Muziekgeschiedenis 20e/21e

eeuw
Les 1 (10-02-2017)
1. Kennismaken met de klankwereld van de 20e eeuw
2. Chronologie van de 20e eeuw
3. Compositietechnieken

Les 2 17-02-2017)
1890: begin 20e eeuw, Mahler actief, Debussy actief, eerste autos
Ontdekking van de muzikale ruimte
1918: einde Eerste Wereldoorlog
Soberheid en ironie
1945: einde Tweede Wereldoorlog
Gevangen in vrijheid
1964: hippies, beatles, tv
De wereld een dorp
1979:
Meerstromenland
Heden: einde van de 20e eeuw

I. 1890 1918: ontdekking van de muzikale ruimte

Maximalisatie (eenvoud/complexiteit), grens opzoeken:
- Vorm
- Inhoud
- Middelen
Ontregeling van de tonaliteit, componisten schreven ook atonale
muziek, lieten de tonaliteit los
- Diatonisch
- Chromatisch

Voorbeeld: E. Satie: Gymnopdie nr. 3 (1888)

- Modaliteit (archasche melodie), kerktoonladder
- Mengklanken,
- Eenvoud

Voorbeeld: Mahler: Symfonie der Tausend (1910)

- Zeer uitgebreide bezetting
- Enorme tijdsduur
- Wereld scheppen met alle mogelijke muzikale middelen

Voorbeeld: Arnold Schnberg: 5 Orchesterstcke Op. 16 (IV:

Peripetie) (1909)
- Componeerde zonder dat hij zich bezig hield met tonaliteit
- Emancipatie van de dissonant: atonaliteit, dissonanten hoeven
niet meer op te lossen
- Expressionistisch keerpunt
II. 1918 1945: tijdperk van soberheid en ironie
- Veel wapens waar mensen van schrokken, nieuwe technologien
- Cultuur: na oorlog moet alles anders
Neoclassicisme: muziek naar een model, niet alleen nieuw klassiek
Amusementsmuziek: jazz en musical
Muziek als georganiseerd geluid, experimentele muziek

Voorbeeld: Igor Stravinsky LHistoire du soldat (1918)

- Helder en toegankelijk
- Klassiek, barok, jazz als model
- Sober en anti-romantisch

Voorbeeld Jazz & muzical

- Jazz: Afro-Amerikaanse amusementsmuziek
- Musical: steeds meer jazz invloeden
- Populair door radio, film en grammofoonplaat

E. Varse: ionisation (1931)

- futurisme: ook ruisklanken
- Nadruk op klankkleur, dynamiek
- Gebaseerd op eigenschappen van klank

III. 1945 1964: Gevangen in vrijheid

Oorlog heeft veel indruk gemaakt, componisten wilden weer
opnieuw beginnen met muziek maken, niet aan een land gebonden,
alles wat je weet over muziek weg, helemaal opnieuw beginnen
- Experimentele muziek
- Bevrijding van de klank
- Opkomst wereldwijde muziekindustrie

Voorbeeld P. Boulez: Strucutres la (1952)

- Rationeel compositieproces
- Parameters apart
- Serialisme

Voorbeeld: K. Stockhausen: Gesang der Jnglinge (1956)

- Elektronische muziek,
- Additieve synthese
- Componeren vanaf nulpunt

Voorbeeld: J. Cage: Electronic music for piano (1960)

- Pianoklanken dichtbij en ver weg
- Geluid en stilte: tijd
- Omgevingsgeluiden
- Muziek is geluid
M. Feldman: Projection 2 (1951)
- Grafische notatie uitgevonden
- muziek zonder muzikale structuur
- Alleen klankkleur, register genoteerd
IV. 1964 1979: De wereld een dorp
Begin van het mediatijdperk
Opkomst van de jeugdcultuur
Kunst = leven (kunt als ervaring)

Voorbeeld: Bob Dylan: The Times They Are A Changing (1964)

