LP 8

PHN LCH S TH GII

LCH S TH GII CN I
(T gia th k XVI n nm 1917)

Ch 1. CCH MNG T SN V S XC LP CA CH NGHA T BN

(T gia th k XVI n na sau th k XIX)

I. Nhng cuc cch mng t sn u tin:

1. Trnh by nhng chuyn bin ln v kinh t, chnh tr, x hi Ty u trong cc th k XV -
XVII?
- n th k XV, yu t kinh t TBCN Ty u pht trin kh mnh, vi nhiu cng
trng th cng nh dt vi, luyn kim, nu ng... c thu mn nhn cng, bin Ty u thnh
nhng trung tm sn xut v bun bn ln (nn sn xut mi TBCN ra i trong lng x hi PK
chu u).
- Trong x hi, hai giai cp mi c hnh thnh l t sn v v sn. Giai cp t sn c th lc
ln v kinh t, nhng trn thc t h vn l giai cp b tr, b ch PK km hm, chn p. V vy
mu thun gia t sn v nhn dn ni chung vi ch PK rt gay gt.
y l nguyn nhn su xa lm bng n cc cuc cch mng t sn.
2. Cch mng H Lan th k XVI - cuc cch mng t sn u tin.
+ Nguyn nhn:
- Vo th k XVI, nn kinh t TBCN N-c-len (vng t bao gm B v H Lan ngy nay)
pht trin mnh nht chu u, nhng li b Vng quc Ty Ban Nha thng tr (t th k XII), ra sc
ngn cn s pht trin ny.
- Chnh sch cai tr h khc ca thc dn Ty Ban Nha ngy cng lm tng thm mu thun dn
tc.
+ Din bin:
- Nhiu cuc u tranh ca nhn dn N-c-lan chng li chnh quyn thc dn phong kin
Ty Ban Nha din ra, nh cao l nm 1566.
- Nm 1581, cc tnh min Bc N-c-len thnh lp Cc tnh lin hip (sau l Cng ha H
Lan).
- Nm 1648, chnh quyn Ty Ban Nha cng nhn nn c lp ca H Lan. Cuc cch mng
kt thc, H Lan c gii phng.
+ ngha:
- Cch mng H Lan th k XVI l cuc cch mng t sn u tin trn th gii, lt ch
thng tr ca thc dn Ty Ban Nha, m ng cho ch ngha t bn pht trin.
3. Cch mng t sn Anh th k XVII.
+ Nguyn nhn:
- n th k XVII, nn kinh t TBCN Anh pht trin mnh vi nhiu cng trng th cng nh
luyn kim, lm s, dt len d... Trong , Lun n tr thnh trung tm cng nghip, thng mi v ti
chnh ln nht nc Anh.
- nng thn, nhiu qu tc phong kin chuyn sang kinh doanh theo con ng t bn,
bng cch ro t cp rung, bin rung t chim c thnh nhng ng c, thu nhn cng
nui cu ly lng cung cp cho th trng. H tr thnh tng lp qu tc mi, cn nng dn mt
t th tr nn ngho kh.
- Trong khi , ch PK tip tc km hm giai cp t sn v qu tc mi, ngn cn h pht
trin theo con ng t bn. V vy, giai cp t sn v qu tc mi lin minh li vi nhau nhm lt
ch PK chuyn ch, xc lp quan h sn xut TBCN.
+ Din bin: (chia lm hai giai on)
 - Giai on 1 (1642 - 1648)
* Nm 1640, vua Sc-l I triu tp Quc hi Anh (gm phn ln l qu tc mi) nhm t ra
thu mi, thc hin chnh sch cai tr c on ca mnh. Quc hi c s ng h ca nhn dn
phn i kch lit, Sc-l I lin chun b lc lng chng li Quc hi.
* Nm 1642, ni chin bng n, bc u thng li nghing v pha nh vua. Nhng t
khi -li-v Crm-oen ln lm ch huy qun i Quc hi, xy dng qun i c k lut lin
tip nh bi qun i ca nh vua. Sc-l I b bt.
- Giai on 2 (1649 - 1688)
* Ngy 30 - 1 - 1649, Crm-oen a vua Sc-l I ra x t. Nc Anh chuyn sang nn cng
ha v cch mng t ti nh cao.
* Tuy nhin, ch c giai cp t sn v qu tc mi c hng quyn li, cn nhn dn khng
c g. V vy h tip tc u tranh.
* i ph vi cuc u tranh ca nhn dn, qu tc mi v t sn li tha hip vi phong
kin, a Vin-hem -ran-gi (Quc trng H Lan v l con r ca vua Gim II) ln ngi, thit lp
ch qun ch lp hin.
Cch mng t sn Anh kt thc, y l cuc cch mng khng trit .
+ ngha lch s ca cuc cch mng:
- Cuc cch mng t sn Anh do tng lp qu tc mi lin minh vi giai cp t sn lnh o,
c ng o qun chng nhn dn ng h ginh c thng li, a nc Anh pht trin theo
con ng TBCN.
- Tuy nhin, y l cuc cch mng khng trit v vn cn ngi vua. Mt khc, cch mng ch p
ng c quyn li cho giai cp t sn v qu tc mi, cn nhn dn khng c hng cht quyn li g.
4. Chin tranh ginh c lp ca cc thuc a Anh Bc M.
+ Tnh hnh cc thuc a. Nguyn nhn ca chin tranh.
- Sau khi C-lm-b tm ra chu M, ngi Anh n Bc M ngy cng nhiu. n th k
XVIII, h thit lp c 13 thuc a v tin hnh chnh sch cai tr, bc lt nhn dn y.
- Gia th k XVIII, nn kinh t TBCN 13 thuc a pht trin mnh, nhng thc dn Anh
tm mi cch ngn cn, km hm nh tng thu, c quyn bun bn trong v ngoi nc... V vy,
mu thun gia ton th nhn dn Bc M v giai cp t sn, ch n vi thc dn Anh tr nn gay
gt.
- Di s lnh o ca giai cp t sn, ch n, nhn dn Bc M ng ln u tranh lt
ch thng tr ca thc dn Anh, ng thi m ng cho CNTB pht trin.
+ Din bin ca chin tranh.
- Thng 12 - 1773, nhn dn cng B-xtn tn cng ba tu ch ch ca Anh phn i ch
thu thu. p li, thc dn Anh ra lnh ng ca cng.
- Nm 1774, i biu cc thuc a hp Hi ngh lc a Phi-la-en-phi-a, yu cu vua
Anh phi xa b cc lut cm v l, nhng khng t kt qu.
- Thng 4 - 1775, cuc chin tranh bng n. Nh c s lnh o ti gii ca Gioc-gi Oa-
sinh-tn, qun thuc a ginh c nhiu thng li quan trng.
- Ngy 4 -7 - 1776, bn Tuyn ngn c lp c cng b, xc nh quyn ca con ngi v
quyn c lp ca 13 thuc a. Nhng thc dn Anh khng chp nhn v cuc chin tranh vn tip din.
- Thng 10 - 1777, qun 13 thuc a li ginh thng li ln Xa-ra-t-ga, lm qun Anh suy
yu. Nm 1783, thc dn Anh phi k Hip c Vc-xai, cng nhn nn c lp ca cc thuc a.
Cuc chin tranh kt thc.
+ Kt qu, ngha:
- Cuc chin tranh kt thc, Anh phi tha nhn nn c lp ca 13 thuc a v Hp chng
quc M c ra i. Nm 1787, M ban hnh Hin php, quy nh M l nc cng ha lin bang,
ng u l Tng thng.
 - Cuc Chin tranh ginh c lp ca 13 thuc a Anh Bc M v thc cht l cuc cch
mng t sn, n thc hin c hai nhim v cng mt lc l lt ch thng tr ca thc dn v
m ng cho CNTB pht trin.
- Tuy nhin, cng nh Cch mng t sn Anh, cuc cch mng ny khng trit v ch c giai cp
t sn, ch n c hng quyn li, cn nhn dn lao ng ni chung khng c hng cht quyn li
g.
II. Cch mng t sn Php cui th k XVIII.
1. Tnh hnh kinh t x hi Php trc cch mng.
+ Tnh hnh kinh t:
- Gia th k XVIII, nn nng nghip Php vn lc hu, cng c canh tc rt th s (ch yu dng
cy, cuc) nn nng sut thp. Nn mt ma, i km thng xuyn xy ra, i sng nhn dn rt kh
cc.
- Trong lnh vc cng thng nghip, kinh t TBCN pht trin nhng li b ch PK cn
tr, km hm. Nc Php by gi li cha c s thng nht v n v o lng v tin t.
+ Tnh hnh chnh tr, x hi;
- Trc CM, Php vn l nc qun ch chuyn ch do vua Lu-i XVI ng u. X hi tn ti
ba ng cp l Tng l, Qu tc v ng cp th ba.
- ng cp Tng l, Qu tc c trong tay mi quyn li, khng phi ng thu. Trong khi
ng cp th ba (gm t sn, nng dn v dn ngho thnh th) khng c quyn li g, phi ng
nhiu th thu. Nng dn chim 90% dn s, l giai cp ngho kh nht.
- Mu thun gia ng cp th ba vi cc ng cp Tng l, Qu tc ngy cng gay gt. Nn
di s lnh o ca giai cp t sn, nng dn Php hng hi tham gia cch mng lt ch phong
kin.
+ Cuc u tranh trn mt trn t tng:
- Thi k ny, i din cho tro lu trit hc nh sng Php l Mng-te-xki-, Vn-te, Ging
Gic Rt-x ng h nhng t tng tin b ca giai cp t sn, kch lit t co v ln n ch
qun ch chuyn ch ca Lu-i XVI.
- Cuc u tranh trn mt trn t tng thc y cch mng sm bng n.
2. Trnh by nguyn nhn trc tip bng n v s pht trin ca cch mng Php?
+ Nguyn nhn trc tip dn ti s bng n cuc cch mng:
- Do n chi xa x, vua Lu-i XVI phi vay ca t sn 5 t livr. S tin n ny vua khng c kh
nng tr nn lin tip tng thu. Mu thun gia nng dn vi ch phong kin v th cng tr nn
su sc.
- Ngy 5 - 5 - 1789, Lu-i XVI triu tp Hi ngh ba ng cp tng thu. Nhng i din ca ng
cp th ba kch lit phn i v t thnh lp Hi ng dn tc, tuyn b Quc hi lp hin, t son tho
Hin php, thng qua o lut mi v ti chnh. Ngay lp tc, nh vua v qu tc dng qun i uy hip.
+ S pht trin ca Cch mng t sn Php din ra qua ba giai on chnh:
- Giai on phi Lp hin thit lp ch qun ch lp hin (t ngy 14 - 7 - 1789 n ngy 10 - 8 -
1792):
* Ngy 14 - 7 - 1789, di s lnh o ca phi Lp hin, qun chng nhn dn ko n tn
cng v chim pho i - nh ngc Ba-xti. H t cc vn t, kh c ca phong kin v lm ch cc
c quan quan trng ca thnh ph.
* Sau khi ginh thng li, phi Lp hin ln nm quyn v h lm c hai vic quan trng
i vi cch mng: Thng qua Tuyn ngn Nhn quyn v Dn quyn, nu cao khu hiu T do -
bnh ng - Bc i (thng 8 - 1789). Ban hnh Hin php (thng 9 - 1791), xc lp ch qun ch
lp hin. Theo , vua khng nm thc quyn m l Quc hi. V vy, Lu-i XVI lin kt vi lc
lng phn cch mng trong nc v cu cu cc th lc bn ngoi ginh li chnh quyn.
* Thng 4 - 1792, Lin minh hai nc o - Ph cng bn phn ng Php tin cng cch
mng. Phi Lp hin khng kin quyt chng li, tnh hnh t nc tr nn lm nguy.
 * Trc tnh hnh , ngy 10 - 8- 1792, phi Gi-rng-anh ng ln lnh o nhn dn tip
tc lm cch mng, lt phi Lp hin v xa b ch PK.
- Giai on phi Gi-rng-anh tip tc lm cch mng, lt phi Lp hin v thit lp
nn cng ha (t ngy 21 - 9 - 1792 n ngy 2 - 6 - 1793).
* Sau khi lt phi Lp hin v xa b ch PK, phi Gi-rng-anh bu ra Quc hi mi,
thit lp nn cng ha. Ngy 21 - 1 - 1793, vua Lu-i XVI b x t v ti phn quc.
* Ma xun nm 1793, qun Anh cng qun i cc nc PK chu u tn cng nc Php. Bn
phn ng trong nc mi ni cng ni dy tn cng cch mng, lm cho tnh hnh nc Php gp
nhiu kh khn. Trong khi , phi Gi-rng-anh khng lo chng ngoi xm, ni phn, ch lo cng c
quyn lc.
* Ngy 2 - 6 - 1793, di s lnh o ca phi Gia-c-banh, ng u l R-be-spie, qun
chng nhn dn lt phi Gi-rng-anh.
- Giai on phi Gia-c-banh lnh o nhn dn lt phi Gi-rng-anh v thit lp nn
chuyn chnh dn ch Gia-c-banh.
* Sau khi lt phi Gi-rng-anh, phi Gia-c-banh c s ng h ca nhn dn ln nm
chnh quyn, thit lp nn chuyn chnh dn ch do R-be-spie ng u. Chnh quyn cch mng
thi hnh nhiu bin php quan trng trng tr bn phn cch mng, gii quyt nhng yu cu ca
nhn dn nh: xa b mi ngha v ca nng dn i vi PK, chia rung t cho nng dn, quy nh
gi bn cc mt hng cho dn ngho,...
* Phi Gia-c-banh cng ban hnh lnh tng ng vin, xy dng i qun cch mng hng
mnh, nh nh bi bn ngoi xm v ni phn.
* Do ni b chia r, nhn dn li khng ng h nh trc (do phi Gia-c-banh khng
em li y quyn li cho h nh ha), nn phi t sn phn cch mng tin hnh o
chnh, bt R-be-spie x t (28 - 7 - 1794). Cch mng kt thc vo cui th k XVIII.
3. Hy nh gi ngha lch s ca cuc Cch mng t sn Php cui th k XVIII?
Cch mng t sn Php lt c ch PK, a giai cp t sn ln cm quyn, xa b
nhiu tr ngi trn con ng pht trin ca CNTB. Qun chng nhn dn l lc lng ch yu
a cch mng t ti nh cao ca nn chuyn chnh dn ch Gia-c-banh.
Tuy Cch mng t sn Php cui th k XVIII c coi l cuc cch mng t sn trit
nht, nhng n vn cha p ng c y quyn li cho nhn dn, vn khng hon ton xa
b c ch PK, ch c giai cp t sn l c hng li.
+ ngha lch s ca cc cuc CMTS u tin:
- Xc lp s thng li ca CNTB i vi ch phong kin:
l s thng li ca giai cp T sn, i din cho nn sn xut mi, phng thc sn xut
TBCN ang ng v tr tin phong, tin b hn hn giai cp a ch, Phong kin, i din cho nn
sn xut phong kin tr nn li thi lc hu (dn chng...).
- To iu kin m ng cho nn sn xut mi TBCN pht trin (dn chng).
- Th hin vai tr ca qun chng nhn dn ( l lc lng ng h tham gia v quyt nh thng
li ca cch mng...dn chng )
+ L nhng cuc cch mng khng trit , th hin CNTB c mt tin b nhng cng c
nhng hn ch :
- Cha p ng y quyn li ca qun chng nhn dn (dn chng).
- Khng hon ton xo b ch bc lt phong kin, m ch thay th hnh thc bc lt ny
bng hnh thc bc lt khc (dn chng).
- Thm ch giai cp t sn mt s nc cn th hin s tho hip vi phong kin (dn
chng).
+ Phn bit mt s khi nim:
- Ch qun ch chuyn ch: Ch chnh tr ca mt nc, c triu nh phong kin do
vua ng u v mi quyn lc tp trung trong tay nh vua. Ch qun ch lp hin: Ch
 chnh tr ca mt nc, trong quyn lc ca vua b hn ch bng mt Hin php do Quc
hi t sn nh ra... Nh vua tuy ngi (tr v) nhng khng nm thc quyn cai tr.
- ng cp: L nhng tng lp x hi c hnh thnh di ch PK, do lut php hoc tp
tc quy nh v v tr x hi, quyn li v ngha v phc nhau.
- Qu tc mi: Tng lp qu tc PK t sn ha, kinh doanh theo TBCN, xut hin chu
u vo th k XVI, mnh nht Anh, l lc lng quan trng lnh o Cch mng t sn Anh th k
XVII.
- ng cp th ba: ng cp thp nht trong x hi PK Php trc nm 1789, gm cng nhn,
dn ngho thnh th, t sn v nng dn. H khng c quyn g, b PK thng tr v phi ng mi th
thu.
- Phi Lp hin, phi Gi-rng-anh, phi Gia-c-banh: Phi Lp hin gm tng lp i t
sn phn bit vi phi Gi-rng-anh gm tng lp t sn cng thng v phi Gia-c-banh gm
nhng ngi dn ch cch mng c qun chng ng h.
- Khi nim cch mng t sn: Cuc cch mng do giai cp t sn lnh o ( Anh l qu
tc mi) nhm nh ch phong kin li thi, m ng cho ch ngha t bn pht trin, xc
lp s thng tr ca giai cp t sn.
III. S xc lp ca CNTB trn phm vi th gii.
1. Cch mng cng nghip l g? N c tin hnh ra sao? H qu kinh t, x hi ca cch
mng cng nghip?
a. Khi nim cch mng cng nghip: Bc pht trin ca nn sn xut TBCN, din ra
u tin Anh ri lan ra cc nc khc. N thc y vic pht minh ra my mc, y mnh sn xut
v hnh thnh hai giai cp t sn v v sn.
b. Cch mng cng nghip din ra nh th no?
+ Cch mng cng nghip nc Anh:
- T nhng nm 60 ca th k XVIII, Anh l nc u tin trn th gii tin hnh cch mng
cng nghip vi vic pht minh ra my mc trong ngnh dt:
* Nm 1764, Gim-ha-gri-v sng ch ra my ko si Gien-ni, nng cao nng sut gp 8 ln.
Nm 1769, c-crai-t pht minh ra my ko si chy bng sc nc.
* Nm 1783, c-crai-t ch to thnh cng my dt chy bng sc nc, nng nng sut lao
ng ln gp 40 ln so vi dt vi bng tay, nhng c hn ch l phi xy dng nh my gn nhng
khc sng chy xit, v ma ng, nc ng bng nn khng hot ng c.
- c bit, t nm 1784, Gim Ot pht minh ra my hi nc, khc phc c tt c
nhng nhc im ca cc my mc trc y, thc y nhiu ngnh kinh t khc ra i v pht trin
nh ngnh dt, luyn kim, khai thc m, tiu biu l ngnh giao thng vn ti c tu thy, tu ha s
dng u my chy bng hi nc.
- Nh cch mng cng nghip, Anh sm din ra qu trnh chuyn bin t sn xut nh, th
cng sang sn xut ln bng my mc, l nc u tin tin hnh cng nghip ha. T mt nc nng
nghip, Anh tr thnh nc cng nghip pht trin nht th gii, l cng xng ca th gii.
+ Cch mng cng nghip Php, c:
- Nm 1830, cch mng cng nghip Php mi bt u, nhng tc li din ra rt nhanh.
n nm 1870, nc Php c 27.000 my hi nc, gip cng nghip Php vn ln ng hng th
hai th gii (sau Anh).
- c, t nhng nm 40 ca th k XIX, d t nc cha c thng nht, nhng qu trnh
cch mng cng nghip din ra. c tha hng nhng thnh tu ca cc nc i trc, n
nhng nm 1850 - 1860, cc ngnh kinh t ca c u s dng my mc. Sau nm 1870, cng
nghip ca c vn ln ng u chu u v ng th hai th gii (sau M).
c. H qu ca cch mng cng nghip:
+ Cch mng cng nghip lm thay i b mt cc nc t bn, nh nng cao nng sut lao
ng, hnh thnh cc trung tm kinh t, cc thnh ph ln,...
 + V x hi, hnh thnh hai giai cp c bn ca ch TBCN l t sn v v sn mu thun
vi nhau, dn n cc cuc u tranh giai cp trong x hi t bn.
2. Ti sao c th ni: n cui th k XIX - u th k XX, ch ngha t bn xc lp v
thng li trn phm vi ton th gii?
+ Nhng cuc CMTS tip tc n ra khu vc M La-tinh v chu u trong t k XIX:
- Do s pht trin mnh m ca kinh t TBCN, cng vi nhng tc ng t cuc Chin
tranh ginh c lp ca cc thuc a Anh Bc M, Cch mng t sn Php cui th k XVIII,
nhn dn cc nc thuc a khu vc M La-tinh ni dy u tranh lt ch thng tr ca
thc dn Ty Ban Nha v B o Nha, ginh chnh quyn v tay mnh, thnh lp hng lot quc
gia t sn nh C-lm-bi-a, c-hen-ti-na, Chi-l, V-n-xu-l-a,...
- chu u, thng 7 - 1830, phong tro cch mng t sn li tip tc n ra Php, sau nhanh
chng lan ra cc nc B, c, I-ta-li-a, Ba Lan,... lm rung chuyn ch PK chu u v quc o -
Hung.
- I-ta-li-a, t nm 1859 n nm 1870, di s lnh o ca qu tc t sn ha, i din
l Ca-vua, sau l ngi anh hng dn tc Ga-ri-ban-i, cc vng quc I-ta-li-a thot khi
s thng tr ca quc o v thng nht vng quc I-ta-li-a, m ng cho CNTB pht trin.
- c, t nm 1864 n nm 1871, giai cp t sn v qu tc qun phit Ph - i din l Bi-
xmc lnh o nhn dn tin hnh cng cuc thng nht, a nc c pht trin theo con ng
TBCN.
- Nga, nm 1861, Nga hong A-lch-xan-r II ban b Sc lnh gii phng nng n,
nh to thm ngun nhn cng cho nn sn xut t bn, gip Nga sm chuyn sang CNTB.
+ S bnh trng ca cc nc TB cc nc . Phi:
- T khi tin hnh cch mng cng nghip, nhu cu v nguyn liu, th trng ca cc nc t
bn (nht l Anh v Php) tr nn cp thit, khin chnh ph t sn cc nc ny y mnh vic xm
lc i vi phng ng, c bit l n , Trung Quc v khu vc ng Nam .
- Ti chu Phi, cc nc Anh, Php, c, I-ta-li-a, B,... cng ro rit y mnh xu x, bin
ton b chu lc ny thnh thuc a ca mnh.
- Kt qu, cui th k XIX - u th k XX, hu ht cc nc chu , chu Phi u tr thnh
thuc a hoc ph thuc ca ch ngha thc dn phng Ty.
+ Kt lun:
Nh vy l, trong th k XIX, khu vc M La-tinh v chu u tip tc n ra cc cuc cch
mng t sn, khin hu ht cc nc ny u ginh c c lp v pht trin i ln theo con ng
TBCN. Cng , trong giai on cui th k XIX - u th k XX din ra qu trnh bnh trng
xm lc gii quyt vn nguyn liu, th trng ca cc nc t bn i vi cc nc , Phi. T
hai ni dung trn, ta c th kt lun: n cui th k XIX - u th k XX, ch ngha t bn xc lp
v thng li trn phm vi ton th gii.
IV. Phong tro cng nhn v s ra i ca ch ngha Mc.
1. Trnh by nhng nt chnh v cc hnh thc u tranh v nhng phong tro tiu biu
ca giai cp cng nhn na u th k XIX?
+ Nhng hnh thc u tranh trong bui u:
- S ra i ca giai cp cng nhn gn lin vi s pht trin ca CNTB. Ngay t bui u, h
b giai cp t sn bc lt nng n, thng phi lm vic t 14 n 16 gi mi ngy trong iu kin thiu
an ton, ng lng li r mt. C ph n v tr em cng b bc lt. V vy, cng nhn ni dy u
tranh.
- Hnh thc u tranh u tin ca cng nhn l p ph my mc v t cng xng (do nhn
thc sai lm, cho rng my mc l nguyn nhn gy ra s cc kh cho h). Cuc u tranh n ra Anh,
sau l Php, c, B,...
- n u th k XIX, cng nhn chuyn sang u tranh vi hnh thc bi cng, i tng
lng v gim gi lm, thnh lp cc t chc cng on bo v mnh.
+ Phong tro cng nhn trong nhng nm 1830 - 1840:
 - Trong nhng nm 1830 - 1840, phong tro cng nhn cc nc Php, c, Anh pht trin
mnh. Nm 1831, cng nhn dt thnh ph Li-ng (Php) khi ngha i tng lng, gim gi lm. H
nu cao khu hiu Sng trong lao ng, cht trong chin u. Cuc khi ngha cui cng b gii ch n
p.
- Nm 1844, cng nhn dt vng S--lin (c) khi ngha chng li s h khc ca gii ch.
- T nm 1836 n nm 1847, Anh din ra Phong tro Hin chng c quy m, t chc
v mang tnh cht chnh tr r rt.
- Cc cuc u tranh nu trn tuy cui cng u b tht bi, nhng n nh du s trng thnh
ca phong tro cng nhn quc t, to iu kin cho s ra i ca l lun cch mng sau ny.
2. Trnh by nhng hiu bit ca em v nhng hot ng, ng gp ca C. Mc v Ph.
ng-ghen i vi phong tro cng nhn quc t?
+ C. Mc v Ph. ng-ghen:
- C. Mc sinh nm 1818 trong mt gia nh tr thc gc Do Thi Ti-ri- (c). T nh, Mc
ni ting l ngi thng minh, rt qu trng ngi lao ng. Sau khi Tin s Trit hc, Mc va
nghin cu khoa hc, va c nhiu ng gp cho phong tro cch mng c v chu u.
- Ph. ng-ghen sinh nm 1820 trong mt gia nh ch xng giu c Bc-men (c). Khi ln ln,
ng-ghen hiu r nhng th on bc lt ca giai cp t sn i vi ngi lao ng. V vy, nm 1842, ng
sang Anh tm hiu v i sng ca ngi cng nhn v vit cun Tnh cnh giai cp cng nhn Anh.
- Nm 1844, Mc v ng-ghen gp nhau Php. Hai ngi c cng ch hng nn kt bn
vi nhau, cng hot ng cch mng.
+ S ra i ca ng minh nhng ngi cng sn v Tuyn ngn ca ng Cng
sn:
- Khi hot ng Anh, Mc v ng-ghen tham gia t chc b mt ca cng nhn Ty u
ng minh ca nhng ngi chnh ngha, sau hai ng ci t thnh ng minh ca nhng
ngi cng sn. y l chnh ng c lp u tin ca giai cp v sn quc t.
- Thng 12 - 1848, Mc v ng-ghen cng b cng lnh Tuyn ngn ca ng Cng sn. y
l vn kin quan trng, l nhng lun im c bn v s pht trin ca x hi v cch mng XHCN.
+ Phong tro cng nhn t nm 1848 n nm 1870 - Quc t th nht:
- Sau khi Tuyn ngn ca ng Cng sn ra i, phong tro u tranh ca cng nhn chu u
tip tc din ra quyt lit: Php, ngy 23 - 6 - 1848, cng nhn v nhn dn lao ng Pa-ri li khi ngha v
trang ko di trong bn ngy. c, cng nhn v th th cng ni dy u tranh lm gii ch khip s.
- Ngy 28 - 9 - 1864, cng nhn Anh v i biu cng nhn nhiu nc chu u tham gia mt
tinh c t chc, sau thnh lp Hi Lin hip lao ng quc t, ly tn l Quc t th nht. Mc l
i biu ca cng nhn c v tr thnh linh hn ca Quc t th nht.
- T khi thnh lp n nm 1870, Quc t th nht thc hin vic truyn b ch ngha Mc,
qua thc y phong tro cng nhn quc t pht trin tch cc, t gic.

