21 PDF

VIZATIM TEKNIK
Pjesa 2
ELEKTROTEKNIK
Libri i informacionit
2
VIZATIM TEKNIK
Pjesa 2
ELEKTROTEKNIK
Libri i informacionit
Autor:
Wolfgang Bleneck
Martin Doh
Elmar Reiser
Botim i liensuar dhe i lejuar pr tu shprndar vetm n Shqipri, mbi bazn e ktyre
librave:
H+J 4310 Vizatimi 1 Elektroteknika-Libri i informacionit
me aprovimin Holland + Josenhans GmbH & Co. KG,
Feuerseeplatz 2
70176 Stuttgart
Prkthimi u aprovua nga shtpia botuese m 8 korrik 2011
Prkthyer nga: Ardita Krasniqi
Ripunuar nga: Wolfgang Kappler dhe Ardita Krasniqi
Prgatitur n kuadr t Programit t GIZ Arsimi dhe Formimi Profesional n Shqipri nga
Komponenti 3 Arsimi Profesional n Verlindje t Shqipris.
Ky program mbshtetet nga Ministria Federale Gjermane pr Bashkpunim Ekonomik,
BMZ.
3
Prmbajtja
Parafjal .................................................................................................................................................5
6.1 Skemat e lidhjeve elektrike ...............................................................................................................6
6.2 Simbolet e elementve t kontaktit ..................................................................................................8
6.3 Qarku me ndrprerje ...................................................................................................................... 10
6.4 Kontaktet mbrojtse-Mekanizmi spin-priz................................................................................... 12
6.5 Llampat tek elsat ......................................................................................................................... 13
6.6 Qarku seri ....................................................................................................................................... 14
6.7 Qarku grup ..................................................................................................................................... 15
6.8 Qarku deviat 1 ................................................................................................................................ 16
6.9 Qarku deviat 2 ................................................................................................................................ 18
6.10 Qarku me ndrels ...................................................................................................................... 20
6.11 Dimeri me rrotullim ...................................................................................................................... 21
6.12 Skema instalimi............................................................................................................................. 22
7.1 Qarku me impuls ............................................................................................................................ 26
7.2 Ndriimi i shkalls-Qarqet me rle kohe.......................................................................................... 28
7.3 elsat elektronik ......................................................................................................................... 30
8.1 Sistemet e citofonis dhe t hapjes s ders ................................................................................... 32
8.2 Sistemet telefonike ......................................................................................................................... 34
8.3 Sistemet e sinjalizimeve n raste rreziqesh ..................................................................................... 36
9.1 Qarqet dixhitale baz ...................................................................................................................... 38
9.2 JO-JOEDHE-JOOSE (NOT-NAND-NOR) .............................................................................................. 40
9.3 Shmbuj t qarqeve dixhitale ......................................................................................................... 42
10.1 Pun me diagrama ........................................................................................................................ 44
10.2 Drejtza e puns, Pika e puns ...................................................................................................... 46
10.3 Prcjellsit e nxeht ...................................................................................................................... 48
10.4 Prcjellsit e ftoht ....................................................................................................................... 50
10.5 VDR LDR DMS MDR .................................................................................................................. 52
10.6 Dioda ............................................................................................................................................ 54
10.7 Pllaka t stampuara ...................................................................................................................... 56
10.8 Figurat e kontakteve bllok ............................................................................................................. 58
10.9 Oshiloskopi ................................................................................................................................... 60
11.1 Rrjetet TN ..................................................................................................................................... 62
11.2 Klasat e siguris ............................................................................................................................ 64
11.3 Kontrolli i masave t siguris......................................................................................................... 66
12.1 Simbolet/ shnjat e kontakteve (elsave) .................................................................................... 68
12.2 Simbole ........................................................................................................................................ 73
4
Parafjal
Ky material msimor prbhet nga libri i teoris me detyra dhe libri i puns me flet t prpunuara
detyrash. T dy kto pjes i referohen njera tjetrs.
N kt libr teorie, prmbajtjet jan organizuar n hapa msimor q sipas kurrikuls jan t
prmbledhura n fusha specifike teknike. Prmbajtja e librit shkon prtej vizatimit klasik profesinal t
nivelit baz me fushat e vizatimit teknik dhe teknikn s instalimit. N kapitullin, Qarqet Logjike
Baz, Elektronika dhe Masat e Siguris trajtohen prmbajtje nga teknologjia. Duke u nisur nga kjo,
n kt libr jan vn n dispozicion detyra pr tu ushtruar dhe thelluar m tej.
Nxnsi njihet me materialin e ri msimor nprmjet nj probleme. Pas ksaj, nxnsi merr
informacione nprmjet teksteve dhe vizatimeve q i lehtsojn t kuptuarit dhe zgjidhjen e
problems.
Detyrat q kan nj pike t kuqe prpara, gjenden tek libri i puns t printuara n nj flet vizatimi.
Aty jepet edhe nj pjes e zgjidhjes, n mnyr q ajo t jet m e leht ose t kursehet koha pr
pun t panevojshme vizatimi. Tek detyrat e tjera, nxnsi mund t ushtroj zgjidhjen e detyrave n
mnyr t pavarur.
Ky libr duhet t ndihmoj n

Prballimin e sasis s madhe t materialit msimor
N t kuptuarit e lidhjeve funksionale
T menduarin n sistem
N arritjen e kualifikimeve baz
Zhvillimin e puns s pavarur tek nxnsit
5
6.1 Skemat e lidhjeve elektrike
Problem
Nj llamp fiket dhe ndizet me nj els, q kalon npr nj rele
rryme. Ky qark duhet t paraqitet me an t nj skeme.
N vizatimet teknike prckatohen prmasat e pjesve krkimi i defekteve vendosin kritere t ndryshme tek kto pajisje
prbrse, t gjitha detajet e forms s tyre, pamjes dhe elektrike. Prandaj, prpara se t prgatiten skemat elektrike, duhet
materialit t tyre. N Elektroteknik jan me rndsi t t qartsohet, se cilit qllim i shrben skema dhe cila lloj skeme i
veant dhe t nevojshme informacionet rreth lidhjeve t prshtatet m shum ktij qllimi.
kabllove dhe funksionit t qarkut. Zhvillimi, prodhimi dhe
vendosja, vnia n pun, mirmbajtja dhe
Qllimi i prdorimit
Pershkrimi i lidhjeve dhe i Pershkrimi i mnyrs s veprimit
poziciomit Brenda ambjentit
Skema e lidhjes se telave Skema e pozicionimit ne ambjent Diagrama Skema e qarqeve elektrike
Skema e lidhjes se telave te pajisjeve Skema e vendosjes se pajisjeve Diagrama sipas kohs Skema e kalimit te rrymes
Skema e lidhjeve elektrike Skema instalimit Diagrama sipas drejtimit t kalimit Skema e pergijthshme elektrike
Skema e lidhjeve Skema zevendesuese e qarkut
elektrik
Skema ?? Skema
njefijore shumefijore e zmontuar e montuar Sipas pozicionit jo sipas pozicionit

Paraqitje Paraqitje n ambient n ambient
Paraqitje
Detajet e skemes se qarkut Vendosja e simboleve t Vendosja e pajisjeve n ambient

elektrike elsave/ kontakteve elektrike
Kritere t prgjithshme q duhet t prmbushen nga

skemat e qarqeve.
Skemat e qarqeve duhet t paraqiten n gjndje t T gjitha pajisjet elektrike duhet t emrtohen qart dhe kudo
stakuar dhe pa rrym, dhe pajisjet n gjndjen e tyre njsoj, si n qarqet elektrike ashtu edhe n instalimet elektrike
fillestare. konkrete n vnd.
Skemat e qarqeve duhet t paraqiten qart. Kabllot t Zakonisht jepet lloji dhe numri i pajisjes. Sipas nevojs mund t
vizatohen mundsisht pa kryqzime. Nse kjo nuk sht jepen edhe t dhna t tjera n lidhje me sistemin e instalimit,
e mundur, ather duhet patur kujdes q pikat e pozicionin, funksionin dhe lidhjen elektrike.
ndrprerjes t dallohen dhe t lexohen qart.
6
Shmbuj skemash t lidhjeve elektrike
Skema e prgjithshme e lidhjes elektrike
Skema e prgjithshme e qarkut elektrik sht nj

paraqitje e thjeshtzuar e qarkut elektrik. Ajo vizatohet si
skem njfijore dhe jep nj vshtrim t prgjithshm t
qarkut elektrik. Ajo paraqet vetm shprndarjen e rryms.
Pr paraqitjen e pajisjeve elektrike prdoren zakonisht
simbole t thjeshtzuara.
Skema e instalimit
Skema e instalimit tregon pozicionin e sakt t pajisjeve

elektrike brnda nj sistemi instalimesh, ku mund t
prfshihen dritat, pajisjet me elektromotor ose ato t
komandimit n distanc.
Paraqitja e thjesht psh. pa informacione rreth kabllove,
po bhet gjithnj e m e prdorshme. Nga skema e
qarkut elektrik shpesh nuk mund t nxirret mnyra e
veprimit t elsit.
Skema e kalimit t rryms
Tek skema e kalimit t rryms elektrike n paraqitjen e

detajuar, lidhja mekanike e pjesve t veanta t nj
pajisjeje elektrike dhe pozicioni hapsinor nuk merren
parasysh. Qarku paraqet rrugn q ndjek rryma, e cila n
varsi t mundsive, vizatohet e drejt ose e kryqzuar.
Tek kjo paraqitje, funksioni i qarkut paraqitet shum
qart. Prandaj, kjo skem preferohet pr hartimin e
qarkut dhe pr krkimin e gabimeve.
Tek skema e kalimit t rryms, n paraqitje logjike, jepet

edhe lidhja mekanike e pjesve t veanta t pajisjes.
Funksioni nuk del shum qart. Kjo skem prdoret n
rastet kur krahas funksionit sht me rndsi edhe
ndrlidhja hapsinore e pjesve.
Skema e lidhjes
Skema e lidhjes, paraqet lidhjet e pajisjeve elektrike,

veglat dhe makinat, si dhe kabllot q lidhen me ato nga
brnda apo nga jasht. Ato paraqiten brnda me te gjitha
fijet lidhse; kabllot q dalin jasht bashkohen dhe
shoqrohen me sqarime rreth destinacionit t tyre. Bornat
etiketohen me numra ose shkronja.
7
6.2 Simbolet e elementve t kontaktit
Problem
Pjest elektrike si elsi, priza, llampa, rezistencat,
bobinat, motort etj. duhet t paraqiten t thjeshtzuara
dhe n mnyr t kuptueshme.
Pjest elektrike, lidhja dhe komandimi i tyre duhet t

emrtohen qart me simbole dhe shnja kontaktesh.
Simbolet e elsave
Pajisjet elektrike paraqiten n skemat e qarqeve vetm

me an t simboleve. Ndrtimi, forma e jashtme dhe
realizimi teknik zakonisht nuk merren parasysh.
Si simbole grafike ekzistojn shnjat e mposhtme.
Vija e pandrprer dhe e ndrprer
Drejtkndshi dhe kuadrati
Rrethi dhe gjysmrrethi
Pika dhe shigjeta
Simbolet n skemat e qarqeve elektrike quhen simbole
qarqesh elektrike. Tek nj paraqitje shumfijore e qarkut
elektrik prdoren simbole elsash, q prmbajn
informacione m t detajuara. Pr paraqitjet njfijore tek
skemat e prgjigjshme elektrike dhe skemat e instalimeve
ekzistojn simbole shum t thjeshtzuara.
Elementt e kontaktit
Me an t elementit t kontaktit ndrpritet ose mbyllet
qarku i rryms. Ktu dallojm dy forma thelbsore.
Kontaktet normalisht t hapura dhe kontaktet normalisht
t mbyllura
Kontakti normalisht I hapur sht nj kontakt q kur vihet
n funksion mbyll qarkun e rryms.
Kontakti normalisht i mbyllur ndrpret qarkun e rryms
dhe quhet ndryshe edhe kontakti i gjndjes s qetsis.
Simbolet e qarkut dhe realizimi teknik prputhen
pjesrisht me njra tjetrn. Drejtimi i elementit t fiksuar
t kontaktit (2) dhe kablli (1) q del prej tij, przgjidhen
sipas dshirs.
8
Gjndja e qetsis
Kontaktet paraqiten n gjndje qetsie, pra pa ndikimin e
nj force vepruese. Nse kontakti vizatohet n gjndje
pune, kjo paraqitje duhet t sqarohet me nj shigjet t
till
Lidhje me veprim t ndrsjellt

Lidhja mes piks s veprimit t forcs F dhe elementit t
kontaktit vizatohet si vij e ndrprer. Nse mes forcs
vepruese dhe elementit t kontaktit ka pak hapsir, mes
tyre mund t vizatohet nj vij dopjo.
Forca vepruese
N fundin e lire t lidhjes ndrvepruese jepet lloji i forcs

vepruese t qarkut. Kto t dhna mund t preizohen
edhe m tepr nprmjet informacioneve shtes.
Butoni dhe elsi me pozicion fiks
Nj els q kthehet n gjndjen fillestare (qetsie) sapo

forca vepruese ndalon, quhet buton, psh. butoni i ziles. Nj
els, q mban pozicionin e vendosur nga nj force
vepruese mbi t edhe pasi kjo forc nuk sht m, quhet
els me pozicion fiks ose me vetmbajtje psh. elsi i
drits.
Kritere t prgjithshme
Simbolet e kontakteve mund t vizatohen n madhsi t

ndryshme dhe n pozicione t ndryshme; kuptimi i tyre del
nga vet forma e vizatimit.
Trashsia e vijs e t gjitha shnjave t elsave sht e
njjt. Pjes t rndsive t ndryshme duhet t paraqiten
edhe brnda t njjts skem qarku n madhsi dhe me
trashsi vijash t ndryshme.
Nse brnda norms nuk prfshihet ndonj shenj/simbol i
ndonj elementi kontakti psh. paraqitja shumfijore e nj
dimeri ather simboli i ktij element kontakti mund t
krijohet duke u bazuar tek elementt e normuar.
Shmbuj
Simbolet e elementve t kontaktit t dhn n figur jan

paraqitur n katror 4 mm-sh dhe t zmadhuar dyfish. Vija
e ndrprer me pika rreth elsit me pozicion fiks i
referohet n mnyr simbolike kornizs s jashtme t
pajisjes (kutis), mekanizmi q vihet n pun ndodhet
brnda ksaj vije kufizuese.
Detyra
6.2.1 Simbole t elementve

Vizatoni simbolet e elementve sipas prmasave m lart
ose atyre n faqet e fundit. Prshkruani kuptimin e
simboleve si dhe t detajeve brnda tyre.
9
6.3 Qarku me ndrprerje
Problem
N nj kuzhin duhet t bhen instalimet e llampave t
ndriimit. Prpara se t bhet instalimi i ktij rrjeti
ndriues duhet t vizatohet skema e qarkut elektrik.
Nj qark, tek i cili nj pajisje elektrike, psh. llampa fiket

ose ndizet me an t t njjtit els, quhet qark me
ndrprerje. Pr paraqitjen e nj qarku instalimi duhen
patur parasysh tre tipe qarqesh (skema qarqesh).
Skema e instalimit
Tek nj skem instalimi shnohen pajisjet elektrike n

pozicionin e duhur brnda vizatimit t ndrtess. Ato
zakonisht shnohen n skicn baz. Qllimi i ksaj
skeme sht prcaktimi i llojit t pajisjeve elektrike dhe
pozicionimi i tyre n nj ambjent t caktuar.
Skema e prgjithshme e qarkut me els
N rastet, kur vizatimi i ndrtess nuk bhet, ather

kemi t bjm me nj skicim t prgjithshm t qarkut
elektrik. Zakonisht, pozicioni i pajisjeve dhe dalja e
kabllove przgjidhet n at mnyr q t prputhet me
praktikn e instalimit. Qllimi i ksaj skeme sht t
ndihmoj n przgjedhjen e sakt e pajisjeve elekrike.
Skema e kalimit t rryms
Tek paraqitja logjike, renditja e pajisjeve elektrike dhe

drejtimi i kabllove prputhet me instalimin. Por, pajisjet
elektrike paraqiten n detaje, n mnyr q funksionimi
i qarkut t jet i dallueshm. Forma e przgjedhur
sht nj skem kalimit t rryms n nj paraqitje
logjike shumfijore.
Pikat e lidhjes s pajisjeve elektrike zakonisht nuk
paraqiten; po ashtu as kutia.
Sipas sistemit DIN VDE 0100, faza duhet t kalohet

npr els. Prcjellsi q lidh elsin me llampn
quhet prcjells kontakti. Ky prcjells kontakti duhet
t ngjitet tek pjesa fundore e llamps. N vizatim duhet
t jepen edhe masat e siguris te llamps.
10
Prizat shprndarse, kutit shprndarse
Degzimi i kabllove bhet n kutite shprndarse. N

skemn e prgjithshme t qarkut t instalimit elektrik ato
jepen me an t nj rrethi t vogl t mbushur dhe n
skemn e kalimit t rryms me an t nj katrori (kutia).
Tek paraqitja e degzimit duhet patur kujdes q ajo t
bhet sa m e dallueshme, e qart dhe e lexueshme.
Duhet t mnjanohen kryqzimet e kabllove dhe kndet e
panevojshme.
Llampat
Llampat shnohen zakonisht me X. Tek paraqitjet e

detajuara shumfijore t simboleve t elementve takues,
vizatohet zakonisht edhe kutia. Llampat fluoreshente
duhet t shoqrohen me simbole t veanta, vetm nse
krkohet t bhet ndryshimi mes tyre dhe llampave
normale.
Faza L dhe nuli N futen tek llampa normale brnda
kornizs, ndrsa togzuesi PE futet deri tek kutia. Bornat
zakonisht nuk vizatohen. Nse drita sht e izoluar
ather tokzimi nuk duhet t lidhet me pjesn mbrojtse
metalike. Si rrjedhoj, as n vizatim, vija q tregon
tokzimin nuk duhet t takohet me vijn kufizuese.
Kabllot
Kabllot dhe prcjellsit vizatohen me vija t pandrprera.