- Voortkomend uit de Folk-beweging
- Teksten belangrijke katalysator
- Meer zelfontplooiing

Voorbeeld: S. Reich: Piano Phase (1967)

- Minimal music: klankbeleving primair
- Korte herhalende motieven
- Emancipatie van de consonant

V. 1979 heden: Meerstromenland

- Intensieve culturele uitwisseling
- Vernieuwing niet meer op de voorgrond
- Toenemende invloed nieuwe media

J. Tamusuza: Ekitundu Ekisooka (1988)

- Er is geen hoofdstroom meer
- Afrikaanse muziek voor strijkkwartet
- Regionale cultuur / mondiale cultuur

M. Gordon: trance (1994)

- Vermenging popmuziek & minimal music
- Elektrische instrumenten
- Complexe ritmiek
Les 3 (03-03-2017)
Nieuwe vormen van tonaliteit
Vanaf circa 1890: zoeken naar de grenzen (maximalisatie) tonaliteit ontregeld

Chromatische muziek
Uitgestelde cadenzen, geen tonica: atonaliteit. Slotnoot wordt vermeden,
spanning vasthouden, dominantachtige manier van componeren, aan het eind
toch de tonica. Onderweg: waar blijft de tonica? Waar is de tonaliteit? Zwevende
tonaliteit. Wagner, Mahler
Schnberg vond dat hij geen tonica nodig had

Franse componisten bleven wel tonaal componeren, maar niet op de gebruikelijke

manier. Makkelijker om naar te luisteren.

Diatonisch
Geen dominant, wel tonica: verwijde tonaliteit
Franse componisten bleven wel tonaal componeren, maar niet op de gebruikelijke
manier. Makkelijker om naar te luisteren. Veel meer met toonladder. Debussy.
Hele toons toonladder, geen dominant.

Bij tonale muziek ligt de vorm van de muziek al voor een groot deel vast. Mozart
sonate. Structuur van de muziek is ingericht op tonaliteit. Als dit weg valt moeten
componisten een andere manier verzinnen voor structuur
Interval brengt eenheid, kleine interval motiefjes die op alle mogelijke
manieren terugkomen
Diatonisch: alternatieve toonladders + verzelfstandiging van de klank: Reflets
dans leau Debussy
Het gaat nergens heen. Grondtoon blijft Des, akkoorden omheen die met Des te
maken hebben, worden gebruikt om die Des in te kleuren. Mengklanken
combinaties van drieklanken uit de toonsoort, maar harmonisch wordt alles
ondermijnt. Motief wordt octaaf hoger herhaald. Pentatonische toonladders. i.p.v.
1 4 5 1, kleurt de Des met andere toonladder: pentatonische toonladder. Hele
stuk eigenlijk alleen de klank van Des. Prolongatie van Des.
Diatonische: mengklanken: het tegelijk optreden van meerdere drieklanken in
n samenklank; niet alleen uit de toonsoort.
Igor Stravinsky: le sacre du printemps. Meerdere toonsoorten tegelijkertijd,
polytonaliteit
Riot at the right
Diatonisch ritme, zinsbouw en vorm
Additieve ritmiek (in tegenstelling tot divisieve ritmiek): kleine celletjes van
verschillende lengtes die achter elkaar worden geplaatst in onregelmatige
toestand additieve zinsbouw (additieve vorm) = ketting vorm
Chromatisch expressieve dissonanten verzelfstandiging van de klank
Maken innerlijke emoties absoluut, expressie
Schnberg: expressionist. Dissonant is expressiviteit op zichzelf. Hoeft niet op te
lossen. Intervalmotiefjes: terts en secunde bij Kavierstcke opus 11 nr 1
Chromatisch gevolgen intutieve, vrije atonaliteit
emancipatie van de dissonant geen tonale functie (geen oplossing)
eenheid van de muzikale ruimte (er is geen zwaartekracht). Alle twaalf tonen
zijn even belangrijk
doorwerkende variatie muzikaal proza
Intensiteit van de expressie
Schnberg: Webern heeft de gave om in een zucht een roman uit te drukken.

