UNIVERZITET U SARAJEVU

FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE

SEMINARSKI RAD
3G sistem prema R8

Predmetni nastavnik: prof. dr. Himzo Bajri

Asistent:

Student: Senad Zametica

Broj indeksa:
Usmjerenje: KT
Godina studija: III
Rezultat:

Datum: 01.06.2016.god.
SADRAJ

SADRAJ................................................................................................................. 2
UVOD...................................................................................................................... 3
1. Razvoj savremenih mobilnih tehnologija.....................................................................4
2. R8 kao faza razvoja 3GPP........................................................................................ 5
2.1. Uvoenje LTE tehnologije................................................................................. 6
2.2.LTE arhitektura suelja I protokoli.......................................................................11
3.Arhitektura EPS sustava............................................................................................ 12
3.1.EPC eng. Evolved Packet Core............................................................................13
3.2.E-UTRAN....................................................................................................... 15
4.OSNOVNE KARAKTERISTIKE ZRANOG SUELJA..................................................16
5.LTE protokolni sloaj............................................................................................... 20
5.1.Struktura kanala................................................................................................ 21
5.3.Rasporeivanje resursa........................................................................................ 23
5.4. Struktura fizikoga sloja radijskog suelja...............................................................25
ZAKLJUAK.......................................................................................................... 26
LITERATURA.......................................................................................................... 27
POPIS SKRAENICA................................................................................................ 28

2
UVOD

Dananja 3G tehnologija brzog paketskog pristupa (HSPA eng. High Speed Packet
Access) nametnula se kao nositelj naglog irenja irokopojasnog mobilnog pristupa internetu.
3G je skraenica za treu generaciju mobilne telefonije. U osnovi 3G sistem daje veoma
irok spektar novih mogunosti mobilnoj stanici. 3G dozvoljava istovremeni prenos govora,
podataka, teksta, slika, audio i video podataka. Imajui ovo u vidu, umjesto termina 3G
telefoni, bolje je rei 3G ureaji.

Unato njenom konstantnom unapreivanju, zbog kapacitivnih ogranienja i

limitiranih mogunosti postizanja jo viih performansi, kao i zbog zahtjeva za poveanjem
efikasnosti upotrebe radijskih resursa i snienjem trokova odravanja, krenulo se u razvoj
nove tehnologije pod nazivom LTE (eng. Long Term Evolution dugorona evolucija 3G
sistema). Navedeni zahtjevi proizlaze iz potrebe za podrkom novih naprednih usluga u
mobilnom svijetu, od multimedijalne telefonije, preko prijenosa velike koliine podataka kroz
drutveno umreavanje do npr. streaminga HDTV signala, a sve uz mogunost istovremenog
pruanja irokopojasnog pristupa velikom broj korisnika mobilne mree.

LTE se razvija kao novi globalno prihvaeni 3GPP (eng. Third Generation Partnership
Project) standard za evoluiranu UTRAN (eng. UMTS Terrestrial Radio Access Network)
mreu (E-UTRAN) uz istodobnu podrku u evoluiranoj jezgrenoj mrei (EPC eng. Evolved
Packet Core) proizaloj iz 3GPP studije evolucije arhitekture sustava (SAE eng. System
Architecture Evolution). Kljune tehnologije kojima se omoguuje postizanje visokih brzina
prijenosa ukljuuju radijsko suelje temeljeno na OFDM (eng. Orthogonal Frequency-
Division Multiplexing) pristupu, upotrebu vie-antenskih rjeenja (MIMO eng. Multiple
Input, Multiple Output) te fleksibilnost upotrebe frekvencijskog spektra.

3
1. Razvoj savremenih mobilnih tehnologija

Razvoj suvremenih mobilnih tehnologija koji pratimo kroz protekla tri desetljea hvata
sve bri zamah pojavom svake nove tehnoloke generacije. Prve celularne mree (npr. NMT,
AMPS i TACS, danas poznate i kao prva generacija, tj. 1G) zasnovane na analognom FDMA
pristupu i govornim uslugama, razvijane su sedamdesetih godina prolog stoljea, a
komercijalno su pokrenute poetkom osamdesetih (npr. NMT 1981.). Ve kod mrea druge
generacije (GSM, D-AMPS, PDC, IS-95) koritenih za digitalni prijenos govora i podataka
koritenjem TDMA ili CDMA pristupa, ciklus razvoja se skrauje na ispod 10 godina. Tako je
standardizacija GSM tehnologije zapoela 1982., dok se prve GSM mree se pojavljuju 1991.

Slijedei unaprjeenja nastala uvoenjem paketskog prijenosa podataka u 2G mreama

(isprva GPRS, kasnije i EDGE) te temelje postavljene od strane Meunarodne
telekomunikacijske unije (ITU - International Telecommunications Union) kroz okvir za
globalne 3G standarde (IMT-2000), tijekom devedesetih se intenzivno standardiziraju i 3G
tehnologije.

Tako se krajem 1998.g. formira Projekt partnerstva za treu generaciju (3GPP eng. Third
Generation Partnership Project)Danas smo svjedoci uspjene evolucije WCDMA mrea
uvoenjem brzog paketskog pristupa (HSPA eng. High Speed Packet Access) kroz
kontinuirana unaprjeenja koja donose nova izdanja 3GPP specifikacija (Release 5: HSDPA,
Release 6: HSUPA, Release 7 i 8: HSPA+). Upravo je 3GPP standardizacijsko tijelo koje je
odgovorno za nastanak i razvoj LTE standarda kao nove tehnologije na putu k mobilnim
mreama etvrte generacije (4G).

Slika 1. Evolucija 3GPP tehnologija

4
2. R8 kao faza razvoja 3GPP

Release 8 se fokusira na LTE (Long Term Evolution) projektu i prelasku na All-IP mree.
Ciljevi Release 8 ukljuuju poboljanje efikasnosti, smanjenje trokova, poboljanje usluga,
iskoritenje mogunosti novog frekvencijskog spektra i bolju integraciju sa drugim
postojeim standardima. 1

3GPP (Third Generation Partnership Project) grupa predstavila je LTE tehnologiju

koja je razvijena kao poboljanje postojee pristupne radio mree tree generacije UTRA (3G
UMTS Terrestrial Radio Access), a danas je dio 3GPP Realese-a 8. LTE predstavlja novi
standard mobilnih komunikacija ne samo za radio mreu, ve i za arhitekturu jezgra, SAE
(System Archictecture Evolution). U odnosu na WiMAX, LTE je u prednosti jer se oslanja na
postojeu GSM i 3G infrastrukturu, omoguava vee protoke i poveanu spektralnu
efikasnost sa znaajnim osloncem na MIMO (Multiple Input Multiple Output) tehniku .Od
WiMAX-a su preuzeti i unaprijeeni principi spektralne prilagodljivosti i potpunog oslonca
na IP transport.

3GPP je 2004. godine pokrenuo studiju izvodljivosti tranzicije u all-IP mreu.

Odreene preporuke za all-IP mreu uvedene su u 3GPP Release-u 7 da bi kasnije postale
osnova za 3GPP SAE. LTE/SAE arhitektura predstavlja evoluciju postojeeg GSM/WCDMA
paketskog jezgra mree, sa pojednostavljenim operacijama i razvojem zasnovanim na
eliminaciji nepotrebnih trokova. Ovakvo jezgro mree ukljuivae IMS to omoguava veze
sa 2G, 3G, WLAN, WiMAX, i drugim mreama. Predvieno je da all-IP mrea bude bazirana
na IPv6 protokolu. IPv6 e omoguiti optimalno rutiranje saobraaja, pojednostavljenu mreu,
kao i transparentnu mobilnost. Meutim, potrebno je izabrati odgovarajuu strategiju prelaska
sa IPv4 na IPv6.

