekti pr gjegjs
(prindi i dmtuesit, kujdestari, etj.). Kushtet e prgjegjsis pr t
tjert jan: duhet t shkaktohet dmi; q dmin ta shkaktoj
subjekti q sht n lidhje t veant juridike me subjektin
prgjegjs; t ekzistoj lidhja kauzale midis veprimit t
kundrligjshm dhe dmit t shkaktuar; dhe dmi t shkaktohet nga
lshimet e subjektit prgjegjs. Baza e prgjegjsis sht faji i
supozuar. Ky faj n disa raste sht relativ presumtio iuris tantum,
dmth, subjekti prgjegjs ka mundsi q me prova t kundrta ta
provoj pafajsin e vet, kurse n disa raste ai sht me karakter
absolut presumtio iuris et de iure, dmth, subjekti prgjegjs nuk
mund t provoj se nuk sht fajtor pr dmin e shkaktuar nga nj
subjekt tjetr.
Rastet e prgjegjsis pr veprimet e tjetrit jan: prgjegjsia e
prindrve pr fmijt, e kujdestarit pr t mitur ose e organit t
kujdestaris, e subjektit t zhveshur trsisht nga aftsia pr t
vepruar, e pundhnsit pr puntort e vet, e ndrmarrjes
ekonomike pr puntort e vet dhe prgjegjsia e shtetit pr dmin
e shkaktuar nga puntort n shrbim t shtetit.
Prgjegjsia e prindrve pr fmijt kjo prgjegjsi hyn n radhn
e prgjegjsis pr t tjert. Kushtet e prgjegjsis s prindrve
pr dmin e shaktuar nga i mituri jan: 1. q dmi t shkaktohet
nga fmija i mitur; dhe dmtuesi (i mituri) t jetoj prher me
prindrit ose me njrin prej tyre. Me rastin e shkaktimit t dmit nga
i mituri prgjigjen t dy prindrit (solidarisht), por n rast se jan t
shkurorzuar, prgjigjet ai t cilit i sht besuar fmija. Pr t
miturin gjer n moshn 7 vjeare prgjigjen prindrit e tij pa marr
parasysh a jan fajtor apo jo, prej moshs 7 18 vjeare
prgjegjsia e tyre sht sipas fajit t supozuar. Kur fmija gjer n
moshn 14 vje shkakton dm, pr kt prgjigjen prindrit por
edhe fmija nse vrtetohet se e ka kuptuar veprimin e vet me t
cilin e ka shkaktuar dmin. Kur dmin e shkakton fmija prej moshs
14 18 vje, baza e prgjegjsis sht sipas fajit t supozuar.
Prgjegjsia e kujdestarit ose e organit t kujdestaris pr dmin e
shkaktuar nga personat trsisht t zhveshur nga aftsia pr t
vepruar pr personat me smundje psikike ose ngecje t zhvillimit
mendor prgjigjet kujdestari i tij. Kujdestari mund t lirohet nga
prgjegjsia nse vrteton se nuk e ka br mbikqyrjen si duhet,
ose nse provon se dmi do t shkaktohej edhe nse do ta kishte
mbikqyrur si duhet. Personi i zhveshur nga aftsia punuese mund t
prgjigjet vet pr dmin e shkaktuar, nse n astin e shkaktimit
t dmit ai ka qen i aft pr gjykim lucidum inter valum (asti i
ndriuar). Personi i zhveshur pjesrisht nga aftsia punuese do t
prgjigjet vet pr dmin q ia shkakton tjetrit. Baza e prgjegjsis
s kujdestarit sht sipas fajit t supozuar (me karakter relativ,
sepse ai mund t provoj se e ka kryer si duhet obligimin e vet).
Prgjegjsia e pundhnsit pr puntort e vet pundhnsi
sht fajtor nse nj puntor i shkakton dm nj tjetri ose nj
personi t tret pr shkak t zgjedhjes s gabuar t puntorit t cilit
i sht besuar kryerja e punve culpa in eligendo, ose pr shkak
se nuk i ka mbikqyrur si duhet punt q ia ka besuar puntorit t vet
culpa in incipiendo, ose pr shkak se nuk i ka dhn instruksione
t duhura puntorit, ose nuk e ka aftsuar puntorin pr at pun
culpa in instruendo. Baza e prgjegjsis s pundhnsit pr
dmin e shkaktuar personit t tret nga puntori i tij sht faj i
supozuar i cili ka karakter relativ. Nse shkaktohet dmi nga personi
i tret, me fajin e t dmtuarit apo nga fuqia madhore, dhe nse
puntori shkakton dmin me dashje apo nga pakujdesia e rnd,
pundhnsi nuk do t prgjigjet. N rast se pundhnsi e
shprblen dmin, ai ka t drejt q shprblimin e dmit ta krkoj
nga puntori n afat prej 6 muajsh. Q pundhnsi t prgjigjet
duhet t plotsohen kto kushte: dmin ta kt shkaktuar puntori i
tij, dmi t jet nga puna ose lidhur me punn, dmi t jet
shkaktuar gjat orarit t puns, dmi t jet shkaktuar duke kryer
veprimtarin e pundhnsit.
Prgjegjsia e ndrmarrjes ekonomike pr puntort e vet q
ndrmarrja t prgjigjet pr dmin t cilin puntori ua ka shkaktuar
personave t tret, duhet t plotsohen kto kushte: q dmin ta
kt shkaktuar puntori i ndrmarrjes ekonomike, q dmi tu jet
shkaktuar individve ose personave juridik, q dmin ta kt
shkaktuar puntori i cili ka qen n pun t ndrmarrjes ekonomike
dhe dmi t jet shkaktuar me veprimtarin e kundrligjshme ose jo
t rregullt t puntorit. Baza e prgjegjsis sht faji i supozuar me
karakter relativ. Ndrmarrja mund t lirohet nga prgjegjsia n
kto raste: nse dmi shkaktohet nga personi i tret; nse dmi
shkaktohet nga vet i dmtuari; nse dmi shkaktohet nga fuqia
madhore; kur puntori shkakton dmin me qllim, ather i
dmtuari e realizon shprblimin e dmit drejtprdrejt nga
dmtuesi; kur puntori e shkakton dmin jasht orarit t puns,
jasht suazave t veprimtaris s ndrmarrjes dhe jasht
autorizimeve t saj.
Prgjegjsia e personit juridik pr organet e veta personi juridik
prgjigjet pr dmin q mund ti shkaktohet pesonit t tret, ose
puntorit t personit juridik nga organi i tij me kryerjen ose n lidhje
me kryerjen e funksioneve t veta. Funksionin e vet e realizon
nprmjet organeve t veta inokse drejtorit, dhe kolegjiale
kuvendi, kshilli i puntorve. Baza e prgjegjsis sht faji i
supozuar. Kushtet e prgjegjsis n kt rast jan: dmi i shkaktuar
t jet pasoj e veprimit t organit inoks ose kolegjial t personit
juridik; organi i personit juridik duhet t ket shkaktuar dmin duke
kryer funksionin ose rreth kryerjes se funksioneve t veta dhe dmi
duhet t shkaktohet nga organi i personit juridik, personit t tret
ose vet puntorit t personit juridik.

SHPRBLIMI I DMIT
Nocioni me shprblim t dmit nnkuptojm detyrn juridike t
dmtuesit q ta zhdmtoj materialisht dhe moralisht subjektin e
dmtuar. Ky detyrim i dmtuesit krijohet n mbshtetje t rregullave
objektive q detyrojn dmtuesin pr ta shprblyer dmin e
shkaktuar. Qllimi i shprblimit t dmit sht q ti menjanoj
pasojat e dmshme t dmit t shkaktuar. Ai parimisht ka qllim t
krijoj gjendjen q ka ekzistuar tek i dmtuari para shkaktimit t
dmit. Shprblimi i dmit n t kaluaren ka pas karakter ndshkues,
kurse tash ka karakter preventiv, karakter t kompensimit prkats,
kurse shprblimi i dmit jomaterial sht satisfaksion.

Shprblimi i dmit material

Dmi material ekziston kur dmtohen sendet e ndonj subjekti: kur
thyhet dera, vetura, kur cenohet dinjiteti dhe prhapja e fakteve t
pavrteta q pasqyrohen prmes faktit se i dmtuari nuk ka mundur
t punoj, ka humbur klientet, ose nuk mund t punsohet. Dmi
material mund t shkaktohet me vepr penale. Shprblimi i dmit
material mund t realizohet para gjykats civile, ku inicohet proc e
veant. Nse dmi shkaktohet me vepr penale, kt mund ta
shqyrtoj gjykata penale. Ka dy mnyra me t cilat mund t
realizohet dmshprblimi material: dmshprblimi n natyr dhe
me para.
Dmshprblimi n natyr
Bhet me kthimin e gjendjes s mparshme restitutio in integrum
in natura, n pasurin e t dmtuarit. Ky shprblim bhet me
kthimin e sendit n at gjendje q ka qen para se t shkaktohet
dmi. N rastin e dmtimit t shndetit, kthimi n gjendje t
mparshme bhet me prmirsimin e shndetit t t dmtuarit ose
aftsimin e tij pr punn q ka kryer m par. N disa raste
shprblimi i dmit material n natyr nuk mund t realizohet, psh,
kur sendi i dmtuar sht individualisht i caktuar res in specie, ose
kur sendi nuk mund t riparohet as t zvendsohet.
Shprblimi i dmit me para
N dmshprblimin me para, i dmtuari n vend t sendit t
asgjsuar merr nj shum t caktuar parash pr ta bler sendin e
llojit t njjt. Kjo ndohd nse shprblimi i dmit n natyr nuk
sht i mundshm. Duke pas parasysh natyrn e dmit t
shkaktuar, n disa raste shprblimi i dmit caktohet n form rente.
Lndimet trupore, ose dmtimi i shndetit, shkaktojn pasoja t
shumta, t kohpaskohshme, suksesive, por edhe t prhershme,
q manifestohen t i dmtuari n form dhembjesh fizike, vuajtjesh
psikike, si humbje e aftsive punuese, zvoglim i mundsis pr
punsim. Renta n t holla jepet si mjet pr sigurimin e ekzistencs
s t dmtuarit.

Realizimi i shprblimit t dmit material

Realizimi i ktij dmi bhet n kontestin e veant civil para
gjykats kompetente. Nse dmi sht pasoj e veprs penale,
gjykata penale mund ta shqyrtoj shtjen e dmshprblimit, por jo
n rastet kur vrtetimi i dmit dhe caktimi i lartsis s tij do ta
zgjaste punn e gjykats penale. Me rastin e shqyrtimit t krkess
pr shprblimin e dmit t shkaktuar me vepr penale, gjykata
civile sht e lidhur me vendimin e gjykats penale lidhur me
veprn penale dhe prgjegjsin penale, por jo edhe sa i prket
ekzistimit t deliktit civil dhe prgjegjsis juridike civile, por edhe
rasti kur gjykata penale e liron t akuzuarin nga prgjegjsia penale
pr vepr penale, ktu gjykata civile nuk do t jet e lidhur me
vendimin e gjykats penale. Kontesti pr shprblimin e dmit hapet
n gjykatn kompetente me an t padis, n t ciln paditsi
paraqet krkes t caktuar n pikpamje t shtjes kryesore
(shprblimi i dmit), paraqiten faktet, provat dhe vlera e kontestit.

Kriteret pr caktimin e lartsis s shprblimit me para t dmit

material
jan: lartsia e dmit (kriteri objektiv vlera objektive e sendit t
dmtuar; kriteri subjektiv vlersimi i dmit sipas vlers s
posame, individuale, psh, sendi i dhuruar pr kujtim); shkalla e fajit
(kur dmi shkaktohet me dashje dhe nga pakujdesia e rnd,
shprblimi i dmit prfshin dmin e vrtet dhe fitimin e munguar;
kurse kur dmi shkaktohet nga pakujdesia e rndomt, shprblehet
vetm dmi i vrtet), gjendja materiale e dmtuesit dhe e t
dmtuarit (edhe ktu kihet parasysh se a sht shkatuar dmi me
dashje apo nga pakujdesia e rndomt, i dmtuari sa ka kontribuar
n shkaktimin e dmit, far gjendje materiale kan i dmtuari dhe
dmtuesi).

Rastet e veanta t shprblimit t dmit material

Jan: shprblimi i dmit material pr shkak t lndimit trupor dhe
dmtimit t shndetit; pr shkak t shkaktimit t vdekjes,
shprblimi i dmit material t shkaktuar me cenimin e dinjitetit dhe
prhapjes s fakteve t pavrteta, dhe shprblimi i dmit material
kur dmin e shkaktojn shum subjekt.
Shprblimi i dmit material pr shkak t lndimit trupor dhe
dmtimit t shndetit
Me lndim trupor dhe dmtimi i shndetit kuptohet rregullimi i
integritetit trupor ose psikik t nj subjekti q ka pr pasoj dmin
material. Ky shprblim prfshin shpenzimet e shrimit, t
rehabilitimit pr t dmtuarin, ku hyjn: intervenimet mjeksore,
barnat, shpenzimet e qndrimit n spital, shpenzimet e transportit,
etj., ktu hyn edhe fitimi i humbur pr shkak t paaftsis s
prkohshme punuese, ku hyjn t ardhurat e puns, etj., si dhe
rastet kur shkaktohet paaftsia e prhershme punuese e t
dmtuarit, ku i dmtuari humb aftsin punuese dhe fitimin e t
ardhurave (shprblimi n kt rast caktohet n form t rents
jetsore).
Shprblimi i dmit material pr shkak t vdekjes s personit
Vdekja n rrethana t caktuara mund t jet shkak i shprblimit t
dmit. Pas vdekjes s personit t lnduar, t drejt shprblimi kan
antart e familjes se t vdekurit, ku prfshihen shpenzimet e
varrimit. N kt rast dmtuesi sht i detyruar ti paguaj ato
dhnie njerzve, t cilt i vdekuri i ka mbajtur. Shprblimi i dmit
material n kto raste paguhet n form t rents mujore, dhe
zgjat aq sa supozohet se do t jetonte i vdekuri, po t mos
shkaktohetj vdekja.
Shprblimi i dmit material pr shkak t cenimit t dinjitetit dhe
prhapjes se fakteve t pavrteta
Cenimi i dinjitetit t ndonj subjekti ekziston kur pr personalitetin e
tij prhapen fakte t pavrteta mbi t kaluarn, mbi aftsin
profesionale, diturin, pr aftsit e personit t tret pr t cilat
dmtuesi sht i vetdijshm se jan t pavrteta, me t cilat
shkaktohet dm material t dmtuarit. N kt rast dmi material
shprehet n humbjen e t ardhurave personale pr shkak t
humbjes se puns ose pr shkak se do t jet penguar n
prparimin n vendin e puns, n humbjen e klienteve ose t
pacienteve, etj. Cenimi i dinjitetit mund t bhet me shkrim, me
goj, me gjeste, publikisht ose vetm para t dmtuarit. Kjo e drejt
e shprblimit sht personale dhe nuk mund t bartet.
Shprblimi i dmit material t shkaktuar nga ana e shum
subjektve
Kur shum veta i shkaktojn t dmtuarit dm material, ata
solidarisht prgjigjen pr dmshprblim. Kur njri nga shkaktuesit e
dmit i ka paguar dmshprblimin t dmtuarit, ai ka t drejt t
krkoj prej pjesmarrsve tjer q kan kontribuar n shkaktimin e
dmit, q tia paguajn at q e paguar pr ta.

