MEZHEPLER

1- Baptistler, Anabaptistler;
Baptistler Anglikan devlet kilisesine kar puritan (sofu, kat ahlak)
muhalefet iinde gelimi inan akmdr. Her ne kadar Katolik kilisesinden
olmasalar bile vaftizin olmazsa olmazln art saydklar iin bu ad
almlardr. Babtist kelimesi vaftiz eden anlamndadr. Baptizm temelde iki
ana ekolden meydana gelmektedir.
John Symth nderliinde Hollandaya g etmiler ve burada liderleri
tarafndan batan ayaa su dklerek vaftiz edilmilerdir. Symth bir mddet
sonra grlerinden vazgemi ve maddi vaftizi terk eder manevi vaftizi
(inan vaftizini benimsemitir.) Ancak Thomas Helwys nderliindeki
takipileri inanlarna sahip kmlar ve ngiltereye geri dnm ve burada bir
cemaat kurmay baarmtr. Helwys dnemindeki Kalvinist takdir-i lahi
grn reddetmi ve sa Mesihin insanlarn geneli iin kurtarc olacan
kabul etmitir. Bu nedenle onun akmna General Baptist (Umumi Baptistler)
denmektedir.
kinci Baptist ekol ise Pritanist rahip Henry Jakob nderliinde gelimitir. Bu
ekol mensuplar arnma iin yine vaftizi temel almakta ve yntem olarak suya
daldrp karmay kabul etmektedirler. Dnya gr olarak ise dnemin
Kalvinist akmlarndan fazlasyla etkilenmi ve sk birer takdiri ilahi
savunucusu olmulardr. Bu inanca gre insanlarn ancak bir ksm kurtulua
erecektir. Bundan dolay bunlara Particular Babpist (Muayyen / Partikler
Baptistler) denmitir.
Baptistler esas glerine ngilteredeki baskdan kaarak Amerikaya g eden
cemaat yelerinin bu yeni topraklar hzl bir geliim salamasyla
ulamlardr. Bunda temel vaatleri olan dini inan bamszlnn etkisi
byktr. Amerikan Baptist toplumu hzl bir kurumsallamaya gitmi ve
baarl olmulardr. Amerikan toplumu iinde kritik eik olan klelik ve zenci
beyaz ayrmnn en az hissedildii inan grubu Baptistler olmutur. Bu nedenle
zencilerin ayr bir kilisesi bile olmamtr. Baptistler Amerikann huzurlu
ortamnda birlikten kuvvet doar ilkesine ulamtr denilebilir.
nan sistemi balamnda genel bir amentleri olmamakla birlikte ngiltere
Baptistlerinin bir inan sistemi ina ettikleri grlmektedir. Bu sistem eitli
aamalar sonunda 1742 ylnda Philedelphia man krar olarak zetlenmitir.
Alman Baptistleri ise 1847 de on be maddelik bir inan esaslar ortaya
koymulardr. Ayrca bir Baptist Alman lmihali yazlmtr. 1944 ylnda
yeniden gzden geirilen inan esaslar yenilenmitir. Bylece Baptistlie
egemen olan Kalvinik takdiri ilahi anlayndan (Particular Baptist) vazgeilmi
ve Tanrnn tm insanlarn kurtarcs olduu General Baptsit anlayna
geilmitir.
Baptistler de dier bamsz kiliseler gibi kongregasyonalisttir. Yani her
cemaatin kendi iinde bamsz olduunu savunur ve st otorite anlayn
reddederler.
Baptist anlaya gre kurtulu Tanrnn tm insanlara emrettii pimanlkla
yola koyulmayla balar. Pimanlk gnahlar terk etme ve Tanrya snma
eklinde gerekleir. Bu snmann sonrasnda yeni bir hayat iin yeniden
dirili gelmektedir.
Baptistler kyametin yakn olduunu ve sa Mesihin cennetten dnerek
Tanrsal Krall kuracana inanmaktadrlar. sann geliiyle kyamet kopacak
ve gnahkarlar ebedi bir cezaya urarken inananlar ebedi bir mutlulua
kavuacaklardr inancyla Protestan grten ayrlmaktadrlar. Protestanlar
cehennemin ebedi olmadn sylerken Baptistler cehennemin ebedi oludu
grn savunmaktadrlar.
