Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü

MER ASIM AKSOY
ATASZLER VE DEYMLER SZL

1
ATA SZLER SZL
NDEKLER
SUNU
BRNC BLM
GR
1- ATASZLER
A- Biim zellikleri
B- Kavram zellikleri
C- Tamamlayc Bilgiler
- Tanm
2- DEYMLER
A- Biim zellikleri
B- Kavram zellikleri
C- Tamamlayc Bilgiler
- Tanm
3- KALIPLAMI BAKA SZLER
4- ELETRMELER
KNC BLM
ATASZLER SZL
ULAMA
YEDNC BASKI N
1965'te kan Ataszleri ve Deyimler adl kitabmza yurdumuzun her yerinde
kullanlan szleri alm, blgelere zg olanlar almamtk. 1989 tarihine dein yaplan
be baskda bu tutum deimedi. 1991'deki altnc baskda kimi blge szlerine de yer
vermi, bunlan ulama bal altnda kitabn sonuna eklemitik. Yedinci baskya genel
ve yerel birka yz sz daha ekleme gereini duyunca, bunlar ve nceki ulamalar asl
metne katma zorunluluu kendini gsterdi. Bylece ilk baskda 5700 olan sz says
imdi 8977'ye ulat.
Yeni basklarda yerel szlere de yer vermemizin nedeni, bunlarn -toplumsal

gelimelerle birlikte- genellik kazanmakta ya da kazanabilir nitelikte olmalardr.
Radyo, televizyon, gazete, dergi, telefon, okul, tren, otobs, uak gibi eitim ve
ulam aralarnn oalmas, blgeler arasndaki ayrlklar gittike azaltmaktadr:
Nitekim 50-60 yl nce yaz dilimizde grlmeyen birok blge szckleri imdi yayn
aralarmzda ve toplumun dilinde kullanlmaktadr. Bunun gibi, birtakm yerel
ataszleri ve deyimler de blgelerinin snrn aarak genellemektedir.
u da var ki bir sze kesin olarak genel ya da yerel demek kolay deildir. nk bu
niteleme, bilgi ve grg dzeylerine gre kiiden kiiye deiir: Bir kiinin genel
nitelikte grd sz, baka bir kii bu nitelikte grmeyebilir; iitmemi de olabilir.
Kitabmzn sz saysn oaltmamza ve kullan alanlarnn snrn biraz
geniletmemize bu durum yol amtr.
Burada bir konuya daha deinmek istiyoruz: Genel ve yerel szler arasndaki snrn
kesin olarak izilememesi durumu, kimi szlerin atasz ve deyim saylip saylmamas
konusunda da vardr. Bu nedenle kitabmza aldmz szler dnda da ataszleri ve
deyimler bulunduu grnde olanlar bulunabilir. Ancak biz, bu szler iin
belirttiimiz ller iinde olmayanlara kitabmzda yer vermeyi doru bulmadk.
Bununla birlikte, lmze uyduu halde dikkatimizden kat iin kitaba girmemi
olan szler de bulunacaktr. Bu gibi eksikliklerin zamanla ve yeni incelemeler ve
aratrmalarla tamamlanaca kukusuzdur.
Yeni basky bu aklamalar ve dnceler iinde sunuyoruz.
1993 mer Asm AKSOY
BRNC BLM
NCELEME ELETRME
GR
1- ATASZLER
2- DEYMLER
3- KALIPLAMI BAKA SZLER

4- ELETRLER
GR
Her dilde ataszleri ve deyimler vardr. Toplumbilim, ruhbilim, eitbilim, ekonomi,
felsefe, tarih, ahlak, folklor... gibi birok konular ilgilendiren ve birok ynlerden
inceleme konusu edilmeye deer olan bu ulusal varlklar, deyi gzellii, anlatm gc,
kavram zenginlii bakmndan pek nemli dil yaplardr.
Bizdeki eskiden sav, mesel, tabir diye anlm olan ve eski, yeni konuma dillerinde
manzum, mensur yazlar arasnda kullanlm ve kullanlmakta bulunan ataszleriyle
deyimler, birok kimselerce derlenmi ve kitap olarak yaymlanm ise de ne gibi
zellikleri bulunan sze atasz, ne gibi zellikleri bulunan sze deyim denilmek
gerektii ciddi olarak incelenmemitir. Bata inasi'nin Durub-i Emsal-i Osmaniyye'si
olmak zere btn derlemeler, ataszleri ad altnda verilen deyimlerle, deyim ad
altnda verilen ataszleriyle ya da ne atalarsz, ne deyim olan birtakm laflarla
doludur. Bu karklk srp gitmektedir. Her iki sz eidinin ortak nitelii olan zl,
kalplam, hoa giden bir anlatm arac olmak, bu szleri birbirine kartrmann
balca nedenidir. Biz bu incelememizde birletirici nitelikleri de ayrc nitelikleri de
gstermeye alacaz ve bu konu ile ilgili eserlerde grdmz yanlmalar belirttik.
Ataszlerinin ve deyimlerin ana niteliklerini izmek o kadar g bir ey deildir.

Ama kimi zaman -gkkuann yan yana bulunan iki rengi arasnda olduu gibi-
ataszleriyle deyimler ve bunlarla baya szler arasnda kesin bir snr
bulunmadndan, bir szn nitelii ikircimli bir konu olur.
Bununla birlikte sar, yeil, mavi nasl ayr ayr renkler olarak varsa ataszleri,
deyimler, baya szler de ylece, nitelikleri ayr sz eitleri olarak vardr.
ncelememize balamadan nce iki sz eidinin adlar zerinde biraz duralm:
Divan Lugat-it Trk'te ataszleri, Arapa mesel, Trke sav szckleriyle

anlmtr.
Divan edebiyatnda ve Osmanlcada bu kavram iin mesel de, darbmesel de geer.

Darbmesel, aslnda mesel getirmek, duruma uyan yaygn bir sz ya da bir atasz
sylemek demektir; ama atalarsz anlamna kullanlmtr. Nitekim Nabi:
Szde darblmesel iradna sz yok amma,
Sz odur aleme senden kala bir darbmesel.
demitir.
Mesel'in oulu emsal, darbmesel'in oulu durub-i emsal'dir. Bu szler yerlerini

yetmi seksen yldan beri Trkelerine brakmaya balamlardr. Bugn tekil olarak
atalarsz ve atasz, oul olarak da ataszleri diyoruz.
Otuz yl ncesine kadar deyime de, terime de tabir ve stlah deniliyordu.
Eskiden hem ataszlerinin hem birtakm deyimlerin baka bir ad da mehur szler
idi.
Yeniler gibi eskiler de darbmesel, mehur sz, tabir, stlah szcklerinin

zelliklerini belirtmemiler, bunlar arasndaki farklar gstermemilerdir.
ATASZLER
Bizim, gelenekle yerlemi bir atalarsz almaymz vardr. Bu anlaya gre
ataszleri, ulusal varlklardr. Tanr ve peygamber szleri gibi ruha ileyen bir etki
tarlar. nandrc ve kutsaldrlar. Nitekim eski bir atasz yle der: Atalar sz
Kur'ana girmez, yannca yelir (Birlikte koup gider; ondan geri kalmaz). Ataszleri,
geni halk ynlarnn yzyllar boyunca geirdikleri denemelerden ve bunlara dayanan
dncelerden domulardr. Ulusun ortak dnce, kan ve tutumunu belirtir, bize yol
gsterirler. Bir ataszyle belgelendirilen tutumun doruluu herkese kabul edilir.
Anlamazlklarda bir atasz en byk yargcdr. te bu ataszleri, biim bakmndan
da, kavram bakmndan da birtakm zellikler tarlar. O zellikleri birer birer gzden
geirelim:
A- BM ZELLKLER
1- Ataszleri kalplam (klie durumuna gelmi) szlerdir: Her atasz, belli bir
kalp iinde, belli szcklerle sylenmi olan donmu bir biimdir. Szckler
deitirilip yerlerine -ayn anlamda da olsa- baka szckler konulamayaca gibi
szdiziminin biimi de bozulamaz. Byle deitirmeler yaplsa ortaya kan sz, -anlam
deimese dahi- atalarsz diye anlmaz.
rnein:
Derdini saklayan derman bulamaz.
szndeki derman yerine ila denilemez.
alma elin kapsn, alarlar kapn.
sz de, szcklerin sras deitirilerek:
Elin kapsn alma, kapn alarlar
biiminde sylenemez.
2- Ataszleri ksa ve zldr. Az szckle ok ey anlatr:
Dikensiz gl omaz.
Alet iler, el vnr
Tama su ile deirmen dnmez ... gibi.
3- Ataszlerinin ou bir, iki cmledir. Daha uzun olanlar azdr:
Vakit nakittir.
Balk batan kokar.
Yerin kula var.