Versobering en ironie tussen 1918 1945

Diatonisch in Frankrijk, Duitsland en Verenigde Staten
Jean Cocteau Le coq et arlequin (1918) kunst: helder, precies,
eenvoudig
Neoclassicisme Igor Stravinsky: Tocccata uit Pulcinella Suite (1920)
Jazz Darius Milhaud: Fuga uit La cration du monde (1923)
Neue Sachlichkeit Paul Hindemith: Finale 1921 uit Kammermusik nr 1 (1922)

Chromatisch na 1923 gebonden atonaliteit (dodecafonie, twaalf toons

toonladder, Arnold Schnberg)
Reeksvormen:
P = prime form (oorspronkelijke reeks)
R = retrograde (kreeftgang)
I = inversion (intervallen omkeren)
RI = retrograde of inversion (omkering kreeftgang)
1,2, 11 = transposition
Les 4 (10-03-2017)
Populaire muziek
Jazz
Samenkomen van allerlei invloeden in de 19e eeuw, combinatie van zwarte
en blanke culturen.
- 1840: minstrel music populair in heel Amerika: muziek waarbij blanke
mensen zich zwart schminkten en waarbij parodistische liedjes werden
geschreven over zwarten. Mensen vonden dit grappig. Voorbeeld:
Blackface Al Jolson.
- In 1861 werd de slavernij afgeschaft
- 1890: ragtime, blues. Komt van militaire mars, maar met syncopes.
Trommels en trompetten werden meegenomen vanuit de oorlog. Ragtime:
voor iets hogere klasse. Blues vanuit de slavernij.
- 1900: Jazz, improvisatie, syncompatie, hes telling it
Buddy Bolden (1877 1931)
Accent op de vierde tel
Begon in New Orleans, verspreiding van de jazz: Chicago, New York
o Louis Armstrong (1901 1971)
Maakte de trompet een solo instrument
Maakt jazz minder collectief: individuele stijl
Strutting with some barbecue (1927)
o Duke Ellington (1899 1974)\
Eerste grote jazz componist
Vanaf 1927: live uitzendingen vanuit Cotton Club NY
Experimenteerde met vorm (meerdelig), harmonie, klankkleur (bijv.
baritonsax als solo intrument)
Dissonance is our way of living in America
Eas St. Louis Toodle-Oo (1927)
- Vanaf 1935: swing
Fletcher Henderson (1898 1952)
Grotere orkesten (voller geluid)
four on the floor: doorgaand ritme
call-and-respons, riffs (korte ritmes) creren swing
Wrapping it up (1934)
- Vanaf ca. 1943: Bebop
Begin van de moderne jazz.
Charlie Parker (1920 1955)
Kkleine combos
Puls in hi-hat, accenten op snare-drum
Virtuoos, snel, grote sprongen, soms atonaal
Geen dansmuziek, maar luistermuziek
Tegen blanke commercile muziek
Dizzy Atmosphere (1945)
Musical
- Musical komt voort uit vaudeville en minstrel shows: combinatie van
sketches, muziek en dans
- Rond 1910 vernieuwende invloeden van ragtime & jazz
o Irving Berlin (1888 1989)
o Cole Porter (1891 1964)
o George Gershwin (1898 1937) I got Rhythm, New York (1931)
- Liedjes werden geschreven, deze moesten worden verkocht aan
- Tin Pan Alley songs:
Altijd een verse en een chorus
Verse probleem, chorus oplossing
Verse is inleiding, chorus is het eigenlijke lied
Vorm: AABA; 4x 8 maten, B is soort Bridge, lyrisch
Muxical shall we dance? 1935, lied: Lets call the whole thing off George
& Ira Gershwin door Fred Astaire & Ginger Rodgers
Les 5 (17-03-2017)
Gevangen in vrijheid
Componisten die toonaangevend zijn voor de periode 1945-1964
VS
- John Cage (1912-1997)
- Morton Feldman (1926-1987) VS bevrijding van de klank
Europa
- Serile muziek
o Olivier Messiaen (1908-1992)
o Piere Boulez (1925-2016)
o Karlheiz Stockhausen (1928-2007)
- Kritisch t.o.v. serialisme
o Gyrgy Ligeti (1923-2006)
o Iannis Xenakis (1922-2001)

