Professional Documents
Culture Documents
Akşit Gokturk Ada Adam Yay 1982 PDF
Akşit Gokturk Ada Adam Yay 1982 PDF
Ad
B u kitabn yay n h a k la n
A D A M Y A Y IN C I L IK A . .nindif.
Birinci B a sm : 1973
Adan Y ayn clkta B irinci B a sm : M an 1 9 S 2
1 8 2 .0 9 .0 0 3 .1 7 4 .4 6
Ada
Giri 11
topyada Ada 17
Eobinsonadda Ada 53
Robinson Crusoe 73
ada Romanda Ada 99
Sonu 147
Notlar 153
Ksaltm alar 165
Kaynaka 167
Dizin 179
7
Adalar
Adalar
Hi kamayacamz adalar
Hi inemeyeceimiz adalar
Bitkilerle rtl adalar
Dilsiz adalar
Kprtsz adalar
Adsz unutulmaz adalar
Frlatyorum ite ayakkablarm bordann stnden
gitmek isterdim nk sizlere dein
BLAISE CENDRARS
(S. Maden)
9
GR
11
ADA
12
GR
13
ADA
14
GR
Burada kii ile ada anlaml bir btn olur, birbirlerinin ortaya
kmasna karlkl katkda bulunurlar. Gerekte yazarn o
yapttaki amacna gre yorulduklar iin de, yaptn kurulu
unda yapsal birer e olarak yer alrlar.
Her sanat yapt bir bireyin, onun dnyaya baknn dile
geliidir. Bu bak birey andan edinmitir. Dolaysyla bi
reyin, yaayndaki birok eyi, bu arada ada ortamn deer
lendirmesinde ann byk pay vardr. Ama hi kukusuz,
ada konusunda ieri-dar ilikisini bir sorun olarak duymayan
yazarlar da bulunabilir. Tpk bunun gibi; byklkleri dolay
syla ana-kara nitelii kazandklarndan dnyann kart ola
rak kavranam ayacak adalar da yok deildir. Ama adann bel
li bir dnem yaznnda sk sk rastlanan ya da hi rastlanm a
yan bir kavram oluu o dnemin gerek yaay koullaryla
da ilgilidir. Dnyadaki, toplumdaki, uygarlktaki yaay kolay
kolay kavranamayan bir dankla, bir karmaaya ynelir,
usan vermeye balarsa, yaratc kafalarda ad a-d n y a kart
l belirir. Bir kimsenin aday u ya da bu yolda deerlen
dirmesi kendini dnya da gven altnda duyup duymamas
na baldr. Bylece, deiik alarda, deiik yazarlarn ada-
ya baka baka anlam lar yklemeleri o yazarlarn olduu l
de, o alarn da duyarlk yapsyla ilgilidir. Ada ortamnn,
topya, robinsonad, roman gibi ayr trlerde deiik anlam lar
kazanarak, kimi yazarda dnyann iyi kart, kimi yazarda
kt kart, kimisinde de dnyann bir aynas olarak ilen
mesi bundan ileri gelir.
3. ARATIRMANIN AMACI
15
ADA
10
TOPYADA ADA
17
ADA
18
TOPYADA ADA
19
ADA
20
TOPYADA ADA
21
ADA
22
TOPYADA ADA
23
ADA
24
TOPYADA ADA
25
ADA
26
TOPYADA ADA
27
ADA
28
TOPYADA ADA
29
ADA
30
TOPYADA ADA
31
ADA
32
TOPYADA ADA
33
ADA
34
TOPYADA ADA
35
ADA
36
TOPYADA ADA
37
ADA
38
TOPYADA ADA
39
ADA
40
TOPYADA ADA
41
ADA
5. GULLVERN ADALARI
43
ADA
bir perdeye ykseltir. Hem yzey ekilleri ile bitki rts, hem
de zerindeki btn canl varlklar, gerein aa yukar on
da biri orannda kltlm olan Lilliput, elbette bizim dn
yamzdan apayn bir ada olmak zorundadr. Gerein on kat
orannda bytlm Brobdingnag da yle. G ulliver'in G ezile
r in d e ada ortamnn anlatma, yaptn btn kuruluuna en
byk katks da bu topik soyutlamadr. Her adaya ayak ba
snda Gulliver, bildiimiz dnyadan da, bu dnyann l
lerinden de, insanlarndan da iyice uzaklar. Lilliputa k
na bir b ak alm :
(...) yanm saat sonra gneyden kveren bir sa
anakla devrildik. Filikadaki arkadalara, veya gemide
kalanlara ne oldu, bilmiyorum; herhalde hepsi de m ah
volmutur. Bana gelince, kendimi tesadfe brakarak
yzdm; rzgr, kabaran sular beni ileri doru srk-
lvordu. (...)
