Materia powtrzeniowy do sprawdzianu dla klas I LO: kwasy i sole + zadania

I. Kwasy nieorganiczne - to zwizki o oglnym wzorze HnR, gdzie R - reszta

kwasowa, a n liczba atomw wodoru, w roztworach wodnych ulegaj dysocjacji
elektrolitycznej wg oglnego wozoru: HnR nH+ + Rn- (kwasy wielowodorowe
dysocjuj wieloetapowo).

1. Podzia kwasw nieorganicznych

Kwasy nieorganiczne

Ze wzgldy na obecno Ze wzgldu na liczb Ze wzgldu na moc

atomw tlenu w czsteczce atomw wodoru (sta dysocjacji)

Kwasy Kwasy Kwasy Kwasy Kwasy Kwasy

tlenowe beztlenowe jednopro- wielopro- mocne sabe
(oksokwasy) (reszta nie tonowe tonowe
R = EmOz zawiera HR HnR,
tlenu ) n>1

2. Wzory i nazwy kwasw waniejszych tlenowych (oksokwasw). Uwaga * - oznacza, e

dany kwas nie jest znany jako czysty kwas, wystpuje tylko w roztworach lub jako
reszta w solach. R - kolor zielony

Wzr Nazwa systematyczna Wzr Nazwa systematyczna

sumaryczny kwasu sumaryczny kwasu
kwasu kwasu
*H3AsO4 Kw. arsenowy(V) H3PO4 Kw. ortofosforowy(V)
H3BO3 Kw. borowy(III) H4P2O7 Kw. pirofosforowy(V)
*H2CO3 Kw. wglowy(IV) HPO3 Kw. metafosforowy(V)
*HClO Kw. chlorowy(I) H2PHO3 *Kw. fosforowy(III)
*HClO2 Kw. chlorowy(III) H2SO4 Kw. siarkowy(VI)
*HClO3 Kw. chlorowy(V) *H2SO3 Kw. siarkowy(IV)
HClO4 Kw. chlorowy(VII) *H2SO2 Kw. siarkowy(II)
*H2CrO4 Kw. chromowy(VI) H2S2O7 Kw. pirosiarkowy(VI)
*H2Cr2O7 Kw. dichormowy(VI) H2S2O3 Kw. tiosiarkowy(IV)
HIO3 Kw. jodowy(V) *H2SiO3 Kw. metakrzemowy(IV)
H5IO6 Kw. ortojodowy(VII) H4SiO4 Kw. ortokrzemowy(IV)
*HMnO4 Kw. manganowy(VII) H6TeO6 Kw. tellurowy(VI)
*HNO2 Kw. azotowy(III) HOCN Kw. cyjanowy
HNO3 Kw. azotowy(V) HNCO Kw. izocjanowy
*H2MnO4 Kw. manganowy(VI)
Uwaga *Kw. fosforowy(III) H2PHO3 (H3PO3) - jest kwasem dwuprotonowym (jeden
atom wodoru zwizany jest bezporednio z atomem P i nie ulega odszczepieniu w trakcie
dysocjacji elektrolitycznej (jonowej)

Zestaw kwasw tlenowych - obowizkowa znajomo

Wzr Nazwa kwasu tlenowego Reszta Nazwa soli pochodzcej

sumaryczny kwasowa - od tego kwasu
anion
*H2CO3 Kw. wglowy(IV) CO32- wglan(IV)/ wglan
*HClO Kw. chlorowy(I) ClO- chloran(I)
*HClO2 Kw. chlorowy(III) ClO2- chloran(III)
*HClO3 Kw. chlorowy(V) ClO3- chloran(V)
HClO4 Kw. chlorowy(VII) ClO4- chloran(VII)
*HNO2 Kw. azotowy(III) NO2- azotan(III)
HNO3 Kw. azotowy(V) NO3- azotan(V)
H3PO4 Kw. ortofosforowy(V) PO43- ortofosforan(V)
H2SO4 Kw. siarkowy(VI) SO42- siarczan(VI)
*H2SO3 Kw. siarkowy(IV SO32- siarczan(IV)
*H2SiO3 Kw. metakrzemowy(IV) SiO32- metakrzemian(IV)