Shprblimi i dmit jomaterial (moral)

Nocioni sht mnyr e zhdmtimit t subjektit t dmtuar, pr
shkak t cenimit t t mirave personale, psh, kur cenohet e drejta
n jet, integriteti trupor, shndeti, ndri, kur prhapen fakte t
pavrteta pr t dmtuarin, etj. Cenimet e ktyre t mirave
shkaktojn humbjen e nderit, autoritetit, dhembje fizike, vuajtje
psikike, frik, etj.

Kushtet pr shprblimin e dmit jomaterial jan: 1. q dmi i

shkaktuar ti cenoj vlerat personale t njeriut; 2. t ekzistoj faji i t
dmtuarit; 3. t ekzistoj intensiteti dhe kohzgjatja e prjetimit t
dhembjeve; dhe 4. gjendja materiale e dmtuesit. Dmi jomaterial
mund t jet si pasoj e veprs penale, eveprimit deliktor dhe si
pasoj e cenimit t kontrats. Shprblimi i dmit jomaterial ka pr
qllim q t dmtuarit ti mundsohet rivendosja e ekuilibrit psikik-
emocional q ka ekzistuar para veprimit t dmtuesit. Ky funksion i
shprblimit t dmit jomaterial ka karakter subjektiv dhe quhet
satisfaksion.
Rastet e shprblimit t dmit jomaterial jan: cenimi i autoritetit,
nderit, liris, frika, dhembja fizike, vuajtja psikike, shmtimi,
zvoglimi i aktivitetit jetsor, etj.
Shprblimi i dmit jomaterial pr shkak t shkaktimit t friks
Frika sht form e dmit jomaterial dhe manifestim m i shpesht i
cenimit t integritetit trupor dhe dmtimit t shndetit. Frika sht
prjetim psikik i brendshm, i pakndshm i t dmtuarit e
shkaktuar me veprim deliktor t dmtuesit, n fatkeqsi t trafikut,
n lndime q shkaktohen n vendin e puns ose q kan t bjn
me punn. Frika mund t jet parsore, dytsore, e drejtprdrejt, e
trthort, frika pr jet dhe frika gjat shrimit. Pr tu realizuar
krkesa pr shprblimin e dmit jomaterial pr shkak t friks,
duhet t plotsohen kto kushte: 1. q subjekti i dmtuar t kt
psuar frik; 2. q frika t jet e intensitetit t lart; 3. q frika t
ket kohzgjatje t caktuar; 4. q frika ti shkaktoj pasoja t
dmtuarit; dhe 5. i dmtuari tia paraqes krkesn gjykats
kompetente pr realizimin e shprblimit t dmit t till. Shprblimi
i dmit jomaterial me para pr shkak t friks ka pr qllim
satisfaksionin pr t dmtuarin.
Shprblimi i dmit jomaterial pr shkak t dhembjeve fizike
Si dhembje fizike paraqiten ndjenjat e ndryshme t pakenaqsis,
psh, me rastin e paaftsis fizike, deformitetit t rnd estetik,
zhdukja e aftsis reprodukuese, t cilat manifestohen si vuajtje,
brengosje, frik ose fardo ndjenj tjetr. Kushtet thelbsore pr
gjykimin e shprblimit me para t dmit jomaterial pr shkak t
dhembjeve fizike jan: kohzgjatja dhe intensiteti i lart i prjetimit
t tyre nga i dmtuari t cilat i konstaton eksperti.
Shprblimi i dmit jomaterial pr shkak t vuajtjeve psikike
Vuajtjet psikike paraqesin nj ndjenj ose prjetim t pakndshm si
rrjedhim i faktorve t natyrs psikike, impulseve vitale dhe sociale
e q pasqyrohen si dmtim i jets shpirtrore, si rregullim i jets
psikike emocionale t personit t caktuar. Vuajtjet psikike m
vshtir mund t konstatohen, sepse n mas t madhe varen nga
konstitucioni psikik dhe dispozicionet e t dmtuarit, nga mentaliteti
i tij dhe rrethanat tjera. LMD parasheh q, pr vuajtjet psikike t
psuara, gjykata nse gjen se rrethanat e rastit e veanarisht
intensiteti, kohzgjatja at e arsyetojn, do t gjykoj shprblimin e
drejt n t holla pavarsisht nga shprblimi i dmit material apo
mungess s tij. N rast t invaliditetit t rnd, gjykata mund ti
gjykoj bashkshortit, fmijve dhe prindrve shprblimin e drejt
pr vuajtje psikike.
Shprblimi i dmit jomaterial pr shkak t shmtimit
Shmtimi paraqet prishjen e pamjes se jashtme, t forms s trupit
t njeriut ose t ndonj pjese t tij. Rasti m i shpesht i shmtimit
sht ndryshimi i fytyrs, pr shkak t vrragve t mdha,
deformimi i hunds, syve, kputja ose lndimi qensor i
ekstremiteteve ose pjesve tjera t jashtme t njeriut. Shmtimi
manifestohet n prishjen e ekuilibrit psikik t t dmtuarit pr shkak
t ndjenjs s vlers s ult, gjendjes depresive, pengimi i
prparimit m t mir n jetn e mtejme t t dmtuarit, etj. Pr
realizimin e ktij shprblimi t dmit duhet t shkaktohet shmtimi,
deformimi trupor i subjektit t dmtuar, dhe shmtimi t shkaktoj
vuajtje shpirtrore me intensitet dhe kohzgjatje t caktuar. Kjo e
drejt sht personale, nuk trashgohet.
Trashgimi i s drejts pr shprblimin e dmit jomaterial
Krkesa pr shprblimin e dmit jomaterial u kalon trashgimtarve
vetm nse sht pranuar me vendim t forms s prer, ose me
marrveshje me shkrim. N kt rast ligji sht nisur nga funksioni i
shprblimit t dmit jomaterial, i cili manifestohet n satisfaksionin
q realizohet n personalitetin e t dmtuarit.
Kamata pr shprblimin e dmit jomaterial
Rrjedh nga dita e marrjes s forms s prer t aktgjykimit (deri sa
t paguhet vullnetarisht ose me dhun), e jo nga dita e ekzekutimit
t aktgjykimit.
Parashkrimi i t drejts pr shprblimin e dmit jomaterial
Jan t parapara dy afate: afati subjektiv dhe ai objektiv. Afati
subjektiv (3 vjet) lidhet me dy rrethana: me njoftimin e t dmtuarit
pr dmin dhe me subjektin q e ka shkaktuar dmin. Afati objektiv
(5 vjet) fillon t rrjedh pa marr parasysh njoftimin e t dmtuarit
pr dmin dhe dmtuesin, duke llogaritur objektivisht nga asti kur
sht shkaktuar dmi.

BURIMET TJERA T KRIJIMIT T MARRDHNIEVE T

DETYRIMEVE
Jan:pasurimi pa baz, gjerimi i punve t huaja pa poros, shprehja
e njanshme e vullnetit.
PASURIMI PA BAZ
Nocioni
Pasurimi pa baz sht nj marrdhnie juridike e detyrimeve dhe
krijohet kur pasuria kalon nga nj subjekt n subjektin tjetr, pa
baz juridike dhe pa shkak t justifikuar. Subjekti q pasurohet pa
baz juridike quhet i pasuruar dhe e ka pozitn e debitorit, kurse
subjekti q i sht zvogluar pasuria, quhet i varfruar dhe e ka
pozitn juridike t kreditorit.
Kushtet e nevojshme pr pasurimin pabaz
Jan: 1. ekzistimi i pasurimit t nj subjekti; 2. t ekzistoj varfrimi
i subjektit tjetr; 3. t ekzistoj lidhja kauzale ndrmjet varfrimit
dhe pasurimit; dhe 4. mungesa e bazs juridike.
Rastet e pasurimit t pabaz
Pasurimi pa baz ndodh n mnyra t ndryshme, nga vet veprimi
i t varfruarit, ose t pasuruarit, por mund t shkaktohet edhe me
veprimin e personit t tret, t rastit dhe t fuqis madhore. Rastet e
pasurimit pa baz jan: pagimi pa pasur borxh; pagimi duke pasur
parasysh bazn e cila nuk sht realizuar; pagimi sipas bazs e cila
m von ka dshtuar; pasurimi pa baz me veprimin e subjektit t
pasuruar; pasurimi pa baz me veprimin e personit t tret ose nga
efekti i fuqis madhore.
Pagimi pa pasur borxh (condictio in debiti)
sht kur nj subjekt ekzekuton dika q nuk duhej ta ekzekutonte.
At q tjetrit ja ka ekzekutuar ndonj dhnie, t ciln nuk sht
dashur ta kryente, ka t drejt pr t krkuar kthimin e saj me
padin nga pasurimi i pabaz (condictio in debiti). Pr t ekzistuar
ky rast, duhet t plotsohen kto kushte: 1. q t jet br pagimi
solventi causa; 2. q t jet br pagimi i borxhit q nuk ka
ekzistuar; 3. q subjekti i cili e ka paguar borxhin t ket qen i
hutuar (lajthitja).
Pagimi sipas bazs q nuk sht realizuar
Ekziston kur ekzekutohet prestimi i caktuar, duke pritur q baza e
caktuar do t realizohet, e n realitet nuk realizohet. Ky rast i
pasurimit t pa baz krijohet kur nj person paguan borxhin e
ardhshm, por ky nuk krijohet, apo kur ndonj person jep dhurat
pr martes e ajo nuk ndodh, etj. N rast t mos realizimit t
bazs, ekziston e drejta e kthimit t asaj me ka sht pasuruar i
pasuruari. Kt kthim mund ta realizoj me padi t veant
conditio ob causam futuram.
Pagimi sipas bazs q ka dshtuar m von (conditio ob causam
finitam)
Ekziston kur dikush paguan dika , pr t ciln n astin e pagimit
ka ekzistuar baza, mirpo kjo baz m von ka dshtuar. Ky rast m
s shpeshti ndodh kur kontrata e lidhur n mes palve anulohet
m von, ose kur dhurat dhnsi e revokon dhuratn, etj. E drejta
pr kthim nuk i takon personit i cili e ka br pagimin q t arrihet
dika e palejueshme, e ndaluar ose jomorale.
Pasurimi pa baz me veprimin e subjektit t pasuruar
Pasurimi pa baz me veprimin e palejueshm t personit t
pasuruar sht kur dikush e ndrton shtpin n tokn e vet, por
duke prdorur materialin e huaj. Personi t cilit i sht zvogluar
pasuria mund t paraqes padi pr pasurimin pa baz me krkes
q ti kthehet ajo gj me t ciln personi tjetr sht pasuruar, si dhe
t paraqes padin pr shprblimin e dmit (pr dmin e vrtet
dhe pr fitimin e humbur).
Pasurimi pa baz me veprimin e personit t tret
Paraqitet kur ndonj subjekt e merr sendin e huaj, e prpunon dhe ia
tjetrson sendin e ri personit t tret, ose kur ndonj person i
przien sendet e pronarve t huaj n llogari t vet ose t tjetrit. I
varfruari mund t krkoj kthimin me an t padis s veant
actio de in rem verso, e q quhet padi e verzionit.
Pasurimi i pabaz nga ndikimi i fuqis madhore ose i rastit
N praktik shpesh ndodh q dikush t pasurohet pa baz n saje
t ndonj ngjarje natyrore, kur shkaktohen vrshimet, kur ndrrohet
shtrati i lumit ku nj pjes e toks shkputet dhe i bashkohet toks
tjetr, etj. Personi i varfruar ka t drejt q t paraqes padin
kundr pasurimit t pabaz n kuptimin e ngusht conditio sine
causa, q ti kthehet vlera me para e atyre sendeve q jan
tjetrsuar nga fuqia madhore, e sht rritur pasuria e subjektit
tjetr.
Efektet e pasurimit t pabaz
Shprehen ndrmjet t varfruarit dhe t pasuruarit, ku i pasuruari e
ka pozitn e debitorit, kurse i varfruari at t kreditorit. I varfruari
ka t drejt q me an t padis t krkoj nga i pasuruari tia
kthej at q i sht marr pa baz juridike (restitutio in integrum
kthimi n gjendjen e mparshme). Kur kthehet ajo q sht fituar pa
baz, duhet t kthehen edhe frytet dhe t paguhet kamata pr
vones, dhe nse fituesi sht i pandrgjegjshm, kamata llogaritet
nga dita e fitimit, e nse jo ajo paguhet nga dita e paraqitjes s
krkess. Personi i pandrgjegjshm edhe n rast se asgjsohet
sendi nga fuqia madhore nuk lirohet nga detyra pr kthimin e
sendit, kurse ai i ndrgjegjshm do t lirohet. Nse nuk ekziston
mundsia e restituimit, kthimi i asaj me ka sht pasuruar mund t
bhet edhe me para.
Natyra juridike e padis s pasurimit t pabaz dhe
marrdhniet e saj me padit tjera
Padia e pasurimit t pabaz (conditio sine causa) sht padi e
detyrimeve, me t ciln krkohet kthimi i asaj q sht marr pa
baz t justifikuar. sht padi personale, ndryshe quhet edhe padi
me karakter relativ, sepse mund t ngrehet vetm kundr subjektit
t pasuruar. Qllimi i padis sht restituimi (kthimi) n natyr, e
nse jo kthehet n kundrvler me para. Kjo padi quhet edhe padi e
kondikcionit dhe sht e natyrs juridike detyruese. Kjo padi ka
marrdhnie me padin pr zgjidhjen e kontr, me padin pr
shprblimin e dmit, me padin e rei vindikimit.
Padia e pasurimit t pabaz dhe padia pr zgjidhjen e kontr
Padia e kondikciionit dhe padia pr mosekzekutimin e ndonj
kontrate nuk mund t shkojn paralelisht dhe ti konkurojn njra-
tjetrs. Nse plotsohen kushtet pr paraqitjen e padis pr
mosekzekutimin e kontr, nuk mund t paraqitet padia e
kondikcionit. Krkesa e kreditorit rrjedh nga kontr dhe sht e
mbrojtur me padi nga marrdhnia konkrete kontraktore ku kreditori
nuk mund t paraqes kundr debitorit padin pr pasurim pa baz
derisa ekziston kontrata.

