KLTR

Kltr, Trk Dil Kurumunun yaymlad Trke

Szlkte: Tarihsel, toplumsal gelime sreci iinde
yaratlan btn maddi ve manevi deerler ile bunlar
yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanlan,
insann doal ve toplumsal evresine egemenliinin
lsn gsteren aralarn btn, hars, ekin. olarak
tanmlanmaktadr.
 KLTR
Kltr, milletin fertleri arasnda sosyal akrabalk ban
oluturan bata dil olmak zere tarih, din, rf ve detler,
hukuk sistemi, mzik, gzel sanatlar, ekonomi, ahlak anlay
ve dnya gr gibi maddi ve manevi deerlerin tmdr ve
bu deerler kltrn balca unsurlarn oluturur.
Bunlar o milletin fertlerini birbirine balarken, dier
milletlerden ayrr; ieride birletirici, darya kar ayrc rol
stlenir.
 KLTR

Ksaca, bir toplumun tarihsel sre ierisinde oluturduu,

nesilden nesile aktard maddi-manevi birikimlerinin tmne
kltr denir.
 KLTR TANIMLARI
Prof. Dr. Sadk Kemal TURAL
Tarihin derinliklerinden szlp gelen; zamann ve ihtiyalarn
dourduu, uurlu tercihlerle, manal ve zengin bir sentez oluturan;
sistemli ve sistemsiz ekilde nesilden nesile aktarlan; bu suretle her
insanda mensubiyet duygusu, kimlik uuru kazanlmasna yol aan;
evreyi ve artlar deitirme gc veren; nesillerin yaadklar zamana
ve gelecee baklar srasnda gemie ait atf dncesi gelitiren;
inanlarn, kabullenilerin, yaama ekillerinin btnne KLTR
denir.
Prof. Dr. Muharrem Ergin

Kltr, bir topluluu, bir milleti millet yapan , onu baka milletlerden
ayran hayat tezahrlerinin btndr. Bu hayat tezahrleri her milletin
kendine has olan mill deerleridir.
Kltrel birikimler iki balkta incelenebilir:
1. Maddi Kltr: Bir toplumu toplum yapan maddi unsurlarn
tmdr. Binalar, halk oyunlar, kitaplar, sokak oyunlar,
gelenek ve grenekleri maddi kltre girer.

2. Manevi Kltr: nan, yaay, olaylara bak vb. unsurlar da

manevi kltr oluturur.
KLTRN ELER
DL Dnya
Tarih Gr

Din Ahlak

Kltr
rf ve
Adetler Ekonomi

Hukuk Gzel
Sanatlar
Mzik
 KLTR
Kltr sosyolojideki en nemli kavramlardan biridir. Hibir insan
toplumu kendi kltrn gelitirmeden var olamaz. Hayvan ve insan
topluluklar arasndaki ana farklardan en nemlisi kltrdr. Hayvan
topluluklarnda dil sistemi ve toplum tecrbesini nesilden nesile
aktarma olmadndan kltr yoktur. Bu hayvanlarla insanlar arasndaki
farkn dilden sonra nemli belirleyicilerden biridir.
 KLTR
Edward Taylor:

Kltr; toplumun yesi olarak, insann rendii, edindii bilgi, sanat,

gelenek-grenek ve benzeri yetenek, beceri ve alkanlklar iine alan
karmak bir btndr.
Edward Taylorun tanmnda kltrn renilen bir deer, st
kuaklardan devralnan bir miras olduu vurgulanmaktadr. Kltr
tanmlarn incelediimiz zaman, ortak ynn varlna tank
olmaktayz:
Kltr st kuaklardan miras olarak devralnr,
miras yaanr
ve sonraki kuaklara yine bir miras olarak devredilir.
 DER TANIMLAR
Kltr Tipleri
Maddi Kltr: Bundan insann rettii fizik objeleri anlalr: Ev,
yol, araba, kalem gibi.
Manevi Kltr: Maddi olmayan eyleri ifade eder: Din, sanat,
kltr, deerler sistemi gibi soyut kavramlar manevi kltr
iindedir. Bunlarn fiziki bir ekli yoktur ama insan davranlarn
tanmlamak asndan nemlidirler.
Gerek Kltr: Toplum yaamnda gzlemlenebilen her eydir.
Gnlk hayatta uygulanan kltr gerek kltrdr. Bir insan
Mslmansa, Mslmanln gereklerini yerine getirmesi gibi. Bir
insann slam prensipleri takip etmesi ve uygulamas olaandr.
Dn trenlerinde davul alp oynamak gibi gelenek ve grenekler
de gerek kltrdr.
deal Kltr: nsanlara kalp olarak sunulan kltr ideal kltr olarak
adlandrlr. Toplumun ulamak istedii amalara gre tarih ierisinde
oluan ideal insan tipi, kahraman, alkan insan tipi, veli tipi vb. gibi.
Ana pratikleri usta-rak ilikisine dayanr. Bu kltr kitaplarla ve dille
izah edilemez, ancak yaanr.
 DER TANIMLAR