Slika 2. 3GPP Release 8 i evolucija ka 4G

5
2.1. Uvoenje LTE tehnologije

Dananja 3G tehnologija brzog paketskog pristupa (HSPA eng. High Speed Packet
Access), nametnula se kao nosilac naglog irenja irokopojasnog mobilnog pristupa internetu.
Uprkos njenom konstantnom unaprjeivanju, zbog kapacitivnih ogranienja i ogranienih
mogunosti postizanja jo viih performansi, kao i zbog zahtjeva za poveanjem efikasnosti
upotrebe resursa na radio-mrei i snienjem trokova odravanja, krenulo se u razvoj nove
tehnologije pod nazivom LTE (eng. Long Term Evolution dugorona evolucija 3G sistema).

Navedeni zahtjevi proizlaze iz potrebe za podrkom novih naprednih usluga u

mobilnom svijetu, od multimedijalne telefonije, preko prenosa velike koliine podataka kroz
drutveno umreavanje do, npr.streaminga HDTV signala, a sve uz mogunost istovremenog
pruanja
irokopojasnog pristupa sve veem broju korisnika mobilne mree.

LTE se razvija kao novi globalno prihvaeni 3GPP (eng.Third Generation Partnership
Project) standard za evoluiranu UTRAN (eng. UMTSTerrestrial Radio Access Network)
mreu (E-UTRAN), uz istovremenu podrku u evoluiranoj core mrei (EPC eng. Evolved
Packet Core). Kljune tehnologije kojima se omoguuje postizanje visokih brzina prenosa
ukljuuju radio-mreu baziranu na OFDM (eng. Orthogonal Frequency-Division
Multiplexing) pristupu, upotrebu vieantenskih rjeenja (MIMO eng. Multiple Input,
Multiple Output), te fleksibilnost upotrebe frekvencijskog spektra.

Razvoj savremenih mobilnih tehnologija pratimo ve kroz protekle tri decenije i on

hvata sve bri zamah pojavom svake nove tehnoloke generacije. Prve elijske mree (npr.
NMT, AMPS i TACS, danas poznate i kao prva generacija, tj. 1G) zasnovane na analognom
FDMA pristupu i govornim uslugama, razvijane su sedamdesetih godina prolog vijeka, a
komercijalno su pokrenute poetkom osamdesetih (npr. NMT 1981.). Ve kod mrea druge
generacije (GSM, D-AMPS, PDC, IS-95) koritenih za digitalni prenos govora i podataka
koritenjem TDMA ili CDMA pristupa, ciklus razvoja se skrauje na ispod 10 godina. Tako je
standardizacija GSM tehnologije zapoela 1982., dok se prve GSM mree se pojavljuju
1991.godine.1

Nakon ovoga uslijedio je razvoj paketskog prenosa podataka u 2G mreama (GPRS,

kasnije i EDGE). Krajem 1998.godine, formira se Projekat partnerstva za treu generaciju
(3GPP eng. Third Generation Partnership Project) kolaboracija vie telekomunikacijsko-
standardizacijskih tijela iz svih dijelova svijeta, koja razvija tehnike specifikacije za
WCDMA (eng. Wideband Code Division Multiple Access) pristup u FDD i TDD modu
UMTS sistema.

Prve komercijalne 3G mree pokrenute su 2001.godine u Japanu i 2003. u Evropi.

Danas smo svjedoci uspjene evolucije WCDMA mrea uvoenjem brzog paketskog pristupa
(HSPA eng. High Speed Packet Access) kroz kontinuirana unaprjeenja koja donose nova
izdanja 3GPP specifikacija (Release 5: HSDPA, Release 6: HSUPA, Release 7 i 8: HSPA+).

1 http://www.bhtel.ba

6
 Upravo je 3GPP standardizaciono tijelo koje je odgovorno za nastanak i razvoj LTE
standarda kao nove tehnologije na putu ka mobilnim mreama etvrte generacije (4G).
Krajem 2004. godine, 3GPP grupa za tehnike specifikacije radio-interfejsa (TSG RAN)
organizuje prvu radionicu na temu dugorone evolucije 3G radio-interfejsa. Ta radionica
predstavlja polaznu taku u razvoju LTE standarda. Preko 50 istraivakih instituta, operatora
i proizvoaa opreme, iznijelo je svoje poglede i prijedloge u vezi sa evolucijom UMTS
zemaljske radio-pristupne mree (UTRAN eng. UMTS Terrestrial Radio Access Network).
Ve tada su definisani osnovni zahtjevi: smanjeni trokovi po bitu informacije, visoke brzine
prenosa uz malo kanjenje, poboljano pruanje velikog broja usluga, fleksibilnost upotrebe
razliitih frekvencijskih opsega, pojednostavljena arhitektura, otvoreni interfejsi, umjerena
potronja snage u terminalima.

Zakljueno je i da evoluirana mrea mora donijeti znatna unaprjeenja kako bi

opravdala standardizacijske napore. Na temelju zakljuaka ove radionice te uz iroku podrku
lanica 3GPP-a, krajem iste godine pokrenuta je studija izvodljivosti, iji je cilj bio razvoj
okvira za evoluciju postojee 3GPP radio pristupne tehnologije prema novoj tehnologiji
visokih brzina prenosa i niskog kanjenja, optimiziranoj za paketni prenos.

U proljee 2005.godine, 3GPP grupa za tehnike specifikacije arhitekture (TSG SA)

pokrenula je pratee istraivanje, budui da je zakljueno kako e novi LTE radio-interfejs
zahtijevati i odgovarajuu evoluiranu arhitekturu sistema (SAE eng. System Architecture
Evolution). Paralelno s intenzivnim istraivanjima predvoenim 3GPP radnim grupama (RAN
WG1-5, SA WG2), pokrenuta je i inicijativa za mobilne mree sljedee generacije (NGMN
eng. Next Generation Mobile Networks), koje sprovodi sedam velikih svjetskih mrenih
operatora. Cilj te inicijative je definisanje usklaene vizije tehnoloke evolucije nakon 3G za
konkurentno pruanje irokopojasnih beinih usluga.
Poetkom 2006. godine ova inicijativa izala je sa svojim prioritetima kljunih karakteristika,
preporukama i detaljnim zahtjevima na budue tehnologije, uz veliki naglasak na trokove u
vezi sa intelektualnim pravima (IPR eng. Intellectual Property Rights).

Tokom 2007. LTE tehnologija je napredovala od studije izvodljivosti prema prvom

izdanju tehnikih specifikacija pokrenuta je nova (36.) serija specifikacija pod nazivom
"Evolved UTRA (LTE) aspects". Prvi kljuni korak razvoja LTE standarda predstavljalo je
odobravanje specifikacija fizikog sloja (air interface) zasnovanog na OFDMA pristupu.