Padia kundr pasurimit t pabaz dhe padia pr shprblimin e dmit

Me padin pr shprblimin e dmit synohet rivendosja e ekuilibrit n
pasurin e subjektit t dmtuar, kurse me padin nga pasurimi pa
baz synohet drejt rivendosja e ekuilibrit n pasurin e subjektit t
pasuruar dhe atij t varfruar. Padia kundr pasurimit pabaz mund
t konkurroj me padin pr shprblimin e dmit. Nse subjekti i
varfruar me realizimin e krkess nga pasurimi i pabaz, me
padin pr shprblimin e dmit mund t realizoj at ndryshim, t
cilin nuk ka mundur ta realizoj me krkesn e par.
Padia e fitimit pabaz dhe padia e rei vindikimit
Kto e prjashtojn njra-tjetrn, pra edhe thuhet se kush mund t
vindicoj, nuk mund t condicionoj. Padia e rei vindikimit sht
padi pronsore me karakter juridik real dhe shrben pr mbrojtjen e
pronsis, kurse padia e pasurimit t pabaz ka efekt juridiko-
detyrues dhe sht personale, q shrben pr kthimin e asaj q ka
kaluar pa baz t tjetri ose kthimin e kundrvlers s tij. Nse
prdort njra prej tyre, tjetra nuk mund t prdort.
Parashkrimi i krkess n pasurimin pabaz
Krkesa kundr pasurimit pabaz parashkruhet n afatin e
prgjithshm t parashkrimit prej 5 vjetsh, dhe rrjedh prej dits kur
i varfruari kupton pr fitimin pabaz dhe pr subjektin e pasuruar.
GJERIMI I PUNVE T HUAJA PA POROSI
Nocioni
N t drejtn e detyrimeve ekziston rregulla e prgjithshme q
askush nuk mund ti kryej punt e subjektit tjetr pa porosi, por nga
ky rregull ka edhe prjashtime, kur veprimi q duhet t kryhet nuk
duron shtyerje, ose duhet t kryhet n mnyr urgjente, kur
ekziston nevoja pr mbrojtjen e integritetit t njeriut, ose t
pasuris s tij. T gjerimi i punve t huaja pa porosi sht fjala pr
przierjen n pasurin e huaj dhe n mbrojtjen e pasuris s huaj pa
marrjen paraprake t autorizimit t titullarit t asaj pasurie. Gjerimi i
punve t huaja pa porosi ekziston kur nj subjekt i kryen punt
juridike ose faktike n vend t subjektit tjetr pr llogari t tij pa
autorizimin e tij.
Kushtet e gjerimit t punve t huaja pa porosi
Jan: duhet t ekzistoj kryerja e puns; duhet t kryhet puna e
huaj; dhe puna t kryhet pa autorizim.
Puna duhet t kryhet
Kushti kryesor pr t ekzistuar gjerimi i punve t huaja pa porosi
sht q t kryhet puna, e ajo mund t jet juridike (lidhja e ndonj
kontrate, etj.), apo faktike, psh, ti ofrohet ndihma e nevojshme
tjetrit, q t shptohet pasuria e tjetrit nga zjarri, vrshima, etj.
Puna q kryhet duhet t jet urgjente q nuk durojn shtyerje, ashtu
q nga moskryerja e tyre do t shkaktohej dm.
Puna q kryhet sht e huaj (negotium alenum)
Kushti i dyt i gjerimit t punve t huaja pa porosi sht q puna
apo veprimi q kryhet t jet me t vrtet e huaj. N teorin
juridike bhet dallimi ndrmjet punve t huaja n kuptimin objektiv
dhe subjektiv. N kuptimin objektiv si pun e huaj trajtohet, psh, kur
nj subjekt e paguan faturn e energjis elektrike t shpnzuar t
fqiut q nuk sht n shtpi, apo ka riparuar gypin e ujsjellesit q i
ka pelcitur fqiut n banes, etj. N kuptimin subjektiv pun t huaja
jan ato t cilat sipas natyrs jan neutrale por hyjn n gjerimin e
punve t huaja pa porosi duke pasur parasysh orientimin e vullnetit
t kryesit t puns. Veprimi i ndrmarr duhet t bhet pr hir t
mbrojtjes s interesit t huaj, marrdhnie q veprimi i
pundrejtuesit t paftuar ti sjell dobi pasuris s huaj.
Puna duhet t kryhet pa porosi
Kushti i tret pr t qen gjerimi i punve t huaja pa porosi
paraqitet puna ose veprimi i ndrmarr i t zotit t puns q ajo t
kryhet pa autorizimin e parapar sipas ligjit, kontrats apo vendimit
gjyqsor. Animus obliganti ekziston n astin kur przihet kryesi i
punve n punt e t zotit t puns.
Efektet juridike t gjerimit t punve t huaja pa porosi
Gjerimi i punve t huaja pa porosi krijon efekte t caktuara t cilat
shprehen n t drejtat dhe detyrat e kryesit t punve t huaja pa
porosi dhe t zotit t puns.
T drejtat dhe detyrat e kryesit t punve t huaja pa porosi
(negotiorum gestor)
Detyr kryesore e kryesit t puns sht q ta njoftoj t zotin e
puns pr punn e kryer; pastaj t sillet me kujdesin e ekonomikut
t mir ose si shtpiak i mir; t jap llogari dhe ti bart atij pr t
cilin sht kryer puna (t zotit t puns), gjith at q e ka marr
duke kryer pun e tij; kryesi i puns sht i detyruar t paraqes
raportin mbi punn q e ka kryer, psh, faturn e pagess s
energjis elektrike, etj.; kryesi i puns ka t drejt t krkoj nga i
zoti i puns q ta liroj nga t gjitha e marra, ti paguaj shpenzimet
e domosdoshme dhe t dobishme, si dhe t shprblej dmin.
Detyrimet e zotit t puns (dominus negoti)
Jan: ti paguaj t gjitha shpenzimet e dobishme dhe t
domosdoshme; ta zhdmtoj kryesin e punve pr veprimet q ka
ndrmarr; dhe ta shprblej dmin n rast se kryesi i puns ka
psuar dm t caktuar.
Natyra juridike e gjerimit t punve t huaja pa porosi
Lidhur me natyrn juridike t gjerimit t punve t huaja pa porosi
ka mendime t ndryshme. Sipas nj mendimi, gjerimi i punve t
huaja pa porosi sht gati kontrat quasi contractus, pasi q
krijohen marrdhniet e njjta me marrdhniet kontraktore; sipas
mendimit tjetr, sht pun e njanshme juridike; kurse mendimi i
tret e barazon gjerimin e punve t huaja pa porosi me kontratn
mbi autorizimin, e q sipas ktij mendimi, i zoti i puns ka pozit t
njjt me at t pushtetdhnsit, kurse kryesi i puns me punn e
t autorizuarit. N t drejtn bashkkohore ekziston mendimi se
gjerimi i punve t huaja pa porosi sht burim i veant material i
s drejts s detyrimeve me karakter dhe rregulla t veanta ashtu
q gjerimi i punve t huaja paraqet institucion t llojit t veant, i
cili nuk mund t barazohet me ndonj institucion tjetr.
Llojet e gjerimit t punve t huaja pa porosi
Jan: gjerimi i domosdoshm, gjerimi i dobishm, dhe gjerimi i
ndaluar.
Gjerimi i domosdoshm i punve t huaja pa porosi
sht kur kryesi i punve t huaja pa porosi ndrmerr veprime pr
t shmangur dmin e drejtprdrejt q i kanoset ndonj subjekti
tjetr ose pasuris s tij, psh, e ndreq gypin e ujsjellsit q ka
pelcitur n shtpin e huaj, apo shuan zjarrin, etj. N kt rast i zoti i
puns i ka kto detyra ndaj kryesit t puns: q ti paguaj
shpenzimet e arsyeshme dhe t domosdoshme q i ka pasur rreth
kryerjes se puns; dhe q tia paguaj humbjen e t ardhurave
personale n rast se i ka humbur.
Gjerimi i dobishm i punve t huaja pa porosi
sht kur kryerja e puns s huaj nuk ka qen e domosdoshme, po
megjithat i ka sjell dobi t zotit t puns, psh, kur kryesi i blen t
zotit t puns ndonj send me mim t volitshm. N rast se
ekziston dobia nga puna e kryer, i zoti i puns ka pr detyr tia
paguaj kryesit t puns t gjitha shpenzimet pr punn e ndrmarr
sikurse edhe n gjerimin e domosdoshm.
Gjerimi i palejueshm i punve t huaja pa porosi
sht kur gjeruesi ndrmerr ndonj veprim pr t zotin e puns
edhe pse ekziston ndalimi nga i zoti i puns q t mos kryhet ajo
pun, psh, kur dikush i ofron mbajtje edhe pse nuk sht i detyruar
sipas ligjit pr ta mbajtur, e n kt rast pr zotin e puns nuk
krijohen kurrfar detyrash.
SHPREHJA E NJANSHME E VULLNETIT SI BURIM I
DETYRIMEVE
Ndryshe nga kontratat si burim i detyrimeve, n t cilat
marrdhnia e detyrimit krijohet, ndryshohet ose shuhet me
plqimin e vullnetit t t dy subjektve, n shprehjen e njanshme
t vullnetit krijohet detyra me vullnetin e shprehur, kurse e drejta
krijohet m von me paraqitjen e subjektit i cili krkon prmbushjen
e detyrimit sipas deklarats s dhn. Ekzistojn kto raste t
krijimit t marrdhnieve t detyrimeve n baz t shprehjes s
njanshme t vullnetit: 1. oferta pr lidhjen e kontrats; 2. premtimi
publik i shprblimit; dhe 3. dhnia e letrave me vler.
Premtimi publik i shprblimit
Nocioni
Premtimi publik i shprblimit sht shprehje e njanshme e vullnetit
q i bhet nj numri t pacaktuar subjektsh me an t s cils
premtuesi merr detyrim q tia paguaj shprblimin e caktuar atij
subjekti i cili do t kryente ndonj veprim ose do t realizonte
rezultatin e caktuar. Psh, kur subjekti i caktuar i premton shprblim
nprmjet shtypit atij q e gjen sendin e humbur, kur shkruan
romanin ose veprn shkencore m t mir, etj. Subjekti q kryen
veprimin nga premtimi, ose arrin rezultat nga ai, autorizohet q t
krkoj shprblimin nga vet premtimi.
Kushtet e nevojshme pr premtimin publik t shprblimit
Jan: 1. q premtimi t jet publik; 2. premtimi ti jet br nj numri
t pacaktuar njerzish; 3. t jet i caktuar veprimi q duhet t
kryhet; 4. duhet t caktohet afati i kryerjes s veprimit; dhe 5. duhet
t caktohet shprblimi.
Efektet juridike t premtimit publik t shprblimit
Premtimi i detyron premtuesin dhe e autorizon kryesin e veprimit q
t krkoj shprblimin pr veprimin e kryer ose pr rezultatin e
arritur. Detyrimi shkaktohet pr premtuesin n astin kur jepet
deklarata. Nse shum persona bashkrisht do ta kryenin veprimin,
mirpo sht premtuar vetm nj shprblim, ai do t ndahet n
pjes t barabarta. Sipas LMD t drejtn pr shprblim e ka ai, kush
i pari e kryen veprimin pr t cilin shprblimi sht premtuar.
Premtuesi sht debitor ndaj kryesit t puns, kurse kryesi i puns
kreditor. Por, nse dy persona njkohsisht e kan kryer veprimin,
secilit i takon pjesa e njjt e shprblimit, prve nse drejtshmria
nuk krkon ndarje tjetr.
Revokimi i premtimit publik t shprblimit
Q t realizohet revokimi, ai duhet t bhet n form t caktuar,
dhe veprimi duhet t mos jet i kryer, sepse nse dikush kreyn
veprimin dhe nuk ka ditur as q ka pasur mundsi t dij se
premtimi sht revokuar, ka t drejt t krkoj shprblimin e
premtuar. Subjekti i cili gjer n revokim ka pasur shpenzime pr
kryerjen e veprimit t caktuar me premtimin publik ka t drejt pr
shprblimin e tij. Nse premtuesi heq dor nga e drejta e revokimit,
ai m nuk mund ta revokoj premtimin e dhn.
Natyra juridike e premtimit publik t shjprblimit
Pr kt ka dy mendime: 1. sipas mendimit t par, premtimi publik
i shprblimit sht ofert pr lidhjen e kontr q i bhet numrit t
pacaktuar t subjekteve (ofert gjenerale), ku premtuesi publikisht
ofron pagimin e shprblimit do subjekti q e kryen veprimin e
krkuar. Kjo teori quhet edhe teori kontraktuese, q e prkrah e
drejta amerikane dhe angleze; 2. sipas mendimit t dyt, premtimi
publik i shprblimit sht shprehje e njanshme e vullnetit, e cila
krijon detyrn pr premtuesin n astin kur ajo deklarat shpallet
publikisht. Ky detyrim krijohet me vet premtimin, e jo me pranimin
e tij. Premtimi publik i shprblimit nuk paraqet ofert pr lidhjen e
kontr por sht burim i veant i detyrimeve. Sot ky mendim sht
dominues.
Shuarja e detyrimit nga premtimi publik i shprblimit
Kur askush n afatin e caktuar n premtim nuk paraqitet se e ka
kryer veprimin, e nse n premtim nuksht caktuar afati pr
kryerjen e veprimit, ather detyrimi shuhet me skadimin e afatit
prej nj viti.
Letrat me vler
Nocioni dhe karakteristikat
Letrat me vler jan dokumente me shkrim me t cilat mund t
prcaktohet ndonj e drejt pasurore q sht inkorporuar n letr
dhe sht e patjetrsueshme pa ekzistimin e letrs me vler. Pr
letrat me vler sht rregull q e drejta i takon atij q e ka letrn, e
drejta sht e lidhur me fatin e letrs. Roli i letrave me vler sht i
shumfisht, sepse kto n qarkullimin e mallrave dhe n
ekonomin e tregut mund t paraqiten si mjete pr kreditim, mjete
t sigurimit, t pagess, etj. Sipas natyrs se t drejtave q
prmban, letrat me vler ndahen n tri grupe: 1. n letrat me vler
me natyr juridike t detyrimeve (kambiali dhe eku); 2. letrat me
vler realo-juridike (konosmani, letrat hipotekare, dhe
fletmagazionimi); dhe 3. letrat me vler t koporacioneve
(fletaksionet). Detyrimi nga letra me vler krijohet kur dhnsi i saj
at ia dorzon shfrytzuesit t saj, remitentit. Karakteristikat
kryesore t letrave me vler jan: duhet t saktsohet lloji i letrs
me vler (kambiali apo eku); emrtimin, firmn, dhe selin e
lshuesit t letrs me vler; emrin e subjektit me urdhrin e t cilit
lshohet letra me vler; caktimin e sakt t detyrimit q del nga
letra; vendi dhe data e lshimit t letrs; dhe nnshkrimi i lshuesit
t letrs ose faksimili i lshuesit t letrs me vler e cila lshohet n
seri.
Llojet e letrave m vler
Sipas bartsit t t drejtave, letrat me vler ndahen n: 1. letrat n
emr (jan ato n t cilat sht cekur emri i bartsit t t drejtave
pronsore juridike dhe autorizimet q i prmban letra); 2. letrat
sipas urdhrit (jan ato letra me vler n t cilat sht shnuar emri
i titullarit t s drejts, por prmban edhe klauzoln, e cila e
autorizon titullarin e s drejts se mundet t drejtn n letr tia
bart subjektit tjetr, e ky personit t tret); 3. letrat me vler sipas
prursit. Pytje Test
Letrat me vler sipas prursit
Jan ato letra, n t cilat ai q e ka letrn, e ka t drejtn ta realizoj
t drejtn e shnuar n letr. Krkesa nga letra me vler sht e
lidhur pr vet letrn. Poseduesi i ligjshm i letrs me vler t
prursit konsiderohet prursi i saj. Poseduesi i letrs ktu sht
kreditor, ndrsa botuesi sht debitor. Dhnsi i letrs bhet debitor
prej momentit kur e ka dhn letrn. Kto letra nuk mund t
autorizohen, kshtu q me humbjen e letrs humb e drejta n letr.
Elementet thelbsore t ktyre letrave jan: caktimi i llojit t letrs,
firms, emrit dhe selis, detyrimi i dhnsit q rrjedh nga letra,
vendi dhe data e botimit, nnshkrimi, etj. Kushtet e nevojshme pr
ekzistimin e letrave me vler t prursit jan: duhet q nj person
juridik ose fizik t lshoj dokumentin me shkrim me t cilin
obligohet se do t paguaj t drejtn e shnuar n t (pra, debitori);
letra me vler e prursit duhet t arrij n dor t subjektit q nuk
sht botues i saj (pra, kreditori); poseduesi i letrs tia paraqes
botuesit letrn pr kryerjen e veprimit t shnuar n letr.
Efektet juridike t letrs me vler pr prursin
Krijohen midis dhnsit t letrs dhe poseduesit t letrs. Detyra
pr botuesin e ksaj letre qndron n at q ta kryej at veprim
ashtu si e ka marr detyrimin n vet letrn. Kto letra jepen n
form t detyrave abolute, n t cilat nuk shihen bazat e tyre. Baz
e letrave me vler mund t jet kontr mbi huan, mbi lojn n
llotari e prognoz sportive, marrja e borxhit n dorpagesa, etj.
Dhnsi i letrs ka t drejt t paraqes kundrshtimin n
pikpamje t plotfuqishmris t letrs, psh, se sht falsifikuar
ose sht botuar me krcenim ose kundrshtim sepse e drejta nga
letra sht parashkrir ose refuzohet pagesa ngase kushti nuk sht