Ak ake kara gn iindir.
Deveci ile konuan kapsn byk aar.
Grnen ky klavuz istemez.
Son pimanlk fayda etmez.
Zaman sana uymazsa sen zamana uy.
Yoldan kal, yoldatan kalma.
Dost ile ye i, alveri etme.
Ne yavuz ol asl, ne yava ol basl.
Anasna bak kzn al, kenarna bak bezini al ... gibi.
Bu rneklerde grld gibi, tmcelerde en ok geni zaman kipi, kimi vakit (t

olan ataszlerinde) emir kipi kullanlmtr. Baka kiplerle kurulmu ataszleri daha
azdr. Bunlarda da fiili sylenmemi olanlarda da, ya geni zaman ya emir anlam
gizlidir:
Yalancnn evi yanm, kimse inanmam.
Ana kzna taht kurmu, baht kurmam.
Ne oldum dememeli, ne olacam demeli.
Bana dokunmayan ylan bin yaasn.
Anlayama sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az.
nsan sylee sylee, hayvan koklaa koklaa.
Deve bir akeye, deve bin akeye.
Evvel taam, sonra kelam ... gibi.
B- KAVRAM ZELLKLER
Her atasz bir genel kural, bir dstur niteliindedir. Bu kural ve dsturlar balca
aadaki kavram blkleri iinde bulunur. Baka bir deyile ataszleri, kavram
bakmndan birka eittir:
1- Sosyal olaylarn nasl olageldiklerini -uzun bir gzlem ve deneme sonucu olarak-
yanszca bildiren ataszleri vardr:
Komunun tavuu komuya kaz grnr.
Minareyi alan klfn hazrlar.
Araba krlnca yol gsteren ok olur.
Stten az yanan yourdu fleyerek ier... gibi.
2- Doa olaylarnn nasl olageldiklerini -uzun bir gzlem sonucu olarak- belirten
ataszleri vardr:
Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr.
Kork aprilin beinden, kz ayrr einden.
Zemheride kar yamadan kan yamas iyi.
Mart yaar nisan vnr, nisan yaar insan vnr ... gibi.
3- Toplumsal olaylarn nasl olageldiklerini uzun bir gzlem ve deneme sonucu

olarak bildirirken bundan ders almamz (aka sylemeyip dolaysyla) hatrlatan
ataszleri vardr:
Alamayan ocua meme vermezler.
fke ile kalkan ziyan ile oturur.
Mahkeme kadya mlk deil.
Sona kalan dona kalr. ... gibi.
Bu szlerin altnda istemelisin ki elde edesin, insan kendisini fkeye kaptrmamal...

dersleri bulunmaktadr.
4- Denemelere ya da manta dayanarak dorudan doruya ahlak dersi ve t veren

ataszleri vardr:
irkefe ta atma, stne srar.
Ayam yorganna gre uzat.
Bugnk iini yarna brakma.
Yoldan kal, yoldatan kalma ... gibi.
5- Birtakm gerekler, felsefeler, bilgece dnceler bildirerek (dolaysyla) yol

gsteren ataszleri vardr:
Bal bal demekle az tatl olmaz.
Can bostanda bitmez.
Korkunun ecele faydas yoktur.
Tama su ile deirmen dnmez ... gibi.
6- Tre ve gelenekleri bildiren ataszleri vardr:
Dost baa bakar, dman ayaa.
Bir fincan kahvenin krk yl hatr var.
Kzn dvmeyen dizini dver.
Kz beikte, eyiz sandkta ... gibi.
7- Kimi inanlar bildiren ataszleri vardr:
Krk ylda bir let olur, eceli gelen lr.
Anann baht kzna.
Akacak kan damarda durmaz.
Baykuun ksmeti ayana gelir... gibi.
C- TAMAMLAYICI BLGLER
BRKA BM BULUNAN ATASZLER:

Ataszlerinin donmu birer kalp olduunu sylemitik. (Bkz. 1, A, 1). Kimi
ataszlerinin birka kalb bulunduunu da belirtmek gerekir. Bu kalplardan her biri
ayr ayr atalarsz olarak tanndndan deiiklikler donmu olma kuralna aykr
saylamaz. rnein:
Denize den ylana sarlr.
sznn:
Denize den yosuna sarlr.
biimi de vardr. Ama denize den bala (ya da samana) sarlr gibi bir biimi
yoktur.
Ayan yorganna gre uzat.
sz ise, szcklerin sras deimi olarak:
Yorganna gre ayan uzat.
biiminde de sylenir. Bu ikiden baka biimde sylenmez.
BLGELERDE DEK BMLER:

Kimi ataszleri, ayr ayr blgelerde deiik biimler alm olabilir. Bu da
yukardaki kuraln bozulmu olmas demek deildir. Bu gibi ataszlerinin blgelerde
kalplam zel biimi var demektir. rnein:
Keskin sirke kabna zarardr.
A tavuk kendini buday ambarnda sanr.
szleri kimi blgelerde:
Keskin sirke kpne zarar.
A tavuk dnde (ryasnda) dar grr
biimlerindedir.
ZEL BR AMALA UZATMAK:

Ksa ve zl olmak, ataszlerinin zelliklerinden olmakla birlikte (Bkz. 1, A, 2) kimi
ataszleri -baka bir zellii salamak iin- kavram anlatmaya yetenden artk szck
ile sylenmi de olabilir:
El elden stndr.
sz, dnceyi anlatmaya yeterken, buna:
ara varncaya kadar.
parasnn eklenmesiyle ikinci biimde de kullanlan atasz gibi.
Baka bir rnek: En ksa anlatm kln:
Aypsz yar olmaz.
kalb iinde bulunan szn atasz kimliini alm biimi, daha uzun olarak:
Aypsz yar isteyen yarsz kalr.
Sz uzamtr, ama o ksa anlatml kuru mantn inandrcln, etkinlik ve

gzelliini de uzatma eleri salamtr.
GENEL KURAL GB OLANLAR:

Btn ataszlerinin birer genel kural niteliinde olduunu yazmtk. (Bkz. 1, B). Baz
ataszleri genel kural gibi sylenmi olduu halde gerekten genel kural deildir.
rnein:
Kr lr, badem gzl olur; kel lr, srma sal olur.
Gelen gidene rahmet okutur.
szlerinin genel kural olduklar sylenemez. Bu gibi szlerde sk sk rastlanan

durumlarn genelletirilmi olduu grlmektedir.
Genelliine dncemizle snr izdiimiz, her vakit deil zaman zaman byle
olduunu kabul ettiimiz ataszlerinden kimisinin eski biiminde bu genelliin hangi
koula bal bulunduu sz iinde belirtilmitir. Nitekim bugn:
Suyu getiren de bir, testiyi kran da.