Tek paraqitja njfijore numri i prcellsve (numri i fijeve
brnda kabllit) jepet me an t vijave t pjerrta. Kur kemi
m shum se tre fije, shnimi bhet me nj vij t pjerrt
t shoqruar me nj numr.
N rastet kur kemi t bjm me ndonj prcjells t
veant, neutri N shnohet me nj rreth t mbyllur tek
koka e vijs s pjerrt, tokzuesi PE merr nj vij trthore
tek koka e vijs s pjerrt dhe tokzuesi PEN merr nj
vij trthore dhe nj rreth.
Detyra
6.3.1 Qarqet me ndrprerje
a) Vizatoni:
b) a) Skemn e prgjithshme (t plot) t dy qarqeve me
ndrprerje (elsi Q1 pr llampn E1).
b) Skemn e kalimit t rryms n paraqitje logjike.
11
6.4 Kontaktet mbrojtse-Mekanizmi spin-priz
Problem
Prizat duhet t przgjidhen dhe t instalohen n mnyr

t till, q t sigurohen masat mbrojtse n raste
rrymash t rrezikshme trupore.
Rrjetet e shprndarjes s energjis elektrike
Shumica e rrjeteve shprndarse t energjis jan rrjete

me tre faza L1, L2, L3, nulin N dhe tokzuesi PE.
Tokzuesi lidhet me pjest pruese t kutis s
makinave dhe pajisjeve, n mnyr q kutia t qndroj
gjithmon n potencial toke dhe t mos shfaqen tensione
t rrezikshme gjat kontakteve.
Kontakti mbrojts Mekanizmi spine-priz
Mekanizmi spine-priz prbhet nga dy pjes, priza dhe

spina.
Ata duhet t jen renditur n linj n mnyr t till, q
n gjndje t ndrprer, kunjat e spins t jen pa
tension.
Shnim
Tek teli q lidhet me pajisjet mund t jet i lidhur me
tensionin si pruesi kaf ashtu edhe ai i kaltr,
meqense spina mund t futet n dy pozicione (e
rrotulluar 180)
elsi dhe priza
Zakonisht, priza instalohet posht elsit, rreth 30 cm

mbi dysheme. Nse instalimi bhet me kabllo, ateher
prcjellsi i tokzimit dhe nuli duhet t lidhen t ndar n
born. Kjo gj lejohet vetm n prizn lidhse t
pajisjeve, q ka volum m t madh ose thellsi m t
madhe, n krahasim me nj prize normale pr pajisje.
Detyra
6.4.1 Qarku (me ndrprerje) me priz
a) N kuzhinn e nj shtpie pr nj familje sht realizuar
instalimi i paraqitur.
b) a) Prshkruani sistemin e instalimit elektrik
c) b) Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut; jepni tipin e
prcjellsit dhe mnyrn e vendosjes n mur.
d) c) Vizatoni skemn e kalimit t rryms n paraqitje
logjike.
e)
6.4.2 Mekanizmi spine-prize
Nj hekur pr hekurosje sht lidhur me rrjetin nprmjet

spins dhe nj kablli t lvizshm.
a) a) Sqaroni kombinimin e simboleve t elsave t

paraqitur
b) Vizatoni n lidhje logjike skemn e kalimit t rryms.
12
6.5 Llampat tek elsat
Problem
Nj llamp muri n nj dhom fmijsh stakohet nprmjet

nj elsi afr shtratit. Pr nj orientim m t mire, elsi
duhet t jet i ndriuar.
Ndriimi i elsit i shrben orientimit ose kontrollit t

gjndjes s elsit.
Ndriim orientues
Shpesh sht e nevojshme, psh. sipas rregullores s

reparteve, q elsat e dritave, pr arsye orientimi, t jen
me ndriim. Kt detyr e kryejn sinjalizues me ndriim,
q prbhen nga nj llamp neoni dhe nj rezistenc
sigurie.
Ato vendosen n nj qark instalimi seri dhe qndrojn
paralel me pjesn e elementit t kontaktit.
N gjndje t stakuar, pra kur elementi i kontaktit sht i
hapur, rrjedh nj rrym e vogl prej 1 mA nprmjet qarkut
seri nga llampa e neonit dhe ndriimi i prgjithshm.
Nse ndriimi i prgjithshm aktivizohet nga mbyllja e
elementit t kontaktit, t dy skajet e sinjalizuesit t llamps
kan t njjtin potencial elektrik; llampa e neonit fiket.
Gjat przgjedhjes s kutis s elsit duhet patur
parasysh q llampa e neonit t ndrioj tej pr tej.
Ndriim kontrolli
Gjat ndriimit t kontrollit, gjndja e elementit t kontaktit

tregohet nprmjet nj sinjalizuesi me drit. Neutri sht i
nevojshm pr mbylljen e ndriimit t kontrollit.
Zbatimi
Sistemet e vajit dhe t gazit duhet t ndizen n raste

rreziqesh. N elsin dypolsh (L1 dhe N), gjndja e takuar
e kontaktit duhet t tregohet nga nj llamp kontrolli.
Detyra
6.5.1 Ndriim kontrolli

N dern e nj dhome, ku sht vendosur impianti i
ngrohjes qndrore me gas sht instaluar nj els me
ndriim Q1 pr ndriim t prgjithshm E1 dhe els
kontrolli Q2 t sistemit t ngrohjes E2. Ndriimi dhe ngrohja
jan t lidhur me qarqe energjie elektrike t ndar nga njri
tjetri.
Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut dhe skemn e

kalimit t rryms n lidhje logjike.
13
6.6 Qarku seri
Problem
Ndriimi n nj dhom ndnjeje duhet t instalohet n mnyr

t till, q dy grupet e llampave t tavanit t mund t fiken e
t ndizen secila m vete.
Llampa e dhoms s ndjenjes mund t lidhet n rrjet

nprmjet dy elsave ose nj elsi seri.
Qarku els seri
Nj els seri prdoret n rastet kur dy llampa, dy grupe

llampash ose dy kalime rryme t nj llampe duhet t
fiken/ndizen secila m vete.
Ai prbhet nga dy kontakte normalisht t hapur, t pavarur
nga njri tjetri brnda t njjts kuti. T dy kta kontakte
bashkohen/ realizojn kontaktin n nj pike t prbashkt, q
shnohet n els me P (Pol) me (shigjet) ose me nj
ngjyr.
Ndriues me dy grupe llampash
Ndriues me shum llampa prmblidhen shpesh n dy grupe

llampash.
Detyra
6.6.1 Ndriues me disa llampa
N nj dhom ndenjeje llampa duhet t lidhet me rrjetin me
dy grupe t ndryshme llampash 3x60 W dhe 2x 60 W
npmjet nj elsi seri.
Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut n lidhje logjike.
6.6.2 Dy llampa
N nj dhom ngrnieje duhet t lidhet ndriimi i prgjithshm
E1 dhe nj llamp muri E2 nprmjet nj elsi seri.
Vizatoni nj skem t prgjithshme t qarkut me elsa dhe
skemn e kalimit t rryms n lidhje logjike.
14
6.7 Qarku grup
Problem
Roleja e nj dere dhe dritareje t madhe n nj dhom

ndenjeje duhet t komandohet elektrikisht.
N teknikn e instalimit prdoren grupe elsash pr

ngritjen apo uljen e roleve, grilave etj.
Grupet e elsave
Kta elsa kan tre pika kontakti. Zakonisht jan elsa

rrotullues ose elsa me dy pozicione.
Motort q vn n lvizje (mekanizimin)
Ngritja dhe ulja e mekanizmave t till si grila mund t

arrihet nprmjet ndryshimit t drejtimit t motorve me
ndihmn e grupeve t elsave. Pasi grila arrin pozicionin
e siprm dhe t poshtm motori fiket vet nprmjet elsit
fundor.
Tek grilat role me mekanizma lvizse, motori sht
integruar n gril n mnyr t till q t mos duket nga
jasht. Tek grilat me flet, motori v n lvizje nj val, e
cila nprmjet litarve mbajts on n ngritjen dhe uljen, si
dhe pozicionimin e pjerrt t fletave.
Shnim
Ndrmjet dy pikave t kontaktit t motorit pr lart dhe
posht, ndodhet nj kondensator pr ndryshimin e
drejtimit. Prandaj, motort q vn n lvizje shum rrole
(grila) nuk lejohet t lidhen tek i njjti grup elsash, sepse
kondensatort q i prkasin elsave t ndryshm pr
pozicionet posht dhe lart mund t ojn n ndikimin e
elsave tek njri tjetri. Kur kemi t bjm me disa motor
nevojitet prdorimi i grupeve t elsave ose elsat
shumfijor.
Detyra
6.7.1 Mekanizmi q v n lvizje rolen (griln)
N nj dhom ndenjeje roleja vihet n lvizje elektrikisht.

kalimit t rryms n paraqitje t zbrthyer.
6.7.2 Laborator fotografik
N hyrje t dhoms s errt t laboratorit fotografik duhet

t ndizet drita. Brnda vet laboratorit duhet t bhet kalimi
nga drita e tavanit E1 n dritn e kuqe E2 dhe n
sinjalizuesin me ndriim H1 me an t grupit t elsave.
15
6.8 Qarku deviat 1
elsi 1 elsi 2 Llampa Problem
0 0 0
0 1 1 Nj llamp E1 duhet t fiket e t ndezet sipas dshirs
1 0 1 nga dy vnde t ndryshme me elsat Q1 dhe Q2.
1 1 0 Tabela e dhn tregon kombinimet e mundshme t
elsave, ku 0 do t thot q elsi nuk sht n pun,
Tabela e vrtetsise pra drita sht e fikur dhe 1 do t thot q elsi sht
n pun, pra drita sht e ndezur.
N praktik dritat fiken/ndizen me els me dy

pozicione.
elsi deviat
Njra nga tre pikat e lidhjes t nj elsi deviat (me dy

pozicione) njri shnohet me P (Pol), me (shigjet)
ose me ngjyr.
N secilin prej ktyre dy pozicioneve t elsit ka nj
lidhje pruese nga poli pr tek njra born. Kjo form
e ndrtimit t kontaktit t elsave quhet kontakt me
ndryshim pozicioni ose shkurt deviat.Qarku
Poli i elsit me dy pozicione Q1 lidhet me fazn, poli i

elsit me dy pozicione Q2 lidhet me neutrin nepermjet
llamps.
Dy pikat e tjera t kontaktit t elsit lidhen n mnyr
t till t alternuar me njri tjetrin, q drita t vizatohet
n gjndje t stakuar. Kto dy prcjellslidhjeje quhen
,,Prcjells korrespondues.
Shnim
T 4 gjndjet e takimit t qarkut me elsa deviat jan
paraqitur t thjeshtzuara si skica qarku.
Rnditja e vizatimit prputhet me rnditjen e t dhnave
t tabels s vrtetsis.
Pjest, q kan tension por nuk e mbyllin qarkun
vizatohen me t kuqe; Pjest q kan tension dhe
mbyllin qarkun vizatohen me t kuqe t theksuar. Neutri
N vizatohet me t zez t theksuar.
16
Shmbull
Tek shkallt, llampa duhet t ndizet nga dy vnde t
ndryshme.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n lidhje logjike duke u
bazuar tek skema e prgjithshme e qarkut.
Theksoni me ngjyr dy prcjellsit korrespondues.
Zgjidhja
Detyra
6.8.1 Qark elektrik me ndrprerje me dy deviate.

N nj korridor, llampa e tavanit duhet t ndizet e fiket nga
dy vnde t ndryshme. Nn njrin els deviat duhet t
instalohet nj kontaktmbrojts prize dhe afr raftit t
rrobave nj llamp muri me els.
Vizatoni nj skem t prgjithshme t qarkut dhe skemn e

6.8.2 Qark elektrik deviat me priza
Vizatoni n paraqitje t zbrthyer skemn e kalimit t

rryms pr skemn e prgjithshme t qarkut me elsa dhe
theksoni me ngjyr dy prcjellsat korrespondues.
17
6.9 Qarku deviat 2
Problem
Gjat zvendsimit t nj elsi t prishur deviat, mund

t konstatohet, se ai sht i lidhur ndryshe; Faza nuk
qndron tek borna P (Pol).
Qarku dhe funksioni i ktij qarku tjetr deviat duhet t
analizohen.
Qarku
Bornat e dy elsave deviat mund t lidhen edhe n

mnyr tjetr me njra tjetrn.
Pr tipin tjetr t qarkut sht karakteristike q t dy
bornat P (Pol) t elsit deviat t bashkohen me njra
tjetrn; ky prcjells sht prcjellsi korrespondues i
qarkut.
Dy bornat e tjera jan gjithashtu t lidhura me njra
tjetrn; n njrn prej ktyre lidhjeve bashkangjitet faza
me telin tjetr t llamps.
Avantazhi
N t dy elsat me dy pozicione ndodhet faza. N

raste t caktuara mund t kursehet nj tel/kabull n
krahasim me qarkun normal me dy pozicione. Kjo
ndodh kur priza instalohet posht elsit.
Prandaj ky qark quhet edhe qarku deviat kursimtar.
Disavantazhi
Qarku kursimtar deviat nuk mund t zgjerohet me tre

pika veprimi (qarku me ndrels), sepse ka vetm nj
prcjells korrespondues.
els deviat me ndriim
elsat deviat mund t pajisen me nj llamp neoni

(llamp orientimi). Ky funksion sht i mundur tek t dy
tipet e qarqeve.
18
Qarku seri me dy pozicione
Nse nj ndriues me shum llampa me dy grupe

llampash duhet t ndizet nga dy vnde, ather duhet
instaluar nj qark deviat seri. Si elsa mund t prdoren
nga nj els deviat me nj pllak qendrore t
prbashkt ose nj els deviat seri i veant.
Tek nj els deviat seri jan dy kontakte komutimi dhe 6
pika takimi t bashkuar n nj kuti, q mund t instalohet
n nj priz t zakonshme pr pajisje. Ndriimi orientues
nuk mund t instalohet pr arsye t mungess s vndit.
Detyra
6.9.1 Qarku kursimtar deviat

Ndriimi i nj korridori sht instaluar sipas skems s
prgjithshme t qarkut. Tek t dy elsat jan montuar
llampa neoni q shrbejn si ndriues orientimi.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n lidhje logjike.
6.9.2 Numrat e prcjellsve
N t tre qarqet deviate segmentet e prcjellsve jan

vn emrtimet me shkronjat A, B, C dhe D.
Jepni n tabel pr do qark deviat numrat dhe tipet e
prcjellsve (L1, N, PE, prcjells t tjer). Veproni n t
njjtn mnyr pr qarkun normal dhe qarkun kursimtar
deviat.
6.9.3 Krkimi i defekteve
Nj qark deviat ka defekt. elsi 1 elsi 2 Llampa

a) Me far lloj qarku deviat kemi t bjm, kur gjat 0 0 0
llamps s ndezur, t tre bornat e dy elsave jan t 0 1 0
lidhura n tension. 1 0 1
1 1 0
b) Prcaktoni shkakun e defektit, kur llampa ndizet vetm
sipas nj kombinimi t vetm elsash.
6.9.4 Qark i zgjeruar deviat

Vizatoni nj skem t prgjithshme qarku dhe skemn
6.9.5 Qark seri deviat

N nj dhom ndnjeje dy llampat e murit fiken/ndizen
nga dy vnde nprmjet nj elsi deviat seri.
19
6.10 Qarku me ndrels
Problem
elsi 1 0 0 0 0 1 1 1 1
elsi 2 0 0 1 1 0 0 1 1 Nj llamp E1 fiket dhe ndizet nga tre elsa Q1, Q2 dhe
elsi 3 0 1 0 1 0 1 0 1 Q3, sipas dshirs.
N tabeln e funksionit jan dhn t gjitha kombinimet e
Llampa 0 1 1 0 1 0 0 1 mundshme t gjndjes s elsave (gjndjes s takimit t
elsave).
Me nj qark me ndrels nj llamp mund t ndizet nga

disa vnde.
Ndrelsi (Invertitori)
Nga tre pikat e kontaktit t nj ndrelsi, dy jan emrtuar

nj P, me , ose me ngjyr. Duke iu referuar tekniks s
qarqeve, ndrelsi sht nj els komutator dypolsh me
lidhje t brndshme t kryqzuar mes elementve t
kontaktit. Prandaj, nj ndrels mund t prdoret edhe si
els deviat.
Qarku me ndrels
Nj qark me ndrels prbhet nga elsa deviat dhe t

paktn nga nj ndrels. Ai sht nj zgjerim i qarkut
deviat normal. Dy prcjellsit korrespondues t ktij
qarkundrpriten n mnyr t till q korresponduesit e
njrit els deviat lidhen tek dy bornat P t ndrelsit, dy
korresponduesit e tjer t lidhen tek dy pikat e tjera lidhs t
ndrelsit.N do moment sht e mundur t montohen
ndrelsa t tjer pr vnien n pun t pikave t tjera
lidhse.
Qarqet me ndrelsa jan t vshtira pr t u realizuar;
Prandaj, tek m shum se tre pika kontakti q vihen n
pun, preferohen veanrisht qarqet me impulse. Edhe tek
qarqet me ndrelsa mund t vendosen llampat e neonit si
llampa orientimi.
Detyra
6.10.1 Qarku me ndrels

N nj kuzhin, llampa duhet t ndizet nga tre vnde.

