TAALGENOOT

jou taalgenot
FUTURISME
HERFS 2017

HERFS 2017
R31 (BTW ingesluit)
 Het jy t kon dink?
T
oe ek n tjokkertjie
was, het ek
gedink ons sou
teen hierdie tyd vlieg.
Bane bo ons koppe met
duisende vliende motors
soos in Blade Runner. Dis
my vriend Mark aan die
woord, terwyl hy besig is om
n video op sy selfoon te
redigeer. Het jy t gedink jy sal n
hele rekenaar in jou telefoon h? vra ek
met n glimlag.
Baie dinge het verander sedert ons
kinders was. Ek onthou nog hoe almal na
hartelus gerook het, om een voorbeeld
voor te hou. Op vliegtuie en in
supermarkte. Genade, man, sommer in
die dokter se spreekkamer (terwyl di
lustig saam rook). Watter dinge wat ons
nou doen, sal ons in die toekoms beskou
as bisar? (bl. 32)
Deesdae is dit dalk die spoed waarteen
alles verander wat vir my
kommerwekkend is. Jy kan vandag vir n
sosialemediakursus gaan, maar teen
volgende maand het dit so verander dat jy
weer moet gaan. Sosiale media het alles
kom staan en verander. Behalwe dat dit
dien as n platform vir mense om hul
maaltye, katte en hulself af te neem is dit
ook n teelgrond vir propaganda en
leuens. Skakels na misleidende webwerwe
is oral. Lees gerus die storie oor die
postwaarheid-fenomeen op bl. 62.
Verbeel jou hoe dit 50 jaar van nou
gaan lyk. Robotte gaan op ons
intelligensie- en emosionele vlak wees.
Slimfone gaan teen die jaar 2029 in ons
brein ingeplant wees. Voorspel dit
onsterflikheid vir ons? Volgens die storie
op bl. 26 heel moontlik, ja. En wat sou
ons eie Siener van Rensburg (bl. 50) ges
het? Soveel dinge van die verlede keer
egter terug; dink maar aan langspeelplate.
Sal CDs 40 jaar van vandag net so gesog
wees? Uitgewers wreldwyd het die
dood van die boek gevrees. Min het
hulle geweet dat niks die reuk van ink en
die gevoel van papier kan vervang nie.
Boeke is sterk op pad terug en
besig om e-boeke uit te stof
(bl. 24). Nog n voorbeeld is
die jeug dit blyk dat
jongmense konserwatiewer
is as hul voorgangers (bl.
42). (My pa sal seker in sy
pyptabak stik oor hierdie
stelling.)
Ons s ook totsiens aan n
merkwaardige man, ons besturende
direkteur, Japie Gouws (bl. 74). Mag die
toekoms vir hom net goeie dinge inhou.
Dalk het die tyd aangebreek om na n
primitiewer bestaan terug te keer. Waar
mense nog om n etenstafel kan sit en
koffie drink, gesels en debatteer. Iemand
in die o kyk en jou standpunt stel. In
stede daarvan om soos n kantoorstoel-
kryger gesigloos en vol bravade agter n
rekenaar jou teenstanders te pak. Trek jou
tjokkertjie weg voor die televisie en tablet
en wys hom hoe lekker dit is om kennetjie
of bok in die hok te speel. Of boom te
klim. Wys hom die waarde van
persoonlike interaksie. Vertel spookstories
om n kampvuur sonder om dit van n
slimfoon te wil lees.
Maar ek weet ook tyd staan nie stil nie.
Ek onthou nog die sding op my ouer
broer se skooltas jare gelede wat hy met n
koki gekrap het: Time waits for no man, so
go, man, go. Tyd wag inderdaad vir
niemand. Die geheim l in balans. Om
tyd te maak vir dinge wat sekerlik 50 jaar
van vandag as primitief beskou sal word.
Of wat vandag as primitief beskou word.