biiminde sylediimiz atasznn, 15. yzylda yazlm olan Atalar Sz
kitabndaki biimi udur:
yilik bilmeyen katnda su getirenle senek syan biridir.
ATASZLERNDE MECAZ:
Ataszlerini temsili szler diye tanmlayanlar ve mecaz ataszlerinin ayrlmaz
nitelii sayanlar vardr. Her ne kadar ataszlerimizin ou temsili ve mecazi ise de
temsili ve mecazi olmayan ataszlerimiz de az deildir. rnekler:
Sirkesini sarmsan sayan paay yiyemez. (Mecazl)
Mum dibine k vermez. (Mecazl)
Damlaya damlaya gl olur. (Mecazl)
Bugnk iini yarna brakma. (Mecazsz)
Dost ile ye i, alveri etme. (Mecazsz)
Akll dman aklsz dosttan hayrldr. (Mecazsz)
ATASZLERNDE SZ SANATLARI:
Ataszlerinde ustaca bir slup, byleyici ve inandrc bir anlatm zellii vardr.
Yzyllardan beri kullanldklar, her gn iitildikleri halde tazeliklerini kaybetmeyen
bu szlerde eitli anlat yollar, eitli sz ve anlam sanatlar grlr. rnekler:
BEYT
Glme komuna - Gelir bana.
Sakla saman - Gelir zaman.
Atrma kutuyu - Syletme ktye.
Gvenme varla - Dersin darla.
Gzellik on - Dokuzu don.
Hayr dile komuna - Hayr gele bana.

Mart kapdan baktrr - Kazma krek yaktrr.
Alarsa anam alar - Bakas yalan alar.
Oduncu gz amada - Dilenci gz mede.
Baa bak zm olsun - Yemeye yzn olsun.
Gelin altn taht getirmi - km kendisi oturmu.
DZE:
ocuktan al haberi.
Kimse bilmez kim kazana kim yiye.
Kendi den alamaz.
Dinsitin hakkndan imansz gelir.
Bey ardndan omak alan ok olur.
Dilsizin dilinden anas anlar.
ok naz ak usandrr.
Etme bulma dnyas.
SEC:
Dertsiz ba mezarda ta.
Derviin fikri ne ise zikri odur.
Kar eden az etmez.
Atta karn yiitte burun.
t ulur birbirini bulur.
Mft olsun da zift olsun.

Gvenme dostuna saman doldurur postuna.
Emmim, daym hepsinden aldm paym.
Emmim, daym, kesem, elimi soksam yesem.
TEVZYE:
Sarmsak da ac amma evde lazm bir dii.
KNAYE:
Can boazdan gelir.
Balk batan kokar.
Davul dengi dengine diye alar.
ALLTERASYON:
Aka akl retir.
Kaynayan kazan kapak tutmaz.
Tarlay tal yerden kz kardeli yerden.
Bana gelen bamakdr.
Al giyen aldanmaz.
An, eini, iini bil.
Kardeten karn yakn.
CNAS:
Dilim seni dilim dilim dileyim.
Yerine dmeyen gelin yerine yerine eskir.

A ile eceli gelen syleir.
Ulu sz dinlemeyen uluya kalr.
Bal bol yiyen bel bel bakar.
Hasta yatan lmez eceli yeten lr.
Kpekle dalamaktan aly dolamak yedir.
ERETLEME (TARE):
Aa yaken eilir.
lm koyun kurttan korkmaz.
Delikli ta yerde kalmaz.
Koa boynuzu yk deil.
Domuzdan toklu domaz.
Dikensiz gl olmaz.
Et trnaktan ayrlmaz.
Erkek sel, kadn gl.
Gn yufka yerinden deliriz.
oban armaan am sakz.
ay geerken at deitirilmez.
MECAZI MRSEL:
Bir iekle yar olmaz.
Borlunun dili ksa gerek.
Gavurun ekmeini yiyen gavurun klcn alar.

Hamama giren terler.
Az yer yz utanr.
ki el bir ba iindir.
Kefenin cebi yok.
Kendi den alamaz.
Sa ba yastk istemez.
Hasta ol benim iin, leyim senin iin.
TEZAT:
Deli dostun olacana akll dmann olsun.
Yaz yalan k gerek.
Zengin arabasn dadan arr, zgrt dzovada yolunu arr.
At bulunur meydan bulunmaz, meydan bulunur at bulunmaz.
stediini syleyen istemediini iitir.
Gvenme varla dersin darla.
HAMI TEZAT:
kszn karnna vurmular, vay arkam demi.
AKS:
Buldum bilemedim, bildim bulamadm.
Sen olursan bensiz, ben de olurum sensiz.
zm zme baka baka karar.

STFHAM:
Baduy ekmein yoksa buday dilin de mi yok?
El mi yaman, bey mi yaman?
Erkek aslan aslan da dii aslan aslan deil mi?
Kabahat lende mi ldrende mi?
Sen aa ben aa, bu inei kim saa?
Yenice eleim, seni nerelere asaym?
BH TKAK:
Ge olsun da g olmasn.
tle dalamaktan aly dolamak yedir.
nsan doduu yerde deil doyduu yerde.
Hasta yatan lmez eceli yeten lr.
ZEF ve NER:
Yaman komu, yaman avrat, yaman at. Birinden g, birini baa, birini sat.
EKSLTL ATASZLER:
Kimi ataszleri etsiltili anlatmla sylenegelmitir. rnekler:
Bor vermekle, dman krmakla.
Ata arpa, yiide pilav.
A tuz ile, tuz ozan ile.
Atn rkei, yiidin korka.
Ana hakk Tanr hakk.

Aba vakti yaba, yaba vakti aba.
Ba bayrda, tazla ayrda.
Elmay ayra, armudu bayra.
Bakarsan ba, bakmazsan da.
El el ile deirmen yel ile.
Sen sen, ben ben.
ncir babadan, zeytin deden.
YK BMNDEK ATASZLER:
Kimi ataszleri ok ksa bir yk biiminde sylenmitir. rnekler:
Oynamasn bilmeyen kz yerim dar demi. Yerini geliletmiler gerim dar demi.
Deveye inii mi seversin yokuu mu demiler; dz yere mi girdi demi.
Eei dne armlar; ya odun eksik, ya su demi.
Kurda neden boynun kaln demiler; iimi kendim grrm de ondan demi.
Katra baban kim demiler; daym at demi.
Yengece niin yan yan gidersin demiler serde kabadaylk var demi.
Kediye bokun kimya demiler; stn rtm.
Terziye g demiler; inem bamda demi.
Tilkiye tavuk kebab yer misin demiler; adamn gleceini getiriyorsunuz demi.
Aaca balta vurmular; soyu bedenimden demi.
Tencere demi: dibim altn; kepe demi: girdim ktm
Yalancnn evi yanm; kimse inanmam.