Deniz dibinin meyli o kadar azd ki, ancak bir
mil kadar yryebildikten sonra karaya kabildim ..,r,r
Bu yry srasnda Gulliver, att her admda bizden
biraz daha uzak, dev-adamla biraz daha yakndr. Her adm
da ada-dnya kartl biraz daha kesinlemektedir. On se
kizinci yzyln dnyasnda kendini btn canllarn ba tac,
meleklere en yakn yaratk, usu ile her eye yn verebilen en
byk varlk diye gren, kendini beenmi insanolu, Gulliver
in kiiliinde ilk snava doru irlemektedir. Ama Lilliput lke
sinin da-adam ikinci yolculukta bir bcek lsnde kl-
verir. Bu ilk iki yolculukta Swift, byklk kuruntusuna kapl
m insanoluna, evrensel varlk zincirindeki gerek yerini gs
termek ister. Kendini en yksek varlk diye gren insan, evren
de ne en yksek, ne de en aa yaratklar arasndadr. Tam or
tadadr yeri. Aasndaki hayvanlar, bitkiler, canl cansz b
tn dnyasal varlklar, yukarsnda da tanrsal ateten pay al
m yce yaratklar, melekler yer alr. Bu iki kme arasnda bir
kprdr insan. Ne btnyle melek, ne bsbtn hayvandr. Ne
en byk, ne de en kktr.
Lilluput'da, Gulliver'in kiiliinde insanolu, her eye tepe
den bakar, am a bbrlenmesine kalmaz, boylan bir kartan da
ha kk yaratklar kendisini kskvrak balayverirler. Devler
adas Brobdingnagda ise farelerin bile oyunca olur. Bu iki k ar
44
TOPYADA ADA
45
ADA
46
TOPYADA ADA
47
ADA
48
TOPYADA ADA
49
ADA
50
TOPYADA ADA
5L
ROBINSONADDA ADA
53
ADA
bir insann tek bana bir adada kal deil, toplumdan uygar
lktan kopmu, adaya kapanm insan varldr (burada iso
lieren sznn de insuladan tremi olduunu gznnde tut
mak gerekir). nsan toplumu iinde de buna benzer durumla^
rn varl, bir kimsenin uzun ya da ksa bir sre iin uy
garln olanaklarndan uzak kalabilecei, ileri srlebilir. An
cak, bir hapislik durumu bizim konumuz dndadr; nk
hapislikteki yalnzln temel ilkesi, balca zellii, yalnz kal
m insann yaayn kendi eliyle srdrmek zorunda olma
y, hapis cezasn veren yetkilinin emrindeki bir gardiyann
bakm altnda bulunmasdr.10 Bu szler, robinsonadda nem
li bir zelliin adadaki yalnz insann etin yaama kavgas
olduunu da gsterir niteliktedir. Issz ada yalnzl bylece,
robinsonad yksnn temel ilkesi olarak yerleir, ama bu ara
da, bir robinsonad kahram annn toplum ile balarn, ada yal
nzlnn toplumsal adan anlamn belirleyen aratrm ac, Fritz
Brggemann olur. Brggemann, koyduu baarl ilkelerle, ro
binsonad adalarm n teki adalardan, zerlerinde yaayan kii
y a da kiiler iin birer srgn yeri (exil)u olmakla ayrldk
larn, bu nitelikleriyle topya adalarnn da tam kart sayl
dklarn gsterir. Bir topya adasn teki adalardan ayran
nitelik ise, zerinde yaayanlar iin gvenilir bir barnak,
(asyl)12 anlam tamasdr.
Gerekten de bir robinsonaddaki ada, topya adalar gibi
drtbir yannda salam bir gvenliin, mutluluun egemenlik
srd zlem lkesi deil, bir sr tehlikelere ak, yrtc
hayvanlarn, gz dnm korsanlarn, uurlu uursuz yer
lilerin boy gsterebilecei vahi bir yerdir. Robinsonad kah
ramann, ssz adann her bucanda, bilinmedik yeni bir se
rven bekler. Bu ynleriyle bir robinsonaddaki ssz adann,
yeryz cenneti dncesiyle, bir dirlik dzenlik lksyle ak
rabal yoktur.