6.10.2 Qarku me tre ndrelsa
Nj qark me ndrels sht ndrtuar vetm me

ndrelsa.
20
6.11 Dimeri me rrotullim
Problem
Intensiteti i ndriimit t komandohet njtrajtsisht.Pr kt,

njri nga dy elsat deviat t instaluar duhet t
zvendsohet nga nj dimmer.
Funksioni
Dimmer-at jan elsa, triaku i s cilve l t deprtoj nj

pjes pak a shume t madhe t rryms alternative
sinusoidale.
Triaku nxitet me an t nj rezistence, e cila ndryshohet
nprmjet nj butoni rrotullues. Prve ksaj, nprmjet
shtypjes s butonit ose t njrit skaj t kontaktit mund t
vihet n pun elsi deviat. Vetm kur vihet n pun ky
els llampa shkeputet nga rrjeti. Zakonisht dimerin e
mbron nga ngarkesa e teprt nj sigures pajisjeje.
Simbolet e qarkut me elsa.
Paraqitja e qarkut t brndshm t komplikuar t dimmer-it

nuk na ndihmon shum pr t kuptuar instalimin. Simboli i
dimmer-it sht i normuar vetm n paraqitjen njfijore.
Tek paraqitja shumfijore shfrytzohet mundsia e dhnies
me m pak detaje t informacioneve n lidhje me pikat e
lidhjes dhe pjest prbrse brnda nj vije t plot.
Qarku
elsi ndrprers dhe elsi deviat zvendsohen me

dimer; ndryshime t tjera nuk jan t nevojshme.
Ndryshimi i bardhsis s drits tek dimerat me buton
rrotullues sht i mundur vetem n pikn e aktivizimit t
dimerit.
Detyra
6.11.1 Qarku deviat me dimer
Pr skemn e prgjithshme t qarkut vizatoni skemn e
6.11.2 Qarku i dyfisht deviat me dimer
N nj qark t dyfishte me katr celesa deviat, njri nga

celesat duhet t zvendsohet me dimer.
21
6.12 Skema instalimi
Problem
N skicn e nj dhome ndnjeje jan vizatuar nga

arkitekti mobiljet dhe pajisjet elektrike, si drita, elsa,
priza. Kto t dhna duhet t plotsohen tek nj skem
instalimi.
Pr krijimin dhe leximin e nj skeme instalimi nevojiten
njohuri si pr simbolet e elsave t pajisjeve elektrike
dhe pr qarqet e tyre, si dhe pr simboliken e skemave
t ndrtimit.
Skica e ndrtess Sipas DIN 1356
Tek skema e instalimit, instalimet elektrike vendosen

brnda skics s ndrtess. Pr kt sht m e
prshtatshme skica me seksion prerjeje; ajo paraqet nj
prerje n 1 metr lartsi, dhe n at mnyr q t
prfshihen dritaret dhe dyert.
T dhnat e prmasave
Njsit matse te prmasave n nj skic ndrtese

duhet t jepen bashk me shkalln. Zakonisht prdoret
njsia matse cm; por, ndeshet shpesh edhe kombinimi
cm/m, ku vlen si me posht:
Prmasat nn 1 m: t dhnat n centimetr
Prmasat mbi 1 m: t dhnat n meter
Hapjet n mur
a)
b) a) Der pa prag, lidhja e ders majtas
c) b) Der me prag vetm n njrn an, lidhja e ders
djathtas
d) c) Der dopjo me shin
e) d) Arkitrau, binari (pozicioni sipr rrafshit t prerjes
f) e) Kalim pa prag, 88,5 cm i gjr/ 2,135 m i lart
g) f) Dritare me dopjoxham, 1,76 m e gjer/ 1,26 m e gjat
Shkallt
Ngjitja e shkallave sipas drejtimit t shigjets.

a)
b) a)Shkall mbi dy kate, drejtimi djathtas

c) Pjesa e shkalls n form u-je ndodhet posht rrafshit
t prerjes
d) b)Shkall, me nj drejtim, majtas
Zgafella
a) a) Oxhaku
b) b) Zgafell ajrosjeje
c) c) Zgafell ajrosjeje
Lnd
a) a) Mur prej gurve plastik

b) b) Hapja, pa material plastik n rrafshin e prerjes
c) c) Beton
d) d) Beton me elik
e) e) Copa t gatshme betoni
f) f) Dru (Dru me prerje trthore, dru me prerje gjatsore)
g) Dhe (tok)
22
Zonat e instalimit
Pr arsye sigurie, montimi i elsave, prizave dhe kutiave

shprndarse; si dhe zgjatimi i telave n mure duhet t
bhet n zonat e mposhtme t instalimit:
Zona vertikale e instalimit:
Distanca nga dyert, +15 cm

15 cm
dritaret dhe qoshet e murit - 5 cm
Zonat horizontale t instalimit:
Zona 1 Distanca nga dyshemeja 30 cm15cm

Zona 2 Distanca nga dyshemeja +20 cm
100 cm
- 10 cm
(vetem tek pllakat e zdrukthit)
Zona 3 Distanca nga tavani 30 cm15 cm
elsi Distanca nga dyshemeja 115 cm
Priza Distanca nga dyshemeja 105 cm
(vetem tek pllakat e zdrukthit)
Kabllot pr tek pajisjet jasht zons s instalimit mund t

vendosen vetm vertikalisht.
N tavane dhe dysheme kabllot duhet t vendosen duke
ndjekur rrugn m t shkurtr.
Format e instalimit
Instalimi klasik
Tek instalimi klasik kutia shprndarse vendoset posht
tavanit dhe lidhet me elsa, priza dhe llampa n zonat e
instalimit nprmjet kabllove. Pajisjet e mdha, si lavatriet,
sobat etj, marrin kabllo t veant.
Prdorimi i prizave lidhse t pajisjeve.

Prdorimi i prizave lidhse t pajisjeve sht m i mir,
sepse n krahasim me prizat normale t pajisjeve kan nj
volum prize m t madhe (thellsia ose 70 mm).
Rrugt e kabllove jan zakonisht m t shkurta dhe gjat
punimeve n shprndarjen e kabllove nuk sht nevoja t
dmtohet tapeti.
Qarqe rryme t ndara.

Tek format e instalimit t paraqitura m lart parashikohet
pr do dhom nj kombinim i qarkut t ndriimit me
qarkun e prizave. sht gjithashtu e mundur q ndriimi
dhe prizat e dhomave t instalohen si qarqe t veanta. Kjo
form instalimi krkon m shum pun, por jep m shum
siguri pr pajisjet.
Prdorimi i kutiave shprndarse qndrore.

Tek konstruksionet e gatshme dhe tek ndrtesat e zyrave
instalimi bhet pjesrisht me kutia shprndarse, q jan
montuar n pozicione qndrore n mur ose n tavan. Prej
andej kabllot drejtohen tek zonat e instalimit pr tek pajisjet
elektrike. N rast ndryshimesh t mvonshme, psh. ndarje
ndryshe e dhoms ose prdorim ndryshe, duhet t
prshtatet vetm qarku n kutin e shprndarjes.
23
Skema e instalimit Sipas DIN 40719
Pajisjet elektrike duhet t vendosen n skic n

pozicionin e duhur. Paraqitja e kabllove mund t mos
bhet, por elsat, prizat, kutit shprndarse dhe
konsumuesi duhet t i bashkrenditen qarqeve t rryms
me an t shifrave.
N legjend duhet t jepet:

Mnyra e shtrirjes s kabllit
Teknologjia e pajisjes
Masat e siguris
Lloji i mbrojtjes s pajisjeve
sht mir q skema e instalimit t plotsohet me nj

skem t prgjithshme t qarkut elektrik, ku jepen vndi i
matsit t energjis dhe shprndarja e rryms.
Skema e prgjithshme e qarkut elektrik
N nj skem t prgjithshme t qarkut elektrik sht

mire q t paraqiten t gjitha informacionet kryesore rreth
shprndarjes s energjis nga burimi/ushqimi deri tek
konsumatori.
Ktu prfshihen:
Kabulli/ prcjellsi: tipi i prcjellsit, prerje trthore

Kutia e siguresave e gjith baness: Madhsia, tipi,
siguresa
Matsi i energjis: Madhsia, ndarja, siguresat,
kabllot kryesor: Tipi i kabllit, prerje trthore
Shprndarja: Madhsia, tipi, ndarja e qarqeve t rryms,
siguresat, elsat
Masa sigurie: Mbrojtja nga prekja direkte, mbrojtje
shtes, psh. balancimi i potencialit elektrik
Kabllot pr tek konsumuesi: Tipi i kabllit, prerje trthore
Lartsit e montimeve: elsi, prizat
Detyra
6.12.1 Dhoma e ngrnies
N skicn e dhoms s ngrnies jan shnuar pajsjet

elektrike dhe kabllot. Vizatoni skemn e kalimit t rryms
n lidhje logjike.
6.12.2 Korridori
N skicn e korridorit jan shnuar pajisjet elektrike dhe

kabllot. Vizatoni skemn e kalimit t rryms n lidhje
logjike.
24
6.12.3 Banes me dy dhoma
N skicn e nj banese me dy dhoma sht vizatuar mobilimi.
a) Hartoni nj skem instalimi n shkalln 1:100, me qark t kombinuar drite dhe prizash. Etiketoni pajisjet me numrat e
qarqeve t rryms.
b) Hartoni skemn e prgjithshme t qarqeve elektrike t instalimit.
6.12.4 Nj banes 3-dhomshe
Nj ndrtues ka vizatuar mobiljet brnda skics s shtpis s tij me tre dhoma.

a) Hartoni nj skem instalimi n shkalln 1:100 me qarqe t veanta rryme pr llampa dhe priza. Etiketoni me shnimet
prkatse pajisjet elektrike.
b) Jepni edhe skemn e prgjithshme t qarqeve elektrike.
25
7.1 Qarku me impuls
Problem
N nj bodrum, qarku duhet t ndryshohet me sa m pak pun

instaluese n mnyr t till q ndriimi t mund t ndizet e
fiket nga dy vnde t ndryshme.
Duke prdorur qark me impuls, zgjerimet/shtesat mund t

bhen me shum pak pun instaluese.
elsi me impuls
Nj bobin q prshkohet nga rryma mbyll nj kontakt elsi

(els normalisht i hapur ose deviat) n mnyr
elektromagnetike. Kur bobina mbetet pa rrym, ajo kthehet n
gjendjen fillestare t qetsis, ndrsa elsi mbetet tek
pozicioni i ri. Kjo arrihet nga bllokimi mekanik i kontaktit. do
impuls mbi bobin ndryshon edhe gjndjen e pozicionit t
kontaktit.
Butoni
Si els pr bobinn mund t prdoret nj buton. Ky, n

krahasim me elsat e tjer, kthehet prsri n pozicionin
fillestar, sapo forca lvizse q ushtrohet mbi t nuk sht m.
Qarku
elsat me impuls bjn pjes tek grupi i rleve dhe

kontakteve. Mes tyre dallojm qarkun ndihms t rryms q
v n pun bobinn dhe qarkun kryesor t rryms me kontakte
pr ndezjen e llampave, makinave, pajisjeve etj.
Mnyra e veprimit t qarkut dallohet qart tek skema e kalimit
t rryms n paraqitje t detajuar. Ktu, faza L1 vizatohet lart
dhe nuli N vizatohet posht.
Katr fotografit tregojn gjndjet e ndryshme t kontaktit n
qarkun ndihms dhe qarkun kryesor.
elsat e impulsit instalohen n kutit e shprndarjes afr
konsumatorit ose tek kutia e matsit t energjis ose ne nje
shin n kutin shprndarse. Ata prdoren zakonisht kur
konsumumatori duhet t ndizet nga vnde t ndryshme.
Numrat e prcjellsit jan shum m t vegjl se tek qarku
deviat dhe qarku me ndrels.
26
Ndriim orientimi
Tek butonat mund t montohen llampa neoni pr 220 V,

q shrbejn si llampa orientuese, paralel me mbyllsin.
Ata qndrojn n nj seri me bobinn e elsit me
impuls, n mnyr q n rast mbingarkese t llamps me
kandel, bobina me rle t lshoj zhurm dhe t nxehet.
Vnde t ndryshme veprimi
Qarqet me impuls mund t vihen n pun nga shum

vnde veprimi. Tek t gjith butonat nevojiten vetm
kabllot me dy fije/prcjellsa; butonat vendosen paralel
me njri tjetrin.
Tension sigurie/ tension i ult
N raste t veanta, psh. pr arsye sigurie, si tension

komandues prdoret tensioni i ult/ i parrezikshm. Gjat
instalimit duhet patur kujdes q keto dy linja/ kabllo t
niveleve t ndryshme t tensionit t ndahen pa problem
nga njeri tjetri.
a)
Detyra
7.1.1 Qarku i impulsit

Nj llamp ndriuese duhet t ndizet me rle impulsi nga
nj vnd. N kt rast mund t przgjedhim mes tre
mundsive pr montimin dhe vnien n pun t elsit
me impuls.
els me impuls:
a) N kutin shprndarse n dhom
b) Tek shprndarsi,tensioni komandues 220 V
c) Tek shprndarsi, tensioni komandues 8 V
Vizatoni skemn e kalimit t rryms t t tre qarqeve n

lidhje logjike.
7.1.2 Qark i shumfisht me impuls
Vizatoni skemat e prgjithshme t qarqeve elektrike dhe

skemn e kalimit t rryms pr qarkun e dhn me
impuls, nprmjet paraqitjes logjike.
7.1.3 Tabela e vrtetsis

S3 S2 S1 Bobina K1 Kontakti K1
N nj qark me impuls tre butonat S1, S2, S3 veprojn 0 0 0
mbi bobinn e rles K1.
0 0 1
b) Shnoni n tabeln e vrtetsis, se n far kushtesh
takuese trheq bobina K1.
c) Bni nj prshkrim rreth lidhjes takuese t tre butonave.
Shnoni n tabel pr secilin nga tet rreshtat e tabels

s vrtetsis gjndjen e kontaktorit K1 n nj kolon
tjetr. Bni kujdes q pr do kalim pr tek rreshti tjetr,
bobina e rles duhet t jet pa energji brnda saj.
27
7.2 Ndriimi i shkalls-Qarqet me rle kohe
Problem
N nj godin shumkatshe, ndriimi duhet t mbetet i

ndezur vetm pr nj far kohe pasi sht takuar
butoni; pra, fikja duhet t bhet n mnyr automatike.
Fikja dhe ndezja e llampave me gradim kohe t nj
shtpie me shkall bhet me an t rles s kohs
brnda automatit t kohs s dritave t shkalls.
Rlet e kohs
Tek proceset e takim/stakimit t drits n varsi t

gradimit t kohs dallojm dy tipe vonese; n trheqje
dhe n rnie.
Tek vonesa n trheqje, kontaktet e rles s kohs
vihen ne pun vetm pas nj kohe t caktuar, pasi
sht dhn komanda e ndezjes/takimit.
Tek vonesa n rnie, kontaktet mbeten edhe pr pak
koh n gjndje pune, megjithse rlet e kohs nuk
jan t lidhura m me tensionin.
Lloji i voness duhet t bhet i qart n skemn e

qarkut elektrik. Kjo mund t bhet e dallueshme tek
bobina e rles;
por zakonisht, ndryshimi i drejtimit t voness duhet t
shnohet me nj gjysmrreth tek kontaktet
(kontaktort). Tek paraqitja e detajuar e kontakteve
duhet t jepet lloji i voness tek do kontakt (pik
kontakti)
Vonesa kohore ndodh zakonisht elektrikisht (qark me
rezistenc dhe kondensator) ose eleketronikisht (qark i
integruar me lexues/numrues)
Automati i drits s shkalls

Automati i drits s shkalls pajiset me rle kohe
vonuese n fikje dhe montohet n kutin e matsit t
energjis ose n kutin shprndarse. Koha e voness
mund t gradohet nga 30 s deri n 5 minuta. Nprmjet
takimit t nj elsi tjetr (deviat) mundsohet ndriimi i
vazhdueshm.
Pr arsye sigurie jan t rndsishme krkesat e
mposhtme:
Ri-aktivizimi i elsit gjat kalimit t kohs
Ndriim orientues i butonave
Dimer automatik pas mbarimit t kohs.
Tek fabrikime ndryshme mund t dallojm 3 qarqe t
ndryshme.
Qarku 1
Automat me 3 prcjells (e lidhur n tre linja)
Faza tek butoni (e komanduar nga faza L)
Pa mundsi ri-takimi
Kutia shprndarse me 4 linja n shtpin me
shkalla.L1 (faza) + N +fija komanduese+fija e llamps=
teli i llamps+tokzimi
Qarku 2
Automat me lidhje me 4 prcjells
L tek butoni (komanduar nga L)
Me ri-aktivizim
Kuti shprndarse n shkall, me 5
percjells /fije
L1+N+fije komanduese+fije llampe+tokzues
28
e
Qarku 3
Automat me 3 prcjellsa
N tek butoni (komanduar me N)
Pa riaktivizim
Kuti shprndarse n shkall, me 4 fije N+fije
komanduese+fija e llamps+ tokzimi
Shnime
Ndezja e drits s prhershme bhet n mnyr njfijore
n qarkun kryesor t rryms ose n mnyr dyfijore n
qarkun kryesor dhe komandues t rryms.
Ka fabrikate q lejojn mundsi t ndryshme lidhjeje.
Automate elektrike t plota t kohs nuk kane kontaktor
mekanik, por nj els elektronik (Triak).
Detyra
7.2.1 Automat me ri-aktivizim
N ndriimin e shkallve t nj shtpie me qera duhet t
prmbushen kto kushte:
Riaktivizimi
Ndriim orientues edhe gjat kohs q llampat ndriuese
jan t ndezura.
els pr ndezjen e drits s prhershme.
Priza posht elsave buton.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n lidhje logjike pr t
dy katet.
7.2.2 Automat me tre prcjells
N shkallt e nj shtpie me tre kate, ndriimi fiket ngadal

nprmjet nj automati me tre prcjells. sht i
mundshm edhe kalimi tek ndriimi i prhershm. elsat
butona ndodhen n pruesin e jashtm dhe jan t
ndriuar.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n lidhje logjike dhe
skemn e prgjithshmet qarkut elektrik.
7.2.3 Krahasim
Analizoni tre tipet e qarqeve t automateve t dritave t
shkalls dhe hidhni rezultatet n nj tabel. Kriteri/ Qarku 1 2 3
Rryma e llamps npr buton
Kalon npr N
Ndriimi orientues i ndezur
gjat kohs s paraprogramuar
29
7.3 elsat elektronik
Problem
Gjat rinovimit t nj dhome ndnjeje, tre elsat

mekanik t nj qarku me ndrels duhet t
zvendsohen me nj dimer sensor q lidhet me nj
buton sensor dhe nj buton mekanik.
Mnyra e veprimit
elsat elsat elektronik t instalimit prbhen nga tre grupe:
Kontakti elektronik (1)
Komanduesi elektronik (2)
Sinjalizuesit (3)
Elementi i mirfillt takues sht nj Triak(els
elektronik), q prmbush funksionin e tij takues vetm
me rrym alternative. N gjndje t stakuar, ai nuk e
realizon lidhjen mes hyrjes () dhe daljes
().Komanduesi elektronik (2) prpunon sinjalet e
takimit dhe i prcjell ato si urdhra takimi pr tek kontakti
elektronik (1). Pjesa m e madhe e elementve
prbrs t komandimit mund t prmblidhen n nj IC
(qark i integruar).
Sinjalizimi kryhet nprmjet elementve prbrs t
integruar ose t jashtm, sensorve 3). Ata mund t
reagojn ndaj zhurms, rrezatimit infra t kuq ose
lvizjes ose mund t lirojn nj rrym drejtuese shum
t vogl nga kontakti i nj elektrode prej njeriut.
Prdorime/zbatime
elsat (butonat) e sensorve