Ch 2. CC NC U - M CUI TH K XIX - U TH K XX

I. Cng x Pa-ri.
1. Hon cnh ra i; din bin cuc khi ngha 18 - 3 - 1871 v s thnh lp Cng x Pa-
ri?
+ Hon cnh ra i ca Cng x Pa-ri:
- gim bt mu thun trong nc v ngn cn s pht trin ca nc c thng nht, Php
tuyn chin vi Ph, song chin tranh gy cho Php nhiu kh khn.
- Ngy 2 - 9 - 1870, Hong Na-p-l-ng III cng ton b 10 vn qun ch lc Php b
qun Ph bt lm t binh. Nhn c hi ny, ngy 4 - 7 - 1870, nhn dn Pa-ri (phn ln l cng nhn
v tiu t sn) ng ln khi ngha.
- Chnh quyn ca Na-p-l-ng II b lt , nhng giai cp t sn cp mt thnh qu cch
mng ca qun chng nhn dn, thnh lp Chnh ph lm thi t sn, mang tn Chnh ph v quc.
 - Khi qun Ph ko vo nc Php v bao vy Pa-ri, Chnh ph t sn hn nht, vi vng xin
nh chin. Trc tnh hnh , qun chng nhn dn mt ln na ng ln quyt chin u bo v T
quc.
+ Cuc khi ngha ngy 18 - 3 - 1871. S thnh lp Cng x Pa-ri:
- Khi mu thun gia Chnh ph t sn ( Vc-xai) vi nhn dn ngy cng gay gt, Chi-e tin
hnh m mu bt ht cc y vin ca y ban Trung ng (i din cho nhn dn).
- Ngy 18 - 3 - 1871, Chi-e cho qun nh p i Mng-mc (Bc Pa-ri) - l ni tp trung i bc
ca Quc dn qun, nhng cui cng chng tht bi. m mu chim i Mng-mc khng thnh, Chi-e
phi cho qun chy v Vc-xai. Nhn dn nhanh chng lm ch Pa-ri v m nhim vai tr Chnh ph lm
thi.
- Ngy 26 - 3 - 1871, nhn dn Pa-ri tin hnh bu c Hi ng Cng x theo nguyn tc ph
thng u phiu. Nhng ngi trng c phn ng l cng nhn v tr thc - i din cho nhn dn lao
ng Pa-ri.
+ T chc b my v chnh sch ca Cng x Pa-ri:
- T chc b my: (Theo s )
y ban i ngoi y ban An ninh x hi

y ban T php y ban Qun s

HI
y ban Lng thc NG y ban Cng tc x hi
CNG X

y ban Gio dc y ban Thng nghip

y ban Ti chnh

* C quan cao nht ca Nh nc l Hi ng Cng x.