plotsuar.
Natyra juridike e letrave me vler t prursit
Pr kt ekzistojn tri teori: 1. teoria kontraktore detyra nga
letra e prursit krijohet me lidhjen e kontrats ndrmjet dhnsit
dhe marrsit t letrs. Sipas ksaj teorie letra e prursit nuk paraqet
burim t veant t detyrimeve; 2. teoria e kreimit n lshimin
e letrs me vler t prursit bhet kreimi i detyrimit t dhnsit t
tij sipas prmbajtjes se saj. Nse botuesi e humb letrn pr prursin,
ose at e vjedh dikush, kshtu q ajo bie n duart e marrsit t
ndrgjegjshm, dhnsi do t jet i detyruar q tia kryej dhnien e
caktuar n letr; 3. teoria e metimit detyrimi nga letra krijohet
jo n vet astin e krijimit, por vetm n astin e dorzimit t letrs
ndonj subjekti, kur lshohet n qarkullim.
Letrat e legjitimacionit
Jan dokumente me shkrim n baz t t cilave poseduesi sht i
autorizuar t lshoj nga dhnsi prmbushjen e veprimit t cekur
n t. N kto letra hyjn: biletat (e autobuseve, kinemave, etj.),
librezat e kursimit (kursimet postale), deftsat e pengut, etj. Letrat e
legjitimacionit nuk jan letra me vler.
Shenjat e legjitimacionit
Jan ato letra, n t cilat sht shtypur ndonj numr dhe nuk ceket
ndonj detyrim i veant pr dhnsin e letrs. Si shenja t
legjitimacionit jan shenjat e garderobs q prbhen nga nj cop
letre, metali, ku sht i shtypur ndonj numr, q shrben t
tregohet se kush sht kreditori i ksaj marrdhnie. Kto shenja
nuk jan letra me vler.
EFEKTET E DETYRIMEVE
Shprehen n t drejtat e kreditorit dhe n detyrat e debitorit.
Detyrimi i debitorit mund t jet ndonj brje, mosbrje, veprim ose
psim. Palt (debitori dhe kreditori) e caktojn prmbajtjen e
detyrimit, mirpo ka raste kur cenohet marrdhnia e detyrimit e
krijuar nga palt. Debitori sht ai q n shumicn e rasteve e bn
cenimin e detyrimit, n at mnyr q fare nuk e prmbush
detyrimin, ose nuk e prmbush n vend, n koh, ose n mnyr
t caktuar. Edhe kreditori e bn cenimin e detyrimit n rast se nuk i
ndrmerr veprimet me t cilat sht i lidhur ekzekutimi i detyrimit t
debitorit, ose i shmanget marrjes se ekzekutimit t detyrs.
Vonesa
Subjektt e cenojn detyrimin n rastin e voness, kur veprimi q
pritet t prmbusht prej tyre, nuk bhet n afatin e nevojshm.
Ekziston vonesa e debitorit dhe ajo e kreditorit.
Vonesa e debitorit
sht kur debitori me koh nuk e prmbush dhe as q ofron
prmbushjen e veprimit t vet. N rastet kur afati i prmbushjes nuk
sht i caktuar, debitori bie n vones kur pr ta prmbushur
detyrimin kreditori e fton, me shkrim, me vrejtje jasht gjyqsore
ose duke filluar ndonj proc qllimi i se cils sht q t arrihet
prmbushja e detyrimit. Vonesa e debitorit nuk ekziston nse ai e
prmbush detyrimin n vend ose n mnyr tjetr, si dhe n rast
t pamundsis s kryerjes.
Kushtet pr vonesn e debitorit
Jan: 1. q detyra e debitorit t kt arritur pr pagim; 2. q
kreditori ti paraqes vrejtje debitorit; 3. debitori duhet t jet fajtor
pr vones.
Faji i debitorit
Debitori q vonohet, sht fajtor pr mosekzekutimin me koh t
detyrimit. Ky faj prezumohet se ekziston dhe ai do t prgjigjet,
derisa nuk vrteton se vonesa pr prmbushjen e detyrs s vet
sht br pavarsisht nga vullneti i tij, nga ndikimi i fuqis
madhore, me fajin e kreditorit ose subjektit t tret.
Pasojat e voness s debitorit
Vonesa e debitorit e keqson pozitn e tij n raport me kreditorin.
Nse debitori sht vonuar ne detyrimet me para, prve borxhit
kryesor, debitori ka pr detyr t paguaj edhe kamatn e voness.
Nse debitori ka detyr tia kthej sendin kreditorit, duhet t ia
kthej edhe frytet q ja ka sjell ai send, n rast se debitori sht i
pandrgjegjshm. Debitori q vonohet ka edhe rrezikun q ta humb
sendin (sepse ai nuk lirohet nga detyrimi, n rastin e fuqis
madhore), si dhe debitori ka pr detyr tia shprblej kreditorit
dmin q e pson pr shkak t voness.
Shuarja e voness s debitorit
Vonesa e debitorit shuhet: 1. kur debitori ofron prmbushjen e
detyrimit t vet kryesor me detyrimet akcesore; 2. kur kreditori e
zgjat afatin pr prmbushjen e detyrimit t debitorit; dhe 3. kur
kreditori e trheq vrejtjen e vet q ia ka paraqitur debitorit.
Vonesa e kreditorit
Paraqet nj rast t cenimit t detyrimeve. Ekziston kur kreditori
refuzon t marr prmbushjen nga debitori, ose me sjelljen e vet e
pengon prmbushjen e detyrimit. Kreditori bn vones, nse refuzon
q t marr sendin e dorzuar, nuk e drgon mjetin transportues
ose ambalazhin pr prgaditjen e mallit pr transportim, ose e
pengon prmbushjen e veprimit t caktuar.
Kushtet pr vonesn e kreditorit
Jan: 1. q debitori t refuzoj prmbushjen e detyrimit, dhe 2. q
kreditori ta refuzoj marrjen e prmbushjes.
Pasojat e voness s kreditorit
Vonesa e kreditorit nuk paraqet shuarjen e detyrs s debitorit, por
e lehtson pozitn e tij. Pasojat kryesore juridike t voness
shprehen n shuarjen e voness s debitorit, rrezikun e shkatrrimit
eventual t sendit q e pson kreditori sepse ai sht fajtor pr
vones, detyrimet e kreditorit pr shprblimin e dmit debitorit, pr
pagimin e shpnzimeve t ruajtjes s sendit t debitorit, mundsia
q debitori t krkoj zgjidhjen e detyrimit q ekziston ndrmjet
tyre, etj.
Shuarja e voness s kreditorit
Vonesa e kreditorit shuhet me: shuarjen e krkess, kur kreditori
cakton afat t ri pr prmbushje, dhe kur debitori e trheq ofertn
pr prmbushjen e detyrimit.
E drejta e ndaljes
Nocioni
Me t drejtn e ndaljes nnkuptohet e drejta e kreditorit q ndonj
send t luajtshm t debitorit q e ka n posedim t vet, e q i
prket debitorit tia ndal derisa t mos realizohet krkesa e arritur
e debitorit, pa marr parasysh se nga cila marrdhnie juridike
buron krkesa e tij (nga delikti apo nga marrdhnie tjetr
detyruese, etj.). E drejta e ndaljes ka funksionin e mjetit juridik pr
realizimin e krkess s kreditorit nga sendi i debitorit.
Kushtet pr ekzistimin e s drejts s ndaljes
Jan: 1. krkesa e debitorit duhet t jet arritur pr ekzistim; 2. e
drejta e ndaljes duhet t realizohet n krkesat me para dhe ndaj
sendit t caktuar.
Efektet e s drejts s ndaljes
E drejta e ndaljes sht mjet juridik pr realizimin e krkess s
kreditorit. sht mjet dhunues, sepse kreditori nga ky send mund t
inkasoj krkesn e vet, dhe e shtyn debitorin pr t ekzekutuar
detyrimin e vet. Kreditori n rast se nuk realizon krkesn e vet deri
n skadimin e afatit, mund t krkoj nga gjykata pr t nxjerr
vendimin pr shitjen e sendit n mnyr publike, sipas mimit
rrjedhs kur sendi ka mimin n panair apo n treg.
Kundrshtimi i veprimeve juridike t debitorit
Nocioni i padis Pauliana
E drejta e kreditorit pr kundrshtim sht e drejt e atill me an
t s cils kreditori pr ta mbrojtur krkesn e vet, mund ti
kundrshtoj ato veprime juridike t debitorit, me t cilat e ka
zvogluar pasurin e vet n llogari t pasuris s ndonj personi t
tret. Qllimi i kryesor i padis pauliana sht ta mbroj interesin e
kreditorit duke kundrshtuar veprimet e debitorit t
pandrgjegjshm. Me ngritjen e padis Pauliana krkohet q veprimi
juridik i goditur i debitorit, t bhet pa efekt vetm ndaj kreditorit,
dmth q sendi q ka dal nga pasuria e debitorit t kthehet n
pasurin e tij pr pagimin e kreditorit. N kt rast me kt padi nuk
anulohet veprimi juridik i debitorit me personin e tret, por lihet
jasht fuqis pa efekt dhe kjo vetm ndaj kreditorit, psh, me padi
pauliana kthehet sendi q debitori ia ka dhn personit t tret.
Veprimet q mund t kundrshtohen me padin pauliana
do veprim juridik i br nga debitori me qllim q t paksoj
pasurin e tij n dm t kreditorit, me krkimin e tij mund t
deklarohet i pavlefshm. Ktu bjn pjes: veprimet faktike, punt
juridike dhe lshimet. N veprimet juridike t debitorit bjn pjes:
veprimet antijuridike, punt juridike t simuluara, mosveprimet,
lshimet, marrdhnia kontraktore, etj. Nuk mund t kundrshtohen
punt juridike t cilat jan me karakter thjesht personal t lidhura
ngusht me personalitetin e debitorit, revokimi i dhurats.
Palt n kontest me rastin e parqitjes s padis Pauliana
Jan: kreditori, debitori, dhe personi i tret. 1. Paditsi personi q
ka t drejt kundrshtimi n kontest, i cili paraqitet n padin
Pauliana, quhet kundrshtues dhe ai rndom sht padits n
kontest. do kreditor ka t drejt ti vrtetoj kundrshtimet juridike
t debitorit me personat e tret, por duhet ti kt shfrytzuar m
par t gjitha mjetet e mbrojtjes s t drejtave t veta ndaj
debitorit, dmth, ta kt ndjekur debitorin pr prmbushje, t kt
marr aktgjykimin e plotfuqishm t prer dhe q t mos kt
mundur t marr at q i prket nga pasuria e debitorit as me mjete
t dhuns. Padin Pauliana mund ta paraqes kreditori,
trashgimtart e tij dhe subjekti n t cilin ka ceduar krkesn
kreditori (cesionari), si dhe sukcesort singular. Kjo padi, si rregull
ngritet nga kreditori i thjesht, sepse kreditori pengmarrs ose
hipotekar e ka t siguruar kredin me pengun apo hipotekn,
mirpo nse vlera e pengut apo e hipoteks nuk e mbulon kredin,
ather ka t drejt t paraqet kt padi. 2. I padituri personi i
tret kundr t cilit paraqitet padia Pauliana n kontest quhet i
kundrshtuari i sulmit, dhe ai rndom sht i padituri. Subjektt
kundr t cilve mund t bhet kundrshtimi n marrdhnie me
kreditorin, jan persona t tret, ose subjekt n t cilt debitori ka
ceduar ndonj porosi t vet. Rndom ai sht bashkkontraktues i
debitorit. Me sulmim synohet nga ajo q veprimi juridik t anulohet
vetm sa i prket marrdhnies ndrmjet debitorit dhe atij personi
t tret, q kreditori t mund ta realizoj krkesn e vet ndaj
debitorit.
Kushtet pr suksesin e padis Pauliana
Kreditori do t kt sukses ti kundrshtoj veprimet e caktuara
juridike t debitorit nse ka sukses t vrtetoj ekzistimin e tri
kushteve: s pari, se me kundrshtimin e veprimeve juridike t
debitorit sht dmtuar; s dyti, se debitori ka ndrmarr veprime
juridike me qllim q ta dmtoj kreditorin; dhe s treti, se personi i
tret, i kundrshtuar i sulmit ka qen i pandrgjegjshm, dmth, ka
qen i njohur me qllimin e till t debitorit.
Dmtimi i kreditorit
Dmtimi i kreditorit duhet t jet me t vrtet. Kreditori duhet t
provoj se me veprimin juridik t debitorit sht paksuar sasia ose
vlera e pasuris s ktij n at mnyr q nga pasuaria e njohur nuk
mund t realizoj krkesn e tij. do veprim juridik i ndrmarr nga
debitori me qllim q t paksoj pasurin e tij n dm t kreditorit,
me krkimin e ktij mund t deklarohet e pavlefshme, si edhe heqja
dor nga trashgimia.
Qllimi i debitorit pr ta dmtuar kreditorin
sht kushti i dyt pr tu paraqitur padia Pauliana. Debitori duhet t
jet i vetdijshm se me veprimin e juridik paksoht pasuria e tij dhe
si pasoj dmtohet e drejta e kreditorit, pasi q nuk ka mundsi t
realizohet ngna pasuria q mbetet. Nuk mund t deklarohet i
pavlefshm tjetrsimi i nj sendi t debitorit, kur n pasurin e tij ka
sende t tjera q jan t mjaftueshme pr realizimin e s drejts s
debitorit, si dhe nuk mund t deklarohet si i pavlefshm pagimi q
bn nj debitor n dobi t njrit prej kreditorve t tij, sepse
mungon qllimi pr ta paksuar pasurin dhe pr t dmtuar
kreditort tjer.
Personi i tret duhet t kt dijeni pr qllimin e debitorit pr ta
dmtuar kreditorin
sht kushti i tret pr suksesin e padis Pauliana q quhet edhe faj
i personit t tret, ose pandrgjegjshmri e personit t tret. Pr tiu
njohur kreditorit e drejta e kundrshtimit t veprimeve juridike t
debitorit duhet t konkurroj edhe dijenia e personit t tret, me t
cilin sht kryer veprimi juridik i debitorit mbi qllimin e debitorit,
por vetm n veprimet juridike me shprblim. Pr veprimet pa
shprblim, si sht dhurimi, konkurimi i dijenis s personit t tret
nuk sht i nevojshm. Sipas LMD, nse personi i tret sht
bashkshort i debitorit ose kushri sipas gjakut i shkalls s par
ose n vij ansore apo t krushqis deri n shkalln e katrt,
supozohet se ka qen i njohur me faktin se debitori ndrmerr
veprimin pr ti shkaktuar dm kreditorit.
Efektet juridike t padis Pauliana
Efekti themelor juridik i padis Pauliana sht q veprimi juridik i
debitorit t zhvlersohet vetm ndaj kreditorit dhe vetm aq sa do
t nevojitej q t paguhet kreditori. Vepra juridike nuk anulohet, ajo
ngel e vlefshme, por efektet e saj suspendohen pr t paguar
krkesn e kreditorit. Kjo padi ka efekt relativ. Efektet juridike t
padis Pauliana pasqyrohen n: marrdhniet e kreditorit dhe
personit t tret, dhe marrdhniet e debitorit dhe personit t tret.
Marrdhniet e kreditorit dhe personit t tret
Kundrshtari i goditjes sht i detyruar ta kthej n pasurin e
debitorit at q e ka marr prej tij q t paguhet kreditori pr
krkesat e veta. Mirpo, ai mund ta ndal sendin, kurse kreditorit
tia paguaj shumn e caktuar t parave pr pagimin e borxhit. Si
rregull, kundrshtari i sulmimit prgjigjet si posedues i
pandrgjegjshm, dmth, prve sendeve do ti kthej edhe frytet.
Trashgimtari i kundrshtarit t sulmimit do t prgjigjet si
posedues i pandrgjegjshm, nse ka ditur ose ka qen i detyruar t
dij pr rrethanat, n t cilat paraardhsi i tij e ka fituar pasurin e
debitorit.
Marrdhniet e debitorit dhe t personit t tret
Kur kreditori me sukses i ka kundrshtuar veprimet juridike t
debitorit, marrdhniet e debitorit dhe t personit t tret
rregullohen n mnyra t ndryshme, varsisht nga lloji dhe natyra e
veprimit juridik n rastin konkret. Nse i kundrshtuari i sulmit ia ka
dorzuar kreditorit sendin, q e ka realizuar nga debitori me
veprimin juridik t kundrshtuar, debitori ka pr detyr
kompensimin sipas rregullave t evikcionit. Nse debitori ia ka shitur
personit t tret sendin e sekuestruar, por ende nuk e ka dorzuar,
dhe pr kt arsye kreditori e kundrshton me padin Pauliana,
debitori do ti prgjigjet personit t tret pr mosekzistimin e
detyrimit kontraktor. Nse i kundrshtuari i sulmit ia ka br
pagesn kreditorit, por e ka mbajtur sendin, do t paraqitet
subrogimi personal. Ktu i kundrshtuari i sulmit paraqitet n vend
t kreditorit dhe ka ndaj debitorit ato t drejta sikur para paraqitjes
se padis.
Afati i paraqitjes s padis Pauliana
Padia pr kundrshtimin e veprimeve juridike t debitorit mund t
paraqitet n afatin prej nj viti pr deponimet e debitorit me
shprblim, kurse n deponimet pa shprblim afati sht tre vjet.
Kto afate jan prekluzive dhe pr to nuk vlejn dispozitat pr afatet
procedurale, e as pr afatet e parashkrimit. Pr kto afate gjykata
kujdeset sipas detyrs zyrtare.