Dinge wat waardevol is, is tydloos.
Nietemin, ek is steeds opgewonde oor dit
wat die toekoms inhou.
En ten minste sit ek en Mark nog en
drink n koppie koffie en kommunikeer
van aangesig tot aangesig al was hy besig
op sy foon toe ek hier aankom. Dis reeds n
tree in die regte rigting. Volgende: Om
kuierafsprake te rel wat slimfoon-loos is.
Ek hoor mense doen dit al.
Hier is Taalgenoot se Futurisme-
uitgawe; ek hoop julle geniet hom.
Johan Jack Smith
Redakteur Johan Jack Smith
Produksieredakteur Martie Swart
UITLEGKUNSTENAAR Marelise Scholtz
HOOF: DIGITALE MEDIA Reza van Rooyen
Taalversorging Marli Swanepoel,
Jacques Liebenberg en Marietjie du Plessis
Intekenare Lillian Meyer 011 919 9112 of
LillianM@atkv.org.za of Taalgenoot@atkv.org.za
bemarking & advertensies
Johan Jack Smith: JohanS@atkv.org.za
Reza van Rooyen: Rezav@atkv.org.za
Drukkers Paarl Media Cape
Versending Prosource Technologies (Pty) Ltd
Taalgenoot
Vir redaksionele of advertensienavrae
Posbus 4586, Randburg 2125
Tel.: 011 919 9000 Faks: 011 919 0208
Vrybelnommer: 0800 00 2209
E-pos: JohanS@atkv.org.za
Webwerf: www.atkv.org.za
ATKV-hoofkantoor
Vir adresveranderings of ledenavrae
Posbus 4586, Randburg 2125
Tel.: 011 919 9000 Faks: 011 919 0205
Vrybelnommer: 0800 00 2209
E-pos: atkv@atkv.org.za
Webwerf: www.atkv.org.za
Lapa Uitgewers
Posbus 123, Pretoria 0001
Tel.: 012 401 0700 Faks: 012 401 0734
E-pos: lapa@lapa.co.za
Oorde
Buffelspoort Die Oordbestuurder, Privaatsak X222,
Mooinooi 0325. Tel.: 014 572 1000 Faks:
014 572 1010. E-pos: buffelspoort@atkv.org.za
Drakensville Die Oordbestuurder, Posbus 53,
Jagersrust 3354. Tel.: 036 438 6287 Faks:
036 438 6524. E-pos: drakensville@atkv.org.za
Eiland Spa Tel: 015 386 8000 Faks: 015 386 8032
E-pos: eilandspa@atkv.org.za
Goudini Spa Die Oordbestuurder, Posbus 47,
Rawsonvile 6845. Tel.: 023 349 8100 Faks:
023 344 3158. E-pos: goudini@atkv.org.za
Hartenbos Die Oordbestuurder, Posbus 3, Hartenbos
6520. Tel.: 044 601 7200/19/21 Faks: 044 695 0770
E-pos: hartenbos@atkv.org.za
Klein-Kariba Die Oordbestuurder, Posbus 150, Warm-
bad 0480. Tel.: 014 736 9800 Faks:
014 736 3457. E-pos: kariba@atkv.org.za
Natalia Die Oordbestuurder, Posbus 11,
Winkelspruit 4145. Tel: 031 916 4545/6 Faks:
031 916 2212. E-pos: natalia@atkv.org.za
Besprekings vir enige van die ATKV-oorde kan ook
weeksdae vanaf 08:00 tot 17:00 by die sentrale
besprekingsnommer op hoofkantoor 011 919 9076 of
011 919 9058 gemaak word
TG word uitgegee deur die ATKV, Posbus 4586, Randburg
2125. Die menings uitgespreek in TG weerspiel nie
noodwendig die amptelike standpunt van die ATKV nie.