Ortaa yaznnda ada kavram genellikle Hristiyanln
cennet retisiyle yan yanayd. Yenia balarndaki ada top
yalarnn amac, rnek-toplumun yasalarn, ileyiini, kubak
yaayn gstermektir. Robinsonad yazar ise, ssz bir adann
etin koullar ile kar karya bulunan bir ya da birka in
sann yaama savan, eylemleri dar bir alana sktrlm bu
insanlarn kiiliklerini yakn bir adan izleyerek vermeye a
lr. Toplumsal topya, rnek yasalarla kurulmu mutlu bir
54
ROBINSONADDA ADA
55
ADA
57
ADA
58
ROBINSONADDA ADA
59
ADA
60
ROBINSONADDA ADA
61
ADA
4. LK ROBNSONAD
62
ROBINSONADDA ADA
63
ADA
64
ROBINSONADDA ADA
65
ADA
66
ROBINSONADDA ADA
67
ADA
68
ROBINSONADDA ADA
69
ADA
The H erm it, ilgi ekici olabilmek iin hem pikaresk gele-
neinden, hem de ssz ada konusundan yararlanm, am a y-
knmekten teye geemedii iin ne iyi bir pikaresk yk, ne
de iyi bir robinsonad olabilmitir.
Robert Paltockun P eter W ilkin si hem R obin son C ru soe
dan, hem de G u lliverin G ezilerinden byk etkiler tar. W il
kins, Antarktik dolaylarnda urad deniz kazas sonunda
garip bir ada lkesine srklenir. Burada yaayan insanlarn
en byk zellii, gvdelerini tl gibi saran incecik b ir deri
yardmyla uabilmeleridir. Y eni A tlan tisde Sleyman Evinin
bakam, Kularn umasn taklit ediyoruz. Bir dereceye ka
dar havada uabiliyoruz, diyordu.58 Buradaki insanlar ise do
utan, umaya yeterlidir. Bu uan insan soyunun diileri gaw-
rey, erkekleri ise glumm diye adlandrlr. En ilginci de Pe
ter W ilkinsin Youwarkee adl bir gawrey ile evlenmesi, uan
insanlar adasnda oluk ocua karmasdr. Bu ynleriyle
G u lliverin G ez ilerindeki olaanst dsel zellii srdren
P eter W ilkins, sonradan, robinsonad teriminin yan sra guT-
liverian diye yeni bir terimin de ortaya atlm asna yol aar.59
Ama buradaki ada bir ssz ada saylamayaca iin P eter W il
kins bir robinsonad olarak grlemez, G ulliverin G ezilerinde-
ki utopyac dgcnn dzeyine ulaamad iin de ancak
yer yer ilgi uyandrabilenfi0 bir serven olarak kalr.
Robinsonad tanmna glkle uyabilecek, am a yirminci
yzyl romannn nemli bir rnei olan Lord o f th e F liesla (Si
nekler Tanrs) ilgisinden dolay zerinde durmadan geeme
yeceimiz bir ssz ada serveni de Robert Michael Ballantyne
m 1858de yaymlanan M ercan Adasdr (The Coral Island).
Bu kitabn yaymland gnn ngilteresinde, yzeyde gze
arpan hzl ilerlemeye, byyen zenginlie, snrlan dnyann
bir ucundan tekine uzanan Britanya mparatorluunun s
rekliliine, gz kapal bir inan vardr. Geri bir yandan Char
les Dickens yazmaktadr ama, te yanda rahat yaayan bir
aznlk, artk zm bekleyen hibir sorunun kalmad, utop-
yalann gerekletii kansndadr. ngiltereye, ngilizlie du
yulan iyimser gven bu bilincin balca dayanadr.
Ballantyne, M ercan A d asn byle bir ortamda yazar, bu
ortamn bn iyimserliini paylatn da yaratt adayla gs
terir. M ercan A das Viktorya a ngilteresinden Ralph Ro
ver, Ja c k Martin, Peterkin Gay adl temiz aile ocuunun,
70
ROBINSONADDA ADA
71
ROBINSON CRUSOE
\ 73
ADA
74 .
ROBINSON CRUSOE
75
ADA
76
ROBINSON CRUSOE
77
ADA
78
ROBINSON CRUSOE 1
lay (ayn zamanda mal) sahibi olur, ama edindii mal on-
daki yaratc tedirginlii dindiremez.17 Dt etin durum
iinde altka, glkler ortasnda hrpalandka deiir Ro
binson. nsann evreyi, evrenin de insan deitirdii bu du
rumda ada-ortam romann kuruluunda yapsal bir ge ola
rak yerini alr. Robinsonun kiilii adann, ada ise Robinson
un btnleyicisi olur. Ne aday Robinsonsuz, ne de Robinsonu
adaz dnebiliriz. Bu karlkl etki romann btn anla
mnda nemli bir yer tutar.