Prekja e nj elektrode sjell dhnien e nj kontakti t
shkurtr, pavarsisht nga kohzgjatja e prekjes;
veprimi dhe lidhja prkojn me elsat butona (skema e
qarkut elektrik/kontakteve 1)
elsat e sensorve
Prekja e siprfaqeve t sensorve sjell dhnien e nj
kontakti t prhershm ose stakimin; Mnyra e
funksionimit sht ajo e nj rleje impulsi me butona t
integruar. sht e mundur edhe lidhja e pikave
(vndeve, pozicioneve) ansore n born (1) n formn
e butonave mekanik ose elektronik (skema e qarkut
elektrik 2).
Dimer sensor
Nga elsi i sensorit, nprmjet zgjerimit t funksionit
komandues lind dimeri sensor. Prekja e shkurtr sjell
takimin/stakimin, prekja m e gjat aktivizon funksionin
dimer. Pikat ansore/dytsore lidhen si tek elsi i
sensorit (skema e qarkut elektrik 2)
Dimeri me buton
Dimeri me buton prputhet me dimerin sensor, por si
sinjalizues ka nj buton t montuar mekanik me nj
ngritje t vogl t jashtme. Kshtu ai ka avantazhet e e
nj elsi sensor pa t metat e tij (probleme kontakti n
siprfaqen e prekshme, kapacitetin e kabllove/linjave).
30
Dimer me gradim kohe
Ky els i plot elektronik takohet me nj buton sensor

ose buton me prekje t leht. Pas fazs me drit t
bardh t paragraduar t1 5 min, elsi fillon vetvetiu t
shuaj ngadal ndriimin. Faza e dimerit t2 zgjat nj
minut. Nprmjet ksaj arrihet siguri dhe komoditet i
lart n dhomat
q prdoren rralle apo n shkallt e shtpive.
elsat e zakonshm (t shkallve t shtpive)me

gradim kohe mund t prshtaten pr dimerin me gradim
kohe duke ndryshuar poziconin e telit nga nj born tek
tjetra n kutin shprdarse.
Duhet t mbahen parasysh ndryshimet mes elsave,
neutri N duhet t lidhet pjesrisht me dimerin me gradim
kohe.
Ndriimi orientues
elsat elektronik (1) mund t ndriohen pjesrisht me

llampa neoni. N kto raste mund t ndriohen edhe
vndet dytsore. Qarqet ndahen nga njri tjetri. Tek
vndet dytsore (2) nevojiten zakonisht tre kabllo. Tek
butonat mekanik (3) duhet t zgjidhet zbatimi me tre
borna.
Detyra
7.3.1 Ndriimi i dhoms s ndnjes

Gjat renovimit t nj dhome ndnjeje duhet t
zevndsohen tre elsa mekanik t qarkut me
ndrels me nj dimer sensor q lidhet me nj buton
sensori dhe nj buton mekanik.
Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut elektrik dhe
7.3.2 Dimeri me buton

N nj qark me impuls duhet t zvendsohet elsi me
impuls me nj dimer me buton.
Vizatoni dy skemat e kalimit t rryms n lidhje logjike.
Shnoni pajisjet, q jan t nevojshme n rast
ndryshimesh.
7.3.3 Dimer me gradim kohe

Tek sistemi i ndriimit t shkallve t shtpis do
zvendsohet automati me tre prues n kutin
shprndarse.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms e t dy sistemeve t
instalimit n lidhje logjike.
31
8.1 Sistemet e citofonis dhe t hapjes s ders
Problem
N nj shtpi duhet t vihet n pun/ aktivizohet nga dera

e oborrit dhe dera e shtpis nj zile elektronike.Brava e
ders s oborrit duhet t hapet n mnyr elektrike nga
shtpia.
Pajisjet
Pajisje sinjalizuese
Sistemet e thirrjeve (citofone)/ pajisjet sinjalizuese akustike
ndahen n katr tipe:
a) a) Zile dhe zhurmues/ gumzhues me ndrprerje
automatike.
b) ekii Wagner (1,2) ndrpret pr pak koh kalimin e
energjis pr tek bobina nxitse (3) dhe krijon nj lvizje
lkundse. Tek zilja ndodh goditja e guacks/mbshtjells
s ziles (6) nga gjuhza (5); Tek ,gumzhuesi, toni krijohet
nga goditja e ,spirancs (1) mbi brthamn e hekurit (4).
Fortsia e tingullit dhe frekuenca e goditjes mund t
ndryshohen tek vidha e gradimit (2).
c) b) Zile dhe gumzhues pa ndrprerje automatike
N bobin (3) rrjedh rrym alternative, kshtu q magneti i
prhershm (7) i spirancs trhiqet dhe shtyhet n mnyr
t alternuar.
c)Zile goditse, Gong
Gjat kalimit t energjis trhiqet nj kunj (8), q me
ndprerjen e rryms kthehet prap n vnd. Tek t dy
lvizjet, ky kunj godet n nj trup tingllues (9).
d)Zile elektronike
N nj qark elektronik krijohen dridhje elektronike q
bhen t dgjueshme n nj altoparlant. Pajisjeve
moderne nuk u nevojitet burim rryme t vazdueshme.
Hapsi i ders
Nj elektromagnet (1) liron dorezn q mbyll dern. Pr aq
koh sa rrjedh rrym, dera mund t hapet.
Ka edhe haps dyersh me nj mekanizm haps q e
mban llozin t zhbllokuar deri sa t hapet dera.
Transformatori
Transformatort e zileve jan transformator t veant

sigurie. Ata duhet t jen t kontrolluar dhe sigurt ndaj
qarqeve t shkurtra. Tensioni dals nuk duhet ta kaloj 12
V.
Transformatorve t zilevenuk u nevojiten element
sigurie as n hyrje t pajisjes as n pjesn dalse t saj.
32
Prcjellsit
Izolimi i prcjellsve sht m i dobt se tek prcjellsit
220 V. Prdorimi Dhoma Dhoma
Mbi Nn
t me Tok
savatim savatim
thata lagshtire
Pr t dhn prmasn e telit shrben diametri i tij. Duhet Linja
t bhet kujdes pr nj ndarje absolute me sistemet me YV Tub Tub Tub --- ---
tension t lart; N rast prdorimi t prizave t J-FY --- X X --- ---
kombinuara duhet t mbahet nj distance prej t paktn YR X X X X ---
80 mm.
J-Y(St)Y X X X X ---
A-2Y X X X X X
elsi buton
Sistemet sinjalizuese dhe ato pr hapjen e dyerve

komandohen nprmjet elsave buton. Si ndriim
orientues mund t prdoren vetm llampa ndriimi, pr
arsyet tensionit t ult. Rryma e tyre relativisht e lart
nuk kalon npr bobinn e pajisjeve elektromagnetike.
Prandaj, nevojiten butona me tre ose kater pika kontakti.
Tek nj ndrtes, ku banojn shum familje, tabela e
zileve duhet t jet e ndriuar.
Qarku
Dy prcjellsit 2L1 dhe 2L2 n dalje t transformatorit

jan t patogzuar dhe prandaj mund t ndizen t dy. Pr
aq koh sa butonat renditen sipas qarkut t paraqitur,
mund t kursehet nj fije kablli nga koridori pr tek dera e
oborrit. Pr arsye sistematike, tek qarqet e detajuara
duhet t aktivizohet gjithmon i njjti prcjells.
Detyra
8.1.1 Sistemet e zileve dhe hapjes s dyerve 1
N nj shtpi me dy familje duhet t instalohet nj sistem
zileje dhe nj sistem pr hapje dere me butona t
ndriuar. Vizatoni nj skem t prgjithshme qarku
elektrik dhe nj skem t kalimit t rryms n lidhje
logjike.
8.1.2 Sistemet e zileve dhe hapjes s dyerve 2
N nj shtpi pr tre familje jan instaluar butona pr zile

tek dera e oborrit, tek dera e shtpis dhe tek dyert e
secils hyrje. Hapja e ders s oborrit dhe e shtpis
duhet t bhet nga secila hyrje.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n paraqitje t
detajuar.
8.1.3 Sistemet sinjalizuese dhe t ndriimit.
Nj sistem zileje dhe hapje dere sht kombinuar me nj

sistem ndriimi. Pr arsye sigurie, ndriimi vihet n
fuksion nprmjet nj qarku me impuls me nj tension
aktivizimi/ komandimi 8 V.
Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut elektrik dhe
33
8.2 Sistemet telefonike
Problem
N nj klinik mjeksore duhet t instalohet nj sistem

telefonik q lidh dhomn e vizits me dhomn e pritjes.
Pajisjet
Mikrofon me karbon
N momentin kur membrana (1) dridhet nga valt e

tingujve, kokrrat e karbonit mblidhen bashk. Prej ksaj
ndryshon rezistenca dhe bashk me t edhe fuqia e
rryms elektrike. Rryma elektrike alternative gjat
komunikimit sht e barasvlefshme n frekuenc dhe
amplitud me valt e tingujve.
Marrs telefonie
Rryma alternative e zrit rrjedh npr bobinn vibruese

(2) dhe prodhon aty nj fush magnetike alternative (t
ndryshueshme), ku fusha magnetike e magnetit t
prhershm (3) dobsohet ose fuqizohet. Membrana (1)
trhiqet dhe shtyhet sipas ritmeve t njjta dhe prodhon
prsri val tingujsh.
Altoparlanti
Marrsi i telefonis dhe altoparlanti nuk ndryshojn n

mnyrn e ndrtimit, por n fuqin rezatuese.
Altoparlanti dhe marrsi i telefonis mund t prdoren
edhe si mikrofon. Nse valt e tingujve prplasen tek
membrana, n bobin lind tension (sipas ligjit t
induksionit). Rryma altnernative e zrit prputhet n
frekuenc dhe amplitud me valt e tingujve.
Qarku kryesor/baz
N gjndje qetsie kalon rryma elektrike e qetsis

(rrym q kalon kur pajisja apo sistemi elektrik sht
joaktiv) Nse flitet/nxirret z, rryma alternative e zrit
mbivendoset.
Sistem fols-dgjues
N mnyr q t dy pjesmarrsit n bised t mund t

dgjojn dhe flasin, lidhen bashk dy njsi t tilla me tre
prues gjithsej.
Gjat prshtatjes s rezistencs s brndshme, marrsi

telefonik dhe mikrofoni i secilit receptor mund t takohen
n seri. Mosvendosja e nj linje lidhse sht n dm t
fuqis s zrit.
Prdorimi i sakt i sistemeve t komunikimit presupozon
q njri pjesmarrs n bised t vihet n kontakt
telefonik me an t nj sinjali.
Sapo receptori B1 t ngrihet nga pjesmarrsi 1 i
biseds, pjesmarrsi 2 mund t thirret me an t
butonit S1.2. N momentin q t dy receptort jan t
ngritur, nuk mund t bhet m asnj thirrje. Kalimi nga
thirrja tek e folura realizohet me an t elsit S1.1.
34
Sistemet e citofonve n ndrtesat me shum
banesa.
N kt lloj ndrtesash sistemi i citofonve t dyerve

duhet t ndrtohet n mnyr t till q banuesit t mos
dgjojn bisedat e njri tjetrit.
Prandaj, elsi dypolar S1 pas ngritjes s receptorit B1
mbyll lidhjen e baness q sht prfshir n komunikim
duke e veuar/ izoluar nga banesat e tjera. N rastet kur
kemi shum banesa, sht nj rle kohe q nuk lejon
bllokimin pr nj koh t gjat t sistemit citofonik nga nj
fols.
Nj pajisje e prbashkt rrjeti furnizon sistemin citofonik
me tension t vazhduar dhe sistemin e zileve dhe hapjes
s dyerve me tension alternativ.
Tek ndrtesat e mdha, instalimi thjeshtzohet ndjeshm,
kur sistemi citofonik sht i kombinuar me sistemin
telefonik t shtpis dhe antart/folsit mund t
thirren/telefonohen nga tastiera dhjetshe.
Sistemet e komunikimit t alternuar
N dy pozicionet e lidhjes telefonike pajisjet e

komunikimit t alternuar kan vetm nj altoparlant q
shrbn pr t folur dhe pr t dgjuar. N nj els
altnernues katrpolar, tek vndi kryesor i marrjes s zrit
mund t przgjidhen tre gjndjet e ndryshme Marrja e
zrit- Stakimi- Dgjimi. N vndin e marrjes s zrit 1
mund t flitet, n vndin e marrjes s zrit 2 mund t
dgjohet; n pozicionin 2 vendoset gjndja tjetr
prkatse.
Detyra
8.2.1 Sistemi fols-dgjues
Mes zyrs dhe magazins sht instaluar nj sistem

komunikimi me mundsi thirrjeje t ndrsjellt.
detajuar.
8.2.2 Sistemi citofonik
Nj ndrtes me tre familje ka nj sistem citofonik dhe

hapje dere mes banesave dhe ders s ndrtess.
Prve ksaj, n do banes mund t prdoret zilja nga
dera e do banese. Me an t elsit n form piruni
mund t bhet kontakti mes pozicioneve komunikuese.
Vizatoni skemne kalimit t rryms n lidhje logjike.
8.2.3 Sistem citofonik me alternim
Pozicioni kryesor i marrjes s zrit tek nj sistem citofonik

me alternim sht paraqitur n planin e
pozicioneve/rnditjes.
Vizatoni gjith sistemin si skem q tregon kalimin t
rryms n lidhje logjike.
35
8.3 Sistemet e sinjalizimeve n raste rreziqesh
Problem
Salla e kompjuterave t nj firme duhet t pajiset me nj

sistem sinjalizimi pr raste rreziqesh. Ky sistem lshon
alarm n raste zjarri, tymi ose grabitjeje/vjedhjeje.
Sistemet e alarmit duhet t prmbushin kto kushte:

Furnizim me energji t pavarur nga rrjeti
Fshehtsin e pajisjeve
Masa kundr komandimit t gabuar, prcjellje e sigurt e
alarmit
Qark(qark i mbyllur rryme) sinjalizimi