3. Wzory i nazwy kwasw beztlenowych

Wzr sumaryczny Nazwa systematyczna Wzr reszty Nazwa soli

kwasu kwasu kwasowej- anion
HF(aq) Kw. fluorowodorowy F- Fluorek
HCl(aq) Kw. chlorowodorowy Cl- Chlorek
HBr(aq) Kw. bromowodorowy Br- Bromek
HI(aq) Kw. jodowodorowy I- Jodek
H2S(aq) Kw. siarkowodorowy S2- Siarczek
H2Se(aq) Kw. selenowodorowy Se2- Selenek
H2Te(aq) Kw. tellurowodorowy Te2- Tellurek
HN3(aq) Kw. azotowodorowy N3- Azydek
HCN(aq) Kw. cyjanowodorowy CN- Cyjanek

4. Otrzymywanie kwasw

a) kwasy beztlenowe - rozpuszczanie kwasowych wodorkw (patrz tab. w pkt. 3 oraz w

czci dot. wodorkw ) w wodzie
b) kwasy tlenowe
* rozpuszczanie tlenkw kwasowych w wodzie
SO2 + H2O H2SO3 Cl2O + H2O 2HClO

N2O5 + H2O 2HNO3 2ClO2 + H2O HClO2 + HClO3

2NO2 (N2O4 ) + H2O HNO3 + HNO2 Cl2O7 + H2O 2HClO4

P4O10 + 6H2O 4H3PO4

* wypieranie kwasu nierozpuszczalnego w wodzie z soli przez kwas mocniejszy

Na2SiO3 + 2HCl H2SiO3 + 2NaCl

2Na+ + SiO32- + 2H+ + 2Cl- H2SiO3 + 2Na+ + 2Cl-

2H+ + SiO32- H2SiO3

5. Moc kwasw

a) kwasw beztlenowych - w grupach i okresach ronie wraz ze wzrostem liczby

atomowej Z pierwiastka: HF < HCl < HBr < HI,

H2S < HCl i H2Se < HBr

b) moc kwasw tlenowych wzrasta wraz ze wzrostem atomw tlenu w czsteczce kwasu:

HClO < HClO2 < HClO3 < HClO4; HNO2 < HNO3; H2SO3 < H2SO4

c) moc kwasw tlenowych w grupie maleje wraz ze wzrostem liczby atomowej Z atomu
centralnego: HIO < HBrO < HClO

d) moc kwasw tlenowych w okresach wzrasta wraz ze wzrostem liczby atomowej Z

atomu centralnego: H4SiO4 < H3PO4 < H2SO4 HClO4

e) kwasy mocne: azotowy(V); siarkowy(VI); chlorowy(VII), chlorowodorowy,

bromowodorowy, jodowodorowy.

f) pozostae kwasy nale do kwasw redniomocnych i sabych, niektre sabe kwasy s

nietrwae i ulegaj rozkadowi, np. wglowy(IV), siarkowy(IV), azotowy(III)

6. Waciwoci kwasw

a) dysocjacja elektrolityczna w roztworach wodnych, kwasy wielowodorowe

(wieloprotonowe) dysocjuj stopniowo:

HCl + H2O H3O+ + Cl-

- I stopie: H3PO4 + H2O H3O+ + H2PO4-

- II stopie: H2PO4- + H2O H3O+ + HPO42-

- III stopie: HPO42- + H2O H3O+ + PO43-

H2O
Uwaga : dysocjacj mona zapisa w sposb uproszczony: HCl H+ + Cl-
b) typowe reakcje kwasw
* reakcja zobojtnienia z wodorotlenkami sl + woda