Krajem 2008, konano je odobreno "zamrzavanje" LTE standardizovanih

funkcionalnosti kao dijela 8. izdanja (Release 8) 3GPP specifikacija, ime su one postale
dovoljno stabilne za komercijalnu izvedbu. Niz operatora pokazao je veliku opredijeljenost za
upotrebu LTE tehnologije, pa je efikasan i brz ciklus razvoja novog standarda (svega pet
godina), omoguio realizaciju planova rane implementacije ve krajem 2009.godine.
Ovdje je bitno naglasiti da je po prvi put kreiranjedan stvarno globalni telekomunikacijski
standard. Naime, ak i operatori koji koriste 3G tehnologije izvan 3GPP svijeta (npr. CDMA
2000 u Americi i Aziji ili TD-SCDMA u Kini) prihvataju LTE kao tehnologiju za evoluciju
svojih mrea.

Nastanak LTE tehnologije doveo je do jasne evolucije mobilnih sistema, a njen razvoj
doprinosi znaajnom napretku mobilnih irokopojasnih mrea slijedee generacije.

7
 2
Slika 3. 3G mrea LTE mrea

LTE obezbjeuje jasnu evoluciju mobilnih sistema, migraciju 2G, 3G, kao i
televizijskih sistema. LTE Release 8 standard obezbjeuje najmanje 100Mb/s na downlink-u,
50Mb/s na uplink-u, sa kanjenjem manjim od 10ms. LTE prua mogunost skalabilnog
izbora potrebne irine kanala od 1,4MHz do 20MHz (zavisno od potreba korisnika za
propusnim opsegom i koliinom podataka), podrava FDD (Frequency Division Duplexing) i
TDD (Time Division Duplexing) pristup. Efikasno korienje spektra postignuto je
upotrebom MIMO tehnike. LTE/SAE arhitektura je flat all-IP i podrava Ipv4 i Ipv6
protokole.

Radio pristup na downlinku je OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple

Access), dok se na uplink-u upotrebljava SC-FDMA (Single Carrier Frequency Division
Multiple Access). Prenos govora u LTE ostvaruje se preko VoIP-a uz kvalitet koji je najmanje
jednak onome u UMTS CS (Circuit Switched) prenosu govora.

Razvoj LTE tehnologije bazira se na postojeim 3G sistemima. Ve se proizvode bazne

stanice iji se prelazak na LTE ostvaruje odreenim softverskim izmjenama. Kada je mrea
ve izgraena, veini operatera troak se znatno umanjuje kada odlue da naprave prelazak na
LTE i da zamijene NodeB stanice i RNC gdje je potrebno.

Osnovni ciljevi koje LTE treba da ispuni, a u odnosu na WCDMA/HSPA su:

Poboljana spektralna efikasnost i iskoritavanje mogunosti novog spektra;

Vea propusnost, tj. vee brzine prenosa podataka;
Vea brzina odziva mree za zahtijevane servise;

2 mob.hr/sto-je-lte-mreza/

8
 Smanjenje trokova (CAPEX/OPEX) koje je mogue da se ostvari ako se: izbjegne
izgradnja kompleksne mrene arhitekture i nepotrebnih interfejsa, upotrebe postojee
lokacije baznih stanica i antenskih sistema, pojednostave terminalni ureaji,
optimiziraju mreni protokoli i ako se omogui potpuno multi-vendorsko okruenje;
Poboljanje i poveanje broja servisa i njihova implementacija po principu plug &
play;
Bolja integracija sa postojeim standardima, pri emu se podrazumjeva transparentna
povezanost sa GSM i (W)CDMA, ali i sa WLAN i WiMAX-om.

Opti parametri koji e uticati na uvoenje LTE tehnologije su:

Razvoj LTE tehnologije u smislu standardizacije kroz 3GPP Release 8 do 3GPP

Release 10 tj. LTE-Advanced;
Razvoj eNodeB opreme kroz SDR (Software Defined Radio) i multi-radio tehnologije;
Izmjena transportne mree i dijelova jezgra mree;
Razvoj LTE terminalne opreme.

Kljuni ciljevi s aspekta performansi i mogunosti koje 3GPP stavlja pred LTE su:
visoke brzine prenosa cilja se na vrne brzine prenosa podataka vee od 100 Mbps DL,
odnosno 50 Mbps naUL, te ostvarivost 2-3 puta veih brzina na rubuelije u odnosu na HSPA
Release 6, smanjenje vremena ekanja niska latencija (ispod 10 ms) u korisnikoj ravnini
zbog poboljanja performansi protokola u viim slojevima (npr. TCP), kao i smanjenje
kanjenja povezanog s procedurama u kontrolnoj ravni (npr. uspostava sesije, ispod 100 ms),
visoka spektralna efikasnost (bps/Hz/site) 2-3 puta vea u odnosu na HSPA Release 6,
umjerena potronja snage u terminalima, fleksibilnost upotrebe razliitih frekvencijskih
opsega mogunost upotrebe raznih frekvencijskih podruja (bilo ve postojeih ili novih), uz
iroku mogunost izbora irine opsega (1,4; 3; 5; 10; 15 ili 20 MHz), te izbor izmeu FDD ili
TDD moda rada, pojednostavljena arhitektura manje vorova, a time i manje signalizacije,
koritenje samo paketskog domena (all-IP rjeenje), pojednostavljeno odravanje podrka za
samoorganizujue mree (SON eng. Self Organizing Networks),npr. mogunost automatske
konfiguracije, isplativa migracija sa trenutnih mrea - mogunost ponovnog koritenja
dosadanjih investicija.3

Jedan od najbitnijih elemenata u implementaciji LTE mrea bie dostupnost i cijena

frekvencijskog spektra - radi ostvarivanja to vee propusnosti prenosa podataka i kapaciteta
najveih dobitaka, potreban je i to iri spektar, a samim tim se javlja i potreba za nabavkom
dodatnih frekvencijskih podruja.
Moe se oekivati da e znaajnu ulogu za implementaciju LTE tehnologije imati pojas koji
se oslobaa prelaskom emitovanja televizijskog programa s analogne na digitalnu tehnologiju
(tzv. digitalna dividenda) - u Evropi je rije o podruju 790-862 MHz. Ovaj je pojas vrlo
interesantan budui da prua mogunost znatno boljeg pokrivanja (zbog niskih frekvencija),
to bi rezultiralo i manjim potrebnim brojem lokacija (pogotovo u sluaju ruralnog
pokrivanja). Premda je oslobaanje tog pojasa globalno definisano tek do 2014. ili
2015.godine u BiH, prema odlukama Svjetske radio konferencije iz 2007 (WRC-07
World Radio Conference), mogue je i ranije izvriti prenamjenu za mobilne tehnologije
(IMT-2000).

3 http://www.bhtel.ba

9
 Prema inicijativi Evropske komisije, za FDD mod rada na raspolaganju e biti
dostupno 30 MHz upareno za DL (791-821 MHz) i UL (832-863 MHz), dok je u sluaju TDD
moda rada predvieno neuparenih 65 MHz (797-862 MHz). 3GPP Long Term Evolution
(LTE) predstavlja veliki iskorak u elijskoj tehnologiji. LTE je dizajniran da zadovolji
potrebno nosioca za velikim podatkovnim brzinama, prenos medija kako za podrku u
prenosu govora velikog kapaciteta u slijedeoj dekadi.

LTE je odlino pozicioniran da zadovolji zahtjeve mrea slijedee generacije.

Omoguie operaterima da daju usluge visokih performansi, mobilne irokopojasne usluge
masovnog online trita, pomou kombinacije velikih brzina prenosa i sistemskog
frekventnog opsega, kako u uplink-u tako i u downlink-u, sa jako malim kaenjenjem.