Yrtc ada ortamnn zorunlu etkisi altnda, daha nce
insanca ilikilere pek kulak asmayan, insan deerini para de
eri ile kartran Robinson, i baa dp de kendi emei
ile yaam ak zorunda kald zaman, almann aydnlatc
gcyle, iinde uyuklamakta olan insanca deerleri gerekle
tirmeye, ortaya koymaya balar. nceleri, tutsak bulunduu
Saleeden kam asna yardm eden arap ocuu Ksuryyi Por-
tekizli kaptana parayla satan, kle ticareti yapmak zere B re
zilyadaki iftini ubuunu brakp denizlere alan Robinson,
adada geirdii deiim sonucu, malla mlkle yetinmeyen, mut
luluu ancak lgnca alm akta bulan b ir kii olur. nsann
Tanr nnde yalmz olduunu, T an n nn bana ancak kendi
abasyla eriebileceini, bu konuda baka hi kimseden yardm
bekleyemeyeceini syleyen Kalvinci ilkeyi, sonsuz denizler
ortasndaki ssz adada Robinson, anszn btn varlnda du
yar. Kendini deli gibi almaya vermesinde bunun da pay
vardr. altka yaratcl artar, yaratc benliinin neler
gerekletirebileceini grdke mutluluk duyar. Bylece R o
bin son C rusoe, var gcyle paraya ynelmi bir toplumda ge
rek endstrinin, gerekse ticaretin tekdze ak iinde meka
nikleerek insanca benliini yitirmi, etkinlii belli bir alana
kstrlm, insanlna yabanclam tek kiinin, kendi yara
tc gcnn btn olanaklarn aratrm a, kendine yeni bir
insanca benlik kurma deneyi olur. Bu adan baklnca Ro
binsonun, balangtan beri kiiliinin en nemli yn olan te
dirginlii, babasnn tlerini dinlemeyerek zengin orta taba
ka rahatlna srt evirmesi; ssz adadan dnnde hibir
eksii olmayan varlkl bir yaay srerken gene ayn tedir
ginlikle, iinde depreen ayn kap gitme zlemiyle her eyi
teperek soluu adasnda almas; ikinci kitapta, artk deimi,
kendi yaama dzenini getiren yeni bir insan topluluunun ye-
79
ADA
80
ROBINSON CRUSOE
81
ADA
82
ROBINSON CRUSOE
84
ROBINSON CRUSOE
4. KARAKTER ZM - ANLATIM
85
ADA
86
ROBINSON CRUSOE
87
ADA
88
ROBINSON CRUSOE
89
ADA
90
ROBINSON CRUSOE
91
ADA
92
ROBINSON CRUSOE
93
ADA
94
ROBINSON CRUSOE
95
ADA
96
ROBINSON C R U S03
97
ADA
98
ADA ROMANDA ADA
99
ADA
100
ADA ROMANDA ADA
101
ADA
102
ADA ROMANDA ADA
103
ADA
104
ADA ROMANDA ADA
105
ADA
106
ADA ROMANDA ADA
107
ADA
109
ADA
110
ADA ROMANDA ADA
n
ADA
3. KAI ADALARI
112
ADA ROMANDA ADA
113
ADA
114
ADA ROMANDA ADA
115
ADA
117
ADA
118
ADA ROMANDA ADA
119
ADA
den bir anlam tar. Ama Lord Jim in btn romann ekirde
i olan kiilii ile toplum ilikilerinin nitelii, Patusan serve
ninden ok daha nce kesinlikle dile getirilmi durumdadr.