ATASZLERNDE DEVRK TMCE:
Birok atasz devrik tmce ile kurulmu; bylece daha gl bir anlatm
salanmtr rnekler:
Ada bana, adaym sana.
Kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu.
Say beni sayaym seni.
Ama srrn dostuna o da syler dostuna.
Alama l iin ala deli iin.
Al kaay gir ahra, yaras olan gocunur.
Besle kargay oysun gzn.
An beni bir kazla o da rk ksn.
Atrma kutuyu syletme kty.
Sorma kiinin asln, sohbetinden bellidir.
Var ne bilsin yok halinden.
ATASZLER ULUSAL DEERLER YANSITIR:

Her ulusun ataszleri, kendi varlnn ve benliinin aynasdr. Ataszlerinde bir
ulusun dnceleri, yaaylar, inanlar, gelenekleri grlr. Ataszleri, uluslarn
zekalarndaki keskinlii, hayallerindeki genilii, duygularndaki incelii belirten en
deerli rneklerdir. Bu szler, derin felsefelerden baka gzel bulularla, parlak
nktelerle, ince alaylarla, sert talamalarla doludur. Bylece her atasz, kendi
ulusunun damgasn tar.
ATASZLERNN IKII VE BMLENMES:

Bir atasznn ilk taslan kukusuz ki tek kii ortaya atmtr. Ama zamanla birok
kiiler onun zerinde yontmalar, eklemeler, deitirmeler yapmlar; ona kamunun
beendii, benimsedii bir biim vermilerdir. te ilk taslak, bu son biimiyle
ataszlerinin btn niteliklerini kazanm ve bir kiinin mal olmaktan karak toplumun
mal olmutur.
ATASZLERNN ESKL, YENL:

Ataszlerinin, atalardan kalma, eski, ulusal varlklar olduunu sylyoruz. Bu eskilik
nitelii zerinde biraz durmak gerekir:
a) Yzlerce yl halk potasnda kaynadktan sonra atasz niteliini kazanm olan

bir szn szcklerinde szdiziminde zamanla deiiklikler olabilir. rnek olarak
iki atasznn bugnk, 15 ve 11'inci yzyllardaki biimlerini bir arada
gsterelim:
Kurt komusunu yemez. (Bugnk)
Kurt konsn incitmez. (15'inci yzyldaki)
Bri konsn yimes. (11'inci yzyldaki)
Isramadn eli p bana ko. (Bugnk)
Kesemedn eli p bana ko. (15'inci yzyldaki)
Ta srumasa pmi kerek. (11'inci yzyldaki)
(Ta sramazsa pmesi gerek)
b) Eski ataszlerinden bugn unutulmu olanlar bulunduu gibi yeni zamanlarda

dogmu ataszleri de vardr. Dokuz yzyl nce yaadklar Divan Lugat-it
Trk'ten anlalan ataszlerinden kimisi bugn de yaamakta ise de kimisi
unutulmutur. Dahas 15. yzyl ataszlerinin durumu da byledir. rnein
Divan'daki:
Otug odhgu birle rmes.
(Ate alevle sndrlmez.)
Buzdan suv tamar.
(Buzdan su damlar.)
Tek suvda belgrer.
(Kask yar suda belli olur.)
gibi birok ataszleri unutulmutur. Bunun gibi 15. yzylda derlenmi olan
ataszlerinden:
Snnet var cmle kesmek yok.
Eek eti diriyle tatludur.
l ilden ayruks olmaz, tresi ayruk olur.
gibileri bugn iitilmemektedir. te yandan:
Bir fincan kahvenin krk yl hatr var.
gibi kahvenin yurdumuza yayld tarihten sonra kan ataszleri de vardr. Demek ki
ataszleri de dilin szckleri gibi srekli bir olu-unutulu durumu iindedir.
DRT BLK ATASZ:

Ataszleri, kullanldklar yer ve zaman bakmndan drt ble ayrlabilir: a)
Yurdun her yerinde kullanlanlar; b) Sadece bir blgede bulunanlar; c) Trkiye
dndaki Trk lehelerinde yaayanlar; ) Eski zamanlarda kullanlm iken bugn
braklm olanlar. Biz bunlar ayr ayr derleme konusu yapmay uygun buluyoruz. Nasl
ki szlklerimiz: a) Ortak yaz dili szl; b) Blge azlarnn szl; c) Leheler
szl; ) Tarihsel szlk olarak ayr ayr ortaya konulmaktadr.
ELK ATASZLER:
Ataszleri iinde anlamlar birbirine aykr olanlar vardr. Her atasz bir kural
olduuna gre bu eliik szlerden her biri nasl kural saylabilir? Bu soruya cevap
verebilmek iin grp geirdiimiz olaylarn elimelerle dolu olduunu dnmek
gerekir: Bunlar belirten kurallar da phesiz yle olacaktr. Bundan baka ayn olay;
deiik koullar altnda ayr ayr sonular verebilir. O zaman birbirini tutmayan
dsturlar ortaya kar. Nitekim yalan sylemenin kt sonular vereceini bildiren
ataszleriyle birlikte doru sylemenin kt sonular vereceini bildiren ataszleri de
yaamaktadr:

Yalancnn mumu yatsya kadar yanar.
Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar.
Doru syleyenin tepesi delik olur. (nk herkes bana vurur.)
Bunun gibi, iyilik yapann iyilik greceini bildiren ataszlerimiz de ktlk

greceini bildiren ataszlerimiz de vardr:
yilik eden iyilik bulur.
yilie iyilik olsayd koca kze bak olmazd.
Burada bir incelii belirtmek yerinde olur: Birbirine aykr olan ataszlerinin hepsi
kural gibi sylenmi olmakla birlikte doru yargl olmayanlar, ya toplumla alaydr, ya
talamadr ya uyarmadr ya yermedir ya da bir ktmserlik ve fke anlatmdr. Bunlar
doru eyler sylemek iin deil, toplumca benimsenmek gibi bir genellii bulunan ruh
hallerini yanstmak iin ortaya kmlardr. Aralarnda yerine gre inanlarak
sylenilmi olanlar da bulunabilir. rnein:
Devlet mal deniz, yemeyen domuz.
sz talama da, fke anlatm da, inanlarak sylenilmi bir sz de olabilir.
K YARGILI ATASZLER:
Birtakm ataszleri ifte yargl, ifte kuralldr. Bu zellik eski ataszlerinde de
bugnklerde de grlr. Yarglar arasnda balca iki trl ilgi bulunur.
a) Atasz iki cmleli bir benzetmedir. Cmlelerden biri benzeyen, teki

kendisine benzetilen yandr. Divan Lugat-it Trk'teki u sz gibi:
Ula bolsa yol azmas, bilig bolsa sz yazmas.
(aret olsa yol arlmaz, bilgi olsa sz saptlmaz.)
Bugnk ataszlerinden rnekler:
Demir tavnda, dilber anda.
Hrszlk bir ekmekten, kahpelik bir pmekten.

Erken kalkan yol alr, erken evlenen dl alr.
Kavurga karn doyurmaz, kar susuzluk kandrmaz.
ok mal haramsz, ok sz yalansz olmaz.
Eken bier, konan ger.
Tarlay tal yerden, kz kardalk yerden.
Paran oksa kefil al, iim yoksa ahit ol.
Suyun yava akanndan, insann yere bakanndan kork.
b) Atasznn iki cmlesi anasnda bir benzetme deil baka bir ilgi vardr: ki
yarg birbirini tamamlar ya da birbirine kart olabilir rnekler:
A brakma hrsz edersin, ok syleme arsz edersin.
Baba vergisi grmlk, koca vergisi doyumluk.
Var evi kerem evi, yok evi verem evi.
Gzel brnr, irkin grnr.
ATASZLERYLE KARITIRILAN SZLER:

Ataszlerinin niteliklerinden kimisini tadklar iin ataszlerini andran ve birok
kitaplarda atasz diye gsterilen birtakm szler vardr. Aada eitlerini
gsterdiimiz bu szler, gerek ataszleriyle kartrlmamaldr:
a) zsz, zdeyi (vecize) adlar verilmesi gereken ve uzun uzun aklanabilen

derin anlaml ksa szler. Bunlar iinde yazan; syleyeni belli olanlar da
olmayanlar da vardr. rnekler:
Kendini bil. (Khilon)
En byk utku, kiinin kendine egemen olmasdr. (Eflatun)
Mal az olan deil, istekleri ok olan insan fakirdir. (Seneca)

Dnyorum, yleyse var. (Descartes)
Hayatta en hakiki mrit ilimdir. (Atatrk)
Hakaret muhayyerdir, reddolunur. (Hamit)
Akgzllk, srasnda gz yummay bilmektir. (Cenap .)
Sustimal kapsn aralk etmeye gelmez; derhal ardna kadar alr. (Cenap .)
Kainatta yalnz bir sosyalist tanrm: Ecel. (Cenap .)
En metin nokta-i istinat, insann kendi kuvvetidir. (Cenap .)
Bir gzel kyafet, iyi bir tavsiye mektubudur. (Cenap .)
Keskin kl kullananlar yanl hamlelerden saknmaldrlar.
Kabiliyetin mektebi yoktur.
Adalet mlkn temelidir.
b) zdeyi dnda kalan ve halk arasnda sk sk kullanlan ksa, kuru, yaln

gerekler:
Paraszlk her fenal yaptrr.
alan kazanr.
Cmlemizin girecei kara topraktr.
Baba evladnn fenaln istemez.
Meveretsiz yaplan iten hayr gelmez.
lim deryadr.
Lakrd ile i bitmez.
Takdir ne ise o olur.
Talih yar olmaynca elden ne gelir.