LTE je dizajnirana da bude to jednostavnija za uspostavljanje i rad, koristei

fleksibilnu tehnologiju koja se moe upotrebiti na viefrekventnih opsega. LTE prua
skalabilan opseg, od 5MHz do 20MHz, sa podrkom za FDD upareni i TDD ne upareni
spektar. LTE SAE upravljaka arhitektura smanjuje broj vorova, podrava fleksibilnu
mrenu konfiguraciju i omoguava visok nivopodranih usluga.

LTE SAE e takoer raditi skupa sa GSM, WCDMA/HSPA, TD-SCDMA i

CDMA.LTE je posljednji standard u evoluciji mobilne telefonije koja je prethodno
realizovana sa GSM/EDGE i UMTS/HSxPD mrenim tehnologijama koje danas imaju 85%
mobilnih korisnika. LTE e omoguiti 3GPP kompeticiju u celularnim tehnologijama.

Motiv razvoja LTE su:

1. Potreba za velikim podatkovnim brzinama i velikim spektrom;
2. Evolucija UMTS prema samo paketski orjentisanim sistemima;
3. Potreba za boljim QoS;
4. Potreba za jeftinijom infrastruktrurom.

3GPP rad na evoluciji 3G Mobilnih Sistema poeo je u Novembru 2004. Finalizacija

specifikacija je planirana sredinom 2008., a stavljanje u rad LTE mree je odrano 2010.

Efekti su:
1. Brzina prenosa:Instant brzine u downlink-u od 100Mbps u 20MHz spektru. Instant
brzine u uplink-u od 50 Mbps u 20 MHz spektru;
2. Domet elije:do5 km optimalna brzina, do 30 km sa umjerenim performansama i do
100 km veliina elije koja podrava prihvatljive usluge;
3. Kapacitete elije: do 200 aktivnih korisnika po eliji (5MHz);
4. Mobilnost:Optimizirana za malu mobilnost (0-15km/h), ali omoguava jako velike
brzineprenosa podataka;
5. Kanjenje:Korisnika ravan < 5msi kontrolna ravan < 50ms.

Kljune osobine LTE su:

Vie vrsta pristupnih tehnika (Multiple Accessema): Downlink: OFDMA, Uplink:
SingleCarrierFDMA(SC-FDMA).
Adaptivna modulacija i kodiranje: DL modulacija (QPSK, 16QAM i 64QAM), UL
modulacija (QPSK i 16QAM), Turbo kodovi.
Skalabilnost opsega za efikasne operacije u razliitim frekventnim podrujima.
Mogua podrka za rad sa mreama koje koriste jednu frekvenciju.

10
 MIMO/Multiple Input -MultipleOutput) vieantenska tehnologija za poboljane brzine
prenosa i performansi.
ARQ sa RLC podnivoom i Hibridni ARQ sa MAC slojem.
Kontrola snage i adaptacija linka.
Bolja podrka za koordinaciju interferencijom.
Podrka i za FDD i za TDD.Planiranje zavisno o uptrebi kanala i prilagoenje linka za
bolje performanse
Smanjen broj vorova radio-pristupne-mrene i na taj nain reducirana cijena i
procesno vrijeme vezano za protokole i uspostavu poziva.

2.2.LTE arhitektura suelja I protokoli

U pristupu LTE mree definisan je eUTRA (evolved UMTS Terrestrial Radio Access)
sa eNodeB (evolved NodeB) arhitekturom. Jezgro mree definie se kao EPC (Evolved
Packet Core). Predviena je interoperabilnost sa UTRAN/GERAN sistemima, kao i sa ne-
3GPP sistemima, dok multimodni terminali treba da podre handover sa i na
UTRAN i GERAN. Predviena je podrka za rad u FDD i TDD reimu kao i QoS (Quality of
Service) s kraja na kraj, a uvedena su i odreena pojednostavljenja mree.

U LTE/SAE arhitekturi mree postoje samo dva mrena elementa: bazna stanica u
radio mrei i a-GW (Access Gateway) u jezgru mree. a-GW se sastoji iz kontrolne ravni
MME (Mobility Management Entity) i korisnike ravni SAE GW (System Architecture
Evolution Gateway). SAE GW je softverski nadograen GGSN element, dok je MME
preuzeo funkcije SGSN-a i djelimino funkcije RNC-a (Radio Network Controller). Kako
sada u mrei ne postoji RNC, njegove funkcije su inkorporirane u eNodeB i djelimino u
MME. Kao to je prikazano na slici 1, trend sputanja funkcionalnosti iz RNC-a u baznu
stanicu, koji je zapoet u HSDPA sistemima, doveden je do kraja, tako da je RNC vor nestao.
Ovo je veoma bitno za smanjenje kanjenja paketa u LTE mrei koje je svedeno na manje od
10ms. vor eNodeB sada ima iste funkcije kao i NodeB i dodatno brine o radio resursima u
elijama, odluuje o handover-u i donosi odgovarajue odluke o upravljanju prenosom na
downlink-u i uplink-u. On obavlja i klasine funkcije fizikog nivoa (kodovanje,
dekodovanje, modulaciju, demodulaciju, interliving, deinterliving, itd.). Pored veze sa
jezgrom mree preko S1 interfejsa, vorovi eNodeB meusobno komuniciraju preko X2
interfejsa. Ovo je veoma vano zbog
uspenog rasporeivanja resursa u cilju izbegavanja interferencije. 3
_____________________________________________________________________________________________________________
3
http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf

11
 Slika 4. Tipina SAE/LTE implementacija - odgovarajua suelja i protokoli

3.Arhitektura EPS sustava

Kada spominjemo LTE i SAE zapravo se referenciramo na tehnologije koje specificira

3GPP (u svojem osmom izdanju specifikacija, Release 8) kao temelj za evoluciju 3G mobilnih
mrea. Stvarna mrea zasnovana na tim tehnologijama zapravo e tvoriti evoluirani paketski
sustav (EPS eng. Evolved Packet System).

EPS se sastoji od evoluirane paketske jezgrene mree (EPC eng. Evolved Packet
Core) i evoluirane UMTS zemaljske radijske pristupne mree (E-UTRAN Evolved
UTRAN). EPC prua pristup prema vanjskim podatkovnim mreama (npr. Internet) i
operatorskim servisima (npr. MMS, MBMS), upravlja funkcijama vezanima uz sigurnost
(autentifikacija, dodjela sigurnosnih kljueva), pretplatnike informacije, naplatu i mobilnost
prema drugim pristupnim mreama (GERAN, UTRAN, CDMA2000,WLAN ...), te prati
mobilnost ne-aktivnih terminala.

E-UTRAN obavlja sve radijske funkcije za aktivne terminale. Sastoji se od radijskih

osnovnih postaja (eNB eng. e-Node B). Izmeu EPC i E-UTRAN-a nalazi se S1 suelje,
dok su eNB povezane X2 sueljem. Korisniki terminal povezan je izravno na E-UTRAN, no
dio funkcionalnosti protokolnog sloaja kontrolne ravnine zatvara se u EPC. EPS podrava
iskljuivo paketsku domenu (PS eng, Packet Switched) servisi koji tradicionalno koriste
komutaciju kanala (CS eng. Circuit Switched) prenositi e se takoer preko PS nositelja.