2H3PO4 + 3Ca(OH)2 Ca3(PO4)2 + 6H2O

HNO3 + NaOH NaNO3 + H2O HCl + NH3H2O NH4Cl + H2O

H2SO4 + Zn(OH)2 ZnSO4 + 2H2O H2SO4 + Ba(OH)2 BaSO4 + 2H2O

* reakcja z tlenkami zasadowymi i amfoterycznymi sl + woda

2HI + MgO MgI2 + H2O 2H3PO4 + Fe2O3 FePO4 + 3H2O

2HNO3 + K2O 2KNO3 + H2O 3H2SO4 + Cr2O3 Cr2(SO4)3 + 3H2O

* reakcje z metalami, ktre w szeregu aktywnoci metali znajduj si przed wodorem -

powstaje sl, a z kwasu wypierany jest wodr:

Zn + 2HCl ZnCl2 + H2 2Fe + 6HBr 2FeBr3 + 3H2

6Na + H3PO4 2Na3PO4 + 3H2 Mg + 2HNO3 Mg(NO3)2 + H2

Uwaga: niektre metale znajdujce si w szeregu przed wodorem w kontakcie ze

stonymi kwasami utleniajcymi ulegaj pasywacji, np. Al z HNO3, Fe z H2SO4:
Uwaga: metale pszlachetne (Cu, Ag, Hg, Bi), ktre w szeregu znajduj si za
wodorem reaguj tylko kwasami utleniajcymi (stony i rozcieczony HNO3, oraz
stony H2SO4), powstaje sl, woda oraz nastpuje czciowy rozkad kwasu.

II. Sole

Sole - zwizki chemiczne, ktrych czsteczki zbudowane s kationu(nw) metalu i

anionu(w) reszt kwasowych o oglnym wzorze: MenRm, gdzie Me - kation prosty
metalu (Na+, Al3+, Ca2+) lub kation zoony, np. NH4+, R - anion prosty (reszta kwasowa)
(np. Cl-, S2- lub zoony NO3-, PO43-) , n - liczba atomw wodoru w czsteczce kwasu
(adunek anionu) m - wartociowo metalu (adunek kationu), jeeli n = m, to wzr ma
posta MeR.

1. Waciwoci fizyczne soli

- zwizki jonowe o staym stanie skupienia, o budowie krystalicznej, sie krystaliczn
tworz kationy metalu (wyjtek kation amonowy NH4+) i aniony reszt kwasowych,
- w wikszoci przypadkach maj wysokie temp. topnienia np.: NaCl - ok.801oC, KNO3 -
ok.340oC, MgSO4 - ok.1130oC,
- w stanie staym nie przewodz prdu elektrycznego, sole rozpuszczalne w wodzie lub
sole stopione (niektre sole kwasw tlenowych ulegaj rozkadowi) s przewodnikami
prdu elektrycznego.
- sole litowcw i berylowcw z wyjtkami oraz sole pochodzce od mocnych kwasw s
z reguy dobrze rozpuszczalne w rozpuszczalnikach polarnych (woda) - patrz tabela
rozpuszczalnoci - ulegajc dysocjacji elektrolitycznej (jonowej), z reguy wraz ze
wzrostem temp. rozpuszczalno soli w wodzie wzrasta
NaCl Na+ + Cl- (NH4)3PO4 3NH4+ + PO43- .
Fe2(SO4)3 2Fe3+ + 3SO42- KNO3 K+ + NO3-
 CaCO3 praktycznie nierozpuszczalny

2. Podzia soli ze wzgldu na budow (skad czsteczki)

Sole

Sole obojtne Wodorosole - oprcz Hydroksosole - oprcz

kationu(w) metalu zawieraj
aniony reszt kwasowych
kwasw wieloprotonowych po I
lub kolejnym stopniu dysocjacji
(HCO3-; HPO42-; H2PO4- )
NaHCO3 - wodorowglan(IV)
sodu; NaH2PO4 -
dwuwodroortofosforan(V) sodu
kationu metalu i anionu
reszty kwasowej
zawieraj w czsteczkach
anion(y) OH-. CaOHCl -
wodorotlenochlorek
wapnia (hydroksochlorek
wapnia)