Qarqet sinjalizuese punojn sipas parimit t rryms s
qetsis (qarkut t mbyllur). N gjendje qetsie kalon nj
rrym e vogl npr nj sinjalizuesi tek rleja K1. Kjo ka
realizuar nj trheqje, q boria H1 t mos jet e takuar n
tension. N momentin q sinjalizuesi ndrpret qarkun e
mbyllur (qarkun e rryms elektrike t qetsis) psh.
nprmjet hapjes s ders, kantaktin e ders S1, rleja
bie (parimi i qarkut t mbyllur ose i dobsimit t rryms)
dhe sistemi sinjalizues lshon alarmin.
Disa sinjalizues vendosen n nj rresht me qarqet e
siguris.
M t rndsishmit jan sinjalizuesit e mposhtm:

a) a)Sinjalizuesi buton
b) b)Sinjalizuesi n rast agresioni
c) c)Kontaktet hapse n dritare dhe dyer
d) d)Kontaktet magnet n dritare dhe dyer
e) e)Kontaktet kyse n llozin e ders, llozin bllokues
f) f)Kontakti i trheqjes s fijes n piktura
g) g)Sistemet e alarmit me kabll n xhama dhe tapeta
h) h)Sinjalizuesi i temperaturs me aktivizues bimetalik.
Linjat e sinjalizimeve/sinjalizuesve
Disa proese fizike, psh fotoefekti, prdoren n rast
rreziqesh vetm nse sinjalizuesi sht i lidhur n nj
burim ushqimi (zakonisht 12 V deri 30 V). N linjn e
sinjalizuesve, sinjalizuesit qndrojn paralale me njri
tjetrin dhe kan rrym elektrike qetsie prej afrsisht 100
A. Nse ata vihen n pun n rast rreziku, rryma ngrihet
deri n 100 mA (Parimi i fuqizimit t rryms). Pr furnizimi
me energji elektrike dhe sinjalizimin prdoret nj kabell i
prbashkt me shume prcjells.
Si t rndsishm mund t merren sinjalizuesit e
mposhtm:
Sinjalizuesit e lvizjeve
a) Fotoelementet
b) Sinjalizuesit e tingujve t trupave,
c) Sinjalizuesit e lvizjeve t valve infra t kuqe,
e) Sinjalizuesit e lvizjeve t ultratingujve,
f) Sinjalizuesit e ndryshimit t fushs,
Sinjalizuesit e tymit g) Fotoqelizat,

h)Sinjalizuesi jonizues
Sinjalizuesit e flakve Sinjalizuesi me vale infratkuqe,

Sinjalizuesi UV (ultravjollc)
Sinjalizuesi i gazit Sinjalizuesi i difuzionit, ndryshimi

i rezistencs n nj gjysmprcjells nprmjet gazit q
hyn.
36
Detyra
8.3.1 Sistemi i alarmit 1
Zyra me sistemin e prpunimit t t dhnave t nj
ndrmarrjeje mbrohet nga nj sistem sinjalizimi n rast
thyerjeje/grabitjeje dhe nga nj sistem sinjalizimi n raste
zjarri.
Qarqet (qarqe te mbyllura rryme) sinjalizues ushqehen nga
nj transformator T1, nga dy zilet H1 dhe H2, nga nj bateri
G1. Me an t nj elsi Q1 mund t stakohen t dy qarqet
e rryms.
Qarku q sinjalizon n rast zjarri sht gjithmon i takuar,

ndrsa shlajfi (qarku) q sinjalizon n rast grabitjeje/ hyrje
me forc takohet vetm sipas nevojs me elsin Q2.
Sinjalizuesit me ndriim H3 dhe H4 japin gatishmrin e
aktivizimit t qarkut sinjalizues.
Pajisjet
T1 Transformatori 220V/24V
G1 Bateria 24 V
F1,F2 Siguresat
Q1 Qarku kryesor brav
Q2 els aktivizimi
S1, S2,S3 Mikroelsa n dritare e dyer
F3, F4 Sinjalizues i vlerave t larta pr temperature
K1,K2 Rle, me nga nj haps dhe mbylls pr secilin
H1,H2 Zile
H3,H4 Sinjalizues me ndriim
Vizatoni planin e kalimit te rryms s sistemit n paraqitje

t detajuar.
8.3.2 Sistemi i alarmit 2

Nj magazin mallrash mbrohet nga nj sistem i kombinuar
sinjalizuesish n raste grabitjesh dhe zjarri. Sinjalizuesit
jan vizatuar n skic. Si tel sinjalizuesi sht vendosur n
mnyr homogjene nj tel me 8 fije.
pajisje komanduese qndrore me furnizim

energjie
ndriues paralajmrues 220 V
bori 220 V
Vizatoni nj skem t prgjithshme kontaktesh

t sistemit. Prdorni pr do tip sinjalizimi nj
qark sinjalizimi apo nj linj sinjalizimi.
37
9.1 Qarqet dixhitale baz
Problem
Komandimi elektrik i sistemeve teknike moderne po

zbatohet gjithnj e m shum n teknikn dixhitale. Q
t mund t analizohen kto qarqe, duhet t analizohet
qarku, funksioni dhe tabelat e vrtetsis t funksioneve
baz.
Tek elementt dixhitale t kontaktit (t quajtura ndryshe

edhe porta logjike), kontaktet mekanike zvendsohen
me elsa t shpejt elektronik. do hyrje e ports
duhet t furnizohet me nj rrym (tension) t
vazhdueshm pune, psh 5 V. Skemat e qarqeve logjike
elektrike prmbajn vetm lvizjen e sinjalit dhe jo lidhjet
e tensionit t puns.
Teknika dixhitale njeh vetm dy gjndje;0 dhe 1:
Sinjali 0 Stakuar,ska tension, elsi i hapur
Sinjali 1 Takuar, me tension, elsi sht i

mbyllur
Porta AND (DHE)
Qarku AND sht i njjt me qarkun seri.
N tabeln e vrtetsis jepen sinjalet dalse pr t

gjitha kombinimet e sinjaleve hyrse. Kombinimi i hyrjeve
duhet t shnohet sistematikisht n formn e numrave
progressive binar.
Tabela tregon: kur hyrja A dhe hyrja B kan sinjal (1), n
dalje lind sinjali 1.
N algjebrn Bulit (Bool), lidhja logjike AND paraqitet me

shenjn .Porta me dy hyrje prshkruhet si m posht:
A B= Q ( lexo: A dhe B baraz Q)
Shmbull
Nj konvejer/shirit transportues (kontaktori K1) duhet t

filloj t lviz, kur prziersi t ket tejkaluar nj numr
t caktuar rrotullimesh. Pr kt tek daullja przierse
montohet nj els i forcs centrifugale F1.
Rezistencat R1 dhe R2 n qarkun dixhital bjn q kur
elsi sht i hapur t siguroj nj sinjal 0 n hyrje t
ports AND.
Meqense dalja ka fuqi t ult operuese, nevojitet nj
kontakt prforcues, q v n lvizje/takon rlen
38
Porta OR (OSE)
Qarku OR ngjason me qarkun paralel me mbyllsa.

Tabela e vrtetsis tregon, q n dalje lind nj sinjal 1, kur
hyrja A ose hyrja B ose t dy hyrjet kan nj sinjal 1.
Lidhja OR mban simbolin V n algjebrn e Bulit (Bool).
Prshkrimi i ports (dy hyrje):
A V B = Q (lexo: A ose B baraz Q)
Shmbull
Nj pomp uji (kontaktori K1) mund t vihet n pun nga
vnde t ndryshme.
Port OSE ekskluzive (XOR)
Nj rast i veant i qarkut OR sht qarku OR ekskluziv.

Ktu lind vetm nj sinjal 1 n dalje, kur hyrja A ose hyrja B
drgon nj sinjal 1. Tek sinjali 1 n A dhe B lind nj sinjal 0
n dalje.
Lidhja ekskluzive OR n algjebrn Bulit (Bool) mban

shnjn V
Prshkrimi i ports (dy hyrje):
A V B = Q (lexo: A ekskluzive ose B baraz Q)
Detyra
9.1.1 Shirit transporti/konvejer
Nj sistem transportimi prbhet nga katr shirita
transportues. Shiriti i par lejohet t vihet n lvizje, pasi t
tjert t jen vn n pun. Kjo duhet t realizohet
nprmjet nj qarku dixhital me kontakte ndihmse t
kontaktorit K2 dhe K4.
a) a) Krijoni tabeln e vrtetsis
b) b) Vizatoni qarkun me element kontakti dixhitale.
9.1.2 Ndriimi i shkallve t shtpis
Ndriimi i shkallve t nj vile mund t komandohet nga tre

vnde t ndryshme.
Tastet S1 dhe S3 ushtrojn ndikim mbi nj port logjike.
a) a) Krijoni nj tabel vrtetsie pr portn logjike: kjo
komandon rlen e kohs.
b) b) Skiconi qarkun.
9.1.3 Grila
Nj gril dritareje mund t lvizet posht e lart nga nj
mekanizm elektrik n buton. Nse vihen n prdorim t dy
butonat prnjher, komandimi bllokohet nprmjet nj
porte logjike. Skiconi qarkun.
39
9.2 JO-JOEDHE-JOOSE (NOT-NAND-NOR)
Problem
Shpesh sinjalet duhet t invertohen (mohohen, kthehen)

psh. pr t krijuar nj haps.
Duhet t analizohen porta q kan cilsi invertuese.
Portat NOT (JO)
Pr t invertuar sinjalet, prdoren portat NOT. Pr t

shnuar invertimin, tek pika prkatse lidhse vizatohet nj
rreth. Porta NOT i ngjan nj hapsi.
Pr t invertuar hyrjet n porta, n kto hyrje lidhen porta

NOT.
Portat AND: =
Pr shnimin e invertimit shkronja prkatse pajiset mban

nj viz lart psh. (lexo: A nuk)
Nj sinjal 1 n daljen Q1 arrihet vetm nse t gjith hyrjet
(A dhe B) kan sinjal 0.
Porta OR: =
Sinjali 0 n daljen , arrihet vetm nse hyrjet (A dhe B)

kan sinjal 1.
Porta NAND (JO-EDHE)
Nj port NAND sht nj port AND me dalje t invertuar.
Krahasimi n tabeln e vrtetsis tregon, se rezultati i

ports NAND sht i njjt me qarkun OR me hyrje t
invertuara.
1. Ligji i invertimit sipas de Morgan
40
Porta NOR (JO-OSE))
Ky qark arrihet nprmjet invertimit t daljes s ports OR.
Nga krahasimi tabels s vrtetsis del, se rezultati sht

identik me shkalln/ nivelin AND me hyrje t invertuara.
2. Ligji i invertimit sipas de Morgan
Detyra
9.2.1 Porta NAND (JOEDHE)

N praktik, pr arsye ekonomike, prodhohen vetm porta
NAND dhe NOR.
a) Krijoni tabela pr pes qarqet e prbra nga porta NAND.
b) Cili qark baz realizohet pr secilin?
9.2.2 Porta NOR (JOOSE)

Pes qarqet prbhen vetm nga porta NOR.
a) Krijoni tabela pr qarqet.
b) Cili qark baz realizohet pr secilin?
9.2.3 Portat ekuivalente
Nj port XOR me dalje t invertuara quhet port

ekuivalente.
Krijoni nj tabel vrtetsie pr kt port dhe shpjegoni
emrtimin Ekuivalenc
41
9.3 Shmbuj t qarqeve dixhitale
Problem
N praktik detyrat zgjidhen gjithnj e m shum nprmjet

prdorimit t qarqeve logjike. Pr nj detyr t dhn duhet
t krijohen qarqe logjike sipas funksionit.
Flip Flop RS (bistabil)
Nse n hyrjen B t ports NOR jepet sinjali 1, n daljen Q*

lind nj sinjal 0, n daljen Q lind nj sinjal 1. Nga kthimi i
ktyre sinjaleve tek hyrjet, gjndja e tyre (e sinjaleve)
mbetet e ruajtur.
Nprmjet nj sinjali 1 n hyrjen A, dalja Q vendoset/
kthehet prsri n 0 dhe Q* bhet 1.
Nuk lejohet (sht jologjik) kombinimi i hyrjeve, q mund t

shkaktojn nj sinjal t njjt tek t dy portat.
Krahasimi
Gjndja e dy sinjaleve A dhe B mund t krahasohet.
B A X Y Z
0 0 0 1 0
0 1 1 0 0
1 0 0 0 1
1 1 0 1 0
Koduesi
Pr kodimin e sinjalve dhjetore 0 deri 7 (8=2 shifra)

nevojiten tre porta.
N fillim krijohet tabela e vrtetsis. Nga kolonat e ksaj
tabele merren ekuacionet e daljeve, , , t qarkut
kodues. Hyrjet, q n daljet prkatse japin nj 1, lidhen me
OR.
Sh.
dhjetore Q0 A1 A3 A5 A7
0 0 0 0
1 0 0 1 Q1 A2 A3 A6 A7
2 0 1 0
3 0 1 1 Q2 A4 A5 A6 A7
4 1 0 0
5 1 0 1
6 1 1 0
7 1 1 1
42
Kyja
N nj poeri jan instaluar tre furra elektrike (16 kW, 12

kW, 8 kW). Vlera 25 kW nuk duhet t tejkalohet n asnj
mnyr.
Qarku logjik drgon sinjale kyse pr mbylljen/kyjen e
furrs.
C B A
0 0 0
0 0 1
0 1 0 1
0 1 1 1
1 0 0 1
1 0 1 1
1 1 0
1 1 1
A, B, C= sinjalet hyrse
, , ,= sinjalet bllokues
=( ) ( )
=( ) ( )
Kjo gjndje mund t shfaqet vetm n raste

gabimesh/defektesh.
Mnyra e veprimit
T gjith sinjalet hyrse, q krijojn n daljen prkatse
nj 1, lidhen me AND (lidhje/ bashkim rreshtash).
Lidhja e t gjith rreshtave t nj daljeje me OR (OSE)
(lidhja/bashkimi i kolonave) sjell formn normale OR t
qarkut.
Me ndihmn e algjebrs s Bulit (Bool), mund te behen
thjeshtezime.
Detyra
9.3.1 Komandimi i ventilatorit
a) Me an t Flip Flop RS (bistabil) duhet t stakohet nj
ventilator
b) Me an t nj porte logjike duhet t arrihet, stakimi dhe
gjndja jologjike n shkalln Flip Flop RS (bistabil) t mos
shfaqet.
9.3.2 Koduesi binar

a) Me nj indikator 7 segmetsh duhet t tregohen/
paraqiten sinjalet dhjetore nga 0 deri tek 9.
Krijoni nj qark logjik pr vnien n funksion t segmentit a
dhe g.
b)Krijoni qarkun pr segmentin e, kur numrat nga 0 deri tek
9 jepen n formn e koduar binare.
9.3.3 Sinjalet paralajmruese
Tek qarku i kyjes pr tre furrat duhet t lshohet nj sinjal

alarmi sipas tabels s vrtetsis, kur nj gabim i sistemit
t ket tejkaluar fuqin e lejuar.
a)Krijoni nj qark logjik me tre porta.
b)Thjeshtoni qarkun n nj port me dy hyrje.
43
10.1 Pun me diagrama
Problem
Elementt elektrik kan zakonisht diagram jolineare.

Paraqitja n vizatim e ndrlidhjeve elektrike sht
shum m e thjesht se paraqitja e prllogaritjeve me
shifra.
Varsia e rryms nga tensioni, shkurt I=f(U), duhet t
paraqitet me diagram dhe t analizohet.
Drejtza q paraqet rezistencn
Me an t ligjit t Ohm-it paraqiten n form tabelare

vlerat e tensioneve dhe rrymave pr rezistencn R.
Nse kto vlera hidhen n diagram, prfitojm nj
drejtz, drejtzn e rezistencs. Rezistenca sht
konstante; ajo sht parameter dhe shnohet tek
drejtza.
Nj drejtz prcaktohet nga dy pika. Meqense t gjitha
drejtzat e rezistencs kalojn npr pikn 0 (pika e
origjins) mjafton t prllogaritet vetm njra pike e
drejtzs.
Kjo pik, pr arsye saktsie, duhet t merret
mundsisht larg nga pika 0 (origjina) e koordinatave.
Gradienti i drejtzs s rezistencs prkon me vlern

prcjellse (prcjellshmrin).
Sa m e pjerrt drejtza, aq m e madhe

prcjellshmria dhe aq m e vogl rezistenca.
Hiperbola e fuqis
Pr nj fuqi t dhn hetohen/gjinden iftet prkatse t

vlerave (tension/rrym) me an t formuls s fuqis.
Nse vlerat i hedhim n diagram, prftojm nj
hiperbol, hiperboln e fuqis. Vetm fuqia P sht
parametr.
Pr fuqi t ndryshme, hiperbolat qndrojn mbi njra
tjetrn si shtresa qepe. Sa m e lart fuqia, aq m larg
sht hiperbola nga origjina e kooardinatave.
Pika prerse e diagrams t nj elementi elektrik me

hiperboln e fuqis pr humbjen maksimale t fuqis
t pjess prbrse jep vlern kufi (vlerat
maksimale) t tensionit dhe rryms s pjess
prbrse. Nse kto vlera tejkalohen, ndodhemi n
zonn e ndaluar, dmth. pjesa bhet m e nxeht sesa
duhet.
Siprfaqja e puns s elementit qndron posht vlers
kufi.
44
Rezistenca diferenciale
Diagrama e rryms dhe tensionit t rezistencs omike

sht konstante. Tek elementt elektronik, rezistenca
varet nga pika e zgjedhur e puns A. Mes rezesistencs
statike (Rezistenca e rryms s vazhduar n pikn e
puns A) dhe rezistencs diferenciale (rezistenca
dinamike ose rezistenca e rryms s ndryshumeshme)
duhet t bhet dallim.
Pr nj pik t caktuar t puns A dhe tension pune t
dhn rrjedh nj rrym e vazhduar .Rezistenca
statike paraqitet nprmjet nj drejtze q
kalon nga origjina.
Nse zhvendosim pikn e puns, kjo zhvendosje ndodh
edhe tek diagrama e elementit.
Pr zhvendosje t vogla, diagrama mund t zvendsohet
nga nj tangente n pikn e puns. Nse n kt tangente
heqim (vizatojm) trekndshin e gradientit, mund t
hetojm rezistencn diferenciale . Ajo shfaqet
tek do ndryshim i rrymps apo tensionit tek pika e puns.
Pr arsye preizioni, trekndshi i gradientit duhet t
vizatohet sa m i madh.
UA
Rezistenca statike
RA
IA
U
Rezistenca diferenciale rA
I
Detyra
10.1.1 Diagrama
N nj rezistenc VDR1 u matn vlerat e paraqitura tek kjo U n V 0 14 16 18 20 22 24
tabel;
I n mA 0 0,3 0,8 1,7 3,4 6.3 11,3
a) Vizatoni diagramn me vlerat: 2V/cm; 1mA/cm.
b) Nxirrni nga diagrama rrymn pr nje tension prej 15 V
(Pika e puns A1) dhe pr nj tension prej 23 V (A2).
c)Tek cili tension rrjedh nj rrym prej 5 mA (A3)?
d) Prcaktoni rezistencn statike dhe rezistencn
diferenciale pr tre pikat e puns.
10.1. 2 Fuqia
N nj diod me rendiment maksimal (kufi) Ptot= 400 mW

u matn vlerat e paraqitur n tabel.
a) Vizatoni diagramn me vlerat: 0,05V/cm; 50mA/cm. U n V 0 0,5 0,6 0,65 0,68 0,7 0,72 0,76
b) Vizatoni hiperboln e fuqis kufi (maksimale) n I n mA 0 1 5 10 50 100 240 550
diagram.
c) Ciln pik t puns marrim, nse rezistenca operon
fuqin maksimale t lejueshme?
d) Caktoni rezistencn diferenciale tek fuqia kufi.
1
Varistor
45
10.2 Drejtza e puns, Pika e puns
Problem
Humbja e fuqis s nj fotorezistence duhet t

kufizohet n at mnyr q gjat lidhjes me tensionin
dhe me nj ndriim t fardoshm, t mos kalohet
asnjher fuqia kufi/maksimale.
Fotorezistenca mund t mbrohet nga rezistenca

kufizuese. Dimensionimi i sakt bhet me an t nj
diagrame.
Prcaktimi i piks s puns
Rezistenca lineare
Nse nj element operon me nj rezistenc
kufizuese , prftohen dy drejtza rezistence. Origjina
e drejtzs s ngarkess ndodhet n pikn 0 t
diagrams, origjina e drejtzs s rezistenc kufizuese
(me te kuqe) ndodhet tek pika (tensioni operues).
Drejtza e dyt mund t prfytyrohet n nj diagram t
pasqyruar, pika 0 e t cils ndodhet tek e
diagrams s par.
Pikprerja e dy diagramave jep pikn e puns.
Rezistenca jolineare e ngarkess.