Kutsal kitabn inan ve imann yegane kayna olmas, vaftizin art olmas,
kilise ile snrlandrlm cemaatin reddi, btn cemaat yelerinin eitlii, her
kilisenin bamsz olmas ve kilisenin devletten tam ayrl koullar
Baptistlerin Alt Prensibi olarak bilinmektedir.
Baptizmde ibadet cemaat hayatnn zdr. Pazar ayini temel ibadettir. Ayinin
temelini vaaz ve dua oluturmaktadr. Ayin sonras kilise mensuplar yemekte
bir araya gelmekte ve vaaz tartmaktadrlar. Pazar ayini dnda akam
yemei ve vaftiz dier ibadetlerdir. Kiliseleri olduka sadedir. Din adamlarnn
zel bir kyafeti ve bakaca riteli bulunmamaktadr. Kilise ierisinde akam
yemei iin bir masa ve derin bir vaftiz havuzu dnda ha dahil hibir sembol
bulunmamaktadr.
Toplu ibadetlerin haricinde ev ayinleri de nem tamaktadr. Bu ayinleri ev
rahibi yani evin by ynetmektedir. Baptistlere gre ev mabet
hkmndedir.
Vaftiz yalnzca inananlara uygulanr. nanan olmak iin yetikin olma art
vardr. ocuk vaftizini reddederler. Vaftizle birey sa Mesihin bedenine itirak
etmekte ve onda yeniden dirilmektedir. ncile gre vaftiz kiinin elleri birleik
halde suya tamamen daldrlmasyla gerekleir. Alman Baptist Kilisesine gre
vaftiz treninde cemaatin ahitlii arttr.
Baptistlerin ikinci nemli dinsel ayini ise Evharist yani Rabbin akam yemei
ayinidir. Bu ayinde ekmek ve arap datlmaktadr. Bunlar tanr sevgisinin ve
sa Mesihin fedakarlnn alametleridir. Byk bir mutlulukla kutlanan
Evharist ayinine Baptist olmayanlarnda katlmasna izin verilmesinden dolay
bu ayine Ak Akam Yemei de denmektedir. badetin znde cemaatin
birliinde sa Mesihe ehadet etme bulunmaktadr.
Baptistlere gre kilise inananlarn gnll birliktelii ile olumaktadr. Kilise
insanlarn vaftizle yeni hayata baladklar ve bir araya geldikleri yer olmas
nediniyle ok nemlidir ve grlerinin znde cemaate balln kurtuluu
getirecei inanc vardr.
Baptist kiliselerinde bir st ynetim yoktur. Her kilise otonom olarak kendi
kendini ynetmektedir. Kiliseler kendi ynetimlerinde otonomken birlie dahil
olduklarnda resmi emir ve vazifelere uymak zorundadrlar.
Baptist anlayn temelinde kilisenin devletten tam bamszl olduu iin
devlet yardmn kabul etmemektedirler. Genel prensip yelerin aylk
gelirlerinin onda birini kiliseye ba olarak vermesidir.
Cemaatin dnya apnda etkin olmasnda her Baptist misyonerdir dsturunun
yeri byktr. Bu prensibin arkasnda yatan inan esas ise baptistlerin
bireysel evanjelizasyona olan inanlardr. (Evanjelizasyon= ze dn,
mjdeleme)
Dier faaliyetlerinde olduu gibi Baptistler eitim ve retimde de Kutsal
kitab l almaktadrlar. Bu nedenle dini eitim birinci srada yer almaktadr.
Dier Hristiyan mezheplere nazaran eitim ve retime daha fazla yatrm
yapmlar ve okul rgtlenmesinde dnya apna ulamlardr.