12
 Slika 5. Generalna EPS arhitektura

3.1.EPC eng. Evolved Packet Core

Evoluiranu paketsku jezgrenu mreu tvore slijedei logiki vorovi:

u kontrolnoj ravnini MME (eng. Mobility Management Entity)
u korisnikoj ravnini S-GW (eng. Serving Gateway) i P-GW (eng. Packet Data
Network Gateway)

MME sadri kontrolne funkcionalnosti koje su konceptualno sline kontrolnoj SGSN

ravnini (najee se fiziki i izvodi kao softverska funkcionalnost unutar SGSN vora). MME
zakljuuje protokole kontrolne ravnine prema korisnikom terminalu te obrauje sljedee
funkcije vezane uz mobilnost i upravljanje sesijom:
UE attach/detach procedura omoguuje mobilnoj stanici da se registrira na mreu ili
od registrira sa iste,
sigurnost funkcije autentifikacije i autorizacije radi provjere identiteta korisnika,
odobravanje pristupa mrei i praenje korisnike aktivnosti,
upravljanje EPS nositeljem uspostava, izmjena i raskidanje EPS nositelja,
mobilnost neaktivnih korisnika nadzor korisnika u idle modu, pri emu se poloaj
korisnika prati samo na razini podruja praenja (TA eng. Tracking Area)
pozivanje korisnika (paging)
prekapanje prema drugim tehnologijama (IRAT handover) upravlja mobilnost
prilikom prelaska prema drugim mreama (GSM, WCDMA ...).

Korisnik je spojen na isti MME vor sve dok se nalazi u unutar podruja koje nadzire isti skup
MME-ova (MME pool). Funkcionalnosti S-GW i P-GW vorova za sluaj bez roaminga
nalaze se unutar mree istog operatora te mogu biti implementirane u kombiniranom P/S-GW
voru (takoer se koristi i naziv SAE-GW). Najee su izvedeni kao softverska nadogradnja

13
postojeeg GGSN (eng. Gateway GPRS Support Node ) vora. P/S-GW predstavlja sidrinu
toku korisnike ravnine terminala koji se kree izmeu vie eNB vorova. Do promjene S-
GW dolazi samo ukoliko korisnik prelazi u podruje drugog S-GW skupa (S-GW pool), dok
se isti P-GW zadrava sve dok je korisniki terminal prikljuen na mreu.

P/S-GW obavlja sljedee funkcije kontrolne ravnine:

upravljanje EPS nositeljem pokree uspostavu EPS nositelja nakon zahtjeva od
strane viih slojeva,
sidrenje mobilnosti P-GW predstavlja IP toku prisutnosti (PoP eng. Point of
Presence) za terminal koji je spojen na mreu on dodjeljuje IP adresu svakom
terminalu ija mobilnost time biva skrivena prema fiksnoj mrei,

P/S-GW takoer obavlja i sljedee funkcije korisnike ravnine:

kontrola i provoenje zadane kvalitete usluga (QoS) povezivanje korisnikog toka
podataka sa odgovarajuim QoS klasama te spreavanje prekoraenja limita
definiranih
pretplatnikim ugovorom,
naplata,
zakonsko presretanje prometa

Slika 6. Prikaz Evoluirane paketske jezgrene mree

3.2.E-UTRAN

14
 U odnosu na UTRAN mreu, E-UTRAN donosi znaajno pojednostavljenje arhitekture
ukljuuje samo evoluirane radijske osnovne postaje (e-Node B, eNB). Kako se izostavlja vor
za upravljanje (RNC Radio Network Controler), jedan dio njegovih funkcionalnosti
prebaen je u EPC (tonije S-GW), no veina njih prebacuje se u eNB (to je trend zapoet
ve uvoenjem HSDPA u WCDMA mree).

eNB predstavlja vor radijske pristupne mree zaduen za radijsko odailjanje i prijem
od strane korisnike upreme (UE User Equipment) u jednoj ili vie elija
(najee3).

Lista eNB funkcionalnosti ukljuuje:

kontrolu elija i podrku MME skupu eNB posjeduje i kontrolira radijske resurse
svojih elija, koji su zahtijevani od i odobreni odreenom MME skupu (eng. MME
pool),
kontrolu mobilnosti za aktivne terminale, ukljuuje UE naloge za obavljanje
mjerenja i izvrenja prekapanja (eng. handover) kad je to potrebno,
sigurnost kontrolne i korisnike ravnine ifriranje (eng. ciphering),
upravljanje dijeljenim kanalom pridjeljivanje resursa dijeljenog kanala i kanala za
sluajni pristup,
segmentaciju i spajanje na RLC (eng. Radio Link Control) sloju se obavlja
adaptacija korisnih paketa na veliinu prijenosnog bloka (eng. transport block),
upravljanje retransmisijom (HARQ procesi),
rasporeivanje korisnika (eng. scheduling) uz podrku definiranih QoS klasa,
funkcionalnosti fizikog sloja tj. pseudo-sluajno kodiranje ( eng. scrambling),
odailjake diverzite, procesiranje antenskog upravljanja, OFDM modulaciju,
mjerenje i prijavljivanje podaci prikupljeni mjerenjima koriste se za upravljanje
radijskim resursima (RRM eng. Radio Resource Management),
automatizirani rad i nadzor.

Slika 7. Prikaz evoluirane UMTS zemaljske radijske pristupne mree

4.OSNOVNE KARAKTERISTIKE ZRANOG SUELJA

15
 LTE radijsko suelje zasniva se na upotrebi ortogonalnog multipleksiranja
frekvencijskim odvajanjem (OFDM eng. Orthogonal Frequency-Division Multiplexing) s
OFDMA (eng. Orthogonal Frequency-Division Multiple Access) viestrukim pristupom u
silaznoj vezi te viestrukog pristupa s frekvencijskom raspodjelom na jednom nositelju (SC-
FDMA eng. Single Carrier Frequency Division Multiple Access) u uzlaznoj vezi. Za
ostvarivanje visokih brzina prijenosa bitna je i podrka vie-antenskih rjeenja kako na
osnovnoj postaji, tako i u terminalima. To ukljuuje metode vieslojnih prijenosa, tj. viestruki
ulaz viestruki izlaz (MIMO eng. Multiple Input Multiple Output), kao i tehnike
odailjake i prijemne raznolikosti (eng.TX/RX diversity) te upravljanja dijagramom zraenja
antene (eng. beamforming). Izbor OFDM tehnologije za LTE omoguava prilagodbu
prijenosnih parametara sustava u frekvencijskoj domeni, zadovoljavajui zahtjeve za
spektralnom efikasnosti, a prikladna je i za neusmjereno ili grupno odailjanje ( eng.
Broadcast/Multicast).

OFDM je modulacijska tehnika izrazito otporna na frekvencijski selektivno slabljenje

( eng. fading) i stoga pokazuje dobre performanse u visoko vremenski disperzivnim radijskim
okrujima (to je najei sluaj u urbanom okruenju). Sveukupni tok podataka razdvaja se u
veliki broj tokova koji se potom prenose na zasebnim podnositeljima (eng. subcarriers).
Budui da svaki podnositelj ima nisku brzinu prijenosa simbola (eng. symbol rate), njihovo
trajanje je produeno. Samim time smanjen je i utjecaj meu-simbolne interferencije (ISI
eng. Inter Symbol Interference). Kako su podnositelji postavljeni tako da svi ostali imaju
vrijednost nula u trenutku uzorkovanja pojedinog podnositelja, ostvarena je njihova potpuna
ortogonalnost.