Geen deel van die inhoud mag sonder die toestemming van
die redakteur elders gebruik word nie. Alle medewerkers,
fotograwe en kunstenaars doen afstand van hul outeursreg
sodra n bydrae in TG gepubliseer is. TG neem nie
aanspreeklikheid vir die taalkorrektheid of voorkeur van die
taal van adverteerders of advertensies nie. Die menings en
standpunte uitgespreek deur lesers, skrywers en kunstenaars
in TG is nie noodwendig die standpunt van die ATKV nie.
7
VOORBLAD

Moontlikhede
Onbeperk

36 Taalgenoot | HERFS 2017

HERFS 2017 | Taalgenoot 37
VOORBLAD
Vir Dean-John Smith is elke rol wat hy aanpak
soos n jas wat netjies pas...
A
s tjokkertjie wou hy n dokter
word; later n barber, want die
man wat my hare geskeer het, was
so vinnig met sy blade. Sy ma-
hulle het weer gereken die
preekstoel is sy voorland, want
Sondae het ek loop en preke namaak.
Toe word hy sommer lles: n Gespierde bokser voor
sy grootste geveg; n kil Spanjaard met swart puntstewels
en n kronkelende sweep; n slaaf; n verloopte weeskind;
n gangster met tatoes en die naam Gogo Fairytale...
Want Dean-John Smith is n akteur en mense
namaak is sy kos.
Lae soos n ui
Ek soek net parkering, piep die boodskap op my foon.
Op sy profielfoto trek die jong man verspot skewegesig.
Dis n snikwarm Vrydagmiddag in Stellenbosch.
Eerstejaars dwaal rond. Elke dan en wan haak een op n
straathoek vas om eers sy foon-GPS te kan raadpleeg. In
die koffiewinkel word Instagrams van die vakansie
vergelyk. Dis die begin van n nuwe akademiese jaar.
Maar waar die 24-jarige Dean-John in 2015 nog een van
hulle was, staan hy vanjaar reeds aan die begin van die
tweede fase van sy blinknuwe loopbaan di van
sepie-ster. Hy maak in April sy buiging in kykNET se
gewilde Suidooster.
As jong akteur het hy al n rits hoprofielrolle op sy
CV; boonop het hy in sy tweede jaar n Fleur du
Cap-prys as die mees belowende student (hy is vanjaar
weer benoem vir beste manlike byspeler vir Amy Jephta
se Kristalvlakte) ontvang. Verlede jaar is hy met n
Fista-prys as die beste mansbyspeler vir Die dag is bros
teenoor Sandra Prinsloo bekroon en vroer vanjaar is hy
in dieselfde kategorie vir sy spel as een van die lede van
die Mongrelsbende in Kristalvlakte benoem.
Twee fliekrolle volg later vanjaar: Die een Etienne
Fourie se Liewe Kersfeesvader en die ander Corn van
Rooyen se Vaselinetjie, gegrond op Anoeschka von Meck
se blitsverkoper. Laasgenoemde is n uitvloeisel van sy rol
38 Taalgenoot | HERFS 2017
in die oorspronklike verhoogopvoering deur Henry
Mylne. Di het hy as graad 10-leerder losgeslaan in wat
toe nog Stad Kaapstad se toneelkompetisie vir
horskoolleerders was. In graad 11 het hy in di
kompetisie gesevier.
Hy is inderdaad n baie talentvolle kind met
ongelooflike potensiaal, SMS die teaterregisseur
Marthinus Basson toe ek uitvra. Marthinus was Dean-
John se studieleier vir sy honneurs in drama. Hy is
gesend met charisma, die soort gesig wat jy oor n
afstand lees, n toeganklike persoonlikheid en n behoefte
om dit met n gehoor te deel.
Ek het altyd lang gesprekke met die studente gehad
oor hoe ontwikkel jy jouself in n bedryf wat jou net
op een manier sien en s wil gebruik. Ek vermoed almal
wil hom h, maar hopelik nie net vir laag een nie. Daar
is mr aan hom.