* Hi ng Cng x c nhim v ban b php lut v lp ra cc y ban thi hnh php lut
- Chnh sch ca Cng x:
* Cng x ra Sc lnh gii tn qun i v b my cnh st ca t sn, thnh lp lc lng
v trang ca nhn dn.
* Cng x ban hnh cc Sc lnh mi: tch Nh th ra khi hot ng ca Nh nc, quy nh
tin lng ti thiu, thc hin gio dc bt buc khng ng hc ph, quy nh gi bn bnh m,...
Tt c nhng chnh sch trn ca Cng x u phc v quyn li cho nhn dn lao ng. Vi
tnh cht dn ch ca n - do dn bu, chu trch nhim trc dn, v quyn li ca nhn dn... Cng x
Pa-ri thc s l mt Nh nc kiu mi, khng nh nh nc t sn ch phc v quyn li ca giai cp
t sn...
2. Ni chin Php, ngha lch s ca Cng x Pa-ri.
+ Cuc chin u ca cc chin s Cng x:
- Chnh v Cng x Pa-ri l Nh nc kiu mi phc v li ch ca nhn dn cho nn giai cp
t sn in cung chng li Cng x v cc chin s Cng x anh dng u tranh bo v
chnh quyn ca mnh.
 - Tht bi trong m mu nh chim i Mng-mc, Chi-e ro rit chun b lc lng v nh
chim cc pho i pha Ty v pha Nam Pa-ri.
- T ngy 20 n ngy 28 - 5 - 1871, Chi-e cho qun tn cng thnh ph Pa-ri. Cuc chin u
gia hai bn din ra c lit trong sut mt tun l, tr thnh Tun l m mu.
- Tham gia chin u chng qun ca chnh ph Vc-xai c c ngi gi, ph n v tr em.
Cc chin s Cng x chin u v hi sinh n ngi cui cng ti ngha a Cha La-se-d.
+ ngha, bi hc lch s ca Cng x Pa-ri:
- Tuy ch tn ti 72 ngy (t ngy 18 - 3 n ngy 28 - 5 -1871), nhng Cng x Pa-ri c
ngha lch s to ln. Cng x l hnh nh thu nh ca mt ch x hi mi, em li nim tin v m
c v mt tng lai tt p cho nhn dn lao ng.
- Cng x li bi hc kinh nghim qu bu: mun cch mng v sn thng li th phi
c ng cch mng chn chnh lnh o; phi thc hin lin minh cng nng v phi kin quyt
trn p k th ca cch mng ngay t u.
II. Trnh by nhng chuyn bin ln v nhng c im ni bt ca cc nc Anh, Php,
c, M trong giai on cui th k XIX - u th k XX?
1. Anh:
+ V kinh t: Trc nm 1870, Anh ng u th gii v sn xut cng nghip, nhng t sau
1870, Anh mt dn v tr ny v tt xung hng th ba th gii (sau M v c).
Tuy mt vai tr b ch th gii v cng nghip, nhng Anh vn ng u v xut khu t bn,
thng mi v thuc a. Nhiu cng ti c quyn v cng nghip v ti chnh ra i, chi phi ton
b nn kinh t.
+ V chnh tr: Anh l nc qun ch lp hin, hai ng Bo th v T do thay nhau cm
quyn, bo v quyn li cho giai cp t sn.
+ V i ngoi: Anh u tin v y mnh chnh sch xm lc thuc a. n nm 1914,
thuc a Anh tri rng khp th gii vi 33 triu km2 v 400 triu dn, gp 50 ln din tch v dn s
nc Anh by gi, gp 12 ln thuc a ca c. Chnh v vy, L-nin gi ch ngha quc Anh l:
ch ngha quc thc dn.
2. Php:
+ V kinh t: Trc nm 1870, cng nghip Php ng hng th hai th gii (sau Anh),
nhng t nm 1870 tr i, Php phi nhng v tr ny cho c v tt xung hng th t th gii.
Tuy nhin, t bn Php vn pht trin mnh, nht l cc ngnh khai m, ng st, luyn kim, ch
to t,... Nhiu cng ti c quyn ra i chi phi nn kinh t Php, c bit trong lnh vc ngn hng.
Php cho cc nc t bn chm tin vay vi li xut rt cao, nn L-nin gi ch ngha quc Php l:
ch ngha quc cho vay li.
+ V chnh tr, i ngoi: Sau nm 1870, nn cng ha th ba c thnh lp, thi hnh
chnh sch n p nhn dn, tch cc xm lc thuc a. V vy, Php l quc c thuc a ln th
hai th gii (sau Anh), vi 11 triu km2.
3. c:
+ V kinh t: Trc nm 1870, cng nghip c ng hng th ba th gii (sau Anh, Php), nhng
t khi hon thnh thng nht (1871), cng nghip c pht trin rt nhanh, vt qua Anh v Php, vn ln
th hai th gii (sau M).
S pht trin mnh ca cng nghip c dn n vic tp trung t bn cao . Nhiu cng
ti c quyn ra i, nht l v luyn kim, than , st thp,... chi phi nn kinh t c.
+ V chnh tr, i ngoi: c l nc qun ch lp hin, theo th ch lin bang, thi hnh
chnh sch i ni v i ngoi ht sc phn ng, nh: cao chng tc c, n p phong tro cng
nhn, truyn b bo lc v chy ua v trang.
c l quc tr, khi cng nghip pht trin mnh i hi cn c nhiu vn, nguyn liu v
th trng. Nhng th ny cc nc chu , chu Phi rt nhiu nhng b cc quc gi (Anh,
Php) chim ht. V vy, c hung hn i dng v lc chia li th trng th gii. c im ca
quc c l ch ngha quc qun phit hiu chin.
 4. M:
+ V kinh t: Trc nm 1870, t bn M ng th t th gii (sau Anh, Php v c). T
nm 1870 tr i, cng nghip M pht trin mnh, vn ln v tr s 1 th gii. Sn phm cng
nghip M lun gp i Anh v gp 1/2 cc nc Ty u gp li.
Cng nghip pht trin mnh dn n s tp trung t bn cao . Nhiu cng ti c quyn
M ra i nh vua du m Rc-phe-l, vua thp Moc-gan, vua t Pho,... chi phi ton b
nn kinh t M. M l ch ngha quc vi nhng cng ti c quyn.
Nng nghip, nh iu kin t nhin thun li, li p dng phng thc canh tc hin i, M
va p ng y nhu cu lng thc trong nc, va xut khu cho th trng chu u.
+ V chnh tr, i ngoi: M theo ch cng ha, ng u l Tng thng. Hai ng Dn ch
v Cng ha thay nhau cm quyn, thi hnh chnh sch i ni v i ngoi phc v cho giai cp t sn.
Cng nh c, M l quc tr, khi cng nghip pht trin mnh th nhu cu v vn,
nguyn liu v th trng tr nn cp thit. p ng cho nhu cu pht trin kinh t t bn, M tng
cng bnh trng khu vc Thi Bnh Dng, gy chin tranh vi Ty Ban Nha tranh ginh
thuc a, dng v lc v ng la can thip vo khu vc M La-tinh.
* Chuyn bin quan trng nht ca cc nc quc cui th k XIX - u th k XX l
g?
+ Chuyn bin ln nht v r rt nht cc nc quc cui th k XIX - u th k XX l s hnh
thnh cc t chc c quyn, chi phi ton b i sng x hi. M c vua du m, vua thp; c c
cc ng ch c quyn v luyn kim, than ; Php l cc cng ti c quyn trong lnh vc ngn hng,...
+ Chuyn bin quan trng th hai l tng cng xm lc thuc a, chun b chin tranh i
chia li th trng th gii. Bt k quc gi nh Anh, Php hay quc tr nh c, M u th
hin r iu ny. S chnh lch v din tch thuc a gia cc nc quc khin h tch cc chun
b chin tranh i chia li th gii.
III. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX - u th k XX.
1. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX. Quc t th hai.
a. Phong tro cng nhn quc t cui th k XIX.
+ Trong khong 30 nm cui th k XIX, ch ngha t bn chuyn sang giai on quc ch
ngha, mu thun gia t sn v v sn ngy cng gay gt, phong tro u tranh ca giai cp cng
nhn cc nc din ra lin tc, nht l Anh, Php v M.
+ M, ngy 1 - 5 - 1886, gn 40 vn cng nhn Si-ca-g xung ng biu tnh i ngy lm
vic 8 gi c gii ch chp thun cho 5 vn ngi. V sau, ngy 1 - 5 hng nm tr thnh ngy
Quc t Lao ng.
+ Phong tro u tranh ca giai cp cng nhn th gii dn ti s ra i ca nhiu t chc
chnh tr c lp ca giai cp cng nhn mi nc nh ng X hi dn ch c, ng Cng nhn
Php,...
b. Quc t th hai (1899 - 1914).
+ Ngy 14 - 7 - 1889, nhn k nim 100 nm ngy nhn dn Php ph ngc Ba-xti, gn 400 i
biu ca cng nhn ca 22 nc hp Pa-ri tuyn b thnh lp Quc t th hai.
+ i hi thng qua nhng quyt nh quan trng: s cn thit phi thnh lp mt chnh ng
ca giai cp cng nhn mi nc; u tranh ginh chnh quyn; i ngy lm 8 gi v ly ngy 1 - 5
hng nm l ngy Quc t Lao ng.
+ Quc t th hai hot ng tri qua hai thi k (t nm 1889 n nm 1895 v t nm 1895 n
nm 1914), c nhiu ng gp cho phong tro cng nhn th gii, lm chm li qu trnh chin
tranh quc ca cc nc,... ng-ghen c coi l linh hn ca Quc t th hai.
+ Khi chin tranh th gii th nht bng n (1914), Quc t th hai b phn ha, tr ng
cng nhn x hi dn ch Nga vn tip tc hot ng tch cc, gn vi lnh t L-nin.
2. Phong tro cng nhn Nga v cuc Cch mng 1905 - 1907.
a. Trnh by nhng hiu bit ca em v L-nin v s ra i ca ng Bn-s-vch?
 + L-nin sinh ngy 22 - 4 - 1870 trong mt gia nh nh gio tin b. T nh, L-nin sm c
tinh thn cch mng chng li ch chuyn ch Nga hong. Nm 1893, L-nin tr thnh ngi lnh
o ca nhm cng nhn mc-xt P-tc-bua, ri b bt v b t y.
+ Nm 1903, L-nin thnh lp ng Cng nhn x hi dn ch Nga, thng qua cng lnh cch
mng lt chnh quyn t sn, xy dng x hi ch ngha.
* Nhng im chng t ng Cng nhn x hi dn ch Nga do L-nin sng lp l ng kiu
mi:
+ Thng 7/1903: i hi i biu ln th Hai ca ng Cng nhn x hi dn ch Nga
thng qua cng lnh khng nh nhim v:
- Lm Cch mng XHCN, nh chnh quyn t sn, thnh lp chnh quyn v sn; trc
mt l nh Nga hong.
- Sau hnh thnh hai phi: phi Men-s-vch (theo ng li bo th, xt li, c hi ch
ngha...); phi Bn-s-vch (theo ng li tch cc, x hi ch ngha).
+ l mt ng V sn kiu mi bi v:
- Trit u tranh v quyn li ca giai cp cng nhn, th hin tnh giai cp v u tranh trit
.
- Chng ch ngha c hi, tun theo nguyn l ch ngha Mc (nh ch t sn, thc
hin chuyn chnh v sn, xy dng ch XHCN).
- Da vo qun chng nhn dn lao ng, lnh o nhn dn u tranh cch mng.
b. Trnh by din bin chnh v ngha ca cuc cch mng 1905 - 1907 Nga?
+ Nguyn nhn bng n cch mng:
- u th k XX, nc Nga lm vo tnh trng khng hong, i sng nhn dn ni chung, nht
l cng nhn rt cc kh, h phi lao ng t 12 n 14 gi/ ngy nhng tin lng khng sng.
- T nm 1905 n nm 1907, Nga hong y nhn dn Nga vo cuc chin tranh vi Nht Bn
tranh ginh thuc a, b tht bi nng n, cng lm cho nhn dn chn ght ch . Nhiu cuc bi
cng n ra vi nhng khu hiu o ch chuyn ch, o chin tranh, Ngy lm 8
gi,...
+ Din bin:
- Trong cc phong tro chng Nga hong, ln nht l cuc Cch mng 1905 - 1907 vi s tham
gia ca ng o cng nhn, nng dn v binh lnh.
- M u l ngy 9 - 1 - 1905, 14 vn cng nhn P-tc-bua v gia nh tay khng v kh ko
n trc Cung in Ma ng a bn yu sch n Nga hong. Nga hong ra lnh cho qun i n
sng vo on ngi lm hn 1000 ngi cht v b thng, tr thnh Ngy Ch nht m mu.
Lp tc, cng nhn ni dy cm v kh khi ngha.
- Tip , thng 5 - 1905, nng dn nhiu vng ni dy ph dinh c ca a ch phong kin, ly
ca ngi giu chia cho ngi ngho.
- Thng 6 - 1905, binh lnh trn chin hm P-tem-kin cng khi ngha.
- nh cao l cuc khi ngha v trang Mt-xc-va (12 - 1905) ca cc chin s cch mng
ko di gn hai tun l, khin chnh ph Nga hong lo s.
- Sau cuc khi ngha v trang Mt-xc-va, phong tro cch mng vn tip tc din ra
nhiu ni, n nm 1907 mi tm dng.
+ Kt qu, ngha:
- Cch mng 1905 - 1907 tuy tht bi nhng n gp phn lm lung lay n tn gc r chnh
ph Nga hong v bn t sn.
- L bc chun b cn thit cho cuc cch mng XHCN s din ra 10 nm sau . ng thi,
Cch mng Nga 1905 - 1907 c v mnh m phong tro gii phng dn tc cc nc thuc a
v ph thuc trn th gii.
III. S pht trin ca k thut, khoa hc, vn hc v ngh thut th k XVIII - XIX.
1. Nhng thnh tu v k thut:
 + Cuc CM cng nghip bt u Anh, sau l Php, c, M,... to nn mt cuc cch
mng trong sn xut, chuyn t lao ng th cng sang lao ng bng my mc, a nn kinh t cc
nc pht trin nhanh chng.
+ Vic pht minh ra my hi nc pht trin ngnh giao thng vn ti ng thy v ng
st ra i. Nm 1807, k s ngi M l Phn-tn ng c tu thy chy bng ng c hi nc
u tin c th vt c i dng.
+ Nm 1814, th my ngi Anh l Xti-phen-xn ch to thnh cng xe la chy trn
ng st ch c nhiu hnh khch v hng ha trn cc toa, t tc 6 km/ gi, m u cho s ra
i ca ngnh ng st.
+ My in tn c pht minh M, tiu biu l Moc-x (M) th k XIX.
+ Trong nng nghip, nhng tin b v k thut v phng php canh tc cng gp phn
nng cao nng sut lao ng.
+ Trong lnh vc qun s, nhiu nc sn xut ra nhiu loi v kh hin i nh i bc,
sng trng bn nhanh, ng li, kh cu,... phc v cho chin tranh.
2. Nhng tin b v khoa hc t nhin v khoa hc x hi:
+ Khoa hc t nhin:
- u th k XVIII, Niu-tn (ngi Anh) tm ra thuyt vn vt hp dn.
- Gia th k XVIII, L-m-n-xp (ngi Nga) tm ra nh lut bo ton vt cht v nng
lng, cng nhiu pht minh ln v Vt l, Ha hc.
- Nm 1837, Puc-kin-gi (ngi Sc) khm ph ra b mt v s pht trin ca thc vt v i
sng ca cc m ng vt. ng tr thnh ngi u tin chng minh rng i sng ca m sinh vt l
s pht trin ca t bo v s phn bo.
- Nm 1859, c-uyn (ngi Anh) nu ln thuyt tin ha v di truyn, p tan quan nim v
ngun gc thn thnh ca sinh vt...
+ Khoa hc x hi:
- V trit hc, xut hin ch ngha duy vt v php bin chng ca Phoi--bch v H-ghen (ngi
c).
- V kinh t hc, A-am Xmt v Ri-cc- (ngi Anh) xy dng hc thuyt chnh tr - kinh t
hc t sn.
- V t tng, xut hin ch ngha x hi khng tng, gn lin vi tn tui ca Xanh Xi-mng, Phu-
ri- v -oen.
- c bit l s ra i ca hc thuyt ch ngha x hi khoa hc (nm 1848) do Mc v ng-
ghen sng lp, c coi l cuc cch mng trong lch s t tng loi ngi.
3. S pht trin ca vn hc v ngh thut:
Vn hc v ngh thut th k XVIII - XIX c nhng ng gp cho cuc u tranh chng ch
phong kin v gii phng nhn dn b p bc:
- Php, c cc nh Trit hc nh sng nh Mng-te-xki-, Vn-te, Rt-x, kch lit ln n
ch phong kin li thi, ng h cuc u tranh ca nhn dn.
- Anh, nh th Bai-rn dng vn hc tro phng lm v kh ph phn nhng bt trong cng x
hi.
- Trong vn hc hin thc ph phn c Ban-dc (Php), ch-ken (Anh), G-gn v Lp Tn-
xti (Nga),... vit nhiu tc phm, mt mt ln n ch bc lt, mt khc thng cm vi ngi dn
lao ng b p bc, bt cng.
- V m nhc, nhng nhc s thin ti nh M-da (ngi o), Bch v Bt-t-ven (ngi c),
S-panh (ngi Ba Lan), Trai-cp-xki (ngi Nga),... cho ra i nhiu tc phm ni ting phn nh
cuc sng cha chan tnh nhn i, ca ngi cuc sng t do...
- V hi ha, xut hin nhiu danh ha gn b vi qun chng nhn dn, tiu biu l a-vt,
-la-croa, Cuc-b (Php), Gi-a... vi nhiu bc tranh ph phn ch phong kin v Gio hi, ca
ngi cuc u tranh cch mng ca qun chng nhn dn...
 Ch 3. CHU TH K XVIII - U TH K XX