Slika 8. OFDM podnositelji

Implementacija OFDM tehnike je razmjerno jednostavna. OFDM odailja se tipino

izvodi koritenjem inverzne brze Fourierove transformacije (IFFT), ija sloenost nije velika.
Cikliki prefiks se dodaje svakom simbolu prije odailjanja kako bi se zadrala ortogonalnost

16
uz minimiziranje meu-simbolne interferencije. Koritenjem inverzne brze Fourierove
transformacije prijemnik moe potpuno detektirati odaslani signal, uz pretpostavku da je
maksimalno rasprenje kanjenja (eng. delay spread) u radijskom kanalu krae od duine
dodanog ciklikog prefiksa.
Slika 9. Implementacija OFDM tehnike uz pomo IFFT/FFT u odailjanju i prijemu

Svaki od podnositelja nosi jedan OFDM simbol koji sadri informacijske bitove
modulirane QPSK, 16QAM ili 64QAM modulacijom (dakle imamo 2,4 ili 6 bita po simbolu).
Modulacija vieg reda je osjetljivija na smetnje te zahtijeva bolje radijske uvjete, tj. bolji
odnos snage nositelja prema interferenciji (C/I eng. Carrier to Interference).

Slika 10. LTE podrane modulacije

Mijenjanjem broja podnositelja mogua je podrka za razliite pridjeljenje irine

frekvencijskog pojasa, od 1,4 MHz sve do 20 MHz. Pri tome je granularnost definirana na
razini jednog resursnog bloka (RB eng. Resource Block) kojeg predstavlja 12 podnositelja
od 15 KHz (dakle ukupno 180 KHz). Centralni blok od 6 RB-a oko istosmjernog nositelja
(eng. DC carrier) predstavlja minimum zauzea, dok se koritenjem vie RB-a s bonih strana

17
moe izvesti irenje. Pojedinoj mobilnoj stanici moe biti dodijeljeno maksimalno 100 RB-
ova (ostatak 20 MHz pojasa otpada na filtriranje i zatitni pojas), a dodijeljeni RB-ovi u
silaznoj vezi ne moraju biti kontinuirani.
Slika 11. Promjenjiva irina frekvencijskog pojasa

Kod uzlazne veze koristi se posebna izvedba OFDMA pristupa, takozvani pred-
kodirani OFDMA, odnosno SC-FDMA (eng. Single Carrier FDMA), ije je osnovno obiljeje
da pojedini korisnik dobiva kontinuirani skup podnositelja (koji onda djeluje kao jedan iri
nositelj). Osnovna motivacija za takav pristup je smanjenje potronje baterije u mobilnom
terminalu zbog manjeg odnosa vrne i prosjene snage (PAPR eng. Peak to Average Power
Ratio), a time i boljeg pokrivanja u uzlaznoj vezi. 4

Slika 12. Usporedba OFDMA i SC-FDMA pristupa

___________________________________________________________________
4 http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf , IV/72 REVIJA br. 1, 2010.

Koritenjem vie antena na TX i RX strani mogue je ostvariti razliite dobitke.

Oblikovanje dijagrama zraenja pri tom osigurava vei odnos signal-um te time i bolje
pokrivanje, dok se vieslojni prijenos moe iskoristiti za ostvarivanje veih brzina prijenosa.
Prijelaz izmeu razliitih tehnika moe biti dinamiki.
Slika 13. Vie-antenske tehnike za LTE

18
 Dijagram zraenja oblikujemo tako da mijenjamo faze signala izmeu pojedinih
antena i na taj nain laticu zraenja usmjeravamo prema ciljanom korisniku (time se smanjuje
interferencija u ostatku elije). Kod MIMO tehnike dobitak ostvarujemo boljim
iskoritavanjem postojeeg odnosa signal-um. Za razliku od tehnika odailjake i prijemne
raznolikosti gdje na vie antena aljemo iste (eventualno razliito kodirane) informacije, za

MIMO odailjemo razliite tokove podataka po pojedinom antenskom sloju i svaki od njih
primamo na pojedinoj prijemnoj anteni. Time zapravo ostvarujemo linearni rast kapaciteta s
poveanjem odnosa signal-um, koji bi inae bio logaritamski, to bi limitiralo maksimalne
vrijednosti. Moe se uoiti da je zbog toga dobitak ostvariv uz MIMO vie izraen u
sluajevima visokog odnosa signal-um. MIMO se moe koristiti i u kombinaciji s
oblikovanjem dijagrama zraenja.

19
 Slika 14. Dobitak kapaciteta u sluaju vieslojnog prijenosa (MIMO)5

_________________________________________________________________________________
5 http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf , T. Blaji: LTE nova tehnologija za mobilni irokopojasni pristup

Kombinacijom svih navedenih elemenata LTE zranog suelja mogue je ostvariti

ciljane performanse sustava. Maksimalne brzine prijenosa u silaznoj i uzlaznoj vezi ovisit e o
konkretnoj konfiguraciji one se poveavaju kasnijim koritenjem sloenijih MIMO
konfiguracija (4 umjesto 2 predajne i prijemne antene, kasnije i 8), koritenjem modulacija
vieg reda (64 QAM) i u uzlaznoj vezi te poveanjem irine pojasa (bilo kombiniranjem vie
pojasa, bilo irenjem do 100 MHz). Time e biti ispunjeni i zahtjevi koji se stavljaju pred
mree etvrte generacije (4G), to e se ostvariti u sklopu LTE-Advanced tehnologije (3GPP
Release 10).

Slika 15. Razvojni put LTE tehnologije prema LTE-Advanced

5.LTE protokolni sloaj

Slika broj 16. prikazuje LTE protokolni sloaj. EPS nositelj (koji odgovara PDP
kontekstu) prenosi podatke s 3. sloja te uslugu sa kraja na kraj (end-to-end service). Njega na
radijskom suelju prenosi E-UTRA radijski nositelj kojeg pak prenose radijski kanali (logiki,
transportni i fiziki).

20
Protokoli koji obavljaju zadae radijskog suelja su:
PDCP (eng. Packet Data Convergence Protocol) mapira EPS na E-UTRAN radijski
nositelj te provodi robusnu kompresiju zaglavlja (ROHC),
RLC (eng. Radio Link Protocol) vri mapiranje na logike kanale te obavlja
segmentaciju, slijednu isporuku i retransmisije,
MAC (eng. Medium Access Control) vri mapiranje na transportne kanale, te je
odgovoran za HARQ procese i rasporeivanje (eng. scheduling),
fiziki sloj obavlja mapiranje na fizike kanale te provodi kanalno kodiranje,
modulaciju

Slika 16. Struktura LTE radijskog suelja

5.1.Struktura kanala

Logiki kanali opisuju koji tip podataka se prenosi, a dijele se na kontrolne (za
prijenos informacija kontrolne ravnine) i prometne (za prijenos informacija korisnike
ravnine).
LTE podrava sljedee logike kanale:
odailjaki kontrolni kanal (BCCH eng. Broadcast Control Channel) za odailjanje
sistemskih kontrolnih informacija u silaznoj vezi,
kontrolni kanal za upravljanje radio pozivima (PCCH eng. Paging Control Channel)
za prijenos radio poziva ( eng. paging) u silaznoj vezi (koristi se kad mrea ne zna
tonu lokaciju mobilne stanice),

21
 zajedniki kontrolni kanal (CCCH eng. Common Control Channel) za odailjanje
kontrolnih informacija izmeu mree i UE u oba smjera (obino ga koriste one
mobilne stanice koje nemaju RRC konekciju s mreom i mobilne stanice koje koriste
zajednike transportne kanale kad pristupaju novoj eliji nakon reizbora elije),
pridijeljeni kontrolni kanal (DCCH eng. Dedicated Control Channel) - dvosmjerni
kanal za odailjanje kontrolnih informacija izmeu mree i mobilne stanice
(uspostavlja se kroz postupak RRC uspostave konekcije),
kontrolni kanal za grupno odailjanje (MCCH eng. Multicast Control Channel) - za
prijenos MBMS rasporeivanja i kontrolnih informacija prema mobilnim stanicama
koje koriste MBMS,
pridijeljeni prometni kanal (DTCH eng. Dedicated Traffic Channel) kanal
dodijeljen samo jednoj mobilnoj stanici za prijenos korisnikih informacija (postoji u
oba smjera),
prometni kanal za grupno odailjanje (MTCH eng. Multicast Traffic Channel) za
prijenos prometnih podataka prema mobilnim stanicama koje koriste MBMS.