Uitstaanrol
Dis einste daardie eerste laag, die gesig en lyf, wat die
koppe laat draai toe hy in n vaal T-hemp,
riempiehangertjie, kortbroek en plakkies oor die pad
drafstap. Sy groen o val eerste op toe hy die stoel
naderhark. Splintergroen, soos outydse albasters. Saam
met die boog van die donker wenkbroue, vol mond en
effense duikie bo die ken is dit amper n vroulik, sensuele
gesig.
Maar die geskeerde kop en bonkige skouers is
allesbehalwe fyn of vroulik. Trouens, van die Britse
dramaturge Richard Crowe en Richard Zajdlic se Cock
and Bull Story, waarin Dean-John die bokser TJ teenoor
sy studentevriend Edwin van der Walt speel, skryf die
resensent Danie Botha onder meer woordeboekmakers
kry n paar gawe, vars woorde vir ons manne se
anatomie.
Di opvoering is in Maart op die US Woordfees in
Stellenbosch herhaal. Ja, dis rf, bieg Dean-John. Die
testosteroon vli. Klein dingetjies krap. Soos Edwin wat
my kort-kort agter die kop tik.
Die stuk wentel om n konfrontasie in n kleedkamer
 My pa s altyd sy een
dogter is in arbeids-
terapie; die ander in
skoonheidsterapie; en
sy seun kort terapie!
HERFS 2017 | Taalgenoot 39
VOORBLAD

40 Taalgenoot | HERFS 2017

tussen twee boesemvriende die een n bokser wat
regmaak vir sy grootste geveg; die ander sy kleintydse
pel, wat ook sy afrigter is. Dis mannepraatjies. Locker
room. Girls en gays. Die ouens beweeg al hoe nader aan
mekaar en dan draai dinge om.
Vir Marthinus, wat regisseur was van Cock and Bull
Story, is TJ een van Dean-John se uitstaanrolle. Hy
sonder ook sy vertolkings in Edward Albee se Zoo Story
en Federico Garcia Lorca se Bloedbruilof uit.
Van sy ou leermeester s Dean-John: Marthinus gee
leiding op s n manier jy voel die oplossing kom van j
af. Hy sit daar in die donker en teken, of brei, of speel n
speletjie op sy tablet en jy dink maar die man het mos
nou nks opgelet van wat hier op die verhoog aangaan
nie. En dan kyk hy op en s jou presis wat jy gedoen
het en hoe jy dit kan verbeter.
Sonder sy Jockey
Dean-John se eerste hoofrol het in die middel van sy
eerste jaar gematerialiseer toe n senior hom voor die
biblioteek aan die arm gryp en s: n Derdejaar soek n
coloured met groen o. Dit was vir Liani Jansen van
Vuuren se regieprojek Slaaf, waarvan opvoerings
uiteindelik tot in die Iziko-slawehuis gedraai het.
Om nog vars van Malmesbury s in die kollig gegooi
te word was nerve-racking. Maar dit het my gedwing om
vroeg al die verhoog my huis te maak en, nee, ek was
nie in die gesig gevat deur die beskrywing nie. Eks
coloured. Eks bruin. Eks kleurling. Eks hotnot. Dis nie
die woord wat aanstootlik is nie, maar die bedoeling
daaragter. En n rol is n rol. Dis soos n jas wat jy
aantrek.
Die een ding wat hy wel verloor het nadat hy
klaargemaak het by die Schoonspruit- Sekondre Skool,
n skool vir die kunste op sy tuisdorp, is sy bry. Maar as
ek teruggaan huis toe, bry ek maar weer. Daar is dit
snaaks as jy ni bry nie.
Anders as sy pa, wat n onderneming besit wat TVs
herstel, is Dean-John nie n man vir die praktiese nie.