Ada blm burada hi kukusuz anlatc Marlowun szlerine,
Conradn iie teknik yntemlerle uygulad ok ynl anla
tmna baka bir renk, bir srkleyicilik kazandrr. Ama ro
mann temel eleri arasnda buradaki ada ortam ancak ikin
ci srada kalr.
ada insan ahlak ile politik davran zerinde maddi
zenginlik tutkusunun yaratabilecei korkun gelimeleri Cos-
taguana adl bir dsel Gney Amerika lkesinde izleyen Nost-
rom o'da ada kavram romann amacyla ancak dolayl bir yol
dan ilgilidir. Nostromonun, Costaguanann balca zenginlii
olan gmleri, kendisi iin bir adaya saklamas, bu sakl de
finenin birok kiinin, sonunda Nostromonun kendi ban ye
mesi, aka yenia balarnda Gney Amerikay yam ala
yan gz kararm zenginlik tutkusunu, korsanlarn gizli ssz
ada definelerini andrmakla, Nostromonun anlatmna, konu
suna ilgin arm lar salar. Burada Conradn ok sevdii
bir yazar olan Stevensonun uzak bir yanks da dnlebi
lir. Ama romandaki btn gelimeyi belirleyen temel etken,
zenginlik tutkusunu yanstan gm ile kahram an Nostromo
nun kiilii arasndaki badr. Nostromo kiilii ile ada ara
sndaki ba ancak dolayl bir yoldan, szn ettiimiz ar
m lar araclyla anlam kazanr. Ada ortam burada kahra
mann kiiliiyle karlkl bir etkiyi srdrmez, deien de
itiren bir ge durumuna ykselmez. Bu bakmdan, btnn
am alan ynnden kanlmaz bir nem tad da sylene
mez.
120
ADA ROMANDA ADA
121
ADA
122
ADA ROMANDA ADA
124
ADA ROMANDA ADA
125
ADA
126
ADA ROMANDA ADA
127
ADA
128
ADA ROMANDA ADA
129
ADA
130
ADA ROMANDA ADA
131
ADA
132
ADA ROMANDA ADA
133
ADA
134
ADA ROMANDA ADA
135
ADA
136
ADA ROMANDA ADA
137
ADA
138
ADA ROMANDA ADA
139
ADA
140
ADA ROMANDA ADA
142
ADA ROMANDA ADA
143
ADA
144
ADA ROMANDA ADA
145
ADA
140
SONU
147
ABA
148
SONU
ten bir yalnzlk ortam, Miranda ile Ferdinand iin krsal bir
sevgi ortam, Gonzalo iin bir altn an gerekletirilebilece
i yer, Antonio ile Sebastian iin bir bozkr anlam larn ta
yabildii gibi, George Pines, Simplicius, Robinson Crusoe, ada
larn kimi zaman bir mutluluk, kimi zaman da bir mutsuzluk
ortam olarak dnrler.
A d a-d n ya kartl, ada yaznnda ounlukla, adada
yaayan insan bilincinde beliren bir ie ri-d a r kutuplama
syla dile getirilir. Dsel ada, sonsuz, snrsz, geni dnya
dan isteyerek bir ka da, bir srgnl de dile getirebilir.
Ada buna gre, dnyadan daha iyi ya da daha kt bir yer
olur. Adadaki kiinin, dardaki insan toplumundan, uygar
lktan, dnya yaayndan kopmas, o kiideki bir mutluluun
kayna da olabilir, mutsuzluun kayna da olabilir. Bu ba
kmdan bir ada ortamnn ne anlamda deerlendirilecei, d
ar ile karlkl ilikisinin niteliine baldr. Dsel ada
bylece, St. Brendann adasnda tanrsal, Thomas Moreda top
lumsal bir topya, George Pinesin, Selkirkin adalarnda ise
robinsonad anlam kazanr. Kimi durumlarda bu iki anlam,
daha nce de belirtildii gibi, tek kiinin gzlemlerinde, duy
gusal izlenimlerinde iie bulunabilir. Robinson Crusoenun,
modern romanda ok boyutlu izilmi karakterlerin, gzlemle
riyle duygular bu niteliktedir. Bu durumda dsel ada hem
mutluluk, hem de srgnlk duygusundan izler tar.
Dsel ada yaznnda balangtan on sekizinci yzyl so
nuna dein deimeden sren bir zellik, dnyadart daha iyi
bir yer olarak tasarlanan ada ortamnn genellikle btn ada
topyalarm (Bahtllarn adalar, Atlantis, Brendann adas,
Utopia, Yeni Atlantis, Oceana, Felsenburg), dnyadan daha
kt bir yer olarak tasarlanan ada ortamnn da btn robin-
sonadlar (George Pinesin, Simpliciusun, Selkirkin adalar)
belirleyen ayrc ge oluudur. topya trnn amalarndan
biri, olmas zlenenin deil, olmamas gerekenin alayc bir yn
temle gznne serilmesi olduundan, topya adalar Lilliput,
Brobdingnag, Laputa, Houyhnhnmler lkesi gibi, dnyadan sz
de daha iyi yerler olarak da tasarlanabilirler. Byle rneklerde
ar basan, alayc bir anlatmdr. On dokuzuncu yzyl son
larnda ortaya kan kar-utopya tr bu yntemin srdrl
mesinden doar.