Wat is muziek?
Oorlog heeft cultureel een enorme invloed gehad. Je moest opnieuw beginnen.
Heel Europa moest worden opgebouwd uit de puinhoop. Componisten probeerden
muziek te componeren vanuit een nulpunt. Muziek moet opnieuw worden
gedefinieerd.
In West-Europa: waaruit bestaat muziek? Atomen!
P. Boulez Structures (1952)
In VS: muziek bestaat uit klank en stilte (in de tijd)
J. Cage / D. Tudor Indeterminacy (1959)
Elke klank zou muziek moeten kunnen zijn.
Gevangen in vrijheid: autonome kunst als teken van vrijheid (maar noodzakelijk
contrast met de staatkunst van de Sovjet Unie. In de SU werden er grenzen
gesteld aan wat componisten maakten. Je kon gevangen of gexecuteerd
worden. In het Westen moest je juist wel zo vrij mogelijk maken. Symbool van
vrijheid)

Bevrijding van de klank in Amerika

John Cage alle klanken kunnen onderdeel zijn van muziek. Zijn beroemdste
compositie: 433 (1952): tijd waarbinnen elk geluid muziek kan worden.
- Stilte bestaat niet (er is altijd geluid dat we zelf produceren).
- Stilte is de afwezigheid van intentie.
- Stilte is het accepteren van de klanken uit onze omgeving als muziek.
- Cage wil geen theorie bewijzen, maar de luisteraar klank laten ervaren
door deze op een rationele manier op te zoeken
- Happy New Ears!
Morton Feldman:
- Vond grafische notatie uit om klank te bevrijden.
- Muziek los van muzikale vormen, geen structuur, maar klank.
- Pure klank, zonder verhaal of theorie, los van de traditie: bevrijd.
- Grafische notatie: alleen instrument, ligging, klankkleur
- Elke uitvoering klinkt anders (muziek al proces, notatie slechts model)

Muziek uit het laboratorium in West-Europa:

Serialisme nieuw begin in Europees vacum: een jonge generatie componisten
bouwt voort rationele twaalftoonmuziek van Webern
Messiaen past isoritmiek toe: prolongatie door het verschuiven van melodie
(color) en ritme (talea) ten opzichte van elkaar.
Boulez en Stockhausen componeren alle parameters (toonhoogte, ritme,
dynamiek, timbre apart op basis van (getallen)reeksen
Reeks is nu een middel om de muziek ter reguleren, heeft geen thematische
functie meer (zoals bij Schnberg): er klinken slechts structuren
Stockhausen: Kreuzpiel (1951)
Pierre Boulez: Structures (1952); geldt als het meest objectieve en rationele werk
aller tijden. Daarna heeft Boulez meer vrije en persoonlijke werken
gecomponeerd.
Klankweefsels kritiek op het serialisme ontstond na 1955
Gyrgy Ligeti vond dat de differentiatie leidde tot vervlakking. Hij probeerde
herkenbare structuren te componeren met dichte klankweefsels
(micropolyfonie)
Iannis Xenakis (ook architect)
- Wilde organized sound op basis van wetenschap (o.m.
stochastiek=waarschijnlijkheidsleer)
- Klankmassas componeren die in de tijd bewegen: zoals een zwerm vogels
bijvoorbeeld, in muziek een pizzicato-wolk of glissandi-zwerm
- In Achorrpsis (= klankstralen; 1957) worden klankwolken verdeeld naar
mathematische wetten van waarschijnlijkheid.
- Xenakis legt uit dat zijn ideen zijn voortgekomen uit
oorlogsherinneringen.
Les 6 (31-03-2017)
De wereld een dorp (Marshall McLuhan)
Na 1960 uitgestelde bevrijding na wederopbouw
- Toegenomen welvaart
Emancipatiebewegingen:
o Zwarte burgerrechten beweging
o Vrouwenemancipatie
o Seksuele revolutie
o Studenten opstanden 1968
Begin van het mediatijdperk Marshall McLuhan the world is a global
village
Democratisering & media ander soort kunst