Sole proste - zawieraj w swoich czsteczkach jeden rodzaj kationw

i jeden rodzaj anionw reszt kwasowych, np.:
NaCl ; KNO3; Fe2(SO4)3; Ca3(PO4)2; NH4NO3

Sole podwjne - zawieraj w swoich czsteczkach dwa rodzaje kationw

i jeden rodzaj anionw reszt kwasowych, np.:
(NH4)K2PO4; MgAl2(SO4)4; NaCr(SO4)2; (NH4)Fe(SO4)2
lub jeden rodzaj kationu i dwa rodzaje anionw reszt kwasowych, np.:
Pb2Cl2CO3

Hydraty - sole uwodnione (wodziany) - zwieraj wbudowan w sie

krystaliczn czsteczki wody np.:
CaSO42H2O; (CaSO4)H2O; CuSO45H2O; Na2CO310H2O

3. Metody otrzymywania soli

a) wodorotlenek + kwas sl + woda (reakcja zobojtniania - wymiany podwjnej)

NaOH + HCl NaCl (chlorek sodu)

Na+ + OH- + H+ + Cl- Na+ + Cl- + H2O

OH- + H+ H2O uwaga: do krystalizacji (Na+ + Cl- NaCl) soli dojdzie po

odparowaniu wody.
Na - OH + H - Cl Na+ + Cl- + H2O

Ca(OH)2 + H2SO4 CaSO4 + 2H2O (siarczan(VI) wapnia

OH H-O O O O
/ \ // / \ //
Ca + S 2H2O + Ca S
\ / \\ \ / \\
OH H-O O O O

Uwaga: reakcje zobojtniania mog by niecakowite, produktami s wodorosole lub

hydroksosole - wodorotlenosole :

3LiOH + H3PO4 Li3PO4 + 3H2O ; ortofosforan(V) litu

+ - + 3-
3Li + 3OH + 3H + PO4 Li3PO4 + 3H2O
2LiOH + H3PO4 Li2HPO4 + 2H2O ; wodoroortofosforan(V) litu
+ - + 2-
2Li + 2OH + 2H + HPO4 Li2HPO4 + 2H2O
LiOH + H3PO4 LiH2PO4 + H2O: dwuwodoroortofosforan(V) litu
Li+ + OH- + H+ + H2PO4- LiH2PO4 + H2O

Mg(OH)2 + 2HBr MgBr2 + 2H2O; bromek magnezu

Mg2+ + 2OH- + 2H+ + 2Br- MgBr2 + 2H2O
Mg(OH)2 + HBr MgOHBr; bromek wodorotlenomagnezu
MgOH+ + OH- + H+ + Br- MgOHBr + H2O

b) tlenek zasadowy (lub amfoteryczny) + kwas sl + woda

3CaO + 2H3PO4 Ca3(PO4)2 + 2H2O; ortofosforan(V) wapnia

2MgO + 2HCl MgCl2 + H2O; chlorek magnezu

Fe2O3 + 6HNO3 2Fe(NO3)2 + 3H2O; azotan(V) elaza(III)

FeO + 2HBr FeBr2 + H2O; bromek elza(II)

c) metal aktywniejszy od wodoru + kwas sl + wodr

Zn + 2HCl ZnCl2 + H2; chlorek cynku(II)

Zn + 2H+ + 2Cl- Zn2+ + 2Cl- + H2
Zn + 2H+ Zn2+ + H2

2Al + 3H2SO4 Al2(SO4)2 + 3H2; siarczan(VI) glinu

2Al + 6H+ + 3SO42- 2Al3+ + 3SO42- + 3H2
2Al + 6H+ 2Al3+ + 3H2
Be + 2HNO3 Be(NO3)2 + H2; azotan(V) berylu
Be + 2H+ + 2NO3- Be2+ + 2NO3- + H2
Be + 2H+ Be2+ + H2
d) tlenek zasadowy + tlenek kwasowy sl
Na2O + SO3 Na2SO4 siarczan(VI) sodu