Yaznda ada kavramnn kullanlmas, balangtan beri,
149
ADA
150
SONU
151
ADA
152
NOTLAR
GR
(1) Walter de la Mare, Desert Islands and Robinson Crusoe, London
1930, s. 286.
(2) A.y. s. 286.
(3) Bkz. Friedrich Forster, Robinson soll nicht Sterben, S tu ttgart
1968, ss. 8 - 17. 1932de yazlan bu yknn btn, Robinson adasnn her
an ocuklar in ne byl anlam lar tadm konu alr.
(4) w.
B. Yeats. Selected Poetry, ed. A. Norman Jeffares, London
1964. s. 16.
TOPYADA ADA
(1) Hans Freyer, Die Politische Insel, Leipzig 1936. s. 26.
(2) Ralph Dahrendorf, Pfade aus Utopia, Mnchen 1967, ss. 250 - 253.
(3) Heslodos, ler 1 1 0 -1 2 0 , ev. S. Yakup Baydur. Istanbul 1949,
s. 7. .
(4) T h e Dialogues of Plato III, tr. Jowett, Oxford 1924, s. 445 (Ti-
maeus 25).
(5) A.y. ss. 543 -5 5 3 , (Critias 1 1 2 -1 2 1 ).
(6) Bkz. Ern st von Aster, F elsefe Tarihi Dersleri I, ev. M. Gok-
berk, Istanbul 1943, s. 111.
(7) Lewis Mumford, Utopia, the City and the Machine Daedalus
(Spring 1965), ss. 271 -2 9 3 .
(8) E rn st Bloch, Freiheit und O rdnung, Fran k fu rt 1969, s. 26.
(9) A.y. s. 28.
(10) A. L. Morton, T h e English Utopia, London 1969, s. 2o.
(11) ler 1 6 7 - 173, s. 10.
(12) Bkz. Encyclopaedia Britannica, Atlantis, 1959 Basm (2-66c,
2-637d)
(13) T. W. Rolletson, Myth & L egends of th e Celtic Race, London
1929, ss. 309 - 331.
(14) de la Mare, Desert Islands, s. 249.
153
ADA
154
NOTLAR
ROBINSONADDA ADA
(1) Bkz. Leopold Brandi, Vordefoesche Robinsonaden in der Weltli
teratur, GRM, s. 253.
155
ADA
156
NOTLAR
157
ADA
R O B IN SO N C R U SO E
(1) Secord, Narrative Method of Defoe, s. 109.
(2) A.y. s. 109.
(3) A.y. s. 190.
(4) A.y. s. 110.
(5) Rodney M. Baine, D. Defoes Im aginary Voyages to the Moon.
PMLA L X X X , ss. 377 - 380, yazsnda ayn yl iinde Defoe adyla y a
ymlanm drt ay gezisinin daha olduunu, am a bunlar gerekte De-
ioe'nun yazdnn kesinlikle bilinmediini sylyor.
(6) Bu konudaki tartm alar iin .bkz. Secord, Narrative Method
of Defoe, ss. 24, 96 - 106; Brandi, Neophilologus X I, ss. 2 8 - 4 0 .
(7) Erwin Wolf, D er Englische Roman im 18 Ja h rh u n d ert, G ttin
gen 1968, s. 32.
(8) Arnold K ettle, An Introduction to the English Novel, London
1962, I, s. 64.
(9) Dobree, English Literature in the Early E igh teen th Century
s. 419.
(10) Hans. W. Husermann, Aspects of Life and Thought in R o
binson Crusoe, R ES X I , ss.299 - 312, 439- 456.
(11) Bkz. Ian W att. Robinson Crusoe as a Myth, E igh teen th C en
tury English Literature, ed. Jam es L. Clifford. New York 1959, ss. 158 - 180.
(12) Dobre, English Literature in the Early E igh teen th Century
ss. 4 1 7 -4 1 8 .