Is alles kunst?
Kunstbegrip werd enorm opgerekt, alles kon kunst zijn
John Cage: an ear alone is not a being: music is one part of theatre

Al in 1952 organiseerde Cage Theatre Event, een combinatie van

(ongerelateerde) muziek, pozie, dans en schilderkunst in n uitvoering
FLUXUS beweging
Tegen intellectuele commercile kunst
Alles is kunst en iedereen kan het maken
Kunst = leven
Yoko Ono: Cut piece (1965)
Ook land art: Robert smithson: Spiral Jetty (1970)
Christo & jeanne-Claude: Wrapped Reichsag (1995)
Ulay & Abramovic: Imponderabilia (1977)
Richard Serra: Intersection II (1992)
La Monte Young: Composition (1960)

Minimal music emancipatie van de consonant

Reactie op: complexiteit van serile- & toevalsmuziek
Invloed van: buiten-Europese muziekculturen (India & Afrika)
Hoe? Puls (i.p.v. ritme)
Herhaling (van korte motieven)
Lange noten
Tussen avant-garde en pop
Typerend voor minimal msic en de uitvoeringspraktijk:
- Ander tijsbesef (proces)
- Andere organisatiestructuur:
Eigen groep specialisten Philip Glass Ensemble
Concerten op de campus, in musea
Jonger publiek

Meredith Monk: The Tale (1973)

Europese Avant-Garde: niewe experimenten

Klank, beeld en taal
Lucian Berio: Sequenza V (1965) Why?
Dialoog met traditie
Mauricio Kagel: commentaar op het muziekleven
Intstrumentaal theater: zowel muziek als theater worden gecomponeerd
Zwei-Mann-Orchester

Populaire muziek: na 1945

grotere welvaart meer vrije tijd, meer te besteden
betere technologie: opnametechniek (taperecorder), media (LP)
Twee genres populair na 1945:
- Crooners: zoetgevooisde ballads met big band (Frank Sinatra, 1915
1998)
- Country and western (gillbilly): muziek uit het zuiden van de VS (Bill
Monroe, 19911 1996)
Verspreiding van deze muziek via radio, jukebox en goedkope kleine
grammofoonplaten (singles) overstijgt voor het eerst de verkoop van bladmuziek

De jaren zestig: subcultuur en culturele idententiteit

Vanaf de jaren vijftig: popmuziek speciaal voor jongeren
Mix van blues en swing;
Rhythm and blues
Big Joe Turner: shake, rattle and roll
Werd race music genoemd vanwege rassenscheiding in de VS.
Daarom veel covers door blanke artiesten (rock n roll)

Bill Hailey: Rock around the clock, as eerste megahit

Beroemd om zijn extravagante optredens was Little Richard, typisch voor op
(zwarte) r&b gebaseerde rock-n-roll, ruig en vaak expliciete teksten

Meer op (blanke) coutry and western gebaseerde rock-n-roll bracht sterren voort
als King Elvis en betekdned het begin van een wereldwijde muziekindustrie;
75% van de platenverkoop in Europa tussen 1956 1963 was Amerikaans

De jaren zestig: subcultuur en cultrele identiteit

Vanaf de jaren vijftig: wereldwijde muziekindustrie rock-n-roll in Europa van de
radiostations geweerd: Eurovisie songfestival

The Beatles