BaO + CO2 BaCO3; wglan(IV) baru

e) wodorotlenek + tlenek kwasowy sl + woda:

Ca(OH)2 + CO2 CaCO3 + H2O; wglan(IV) wapnia

12NaOH + P4O10 4Na3PO4 + 6H2O; ortofosforan(V) sodu

2KOH + N2O5 2KNO3 + H2O ; azotan(V) potasu

f) reakcje syntezy z pierwiastkw: metal + niemetal sl kwasu beztlenowego:

Cu + S CuS; siarczek miedzi(II)

2Na + Cl2 2NaCl; chlorek sodu

Mg + I2 MgI2; jodek magnezu

g) rozpuszczalna sl + metal aktywniejszy sl metalu aktywniejszego + metal mniej

aktywny:
2AgNO3 + Cu Cu(NO3)2 + 2Ag; azotan(V) miedzi(II)
+ - 2+ -
2Ag + 2NO3 + Cu Cu + 2NO3 + 2Ag
2Ag+ + Cu Cu2+ + 2Ag

CuSO4 + Mg MgSO4 + Cu; siarczan(VI) magnezu

Cu2+ + SO42- + Mg Mg2+ + SO42- + Cu
Cu2+ + Mg Cu + Mg2+

h) sl I + sl II sl III + sl IV (warunek sole musz by rozpuszczalne w wodzie i

zawiera jony soli trudno rozpuszczalnych):

Pb(NO3)2 + 2KI PbI2 + 2KNO3; jodek oowiu(II) + azotan(V) potasu

2+ - + - + -
Pb + 2NO3 + 2K + 2I PbI2 + 2K + 2NO3
Pb2+ + 2I- PbI2

BaCl2 + Na2SO4 BaSO4 + 2NaCl; siarczan(VI) baru + chlorek sodu

Ba +2Cl + 2Na + SO4 BaSO4 + 2Na + 2Cl-
2+ - + 2- +

Ba2+ + SO42- BaSO4

i) sl kwasu sabego + kwas mocny sl kwasu mocnego + kwas saby (nietrway)
Na2CO3 + 2HCl 2NaCl + CO2 + H2O; chlorek sodu
+ 2- + - + -
2Na + CO3 + 2H + 2Cl 2Na +2Cl + CO2 + H2O
CO32- + 2H+ CO2 + H2O

K2SO3 + H2SO4 K2SO4 + SO2 + H2O; siarczan(VI) potasu

+ 2- + 2- + 2-
2K + SO3 + 2H + SO4 2K + SO4 + SO2 + H2O
SO32- + 2H+ SO2 + H2O

4. Waniejsze reakcje z udziaem soli

a) termiczny rozkad niektrych soli kwasw tlenowych:
2NaHCO3 Na2CO3 + CO2 + H2O
(NH4)2CO3 2NH3 + CO2 + H2O
CaCO3 CaO + CO2
b) fotochemiczny rozkad soli niektrych soli (wykorzystany w fotografii)
2AgCl 2Ag + Cl2
2AgBr 2Ag + Br2
c) hydroliza w roztworach wodnych (reakcja niektrych jonw soli z wod) - patrz
prezentacja hydroliza soli

III. Przykadowe zadania + proponowane rozwizania

1. Dobierz substraty i zapisz rwnania reakcji otrzymywania picioma rnymi

metodami chlorku magnezu.

Mg + Cl2 MaCl2
Mg + 2HCl MgCl2+ H2
MgO + 2HCl MgCl2 + H2O
Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O
CuCl2 + Mg MgCl2 + Cu

2. Dokocz ponisze rwnania reakcje chemicznych lub zapisz, e reakcja nie zachodzi,
produktom reakcji nadaj nazwy systematyczne.