I. n th k XVIII - u th k XX.
1. S xm lc v chnh sch thng tr ca Anh:
+ Qu trnh thc dn Anh xm lc n :
- n gia th k XIX, thc dn Anh hon thnh vic xm lc v p t ch thng tr i vi n
.
- n tr thnh thuc a quan trng nht ca thc dn Anh, phi cung cp ngy cng nhiu
lng thc, nguyn liu cho chnh quc.
+ Chnh sch cai tr ca thc dn Anh i vi n :
- V chnh tr, thc dn Anh trc tip cai tr n .
- Thc hin nhiu chnh sch cng c ch thng tr ca mnh nh chia tr, khot su s
cch bit v chng tc, tn gio v ng cp trong x hi.
2. Phong tro u tranh gii phng dn tc ca nhn dn n :
a. Khi ngha Xi-pay.
+ Nguyn nhn;
- Do chnh sch thng tr h khc ca thc dn Anh, nht l chnh sch chia tr, tm cch
khi su s khc bit v chng tc, tn gio v ng cp trong x hi dn n mu thun su sc
gia nhn dn n vi thc dn Anh.
- Duyn c trc tip ca cuc khi ngha: do binh lnh Xi-pay bt mn trc vic bn ch huy
Anh bt giam nhng ngi lnh c t tng chng i.
+ Din biin:
- Ngy 10 - 5 - 1857, hng vn lnh Xi-pay ni dy khi ngha v trang chng thc dn Anh.
- Cuc khi ngha nhn c s hng ng ca ng o nng dn, nhanh chng lan ra
khp min Bc v mt phn min Trung n .
- Cuc khi ngha duy tr khong 2 nm (1857 - 1859) th b thc dn Anh n p m mu.
+ ngha:
- Cuc khi ngha tiu biu cho tinh thn u tranh bt khut ca nhn dn n chng ch
ngha thc dn, gii phng dn tc. Thc y phong tro u tranh chng thc dn Anh ginh c lp.
b. Phong tro u tranh chng thc dn Anh cui th k XIX - u th k XX.
+ T gia th k XIX, phong tro u tranh ca nng dn, cng nhn thc tnh thc dn
tc ca giai cp t sn v tng lp tr thc n .
+ Cui nm 1885, ng Quc i - chnh ng u tin ca giai cp t sn n c thnh
lp, nh du mt giai on mi trong phong tro u tranh gii phng dn tc, giai cp t sn n
bc ln v i chnh tr.
+ Trong qu trnh hot ng, ng Quc i b phn ha thnh hai phi, phi n ha ch
trng tha hip, ch yu cu Chnh ph Anh tin hnh ci cch, phi cp tin do Ti-lc cm u th
kin quyt chng thc dn Anh.
+ Thng 7 - 1905, chnh quyn thc dn Anh thi hnh chnh sch chia i x Ben-gan: min
ng ca ngi theo o Hi, min Ty ca ngi theo o n. Hnh ng ny nh la thm du,
khin nhn dn n cng cm phn. Nhiu cuc biu tnh n ra rm r.
+ Thng 6 - 1908, thc dn Anh bt giam Ti-lc v kt n ng 6 nm t. V n Ti-lc thi
bng ln ngn la u tranh mi.
+ Thng 7 - 1908, cng nhn Bom-bay t chc nhiu cuc bi cng chnh tr, lp cc n v
chin u, xy dng chin ly chng qun Anh. Thc dn Anh n p rt d man. Cc phong tro
tuy tht bi nhng t c s cho cc thng li sau ny ca nhn dn n .
II. Trung quc gia th k XIX - u th k XX.
1. Trung Quc b cc nc quc xu x.
+ Trung Quc l mt quc gia rng ln, ng dn, c nhiu ti nguyn khong sn, sm tr
thnh mc tiu xm lc ca cc nc quc.
 + T nm 1840 n nm 1842, thc dn Anh tin hnh cuc Chin tranh thuc phin, m
u qu trnh xm lc Trung Quc, tng bc bin Trung Quc t mt nc PK c lp thnh nc
na thuc a, na PK.
+ Sau Chin tranh thuc phin, cc nc quc tng bc xu x Trung Quc. n cui th
k XIX, c chim vng Sn ng; Anh chim vng chu th sng Dng T; Php chim vng
Vn Nam, Qung Ty, Qung ng; Nga, Nht chim vng ng Bc...
2. Phong tro u tranh ca nhn dn Trung Quc cui th k XIX - u th k XX.
+ Trc s xm lc ca cc nc quc v thi tha hip ca triu nh Mn Thanh, nhn dn
Trung Quc mg dy u tranh. Tiu biu l phong tro nng dn Thi bnh Thin quc do Hng T
Ton lnh o (1851 - 1864).
+ Nm 1898, cuc vn ng Duy tn do hai nh nho yu nc - Khang Hu Vi v Lng Khi
Siu khi xng, c vua Quang T ng h, ko di hn 100 ngy, nhng cui cng b tht bi v T Hi
Thi Hu lm chnh bin
+ Cui th k XIX - u th k XX, phong tro nng dn Ngha Ha on nu cao khu hiu
chng quc, c nhn dn nhiu ni hng ng. Cui cng cng tht bi v thiu v kh v b
triu nh phn bi.
3. Cch mng Tn Hi (1911).
+ V Tn Trung Sn v hc thuyt Tam dn:
- Giai cp t sn Trung Quc ra i vo cui th k XIX v ln mnh rt nhiu vo u th
k XX. Do b t bn nc ngoi chn p, giai cp t sn Trung Quc bc ln v i chnh tr v
thnh lp cc t chc ring ca mnh. Tn Trung Sn l i biu u t v l lnh t ca phong tro
cch mng theo khuynh hng dn ch t sn Trung Quc.
- Thng 8 - 1905, Tn Trung Sn cng vi cc ng ch ca ng thnh lp Trung Quc ng
minh hi - chnh ng ca giai cp t sn Trung Quc, ra hc thuyt Tam dn (Dn tc c lp, Dn
quyn t do, Dn sinh hnh phc) nhm nh Mn Thanh, khi phc Trung Hoa, thnh lp Dn
quc.
+ Nguyn nhn bng n cch mng:
- Ngy 9 - 5 - 1911, chnh quyn Mn Thanh ra sc lnh Quc hu ha ng st, thc cht
l trao quyn kinh doanh ng st cho cc nc quc, bn r quyn li dn tc. S kin ny
chm ngi cho cch mng Tn Hi bng n.
+ Din bin:
- Ngy 10 - 10 - 1911, cch mng Tn Hi bng n v ginh thng li ti V Xng, sau
lan sang tt c cc tnh min Nam v min Trung ca Trung Quc.
- Ngy 29 - 12 - 1911, Chnh ph lm thi tuyn b thnh lp Trung Hoa Dn quc v bu Tn
Trung Sn lm Tng thng.
- Tn Trung Sn mc sai lm l thng lng vi Vin Th Khi (quan i thn ca nh
Thanh), ng nhng cho ng ta ln lm Tng thng (2 - 1912). Cch mng coi nh chm dt.
+ ngha:
- Cch mng Tn Hi l mt cuc cch mng dn ch t sn, lt ch phong kin chuyn
ch Mn Thanh, thnh lp Trung Hoa Dn quc, to iu kin cho nn kinh t TBCN Trung Quc pht
trin.
- Cch mng Tn Hi c nh hng ln n phong tro gii phng dn tc chu , trong
c Vit Nam.
- Tuy nhin, cch mng cn nhiu hn ch, l khng nu vn nh ui quc, khng
tch cc chng phong kin n cng, khng gii quyt c vn rung t cho nng dn.
III. Cc nc ng Nam cui th k XIX - u th k XX.
1. Qu trnh xm lc ca ch ngha thc dn ng Nam .
+ ng Nam l mt khu vc c v tr a l quan trng, giu ti nguyn, ch PK li ang
lm vo khng hong, suy yu nn khng trnh khi b cc nc phng Ty nhm ng, xm lc.
 + T na sau th k XIX, t bn phng Ty y mnh xm lc ng Nam : Anh chim
M Lai, Min in; Php chim Vit Nam, Lo v Cam-pu-chia; Ty Ban Nha, ri M chim Phi-lp-
pin; H Lan v B o Nha chim In--n-xi-a.
+ Xim (nay l Thi Lan) l nc duy nht ng Nam vn cn gi c c lp, nhng
cng tr thnh vng m ca t bn Anh v Php.
2. Phong tro u tranh gii phng dn tc khu vc ng Nam .
+ Ngay t khi thc dn phng Ty n sng xm lc, nhn dn ng Nam ni dy u
tranh bo v T quc. Tuy nhin, do th lc quc mnh, chnh quyn PK nhiu nc li khng
kin quyt nh gic ti cng, nn bn thc dn hon thnh xm lc, p dng chnh sch chia
tr cai tr, v vt ca ci ca nhn dn.
+ Chnh sch cai tr ca chnh quyn thc dn cng lm cho mu thun dn tc cc nc
ng Nam thm gay gt, hng lot phong tro u tranh n ra:
- In--n-xi-a, t cui th k XIX, nhiu t chc yu nc ca tr thc t sn tin b ra i.
Nm 1905, cc t chc cng on thnh lp v bt u qu trnh truyn b ch ngha Mc, chun b
cho s ra i ca ng Cng sn (1920).
- Phi-lp-pin, cuc cch mng 1896 - 1898, do giai cp t sn lnh o chng li thc dn
Ty Ban Nha ginh thng li, dn ti s thnh lp nc Cng ha Phi-lp-pin, nhng ngay sau li
b quc M thn tnh.
- Cam-pu-chia, c cuc khi ngha ca A-cha Xoa lnh o Ta-keo (1863 - 1866), tip
l khi ngha ca nh s Pu-cm-b (1866 - 1867), c lin kt vi nhn dn Vit Nam gy cho Php
nhiu kh khn.
- Lo, nm 1901, Pha-ca-uc lnh o nhn dn Xa-van-na-kht tin hnh cuc u tranh
v trang. Cng nm , cuc khi ngha cao nguyn B-l-ven bng n, lan sang c Vit Nam, gy
kh khn cho thc dn Php trong qu trnh cai tr, n nm 1907 mi b dp tt.
- Vit Nam, sau khi triu nh Hu u hng, phong tro Cn vng n ra v quy t thnh
nhiu cuc khi ngha ln (1885 - 1896). Phong tro nng dn Yn Th do Hong Hoa Thm lnh
o, ko di ti 30 nm (1884 - 1913) cng gy nhiu kh khn cho thc dn Php.
+ Nhn xt chung: Phong tro u tranh gii phng dn tc khu vc ng Nam n ra
ngay sau khi thc dn phng Ty xm lc mt cch mnh m, lin tc vi mt tinh thn anh dng
v lc lng qun chng nhn dn (ch yu l cng nhn v nng dn) tham gia ng o. Nhng
cui cng, cc phong tro u tht bi v cha c ng li cu nc ng n.
IV. Nht Bn gia th k XIX - u th k XX.
1. Trnh by ni dung chnh v ngha ca cuc Duy tn Minh Tr.
+ n gia th k XIX, ch PK Nht Bn lm vo tnh trng khng hong nghim trng,
trong khi cc nc t bn phng Ty, i u l M ra sc tm cch xm nhp vo nc ny.
+ u nm 1868, Thin hong Minh Tr tin hnh mt lot ci cch tin b:
- V chnh tr: xc lp quyn thng tr ca tng lp qu tc t sn; ban hnh Hin php 1889,
thit lp ch qun ch lp hin.
- V kinh t: thng nht th trng, tin t, pht trin kinh t t bn ch ngha nng thn, xy
dng c s h tng, ng s, cu cng...
- V qun s: t chc v hun luyn qun i theo kiu phng Ty, thc hin ch ngha v
qun s, pht trin kinh t quc phng.
- V gio dc: thi hnh chnh sch gio dc bt buc, ch trng ni dung khoa hc - k thut,
c hc sinh u t du hc phng Ty.
+ ngha: nh nhng ci cch ton din v ng b, n cui th k XIX - u th k XX,
Nht Bn tr thnh mt nc t bn cng nghip.
2. Nht Bn chuyn sang giai on quc ch ngha.
+ S pht trin nhanh chng ca nn kinh t Nht Bn dn ti s ra i cc cng ti c quyn
nh Mt-xi, Mt-su-bi-si... lng on v chi phi ton b nn kinh t, chnh tr Nht Bn.
 + S pht trin kinh t to ra sc mnh v qun s, chnh tr Nht Bn. Gii cm quyn
thi hnh chnh sch xm lc hiu chin bng vic pht ng hng lot cuc chin tranh: i Loan,
Trung Quc, Nga, Triu Tin... Nht Bn tr thnh nc quc phong kin qun phit.
+ Phong tro u tranh ca qun chng nhn dn trong nc (ch yu l giai cp cng nhn
vn pht trin) dn ti s thnh lp ng X hi dn ch Nht Bn.