Edward Sapir kltrn tanm ile ilgili olarak kltrn bir

davranlar sistemi ve bilin kaybna bal tipik deerler
olduunu syler.
Bir antropolog olan Rocher, kltrn bir toplumda halkn
ounluu tarafndan kabul edilen fikirler ve duygularn bir
balants olduuna inanmaktadr. phesiz kltr renilir,
sosyal gruplar iinde paylalr ve nesiller arasnda genetik
olmayan yollarla tanr.
 KLTR
Kltr, bir topluluun ynetim yaps, yasalar, ynetmelikler vb., nfus
ve yerleim, bilim ve teknoloji, gzel sanatlar, din ve inan sistemi,
gelenek ve grenek, felsefe, retim, tketim aralar ve biimleri, spor,
moda, dil (iletiim) ve bunlardan oluan, srekli gelimeye ve
deimeye ak bir btndr. Kltrel sistemi oluturan eler,
birbirlerinden bamsz deildir. Bu elerin birindeki deime, dier
eleri de etkiler ve deitirir. nsan, bir kltrel sistem iinde doar,
byr ve lr. Bu nedenden dolay, insan bir bakma kltrel deerlerle
i ie yaayan, onlardan etkilenen; dier yandan yeni kltrel deerleri
oluturan bir varlktr.
 KLTRN ZELLKLER
Kltr renilir: Kltr eitim, retim ve tecrbe yoluyla zamanla
kazanlan bir sretir.
Kltr paylalabilir.
Kltr aktarlabilir.
Kltr deikendir.
Kltr tarihsel bir boyuta sahiptir.
Kltr sreklidir.
Kltr ihtiyalar karlayc bir sistemdir.
Kltr tatmin edici zellie sahiptir.
Kltr milldir.
 KLTRN ZELLKLER
Kltr zgndr.
Kltr insan eseridir.
Kltr duraan deildir, zaman iinde deiir.
Kltrel deiim hz her toplumda farkldr.
Maddi eler daha hzl deiir.
Canl ve tabii bir varlktr.
Ahenkli bir btndr.
z deitirilemez.
Kltr farkl derinlik katmalaryla kendini gsterir.
 Kltr davranlar ve davran yorumlarn
etkiler
Kltrn baz ynleri grnr olsa da, onlarn anlamlarnn grnmez
olmas nemli bir nokta oluturur: kltrn anlam toplumdan topluma
deiebilir. Baz bedenle ilgili jestler baz toplumlarda onay olarak
olumlu olarak yorumlanrken baz toplumlarda hakaret ya da
mstehcenlik belirtisi olarak olumsuz ekilde alglanabilir.
Benzer ekilde giyim seimi zenginlik, gsteri ve uygunluk ynnden
farkl insan gruplar tarafndan farkl ekilde yorumlanabilir.
 KLTR
Bu aklamalardan sonra kltrn zellikleri yle zetlenebilir:
1. Milldir,
2. Tarihdir,
3. zgndr,
4. Milletin ortak maldr,
5. Canl ve tabii bir varlktr,
6. Ahenkli bir btndr,
7. z deitirilemez.
 DL ve KLTR
DL AYNASININ NDEK HARKALAR DYARI
Yeni bir lkeye cokulu bir gezgin gibi seyahate baladnz hayal edin,
heyecanl, yeni bir deneyime baladnz iin ne kadar heyecanl olduunuzu,
yeni bilgilere tam donanml bir ekilde bir ok bilgi kayna bulunan bir
kitapla, aklnzdaki, zihninizdeki her soruyu gzlerinizi mercek gibi evirerek
her eyi inceleyebileceiniz imkanlara sahip olabileceinizi, karlatnz
dilleri annda anlayabileceiniz dile evirecek bir zihinsel yazlma sahip
olduunuzu, karlatnz her trl alemin oluturduu kltrel deerleri
doru bir biimde anlayabileceiniz zihinsel bir sensre sahip olduunuzu da
hayal edin. Bu durumun Alicein kendi harikalar diyarnda bulduu bir lkeye
benzediinden buna benzer bir diyar bulabilmeniz olas olamayacan
bunun bir hayal olduunu sanrm hemen dnmeye balayarak, byle bir
durumun gerekst grndne karar verdiinize bahse girebilirim.
 DL ve KLTR
Orada ya bizimkinden farkl ekilde kullanld iin ya da evremizdeki dnyann tm
btnlemi deseninden tamamen farkl olduu iin kendi dnyaszndakine benzer ekilde
evireceimiz kelimeler, nesneler, kurumlar, inanlar, davran zellikler vb. ve bizim kendi
dilimiz bakmndan ifade edebileceimiz pek ok merak ettiimiz eyler vardr.
Aslnda insan olarak, evremizdeki dnyay dnyaya geldiimiz gnden bu yana ayn ekilde
harikalar diyar olarak grmeyi brakmadan nce ayn ekilde grdmz bir an iin
hatrlayarak, srekli olarak evremsidekileri, iinde bulunduumuz dnyay merak ederek
anlamaya alarak yeniden bir eyler oluturmak, yaratmak cokuyla dolu olduumuzla
ilgili sanrm farkndalmz bira azald. inde bulunduunuz evremizde olup bitenleri
onun bir paras olduumuz dncesine kaplarak ocukluumuzdan daha az bir sratle
ilerleyen farkndalmzla dnyaya bir tavan deliinden bakmay braktk. Sadece kendi i
dnyamzn dnce dalgasna kaplarak kendi ruhsal hezeyanlarmz inceliyor, evremize
ve olup bitene kr bakyoruz. Dille dncelerimizi sadece kendimizin ietecei bir biimde
iliki kuruyor ve evirilerimizi sadece kendimiz iitiyoruz.
 DL-KLTR LGS
Dil, mill kltrn temel unsuru ve taycsdr. Her nesil, kendi
kltrn, kendi deerlerini dil sayesinde renir ve sosyal bir miras
olarak kendinden sonra gelenlere aktarr. Sosyal bir miras olarak
nesilden nesile aktarlan ey kltrdr.
Bir milletin varlndan sz edebilmek iin dil ve kltr gibi birbirinden
ayrlmaz iki unsurun varlndan sz etmek gerekir.
Brown Bir dil bir kltrn bir parasdr, bir kltr de dilin bir
parasdr; bu iki unsur karmak ve i iedir bu yzden dil veya kltrn
nemini ikisinin de birbiriyle i ie ayrlmazln ieren bir durum arz
eder. Ksacas dil ve kltr birbirinden ayrlamaz.
 DL-KLTR LGS
Genellikle dilin kltrn bir paras olduu kabul edilmektedir.
Baz dil bilimciler dil olmadan kltrn var olamayacan dnmektedir.
Dil ayn zamanda kltr yanstr, etkiler ve ekillendirir.
Kltr, bir milletin hayat biimini, yaam ve dnce tarzlarn bunlara
yaklamlarn oluturan tarihsel ve kltrel arka plann oluturur ve
sembolik olarak bir milleti temsil eder.
Bir milletin varlndan sz edebilmek iin dil ve kltr gibi birbirinden
ayrlmaz iki unsurun varlndan sz etmek gerekir.
 DL-KLTR LGS