Can tatldr.
Herkes ana baba evladdr.
Fena sz ekilmez.
c) Yazan bilinsin, bilinmesin bilgece dize ve beyitler:
Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi. (Kanuni)
Akla marur olma Eflatun-i vakt olsan eer,
Bir edib-i kamili grdkte tfl- mektep ol. (Nefi)
Hak ol ki Huda mertebeni eyleye ali. (Ruhi)
Taklid-i zag kebk-i hraman gldrr. (Yahya Ef.)
Skut etmek gibi nadane alemde cevap olmaz. (efii Dede)
ecaat arz ederken merd-i Kpti sirkatin syler. (Ragp P.)
Eriir menzil-i maksuduna aheste giden. (Hatemi)
Tiz reftar olann payine damen dolar. (Hatemi)
Laf- dava-y enaniyyet ne lazm akle, (Esat Muhlis P.)
Herkesin alemde bin mafevk bin madunu var. (Esat Muhlis P.)
Mihneti kendye zevk etmedir alemde hner. (Vasf)
Zerdz palan ursan eek yine eektir. (Ziya P.)
htilafatyle ugramakta dehrin zevk yok, (Muallim Naci)
Zevk ann mirsad- ibretten temaasndadr. (Muallim Naci)
) Kimi airler manzumeleri iine aldklar ataszlerinin kalbn bozmulardr:

Vezne uysun diye ve baka nedenlerle szckleri deitirmiler, araya szckler
katmlar, szdizimine baka biim vermilerdir. Edebiyatmzda rnei pek ok
olan byle szler, manzume iindeki deiik biimleriyle ataszleri saylamazlar;
asllan baka trl olan ataszlerine iaret saylrlar. te birka:
Yce olur ise her ne kadar da,
Yol stnden aar yakn u ra. (Gvahi)
(Da ne kadar yce olsa yol stnden aar.)
::::::::::::::
Ecel olduu yoktur havf ile def. (Gvahi)
(Korkunun ecele faydas yoktur.)
::::::::::::::
Ki baka buza, kama bu szden,
Ye olur eksiz ortaklk kzden. (Gvahi)
(Ortaklk kzden yalnz buza yedir.)
::::::::::::::
itmedin mi rivet kapudan ad
Giricek bacadan gamgin kar dad. (Gvahi)
(Rvet kapdan girerse iman bacadan kar.)
::::::::::::::
Bu mesel mehurdur kim dest ber balay dest..
(El elden stndr.) (Nev'i)
::::::::::::::
Alamak ne demek kendi denler? (Lemi)
(Kendi den alamaz.)

:::::::::::::
Binenler tiz nzul eyler semend-i mstear zre.
(Ereti ata binen tez iner.) (Nabi)
:::::::::::::
Zeminin guu var derler meseldir. (Hfzi)
(Yerin kula var.)
:::::::::::::
Ho gelir avaze-i davul u zurna durdan. (Molla)
(Davulun sesi uzaktan ho gelir.)
:::::::::::::
Anlamaza davul alsan vz gelir,
Anlayana sivrisinek saz olur. (Mesti)
(Anlayana sivrisinek saz, anlamaya davul zurna az.)
Bir atasznn ayr ayr kiilerce, hatta bir airce trl biimlere sokulduuna da
rnekler verelim:
Verilmez olan alamasa emcek. (Gvahi)
Alar sabi bile: Verin mememi. (Gufrani)
(Alamayan ocua meme vermezler.)
Demekle bal tatlu olmaz az. (Gvahi)
Meseldir zikr-i ehd ile eha olmaz dehen irin. (Kalay)
Bal bal desen az bal olur mu ya? (Gufrani)
(Bal bal demekle az tatl olmaz.)

Ki atlaslar olur zaman ile dut. (Sheyl Nevbahar)
Ki atlaslar olur eyyam ile tut. (Tutmac)
Kyenler hardan hurma yediler,
Koruktan sabr ile helva yediler. (eyhi)
Nice irin demi bunu dana
Ki olur sabr ile koruk helva. (Hamdullah Hamdi)
Bada sabr ile biter hue,
Hue em sabr ile olur tue. (Hamdullah Hamdi)
Eer sabredesin ey nahl-i ziba,
Koruk helva ola v har hurma. (Kemal Paazade)
(Sabrla koruk helva olur, dut yapra atlas)
Ki vardurur gnlden gnle rah. (K. Paazade)
Ki derler var gnlden gnle yol. (K. Paazade)
Ki gnlden gnle vardr rah. (K. Paazade)
(Gnlden gnle yol vardr.)
BAKA DLE EVRLME:

Ataszleri baka dile evrilebilir. Bu evirde anlam kaybolmaz, sadece biim
zellikleri kaybolur. Birok uluslarda ayn anlam tayan ataszleri, de vardr.
. TANIM
Yukardaki aklamalarla ataszlerinde bulunan eitli zellikleri ortaya koymu
bulunuyoruz. Btn bu zellikleri iine alan bir tanm ok uzun olur. Bunun iin ana
nitelikleri belirterek olabildiince ksa bir tanm yapacaz: Atalarmzn, uzun
denemelere dayanan yarglarn genel kural, bilgece dnce ya da gt olarak
dsturlatran ve kalplam biimleri bulunan kamuca benimsenmi zszler.
:::::::::::::
DEYMLER
Ataszleri blmnde yaptmz gibi, deyimin tanmn sona brakarak nce
zelliklerini inceleyelim.
Deyimlerde de hem biim, hem kavram zellikleri bulunmaktadr. Biim

zelliklerinden kimisi, ataszleriyle deyimler arasnda ortaktr. Kavram zelliklerinde
byle bir ortaklk yoktur.
A- BM ZELLKLER
1- Deyimler de ataszleri gibi, kalplam szlerdir. Bir deyimin szckleri
deitirilip yerlerine -ayn anlamda da olsa- baka szckler konulamaz ve deyimin
szdizimi bozulamaz. rnein:
Aykla pirincin tan
deyimi, aykla bulgurun tan biiminde sylenebilecei gibi,
Tut kelin pereminden
deyimi de kelin pereminden tut biiminde kullanlamaz.
2- Deyimler de, ataszleri gibi, ksa ve zl anlatm aralardr.
Dil dkmek - Kelle kulak yerinde - Kel baa imir tarak - At alan skdar' geti...
gibi.
3- Deyimler en az iki szckle kurulurlar ve biim bakmndan iki ble ayrlabilirler:
a) Szck bei durumundaki deyimler:
Ar bal - Eli bayrakl - Pf noktas - li dl - Kellesi koltuunda - Gel zaman git

zaman - Kala gz arasnda - Suya sabuna dokunmadan... gibi.
bei oluturan szckler bitiik yazlmaz.