Ch 4. CHIN TRANH TH GII TH NHT (1914 - 1918)

1. Nguyn nhn dn n Chin tranh th gii th nht.

+ Vo cui th k XIX - u th k XX, s pht trin khng ng u gia cc nc t bn v
kinh t v chnh tr lm thay i su sc so snh lc lng gia cc nc quc. Mu thun v
vn thuc a dn ti cc cuc chin tranh quc u tin nh: chin tranh M - Ty Ban Nha
(1898); chin tranh Anh - B- (1899 - 1902); chin tranh Nga - Nht (1904 - 1905).
+ chun b cho cuc chin tranh nhm tranh ginh th trng, thuc a, cc nc quc
thnh lp hai khi qun s i lp: khi Lin minh gm c - o - Hung (1882) v khi Hip c ca
Anh - Php - Nga (1907). C hai khi u tch cc chy ua v trang nhm tranh nhau lm b ch th gii.
Nh vy, do s pht trin khng ng u gia cc nc quc vo cui th k XIX - u th k
XX dn ti mu thun v vn thuc a l nguyn nhn su xa ca cuc Chin tranh th gii th
nht.
2. Din bin ca chin tranh.
+ Giai on th nht (1914 - 1916):
- Sau s kin Thi t o - Hung b mt ngi Xc-bi m st (ngy 28 - 6 -1914), t ngy 1 n
ngy 3 - 8, c tuyn chin vi Nga v Php. Ngy 4 - 8, Anh tuyn chin vi c. Chin tranh th
gii th nht bng n.
- Giai on ny, c tp trung lc lng nh pha Ty nhm thn tnh nc Php. Song nh
c Nga tn cng qun c pha ng, nn Php c cu nguy. T nm 1916, chin tranh chuyn
sang th cm c i vi c hai phe.
+ Giai on th hai (1917 - 1918):
- Thng 2 - 1917, Cch mng thng Hai din ra Nga, buc M phi sm nhy vo tham chin
v ng v phe Hip c (4 - 1917), v th phe Lin minh lin tip b tht bi.
- T cui nm 1917, phe Hip c lin tip m cc cuc tn cng lm cho ng minh ca c ln
lt u hng.
- Ngy 11 - 11 - 1918, c u hng ng minh v iu kin. Chin tranh th gii th nht kt
thc vi s tht bi ca phe Lin minh.
3. Kt cc ca Chin tranh th gii th nht.
+ Chin tranh gy nn nhiu thm ha cho nhn loi: 10 triu ngi cht, hn 20 triu ngi
b thng, nhiu thnh ph, lng mc, ng s b ph hy,... chi ph cho chin tranh ln ti 85 t la.
+ Chin tranh ch em li li ch cho cc nc quc thng trn, nht l M. Bn chnh tr
th gii b chia li: c mt ht thuc a; Anh, Php v M c m rng thm thuc a ca
mnh.
+ Tuy nhin, vo giai on cui ca chin tranh, phong tro cch mng th gii tip tc pht
trin, c bit l s bng n v thng li ca Cch mng thng Mi Nga.

LCH S TH GII HIN I

(Phn t nm 1917 n nm 1945)

Ch 1
CCH MNG THNG MI NGA NM 1917
V CNG CUC XY DNG CNXH LIN X (1921 - 1941)
 I. Cch mng thng Mi Nga nm 1917 v cuc u tranh bo v cch mng.
1. Hai cuc cch mng nc Nga nm 1917.
a. Tnh hnh nc Nga trc cch mng.
+ Nc Nga l mt quc qun ch chuyn ch, ng u l Nga hong Ni-c-lai II.
+ Nga hong tham gia Chin tranh th gii th nht gy nn nhng hu qu nghim trng
cho t nc.
+ Nhng mu thun x hi tr nn ht sc gay gt, phong tro phn chin lan rng khp ni i lt
Nga hong.
b. Cch mng thng Hai nm 1917.
+ M u l cuc biu tnh ngy 23 - 2 (8 - 3 theo Cng lch) ca 9 vn n cng nhn P-t-
r-grt. ba ngy sau, tng bi cng bao trm khp thnh ph, bin thnh khi ngha v trang, nht l
c s hng ng ca binh lnh. Cuc khi ngha thng li. Ch qun ch chuyn ch b lt ,
nc Nga tr thnh mt nc cng ha.
+ Phong tro cch mng din ra trong c nc, cc X vit i biu ca cng nhn, nng dn v binh
lnh c thnh lp. Cng lc, giai cp t sn lp ra Chnh ph lm thi nhm ginh li chnh quyn t cc
X vit. l tnh trng hai chnh quyn song song tn ti vi nhng ng li chnh tr khc nhau.
c. Cch mng thng Mi nm 1917.
+ Trc tnh hnh phc tp , L-nin v ng Bn-s-vch ch trng tip tc lm cch mng,
li cun ng o qun chng cng nhn v nng dn, dng bo lc lt Chnh ph lm thi, chm
dt tnh trng hai chnh quyn song song tn ti, ginh chnh quyn v tay cc X vit. Trong khi ,
Chnh ph lm thi ca giai cp t sn li xem cuc cch mng thnh cng, tip tc theo ui cuc
chin tranh quc.
+ Ti u thng 10, khng kh cch mng bao trm c nc. L-nin t Phn Lan b mt tr
v P-t-r-grt trc tip lnh o cuc cch mng. m 24 - 10 (6 - 11), cuc khi ngha bng
n, qun cch mng lm ch ton b thnh ph. m 25 - 10 (7 - 11), Cung in Ma ng,
ni n nu cui cng ca Chnh ph lm thi b nh chim. Chnh ph lm thi sp .
2. Cuc u tranh xy dng v bo v thnh qu cch mng. ngha lch s ca Cch
mng thng Mi Nga nm 1917.
a. Xy dng Chnh quyn X vit.
+ Ngay trong m thng li u tin ca cch mng 25 - 10 (7 - 11), i hi X vit ton Nga
ln th hai tuyn b thnh lp Chnh quyn X vit do L-nin ng u v thng qua hai sc lnh
u tin ca Nh nc cng nng: Sc lnh ha bnh v Sc lnh rung t. Sc lnh ha bnh p
ng lng mong mi ha bnh, chn ght chin tranh quc phi ngha ca ton th dn tc Nga. Sc
lnh rung t em li hn 150 triu hc-ta rung t tch thu ca a ch trao cho nng dn.
+ Chnh quyn X vit tuyn b xa b cc ng cp x hi v nhng c quyn ca Gio hi;
thc hin cc quyn t do dn ch v quyn dn tc t quyt; nh nc nm cc ngnh kinh t then
cht nh ngn hng, ngoi thng..., trao cho cng nhn quyn kim sot sn xut.
+ nhanh chng rt ra khi cuc chin tranh quc, Chnh quyn X vit k Ha c
Brt Li-tp vi c vo u thng 3 - 1918. Tuy phi chu nhng iu kin ht sc nng n, song
ha c mang li cho nc Nga thi gian ha bnh cng c chnh quyn, xy dng lc lng
v pht trin kinh t.
b. Chng th trong gic ngoi.
+ Nm 1918, qun i 14 nc quc cu kt vi bn phn cch mng trong nc m cuc
tn cng v trang vo nc Nga X vit. Cuc chin ko di ba nm (1918 - 1920).
+ Trong hon cnh v cng kh khn gian kh, Chnh quyn X vit thi hnh Chnh sch
cng sn thi chin vi vic nh nc nm c quyn cc ngnh cng nghip v vic thu mua la m
cng nh phn phi lng thc, thi hnh ch lao ng bt buc...
+ Ti cui nm 1920, nc Nga X vit nh thng th trong gic ngoi.
c. ngha lch s ca Cch mng thng Mi Nga.
 + Cch mng thng Mi lm thay i hon ton vn mnh nc Nga. Ln u tin, nhng
ngi lao ng ln nm chnh quyn, xy dng ch x hi mi - ch XHCN trn mt t nc rng
ln.
+ Cch mng thng Mi dn n nhng thay i to ln trn th gii, c v mnh m v to
ra nhng iu kin thun li cho cuc u tranh gii phng ca giai cp v sn v cc dn tc b p
bc trn ton th gii.
II. Lin X xy dng CNXH (1921 - 1941).
2. Cuc u tranh xy dng v bo v thnh qu cch mng. ngha lch s ca Cch
mng thng Mi Nga nm 1917.
a. Xy dng Chnh quyn X vit.
+ Ngay trong m thng li u tin ca cch mng 25 - 10 (7 - 11), i hi X vit ton Nga
ln th hai tuyn b thnh lp Chnh quyn X vit do L-nin ng u v thng qua hai sc lnh
u tin ca Nh nc cng nng: Sc lnh ha bnh v Sc lnh rung t. Sc lnh ha bnh p
ng lng mong mi ha bnh, chn ght chin tranh quc phi ngha ca ton th dn tc Nga. Sc
lnh rung t em li hn 150 triu hc-ta rung t tch thu ca a ch trao cho nng dn.
+ Chnh quyn X vit tuyn b xa b cc ng cp x hi v nhng c quyn ca Gio hi;
thc hin cc quyn t do dn ch v quyn dn tc t quyt; nh nc nm cc ngnh kinh t then
cht nh ngn hng, ngoi thng..., trao cho cng nhn quyn kim sot sn xut.
+ nhanh chng rt ra khi cuc chin tranh quc, Chnh quyn X vit k Ha c
Brt Li-tp vi c vo u thng 3 - 1918. Tuy phi chu nhng iu kin ht sc nng n, song
ha c mang li cho nc Nga thi gian ha bnh cng c chnh quyn, xy dng lc lng
v pht trin kinh t.
b. Chng th trong gic ngoi.
+ Nm 1918, qun i 14 nc quc cu kt vi bn phn cch mng trong nc m cuc
tn cng v trang vo nc Nga X vit. Cuc chin ko di ba nm (1918 - 1920).
+ Trong hon cnh v cng kh khn gian kh, Chnh quyn X vit thi hnh Chnh sch
cng sn thi chin vi vic nh nc nm c quyn cc ngnh cng nghip v vic thu mua la m
cng nh phn phi lng thc, thi hnh ch lao ng bt buc...
+ Ti cui nm 1920, nc Nga X vit nh thng th trong gic ngoi.
c. ngha lch s ca Cch mng thng Mi Nga.
+ Cch mng thng Mi lm thay i hon ton vn mnh nc Nga. Ln u tin, nhng
ngi lao ng ln nm chnh quyn, xy dng ch x hi mi - ch XHCN trn mt t nc rng
ln.
+ Cch mng thng Mi dn n nhng thay i to ln trn th gii, c v mnh m v to
ra nhng iu kin thun li cho cuc u tranh gii phng ca giai cp v sn v cc dn tc b p
bc trn ton th gii.