Nj Diod Z ka diagramn e vizatuar. Ajo duhet t
vendoset n tensionin , pa tejkaluar fuqin
maksimale t lejuar.Rezistenca kufizuese m e vogl e
mundshme del nga drejtzat q bashkohen duke dhn
pikn prerse A me . Vlera e rezistencs kufizuese
mund t hetohet nga trekndshi i gradientit t
drejtzs s rezistencs.
Ndryshimet e tensionit operues.
Nse tensioni operues ulet /zvoglohet, drejtza Rv

zhvendoset n mnyr paralele drejt origjins.
Ndryshimet e pararezistencs
Nse vlera Rv rritet, ngritja e drejtzave duhet t

zvoglohet n mnyr respektive, dhe kshtu prftohet
pika e puns A2.
46
Prcaktimi i rezistencs kufizuese
Nj fotorezistenc e ndryshon vlern e saj t rezistencs

n varsi t ndriimit. N kt rast prftojm nj diagram
me nj tuf drejtzash rezistence, n varsi t shkalls s
ndriimit.Pr t mos rezikuar fotorezistencn, nuk duhet t
tejkalohet fuqia maksimale pr asnj vler t ndriimit.
Nse nga pika tensioni operues vizatohet nj tangente
n hiporboln e fuqis t fotorezistences, prftohet
drejtza e rezistencs s rezistencs kufizuese Rv q
krkojm; n ,,zonn e ndaluar t hiperbols nuk ndodhet
asnj pik pune (pikprerje e me drejtzn e
rezistencs).
Tek pika e puns (shkalla e ndriimit ) shfaqet fuqia
maksimale tek fotorezistenca.
Vlera e mund t hetohet nga trekndshi i gradientit.
Shmbull
N nj fotorezistenc u matn vlerat e mposhtme:
E n Ix 100 500 1000

R n k 10 2 0,8
Ajo ka nj fuqi humbjeje maksimale t lejuar prej

P tot= 100mW dhe duhet t lidhet n nj tension operues
24 V.
Sa e madhe sht rezistenca e nevojshme?
Zgjidhja:
Rv prcaktohet nga trekndshi i gradientit t drejtzs s
rezistencs
1. Vizato Ptot
2. Vendos UB
3. Niq tangenten
4. Prcakto RV nga trekndshi I gradienhit
Detyra
10.2.1 Dioda Z
Pr nj diod Z ZX 12 fuqia maksimale e lejuar sht
=10W. Ajo ndodhet n nj rradh me rezistenc
kufizuese Rv=10
a)Sa i lart sht tensioni Z dhe rryma Z pr =16V?
b)Sa i lart lejohet t jet tensioni operues maksimal mi
qarkut?
10.2.2 Sensori i temperaturs

Nj sensor temperature ka karakteristikat e paraqitura n
an. Fuqia 0,5 W nuk lejohet t tejkalohet; prandaj merret
nj rezistenc kufizuese prej 12 .
a) Sa i lart lejohet t jet tensioni operues maksimal.
b)Sa i lart sht tensioni operues maksimal i lejuar, kur
rezistenca kufizuese ka nj toleranc prej 20%?
47
10.3 Prcjellsit e nxeht
Problem
N elektronik realizohen detyra t ndryshme matse
dhe rregulluese me ndihmn e rezistencave q varen
nga temperatura. Vlera e rezistencs dhe temperatura
krijojn marrdhnie jolineare (t zhdrejt). Kjo varsi
nuk mund t llogaritet leht me shifra; prandaj ajo duhet
t paraqitet me grafik.
Simbolet e kontakteve
Ndryshueshmria evidentohet nga nj vij e pjerrt n

simbolin e rezistencs. N raportet jolineare, vija e
pjerrt zgjerohet nga nj flamur. Kemi raporte jolineare,
kur diagrama e rezistencs R=f ( ) nuk jep drejtz.
Nprmjet nj shigjete t dyfisht jepen dy drejtimet e
kundrta t ndryshimit.
Diagrama
Duhet t bhet ndryshimi mes diagrams R=f ( ) dhe

diagrams I=f (U)
Diagrama R=f ( tregon q rezistenca e pruesit t

nxehtsis (NTC*) me temperatur n rritje, ulet. Shpesh
n boshtin e rezistencs shnohet shkalla logaritmike,
pr t pasqyruar nj fush t gjr rezistence.
Diagrama I=f(U)tregon, q me tejkalimin e nj tensioni
t caktuar operues, rryma rritet vazhdimisht nga
nxehtsia. Elementi mund t shkatrrohet. Prandaj
rezistenca NTC2 duhet t lidhet vetm me rezistencat
kufizuese. Shpesh kto dy diagrama ndahen n t
boshte n mnyr logaritmike (shkalla logaritmike e
dyfisht)
Tipet e funksionimit
Tek t gjitha rezistencat e varura nga temperatura duhet

t bhet dallimi mes ngrohjes nga jasht (t huaj) dhe
ngrohjes s brndshme (q buron nga brnda). Tek
ngrohja e jashtme vlera e rezistencs ndikohet nga
temperatura e ambjentit, ngrohja e brndshme sht e
paprfillshme. Rezistencat q ngrohen nga jasht
prdoren pr matje dhe rregullime t temperaturave.
Nse pika P n diagram tejkalohet, ather reagimin e
rezistencs e prcakton ngrohja e brndshme, dmth. at
e ngroh rryma q rrjedh npr rezistenc.
Nse rezistenca NTC s bashku me rezistencn
veprojn me tensionin operues UB1, prftohet pika e
puns , e cila ndodhet n zonn e ngrohjes s
jashtme. Kjo zon sht e prshtatshme psh. pr matjen
e temperaturs.
Nse tensioni ngrihet deri tek UB2 rftohet pika e
puns , e cila sht e prshtatshme psh pr kufizimin
e tensionit pr ndezjen e nj llampe ndriimi.
2
NTC: Koefiient negativ i temperaturs
48
Prdorimet
Me nj sensor NTC matet temperatura.Sa m e lart

temperatura, aq m e madhe sht rryma elektrike n
mjetin mats.
Nse shkalla sht n C, kemi t bjm me nj
termometr t thjesht.
N praktik, sensori NTC lidhet n nj qark ur. Prej ksaj

saktsia e matjes sht e pavarur nga tensioni operues
dhe ndjeshmria rritet.
Shkalla e instrumentit ur sht n C.
Nse n nj bredh, njra nga llampat e vargut digjet,

llampat e tjera t vargut nuk duhet t digjen. Rezistenca
NTC paralele e ndezur merr nga llampa qe digjet
tensionin e saj, ngrohet m shum, dhe sjell kalimin e e
tensionit nominal, duke ruajtur vlern e tensionit mes dy
pikave.
Detyra
10.3.1 Qarqe elektrike me gradim kohe

Shpjegoni funksionin e dy qarqeve.
10.3.2 Qarku elektrik i llampave

Analizoni reagimin e llampave ndriuese kur qarku lidhet
n tension.
49
10.4 Prcjellsit e ftoht
Problem
Diodat ndriuese (LED) te nj kontrolluesi tensioni

duhet te tregojne brenda nje fushe te gjere tensioni, pa
u dmtuar.
Diagrama
3
Nj rezistenc PTC n gjndje t ftoht ka vler
shum t vogl rezistence. Nse kalohet nj
temperatur e caktuar (temperatura referuese),
ndodh nj rritje e theksuar e rezistencs.
Diagramat shnohen me shkall t ndara logaritmikisht,
n mnyr q t prfshij nj fush sa m t madhe.
Nse pika P e diagrams s rryms dhe tensionit

tejkalohet, vlera e rezistencs rritet aq shume nga
nxehtsia e brndshme sa pavarsisht tensionit t lart
rryma zvoglohet. Fusha e ngrohjes s brndshme
shfrytzohet pr zgjidhjen e detyrave komanduese dhe
rregullatore.
Prdorimet
Vonesa n trheqje
Me an t rezistencave q varen nga temperatura

mund t arrihen edhe vonesa kohore. Vonesa kohore
varet nga koha e ngrohjes s rezistens.
Nse mbyllet elsi S1, kontaktorK1 fillimisht nuk
trheq, meqense rezistenca sht e ftoht.. Nse R2
ngrohet nga nxehtsia e brndshme, ajo merr vler t
lart omike dhe tensioni n K1 rritet; K1 trheq
kontaktet. Pra, R2 vonon trheqjen e K1.
Vonesa n rnie
Nse mbyllsi S2 hapet, K2 trhiqet fillimisht nprmjet

mbyllsit, meqense R2 sht i ftoht. Nga ngrohja e
R2, rryma bie ndjeshm; K2 bie. N kt rast kemi t
bjm me nj vones n rnie.
3
PTC=Koefienti pozitiv i temperaturs
50
Pr mbajtjen nn kontroll t nivelit t lngjeve, n nj en
vendoset nj sensor me nj rezistenc PTC. Rezistenca
ngrohet nga rryma operuese dhe prandaj sht me vler
t lart omike, rleja sht n gjndje qetsie.
Kur niveli i lngut n en arrrin sensorin, vlera e
rezistencs ulet nga ndikimi ftohs i lngut. Rleja K1
trheq.
N kontaktet e rles mund t lidhet nj tregues
mbushjeje ose nj mekanizm paralajmrues.
Pr fuqi t vogla, mbrojtjen nga qarku i shkurtr e bn nj
rezistenc PTC q ndodhet n seri me rezistencn e
ngarkess .
N rast qarku t shkurtr n rezistencn e ngarkess,
rezistenca e saj bie n vlern . Drejtza e puns bhet
me pak e pjerrt dhe pika e puns zhvendoset nga n
. Gjat dimensionimit respektiv t rezistencs PTC,
rryma e qarkut t shkurtr sht m e vogl se rryma e
ngarkess.
Detyra
10.4.1 Qarku ur
Gjat takimit t nj drejtuesi ur (kthen rrymn alternative

n rrym t vazhdueshme), kondensatori ngarkues q
sht akoma bosh, merr shum rrym, gj q e dmton
drejtuesin. Qarku duhet t kufizoj kt rrym ngarkuese.
Shpjegoni qarkun.
10.4.2 Ndihmues startimi i motorit
Gjat startimit t nj motori me qark t shkurtr e rrym

alternative duhet t takohet nj mbshtjell ndihmse. Ai
duhet t stakohet pas procesit startues nprmjet nj
rezistence PTC.
10.4.3 Mbrojtje e plot e motorit

N do tre mbshtjellje t nj motori 3-fazor ndodhet nj
rezistenc PTC. Nse mbshtjellja arrin nj temperatur
t palejuar, mbrojta K1 duhet t ndal motorin.
Vizatoni planin e kalimit t rryms n nj lidhje logjike.
10.4.4 Treguesi i nivelit t ujit

Niveli i ujit n enn e ujit t nj makine kampingu duhet t
mbahet nn kontroll me tre sinjale ndriues. Kta duhet t
sinjalizojn gjndjet ,,plot, gjysmbosh dhe ,,1/4 plot.
Zgjidheni kt detyr me tre sensor PTC.
51
10.5 VDR LDR DMS MDR
Problem
Prve rezistencs q varet nga temperatura ka

edhe rezistenca t tjera t ndryshueshme, q
prdoren n qarqet moderne. Reagimi i tyre nuk
mund t prllogaritet lehte dhe prandaj duhet t
paraqitet n mnyr grafike.
Rezistenca q varet nga tensioni
Diagrama
4
Nj rezistenc q varet nga tensioni (VDR ), me
rritjen e tensionit arrin vler t ult omike.
Prdorimet
Mbrojtja nga tensioni i lart induktiv gjat stakimit t
induktiviteteve:
a) tensioni i induksionit n bobin
b) shuarja e harkut t drits tek kontaktet
c) mbrojtja i pjesve elektronike nga tensioni i teprt
Zgjerimi kufirit t shkalls s matjes

a) Nse te voltmetri takohet n seri njv VDR kufiri i
shkalls s matjes zgjerohet .Tek tensionet e ulta,
VDR ka vler t lart omike.
b) Nse VDR lidhet n mnyr paralele me aparatin
mats, rezistenca e tij sht e paprfillshme pr
tensione t ulta. Nse tensioni rritet, VDR merr vler
t ult omike dhe sjell tek rezistenca kufizuese nj
rnie t madhe tensioni.
Fotorezistenca
Diagrama
Sa m shume t ndriohet rezistenca q varet nga
5
drita (LDR ), aq m shum ulet vlera e saj.
Ndryshueshmria e LDR paraqitet n simbolin e
elsit nprmjet nj shigjete t pjerrt, q tregon
drejtimin e rnies s drits.
Prdorimi
Nse rrjezja e drits ndryshon drejtim nga E1 n R1
si pasoj e prerje s rrezes nga nj objekt,
lexuesi/numratori merr impuls numrimi.
4
VDR: Voltage dependent resistor = resistor i varur nga voltazhi
5
Light dependent resistor = resistor i varur nga drita
52
Mats tendosjeje
Diagrama
Matsit e tendosjes (DMS6) prbhen nga nj flet
plastike, n t ciln vendosen tela rezistence n form
linjash gjarpruese.
Kur fleta trhiqet, teli tendoset dhe vlera e tij e
rezistencs rritet.
Prdorimet
Nse mbi nj fole vendosen dy DMS vertikalisht me njra
tjetrn, mund t matet tendosja n drejtim vertikal dhe
horizontal. Pr rritjen e ndjeshmris n flet merren
katr DMS (dy pr drejtimin vertikal dhe dy pr at
horizontal), q prdoren n qarkun ur.
Me DMSmund t maten tendosjet e mjeteve t
transportit, urave, isternave, fleta e turbins etj.
Rezistencat q varen nga fushat magnetike
Diagrama
7
Pllaka e fushs (MDR ) e rrit rezistencn e saj, kur fusha
magnetike rrethuese (induksioni B) bhet m e fort.
Prdorimi
Pllaka e fushs shrben pr matjen e fushave magnetike
dhe pr vnien n pun dhe rregullimin, psh. pr elsin
fundor S1 pa prekje.
Detyra
10.5.1 Ndryshimet n shkall

Nj mats tensioni (voltmetr) me nj fush matse prej
30 V ka nj rezistenc t brndshme prej 1,5 k. N nj
seri me t sht lidhur edhe nj VDR, tensioni i t cils
mund t llogaritet sipas formuls
a) Prpiloni nj tabel vlerash pr VRD dhe vizatoni

diagramn I=f (U).
b) Vizatoni drejtzat e puns s matsit t tensionit
(voltmetrit) -rezistencs s brndshme pr tensionin
operues U=30 V, 40 V,... 80 V n diagram.
c) Nxirrni nga fusha e diagrams me ndihmn e pikave t
puns tensionin U dhe dhe hidhni vlerat n tabel.
d) Vizatoni vazhdimin e shkalls s re pr nj shkall 90
me 30 ndarje.
10.5.2 Matja e numrit t rrotullimeve

Numri i rrotullimeve t nj motori duhet t matet pa qen
nevoja pr prekje. Pr kt montohet n motor nj disk
me 20 virma.
6
Dehnmessstreifen = mates tendosjeje
7
Magnetic dependent resistor = resistor i varur nga magnetizmi
53
10.6 Dioda
Problem
Nj akumulator me nj tension nominal 6 V dhe nj

akumulator 12 V duhet t ngarkohen bashk nga rrjeti.
Shkarkimi i secilit akumulator duhet t ndodh n
mnyr t pavarur nga tjetri.
Nj diod funksionon si nj ventil; ajo lejon kalimin e

rryms nga anoda tek katoda, por jo anasjelltas.
Diagrama
N zonn e puns, pas arritjes s tensionit prag, kurba

ngrihet me lart, dmth. rezistenca e brndshme e diods
zvoglohet. Tensioni prag sht tek diodat e siliciumit
0,7 V, tek dioda e germaniumit rreth 0,3 V. N zonn e
bllokimit rrjedh vetm pak rrym bllokuese. Nse
tensioni i puns tejkalohet, rryma e kundrt rritet; dioda
rrezikohet.
Prdorimet
Ngarkimi i bateris
Diodat V1 dhe V2 lejojn kalimin e rryms se
ngarkess n drejtimin e duhur.
Rezistencat R1 dhe R2 kufizojn rrymat e ngarkess.
Mbivendosje sinjalesh
Prmes nj teli me dy fije duhet t vihen n pun rlet

K1 dhe K2 n mnyr t pavarur nga njra tjetra.
Nse vihet n funksion S1, tek prcjellsit arrijn vetm
gjysmvalt pozitive dhe K1 trheq. Kondensatori
mbron dioden. Sipas ksaj, pas vnies n pun t S2,
rleja K2 trheq gjysmvalt negative.
Me vnien n pun t dy butonave, trheqin t dy
rlete.
54
Prcjells vlerash t larta
Dioda me tensionin m t lart bhet e deprtueshme. Ky
tension ndodhet n dalje dhe n katodat e diods tjetr.
Meqense prej ksaj, tensioni n katodn e tyre sht m
pozitiv se n anod, ato bllokohen.
Pruesi i vlerave t larta paraqet qarkun kryesor t nj
port logjike OR (OSE).
Dioda ndriuese
8
Diodat ndriuese (LED ) nuk e prballojn tensionin e lart
n drejtim t bllokimt. Prandaj lidhet nj diod paralel, por
n kah t kundrt .Gjat gjysmvals s kundrt n LED
V2 kemi vetm tensionin prag t diods V1. Rezistenca
shrben pr kufizimin e rryms.
Ky qark mund t shrbej edhe si mbrojts ndaj tensionit
t kundrt tek rryma e vazhduar. N vnd t diods V1
mund t prdoret edhe nj LED i dyt.
Diod mbrojtse
Dioda shkarkuese gjat puns s rles sht e bllokuar.