NDRRIMI I SUBJEKTVE N MARRDHNIET E DETYRIMEVE

Mund t bhet si n ann e kreditorit, ashtu edhe t debitorit. Kur
ndrrohet personaliteti i kreditorit n marrdhniet e detyrimit
ekziston cedimi dhe bartja e kontrats, ndrsa kur ndrrohet
debitori ekziston marrja e borxhit dhe drgimi.

NDRRIMI I PERSONALITETIT T KREDITORIT BARTJA E

KRKESS CEDIMI
Cedimi nocioni dhe kushtet e bartjes s krkess
Me an t cedimit bhet ndrrimi i kreditorit, ku n vend t tij
paraqitet kreditori i ri n baz t marrveshjes mbi cedmin t lidhur
mes kreditorit t vjetr (cedenti) dhe personit t tret (kreditori i ri
cesionari), me an t s cils krkesa ekzistuese i bartet atij
subjekti, i cili bhet kreditor n marrdhnien e njjt t detyrimit.
Debitori ktu quhet cesus.

Lnda e cedimit
Mund t jet krkesa e bartshme, e cila mund t jet krkes
parash, krkesat q prbhen nga dorzimi i ndonj sendi dhe
krkesat t cilat prbhen nga brja. Lnda e cedimit q bartet
prfshin krkesn kryesore, e me t edhe at akcesore (kushti
penal, kamata, pengu, hipoteka, etj). Ekzistojn disa krkesa, t cilat
sipas natyrs jan thjesht personale dhe nuk mund t cedohen (e
drejta e mbajtjes, e ushqimit, etj.), si dhe ato krkesa pr t cilat
kreditori dhe debitori jan marr vesh q t mos cedohen, kurse
disa krkesa nuk mund t cedohen sepse jan t ndaluara me ligj,
etj.

Baza e cedimit
Cedimi krijohet n baz t kontrats, testamentit, sipas ligjit,me
vendim gjyqsor. Baza e cedimit mund t jet pagimi i borxhit t
cedentit, cesionarit ose kreditimi i cesionarit nga ana e cedentit, dhe
qllimi i bmirsis s cedentit nga cesionari. Bartja e krkesave
mund t bhet n baz t ligjit, psh, dorzani e paguan borxhin n
vend t debitorit kryesor, krkesa i kalon dorzanit. Cedimi mund t
bhet me vendim gjyqsor n proc e prmbarimit, duke sekuestruar
krkesn e debitorit ndaj personit t tret dhe duke e bartur nga
kreditori t debitori.

Kushtet e cedimit jan:

1. duhet t lidhet kontrata ndrmjet kreditorit t vjetr dhe atij t ri
(cedentit dhe cesionarit);
2. pr kt kontrat t njoftohet debitori (cesusi);
3. krkesa duhet t jet e bartshme (me para ose brje, por jo
mosbrje).

Efektet e cedimit
Shprehen n marrdhniet n mes cedentit dhe cesusit; cesionarit
dhe cesusit; dhe cedentit dhe cesionarit.
Marrdhniet e kreditorit t vjetr dhe atij t ri (cedentit dhe cesusit)
Cilsin e kreditorit t vjetr e merr kreditori i ri, debitori njoftohet
pr cedimin e br dhe ai nuk sht m i detyruar tia prmbush
detyrimin e vet kreditorit t vjetr, por kt ia bn kreditorit t ri.

Marrdhniet e kreditorit t ri dhe debitorit (cesionarit dhe

cesusit)
N cedimin e br cesionari i fiton t gjitha t drejta q i ka pasur
cedenti ndaj debitorit. Debitori ka t drejta dhe detyra t njjta ndaj
cesionarit ashtu si i ka pasur ndaj cedentit. Pozita juridike e debitorit
nuk ndryshohet pr shkak t kalimit t krkess. Debitori ka t
drejt tia paraqes kreditorit t ri kundrshtimet objektive dhe
subjektive, psh, kundrshtim pr kompensim, pr mos ekzekutimin e
kontrats, pr parashkrim, etj.
Marrdhniet e kreditorit t vjetr dhe atij t ri (cedentit dhe
cesionarit)
Kjo marrdhnie krijohet sipas bazs s kontrats s shitjes,
dhurats, huas. Sipas llojit t kontrats caktohet marrdhnia
ndrmjet cedentit dhe cesionarit. Nse krkesa sht ceduar me
shprblim, ather cedenti merr pozitn e shitsit, kurse cesionari
pozitn e blersit. Nse cedimi sht br pa pages, ather
cedenti sht dhuratdhns, e cesionari dhuratmarrs.

Rastet e veanta t cedimit

Jan: cedimi fiducar, blankocedimi, cedimi pa njoftim, cedimi i
letrave t prursit, cedimi gjyqsor dhe ai ligjor.
Blankocedimi (cesio)
Ktu cedenti nuk e cek cesionarin (kujt i bn cedimin), andaj edhe
cesionari ktu sht i caktueshm dhe sht e dukshme se cila
krkes po cedohet.
Cedimi fiducar (pactum fiducia)
Ktu cedenti ia cedon krkesn tjetrit si fiducarit t vet, dmth,
subjektit n t cilin ka besim. Jan tri raste t ktij cedimi: cedimi n
vend t prmbushjes; cedimi pr inkasim; dhe cedimi pr sigurim.

Cedimi pa njoftim
do kreditor mund tia bart krkesn e vet me an t kontrats
personit t tret pa e njoftuar debitorin. N kt rast debitori ende
sht borxhli i kreditorit t vjetr dhe vetm atij duhet tia bj
pagimin e borxhit.
Cedimi i letrave me vler t prursit
N letrat me vler krkesa lidhet me vet letrn, ashtu q me
dorzimin e letrs me vler t prursit bartet edhe krkesa e
shnuar n t. N letrat me vler me emr duhet t dorzohet letra
dhe shnimi i kreditorit t ri. N kt rast bhet shnimi i veant
me an t indosimit.

Cedimi ligjor (cesio legis)

Kur dorzani e prmbush detyrimin n vend t debitorit kryesor, ai
vjen n vend t kreditorit, kur pronari i sendit t dhn peng paguan
n vend t debitorit, ai vjen n vend t kreditorit t vjetr ashtu q
krkon krkesn nga debitori kryesor.

Cedimi gjyqsor
Bhet me vendim gjyqsor, pavarsisht nga vullneti i bartsit t
krkess. Kshtu ndosh kur para gjykats kontestimore ndahet
pasuria e trashgimtarve.

Bartja e kontrats
Nocioni
sht kur ceduesi n kontr e dyanshme detyruese ia bart personit
t tret, marrsit, t drejtat dhe detyrat e veta q i prkasin nga kjo
kontrat, kurse marrsi (personi i tret) e pranon kt, duke u br
titullar i t drejtave dhe detyrave t bartsit si pal kontraktuese n
vend t tij. Bartja e kontr bhet n baz t ligjit (n rastet e
sukcesionit universal ligjor, psh, kur vdes ndonj pal kontraktuese,
n vend t tij vjen trashgimtari universal nse nuk sht fjala pr
kontr intuita personae); dhe t kontrats.
Kushtet pr bartjen e kontrats
Jan: duhet t lidhet kontr e dyanshme; pala tjetr kontraktuese
duhet t jap plqimin q n vend t bashkkontraktuesit t vij
personi i tret, t cilit i sht bartur kontrata; t drejtat dhe detyrat
q barten duhet t jen t bartshme (jo intuita personae); duhet t
ekzistoj marrveshja e bartsit dhe e personit t tret pr bartjen e
kontr; dhe plqimi pr bartjen e kontr duhet t bhet n formn e
parapar sipas ligjit.