Gee my eerder die droom en die beplanning. Toe ek
klein was, kon ek en die bure se seuntjie, Sergio Rooms,
ure lank in die jaart sit en paaie skraap en hindernisse vir
ons karretjies bou. Maar wanneer dit by speel kom, was
ons verveeld.
Sy gesinslede is nie groot teatergangers nie en hulle
verstaan nie altyd wat hy doen nie. Malmesbury het nie
daai soort kultuur nie. My pa s altyd sy een dogter is in
arbeidsterapie; die ander in skoonheidsterapie; en sy seun
kort terapie! Maar hulle is my grootste support system.
S gebeur dit dat die hele gesin, ouma inkluis, laat
weet hulle kom Cock and Bull Story kyk. Toe dink ek
oukei, maar ek waarsku hulle daar word verskriklik lelik
gepraat. My ma s net: Moenie worry nie, Boeta, ek
weet dis n karakter.
Daardie aand was dit nou ongemaklik. En toe kom
die naaktoneel. En net toe ek my broek en my Jockey
so aftrek, hoor ek my ma sag s: Ha-a-ai, Boetie...
Hy het darem die aand oorleef. Sy ma-hulle ook. En
hulle sal weer. Want die dag toe hul jongste sy Fleur du
Cap ontvang het, was hulle ook dr. Pa John en ma
Helen. Voor in die gehoor. En kon hy hulle bedank as
die regisseurs van die opvoering van my lewe.
DEUR ELMARI RAUTENBACH
FOTOS: ANDR BADENHORST/BLACKFRAME
PHOTOGRAPHY
PRODUKSIE-ASSISTENTE:
ALAN SAYERS EN JACO S. VENTER

Toekomspraatjies
Watter tegnologie het jy as kind
gedink sal nit werklikheid word nie?
Die Apple-horlosie en Fitbit-armbande.
Wat sou jy graag wou ontwerp as jy
net eerste daaraan gedink het?
Die tandestokkie.
By watter toekomstige uitvindsel sal jy
en sommer die mensdom baat vind?
Iets wat jou makliker laat leer veral
lang stukke dialoog.
Beste eienskappe van jou ouers gerf
en ni gerf nie?
Dissipline, maar ongelukkig geen
sakesin.
Vleis of vegetaries?
Vleis! Eks hopeloos te lief vir braai.
Leef jy groen?
Ek gaan nie maak of ek die grootste
engel is wat supergroen lewe en tonne
water bespaar nie. Maar ek is bewus
daarvan, spaar water waar ek kan en sal
altyd rommel optel of mense aans om
dit te doen as ek hulle iets sien
neergooi.
Daar is nog plek vir vyf Suid-
Afrikaners op die lys van 100 mense
wat deur Mars One vir n Mars-sending
gekeur is. Sou jy wou gaan?
Nee wat, los my maar eers op di
planeet. Ek dink nie ek is al reg vir so n
serious commitment nie.
As jy Suid-Afrika in een woord aan n
taxibestuurder in die buiteland moet
beskryf...
Bittersoet.
En wat sou help om die land in die
regte rigting te stuur?
Daardie Wayde van Niekerk-oomblik;
wanneer n nasie n word.

HERFS 2017 | Taalgenoot 41

Korporatief | STANDPUNT
Dankie en totsiens
E
k het die afgelope agt jaar, sedert 1
Junie 2009, die voorreg gehad om
by die ATKV te kan werk. Op 31
Mei l ek die tuig neer.
Die ATKV is later vanjaar 87 jaar oud en
steeds relevant. Die organisasie is destyds as
debatsvereniging in die Suid-Afrikaanse Spoorwe
& Hawens gestig om aan die werkgewer te toon taal en
kultuur is vir sy Afrikaanse personeel belangrik. Op
hierdie debatsaande was daar ook optredes deur mense
wat n sang- of klaviersolo gelewer het seker daar waar
die ATKV se kultuurafdeling begin het. In 1936 is die
plaas Hartenbos, naby Mosselbaai, aangekoop sodat die
personeel daar kon gaan vakansie hou. Dit was die eerste
van die ATKV-oorde.