Cu + S CuS siarczek miedzi(II)

Cu + 2HCl reakcja nie zachodzi
Cu(NO3)2 + Zn Cu + Zn(NO3)2 azotan(V) cynku(II)
2AgNO3 + H2 2Ag + 2HNO3 kwas azotowy(V)
Fe(NO3)3 + H2 reakcja nie zachodzi
3NaNO3 + H3PO4 reakcja nie zachodzi
2KOH + SiO2 K2SiO3 + H2O metakrzemian(IV) potasu
CuS + 2HBr CuBr2 + H2S bromek miedzi(II) + siarkowodr

3. Ze zbioru tlenkw : NO; CaO; SO3; SiO2, F2O3; CuO wybierz tlenek reagujcy
z wod, tlenkiem zasadowym, wodorotlenkiem i zapisz odpowiednie rwnania reakcji,
okrel chemiczny tego tlenku.
SO3 + H2O H2SO4
SO3 + Na2O Na2SO4
SO3 + 2KOH K2SO4 + H2O
Tlenek siarki(VI) ma charakter kwasowy
4. Zbir kwasw HIO, HIO4, HIO3 uszereguj wg malejcej ich mocy, uzasadnij
uszeregowanie.
HIO4 > HIO3 > HIO ; moc kwasw tlenowych tego samego pierwiastka maleje wraz z
zmniejszajc si liczb atomw tlenu w czsteczce kwasu (im niszy stopie utlenienia
atomu centralnego, tym sabszy kwas).
5. Zbir kwasw H2SiO3; HF; H3PO4; H2S; HNO3; HCN, H4SiO4; HClO4; H2SO3;HCl;
H2SO4 podziel na grupy wg nastpujcych kryterw:
a) kwasy beztlenowe: HF; HCN; HCl; H2S
b) kwasy tlenowe: H4SiO4; H2SiO3; HClO4; H2SO3; HNO3; H3PO4; H2SO4
c) kwasy jednoprotonowe: HF; HCl; HCN; HClO4; HNO3;
d) kwasy wieloprotonowe: H2S; H2SiO3; H4SiO4; H2SO3; H3PO4; H2SO4
e) kwasy mocne: HCl; HClO4; HNO3; H2SO4
f) kwasy sabe: HF; HCN; H2S; H2SO3; H3PO4;
g) kwasy utleniajce: HClO4; HNO3; H2SO4
h) kwasy nie rozpuszczalne w wodzie: H2SiO3; H4SiO4;

5. Zapisz obserwacje dowiadczenia przedstawionego na poniszym schemacie:

Fe NaOH P4O10 HCl HCl SiO2

A B C D E F

CuSO4(aq( NH4Cl(aq) H2O+oran met. Na2CO3(aq) NaOH(aq) + fenolof. H2O + oran. met.

a) blaszka elazna pokryje si rowo-tym nalotem (metaliczn miedzi)

b) wydziela si bezbarwny gaz o dranicej woni (NH3),
c) brawa zmieni si z tej na czerwon,
d) wydziela si bezbarwny, bezwonny gaz (CO2),
e) nastpi odbarwienie malinowej zawartoci probwki,
f) nie obserwuje si adnych zmian.
6. Na poniszym schemacie przedstawiono cykl przemian chemicznych. Dla kadej
przemiany zapisz rwnanie reakcji chemicznej dobierajc drugi substrat reakcji:

A B
Mg MgO Mg(OH)2

F G H
C D E
P P2O3 P4O10 H3PO4 Mg3(PO4)2

A) 2Mg + O2 2MgO
B) MgO + H2O Mg(OH)2
C) 2P + 3O2 2P2O3
D) 2P2O3 + 2O2 P4O10
E) P4O10 + 6H2O 4H3PO4
F) 6Mg + 2H3PO4 2Mg3(PO4)2 + 3H2
G) 3MgO + 2H3PO4 Mg3(PO4)2 + 3H2O
H) 3Mg(OH)2 + 2H3PO4 Mg3(PO4)2 + 6H2O