15 8
NOTLAR
159
ADA
arlk tanyarak, ssz adann Robinson iin bir srgn yeri (Exil) oldu
u sonucuna varr (s. 104). Srgnlk motivi ise robinsonadn ayrc ni
teliidir (ss. 22. 36, 104). topyann ayrc nitelii, baka toplum larla
her trl ilikiye kapal oluu (ss. 38. 50), Avrupa toplumlarndaki ya
da baka toplumlardaki ktlklerin ulaamayaca bir snt yeri (Asyl)
oluudur (ss. 36, 44, 104). Robinson'un adas, Brggem ann'a gre, bu
zellii gstermez, stelik adaya yerlilerin, daha sonra da Avrupallarn
geliiyle bir topyaya aykr decek ktlkler de gelir (104). Biz
Robinson Crusoeda topik eden sz ederken kahram ann kafasndaki,
yaradlndaki topik eilimi gznne alyoruz. Bu eilimin somut ger
eklerle dile geliini hem kahram ann, hem de romann yaps ynn
den nemli sayyoruz. Robinson'un kiiliindeki utopyac yn, kat ger
ekle her atmasnda yeni anlam lar aar bize. Brggem annm dop
pelleben dedii iki ynl ekime, Robinsonun kiiliinin en nemli
yndr. Bu adan, Robinson iin adann hem asyl, hem eril olduu
ileri srlebilir. Bylece roman btnyle daha iyi anlalr, tek ynl
yorumdan kurtulur.
(27) Robinson Crusoe, s. 270.
(28) A.y. ss. 148 - 149.
(29) Husermann, RES. s. 307.
(30) Wolf, Der Englische Roman im 18 Ja h rh u n d ert, s. 33.
(31) G. A. Starr, D efoe and Spiritual Autobiography, Princeton, New
Jersey 1965, s. 72.
(32) Robert, W. Ayers, Robinson Crusoe: Allusive Allegorick His
tory, PMLA 82, ss. 399 - 407, yazsnda byle bir gr benimsiyor. R o
binson Crusoeyu batan sona Kutsal K itaptaki simgelerle aklam a
ya alyor. Ayn grte baka bir yaz da Edwin B. Benjam inin Symbo
lic Elements in Robinson Crusoe (PQ 30, ss. 206 - 211) adl inceleme
sidir. E. M. W. Tillyard da T h e Epic Strain in the English Novelda (Lon
don 1958), Robinson Crusoedan Kutsal Kitap'daki msrif oul parabo
l ile aklanabilecek bir epik olarak sz eder. Robinson Crusoeyu yal
nz din asndan ele alan inceleyicilerin says daha da arttrlabilir. Bu
tutumdaki inceleyicilerin ou Husermannn incelemesinde (RES, s.
453) anlmaktadr.
(33) ngilizcedeki first person narration, Almancadaki Ich -E rzh
lung karl.
(34) Bkz. Jo nath an Bishop, Knowledge, Action, and Interpretation
in Defoes Novels Journ al of th e History of Ideas X III, ss. 3 -1 7 . Bu
inceleme, Defoenun, anlatm teknii lie, Locke felsefesinin deneyci il
kelerini uygulamaya koyan bir yazar olduunu rneklerle gstermek
tedir.
(35) Robinson Crusoe, s. 85.
(36) J. H. Campe, Robinson der J n g ere. Wiesbaden 1873, s. 8 1 -8 2 .
(37) de la Mare, Desert Islands, s. 202.
(38) Johann Gottfried Schnabel. D ie In sel Felsenburg. Stuttgart
1959, s. 182 - 188.
(39) Robinson Crusoe, s. 166.
(40) A.y. s. 167.
160
NOTLAR
161
ADA
162
NOTLAR
163
KISALTMALAR
CE College English
CQ The Critical Quarterly
EC Essays in Criticism
ELH Journal of English Literary History
ES *
*~* English Studies
GRM Germanisch - Romanische Monatsschrift
JEGP = Journal of English and Germanic Philology
KR Kenyon Review
LGRP -
Literaturblatt fur Germanische und
Romanische Philologie
MFS - Modern Fiction Studies
MLN Modern Language Notes
-
365
KAYNAKA
METNLER
167
ADA
168
KAYNAKA
NCELEMELER
169
ADA
170
KAYNAKA
171
ADA
172
KAYNAKA
173
ADA
174
KAYNAKA
Press, 1962.
Novak, Maximillian A., Defoes Theory of Fiction, SEL 61,
SS. 6 5 0 - 6 6 8 .
Novak, Maximillian A., Robinson Crusoe and Economic Uto
pia, KR XXX, 3, S S . 474 -490.
Novak, Maximillian A., Robinson Crusoes 'Original Sin, SEL
I, SS. 1 9 - 2 9 .
Ohmann, Carol B., Muriel Sparks Robinson, C ritique, VIII,
ss. 70 - 84.
Parker, George, The Allegory of Robinson Crusoe, History,
X, ss. 11-25.