Vandag is die ATKV steeds van mening taal en
kultuur is belangrik. Ons kry waarskynlik veral
blootstelling vir ons talle nasionale taal- en
kultuurprojekte; ons sewe vakansie-oorde is wyd bekend
en baie gesog. Die ATKV ontsluit verdere waarde met
die ontwikkeling van die Negester-
leefstylbehuisingsprojekte, asook die nuwe Hartenbos-
seefront.
Die ATKV was nog altyd, en is steeds, n voorloper in
talle aspekte in die Suid-Afrikaanse taal-en-
kultuurhuishouding en die toerismebedryf.
Persepsies oor die Afrikaanse taalgemeenskap was soms
eng en die volledige prentjie was nie noodwendig aan
almal duidelik nie. Die ATKV het hierdie prentjie
verander en is steeds besig om dit te doen. In Suid-
Afrika n 1994 moes daar hard gewerk word om die
onontdekte skatte van die Afrikaanse taal, maar ook die
kultuurgoed van die Afrikaanse gemeenskap, bekend te
stel. Die ATKV het n deurslaggewende rol daarin
gespeel.
Afrikaans word soms uitgekryt as die taal van die
onderdrukker, maar daar is baie Afrikaanssprekendes
wat s dit was ook die taal van bevryding. Afrikaans is
onder druk wanneer dit by skole en universiteite kom,
veral vanwe die uitdagings van skaars bronne en
gebrekkige kapasiteit.
Baie keer word ges Afrikaans is n wit taal. Allermins!
80 Taalgenoot | HERFS 2017
Nie net het die 2011-sensus getoon die
meerderheid Afrikaanssprekendes is nie
wit nie, maar daar is gelukkig ook al hoe
meer stemme wat die teendeel bewys.
Suid-Afrika het 11 amptelike tale en
Engels en Afrikaans het oor die jare
ontwikkel in tale met ho funksies en n ryk
erfenis. Die ander amptelike tale het ongelukkig nie
dieselfde voordeel nie. Dit maak die waarde van
moedertaal nie minder nie en dit is internasionaal
bewys. Wat n mens egter verstom laat, is die aanslag op
Afrikaans ten gunste van koloniale Engels. Waarom
nie ook die inheemse tale bevorder nie?
Nasiebou en versoening, of sosiale kohesie, bied n
groot uitdaging in Suid-Afrika, veral as die politici dit
probeer bewerkstellig. Die ATKV se werk oor die laaste
jare het gehelp om dit prakties te laat gebeur.
Waar staan die ATKV vandag en waarheen is ons op
pad?
Die ATKV se rol om inklusief te wees, om bre te
bou en om persepsies te verander staan vas. Die
voordele van hierdie benadering word bevestig deur die
uitstekende impak van die ATKV se projekte. Die sukses
wat deur ons takke behaal word, was nog nooit so
inspirerend nie. Die derduisende jongmense wat aan
ATKV-projekte deelneem en by ATKV-jeugtakke
aansluit, bied hoop vir die toekoms. Die sukses van die
ATKV se sakebedrywighede maak die vereniging
volhoubaar.
Baie dankie aan almal wat my gesteun het in my taak
om deel te kon wees van hierdie ATKV. Dankie vir die
lojaliteit, die kreatiwiteit en die passie waarmee almal,
wat op welke wyse ook by die vereniging betrokke is,
gehelp het om van die ATKV te maak wat hy is.
Die ATKV is uitstekend geposisioneer om voort te
gaan met die belangrike rol wat hy speel. n Suksesvolle
ATKV is onontbeerlik in ons wonderlike land. Doen so
voort.
Dankie en totsiens!
Japie Gouws
Besturende direkteur, ATKV-groep