Efektet juridike t bartjes s kontrates

Shprehen n t drejtat dhe detyrat e marrsit dhe t bartsit t
kontr. Marrsi kalon n vend t bartsit, dhe vazhdojn
marrdhniet ndrmjet tyre. Marrsi bhet pal kontraktuese ndaj
pals tjetr n kontratn e par. Marrsi ka t drejt t krkoj
prmbushjen e kontrats, zgjidhjen e saj dhe shprblimin e dmit.
N rastin kur bartsi ia bart t drejtat dhe detyrat e veta personit t
tret marrsit, ai nuk sht m pal kontraktuese ndaj pals tjetr,
tani pala tjetr ka t drejt t krkoj nga marrsi prmbushjen e
detyrimit t vet, ashtu si mban detyrn pr ta prmbushur
detyrimin e vet.

NDRRIMI I DEBITORIT
Marrja e borxhit (aceptilatio)
Nocioni
sht ndrrimi i subjektit pasiv n detyrim, sht ndrrimi i
debitorit, ku n vend t debitorit t vjetr, vjen ai i ri n
marrdhnien e njjt t detyrimit, me plqimin e kreditorit. Si baz
e marrjes se borxhit mund t jet prmbushja e ndonj detyrimi t
marrsit t borxhit ndaj debitorit t vjetr, ose marrja e borxhit me
shprblim apo mund t jet si baz e dhurata.

Kushtet e marrjes s borxhit

Jan: duhet t lidhet kontr ndrmjet debitorit t vjetr dhe marrsit
t borxhit; kreditori duhet t jep plqimin pr kt; dhe borxhi q
bartt duhet t jet i bartshm.
Efektet e marrjes s borxhit
Shprehen:
1. n marrdhniet e debitorit t vjetr dhe kreditorit (debitori i
vjetr lirohet nga detyrimi ndaj kreditorit t vet);
2. n marrdhniet e debitorit t ri dhe kreditorit (debitori i ri i ka
borxh kreditorit t gjitha ato q i ka pasur borxh debitorit i vjetr);
dhe
3. n marrdhniet e debitorit t vjetr dhe debitorit t ri (debitori i
ri vjen n vend t debitorit t vjetr (i cili lirohet nga detyrimi ndaj
kreditorit)).

Hyrja n borxh (intercesio cumullativa) dhe marrja e

prmbushjes

Hyrja n borxh sht kur personi i tret detyrohet ndaj kreditorit se

do tia prmbush detyrimin q debitori ka ndaj tij. Ktu i treti dhe
kreditori lidhin kontr, ku i treti merr detyrimin ta prmbush
detyrimin q debitori ka ndaj kreditorit, pa plqimin e debitorit.
Kurse marrja e prmbushjes sht kur bhet me an t kontr
ndrmjet debitorit dhe ndonj personi t tret me t cilin ky
detyrohet ndaj debitorit q t prmbush detyrimin e vet ndaj
kreditorit t tij, psh, me prmbushjen e detyrimit t blersit nga
kontr me shitjen me pages n rata.

Drgimi (Asignatio)
Nocioni
Me an t asignacionit n marrdhniet e detyrimeve bhet
ndrrimi i debitorit. Asignacioni paraqet deklaraten e nj subjekti
(asignanti debitori i vjetr), me t ciln drgon dhe autorizon
personin tjetr (asignatin debitori i ri), q n llogari t asignantit,
tia prmbush prestimin e caktuar personit t tret (asignatarit -
kreditori). Lnd e asignacionit mund t jen parat, letrat me vler
(eku, kambiali, etj.). Asignacioni mund t kt baza t ndryshme t
krijimit, sepse n nj rast asignanti dshiron ti sjell dobi
asignatarit, ose dshiron t kreditoj, apo t paguaj ndonj borxh
t vetin. Asignacioni sht mjet kredie, sepse me an t tij asignanti
mund ti siguroj hua asignatarit ose pr vete n barr t asignatit.
Asignacioni sht mjet i pagimit t trthort, sepse n nj pages
mund t shuhen dy marrdhnie detyrimi.

Kushtet e asignacionit
Q t ekzistoj asignacioni duhet t plotsohen kto kushte: t
ndrrohet ose ndryshohet marrdhnia e detyrimit; t ndrrohet
debitori i marrdhnies s detyrimit; t bhet subrogimi personal i
detyrimit; dhe krkesa q bartet t jet e bartshme.

Efektet e asignacionit
Shprehen:
1. me marrdhniet ndrmjet drguesit dhe t drguarit (asignantit
dhe asignatit);
2. me marrdhniet e drguesit dhe marrsit t drgimit (asignantit
dhe asignatarit);
3. me marrdhniet e marrsit t drgimit dhe t drguarit
(asignatarit dhe asignatit).

Llojet kryesore t asignacionit

Jan:
1. asignacioni i plot paraqitet kur pr t japin plqimin asignati,
asignatari, dhe asignanti;
2. asignacioni jo i plot paraqitet kur pr kt nuk ka plqim nga t
gjith subjektet n asignacion;
3. asignacioni titullar paraqitet kur asignanti e drgon asignatin
pr ti paguar dika asignatarit aq sa asignati sht i detyruar pr
tia paguar asignantit;
4. asignacioni abstrakt shprehet n faktin s marrdhniet midis
asignatit dhe asignatarit jan marrdhnie abstrakte, sepse midis
tyre, para pranimit t asignacionit, nuk ka ekzistuar marrdhnia e
pavarur sipas ndonj baze juridike, por marrdhnia e tyre sht
krijuar n astin kur kan dhn plqimin pr asignacion;
5. asigancioni n form t letrs s prursit paraqitet n
marrdhniet t cilat me drgim me shkrim shkaktohen ndrmjet
asignatarit dhe asignatit ku krijohen midis secilit posedues t letrs
dhe subjektit q e ka bartur letrn;
6. asignacioni n form t letrs sipas urdhrit sht lloj i
asignacionit n t cilin drgimi me shkrim q sht me para, letr
me vler ose send i zvendsueshm, mund t jepet me dispozit
sipas urdhrit nse asignanti sht subjekt q merret me
veprimtarin ekonomike dhe nse ajo q duhet t prmbush hyn
n suazat e asaj veprimtarie.

SHUARJA E MARRDHNIEVE T DETYRIMIT

Marrdhniet e detyrimit krijohen pr t krijuar efekte t caktuara
juridike dhe pas realizimit t qllimit, shuhen. Jan dy mnyra t
shuarjes se marrdhnieve t detyrimeve: mnyra vullnetare
(prmbushja, kompensimi, falja e borxhit, prtrirja, konfondimi, dhe
skadimi i kohs); dhe mnyra kundr vullnetit (pamundsia e
prmbushjes, vdekja, parashkrimi, dhe sipas urdhrit t ligjit).

MNYRAT VULLNETARE T SHUARJES S DETYRIMEVE

Shuarja e detyrimeve me prmbushje (ekzekutimi, pagesa)
Shuarja e detyrimit me an t prmbushjes sht mnyra m e
natyrshme e realizimit t prestimit nga ana e debitorit. Kur
ekzekutimi bhet n mnyrn e duhur dhe n afatin e caktuar,
ather sht arritur qllimi i detyrimit, kreditori e ka realizuar t
drejtn e tij dhe detyrimi pushon se ekzistuari shuhet. Prmbushja
e detyrimit e ka kuptimine pagess ose t ekzekutimit. Prmbushje
e detyrimit dmth, realizim i prestimit q sht objekt i marrdhnies
s detyrimit. Q t shuhet detyrimi me an t pagess duhet t
prmbushn kto kushte:
1. q debitori t kt ndrmarr veprime t caktuara me qllim q
t bhet prmbushja e detyrimit dhe t lirohet nga detyrimi;
2. q veprimin ta kt prmbushur personalisht debitori ose personi
i autorizuar i tij;
3. q pagesa t jet prmbushur ose ekzekutuar pr kreditorin ose
personin e autorizuar t tij; dhe
4. q veprimi t jet ekzekutuar n mnyr t rregullt n pikpamje
t kohs, mnyrs dhe vendit.

Subjektt e pagess
Jan: subjekti q e paguan borxhin e q sht debitori n
marrdhnien e detyrimit dhe subjekti t cilit i bhet pagesa q
sht kreditor n marrdhnien e detyrimit.
Subjekti q ekzekuton pagesn
Ky subjekt quhet pagues. Pagesn e kryen debitori personalisht ose
nprmjet prfaqsuesit t vet. Debitori duhet t kt aftsi t plot
punuese, si rregull personi i paaft pr pun nuk mund t
prmbush detyrimin e vet, por ka raste kur edhe debitori me
paaftsi punuese mund t prmbush detyrimin e vet po q se
ekzistimi i detyrimit sht i padyshimt dhe nse ka arritur afati pr
prmbushjen e tij. N detyrimet intuita personae debitori duhet
personalisht t bj pagesn. Prve debitorit pagesn mund ta bj
edhe ndonj subjekt tjetr n vend t tij nse ka interes juridik pr
ekzekutimin e detyrimit, e kta jan: dorzani, pronari i sendit t
luajtshm t dhn peng, ose sendit t paluajtshm n form t
hipoteks dhe kundrshtari i przierjes n padin Pauliana. Kreditori
sht i detyruar q ta marr pagesn nga kta subjekt q kan
ndonj interes juridik pr prmbushjen e detyrimit madje edhe kur
debitori kundrshton at prmbushje. Nse kreditori refuzon marrjen
e pagess nga kta subjekt, konsiderohet se e ka refuzuar mallin
nga vet debitori dhe do t krojohet vonesa e kreditorit. Pagesn
mund ta bj edhe personi i tret q nuk ka ndonj interes pr
prmbushjen e detyrimit, me rast kreditori sht i detyruar t
pranoj at nga personi i tret nse pajtohet m at t debitorit.
Pagesa me subrogim
Nse personi i tret e bn pagesn dhe e z vendin e kreditorit t
paguar, ekziston rasti i pagimit me subrogim (ndrrim). Subrogimi e
ka domethnien e ndrrimit, dhe mund t jet i dyllojshm: real dhe
personal. Subrogimi personal paraqet ndrrimin e personalitetit t
kreditorit. Kjo ndodh kur dorzani e ekzekuton detyrimin dhe ai vjen
n vend t kreditorit, kurse pozita e debitorit fare nuk ndryshohet.
Kur personi i tret e paguan borxhin pr debitorin dhe e z vendin e
kreditorit, krijohet ndrrimi personal. Borxhi shuhet ndaj kreditorit t
vjetr, por ndaj debitorit ngel i njjt, por tani ndaj paguesit, i cili si
kreditor i ri ka t drejt t krkoj nga debitori pagimin e borxhit.
Subrogimi real paraqitet kur ndrrohet lnda, sendet e pagess.
Pagimi me subrogim mund t krijohet n dy mnyra: sipas urdhrit
t ligjit dhe me vullnetin e paguesit. Subrogimi ligjor krijohet n
baz t dispozitave ligjore. Paraqitet kur dorzani, pronari i sendit
peng ose kundrshtari n padin Pauliana kryen pagesn sipas vet
ligjit. Krkesa e paguar kalon t ata dhe debitori tani ua ka borxh
pagesn atyre. Subrogimi kontraktor krijohet me lidhjen e
kontrats ndrmjet kreditorit dhe paguesit t t detyrimit. Pr
vlefshmrin e ksaj kontrate nuk sht i domosdoshm plqimi i
kreditorit, sepse pozita e tij nuk ndryshon n rastin e lidhjes se
kontrats pr subrogim ndrmjet kreditorit dhe paguesit, si dhe
ndrmjet debitorit dhe paguesit, t drejtat e kreditorit kalojn mbi
paguesin n astin e pagess. Subrogimi me rastin e prmbushjes
s pjesshm t kreditorit mbi paguesin kalojn t drejtat akcesore
me t cilat sigurohet prmbushja e ksaj krkese, vetm nse nuk
jan t nevojshme pr prmbushjen e pjess s ngelur t krkess
s kreditorit.
Subjekti t cilit i bhet pagesa
Pagesa i bhet kreditorit ose t autorizuarit t tij. Pr t marr
pagesn t plotfuqishme, kreditori duhet t kt aftsi t plot
punuese. Nse debitori ia ka ekzekutuar pagesn kreditorit, i cili nuk
e ka aftsin e plot punuese, mund t jet i detyruar tia paguaj
edhe nj her pagesn me krkesn e prfaqsuesit t kujdestarit t
kreditorit, dhe nse ndodh q kreditori t jet krejtsisht i paaft pr
pun dhe ka shpenzuar sendin e marr. Pagesa n kto raste mund
ti bhet edhe personit t tret:
1. nse debitori dhe kreditori merren vesh ashtu, psh, banka nga e
cila ka marr hua kreditori;
2. nse sht caktuar sipas ligjit;
3. nse sht caktuar me vendim gjyqsor;
4. nse sht caktuar nga vet kreditori, psh, me asignacion;
5. nse personi i tret sht cedenti kurse debitori nuk sht i
njoftuar pr cedimin;
6. nse kreditori m von e paraqet pagimin pr personin e tret.

Deponimi i borxhit
Debitori ka mundsi q n mnyr t plotfuqishme ta bj pagesn
n gjykat dhe t konsiderohet sikurse tia kishte br vet
kreditorit. Pr tu br deponimi i borxhit duhet t plotsohen kto
kushte: 1. kreditori duhet t jet n vones me marrjen e borxhit; 2.
kur nuk dihet se ku sht kreditori; 3. kur kreditori sht i panjohur;
4. kur kreditori sht me paaftsi pr t vepruar dhe nuk e ka
prfaqsuesin e vet; 5. kur sht sendi i luajtshm, q ruhet leht
(parat, sendet e mueshme, etj.); 6. pr deponimin e br debitori
duhet ta njoftoj kreditorin nse di pr t ose vendbanimin e tij.
Prve deponimit t rregullt n gjykat, ekziston edhe deponimi
duke ia dhn sendin objektit tjetr, e ky quhet deponim me
ndrmjetsim sekuestrim. Ktu hyjn rastet e deponimit t sendit
t huaj n ruajtje, psh, drithrat, material ndrtimor, etj. Ruajtsin
sekuestrin duhet ta caktoj gjykata me krkes t debitorit, i cili
ruajtjen e bn n llogari dhe me shpnzime t debitorit.