Logiki kanali mapiraju se na transportne kanale. Broj transportnih kanala za LTE je sveden
na minimum kako bi se izbjegle este promjene tipova kanala koje uvode nepotrebna
kanjenja:
odailjaki kanal (BCH eng. Broadcast Channel) koristi se za prijenos specifinih
informacija u silaznoj vezi prema svim mobilnim stanicama na podruju jedne elije,
ne podrava upravljanje dijagramom zraenja,
dijeljeni kanal u silaznoj vezi (DL-SCH eng. Downlink Shared Channel) kanal iji
se resursi dijele izmeu korisnika u silaznoj vezi, podrava adaptaciju veze izmjenama
modulacije, kodiranja ili odailjake snage, diskontinuirani prijem (DRX eng.
Discontinuous Reception) te ima mogunost upravljanja dijagramom zraenja,
pozivni kanal (PCH eng. Paging Channel) odailje se u cijeloj eliji, podrava
diskontinuirani prijem,
kanal za grupno odailjanje (MCH eng. Multicast Channel) MBMS transportni
kanal koji se odailje na podruju cijele elije, podrava MBMS odailjanje s vie
elija (MBSFN eng. MBMS Single Frequency Network),
dijeljeni kanal u uzlaznoj vezi (UL-SCH eng. Uplink Shared Channel) kanal iji se
resursi dijele izmeu korisnika na uzlaznoj vezi, podrava adaptaciju veze izmjenama
modulacije, kodiranja ili odailjake snage, a mogue je i upravljanje dijagramom
zraenja,
kanal za sluajni pristup (RACH eng. Random Access Channel) kanal u uzlaznoj
vezi koji se koristi za ostvarivanje vremenske sinkronizacije te odailjanje informacija
za pribavljanje odobrenja za slanje podataka, vie UE se najee natjee za njegovo
odailjanje

22
 Slika 17. Mapiranje
kanala

Fiziki sloj prima podatke za odailjanje s MAC sloja u obliku transportnih blokova. Osim
fizikih kanala na koje se izravno mapiraju odgovarajui transportni kanali (PDSCH eng.
Physical Downlink Shared Channel, PUSCH eng. Physical Uplink Shared Channel, PBCH
eng. Physical Broadcast Channel, PMCH eng. Physical Multicast Channel i PRACH eng.
Physical Random Access Channel) imamo i fizike kanale koji nose kontrolne informacije sa
MAC sloja ili prema njemu:
fiziki kontrolni kanal u silaznoj vezi (PDCCH eng. Physical Downlink Control
Channel) kontrolna signalizacija (za kontrolu snage, rasporeivanje u silaznoj vezi i
odobravanje rasporeivanja u uzlaznoj vezi),
fiziki kontrolni kanal u uzlaznoj vezi (PUCCH eng. Physical Uplink Control
Channel) kontrolna signalizacija (zahtjevi za rasporeivanjem u uzlaznoj vezi, CQI,
ACK/NACK),
kanal indikatora kontrolnog formata (PCFICH eng. Physical Control Format
Indicator Channel) definira format PDCCH na silaznoj vezi,
kanal HARQ indikatora (PHICH eng. Physical Hybrid ARQ Indicator Channel)
prenosi HARQ informacije (ACK/NACK) u silaznoj vezi.

Osim fizikih kanala postoje i fiziki signali koji podravaju funkcije fizikog sloja ali ne
prenose nikakvu informaciju s MAC sloja:
referentni signali (RS eng. Reference Signals) za mjerenja i koherentnu detekciju u
silaznoj i uzlaznoj vezi, prenesena sekvenca jednoznano definira elije (produkt 3
ortogonalne sekvence i 168 pseudo-sluajnih sekvenci ukupno 504 mogue
sekvence),
sinkronizacijski signali (P-SCH i S-SCH eng. Primary and Secondary
Synchronization signals) koriste se u silaznoj vezi u procesu izbora elije (definiraju
sinkronizaciju na okvire i slue za detekciju identiteta elije),
referentni signal za ispitivanje (SRS eng. Sounding Reference Signal) za mjerenja
radi rasporeivanja u uzlaznoj vezi.

5.3.Rasporeivanje resursa

Rasporeivanje (eng. scheduling) korisnika obavlja se u vremenskoj i frekvencijskoj

domeni na razini jednog odsjeka (1 ms, trajanje dva RB), odnosno 12 podnositelja (irina

23
jednog RB), to definira rasporedni blok (eng. Scheduling block). U silaznoj vezi korisniku
mogu biti dodjeljeni razmaknuti rasporedni blokovi, na temelju adaptacije na kvalitetu signala
u vremensko - frekvencijskoj domeni.Iskoristivost resursnih elemenata u silaznoj vezi za
korisniki promet (tj. PDSCH kanal) ovisi o koritenoj irini frekvencijskog pojasa. Tako za
sluaj s 1,4 MHz ak do 40% svih resursnih elemenata otpada na kontrolne kanale, dok se u
sluaju s 20 MHz to sputa i ispod 20% (budui da su PBCH i SCH definirani samo na
centralnih 1,4 MHz).
U sluaju uzlazne veze raspodjela je neto drugaija budui da se resursi jednom
korisniku dodjeljuju kao kontinuirani blok (zbog SC-FDMA principa). Korisnik gledano u
vremenskoj domeni moe dobiti razliit broj rasporednih bolokova svakih 1ms, no taj broj
mora biti ili 1 ili viekratnik brojeva 2, 3 ili 5.

Slika 18. Rasporeivanje ovisno o kvaliteti kanala (silazna veza)

Referentni signali (RS) svakog korisnika alju se na njegovim simbolima br. 3 i 11.
Referentni signal za ispitivanje (SRS) se za sve korisnike alje na simbolu br. 0, neovisno o
dodijeljenom frekvencijskom pojasu za korisnike podatke (PUSCH). Fiziki kontrolni kanal
u uzlaznoj vezi (PUCCH) se dijeli izmeu vie korisnika, a alje se na prvom i zadnjem
resursnom bloku koritenog frekvencijskog opsega.