Baz aratrmaclar bir anlamda insanlarn kendi dillerinin bir

kltr ihtiva eden unsurlar nesilden nesile aktarmas
bakmndan dilin kltrn aynas olduunu sylerler.
Dil ve kltr sembolize etmek iin kullanlan dier bir
benzetme de buzdadr. Grnen ksm sadece kltrn bir
paras ile dilin bir parasdr; asl byk bir ksm yzeyin
altnda yatan ksmdr ki kltrn bu ksm hissedilir ama
grlmez.
 DL-KLTR LGS
Brownu dil ve kltr ilgisini yeni benzetme (metafor/mecaz)
araclyla aktarlmaktadr.
a) Felsefi bir adan:
Dil + kltr -yaayan organizma
Beden kan
Dil ve kltr canl bir organizma oluturur; dil beden, kltr de bu
bedende dolaan kandr. Kltr olmadan dil lm, dil olmadan da
kltr hi ekillenmemi olurdu.
 DL-KLTR LGS
b) Bir iletiim asndan:
Dil + kltr - yzme (iletiim)
Yzme becerisi su
letiim yzmektir, dil yzme becerisi ve kltr sudur. Dil olmadan (ok
s suda) iletiim ok snrl bir derecede kalacaktr; kltrsz hi iletiim
olmayacaktr.
 DL-KLTR LGS
c) Pragmatik bir adan:
Dil + kltr - ulam (iletiim)
ara trafik
letiim ulam gibidir: Dil ara ve kltr trafik dr. Dil iletiimin daha
kolay ve daha hzl olmasn salar; kltr dzenler, bazen iletii tevik
eder, bazen de engellemektedir. Tek bir kelimeyle dil ve kltr
birbirlerinden farkl olarak bir btn olutururlar.
 DL-KLTR LGS

Saussuree gre dil : Dil bir kda benzetilebilir: Dnce

kdn n yz, ses ise arka yzdr. Kdn n yzn
kestiniz mi, ister istemez arka yzn de kesmi olursunuz.
Dilde de durum ayn: Ne ses dnceden ayrlabilir, ne de
dnce sesten. Baka bir deyile ses-grnt kavramdan
ayrlamaz, bu demektir ki bunlar asla birbirleriyle ayr
dnlemez. Dilin sesleri ve anlam birbirinden ayrlamaz.
 DL-KLTR LGS

Mehur bir istiareye bavuran Saussure, langue olarak

kabul ettii dili bir satran oyununa benzetir. Langue
satran oyunundaki kurallardr. Buna karlk parol
satran oyuncusunun oynad kendine mahsus
oyundur. Satran oyunu, parol olarak kabul edilen dile
karlk gelecek ekilde oynanr.
 DL-KLTR LGS

Dil yetisinin hem bireysel taraf hem de toplumsal taraf

vardr. Bunlardan biri olmadan br dnlemez. Dil
yetisinin kapsad eyler ve alma ekli sosyal
gelenekle belirlenir. Dildeki iaretlerin biimsel ana
dayanan kurumsal bir taraf vardr. Yerleik bir sistem
olduu kadar, kendi iinde bir tekml ierir. Yani hem
adan kurumu hem de gemiin kurumudur.