Lnda e pagess
sht ajo t ciln debitori ia ka borxh kreditorit. Lnda e pagess
prbhet nga ekzekutimi i asaj q prfshin prmbajtjen e detyrimit.
Lnda e pagess mund t prbhet nga dorzimi i nj sendi, kryerja
e nj pune, veprimi i caktuar, dhnia e sasis s caktuar t parave,
nga mosveprimi ose psimi.
Zvendsimi i prmbushjes (datio in solutum)
Paraqitet kur debitori dhe kreditori merren vesh q n vend t
lnds s borxhit, debitori tia dorzoj lndn tjetr, psh, pr
vetur jep shumn e parave pr vler t njjt. Me zvendsimin e
prmbushjes bhet ndrrimi i marrdhnies ekzistuese t detyrimit,
ku ndrrohet lnda e dhnies, por lnda e detyrimit ngel e njjt.
Dhnia pr prmbushje (datio pro solvendo)
sht kur debitori i dorzon kreditorit ndonj send ose i cedon
krkesn me qllim q kreditori at send ta shes e t marr
krkesn, ashtu q nga ajo q ka fituar ta realizoj krkesn pr
vete, kurse tepricn eventuale tia kthej debitorit. Detyra shuhet
pas inkasimit t debitorit nga shuma e mbetur. Dhnia pr
prmbushje ekziston, kur debitori ia dorzon kreditorit veturn e vet
q ta shes dhe q me shumn e marr ta realizoj krkesn e vet,
kurse pjesn e mbetur t mimit tia kthej debitorit. N kt rast
kreditori merr pozitn e t autorizuarit.

Koha e pagess
Afat i pagess sht intervali kohor brenda t cilit duhet t
prmbushet detyrimi. Afatin e pagess e caktojn kreditori dhe
debitori me marrveshjen e tyre. Ky afat quhet i kontraktuar. Koha e
pagess mund t jet e caktuar n mnyr absolute (kur sht e
fiksuar kalendarisht, psh, 1 maj 2007, apo fundi i muajit maj); dhe
n mnyr relative (nse lidhet me ndonj ngjarje t caktuar, psh,
tre muaj pas martess s kreditorit, etj.). Nse kreditori dhe debitori
nuk e kan caktuar kohn e pagess, kt e bn ligji, psh, detyra e
ushqimit, mbajtjes, paguhet sukcesivisht n fillim t do muaji. N
ato raste kur kur nuk sht i caktuar afati me an t kontrats apo
t ligjit, kurse qllimi i puns, natyra e detyrs dhe rrethanat tjera
nuk krkojn ndonj afat pr prmbushje, kreditori mund t krkoj
menjher prmbushjen e detyrs, kurse debitori nga ana e vet
mund t krkoj nga kreditori q ta marr menjher pagesn. Kur
kreditori ia trheq vrejtjen debitorit q t bj pagesn, ai sht i
detyruar ta bj kt menjher, ashtu si sht i detyruar kreditori
ta marr pagesn kur debitori ia ofron kt. Prmbushja e detyrimit
mund t bhet para afatit t prmbushjes nse plotsohen kto
kushte:
1. afati i prmbushjes duhet t jet i caktuar n kontrat;
2. afati i prmbushjes duhet t jet n llogari t debitorit; dhe
3. debitori duhet t kt t drejt t mos e shfrytzoj kt veprim n
pak koh.
Vendi i pagess
Detyrimi duhet t prmbushet n vendin ku sht caktuar sipas
marrveshjes s kreditorit dhe debitorit, ose sipas ligjit. Kur vendi i
prmbushjes nuk sht caktuar me pun juridike e as me ligj, ai
caktohet n baz t qllimit t detyrimit, natyrs s detyrs dhe n
baz t rrethanave tjera. Sipas natyrs s detyrimit, vendi i
prmbushjes caktohet n kt mnyr: nse sendi sht i
paluajtshm, vendi i prmbushjes sht ku ndodhet sendi i till
locus rei site, kurse kur sht sendi i luajtshm, vendi ku sht
lidhur kontrata. Detyrimet me para prmbushen n vendin n t
cilin kreditori e ka vendbanimin apo vendqndrimin. Nse pagesa
bhet me virman, detyrimet me para bhen n selin e organizats
tek e cila jan mjetet n para t kreditorit.

Vrtetimi i pagess
Kur debitori i bn pagesn, ai lirohet nga detyrimi. Ai ka t drejt t
krkoj q kreditori pr kt t lshoj deftes me shkrim pr
marrjen e prestimit t debitorit, e cila shrben si prov pr debitorin
ndaj personave t tret ose ndaj gjykats. Kur debitori e ka n duar
t veta deftesn pr borxhin, ekziston supozimi relativ se sht
kryer pagesa. Nse sht lshuar dftesa pr borxhin kryesor,
supozohet se jan paguar kamatat, shpenzimet gjyqsore, nse ka
pasur.

Llogaritja e prmbushjes (imputacioni)

shtja e efektit t pagess ndrlikohet kur ndrmjet kreditorit dhe
debitorit ka m shum marrdhnie detyrimi dhe debitori e kreyn
pagesn e pjesshme me t ciln nuk i ka plotsuar t gjitha detyrat
e veta. N kt rast shtrohet shtja e llogaritjes s pagess s
kryer q bhet me marrveshjen e kreditorit dhe debitorit. Nse nuk
ekziston marrveshja, zbatohen kto rregulla:
1. nse nuk ekziston deklarata e debitorit pr llogaritjen e
prmbushjes, s pari prmbushn krkesat e arritura sipas radhs
pr prmbushje;
2. nse njkohsisht arrijn m shum detyra, s pari prmbushen
detyrimet m pak t siguruara, e kur t gjitha sigurohen njsoj, s
pari prmbushen ato q jan barr m e madhe pr debitorin;
3. nse detyrimet jan t barabarta n t gjitha aspektet,
prmbushen sipas radhs q jan krijuar, e nse njkohsisht jan
krijuar, ather ajo q sht dhn n emr t prmbushejs radhitet
n t gjitha detyrimet proporcionalisht me shumn e tyre.

SHUARJA E DETYRIMIT ME KOMPENSIM

Nocioni
Kompensimi sht nj mnyr e shuarjes s dy detyrimeve
reciproke dhe t njllojta gjer n shumn e detyrimit m t vogl.
Kompensimi paraqitet n rastet kur debitori bhet kreditor i
kreditorit t tij. Kur dy subjekte bhen reciprokisht edhe kreditor
edhe debitor, borxhet shuhen n trsi nse jan t vlers s njjt,
prkatsisht deri t vlera e m t voglit prej tyre nse jan t
vlerave t ndryshme. N kompensim marrin pjes s paku dy
subjekte: ai q realizon kompensimin dhe ai me t cilin realizohet
kompensimi.

Kushtet e kompensimit
Jan: q t ekzistojn krkesat reciproke, t njllojshme, likuide (t
vrteta), dhe t arritura.
Rastet n t cilat nuk mund t bhet kompensimi
Jan:
1. kur kreditori dhe debitori merren vesh pr disa krkesa t cilat
nuk mund t kompensohen;
2. krkesat q pr lnd t detyrimit kan aso sendesh t cilat nuk
mund t kompensohen;
3. krkesat e sendeve t cilat i jan dhn debitorit pr ruajtje ose
shrbim, ose q i ka ndaluar debitori n mnyr t padrejt;
4. krkesat q rrjedhin nga shkaktimi doloziv i dmit;
5. krkesat e shprblimit t dmit t shkaktuar me dmtimin e
shndetit ose me shkaktimin e vdekjes; dhe
6. krkesa q rrjedh nga detyrimi ligjor pr mbajtje.
Mnyrat e kompensimit
Jan: me vullnetin e palve (kompensimi kontraktor), n baz t
ligjit, dhe n baz t vendimit gjyqsor.
Kompensimi kontraktor
sht kur debitori dhe kreditori lidhin kontrat me t ciln merren
vesh pr kompensimin e krkesave t tyre reciproke. N at rast ata
i vrtetojn edhe kushtet e rrafshimit.
Kompensimi ligjor
sht ai kompensim n situata kur kompensimi bhet automatikisht
n at mnyr kur dy krkesa q gjenden njra ndaj tjetrs i
plotsojn kushtet e parapara ligjore pr kompensim. Ky kompensim
konsiderohet si mjet dhune pr inkasimin e borxhit, dhe bhet pa
njohurin e kreditorit dhe t debitorit.
Kompensimi gjyqsor
sht kur n kontest para gjykats i padituri, q nuk e mohon
borxhin ndaj kreditorit, thekson se edhe ai ka krkes t caktuar
ndaj paditsit, duke paraqitur kundrshtimin pr kompensim i cili
sht me karakter proceduralo-juridik. Rrafshimi i krkesave n kt
rast bhet n baz t vendimit gjyqsor.
Efekti i kompensimit
Shprehet n shuarjen e detyrimeve ekzistuese n mes debitorit dhe
kreditorit, ashtu q krkesat reciproke t tyre t shuhen nse jan
n vllim t njjt. Nse nuk jan me vllim t njjt, bhet shuarja
e krkess m t vogl, kurse m e madhja zvoglohet pr at pjes
sa ka qen krkesa m e vogl dhe do t mbetet n at pjes, e cila
e tejkalon krkesn e shuar. Krkesa nuk mund t bhet n dm t
personave t tret. Me kompensimin e krkess kryesore shuhet
edhe ajo akcesore (pengu, dorzania, hipoteka, etj.).

SHUARJA E DETYRIMEVE ME FALJEN E BORXHIT

Nocioni i faljes s borxhit
Falja e borxhit sht mnyr vullnetare e shuarjes s detyrimeve n
baz t deklarats s kreditorit me t ciln deklaron se nuk ka pr
t krkuar kurrfar pagese nga debitori. Pr faljen e borxhit sht e
domosdoshme deklarata mbi plqimin e debitorit dhe t kreditorit.
Nse nuk ekziston plqimi i debitorit, deklarata e kreditorit nuk
paraqet faljene borxhit por premtimin e njanshm t kreditorit
dhn debitorit se prej tij nuk ka pr t krkuar pagimin e krkess.
Kontrata mund t lidhet gojarisht, me shkrim, drejtprdrejt ose
nprmjet gjykats.
Llojet e faljes s borxhit
Klasifikohen sipas kritereve t caktuara, si jan: pjesmarrja e nj
apo m shum kreditorve n faljen e borxhit (falje individuale ose
kolektive), dhe vllimi i borxhit (falje e plot ose e pjesshme).
Efekti i faljes s borxhit
Shprehet n shuarjen e krkess. N rast t faljes s plt t borxjit,
krkesa shuhet n trsi, si ajo kryesore, ashtu edhe ajo akcesore.
Me faljen e pjesshme, krkesat kryesore dhe akcesore shuhen n
at mas, n t ciln sht falur borxhi. Me faljen e borxhit nuk
mund t cenohen t drejtat e personave t tret (e drejta e gzimit
t fryteve t krkess nga e cila ka hequr dor kreditori, e drejta e
pengut, etj.).

SHUARJA E DETYRIMEVE ME PRTRIRJE (NOVATIO)

Nocioni i prtrirjes
Prtrirja (novatio) sht mnyr e shuarjes vullnetare t detyrimit,
dhe bhet n at mnyr q kreditori dhe debitori merren vesh q
detyrimin ekzistues t plotfuqishm ta zvendsojn me tjetrin, i
cili dallohet nga i vjetri pr nga lnda ose pr nga baza. Prtrirjen
duhet kuptuar n mnyr t dyfisht: ajo paraqet mnyrn e
shuarjes s detyrimit t vjetr dhe do t thot edhe krijim i detyrimit
t ri. Prtrirja konsiderohet si modifikim i marrdhnies se
detyrimit, por prtrirja nuk do t thot ndrrim i personalitetit t
debitorit dhe kreditorit. Prtrirja dallohet nga ndrrimi i
prmbushjes n t ciln debitori n nj detyrim t njjt me
prmbajtje t caktuar, jep dika tjetr dhe lirohet prfundimisht nga
detyrimi. Ndrrimi i prmbushjes sht prmbushje e detyrimit,
kurse prtrirja nuk sht prmbushje, por shuarje e detyrimit t
vjetr dhe krijimi i atij t ri.
Kushtet e prtrirjes (novatio)
Jan:
1. t ekzistoj detyrimi i vjetr i vlershm;
2. t krijohet detyrimi i ri i vlershm;
3. t ekzistoj dallimi midis detyrimit t vjetr dhe t ri;
4. dhe t ekzistoj qllimi i palve pr ta kryer prtritjen.

Efekti i prtrirjes
sht shuarja e detyrimit t vjetr dhe krijimi i atij t ri n mes
debitorit dhe kreditorit t njjt. Me shuarjen e detyrimit t vjetr
shuhet edhe pengu, dorzania, me prjashtim kur me dorzanin apo
pengdhnsin sht kontraktuar ndryshe.

BASHKIMI I KRKESAVE DHE BORXHIT KONFONDIMI

Nocioni i konfondimit
Konfondimi sht mnyr e shuarjes s detyrimit. N kt mnyr
borxhi dhe krkesa shkrihen n nj subjekt. N rast se i njjti subjekt
bhet edhe kreditor edhe debitor n marrdhnien e njjt t
detyrimit, detyrimi do t shuhet, sepse nuk mundet q dikush ti kt
borxh vetvetes. Pr personat fizik konfondimi paraqitet me an t
sukcesorit universal, ashtu q debitori e trashgon kreditorin ose
anasjelltas. Konfondimi mund t krijohet edhe t sikcesori singular
n at mnyr q krkesa do ti cedohet vetm debitorit. Konfondimi
paraqitet edhe t personat juridik me rastin e bashkimit, integrimit
t ndrmarrjeve ekonomike, me rast t gjitha t drejtat dhe
detyrat e ndrmarrjeve t bashkuara kalojn n ndrmarrjen e
formuar rishtas, kurse krkesat reciproke ndrmjet ndrmarrjeve t
bashkuara shuhen.

Rastet kur nuk mund t shkaktohet konfondimi

Jan:
1. kur dorzani bhet kreditor, detyra e dorzanit nuk shuhet;
2. detyra e regjistruar n librin publik nuk shuhet me konfondim kur
bhet regjistrimi i fshirjes;
3. konfondimi nuk mund t sjell shuarjen e detyrimit, nse me t
do t cenohen t drejtat e personave t tret (pengu, frytet, etj.);
4. konfondimi nuk shkaktohet kur letra e prursit gjendet n duart
e dhnsit t saj (botuesit);
5. nuk mund t shkaktohet konfondimi kur kreditort e
trashgimlnsit krkojn ndarjen e pasuris s trashgimlnsit
nga pasuria e trashgimtarit, me rast kreditort e trashgimlnsit
e rezervojn pr vete t drejtn q ata s pari t paguhen nga
trashgimia, e n rast s pas tyre ngel dika, t paguhen kreditort
e trashgimtarit;
6. konfondimi nuk shkaktohet edhe n rastin kur marrsi i sendit t
ngarkuar me hipotek paguan kreditorit t hipotekuar.