Baptistlerin Trkiye misyon faaliyetleri ok kapal srmektedir. Trkiyedeki tek
kiliseleri 2001 ylnda zmirde kurulmutur. (Bugn itibariyle zmir, stanbul,
Samsun ve Adanada drt adet kilise bulunmaktadr
http://www.turkishbaptist.com/who-are-turkish-baptists/ )
2- Anglikan Kilisesi
Anglikan Kilisesi yada dier adyla Anglikanizm ngilterede ortaya kp uzun
sre devam eden reform abalar sonucu kurulan ve ngilterenin resmi kilisesi
haline gelen yar reforme olmu bir kurumdur.
Merkezi Canteburry Bapsikoposluu olan Anglikanizmin en belirgin zellii
Katolik ve Protestan grleri arasndaki gerilimlerde orta yolu bulma
abasdr.
1350 li yllarda John Wycliffin yeniden Kutsal Kitap arsyla balayan
reformist hareketler 1500 l yllara geldiinde VIII Henry dneminde kalc
srece girmitir. Bunda einden boanmak isteyen ancak Papadan boanma
izni alamayan kral, evlenme konusunda Vatikann grleriyle muhalefet
iinde olan Thomas Cranmeli Canteburry Bapsikoposluuna, yine baka bir
reformcu olan Thomas Cromwelli ise siyasal anlamda kendisinden sonra en
yetkili konuma getirmitir. Bu iki reformcu Kral dinsel ve siyasal olarak Papay
by-pass ederek Kraln konumunu tanmlardr. Kral bunun zerine 1536da
Lutheran arlkl on maddeyi onaylayarak kilisede resim ve ikonolarn
bulundurulmasna yasak getirmi, dualarn anadilde yaplabilmesini salam
ve ngilizceye evrilen Kutsal Kitapn btn kiliselere gnderilmesine
hkmetmitir. Uzun tarihi sre boyunca Katolik kilisenin temel ilkeleri
muhafaza edilmi ancak papann stnl, dnm doktrini, araf,
endljans, rahiplerin evlenme yasa ve azizlere tazimde bulunma
reddedilmitir.
Genel olarak Katoliklikle Protestanlk geriliminin ortasn bulmak isteyen lml
bir yapya sahip olmakla birlikte Anglikanizm Protestan kiliseler iinde
deerlendirilmektedir.
Anglikanizmde ibadetlere ilikin retiler Dua Kitabnda bulunmaktadr. Dua
kitabna en son Otuz Dokuz Madde eklenmitir. Kilise devletin himayesinde
bulunduundan parlemonto onay olmadan Dua Kitabnda deiiklik
yaplamaz.
badetler anadilde yaplr, kurtulu sadece imanla mmkndr, man iin
tanrnn merhameti arttr, vaftiz ve evharist kurtulu iin zorunludur.
Bebeklikte vaftiz olanlar yetikinlikte yeniden olur.
Kiliseler olduka ssl ve aaaldr. Ha, mumlar resim ve ikonolar ounlukla
bulunur. En byk ritel Pazar ayinidir ancak sabah ve akam dualar da
nemlidir. Hiyerarik bir kilise ynetimi mevcuttur.
Anglikan kilisesinin dier kiliselerden en belirgin fak devlet ve parlemento ile
olan ayrlmaz ilikisidir.
3- Presbiteryenler
Presbiteryen Kilisesi kkeni 16. yzyl reform hareketlerine dayanan
muhafazakar nitelikte Protestan kiliselerden biridir. Presbiteryen kilisesi
Kalvinci retinin skoyaya uyarlanm eklidir denilebilir. 1592 ylnda
resmen kurulan kilise bugne kadar skoyann resmi kilisesi olarak devam
etmitir.
Presbiteryen Kilisesi Kalvinci kat dinsel retiler ve Mesih egemenliindeki
iktidar anlay ile muhafazakar ve fundamentalist bir yapya kavuunca
ynetimi paylamak istemeyen iktidar tarafndan hma uram ve eitil
blnmelere neden olmutur. Ancak 18. Asrda yaanana bu blnmeler 20.
asra geldiimizde yerini birlemelere brakmtr.