Nse tensioni veprues ndrpritet, rryma e rles rrjedh
npr diod deri sa energjia magnetike t shndrrohet n
nxehtsi. Lind vetm nj mbitension i vogl gjat stakimit
t rles.
Detyra
10.6.1Drejtuesi mbrojts pr dgjimin
N receptorin e nj aparati telefonik montohet

nj drejtues pr mbrojtjen e dgjimit.
Shpjegoni mnyrn e tij t funksionimit.
10.6.2 Prues i vlerave m t ulta.
Qarku pron tensionin m t ult hyrs pr tek dalja.

a) Shpjegoni funksionin e qarkut
= + 10 V; =+5 V; = +15 V
b) Tregoni me an t nj tabele, q bhet fjal pr nj
port AND (DHE).
10.6.3 Automati i kafes

N nj automat kafeje ndodhen katr butona nj polsh
pr katr kombinimet e przgjedhjes.
detajuar.
Prdorni diodat pr ndarjen e kalimit t sinjaleve.
8
Light emitting diode (LED)
55
10.7 Pllaka t stampuara
Problem
Nj qark me gradim kohe me nj rle duhet t
montohet mbi nj pllak qarku t stampuar, n mnyr
t till q t zr sa m pak vnd.
Qarku
N fillim duhet t projektohet qarku. Ktu sht e

nevojshme, q elementt apo kontaktet e qarkut q
ndodhen jasht pllaks me qark t stampuar t
cilsohen.
Qarku i stampuar
Skic
Skica bhet m mir mbi nj flet katrore n shkalln
1:1, ku prmasat e katrorve pr pllakn me qark t
stampuar jan 2,54 mm (1/10 in)
Elementt rnditen n at mnyr q t kemi lidhje sa
m t shkurtra dhe pa kryqzime. N kt rast
prdorim mbi flet simbole t stampuara.
Kto ngjiten mbi flet, dhe mund t zhvendosen sipas
nevojs.
Pas ksaj skicohen lidhjet sipas skems s qarkut.
Pasi t jet gjetur vendosja m e favorshme, vendoset
letr transparente mbi skic dhe vizatohen sipas
shkalls s duhur pikat e saldimit dhe linjat e qarkut.
Pr kt mund t blehen letrngjitse dhe pjes
montuese. Distanca minimale e linjave t prcjellsve
varet nga vlera e tensionit veprues dhe sht psh pr
220V rreth 0,35 mm.
Pr qarqe me shum detaje mund t gjnden pllaka
me borde elektronike, nga t cilt prballohen edhe
kryqzimet e kabllove.
Prodhimi
Nj pllak e fort kartoni plotsohet me nj shtres t

holl prej bakri e cila sprucohet me nj llak t ndjeshm
ndaj drits. Pas ksaj vendoset skica mbi shtresn e
llakut dhe ndriohet me drit UV. Tani, llaku i ndriuar
mund t hiqet. Pas ksaj, bakri n vndet e ndriuara
hiqet nprmjet nj banjoje acidi; vndet e pandriuara
nuk preken.
56
Pas hapjes s vrimave, ku bhet kallaisja, telat lidhs
duhet t prthyhen rreth 3 mm larg elementit n mnyr t
till q t bien n vrimn e kallaisjes. N praktik prdoren
shabllon pr t realizuar kt. Pjest prbrse fiksohen
tek faqja, ku do fiksohet i gjith elementi dhe kallaisen mbi
ann e bakrit (kallaisjes). Fundet e telave shkurtohen dhe
telat e elementit t jashtm (psh. kontaket) q do ngjiten,
kallaisen n platin (pllaka e qarkut t stampuar).
Shnim
Forma e shinave t prcjellsve mund t przgjidhet sipas
dshirs. Gjersia minimale varet nga rryma q kalon. Pr
nj trashsi linj prej 70m dhe nj gjersi linje prej 1 mm,
rryma e lejuar sht 6 A.
Pr pllaka t veanta platini t gravuara, nuk ia vlen puna

e teprt e prodhimit. N dyqan mund t blehen pllaka t
gatshme me vijzime dhe shtresa bakri n form pikash
apo shiritsh. Shiritat e bakrit mund t ndrpriten n pika
t caktuara me nj punto spiral ose me vegla speciale.
Detyra
10.7.1 Qarku i stampuar

Pr nj aktivitet bamirsie duhet t vendoset mbi nj arr
kokosi nj derrkuc. Si sy shrbjn dy llampa 9V/0,1 A, q
ndriojn n mnyr t alternuar. Qarku komandohet me
nj bateri bllok 9 V.
Krijoni nj pllak qarku t stampuar pr nj qark pr
ndriim t alternuar.
a) a) Me nj pllak me rrjete
b) b) Pr nj pllak t gravuar, skemn e pozicionit dhe
gravurn
57
10.8 Figurat e kontakteve bllok
Problem
Shum pajisje elektrike, si psh.oshiloskopi, prmbajn

qarqe t detajuara dhe t komplikuara. Me an t
figurave t kontakteve bllok duhet t paraqiten
funksionet kryesore, pa kaluar n detaje.
Tek shum pajisje, pjest e qarkut prmblidhen n

funksione bllok. Njohuri t thelluara rreth qarkut t
brndshm tek kto blloqe jan zakonisht t
panevojshme. E rndsishme pr kuptimin e nj
pajisjeje sht vetm funksioni i ktij blloku dhe
ndrveprimi me blloqet e tjer.
Blloqe t tilla funksioni paraqiten zakonisht me an t
nj kuadrati. N kuadrat funksioni i bllokut shnohet me
nj simbol ose nj tekst.
Lidhjet vizatohen zakonisht njpolar dhe japin

drejtimin e sinjalit. Drejtimi i sinjalit mund t jepet me
an t nj shigjete. Zakonisht shigjetat jepen vetm kur
lvizja e sinjalit drejtohet pr lart ose majtas (n drejtim
t kundrt t leximit t zakonshm).
Ndriimi i siguris
Pajisjet e rrjetit
Pajisja e rrjetit karikon me rrym t vazhduar
akumulatorin.
Bateria
Nga karikimi i vazhdueshm/i pandrmprer me rrym
t vogl ngarkuese, bateria sht gjithmon n gjndje
pune.
Ndrelsi
Rleja e ndrelsit siguron n raste t ndrprerjes s
energjis kalimin e ndriimit n bateri.
Ndriimi orientues
Ndriimi psh. n kinema duhet t tregoj gjithmon
daljet, kur ka errsir. Kshtu mund t shmanget
paniku.
58
Pajisjet analoge
Dobsuesi
Dobsuesi sjell sinjalin hyrs n nivelin e duhur pr hyrjen

e prforcuesit. Ai prbhet nga nj ndars tensioni.
Prforcuesi
Prforcuesi forcon sinjalin e vogl hyrs me nj vler, q
sht e prshtatshme pr matsin. Shigjeta jep drejtimin e
prforcimit.
Pajisjet matse
Pajisjet matse japing vlern matse.
Aparate matse dixhitale
Shmbulli 1
Prforcuesi
Prforcuesi forcon sinjalin hyrs.
ADU9
Konvertuesi analog-dixhital konverton sinjalet analoge n
nj numr t caktuar impulsesh dixhitale.
Lexuesi
Lexuesi lexon impulset dixhitale t ADU.
Takti dhe komandimi
Nxitsi i taktit prcakton fillimin dhe fundin e pushimit t

leximit.
Bashk me fillimin starton edhe ADU.
Treguesi
Njsia e treguesit tregon rezultatin e lexuesit.
Shmbulli 2
Gjeneratori i tensionit t shkallzuar

Gjeneratori i tensionit t shkallzuar rrit tensionin e tij n
mnyr t shkallzuar dhe jep pr do shkall nj impuls
q lexohet nga matsi.
Krahasuesi
Nse krahasuesi konstaton q tensioni i shkallzuar i
gjeneratorit ka arritur vlern e tensionit hyrs, lexuesi
ndalon dhe jepet rezultati i tij. Pastaj proesi fillon nga
fillimi.
9
analog-to-digital unit
59
10.9 Oshiloskopi
Problem
N oshiloskop veprojn shum element prbrs

prnjhersh. T analizohet skema baz e ndrtimit t
nj oshiloskopi.
Mbi ekran krijohet nj pik e ndritshme nga nj rreze

elektronesh. Me ndihmn e nj fushe elektrike me dy
ifte pllakash, rrezja mund t kthehet vertikalisht (y) ose
horizontalisht (x).
Ndrmjet dy sistemeve kthyese dhe dy hyrjeve qndron
prkatsisht nj dobsues dhe nj prforcues.
elsat sipas tipit t rryms

N pozicionin GD (Tok) ndodhet hyrja prkatse tek
toka dhe rrezja mund t gradohet n pozicionin e
dshiruar 0.
N pozicionin AC (rryma alternative), nj kondensator
bllokon pjesn e rryms s vazhduar t tensionit t
przier. Pjesa e rryms s vazhduar mund t
vzhgohet n mnyr t pavarur.
N pozicionin DC mund t analizohet tensionet e
vazhdueshme, tensionet e ndryshueshme ose tensionet
e prziera.
Gjeneratori dhmbsharr
Nprmjet tensionit dhmbsharr kthimi x bhet i

varur nga koha. Pra, mund t paraqiten kurba U=f(t)
Triger
Kurba prshkohet rishtazi tek do dhmb i ri. Ajo fillon
do her me nj vler t re momentale. Kshtu lindin
shum kthesa kurbash n ekran; jepet prshtypja sikur
kurba do vazhdoj jasht ekranit. Pr ta ndaluar
kurbn, trigeri lejon startimin e sinjalit dhmbsharr
kur sinjali n hyrjen Y ka arritur nj vler t caktuar.
Kshtu, do fragment kurbe fillon me t njjtn vler,
dmth. kurbat mbulojn njra tjetrn.
Efekti triger (lshimi) mund t arrihet edhe me nj
tension t jashtm n hyrjen e trigerit.
60
Detyra
10.9.1 Oshiloskop me dy kanale
Shpjegoni funksionin e oshiloskopit dykanalsh

nprmjet figurs s funksionit t elsave bllok.
61
11.1 Rrjetet TN
Problem
Veprimi i rryms mbi qniet e gjalla (efekti fiziologjik)

mund t sjell aksidente elektrike. Veprimi i nxehtsis s
rryms mund t sjell djegie. Kto rreziqe duhet t
shmangen.
Emrtimet e rrjetit
1.Shkronj: Tokzimi i burimit t tensionit

T-tokzimi i nj pike (zakonisht i piks yll)
I-izolimi i gjith pjesve aktive ndaj toks.
2.Shkronja Tokzimi I trupit t pajisjes
T-Tokzim direkt
N-Trupi i lidhur me neutrin N
Shkronja t tjera (vetm n rrjetinTN)

S N dhe PE t ndar
C N dhe PE t bashkuar (t kombinuar me PEN)
C-S N dhe PE t bashkuar n nj pjes t rrjetit.
Mbrojtja nprmjet stakimit
Organi mbrojts nga tensioni i lart.

Linja mbrojtse PE10 duhet t provokoj nj qark t
shkurtr. Pajisja mbrojtse nga tensioni i lart, n rast
defekti duhet t bjer brnda 0,2 s (n raste t veanta
brnda 5 s). Pr t arritur kt
-duhet q t gjith trupat (kutit e pajisjeve) t jen t
lidhur me nj linj mbrojtse.
-Rezistenca e qarkut nuk duhet ta kaloj nj vler t
caktuar.
U0
ZS
Ia
tensioni nominal me tokn
rryma aktivizuese e pajisjes mbrojts n rast tensioni
t lart
FI- elsi mbrojts

Si mbrojte shtes mund t montohen elsat mbrojts.
Ata ,,marrin prsipr mbrojtjen e personave dhe
mbrojtjen nga zjarri. N kt rast pajisjet mbrojtse n
rast tensioni t lart u shrbejn kryesisht mbrojtjes s
linjs.
10
PE:Protection Earth = tokzimi
62
Tokzuesi
Tokzuesi duhet t shnohet me t gjelbr-t verdh. Ai

nuk lejohet t ket siguresa dhe nuk lejohet t stakohet
vetvetiu. Nse Nuli vendoset i shkputur, ai duhet t
shnohet me ngjyrn blu.
Pr t shmangur tensione t palejuara kontakti, togzuesi
duhet t jet afr transformatorit. Duke u nisur nga kjo
mund t realizohen togzime t tjera. Mbi t gjitha lidhjet
elektrike me shtpin rekomandohet nj togzim shtes,
pr t penguar devijime thelbsore t tokzuesit nga
potenciali i toks. Sipas TAB, ne instalimet e shtpive
parashikohet gjithmon nj togzim.
Ekuilibrimi i potencialit
Pas instalimit n shtpi ekulibruesi i potencialit duhet t

lidhe kto pjes me njra-tjetrn:
1.
2. 1) Togzimi (q vjen bashk me neutrin N)
3. 2) Togzuesi kryesor n tok psh. togzuesi i themelit
4. 3) Rrufepritsi
5. 4) Tubat kryesor t uji
6. 5) Tubi kryesor i gazit
7. 6) Tuba t tjer q mund t vendosen, psh. sistemi
ngrohs, pjes metalike t ndrtess
8.
9. Pr aq koh sa sht e mundur, t vendosen edhe
sisteme t tjera tubacionesh si psh, ngrohja dhe pjes
metali t konstruksionit t shtpis.
Detyra
11.1.1 Rrjeti TN
N nj rrjet TN 380/220 V jan lidhur nj sob me rrym
alternative q ruan ngrohtsin E1, nj motor me rrym
alternative M1, nj lavatrie E2 dhe nj priz dypolshe
X3.
Plotsoni skemn e kalimit t rryms s sistemit, dhe
shnoni neutrin N me bluhe t elt, dhe tokzuesin me t
gjelbr-t verdh.
11.1.2 Ekuilibrimi i potencialit

V izatoni sistemin e t gjitha lidhjeve me shinn e
ekuilibruesit t potencialit.
63
11.2 Klasat e siguris
Problem
isterna e gazit pr ngrohje e nj fabrike makinash

duhet t pastrohet dhe t kontrollohet. Pr kt duhet
t prdoret nj elektrik dore, q mundson nj pun t
sakt.
Sipas DIN 40 014, tek pajisjet dallojm tre klasa

sigurie.
Klasa 1 e siguris
T gjith pajisjet me izolim t thjesht (isolim baz)

dhe me togzim futen tek klasa 1.
Togzuesi duhet t lidhet me bornn me simbolin
Efektiviteti i tij duhet t kontrollohet pas prodhimit t

pajisjes dhe pas do reparimi. Rezistenca e togzuesit
t pajisjeve q t lvizsshme nuk duhet t tejkaloj 0,3
.
Klasa 2 e siguris
T gjith pajisjet me izolim sigurie bjn pjes n

klasn 2 t siguris.
Izolimi mbrojts sht nj shtres izoluese q i
shtohet izoluesit t makineris, q duhet t mbroj
pjest e ekspozuara ndaj prekjeve. Ky izolim mund t
prbhet nga nj kuti plastike ose nj shtres
izoluese. Rrotat e dhmbzuara t pajisjeve t dors
duhet t jen plastike.
Tokezimi ekzistent brenda linjes, nuk duhet te lidhet.
Nse ai lidhet, ather bhet fjal pr nj pajisje t
klases 1 t siguris, dhe simboli i izolimit mbrojts
duhet t hiqet.
64
Klasa 3 e siguris
T gjitha pajisjet, q vihen n pun me tension t ult
mbrojts, i prkasin klass 3 t siguris.
Tensioni i ult i siguris sht tensioni deri 50 V (rrym
alternative) ose 120 V (rrym e vazhduar) (raste t
veanta: 25 V rrym alternative dhe 60 V rrym e
vazhduar). Tensioni i ult i siguris nuk lejohet t lidhet n
asnj pik me tokn (tokzuesin) ose me pjes nga rrjetet
e tensionit m t lart.
Nse vlera e tensionit nuk tejkalohet, por t gjth kushtet e
tjera pr tensionin e ult t siguris si psh. tokezimi i
palidhur, nuk mund t respektohen pr arsye funksionale,
ather kemi vetm tension t ult funksioni.
Spinat e pajisjeve me tension t ult nuk lejohet t futen n
prizat e rrjeteve t tensionit t lart.
Tensioni i ult i siguris sht prcaktuar pr pajisjet e
dors q prdoren n hapsira t ngushta, psh. fui,
prozhektort nnujore, lorjat elektrike, pajisjet sinjalizuese
n largsi etj.
Transformatort e prodhimit t tensionit t ult t siguris

duhet t plotsojn kushtet e mposhtme:
Transformator Klasa e siguris
i lvizshm II
lidhje fikse I (ose II)
Detyra
11.2.1 Ndriimi i pishins

N nj vile do t instalohen prozhektor nnujor 25 V/250
W brnda pishins.
11.2.2 Treni elektrik
Nj tren lodrash dueht t komandohet nga nj

transformator.
Lokomotiva vihet n pun nga nj tension alternativ 20 V.
Pr ndriimin e mekanizmit (12V) dhe pr sinjalet dhe
ndryshuesin e shinave (16V) jan parashikuar dalje t
veanta n transformator.
Vizatoni nj skem t detajuar kontaktesh t
transformatorit me simbolet e nevojshme.
65
11.3 Kontrolli i masave t siguris
Problem
Edhe mbrojtja m e mire nuk ndihmon, nse ajo nuk
funksionon si duhet. Prandaj, masat e siguris duhet t
kontrollohen.
Efektiviteti i masave t siguris duhet t kontrollohet pas

prgatitjes s sistemit, pas do riparimi dhe n intervale t
caktuara kohore.
Rezistenca e izolimit
Rezistenca e izolimit t linjs nuk duhet ti tejkaloj 1000/V

tek dhomat e thata dhe 500/V tek dhomat me lagshtir. Kjo
prkon me nj rrym rrjedhjeje prej 1 mA apo 2 mA.
Tensioni i vazhduar prej 500 V pr matjen e rezistencs s
izolimit mund t prodhohet nga nj gjenerator me ndihmn e
nj mekanizmi pr lvizje me dor ose nga nj bateri me
ndihmn e nj qarku elektronik.
Pr tu matur jan t gjith linjat e jashtme kundrejt njra tjetrs
dhe kundrejt neutrit N, si dhe t gjith linjat e jashtme dhe
neutrit N kundrejt tokzuesit.
Para fillimit t matjes duhet t kryhen kto pun:
1. 1. T hiqet siguresa kryesore

2. 2. T stakohen t gjitha pajisjet ose t shkputen nga rrjeti
3. 3. T shkputet neutri N tek lidhjet elektrike t shtpis
4.
5. Rezistenca e qarkut (qarkut t mbyllur)
N rast qarku t shkurtr, vlera e rezistencs s shlajfit, dmth.

e rezistencs s brndshme/mbrojtse t rrjetit sjell rritjen e
rryms s qarkut t shkurtr. Kjo duhet t jet aq e madhe, sa
t gradoj brnda 0,2 s siguresn e graduar m par ose
elsin e sigurimit s linjs, n rast defekti.
Matja e rezistencs s qarkut realizohet n dy hapa:
Hapi i par
Matet tensioni ndrmjet linjs s jashtme dhe tokzuesit.
Hapi i dyt
Nga shtypje e butonit takohet n mnyr paralele rezistenca

(rreth 20 ). Tensioni kthehet n i kushtzuar nga
rezistenca e brndshme e rrjetit (rezistenca e qarkut).
Nse prdoret nj mjet mats me shkall fundore t tendosur,

saktsia rritet ndjeshm.
66
Qarku i siguris FI
Kontrolli i elsit t siguris FI.