Ch 2.
CHU U V NC M GIA HAI CUC CHIN TRANH TH GII (1918 - 1939)

I. Chu u gia hai cuc chin tranh th gii.

1. Chu u trong nhng nm 1918 - 1929.
a. Nhng nt chung:
+ Sau Chin tranh th gii th nht, tnh hnh chu u c nhiu bin i:
- Mt s quc gia mi ra i t s tan v ca quc o - Hung v bi trn ca nc c.
- Hu ht cc nc chu u, k c thng trn v thua trn, u b suy sp v kinh t (nc Php
c ti 1,4 triu ngi cht, nc c vi 1,7 triu ngi cht v mt ton b thuc a...).
- Mt cao tro cch mng bng n cc nc chu u, nn thng tr ca giai cp t sn b
chn ng d di, c ni khng hong trm trng.
 - Trong nhng nm 1924 - 1929, cc nc t bn chu u tr li s n nh v chnh tr, phc
hi v pht trin kinh t.
b. Cao tro cch mng 1918 - 1923 v s thnh lp Quc t Cng sn:
+ Trong nhng nm 1918 - 1923, do hu qu ca cuc Chin tranh th gii th nht v nh
hng ca Cch mng thng Mi Nga, mt cao tro cch mng bng n khp cc nc chu
u, t Anh, Php qua c, Hung-ga-ri n Tip Khc, Ba Lan... Nc c l mt trong nhng ni
tiu biu nht. Ngy 9 - 11 - 1918, tng nh cng n ra Bc-lin, sau chuyn thnh khi ngha v
trang ca cng nhn v nhn dn th . Ch qun ch b lt , nhng giai cp t sn ginh
mi thnh qu cch mng, thit lp ch cng ha t sn c.
+ T cao tro cch mng, nhiu ng Cng sn c thnh lp nh Hung-ga-ri, c,
Php..., i hi phi c mt t chc quc t ch o phong tro cch mng th gii. V vy, u
thng 3 - 1919, ti Mt-xc-va, Quc t Cng sn c thnh lp vi nhng c gng ca L-nin v
nhng ngi cng sn Nga. Quc t Cng sn hot ng tch cc t nm 1919 n nm 1943, c
cng lao to ln trong vic thng nht v pht trin phong tro cch mng th gii.
2. Chu u trong nhng nm 1929 - 1939.
a. Cuc khng hong kinh t th gii (1929 - 1933) v nhng hu qu:
+ Thng 10 - 1929, cuc khng hong kinh t bng n trong th gii t bn. y l cuc khng
hong trm trng, ko di, c sc tn ph cha tng thy y li mc sn xut hng chc nm,
hng chc triu cng nhn tht nghip, hng trm triu ngi ri vo tnh trng i kh.
+ thot ra khi cuc khng hong, mt s nc t bn nh Anh, Php... tin hnh nhng ci
cch kinh t, x hi...; mt s nc khc nh c, I-ta-li-a, Nht Bn tin hnh pht xt ha ch
thng tr (th tiu mi quyn t do dn ch, thit lp ch khng b cng khai) v pht ng chin
tranh phn chia li th gii.
Ch pht xt: Hnh thc chuyn chnh ca bn t bn, quc phn ng nht, hiu chin
nht, ch trng th tiu mi quyn t do c bn ca con ngi, khng b, n p tn bo nhn dn,
gy chin tranh xm lc thng tr th gii.
b. Phong tro Mt trn nhn dn chng ch ngha pht xt v nguy c chin tranh:
+ T u nhng nm 30 ca th k XX, trc nguy c ca ch ngha pht xt v chin tranh, mt
cao tro cch mng bng n.
+ Di s ch o ca Quc t Cng sn, Mt trn nhn dn c thnh lp nhiu nc,
nhm on kt lc lng chng ch ngha pht xt v nguy c chin tranh, tiu biu l Php.
+ Trong cuc bu c thng 5 - 1936, Mt trn nhn dn Php ginh c thng li v thnh
lp Chnh ph ca Mt trn vi vic thi hnh mt s chnh sch tin b trong nhng nm 1936 -
1939...
II. Nc M gia hai cuc chin tranh th gii (1918 - 1939).
1. Nc M trong thp nin 20 ca th k XX.
+ Sau Chin tranh th gii th nht, trong nhng nm 20, nc M bc vo thi k phn vinh,
tr thnh trung tm kinh t v ti chnh s mt ca th gii.
+ Nm 1928, M chim 48% tng sn lng cng nghip th gii, ng u th gii v nhiu
ngnh cng nghip nh xe hi, du m, thp... v nm 60 % d tr vng ca th gii.
+ Nc M ch trng ci tin k thut, thc hin phng php sn xut dy chuyn nhm nng
cao nng sut v tng cng lao ng ca cng nhn.
+ Do b p bc bc lt v nn phn bit chng tc, phong tro cng nhn pht trin nhiu bang
trong nc. Thng 5 - 1921, ng Cng sn M thnh lp, nh du s pht trin ca phong tro cng
nhn M.
2. Nc M trong nhng nm 1929 - 1939.
+ Cui thng 10 - 1929, nc M lm vo cuc khng hong kinh t cha tng thy. Nn kinh t
- ti chnh M b chn ng d di.
+ Nm 1932, sn xut cng nghip gim 2 ln so vi nm 1929, khong 75 % ch trang tri b
ph sn. Hng chc triu ngi tht nghip.
 + Cc mu thun x hi tr nn ht sc gay gt, dn ti cc cuc biu tnh, tun hnh din ra
si ni trong c nc.
+ a nc M thot khi khng hong, Tng thng M Ru-d-ven a ra Chnh sch mi. Chnh
sch mi bao gm cc o lut v phc hng cng nghip, nng nghip v ngn hng nhm gii quyt nn tht
nghip, phc hi s pht trin ca cc ngnh kinh t - ti chnh v t di s kim sot ca Nh nc.
+ Cc bin php ca Chnh sch mi gp phn gii quyt nhng kh khn ca nn kinh t,
a nc M thot dn khi khng hong.
Ch 3.
CHU GIA HAI CUC CHIN TRANH TH GII (1918 - 1939)

I. Nht Bn gia hai cuc chin tranh th gii.

1. Nht Bn sau Chin tranh th gii th nht.
+ Nht Bn hu nh khng tham gia chin trn trong Chin tranh th gii th nht, nhng thu
c nhiu li, nht l v kinh t (sn lng cng nghip tng 5 ln). Nhng ngay sau chin tranh, kinh
t Nht Bn ngy cng gp kh khn, nng nghip vn lc hu, khng c g thay i so vi cng nghip.
+ Gi go tng cao, i sng nng dn rt kh khn. V vy, nm 1918, cuc bo ng la
go n ra, li cun ti 10 triu ngi tham gia.
+ Phong tro bi cng din ra si ni; thng 7 - 1922, ng Cng sn Nht Bn thnh lp v tr
thnh lc lng lnh o phong tro cng nhn.
+ Nm 1927, Nht Bn li lm vo cuc khng hong ti chnh, chm dt s phc hi ngn ngi
ca nn kinh t nc ny.
2. Nht Bn trong nhng nm 1929 - 1933.
+ Cuc khng hong kinh t 1929 - 1933 ging mt n nng n vo nn kinh t Nht Bn
(sn lng cng nghip gim ti 1/3). Gii cm quyn Nht Bn ch trng qun s ha t nc,
pht ng chin tranh xm lc thot khi khng hong.
+ Thng 9 - 1931, Nht Bn tn cng vng ng Bc Trung Quc, dn ti vic hnh thnh l la
chin tranh u tin trn th gii.
+ Trong thp nin 30, Nht Bn din ra qu trnh thit lp ch pht xt vi vic s dng
trit b my qun s v cnh st ca ch qun ch chuyn ch Nht Bn.
+ Giai cp cng nhn v cc tng lp nhn dn, k c binh s, tin hnh cuc u tranh mnh
m, gp phn lm chm li qu trnh pht xt ha Nht Bn.
II. Phong tro c lp dn tc chu (1918 - 1939).
1. Nhng nt chung v phong tro c lp dn tc chu . Cch mng Trung Quc
trong nhng nm 1919 - 1939.
a. Nhng nt chung:
+ T sau Cch mng thng Mi Nga nm 1917 v Chin tranh th gii th nht, phong tro
gii phng dn tc chu bc sang thi k pht trin mi. Phong tro din ra mnh m v lan
rng nhiu khu vc ca lc a chu rng ln, tiu biu l phong tro u tranh Trung Quc, n
, Vit Nam v In--n-xi-a. l:
- Phong tro Ng t nm 1919 Trung Quc.
- Cuc cch mng nhn dn Mng C a ti vic thnh lp Nh nc Cng ha Nhn dn
Mng C.
- Phong tro u tranh ca nhn dn n di s lnh o ca ng Quc i do M. Gan-i
ng u.
- Thng li ca cuc chin tranh gii phng Th Nh K (1919 - 1922) a ti vic thnh lp
nc Cng ha Th Nh k... Trong cao tro u tranh gii phng, giai cp cng nhn tch cc tham
gia v nhiu ng Cng sn c thnh lp nh Trung Quc, In--n-xi-a v Vit Nam.
b. Cch mng Trung Quc trong nhng nm 1919 - 1939:
+ Phong tro Ng t bng n ngy 4 - 5 - 1919, khi u l cuc biu tnh ca 3.000 hc sinh
yu nc Bc Kinh chng li m mu xu x Trung Quc ca cc nc quc. Phong tro nhanh
chng lan rng ra c nc, li cun ng o cc tng lp nhn dn. Lc lng ch yu ca phong
tro chuyn t sinh vin sang giai cp cng nhn. Phong tro Ng t m u cao tro chng
quc, chng phong kin. T , ch ngha Mc - L-nin c truyn b su rng Trung Quc. T
nhiu nhm cng sn, ngy 1 - 7 - 1921, ng Cng sn Trung Quc c thnh lp.
+ Trong 10 nm (1926 - 1936), tnh hnh chnh tr Trung Quc din ra nhiu bin ng. Trong
nhng nm 1926 - 1927 l cuc Chin tranh Bc pht ca cc lc lng cch mng nhm nh cc
tp on qun phit ang chia nhau thng tr nhiu vng trong nc. Sau , trong nhng nm 1927 -
1937, din ra cuc ni chin gia Quc dn ng - Tng Gii Thch v ng Cng sn Trung Quc.
+ Thng 7 - 1937, Nht Bn pht ng cuc tn cng xm lc nhm thn tnh ton b Trung
Quc. Trc nguy c , ng Cng sn Trung Quc v Quc dn ng nh ch ni chin, cng
hp tc chng Nht. Cch mng Trung Quc chuyn sang thi k mi: Quc - Cng hp tc, khng
chin chng Nht.
2. Phong tro c lp dn tc ng Nam .
a. Tnh hnh chung:
+ u th k XX, hu ht cc nc ng Nam (tr Xim, nay l Thi Lan) u l thuc a
ca ch ngha quc. Sau tht bi ca phong tro Cn vng (ph vua cu nc), tng lp tr thc
mi cc nc ny ch trng u tranh ginh c lp theo con ng dn ch t sn.
+ T nhng nm 20, nt mi ca phong tro cch mng ng Nam l giai cp v sn tng
bc trng thnh v tham gia lnh o cuc u tranh. l s gia tng s lng, pht trin v
trng thnh ca giai cp cng nhn sau chnh sch khai thc thuc a ca cc nc quc v nh
hng ca Cch mng thng Mi Nga.
+ Trong thi k ny, nhiu ng cng sn ra i nhiu nc ng Nam , nh In--n-
xi-a nm 1920; Vit Nam, M Lai v Xim nm 1930. Di s lnh o ca cc ng cng sn,
nhiu cuc u tranh din ra nh cuc khi ngha Gia-va, Xu-ma-t-ra (1926 - 1927) In--n-
xi-a, phong tro X vit Ngh - Tnh (1930 - 1931) Vit Nam.
+ Phong tro dn ch t sn ng Nam cng c nhng bc tin b r rt. Nu nh trc
y ch mi xut hin nhng nhm l t th n giai on ny ra i nhng chnh ng c t chc
v nh hng x hi rng ln nh ng Dn tc In--n-xi-a, phong tro Tha-kin Min in...
b. Phong tro c lp dn tc mt s nc ng Nam :
+ ng Dng, cuc u tranh chng thc dn Php c tin hnh di nhiu hnh thc, vi
s tham gia ca cc tng lp nhn dn. l cuc khi ngha ca Ong Ko v Com-ma-am ko di
hn 30 nm Lo; phong tro yu nc theo xu hng dn ch t sn do A-cha Hem Chiu ng u
(1930 - 1935) Cam-pu-chia.
+ Ti khu vc hi o, din ra nhiu phong tro chng thc dn, li cun hng triu ngi tham
gia, tiu biu l cuc khi ngha hi o Gia-va v Xu-ma-t-ra (In--n-xi-a) trong nhng nm 1926
- 1927 di s lnh o ca ng Cng sn In--n-xi-a. Sau khi cuc khi ngha b n p, qun
chng ng theo phong tro dn tc t sn do Xu-cc-n, lnh t ca ng Dn tc, ng u.
+ T nm 1940, khi pht xt Nht tn cng nh chim ng Nam , cuc u tranh gii phng
dn tc ca nhn dn cc nc trong khu vc tp trung vo k th hung hn nht ny.