nlem niteliindeki deyimleri de bu blk iine almak uygun olur:
Adam sen de! - Cart kaba kat! - Yok devenin ba! - Hele hele!... gibi.
b) Tmce durumundaki deyimler:
Dostlar alverite grsn.
Halep ordaysa arn burda.
ncir ekirdeini doldurmaz.
Delik byk, yama kk... gibi.
Bir mastarla sona eren deyimler, ekime gireceklerinden ve dolaysyla bir tmce
kuracaklarndan bu blk iinde yer alrlar. rnekler:
Gz yummak - Gnl almak - Dirsek evirmek - Damar tutmak - Baltay taa vurmak
- Boyunun lsn almak - Bir tala iki ku vurmak - Azna bir parmak bal almak -
Dimyat'a pirince giderken evdeki bulgurdan olmak...
Bunlar gz yumdum, gnln alalm, baltay taa vurdunuz, Dimyat'a pirince giderken
evdeki bulgurdan oldu.... gibi tmceden olutururlar.
B- KAVRAM ZELLKLER
1- Deyim, bir kavram belirtmek iin bulunmu zel bir anlatm kalbdr; genel kural
niteliinde bir sz deildir. Deyimi atalarsznden ayran en nemli zellik budur.
Deyimleri biim zellikleri bakmndan incelerken iki ble ayrmtk. (Bkz. 2, A,

3). b) blnde bulunanlar, ou zaman ataszleriyle, kartrlmaktadr. Bu
kartrmann nedeni, her iki sz eidinin de tmce durumunda bulunmas ve hoa giden
bir anlatm tamasdr. Biim benzerliinden ileri gelen bu karklk, kavram ayrlna
dikkat edilirse ortadan kalkar. rnein:
Bitli baklann kr alcs olur.
leyen demir ldar.
cmleleri ataszleridir. nk her biri bir genel kuraldr. Denenmitir: Her zaman
bitli baklann kr alcs olur. leyen demirin ldad su gtrmez bir gerektir:
Bugnk iini yarna brakmamak d de her zaman uygulanmak zere ortaya
konulmu bir dsturdur. Oysa:
At alan skdar' geti.
Armut pi, azma d.
Bu perhiz ne, bu lahana turusu ne?
szleri deyimdir. nk hi biri genel kural olarak sylenemez: Her zaman at alan
skdan gemez. Armut pi azma d sz her vakit deil, ancak kimi durumlar iin
dorudur. Perhizle lahana turusu da bir dstur gibi yrtlemez.
2- Deyimlerin amac, bir kavram ya zel kalp iinde, ya da ekici, ho bir anlatmla
belirtmektir. Ataszlerinin amac ise yol gstermek, ders ve gt vermek, ibret almamz
iin gerekleri bildirmektir. Grlyor ki deyimle atasz, amata da birbirinden
ayrlmaktadr.
3- Deyimle atasz arasnda, snrda bulunan szlere dikkat edilmelidir:
a) Ataszleri arasna da alnsa, deyimler arasna da alnsa yanl saylamayacak

szler vardr. Bu, ataszleriyle deyimleri birbirinden ayran zelliklerin iyice
belirmemi olmasndan deil, bu eit szlerin iki anlam tamasndan ya da iki
trl yorumlanabilmesinden ileri gelir. rnein:
sz, karndakini kzdrarak seninle ilgili eyleri ortaya dkmesine, senin iin kt
eyler sylemesine yol ama anlamna kullanlrsa atasz olur. Beni kzdrrsan senin
iin kt eyler sylerim anlamna kullanlrsa deyim olur.
Baka bir rnek:
am sakz oban armaan.
sz zengin olmayan kimsenin armaan, pahal bir ey olamaz diye yorumlanrsa

atasz saylm olur. Sunduum ey deersiz ama gcm ancak buna yetiyor diye
yorumlanrsa deyim saylm olur.
Byle iki nitelii bulunan szlerden birka rnek:

Arnavut'a sormular: cehenneme gider misin? diye, aylk ka? demi.
Atn lm arpadan olsun.
Buday ekmein yoksa bugday dilin de mi yok?
Keiye can kaygs, kasaba ya kaygs.
Sen aa ben aa, bu inei kim saa?
zm ye de ban sorma.
Varna geliim, tarhana ana bulgur am.
Balaban a piirmi, ocuklarn bana rm.
-Deveyi grdn m? Yeden lsn.
Karnca kararnca.
b) Kimi szler, fiil ekiminin deimesi ile atasz iken deyim, deyim iken
atasz durumuna girer rnein: Da yrmezse abdal yrr ataszdr. Da
yrmezse abdal yrsn deyimdir. Bunun gibi: Domadk ocua don biilmez
ataszdr. Domadk ocua don bimek deyimdir.
Bir rnek daha: lm gren hastala raz olur, ataszdr. lm grp hastala
raz olmak ya da lm grd de hastala raz oldu deyimdir.
Bu biim deyimler, kalplar bilinen ataszlerine riaret de saylabilir.
4- Biim bakmndan iki ble ayrdmz deyimleri kavram bakmndan da ikiye

ayrabiliriz:
a) Deyimlerin ounda kalplam szden kan anlam, szcklerin gerek

anlamlan dndadr: rnekler:
Devede kulak - Dttr Leyla - Bal bana - inden pazarlkl - Sap silik -
antada keklik - Gn grm - mr trps - Pskll bela - Die dokunur - Yldz
dii - Dankl dv - Hem nalna hem mhna - Ar ezgi, fstki makam - Balk
kavaa knca - Abay yakmak - Hap yutmak - Pabucu dama atlmak - Mercimei
frna vermek - ki ayan bir pabuca koymak - Tozdan dumandan ferman okunmamak -
Karda gezip izini belli etmemek - Tavana ka, tazya tut demek - Fol yok, yumurta yok -
Ne i yansn ne kebap - kz ld ortaklk ayrld - Tencere yuvarland kapan buldu
- Ben diyorum hadmm, o soruyor oul uaktan neyin var?
b) Kimi deyimlerde kalplam szden kan anlam, szcklerin gerek

anlamlar dnda deildir rnekler:
ou gitti az kald - smi var cismi yok - yiye iyi ktye kt demek - Adet yerini
bulsun - Allah bana, ben de sana
Kimi kimsesi yok - zr kabahatinden byk - Hem sulu, hem gl - Yeri yurdu
belirsiz - Azna layk - Dosta dmana kar - Ykte hafif pahada ar - yi gn
dostu.
C- TAMAMLAYICI BLGLER
DEYMLERN YAPISI:
Deyimlerin biim bakmndan ya tmce olduklarn ya da tmce olmayan szck
bei durumunda bulunduklarn sylemitik. Szck bei durumunda olan deyimler,
snflandrlamayacak kadar ok deiik biimlerde olumulardr. ki szckl
olanlardan kimisini yaplar ynnden snflandrmaya alalm.
a) eleri ekli ya da eksiz ad tamlamas biiminde olanlar vardr: anasnn gz,

kan kuras, ayak ba, kl pay, ayann tozuyla, unun urasnda, gnn birinde...
gibi.
b) eleri ekli ya da eksiz sfat tamlamak biiminde olanlar vardr: iki bklm,
dik bal, orta halli, bir ara, bo yere, bir azdan, tek bana, tez elden, fena halde,
pten elepi, bal bana... gibi.
c) Tamlanan - ad yapsnda olanlar vardr: kan pahasna, ard sra, ucu ucuna,
gn gnne, yan banda, eli kulanda, gn birliine... gibi.
) Tamlanan - nad yapsnda olanlar vardr: kula delik, st bozuk, aln ak,
can tez, gz kapal, yz glmez... gibi.
d) Ekli ya da eksiz ad - nad yapsnda olanlar vardr: et kafal, gn grm, p