Nprmjet aktivizimit t butonit provokohet nj rrym
defekti.
Kontrolli i qarkut t siguris FI
Me rezistencn R_1mund t gradohet vlera e rryms s

defekteve dhe mund t matet n matsin e rryms
(ampermeter). Meq kjo rrym nuk kthehet m nprmjet
elsit t siguress FI, ky duhet t aktivizohet kur rryma e
defektit arrin rrymn e aktivizimit t elsit.
Matsi i tensionit tregon ndryshimin e tensionit mes L_1
dhe PE. Diferenca me tensionin e rrjetit jep rnien e
tensionit n rezistencn e tokzuesit t prcjellsit t
tokzuesit. Kjo rnie tensioni nuk lejohet ta kaloj tensionin
e lejueshm t kontaktit (zakonisht 50V).
N treg mund t blihen mjete kontrolluese, q ruajn vlerat
e aktivizimit, n mnyr q ato t mund t lexohen leht.
Balancimi i potencialit
Balancimi i potencialit mund t kontrollohet zakonisht me

an t nj matsi t thjesht rezistence. Rezistenca matet
mes shins s balancuesit t potencialit dhe fundit t
lidhjes s prfshir n balancuesin e potencialit psh. tubi i
ujit.
Detyra
11.3.1 Reezistenca e qarkut
Rezistenca paralele gjat matjes s rezistencs s qarkut

sht =22, tensioni i rrjetit =220V.
11.3.2 Tensioni i kontaktit
Nj lavatrie elektrike mbrohet me an t nj qarku

sigurese. Duhet t matet vlera m e lart e tensionit t
kontaktit q shfaqet. Pr kt sht instaluar nj tokzues
ndihms n nj largsi prej 13 m nga tokzuesi Nprmjet
nj rezistence e ndryshueshme duhet t kaloj nj
rrym defekti, q aktivizon elsin. Gjat ksaj mund t
matet tensioni mes kutis/mbulojs s lavatries dhe
togzuesit ndihms.
Vizatoni skemn e kalimit t rryms n nj paraqitje
koherente.
67
12.1 Simbolet/ shnjat e kontakteve (elsave)
Simbole Prcaktim
Lloji i rryms, tensioni
a) a) Rryma e vazhdueshme, tensioni i vazhdueshm, DC
b) b) Rrym alternative, tension alternativ, AC
c) c) Rrym alternative njfazore 50 Hz
d) d) Rrym alternative trefazore 50 Hz me prcjells neutral
dhe prcjells mbrojts.
Linjat
a)Prcjells, Linja elektrike, n prgjithsi
b) Linj e lvizshme
c)Prcjells neutral, Prcjells i mesm, paraqitja sipas
dshirs
d)Prcjells mbrojts, paraqitja sipas dshirs e) Prcjells
PEN
Zhvendosja e linjs
Linja a)nn suvatim b) n suvatim c)mbi suvatim

d)e izoluar n tubin e instalimeve
Kryqzimi i linjave
Kryqzimi i 5 linjave
a) a) Paraqitje shumfijore b) Paraqitje njfijore
Lidhja e linjave
a) a) Pika e lidhjes n prgjithsi, veanrisht lidhje t
pazgjidhshme gjat funksionimit
b) Lidhje t cmontueshme psh. borna
Lidhje prcjellse t linjave

a) Paraqitje shumfijore b)Paraqitje njfijore
a)
b)
c) a) Kuti shprdarse, paraqitje nse sht e nevojshme
d) b) Kutia e elsave dhe lexuesve elektrik t shtpis
e) c) Shprndarja
Shin bornash
a) a) E prgjithshme b) Me ndarje c) Me lidhje t fort
Ushqimi
Ushqimi a) nga lart b) nga posht c) nga lart posht
elsat e instalimit
Celesa (Stakues) a)njpolsh, pa ndriim
b)njpolsh, me ndriim
c) dypolsh
a) els grup b) els serie

c) Deviator d) Ndrels
Celes (Stakues) a)me Dimer

b)si els sensor
c) si dimmer sensor
Butoni a) i pandriuar b) i ndriuar

c)me sensor
68
Prcaktim Simbole
Mekanizmat priz- spin
a) Prizat n prgjithsi; prizet pa kontakt mbrojts

(togzues)
b) Priza pr prcjells mbrojts,
Prize me kontakt mbrojts
a) c) Kunjat e spinave n prgjithsi; spinat
Konakt mbrojts- Lidhje me priz

a)
b)
c) a) Priz dyshe
d) b) Priz treshe
e) c) Priz me rrym alternative trefazore
f) a) Priz telefoni
g) b) Priz antene
Instalime mbrojtse
Siguresa a)e prgjithshme b) trepolshe
c) elsi mbrojts i linjs
d) els mbrojts me aktivizim termik dhe magnetik
e) els mbrojts i rryms s defekteve
Prodhues tensioni
Gjenaratori, n prgjithsi
a) jo rrotullues b) rrotullues
a)pajisje furnizuese energjie, pajisje ridrejtimi
b)konvertor
c) bateri me t dhna rreth polaritetit dhe tensionit
Transformator pr 1
a)paraqitje njfijore
b)paraqitje shumfijore
Ndriuesit/llampat
Ndriuesit n prgjithsi a)paraqitje shumpolare
b)paraqitje njpolare
c)ndriues me els
Ndriues shumfish a) me dy shtigje rryme t ndara

b)me nj shteg rryme
Ndriues pr llampa t shkarikueshme

a)n prgjithsi
b)me t dhna rreth numrit t llamps
c)paraqitje me detaje
Ndriues pr llampa fluoreshente
Mjete matse
a)mats rryme
b)mats tensioni
a)mats fuqie
b)metr omike
c) lexues elektriciteti
69
Simbole Prcaktim
Element kontakti
Element takues kontakti, Mbylls (kontakt normalisht i
hapur)
a)n prgjithsi b)trepolare
Element stakues kontakti, Haps (kontakt normalishti

mbyllur
a)n prgjithsi b)dypolar
Deviator
a)me pozicion stakimi (mbylls nga dy drejtime, els
grup)
b) pa pozicion stakimi (deviator)
Element kontakti, i paraqitur n gjndje pune
a)mbylls b)haps
Aktivizues
Veprim i ndrsjellt
a)t prgjithshme b)n distanc t vogl
Vones gjat lvizjes

a)majtas b)djathtas
a)mekanizm mbajts/bllokues a) Pozicionues b) lvizja majtas, e bllokuar
Aktivizim me dor
a)n prgjthsi b)nprmjet shtypjes
c)nprmjet trheqjes d) nprmjet lvizjes lart-
posht e) nprmjet rrotullimit f) vnie n pun
nprmjet nj elsi t spostueshm
a)aktizim nepermjet gungave te boshtit

b) me motor
Komandimet nprmjet forcs

a)n prgjithsi b)Shul/lloz me hapje elektrike c)
vnia n pun si pasoj e tejkalimit t nj temperature
t caktuar
Komandimi elektromagnetik me kthim automatik
a)n prgjithsi b)i paraqitur n gjndje t

axhituar c) me vones n trheqje e) me vones
n rnie
Komandim elektromagnetik pa kthim automatik psh.

releja e impulsit
a)paraqitje shumpolare b)paraqitje njpolare
Aktivizuesi, paraqitja sipas dshirs

a)nprmjet tensionit t teprt (t lart), n mnyr
magnetike
b) nprmjet tensionit t teprt(t lart), n mnyr
termike
c)nprmjet rryms s defektit
70
Prcaktim Simbole
Rezistencat
Rezistenca, n prgjithsi paraqitja sipas dshirs
Rezistenc e ndryshueshme
a)n prgjithsi b)jo lineare c)me degzime
Rezistenc e ndryshueshme nprmjet aktivizimit mekanik

a)e prgjithshme b) e qndrueshme c)e shkallzuar
Rezistenc e ndryshueshme nprmjet nj madhsie fizike

a)Rezistenc-NTC b)Rezistenc-PTC
c) Fotorezistenc
Induktiviteti, kapaciteti
Bobina, mbshtjellja, induktiviteti
paraqitja sipas dshirs
Kondensatori, Kapaciteti
a)n prgjithsi b)i polarizuar
c)kondensator elektrolit i polarizuar
Gjysmprcjells
a)Diode, diod ridrejtuese b)Diod Z
c)Diod luminishence d)Fotodiod
a)Tiristor, triod tiristor

b)Diak, Varistor c)Triak
Tranzistor (qarku mund t lihet pa vn)

a) NPN b) PNP
Elementet dixhitale, Portat
Forma kryesore pr simbolet e funksionit

Raporti ansor sipas nevojave
Negacioni a)n hyrje

b)n dalje
Elementt bashkues
a) a) DHE me 3 hyrje
b) b) OSE me dy dalje, ku nj dalje inverton
c)JOEDHE, paraqitja sipas dshirs
d)JOOSE, paraqitja sipas dshirs
Flip flop bistabil

a)n prgjithsi b)Flip flop bistabil
Prforcues
(Shigjeta tregon drejtimin e prforcimit)
71
Simbole Prcaktim
Pajisjet elektroshtpiake
Elektropajisjet, n prgjithsi
a)Soba elektrike, n prgjithsi

b)Soba e mikrovals
c) Pllaka ngrohse
a)Pajisjet e ujit t ngroht, n prgjithsi

b)Bolieri
c) Ngrohsi i ujit n rrjedhje
a)Lavatrija
b)Pjatalarse
c)Tharsja e rrobave
a)Frigorifer
b) Pajisje per ngrirje
a) Ngrohes ambjenti b) Sob me gur ngrohs, q ruajn

nxehtsin
c)Kondicioner
a)Motor, n prgjithsi
b)Ventilator
a)Rele impulse
b)Rele kohe
c)els kohe
Sisteme sinjalizuese
a)Zile alarmi, n prgjithsi
b)Vibrues
c)Gong
a)Boria
b)Sirena
Haps dyersh
a)Drit sinjalizues, n prgithsi

sidomos me llamp inkandeshente
b)Drit sinjalizuese me llamp neoni
a)Mikrofoni, n prgjiths
b)Receptor, n prgjithsi
c)Altoparlant, n prgjithsi
a)Sistem komunikimi i alternuar

b) Sistemi fols- dgjues
a)Radiomarrs
a)TV-marrs
72
12.2 Simbole
Prcaktim Simbole
Proceset e komandimit
a)ndezur b)fikur c) fik
a)ndez b) els q mban pozicionin prfundimtar

c)butoni
a)stop b)pauz c)starti
Tokzimi
a)n prgjithsi b)Toka
c)lidhje me prcjells mbrojts, pajisje mbrojtse t klasit
1
Simbole sigurie dhe paralajmruese

a )izolimi mbrojts, pajisje mbrojtse t klasit 2.
b) Tension i ult sigurie, pajisje mbrojtse t klasit 3.
a)vnde t prgjithshme rreziku

b) tension i rezikshm elektrik
a)i mbrojtur nga qarku I shkurtr b)i pambrojtur nga

qarku i shkurtr
c)mbrojtje e kushtzuar nga qarku I shkurtr
me sigurese apo aktivizues termik n rast mbitensioni
Transformatort
a)Transformatori, n prgjithsi
b)Transformatori izolues
c)Transformatori ndars
d)Transformatori kursyes
Transformator sigurie a)me kapsule b)i hapur

c)Transformatori i ziles me mbrojtje t kushtzuar nga
qarku i shkurtr d) Transformator loder
a)Transformator, i mbrojtur nga qarku i shkurter

b)Transformator nderpreres
Drita, Ndriim
a)Ndriimi, n prgjithsi
b)Ndriimi, indirect
a)Dritat e mobiljeve (pr material q digjen)

b)Drita me mbrojtje nga djegiet (pr materiale q digjen
leht)
Kutia e instalimeve
a)kutia mbi suvatim b)kutia n suvatim c)kutia nn
suvatim
d)kutia n beton e)kutia n zgavr t murit

f)kutia pr kanalin e instalimeve
elsat e instalimeve
a)drita b)zilja c)hapsi i ders
Tipet e qarqeve
a)trekndsh b)yll c)qark ur
73

21 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

21 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

21 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIZATIM TEKNIK

Ky libr duhet t ndihmoj n

njefijore shumefijore e zmontuar e montuar Sipas pozicionit jo sipas pozicionit

Detajet e skemes se qarkut Vendosja e simboleve t Vendosja e pajisjeve n ambient

Kritere t prgjithshme q duhet t prmbushen nga

Skema e prgjithshme e lidhjes elektrike

Skema e prgjithshme e qarkut elektrik sht nj

Skema e instalimit tregon pozicionin e sakt t pajisjeve

Skema e kalimit t rryms

Tek skema e kalimit t rryms elektrike n paraqitjen e

Tek skema e kalimit t rryms, n paraqitje logjike, jepet

Skema e lidhjes, paraqet lidhjet e pajisjeve elektrike,

Pjest elektrike, lidhja dhe komandimi i tyre duhet t

Pajisjet elektrike paraqiten n skemat e qarqeve vetm

Lidhje me veprim t ndrsjellt

N fundin e lire t lidhjes ndrvepruese jepet lloji i forcs

Butoni dhe elsi me pozicion fiks

Nj els q kthehet n gjndjen fillestare (qetsie) sapo

Simbolet e kontakteve mund t vizatohen n madhsi t

Simbolet e elementve t kontaktit t dhn n figur jan

6.2.1 Simbole t elementve

Nj qark, tek i cili nj pajisje elektrike, psh. llampa fiket

Tek nj skem instalimi shnohen pajisjet elektrike n

Skema e prgjithshme e qarkut me els

N rastet, kur vizatimi i ndrtess nuk bhet, ather

Skema e kalimit t rryms

Tek paraqitja logjike, renditja e pajisjeve elektrike dhe

Sipas sistemit DIN VDE 0100, faza duhet t kalohet

Degzimi i kabllove bhet n kutite shprndarse. N

Llampat shnohen zakonisht me X. Tek paraqitjet e

Kabllot dhe prcjellsit vizatohen me vija t pandrprera.

Prizat duhet t przgjidhen dhe t instalohen n mnyr

Rrjetet e shprndarjes s energjis elektrike

Shumica e rrjeteve shprndarse t energjis jan rrjete

Mekanizmi spine-priz prbhet nga dy pjes, priza dhe

elsi dhe priza

Zakonisht, priza instalohet posht elsit, rreth 30 cm

Nj hekur pr hekurosje sht lidhur me rrjetin nprmjet

a) a) Sqaroni kombinimin e simboleve t elsave t

Nj llamp muri n nj dhom fmijsh stakohet nprmjet

Ndriimi i elsit i shrben orientimit ose kontrollit t

Shpesh sht e nevojshme, psh. sipas rregullores s

Gjat ndriimit t kontrollit, gjndja e elementit t kontaktit

Sistemet e vajit dhe t gazit duhet t ndizen n raste

6.5.1 Ndriim kontrolli

Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut dhe skemn e

Ndriimi n nj dhom ndnjeje duhet t instalohet n mnyr

Llampa e dhoms s ndjenjes mund t lidhet n rrjet

Qarku els seri

Nj els seri prdoret n rastet kur dy llampa, dy grupe

Ndriues me dy grupe llampash

Ndriues me shum llampa prmblidhen shpesh n dy grupe

Vizatoni skemn e prgjithshme t qarkut n lidhje logjike.

Roleja e nj dere dhe dritareje t madhe n nj dhom

N teknikn e instalimit prdoren grupe elsash pr

Kta elsa kan tre pika kontakti. Zakonisht jan elsa

Motort q vn n lvizje (mekanizimin)

Ngritja dhe ulja e mekanizmave t till si grila mund t