Ch 4.
CHIN TRANH TH GII TH HAI (1939 - 1945)

I. Nguyn nhn bng n Chin tranh th gii th hai.

+ Nhng mu thun vn c gia cc nc quc v th trng v thuc a li tip tc ny
sinh sau Chin tranh th gii th nht. Cuc khng hong kinh t th gii (1939 - 1933) cng lm
gay gt thm nhng mu thun .
+ Chnh sch th ch chng Lin X cng thc y cc nc quc pht ng chin tranh
xm lc nhm xa b nh nc XHCN u tin trn th gii.
 + T nhng nm 30, hnh thnh hai khi quc i ch nhau vi cc chnh sch i
ngoi khc nhau. Vi chnh sch hiu chin xm lc, cc nc pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn
ch trng nhanh chng pht ng chin tranh th gii.
+ Trong khi , cc nc Anh, Php, M li thc hin ng li nhn nhng, tha hip vi
cc nc pht xt, c lm cho cc nc ny cha mi nhn chin tranh v pha Lin X. Nhng vi
nhng tnh ton ca mnh, c tin nh cc nc t bn chu u trc khi tn cng Lin X.
Chin tranh th gii th hai bng n.
II. Nhng din bin chnh ca cuc chin tranh.
1. Chin tranh bng n v lan rng ra ton th gii (1 - 9 - 1939 n u nm 1943).
+ Trong giai on u (9 - 1939 n 6 - 1941), vi chin lc chin tranh chp nhong, pht
xt c nh chim phn ln cc nc chu u. Ngy 22 - 6 - 1941, c tn cng v tin su vo
lnh th Lin X.
+ Ngy 7 - 12 - 1941, Nht Bn bt ng tp kch hm i M Trn Chu cng (o Ha-oai).
Hm i M tht bi nng n. Lin sau , Nht Bn t tin cng chim vng ng Nam v mt
s o Thi Bnh Dng.
+ Bc Phi, qun I-ta-li-a tn cng Ai Cp. Thng 1 - 1942, khi ng minh chng pht xt
c hnh thnh do ba cng quc Lin X, M, Anh lm tr ct.
2. Qun ng minh phn cng, chin tranh kt thc (u nm 1943 n thng 8 - 1945).
+ Chin thng ca Hng qun Lin X trong chin dch phn cng Xta-lin-grt (2 - 1943)
to nn bc ngot cn bn ca Chin tranh th gii th hai - quyn ch ng tin cng thuc v
Lin X v phe ng minh.
+ Hng qun Lin X v Lin qun M - Anh lin tip m nhiu cuc tin cng ln trn khp
cc mt trn (ti cui nm 1944, Hng qun qut sch qun c ra khi lnh th X vit, Lin
qun M - Anh lm ch Bc Phi v m mt trn th hai Ty u).
+ Hng qun m chin dch cng ph Bc-lin v rng sng 9 - 5 - 1945, pht xt c phi k
vn kin u hng qun ng minh khng iu kin. Chin tranh kt thc chu u.
+ mt trn chu - Thi Bnh Dng, Lin qun M - Anh ging cho khng qun v hi
qun Nht Bn nhng tn tht nng n trong nm 1943 v nm 1944. Ngy 8 - 8 - 1945, Hng qun
Lin X m cuc tn cng v nh tan i qun Quan ng tinh nhu ca Nht ng Bc Trung
Quc.
+ Ngy 6 v 9 - 8 - 1945, ln u tin trong lch s, M nm hai qu bom nguyn t xung
Hi-r-si-ma v Na-ga-xa-ki lm trn 10 vn ngi thit mng, hng chc vn ngi b tn ph.
Ngy 15 - 8 - 1945, Nht Bn u hng khng iu kin. Chin tranh th gii th hai kt thc.
III. Kt cc ca Chin tranh th gii th hai.
+ Chin tranh th gii th hai kt thc vi s tht bi hon ton ca cc nc pht xt c,
I-ta-li-a, Nht Bn. Khi ng minh (Lin X, M, Anh) chin thng.
+ y l cuc chin tranh ln nht, khc lit nht v tn ph nng n nht trong lch s loi
ngi (60 triu ngi cht, 90 triu ngi b tn tt v nhng thit hi vt cht khng l).
+ Chin tranh kt thc dn n nhng bin i cn bn ca tnh hnh th gii.
* V sao tnh cht ca cuc Chin tranh th gii ln th hai li thay i khi nhn dn Lin X
tin hnh cuc khng chin bo v T quc? Vai tr ca Lin X trong vic tiu dit ch ngha pht
xt?
+ Chin tranh th gii ln th hai n ra do mu thun v quyn li gia cc nc quc (
l cuc chin tranh phi ngha, phn ng, n cp...). Song tnh cht ca cuc chin tranh thay
i khi nhn dn Lin X tin hnh cuc khng chin bo v T quc. Bi v:
- Cuc chin tranh tr thnh s i u gia hai lc lng, hai phe: phe chnh ngha
(nhn dn Lin X bo v T quc mnh v ng vai tr ch cht cng cc lc lng ng
minh v nhn loi tin b, gp phn tiu dit ch ngha pht xt trn ton th gii); phe phi
ngha (pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn; nhng k gy ra chin tranh nhm chia li th gii).
+ Vai tr ca Lin X trong vic tiu dit ch ngha pht xt:
 - Cuc khng hong kinh t th gii 1929-1933 lm cho cc nc quc phn chia lm
hai khi i ch: khi pht xt c, I-ta-li-a, Nht Bn (tm cch thot khi khng hong bng con
ng gy chin tranh phn chia li th gii); khi Anh, Php, M (mun gi nguyn trng th gii).
C hai khi tuy mu thun gay gt vi nhau nhng u coi Lin X l k th chung cn phi tiu
dit. Cc nc Anh, Php, M mun mn bn tay ca cc nc pht xt tiu dit Lin X; v
th, h thc hin ng li tho hip, nhng b khi pht xt tn cng Lin X.
- Khi pht xt c tn cng Lin X, nhn dn Lin X tin hnh khng chin bo v T
quc, Lin X ng vai tr l lc lng i u v l lc lng ch cht gp phn quyt nh cng
lc lng ng minh v nhn loi tin b tiu dit ch ngha pht xt trn ton th gii.

Ch 5.
S PHT TRIN CA KHOA HC - K THUT V VN HA TH GII
NA U TH K XX

I. S pht trin ca khoa hc - k thut th gii na u th k XX.

+ Bc vo th k XX, sau cuc cch mng cng nghip, nhn loi tip tc t c nhng
thnh tu rc r v khoa hc - k thut.
+ Cc ngnh khoa hc c bn nh Ha hc, Sinh hc, cc khoa hc v Tri t... u t c
nhng tin b phi thng, nht l v Vt l hc vi s ra i ca l thuyt nguyn t hin i, c bit
l thuyt tng i c nh hng ln ca nh bc hc c An-be Anh-xtanh.
+ Nhiu pht minh khoa hc cui th k XIX - u th k XX c s dng nh in tn, in
thoi, raa, hng khng, in nh... Nh , cuc sng vt cht v tinh thn ca con ngi c
nng cao r rt.
+ Bn cnh , cuc cch mng khoa hc - k thut cng tn ti nhng mt tri ca n nh:
nhng thnh tu khoa hc - k thut li c s dng sn xut nhng v kh git ngi hng lot.
II. S hnh thnh v pht trin nn vn ha X vit.
+ Thng li ca Cch mng thng Mi Nga nm 1917 m ng cho vic xy dng mt
nn vn ha mi, l nn vn ha X vit, da trn nhng t tng ca ch ngha Mc - L-nin v
k tha nhng tinh hoa ca di sn vn ha nhn loi.
+ Nn vn ha X vit t c nhng thnh tu to ln v rc r:
- Xa b tnh trng m ch v nn tht hc, sng to ch vit cho nhng dn tc trc y cha
c ch vit.
- Pht trin h thng gio dc quc dn vi ch ph cp bt buc 7 nm, tr thnh mt t
nc m a s ngi dn c trnh vn ha cao cng mt i ng tr thc c nng lc sng to.
- Nn khoa hc - k thut X vit chim lnh nhiu nh cao ca khoa hc - k thut th gii. Nn
vn ha - ngh thut X vit c nhng cng hin xut sc vo kho tng vn ha - ngh thut nhn loi.

LCH S VIT NAM T NM 1858 N NM 1918

Ch 1.
CUC KHNG CHIN CHNG THC DN PHP XM LC (1858 - 1884)

I. Cuc khng chin t nm 1858 n nm 1873.

1. Thc dn Php xm lc Vit Nam.
a. Chin s Nng nhng nm 1858 - 1859.
+ Nguyn nhn thc dn Php xm lc:
- T gia th k XIX, cc nc t bn phng Ty y mnh xm lc cc nc phng ng
m rng th trng, v vt nguyn liu.
- Vit Nam li l nc c v tr a l thun li, giu ti nguyn thin nhin.
- Ch phong kin Vit Nam li ang vo giai on khng hong, suy yu.
 + Php nh Nng:
- Ly c bnh vc o Gia-t, Lin qun Php - Ty Ban Nha ko n Vit Nam.
- Ngy 1 - 9 - 1858, qun Php n sng nh Nng.
- Qun ta di s ch huy ca Nguyn Tri Phng lp phng tuyn, anh dng chng tr.
- Sau 5 thng xm lc, Php ch chim c bn o Sn Tr. K hoch nh nhanh, thng
nhanh ca chng bc u tht bi.
b. Chin s Gia nh nm 1859.
+ Ngy 17 - 2 - 1859, Php tn cng thnh Gia nh, qun triu nh chng c yu t ri tan r.
+ Ngy 24 - 2 - 1859, Php chim c i n Ch Ha, tha thng ln lt chim ba tnh
min ng v thnh Vnh Long.
+ Ngy 5 - 6 - 1862, triu nh Hu k vi Php Hip c Nhm Tut, tha nhn quyn cai qun
ca Php ba tnh min ng Nam K v o Cn Ln...
2. Cuc khng chin chng Php t nm 1858 n nm 1873.
a. Khng chin Nng v ba tnh min ng Nam K.
+ Ti Nng, nhiu ton ngha binh ni dy phi hp vi qun triu nh chng Php.
+ Ngha qun Nguyn Trung Trc t chy tu Hi Vng ca Php trn sng Vm C
ng (10 - 12 - 1861).
+ Khi ngha ca Trng nh G Cng lm cho qun Php khn n v gy cho chng
nhiu thit hi.
b. Khng chin lan rng ra ba tnh min Ty.
+ Thi v hnh ng ca triu nh Hu trong vic mt ba tnh min Ty:
- Triu nh ngn cn phong tro khng chin chng Php ca nhn dn ta Nam K, ra lnh
bi binh...
- Do thi cu ha ca triu nh, Php chim c ba tnh min Ty Nam K khng tn
mt vin n...
+ Phong tro u tranh chng Php din ra di nhiu hnh thc phong ph:
- Bt hp tc vi gic, mt b phn kin quyt u tranh v trang, nhiu trung tm khng chin
ra i: ng Thp Mi, Ty Ninh...
- Mt b phn dng th vn ln n thc dn Php v tay sai, c v lng yu nc: Phan Vn Tr,
Nguyn nh Chiu, Nguyn Thng...
II. Khng chin lan rng ra ton quc (1873 - 1884).
1. Thc dn Php nh chim Bc K ln th nht (1873).
+ m mu ca Php nh ra Bc K:
- Li dng vic triu nh nh Php em tu ra vng bin H Long nh dp hi ph, chng
cho tn li bun uy-puy vo gy ri H Ni.
- Ly c gii quyt v uy-puy, Php c Gc-ni- ch huy 200 qun ko ra Bc.
+ Din bin:
- Ngy 20 - 11 - 1873, qun Php n sng nh v chim thnh H Ni. T , chng nhanh
chng nh chim cc tnh Hi Dng, Hng Yn, Ninh Bnh, Nam nh.
2. Khng chin H Ni v cc tnh ng bng Bc K (1873 - 1874).
+ Khi qun Php ko vo H Ni, nhn dn ta anh dng chng Php nh trn chin u
Thanh H (Quan Chng).
+ Ti cc tnh ng bng, u Php cng vp phi s khng c ca nhn dn ta. Cc cn c
khng chin c hnh thnh Thi Bnh, Nam nh...
+ Ngy 21 - 12 - 1873, qun Php b tht bi Cu Giy, Gc-ni- b git.
+ Song triu nh Hu li k Hip c Gip Tut (15 - 3 - 1874). Php rt qun khi Bc K;
triu nh tha nhn 6 tnh Nam K hon ton thuc Php.
3. Thc dn Php nh chim Bc K ln th hai nm 1882.
+ m mu ca Php:
- Sau Hip c 1874, Php quyt tm chim bng c Bc K, bin nc ta thnh thuc a.
 - Ly c triu nh Hu vi phm Hip c nm 1874, tip tc giao thip vi nh Thanh, Php
em qun xm lc Bc K ln th hai.
+ Din bin:
- Ngy 3 - 4 - 1882, qun Php do Ri-vi-e ch huy ko ra H Ni khiu khch.
- Ngy 25 - 4 - 1882, Ri-vi-e gi ti hu th cho Tng c thnh H Ni l Hong Diu buc
phi np thnh. Khng i tr li, Php m cuc tin cng v chim thnh H Ni, cuc chin u
din ra c lit t sng n tra, Hong Diu tht c t vn.
- Sau Php chim mt s ni khc nh Hn Gai, Nam nh...
4. Nhn dn Bc K tip tc khng Php.
+ H Ni, nhn dn t tay t nh, to thnh bc tng la chn bc tin ca qun gic.
+ Ti cc ni khc, nhn dn tch cc p p, cm k trn sng, lm hm chng, cm by
ngn bc tin ca qun Php.
+ Ngy 19 - 5 - 1883, qun ta ginh thng li ln trong trn Cu Giy ln th hai, Ri-vi-e b git ti trn.
+ Chin thng Cu Giy ln th hai lm cho qun Php thm hoang mang, dao ng, chng nh
b chy nhng triu nh Hu li ch trng thng lng vi Php hi vng chng s rt qun.
5. Hip c Pc-t-nt 1884. Nh nc phong kin Vit Nam sp .
+ Chiu 18 - 8 - 1883, Php bt u tin cng vo Thun An, n ngy 20 - 8, Php b ln khu vc ny.
+ Ngy 25 - 8 - 1883, triu nh Hu k vi Php Hip c Hc-mng (tha nhn quyn bo h
ca Php Bc K, Trung K).
+ Sau Hip c Hc-mng, Php chim hng lot cc tnh Bc K: Bc Ninh, Tuyn Quang, Thi
Nguyn...
+ Ngy 6 - 6 -1884, Php buc triu nh Hu k Hip c Pa-t-nt. Vi hip c ny, nh
nc phong kin Vit Nam vi t cch mt quc gia c lp hon ton sp .