Efektet e konfondimit
Shprehen me shuarjen e detyrimit kryesor dhe akcesor (dorzania,
pengu, hipoteka, etj.). efektet e konfondimit krijohen n detyrimet
solidare pasive, n t cilat detyrat e debitorve t tjer zvoglohen
pr shumn q i bie ktij. N detyrimet solidare aktive, kur n nj
subjekt t kreditorit solidar bashkohet edhe vetia e debitorit, do
kreditor ka t drejt t krkoj nga ai vetm pjesn e vet t
krkess.

SHUARJA E DETYRIMEVE ME SKADIMIN E KOHS

Nocioni i skadimit t kohs
Skadimi i kohs sht mnyr vullnetare e shuarjes s detyrimeve,
kur me an t kontrats sht caktuar koha e zgjatjes s detyrimit,
por mund t prfshihet edhe n mnyrn kundr vullnetit t palve
kur me ligj ose me vendim t gjykats sht caktuar koha e zgjatjes
s detyrimeve. Kjo mnyr e shuarjes s detyrimeve vlen pr
detyrimet e prhershme dhe sukcesive. Koha e zgjatjes s detyrimit
mund t caktohet me kontrat, me testament, me vendim gjyqsor,
dhe me ligj. Me kalimin e kohs detyrimi shuhet dhe n t ardhmn
nuk ekziston m. Si raste t shuarjes s detyrimeve me skadimin e
kohs konsiderohen: 1. kontrata mbi marrdhnien e
ennqiragjinjeve q lidhet me afat prej viteve dhe pas skadimit t
ktij afati, detyrimi shuhet; 2. lnsi ia l detyrimin trashgimtarit
me legat q ti paguaj ndonj subjekt 1000$ pr do muaj deri n
moshn madhore t tij; 3. sipas ligjit ekziston detyra e vllait t
madh q ta mbaj vllaun e mitur deri n moshn madhore.

MNYRAT E SHUARJES S DETYRIMEVE KUNDR VULLNETIT

T SUBJEKTVE
Vdekja e subjektve
Shkakton shuarjen e detyrimit prkundr vullnetit t subjektve. Si
rregull, detyrimi nuk shuhet pas vdeekjes s subjekteve t tij, por
kalon n trashgimtart e tyre. N disa raste ka detyrime t cilat
shuhen pas vdekjes, me vdekjen e debitorit apo kreditorit shuhet
detyrimi n rast se sht krijuar duke pasur parasysh vetit
personale t ndonjrs nga palt kontraktuese, ose aftsit
personale t debitorit. Pra, sht fjala pr detyrimet intuita
personae, ku bjn pjes: detyrimet nga kontr mbi autorizimin
(vdekja e autorizuesit); mbi ortakrin (vdekja e ortakut); mbi
mbajtjen e prjetshme (vdekja e marrsit apo dhnsit t mbajtjes);
mbi veprn (vdekja e rrobaqepsit apo klientit t tij); detyra e
shprblimit t dmit jomaterial (nse vdes i dmtuari). N kto raste
me vdekjen e njrit nga subjektt n detyrim, detyrimi shuhet dhe
nuk krijon efekte juridike.
Shuarja e detyrimeve me urdhrin e ligjit
Sipas urdhrit t ligjit detyrimet kontraktore shuhen, por mund t
anulohen edhe detyrimet e krijuara, psh, nga letrat e prursit.
Anulimi i kontratave absolutisht t pavlefshme n baz t vendimit
gjyqsor, shkakton shuarjen e detyrimit, me rast vendimi gjyqsor
sht me karakter konstituiv. Kontrata mbi shfrytzimin e baness
mund t shuhet me urdhrin e ligjit n dy raste:
1. nse titullari i t drejts pr banes pa shkaqe t arsyeshme nuk
hyn n banes n afat prej 30 dite nga dita e lidhjes se kontrats;
dhe
2. nse ndrtesa n t ciln sht banesa duhet t rrnohet me
katvendimin e organit kompetent, apo n baz t aktvendimit duhet
ta lshoj banesn sepse nuk i plotson kushtet higjieno-teknike.
Shuarja e detyrimeve me denoncim
Denoncim kemi kur koha e zgjatjes s marrdehnies s borxhit nuk
sht caktuar, prandaj secila an mund ta ndrprej me denoncim.
Denoncimi sht shprehje e njanshme dhe joformale e vullnetit t
njrs pal drejtuar pals tjetr pr shuarjen e detyrimit. Secili
subjekt mund ta sjell denoncimin nprmes gjykats dhe n mnyr
jashtgjyqsore. Me denoncim paralajmrohet subjekti tjetr se
detyrimi konkret n mes tyre duhet t shuhet, psh, denoncimi vjen
n shprehje t kontrata e qiras, etj. Detyrimi shuhet me denoncim
kur skadon afati i denoncimit i cili sht i saktsuar me kontrat, e
nse afati nuk sht i caktuar me kontr, detyrimi shuhet pas
skadimit t afatit t caktuar me ligj, ose me doke, apo me skadimin
e afatit plotsues. Efekti kryesor i denoncimit sht shuarja e
detyrimit.
Pamundsia e prmbushjes
Ekziston kur pas astit t krijimit t detyrimit sht paraqitur ngjarja
q ia bn t pamundshme debitorit q ti prmbush detyrat e veta.
Me paraqitjen e ngjarjes s till, qllimi i detyrimit nuk mund t
realizohet, gj q sjell shuarjen e detyrimit n trsi.
Llojet e pamundsis s prmbushjes
Pamundsia e prmbushjes mund t shkaktohet nga ngjarjet e
ndryshme natyrore, si jan: trmetet, zjarrt, vrshimet, thatsirat,
etj. Kto ngjarje shkaktojn pamundsin e prmbushjes s
detyrimit, e cila mund t jet e llojeve t ndryshme, por me nj
vler dhe rndsi praktike jan kto:
1. pamundsia fizike;
2. pamundsia juridike;
3. pamundsia objektive dhe subjektive;
4. pamundsia e plot dhe e pjesshme; dhe
5. pamundsia fillestare dhe e mvonshme.

Kushtet e pamundsis
Jan: q t shkaktohet pamundsia e prmbushjes pas astit t
krijimit t detyrimit dhe pamundsia e prmbushjes t mos jet
shkaktuar me fajin e debitorit por nn ndikimin e fuqis madhore.
Efektet e pamundsis s prmbushjes
Pamundsi e plot e prmbushjes paraqitet kur lnda e detyrimit
zhduket n trsi. Nse paraqitet pamundsia e till, detyrimi
shuhet ipso facto n trsi. N pamundsin e pjesshme, kur
detyrimi bhet n nj pjes i pamundshm pr prmbushje, debitori
lirohet nga detyra pr at pjes e cila sht e pamundshme q t
prmbushet.

Parashkrimi
Nocioni
sht mnyr e shuarjes s detyrimeve kundr vullnetit t
subjekteve. Parashkrimi sht humbje e mundsis juridike q me
an t padis t krkohet prmbushja e detyrimit pas skadimit t
afatit, i cili sht prcaktuar me ligj. Me parashkrim nuk humbet e
drejta n trsi, por mundsia e realizimit t autorizimit me an t
mjeteve t dhuns, t cilat i prmbajn t drejtat subjektive. Por, n
rast se debitori e prmbush detyrimin e parashkrir nuk ka t drejt
t krkoj kthimin e asaj q e ka dhn, edhe nse e ka ditur se
detyra sht parashkrir, sepse nuk ka paguar dika q nuk ka
pasur borxh. Me parashkrimin e krkess kryesore parashkruhen
edhe ato akcesore (krkesat e fryteve, kamatave, shpenzimeve,
etj.). Nse parashkruhen krkesat ndaj debitorit kryesor,
konsiderohet se sht parashkruar edhe krkesa ndaj atij akcesor
(dorzanit). Nse detyra e debitorit ka qen e siguruar me peng ose
me hipotek, pas parashkrimit t detyrimit kreditori mund t
paguhet nga sendi i ln. Parashkrimi nuk i prfshin t gjitha t
drejtat subjektive. Si rregull, nuk parashkruhen t drejtat reale, por
vetm ato t detyrimeve, mirpo, ka disa t drejta t detyrimeve t
cilat nuk shuhen me parashkrim, si detyra e mbajtjes si detyrim
ligjor dhe e drejta q t ndahen sendet e prbashkta. sht i
ndaluar renoncimi nga parashkrimi. Debitori nuk mund t
renoncohet para skadimit t kohs s caktuar pr parashkrim, por
nse kjo ndodh, klauzola e till nuk krijon efekte juridike. Rregullat e
parashkrimit jan rregulla imperative, sepse me vullnetin e palve
nuk mund t ndryshohen, por duhet t respektohen.
Koha e parashkrimit
Pr parashkrimin sht me rndsi q t vrtetohet koha se kur
fillon t rrjedh afati i parashkrimit. Nse detyrimi sht n dare,
facere afati i parashkrimit fillon t rrjedh prej dits s par kur
kreditori ka pasur t drejt t krkoj prmbushjen e detyrimit, nse
me ligj pr disa raste nuk sht parapar ndryshe. Nse detyra
prbhet nga mosbrja, apo nga psimi, parashkrimi rrjedh prej
dits kur debitori ka br dika ose nuk ka psuar dika q sht
dashur t mos bj, prkatsisht t psoj. Llogaritja e afateve bhet
sipas ditve.

Afatet e parashkrimit
Ligji ka parapar afatin e prgjithshm t parashkrimit dhe afatet e
veanta pr disa lloje t krkesave. Nse pr krkesat e caktuara
nuk sht parapar afati i veant, pr ato zbatohet afati i
prgjithshm. afati i prgjithshm i parashkrimit sht 10 vjet (n
kt afat parashkruhen t gjitha krkesat pr t cilat nuk sht
caktuar me ligj ndonj afat tjetr i parashkrimit; n afatin e
prgjithshm prej 5 vjetsh parashkruhen t gjitha detyrimet, nse
me ligj nuk sht caktuar ndonj afat i veant), kurse si afate t
veanta paraqiten afati 3 vjear (krkesat e kohpaskohshme,
krkesat reciproke t personave juridik, krkesat nga kontr mbi
qiran, nga kompensimi i dmit, etj.), dhe 1 vjear i parashkrimit
(krkesat lidhur me pagimin e energjis elektrike, ujit, ngrohjes, etj,
krkesat e posts, etj.). Kemi edhe afatin subjektiv dhe objektiv.
Afati subjektiv i parashkrimit ka t bj me fillimin e parashkrimit nga
asti kur kuptohet pr dmin e shkaktuar ngn i dmtuari, ose nga
rasti kur kuptohet pr dmin e shkaktuar nga i dmtuari, ose nga
rasti kur kuptohet shkaktuesi i dmit. Afati objektiv sht afat
absolut dhe fillon t rrjedh nga asti objektiv, pra nga shkaktimi i
dmit.

Ndalja e parashkrimit
Paraqitet n ato raste kur ligji urdhron q rrjedhja e parashkrimit t
ndalohet pr nj koh t caktuar dhe q pas kalimit t asaj kohe t
filloj rrjedhjen. Parashkrimi ndalet nse paraqiten kto raste: 1.
parashkrimi nuk rrjedh n krkesat ndrmjet bashkshortve; 2.
ndrmjet prindrve dhe fmijve, kujdestarit dhe t mbrojturit,
derisa t zgjat e drejta prindrore ose e kujdestaris; 3. gjat kohs
s mobilizimit dhe lufts sa u prket krkesave t subjekteve me
detyra ushtarake; 4. gjat tr kohs pr t ciln kreditori pr shkak
t pengesave t pakaprcyeshme nuk ka mundur me an t
gjykats t krkoj prmbushjen e detyrimit. Ajo q e karakterizon
ndaljen e parashkrimit sht se kur ndrpritet arsyeja pr t ciln
ligji urdhron q parashkrimi t ndalet, ather ai vazhdon t rrjedh.

Ndrprerja e parashkrimit
Mund t shkaktohet me veprimin e debitorit ose me veprimin e
kreditorit. Parashkrimi ndrpritet kur debitori e pohon borxhin.
Pohimi i drejtprdrejt i borxhit mund t bhet me shkrim, me goj,
kurse pohimi i trthort sht kur jepet dhnia e kesteve, pagimi i
kamatave, dhnia e sigurimit. Mnyrat e pohimit t borxhit jan kur
debitori krkon nga kreditori t caktoj afatin pr pagim, ose kur
kreditori apo debitori bjn negociata pr mnyrn e prmbushjes
se detyrimit si sht marrja e borxhit ose e prmbushjes. Rastet
m t shpeshta t ndrprerjes s parashkrimit shkaktohen me
veprimin e kreditorit. Ndrprerja e parashkrimit shkaktohet me
ngritjen e padis kukndr debitorit para gjykats me qllim q t
vrtetoj, t siguroj ose t realizoj krkesat si jan: mbshtetja
n mbrojtje nga shqetsimi juridik, paraqitja e krkess n proc e
falimentimit mbi pasurin e debitorit. Parashkrimi nuk ndrpritet me
dorheqje, me hedhje posht ose me refuzimin e padis. Pr
ndrprerje t parashkrimit nuk mjafton vrejtja e kreditorit, por
duhet t konkretizohet duke e ushtruar t drejtn subjektive pran
organit prkats.
Dallimet e parashkrimit dhe usucapio
Me an t parashkrimit humb e drejta, mundsia e realizimit t s
drejts s caktuar me mjete t dhuns, ndrsa me an t usucapios
fitohet n mnyr origjinale pronsia, e drejta e shfrytzimit, e
drejta e servitutit duke br kryerjen faktike t s drejts brenda nj
kohe t caktuar dhe duke e pasur posedimin e atij sendi.

Parashkrimi dhe prekluzioni

Me an t parashkrimit humb e drejta q me mjete t dhuns t
realizohet nj e drejt, kurse t preklizioni shkaktohet humbja e t
drejts n trsi pas skadimit t kohs s caktuar me ligj. Afatet e
parashkrimit jan t shumta , pr nga numri, kurse afatet prekluzive
pr nga numri jan t pakta dhe m t shkurtra pr nga kohzgjatja e
tyre dhe jan afate t rrepta ligjore. Rregullat e parashkrimit mund
t ndalen dhe t ndrpriten, kurse ato t prekluzionit nuk mund t
ndalen as t ndrpriten. Pr afatet prekluzive kujdeset gjykata,
kurse pr ato t parashkrimit subjektet e caktuara (sipas iniciativs
s tyre). Afatet prekluzive i cakton ligji, gjykata dhe me pun
juridike, kurse afatet e parashkrimit i parasheh vetm ligji.