Paz, Octovio, T he L abyrin th o f S olitude, London, Allen Lane,
1967.
Peter, John, The Fables of William Golding, KR XIX, 4, s. 577.
Pilgrim, Konrad, Zu Defoes Weltverstndnis im 3. Teil von
Robinson Die N eu eren S p rach en , LXVI (n.f. X V I), ss. 524
534.
Pira, Gisela Die Macht des Bsen in Goldingss Roman Lord of
the Flies, Die N eu eren S p rach en , LXVIII (n.f. XV III), ss.
67 - 73.
Quintana, Ricardo Swift, An Introduction, Oxford University
Press, 1966.
Reichard, A. O. H., B iblioth ek d er R om an e II, Berlin, 1778.
Robins, Harry F., How Sm art was Robinson Crusoe?, PMLA,
LXVII, SS. 782-789.
Rolletson, T. W., M yth an d L egen ds o f th e C eltic R ace, London,
Harrap, 1929.
Romberg, Bertil, Studies in the N arrativ e T ech n iqu e o f th e First -
P erson N ovel, Stockholm Gteburg Uppsala, Almaqvist &
Wiksel, 1962.
Schmerl, Rudolf B., The Two Future Worlds of Aldous Hux
ley, PMLA, LXXII, 3, ss. 328-334.
Schlte, J. H., Robinsonades, N eophilologus, XXXV, ss. 129 -
138,
Secord, A. W. Gulliver and Dampier, MLN, LI, s. 159.
Secord, A. W., Studies in the N arrative M ethod o f D efoe, Uni
versity of Rlinois, Studies in Language and Literature, Vol.
IX, 1924.
Servier, Jean, H istoire d e TUtopie, Paris, Gallimard, 1967,
Sherbum , George, Errors Concerning the Houyhnhnms, MP,
LVI, ss. 92-97.
175
ADA
Shinagel, Michael, D aniel D efoe an d M iddle C lass G entility,
Harvard University Press, 1968.
Stamm, Rudolf G., Daniel Defoe: An Artist in the Puritan
Tradition, PQ, XV, s. 235.
Stanzel, Franz K Gullivers Travels - Satire, Utopie, Dystopie,
M oderne S p rach en , VII, (1963), ss. 106-116.
Stewart, D. H., Aldous Huxleys Island, Q u een s Q uarterly,
LXX, SS. 3 2 6 - 3 3 5 .
Staverman, W. H., Robinson Crusoe in Holland: on the Two
Hundreth Anniversary of the Death of Daniel Defoe, ES,
XIII, ss. 49-58.
Stevart, J. I. M. Eight M odern W riters, Oxford University Press,
1963.
Sutherland, Jam es, D efoe, London, Methuen, 1937.
Sutherland, John H., A Reconsideration of Gulliver's Third
Voyage, SP, L IV , ss. 45-53.
Talon, Henry, Irony in Lord of the Flies, EC, XVIII, 3, ss.
296 - 309.
Tillyard, E. M. W T he Epic S train in the English N ovel, London,
Chatto & Windus, 1958.
Traugott, John, A Voyage to Nowhere with Thomas More and
Jonathan Swift: Utopia and the Voyage to the Houyhnhnms,
SR, LXIX, (1961), ss. 534-565.
Trent, William P., D aniel D efoe: How to K now Him, Indiana
polis, 1916.
Trent, William P., Defoe - The Newspaper and the Novel,
T he C am bridge H istory o f English L iterature, 1912, Vol. IX,
ss. 1 - 25.
T w en tieth Century In terp retation s o f Utopia, ed. William Nel
son, New Jersey, Prentice Hall, 1968.
Ullrich, Hermann, D efoes R obin son C rusoe. Die G esch ich te ein es
W eltbu ches, Leipzig, 1924.
Ullrich, Hermann, R obinson und R obin sonaden , W eim ar 1898,
Literatur-historische Forschungen, 7.
Ullrich, Hermann, Zum Robinsonproblem, E n glische Studien,
LV, S S . 231-236.
Ullrich, Hermann, Zur Robinson Literatur, LGRP, XXXIII, s.
106.
lken, Hilmi Ziya, slam Dncesi, stanbul, Rza Kokun M at
baas, 1946.
Wackwitz, Friedrich, E n tsteh u n g sg esch ich te v on D. D efoes Ro-
176
KAYNAKA
177
DZN
179
ADA
180
DZN
181
Akit Gktrk
Ada
46
/III
Ada
AKiT GKTRK ADA [Zffll