Presbiteryenler asl geliimlerini kendilerine yneltilen ekonomik ve dinsel
basklar ile ktlk nedeniyle 17. asrn sonundan itibaren g etmeye
baladklar Kuzey Amerika koloni yerleim merkezlerinde gstermilerdir.
skoya ve rlandadan artarak devan eden gler ile bu yeni ktada ksa
srede ikinci byk dinsel grup haline gelen Presbiteryenler, bamszlk
savan desteklemeleri ve Savata Birleik Devletler yannda yer
almalaryla konumlarn glendirmiler ve lke ynetiminde byk sz sahibi
olmulardr.
Presbiteryen Kiliselerinde temel inan eseslar ve retiler, Kalvinci grler
merkeze alnarak oluturulan bidirge, ilmihal ve dua kitaplarnda ortaya
konmutur. Btn Presbiteryen kiliselerince kabul edilen en nemli bildirge
Westminister nan Bildirgesidir. Yine ayn dnemde hazrlanan Uzun ve Ksa
lmihaller de kilisenin iki temel kaynadr.
Kurtuluta zgr iradeyi reddeden kilise Kalvinci kader anlayyla kimin
cennete gidip gitmeyeceinin daha insan yaratlmadan nce Tanr tarafndan
belirlendiini ve insanlarn bunu deitirme gcnn olmadn iddia
etmektedir. Kurtulmu sadece seilmi kiilere aittir. Kiinin kurtulua ermek
iin iyi iler yapmasna gerek yoktur.
Sakrament olarak sadece vaftiz ve evharist kabul edilmi dier pek ok
kilisenin aksine bebek vaftizi gerekli grlmtr. Vaftizin suya batrma
yannda su serpme yoluyla da olaca ifade edilmitir. Evharistin bir an
olduu kabuluyle Katolik ve Lutheranlarn grlerinin aksine ekmek ve
arabn sann gerek eti ve kanan dnmesi ve onun gerek anlamda
komnyonda hazr bulunmas reddedilmitir.
Kilise ynetiminde kkeni Calvine dayanan ve 1592 ylnda nihai eklini alan
hiyerarik bir yaplanma ile kilise kurullar bulunmakatdr.
4- Metodist Kilisesi
Metodist Kilisesi, Anglikanizmi yeniden canlandrma amacyla 18. yzylda
John Wesle nclnde balatlan hareket sonucu kurulmu bir Protestan
kilisesidir.
Wesley rencilii dneminde kardei ile birlikte Kutsal Kulp adl bir renci
kulbne katlmtr. Dzenli olarak komnyona katlma, arkadal
gelitirme, hayr ilerinde bulunma ve hastalar ziyaret etme gibi konulara
younlaan kulp yeleri almalarndaki metodik yntemlerinden tr
hasmlarnca alayc bir ifadeyle Metodistler olarak adlandrlmlardr.
Zamanla yeler tarafndan da kabul gren bu isim kilisenin ad haline
gelmitir.
Wesley tarafndan gelitirilen rgtsel yaplanma iinde kendilerini Anglikan
olarak gren cemaat 1795 Konferansnda komnyonu ancak Konferansn
yetkilendirdii kimselerin ynetebilecei hkm getirilince Anglikanizmden
kopmu ve Metodist Kilisesi adn almtr.
Anglikan kilise yaplanmas ile tek fark Anglikan psikoposlar atanma ile
belirlenirken Metodist psikoposlar seimle belirlenmektedir.
retide temel eser Wesleyiin vaaz ve eserlerine dayanan Terbiye Kitabdr.
Kiisel dindarl hedefleyen Wesley zgr iradeyi savunmasyla Presbiteryen
kiliseden uzaklamtr. Tanrsal ama insanl kurtarmak olduuna gre bu
her ne kadar ilahi ltufla mmkn olsada Mesihe inanmak, gnahlardan
kurtulmay arzulamak ve bunu yaantyla kantlamak esastr. Metodistler iyi
davrana zen gstermilerdir.
Sakramentler vaftiz ve evharist olmak zere ikidir. Evharist Mesihin lmnn
ans olarak deerlendirilir. Azizlere dua, ikona ve kalntlara sayg kfr olarak
grlr.
Metodizmin bir baka zellii kalplere hitap etmesidir. Bu da misyonerlikte
gl bir evk, ibadetlere katlmda hassasiyet ve samimiyeti getirmitir.