24
 Slika 19. Rasporeivanje korisnika u uzlaznoj vezi

5.4. Struktura fizikoga sloja radijskog suelja

Slika broj 20. ilustrira vremensku domenu strukture LTE prijenosa u sluaju FDD
radnog moda (vrijedi za silaznu i uzlaznu vezu, osim PBCH, P-SCH i S-SCH odsjeaka koji
su prisutni samo u silaznoj vezi). Svaki radijski okvir (eng. frame) od 10 ms sadri 10 pod-
okvira (trajanja 1 ms), od kojih se svaki sastoji od dva podjednaka odsjeka (eng. slot).
Ovisno o trajanju ciklikog prefiksa (normalni 4,7 s ili produeni 16,7 s), jedan
odsjeak nosi 7, odnosno 6 OFDM simbola (trajanja 66,7 s). Na razini jednog pod-okvira
(1ms) obavlja se rasporeivanje (eng. scheduling) korisnika.

Slika 20. Struktura LTE-FDD moda u vremenskoj domeni

U sluaju TDD radnog moda struktura u vremenskoj domeni izgleda drugaije zbog
same prirode tog moda (silazna i uzlazna veza se izmjenjuju u odreenim pod-okvirima,
ovisno o izabranoj konfiguraciji, tj. omjeru DL/UL prometa). To je ujedno i jedina stvarna
razlika u koritenju FDD ili TDD radnog moda sve ostalo je identino. Dvanaest OFDM
podnositelja za trajanja jednog odsjeka (0.5 ms) ini jedan resursni blok (RB). Svaki resursni
blok sadri 84 resursna elementa (12 podnositelja x 7 OFDM simbola).

25
 Pojedini resursni elementi u silaznoj vezi pridjeljuju se odgovarajuim fizikim kanalima
ili signalima na sljedei nain (promatrajui vremensku i frekvencijsku domenu za FDD
sluaj):
PBCH alje se u pod-okviru br. 0, odsjeak br.1, simboli 0-3 tijekom 4 uzastopna
radijska okvira (tj. kroz 40 ms) koriste se samo 72 centralna podnositelja (tj. 6 RB) u
frekvencijskoj domeni,
SCH alje se u pod-okviru br. 0 i 5, odsjeak br. 0 i 10, simboli 5 (S-SCH) i 6 (P-
SCH) koristi se samo 60 centralnih podnositelja (tj. unutar 6 RB) u frekvencijskoj
domeni,
PDCCH alje se u 1-4 prvih simbola svakog odsjeka, osim na resursnim
elementima ve iskoritenim za PCFICH i PHICH (po 4 resursna elementa na prvom
simbolu), kao i za RS,
RS umeu se na specifine pozicije u vremensko-frekvencijskoj mrei resursnih
elemenata ovisno o antenskoj konfiguraciji

26
ZAKLJUAK

Stalna potreba korisnika za sve veim brzinama prenosa podataka i kvalitetom servisa
uslovljava mobilne operatere da unaprijede postojee mree. Unapreenje arhitekture mree
predstavlja veoma skup i sloen posao pri emu bi trebalo obezbjediti transpa rentnu
povezanost sa postojeim GSM/EDGE i WCDMA/HSPA sistemima. Upravo ovo je razlog
zato su dananje mree veoma kompleksne i zato je arhitektura mree razliita kod razliitih
operatera.

Unapreenjem arhitekture mree dolazi do revolucije u komunikacijama i

eksponencijalnog razvoja irokopojasnih mrea nove generacije koje predstavljaju prioritet
svih zemalja koje imaju elju da se ravnopravno ukljue u informaciono drutvo i podignu
konkurentnost svojih privreda.

Evolucija ka LTE podrazumijeva smanjivanje broja mrenih elemenata u cilju

postizanja to vee jednostavnosti arhitekture mree. Takoe, tei se potpunom prelasku na
mree sa komutacijom paketa to predstavlja prve korake ka nastanku all-IP ravne arhitekture.
Uvoenje LTE/SAE arhitekture nije proces koji e biti nadogardnja na postojeu mreu ve
izgradnja nove mree. Iako postojei operateri ve imaju izgraenu pristupnu, prenosnu
mreu kao i infrastrukturu jezgra, intervencije na svakom segmentu e biti nezaobilazne: od
nadogradnje ili zamjene postojeih baznih stanica, preko uvoenja IPv6 bazirane all-IP mree,
pa sve do zamjene terminalne opreme i kreiranja novih usluga na novoj platformi.

27
LITERATURA

1. T. Blaji: LTE nova tehnologija za mobilni irokopojasni pristup

2. Interna predavanja Mobilni komunikacijski sistemi
FSK ( 2013/2014 godina )
3. LTE - EVOLUCIJA ARHITEKTURE MREE
(LTE NETWORK ARCHITECTURE EVOLUTION )
4. Long Term Evolution A Technical Overview, Motorola Inc., July
2010.
5. EDGE, HSPA, LTE: Broadband Innovation, Rysavy Research,
September 2008.
6.
Internet:

http://www.infoteh.rs.ba/rad/2011/B-II/B-II-2.pdfhttp://infoteh.etf.unssa.rs.ba
http://www.bhtel.ba
http://mob.hr/sto-je-lte-mreza/
http://www.ericsson.com/hr/etk/revija/Br_1_2010/04.pdf

28
POPIS SKRAENICA
3G Third Generation
3GPP Third Generation Partnership Project
AMPS Advanced Mobile Phone Service
CDMA Code Division Multiple Access
EPC Evolved Packet Core
EDGE Enhanced Data rates for GSM Evolution
eNodeB Evolved Node B
E-UL Enhanced Uplink
E-UTRAN Evolved UTRAN
FDD Frequency Division Duplex
FDMA Frequency Division Multiple Access
FFT Fast Fourier Transform
GGSN Gateway GPRS Support Node
GPRS General Packet radio Service
GSM Global System for Mobile Communications
HARQ Hybrid Automatic Repeat Request
HSDPA - High Speed Downlink Packet Data Access
HSPA - High Speed Packet Access
HSPA+ Evolved HSPA
HSUPA - High Speed Uplink Packet Access
IFFT Inverse Fast Fourier Transform
IP Internet Protocol
ISI Inter Symbol Interference
ITU International Telecommunication Union
LSTI - LTE/SAE Trial Initiative
LTE Long-Term Evolution
MAC Medium Access Control
MBMS Multimedia Broadcast and Multicast Services
MIMO Multiple Input, Multiple Output
NGMN Next Generation Mobile Networks
MME Mobility Management Entity
NMT Nordic Mobile Telephony
OFDM Orthogonal Frequency-Division Multiplexing
OFDMA Orthogonal Frequency-Division Multiple AccessIV/83
T. Blaji: LTE nova tehnologija za mobilni irokopojasni pristup
QAM Quadrature Amplitude Modulation
QoS Quality of Service
QPSK Quadrature Phase Shift Keying
PAPR Peak to Average Power Ratio
PDC Personal Digital Communications
PGW Packet Data Network Gateway
RAB Radio Access Bearer
RAN Radio Access Network
RBS Radio Base Station
RLC Radio Link Control
SC-FDMA Single Carrier - Frequency Division Multiple Access
SGSN Serving GPRS Support Node

29
SGW Serving Gateway
SINR Signal to Interference and Noise Ratio
TACS Total Acces Communication System
TCP Transmission Control Protocol
TDD Time Division Duplex
TDMA Time Division Multiple Access
TD-SCDMA Time Division - Synchronous Code Division Multiple Access
TTI Time Transmission Interval
UE User Equipment
UMTS Universal Mobile Telecommunication System
UTRA UMTS Terrestrial Radio Access
UTRAN UMTS Terrestrial Radio Access Network
WCDMA Wideband Code Division Multiple Access
WLAN Wireless Local Area Network
VoIP Voice over IP

30