Ch 2.
PHONG TRO KHNG CHIN CHNG PHP
TRONG NHNG NM CUI TH K XIX (T SAU NM 1885)

1. Cuc phn cng qun Php ca phi ch chin kinh thnh Hu thng 7 nm 1885.
+ Sau hai Hip c 1883 v 1884, phe ch chin trong triu nh nui hi vng ginh li ch
quyn t tay Php. Php lo s, tm cch bt cc nhng ngi cm u.
+ m mng 4 rng sng ngy 5 - 7 - 1885, Tn Tht Thuyt h lnh tn cng qun Php n
Mang C v Ta Khm S. Nh c u th v v kh, qun gic phn cng, chim kinh thnh Hu.
2. Phong tro Cn vng bng n v lan rng.
+ Tn Tht Thuyt a vua Hm Nghi chy ra Tn S (Qung Tr). Ngy 13 - 7 - 1885, ng nhn
danh nh vua xung chiu Cn vng, ku gi vn thn, s phu v nhn dn ng ln gip vua cu nc.
+ Phong tro yu nc chng Php di ngn c Cn vng din ra si ni t nm 1885 n
cui th k XIX. Din bin phong tro c th chia lm 2 giai on:
- Giai on 1 (1885 - 1888), phong tro bng n trn khp c nc, nht l t Phan Thit tr ra.
- Giai on 2 (1888 - 1896), phong tro quy t trong nhng cuc khi ngha ln, tp trung cc
tnh Bc Trung K v Bc K.
3. Nhng cuc khi ngha ln trong phong tro Cn vng.
a. Khi ngha Ba nh (1886 - 1887).
+ a bn hot ng ca ngha qun thuc ba lng Mu Thnh, Thng Th, M Kh (huyn
Nga Sn - Thanh Ha). Lnh do l Phm Bnh v inh Cng Trng.
+ Cuc chin u din ra quyt lit t thng 12 - 1886 n thng 1 - 1887, ngha qun y lui
nhiu cuc tn cng ca Php.
+ Cui cng ngha qun rt ln M Cao, tip tc chin u thm mt thi gian ri tan r.
b. Khi ngha Bi Sy (1883 - 1892).
 + a bn thuc cc huyn Vn Lm, Vn Giang, Khoi Chu (Hng Yn) v Kinh Mn (Hi
Dng), sau pht trin ra cc tnh xung quanh nh Bc Ninh, Thi Bnh, Nam nh... Lnh o
cuc khi ngha l Nguyn Thin Thut.
+ Trong nhng nm 1885 - 1889, nhiu trn nh c lit xy ra gia ngha qun v qun
Php.
+ Sau nhng trn chng cn, lc lng ngha qun suy gim v b bao vy. n cui nm
1889, ngha qun dn dn tan r.
c. Khi ngha Hng Kh (1885 - 1895).
+ a bn hot ng ch yu huyn Hng Kh v Hng Sn thuc H Tnh, sau lan
rng ra nhiu tnh khc. Lnh o l Phan nh Phng, Cao Thng.
+ T nm 1885 - 1889, ngha qun xy dng lc lng, rn c v kh.
+ T nm 1889 - 1895, khi ngha bc vo giai on quyt lit, y li nhiu cuc cn qut ca
ch. Sau khi Phan nh Phng hi sinh, cuc khi ngha dn dn tan r.
+ Mc d b tht bi, nhng y l cuc khi ngha tiu biu, c quy m ln nht, trnh t
chc cao v chin u bn b.
+ Sau khi ngha Hng Kh, phong tro yu nc di ngn c Cn vng, chu nh hng ca
h t tng phong kin hon ton tht bi. Phong tro yu nc Vit Nam chuyn qua mt giai on
mi.
4. Khi ngha Yn Th (1884 - 1913).
+ Nguyn nhn:
- Kinh t nng nghip sa st, i sng nhn dn ng bng Bc K v cng kh khn, mt b
phn phi phiu tn ln Yn Th, h sn sng ni dy u tranh bo v cuc sng ca mnh.
- Khi Php thi hnh chnh sch bnh nh, cuc sng b xm phm, nhn dn Yn Th ni dy
u tranh.
+ Din bin:
- Giai on 1884 - 1892, nhiu ton ngha qun hot ng ring r di s ch huy ca th lnh Nm.
- Giai on 1893 - 1908, ngha qun va xy dng lc lng va chin u di s ch huy ca Thm.
- Giai on 1909 - 1913, Php tp trung lc lng tn cng Yn Th, lc lng ngha qun hao
mn... Ngy 10 - 2 - 1913, Thm b st hi. Phong tro tan r.
+ Nguyn nhn tht bi, ngha:
- Nguyn nhn tht bi: do Php lc ny cn mnh li c s cu kt vi cc th lc phong kin.
Trong khi lc lng ngha qun cn mng v yu, cch thc t chc lnh o cn nhiu hn ch.
5. Phong tro u tranh ca ng bo min ni.
+ Phong tro u tranh chng thc dn Php ca ng bo cc dn tc vng trung du v min
ni n ra mun nhng li ko di.
+ Phong tro din ra rng khp cc a bn Nam K, Trung K, Ty Nguyn, Ty Bc.
+ Phong tro trc tip gp phn lm chm li qu trnh xm lc v bnh nh ca thc dn Php.

Ch 3.
PHONG TRO YU NC CHNG PHP
TRONG NHNG NM U TH K XX N NM 1918

1. Phong tro ng du (1905 - 1909).

+ Nguyn nhn ca phong tro:
- Nht Bn l nc duy nht chu nh i theo con ng TBCN m thot khi ch thng tr
ca t bn u - M, li c cng mu da, cng nn vn ha Hn hc vi Vit Nam, c th nh cy.
- Phc Nht, s Nht, mun nng nh Nht l tm l ph bin ca nhn dn cc nc chu
cui th k XIX - u th k XX, trong c Vit Nam.
+ Nhng nt chnh v hot ng ca phong tro ng du:
 - Nm 1904, Duy tn hi c thnh lp do Phan Bi Chu ng u. Hi ch trng dng bo
ng v trang nh Php, khi phc c lp.
- Nm 1905, Phan Bi Chu sang Nht vi mc ch cu vin, ri t cu vin chuyn sang cu hc.
- T nm 1905 n nm 1908, Hi pht ng phong tro ng du, a khong 200 hc sinh
Vit Nam sang Nht hc tp nhm o to nhn ti xy dng lc lng chng Php.
- Thng 9 - 1908, thc dn Php cu kt vi chnh ph Nht Bn, trc xut nhng ngi Vit Nam
khi t Nht.
- Thng 3 - 1909, phong tro ng du tan r. Hi Duy tn ngng hot ng.
+ ngha ca phong tro ng du:
- Cch mng Vit Nam bt u hng ra th gii, gn vn dn tc vi vn thi i.
2. Phong tro ng Kinh ngha thc (1907).
+ Thng 3 - 1907, Lng Vn Can, Nguyn Quyn lp trng hc ly tn l ng Kinh ngha
thc, trng dy cc mn khoa hc thng thc; t chc cc bui din thuyt, bnh vn, xut bn sch
bo tuyn truyn tinh thn yu nc...
+ Phm vi hot ng kh rng: H Ni, H ng, Sn Ty, Bc Ninh, Hng Yn, Hi Dng,
Thi Bnh... Tuy nhin, n thng 11 - 1907, thc dn Php ra lnh ng ca trng.
+ Thng qua cc hot ng, ng Kinh ngha thc gp phn thc tnh lng yu nc, truyn b
t tng dn ch, dn quyn v mt nn vn ha mi nc ta.
3. Cuc vn ng Duy tn v phong tro chng thu Trung K.
+ Cuc vn ng Duy tn:
- Din ra mnh nht cc tnh Qung Nam, Qung Ngi, Bnh nh... Ngi khi xng l
Phan Chu Trinh, Hunh Thc Khng...
- Ni dung c bn ca phong tro: m trng dy hc theo li mi, h ho chn hng thc
nghip, ph bin ci mi v vn ng lm theo ci mi, ci tin b.
+ Phong tro chng thu Trung K:
- Khi cuc vn ng Duy tn lan ti vng nng thn, ng vo lc nhn dn Trung K ang
iu ng v chnh sch p bc bc lt ca quc v phong kin, lm bng ln phong tro
chng thu si ni. Phong tro b thc dn Php n p m mu.
+ Nhn xt: Tnh cht, hnh thc ca phong tro yu nc Vit Nam u th k XX: phong tro
yu nc mang mu sc dn ch t sn, hnh thc bo ng v ci cch.
4. Phong tro yu nc trong thi k Chin tranh th gii th nht (1914 - 1918).
+ V mu khi ngha Hu:
- Do Thi Phin, Trn Cao Vn cm u, c mi vua Duy Tn tham gia. Ch da ch yu l
binh lnh Vit Nam trong qun i Php. K hoch khi ngha b bi l. Thi Phin, Trn Cao Vn b
x t, vua Duy Tn b bt i y.
+ Khi ngha ca binh lnh Thi Nguyn:
- Binh lnh Vit Nam b bc i, cm phn v phi lm bia n... H phi hp vi t chnh tr
Thi Nguyn, do Lng Ngc Quyn, Trnh Vn Cn (i Cn) lnh o, ng ln khi ngha
vo m 30 rng sng 31 - 8 - 1917.
- Ngha qun chim c tnh l, tuyn b Thi Nguyn c lp, nhng sau 5 thng chin u,
khi ngha b dp tt. li nhiu bi hc kinh nghim v khi ngha v trang nh cng tc lnh
o, chun b, thi c...
5. Hot ng ca Nguyn Tt Thnh sau khi ra i tm ng cu nc.
+ Hon cnh:
- Sau nm 1908, phong tro gii phng dn tc ri vo tnh trng b tc. cc phong tro ng
du, ng Kinh ngha thc, Duy tn, chng thu... u b tht bi. Trong bi cnh , Nguyn Tt
Thnh quyt nh ra i tm con ng cu nc mi cho dn tc.
- Tuy khm phc cc bc tin bi, nhng Ngi khng i theo con ng cu nc ca h m
quyt nh ra i tm con ng cu nc mi v: Ngi nhn ra c nhng hn ch ca h.
Nguyn Tt Thnh tng nhn xt v h, (Phan Bi Chu sang nh Nht chng khc no a h
ca trc rc beo ca sau; Phan Chu Trinh th ci lng, khng tng khi Xin gic r lng
thng; Hong Hoa Thm th ngha kh, bt khut y, nhng Nng ct cch phong kin...).
+ Nhng hot ng:
- Ngy 5 - 6 - 1911, t bn cng Nh Rng, Ngi ra i tm ng cu nc. Ngi quyt nh
sang phng Ty tm hiu nhng b mt n nu ng sau nhng t: t do, bnh ng, bc i...
- Sau hnh trnh ko di 6 nm, qua nhiu nc chu Phi, chu M, chu u,... n nm 1917,
Ngi t Anh tr v Php, tham gia hot ng trong Hi nhng ngi Vit Nam yu nc Pa-ri.
- Ngi tch cc tham gia hot ng trong phong tro cng nhn Php v tip nhn nh hng
ca Cch mng thng Mi Nga. T kho st thc tin, Ngi c kt thnh kinh nghim ri quyt
nh i theo ch ngha Mc - L-nin.
+ Kt lun: Nguyn Tt Thnh l v cu tinh ca dn tc Vit Nam. Bc u hot ng ca
Ngi m ra chn tri mi cho cch mng nc ta.

Ch 4.
X HI VIT NAM TRONG NHNG NM CUI TH K XIX - U TH K XX

1. Cuc khai thc thuc a ln th nht ca thc dn Php.

a. Chnh sch cai tr: (S t chc b my thng tr ca Php ng Dng)

Ton quyn ng Dng

Bc K Trung K Nam K Lo Cam-pu-chia

(Thng s) (Khm s) (Thng c) (Khm s) (Khm s)

B my chnh quyn cp K (Php)

B my chnh quyn cp Tnh, Huyn (Php + Bn x)

B my chnh quyn cp X, Thn (Bn x)

Nhn xt:
+ H thng t chc b my chnh quyn cht ch, vi tay xung tn vng nng thn.
+ Kt hp gia nh nc thc dn v quan li phong kin.
Mc ch:
+ Chia r cc dn tc ng Dng trong s thng nht gi to.
+ Tng cng ch p bc, km kp, lm giu cho t bn Php.
+ Bin ng Dng thnh mt tnh ca Php, xa tn Vit Nam, Lo, Cam-pu-chia trn bn th gii.
b. Chnh sch kinh t:
 + Trong nng nghip, Php y mnh vic cp ot rung t, lp cc n in.
+ Trong cng nghip, Php tp trung khai thc than v kim loi. Ngoi ra, Php u t vo mt
s ngnh khc nh xi mng, in, ch bin g... xy dng h thng giao thng vn ti ng b,
ng st tng cng bc lt kinh t v phc v mc ch qun s.
+ V thng nghip, Php c chim th trng Vit Nam, hng ha ca Php nhp vo Vit Nam
ch b nh thu rt nh hoc c min thu, nhng nh thu cao hng ha ca cc nc khc. Php cn
ra cc th thu mi bn cnh cc loi thu c, nng nht l thu mui, thu ru, thu thuc phin...
Mc ch cc chnh sch trn ca thc dn Php l nhm v vt sc ngi, sc ca ca nhn dn
ng Dng.
c.Chnh sch vn ha, gio dc:
+ n nm 1919, Php vn duy tr nn gio dc Hn hc, li dng h t tng PK v tr thc
cu hc phc v cho chnh sch cai tr n dch.
+ V sau, Php bt u m trng hc mi nhm o to lp ngi bn x phc v cho vic cai
tr. Cng vi , Php m mt s c s vn ha, y t.
+ Nhn xt: Thng qua li dng gio dc PK, Php mun to ra mt lp ngi ch bit phc
tng. Trit s dng PK Nam triu, dng ngi Vit tr ngi Vit. Km hm nhn dn ta trong vng
ngu dt d b cai tr... (Nh vic tuyn truyn vn ha, li sng phng Ty thng qua sch bo c
ni dung c hi; duy tr vn ha lng theo hng bn cng ha v ngu dn ha; duy tr cc thi h
tt xu nh ung ru, nghin ht, h tc ma chay, ci xin, ng bng, m tn d oan...).
2. Nhng chuyn bin v kinh t - x hi.
a. Nhng chuyn bin v kinh t;
+ Nhn xt: Nh vy, nn kinh t Vit Nam u th k XX c nhiu bin i. Nhng yu t
tch cc v tiu cc an xen nhau do ng li n dch thuc a do thc dn Php gy ra.
- Tch cc: Cuc khai thc thuc a ca Php lm xut hin nn cng nghip thuc a mang yu
t thc dn; thnh th mc ln; bc u nn kinh t hng ha xut hin, tnh cht t cung t cp ca nn
kinh t c b ph v.
- Tiu cc: Mt trong nhng mc tiu ca cng cuc khai thc thuc a l v vt sc ngi,
sc ca ca nhn dn ng Dng. Do vy: ti nguyn thin nhin b bc lt cn kit, nng nghip
gim chn ti ch, cng nghip pht trin nh git, qu qut, thiu hn cng nghip nng. Nn kinh t
Vit Nam c bn vn l nn sn xut nh, lc hu, ph thuc.
b. Nhng bin chuyn trong x hi:
+ Giai cp a ch phong kin u hng v tr thnh ch da, tay sai cho thc dn Php. Tuy
nhin, c mt b phn a ch va v nh c tinh thn yu nc.
+ Giai cp nng dn, s lng ng o, b p bc bc lt nng n nht, h sn sng hng ng,
tham gia cuc u tranh ginh c lp dn tc. Mt b phn nh mt rung t phi vo lm vic trong
cc hm m, n in.
+ Tng lp t sn xut hin, c ngun gc t cc nh thu khon, ch x nghip, xng th
cng, ch hng bun... b chnh quyn thc dn km hm, t bn Php chn p.
+ Tiu t sn thnh th cng l tng lp mi xut hin, bao gm ch cc xng th cng nh,
c s bun bn nh, vin chc cp thp v nhng ngi lm ngh t do. H c trnh hc vn, nhy
bn vi thi cuc,... nn sm gic ng v tch cc tham gia cc phong tro cu nc.
+ Giai cp cng nhn phn ln xut thn t nng dn, lm vic trong cc n in, hm m, nh
my, x nghip,... lng thp nn i sng kh cc. y l giai cp c tinh thn u tranh mnh m chng
quc, phong kin.