atlamaz, kendi gelen, cana yakn, kafadan sakat, arada bir, anadan doma, ayana
abuk, rmcek kafal... gibi.
e) Biri ya da her ikisi ekli iki addan oluanlar vardr: el ele, art arda, kar
karya, kim kime, kendi kendine, szm ona, gnden gne, devede kulak... gibi.
f) Biri ya da her ikisi ekli iki sfattan oluanlar vardr: st ste, yar yarya,
birdenbire, uzaktan uzaa, inceden inceye, al al, moru mor... gibi.
g) ki eylemden oluanlar vardr: oldum bittim, inan olsun, gel geklim, bilir
bilmez, oldu olacak, girdisi kts, ald yrd, veryansn etmek, rtbas etmek...
gibi.
kiden ok esi bulunan ve yukardaki snflar iine girmeyen deiik yapda

deyimlerden de birka rnek grelim: her ne kadar, hi olmazsa, ne var ki, ne de olsa,
eski gz ars, o gn bugn, kz alama kz, duman doru ksn, doru doru
dosdoru,... gibisine gelmek, kala gz arasnda, ne olur ne olmaz, nerede kald ki, suyu
mu kt, tuz ekmek hakk...
BM DEEBLEN DEYMLER:
Deyimlerin donmu birer kalp olduunu sylemitik. (Bkz. 44 2, A, 1). Kimi
deyimlerde, tmce yaps ve ana szckler deimemek zere ekimler ve adllar
deiebilir:
Aa tkrsem (tkrsen, tkrse...) sakalm (sakaln, sakal...), yukar tkrsem

(tkrsen,...) byn (byn, by...)
Bana (sana, ona...) gre hava ho.
Gzne kestirmek (gzme kestirdim, gzne kestirdi)... gibi.
BLGELERDE DEK BMLER:

Bir deyim, ayr ayr blgelerde deiik szcklerle ya da deiik biimlerle
sylenebilir:
Kzm sana sylyorum, gelinim sen dinle (iit; anla).
enesi dk (enesi rk).

Houna gitmek (Houna gelmek).
Gz ucuyla (Gz kuyruuyla).
Ksalk ve zllk, deyimlerin zelliklerinden olmakla birlikte (Bkz. 2, A, 2) kimi

deyimler birbirine benzeyen szcklerin yenilenmesiyle g kazanrlar:
Ya ne, ba ne!
Tad, tuzu yok.
Yeri, yurdu bellisiz.
Yol, iz bilmemek... gibi.
DEYMLERDE MECAZ:
Mecaz, ataszlerinin ayrlmaz nitelii deildir, demitik. Bu sz, deyimler iin de
geerlidir. Nitekim am devirmek, devede kulak gibi ou mecazl olan deyimler
arasnda zr kabahatndan byk, yar yarya gibi mecazsz olanlar da vardr.
BENZETMEL ANLATIMLAR:
Deyim saylmaya elverili olan ve olmayan benzetmeli anlatmlar vardr:
a) Kimi kavramlar daha iyi belirtmek iin birtakm basmakalp benzetmelere

bavururuz. Buz gibi, ate gibi, kmr gibi... deriz ki ok souk, ok scak, ok
siyah demektir. Ataszlerini ve deyimleri derleyen kitaplarda bu basma kalp
benzetmeler de yer almaktadr. Bilindii zere benzetme ilgeci olan gibi,
benzetmedeki iki yann gl olanndan sonra gelir. Bunun arkasndan benzetme
ynn belirtecek olan nad sylenmezse ... gibi takm, bu nadn yerini tutar.
Yani buz gibi sz -kendisinden sonra souk sfat kullamlmasa bile- ok souk
anlamna gelir.
Dilin her zaman tuttuu bu yolu zel bir kurulu ve anlat yolu sayp bu gibi
benzetmeleri deyimler ya da ataszleri arasnda gstermeyi biz uygun grmyoruz.
Deyim ya da atasz saymadmz yaygn benzetmelerden rnekler:
Kar gibi - Pamuk gibi - Zmrt gibi - eker gibi - Zehir gibi - Kl gibi - Kat gibi -
ne gibi - plik gibi - pek gibi - Ta gibi - Kuyu gibi - iroz gibi - Dev gibi - Dalyan
gibi - Dal gibi - p gibi - am yarmas gibi - Karun gibi - Kurun gibi - Kav gibi -
Yldrm gibi - Arslan gibi - Ay gibi - Tilki gibi - Eek gibi - t gibi - Kuzu gibi - Kei
gibi - Domuz gibi...
b) te yandan deyim saylmas gereken benzetmeler vardr: Bunlar ekici bir

anlatm kalb iinde kurulmu, ylece beenilip yaylmtr. rnekler: Tereyadan
kl eker gibi - Gmrkten mal karr gibi - St dkm kedi gibi - Terbiyeli
maymun gibi - Deli sarayl gibi - Mal bulmu Maribi gibi - Tavan boku gibi (ne
kokar, ne bular) - Temcit pilav gibi (stp stp koymak) - Koyun kaval dinler
gibi (dinlemek) - Kabak iei gibi (almak) - Ahfe'in keisi gibi (ba sallamak)
- Arpac kumrusu gibi (dnmek) - Belik simit gibi (kurulmak) - Sebilhane
barda gibi (dizilmek) - Ar kovan gibi (ilemek) - Yldrmla vurulmua dnmek
- ki cami arasnda kalm beynamaza dnmek...
DEYMLERDE SZ SANATLARI:
Deyimler de ataszleri gibi ustaca dzenlenmi szlerdir. Bu szlerin yaplnda
dilin trl olanaklarndan ve eitli sz, anlam sanatlarndan yararlanlmtr:
Kula delik - Eli uzun - Arslan pay - Kr dv - Eyp sabri - Katr inad - Eski
gz ars - Oul bal - Yrei yufka - Gze girmek - Gz koymak - Gz tutmak -
Borusu tmek - Dokuz dourmak - ple ekmek - Kabna smamak - Psteki saymak -
Ate pskrmek - Can kulayla
- Anasnn kz - Damkl dv - Bir iim su - iei burnunda - Bym de

klm Yan ban alm - Az var dili yok - Gece silahl gndz klahl - Drt
elle sarlmak - Ku style beslemek - Kakla verip sapyla gzn karmak - Ate
bacay sarmak - Pimi aa souk su katmak... gibi.
DEYMLER ULUSAL DEERLER YANSITIR:

Deyimler de ulusal damga tayan dil varlklardr Ulusun sz yaratma gcnden
doarlar. Her deyim ho bir bulutur Bir kk sz daarcna koca bir alem
sdrlmtr. En uucu kavramlar, en ince hayaller, en gzel benzetmeler, eit eit
mecazlar ve sz ustalklar mini mini bir deyimin yap harlar arasnda parlar.
DEYMLERN ESKL, YENL:

Deyimler de ataszleri gibi toplumun mal olan eski szlerdir. rnein, yrei
soumak deyiminin 15. yzylda da, bulunduu, eyhi'nin u beytinden anlalmaktadr:
Yrei soumad svmek ile,
Olmad eei dvmek ile.
Bunun gibi sakala glmek deyimi 15. yzylda yazlan Glen-i Raz'da
grlmektedir:
Ki bunlar sakala glmektir ancak.
Akse'l-reb'deki atn kymeti trna dibinde gerek sznden anlalyor ki bugn

yurdumuzun baz blgelerinde kullanlmakta olan trna dibinde deyimi 13. yzylda da
vard.
Deyimler, ataszleri kadar eskimeden dile yerleirler. Nitekim derdini Marko Paaya
anlat sz, kimi yal kimselerin tandklar D. Marko Paa'dan beri ortaya kmtr.
Son zamanlarda bozum olmak, kuyruk olmak, oyun karmak (sporda), bo vermek, yeil
k yakmak, i yok... gibi yeni deyimler de dilde yer almtr.
DRT BLK DEYM:

Ataszleri gibi deyimler de kullanldklar yer ve zaman bakmndan drt ble
ayrlabilirler: a) Yurdun her yerinde kullanlanlar;
b) Sadece bir blgede bulunanlar; c) Trkiye dndaki Trk lehelerinde yaayanlar;

) Eski zamanlarda kullanlm iken bugn karlm olanlar.
KLEMELER:
kileme ad verilen ve ayr ayr yazlan szcklerden anlamlar birbirine yakn, kart
olanlarla sesleri birbirini andranlar ya da szcklerinden biri anlamsz bulunanlar
deyimlerin bir dal saymak yerinde olur: ev bark, oluk ocuk, kap kacak, allak bullak,
eski psk, apar topar, sklm pklm, ters pers, ufak tefek, takm taklavat, aa
yukar, ileri geri, karma kark, oldum olas, oldu olacak... gibi.
Ancak, ayn szcn yenilenmesiyle kurulan ya da kurulularndaki zellik, bir dil

kural uygulamas olan ikilemeleri deyim saymay uygun bulmuyorum: Tak tak, tkr tkr,
mrl mrl, akr akr, byk byk, sar sar, yava yava, bek bek, yap yap,
yn yn, sylene sylene... gibi.
DEYM VE BLEK SZCK:

Szck bei durumundaki deyim (Bkz. 2, A, 3) ile bileik szck kimi zaman
birbirine ok benzer. Bunlar nasl ayrt edeceiz?
a) Bileik szc meydana getiren szckler, aralarna ekim ve yapm eki

giremeyecek kadar kaynamtrlar: Balca yolla kurulurlar: 1) Anlam kaymas
(hanmeli, akbaba, atebcei, balkaba, yerelmas, karafatma ... gibi).
2) Ses kaynamas ve dmesi (cumartesi, kahvalt, peki, haminne, reotu... gibi).
3) Szck eidi kaymas (vurdumduymaz, giderayak, dedikodu, veryansn, rtbas,

tkrldm... gibi).
Bileik szck, tek szck durumundadr: Bitiik yazlr; isim soyundandr; yani isim,
sfat, zamir, zarf, edat, bala, nlem gibi kullanlr: Vurdumduymazn biri; balksrt
desen; alabildiine kouyordu... gibi.
b) Deyimi meydana getiren szckler ise aralarna ekim eki alamayacak kadar
kaynam deildirler. Bu szcklerin kimisi isim ve fiil ekimlerine girmitir. Eli
ak, baldr plak, gz pek... gibi iyelik ekiyle kurulan; gz koymak, ba vurmak,
el atmak... gibi fiilleri ekimlenebilen sz kmeleri deyimler arasna girer ve
szckleri ayr ayr yazlr.
(Bununla birlikte verdiimiz ller; deyimle bileik szc ayrt etmek iin her
zaman yeterli deildir. ki szckl yle szler vardr ki deyim mi, bileik szck m
olduklar ancak anlama ile sonuca balanabilir. Nasl ki yazmn (imlann) oluumunda
da fonetiin, etimolojinin, gelenein, bir de anlamann (yle olsun diye kabul edip
elbirliiyle uygulamann) pay vardr. rnein vazgemek sz, mla Klavuzu'nun eski
basmlarnda ve Trke Szlkte ayr yazld halde Yazm klavuzunun 1970
basksnda bitiik olarak verilmitir. Balay sz Trke Szlkte ayr yazlmtr.
Yazm Klavuzunda bitiiktir. Babo, mla Klavuzunun eski basklarnda
bulunmadna gre ayr yazlmas ngrlm iken Yazm Klavuzu (1970)nda bitiik
olarak yer almtr. Ayak st, mla Klavuzunun eski basklarnda ayr yazlmtr,
Yazm Klavuzu (1970)nda ise bitiiktir.
Ben bu kitabn 1965 basksnda ayak takm, ayak teri, bal ay, balk etinde, ba bo,
ba ucunda, bit yenii... szlerini deyim sayp ayr yazmtm. Yazm Klavuzu(1970) bu
szleri bitiik yazdna gre deyim saymam, bileik szck saym demektir.
te yandan Yazm Krlavuzu'nda ayr yazlmas ngrlm olan ara sra, yan sra,
bal bana, ba vurmak, t pt, tr ptr, kaba saba... szleri bileik yazmak
eiliminde olanlar bulunduu gibi Yazm Klavuzu'nda bileik yazlm olan babozuk,
basal, birebir, durdinlen, elbirlii, geliigzel, szgelii, gitgide, szbirlii,
ibirlii, iyeri, kabataslak, minimini, tepetaklak, tersyn... szlerini ayr yazmak
eiliminde olanlar da vardr.
Grlyor ki bir yerde deyimle bileik szc kesin olarak ayrt etmek olana
yoktur. O zaman tek kar yol, anlamaktr. Yani u sz deyim sayalm, u sz bileik
szck kabul edelim demektir.]
DEYM VE TERM:
Deyim ile terimi de ayrt etmek gerekir: Deyim, genel dilin mal olan szdr. Terim
ise ya bilim, sanat, meslek szdr ya da bunlar dnda, anlam daraltlm szdr ve
bir tanmn zetidir: ekenar, bilirkii, igd, cevizgiller, kupalaz, bierdver,
gndnm... gibi. Bu rneklerdeki terimler, bileik szck olarak kurulmutur. Yani
bunlar biim ve yap bakmndan bileik szck, kavram ve grev bakmndan
terimdirler. Szck bei biimindeki deyimlerden bylece ayrlrlar.
Terimler tek szck olanlar da vardr. rnein ayak szc dar anlamyla edebiyat
ve corafya terimidir. Oysa tek szckl deyim olmaz. Buna karlk cmle halinde
deyim vardr, ama terim yoktur.
DEYM VE ARGO:
Deyim ile argo arasndaki ilikiye de dokunalm: Argo, geni anlamyla bir meslek
topluluu arasnda kullanlan zel szdr. Biz daha ok, klhanbeylerinin zel anlamda
kullandklar kaba szlere ya da bakalar anlamasn diye aralarnda kararlatrdklar
anlamla kullandklar szlere argo diyoruz. Bu duruma gre argo szcklerine sadece
argo demek yeter. Deyim niteliindeki argo szck beklerine ise argo deyim adn
vermek yerinde olur. Torpil, piston, moruk, akmak, (snfta), taahhtl (tabanca),
rntgenci (kt niyetle bir yeri gzetleyen)... argodur. Dalga gemek (akl baka yerde
olmak), maytaba almak (alay etmek), posta kurmak (gzda vermek), czlam ekmek
(kamak), bo vermek (aldr etmemek), days dmende olmak (i banda kendisine
arka olan kimsesi bulunmak), ya ekmek (birine dalkavukluk etmek)... gibi szck
bekleri argo deyimdir.
BAKA DLE EVRLME:

Gerek anlamlar dnda zel bir anlama gelen deyimler (Bkz. 2, B, 4, a), ayr
szckler ve ayn gramer biimleriyle baka dile evrilemezler. Gerek anlamlaryla
kullanlan deyimler. (Bkz. 2, B, 4, ; b) ise baka dile evrilebilirler.
- TANIM
Buraya kadar yaptmz aklamalara gre deyimleri ylece tanmlayabiliriz:
Bir kavram, bi durumu, ya ekici bir anlatmla ya da zel bir yap iinde belirten ve
ounun gerek anlamlarndan ayr bir anlam bulunan kalplam szck topluluu ya
da tmce.
:::::::::::::
KALIPLAMI BAKA SZLER

Ataszleriyle deyimlerden baka kalplam szlerimiz de vardr: Dualar, beddualar
(ilenler), svgler, bilmeceler, tekerlemeler... gibi.
Bunlarn en nemli zellii, konularnn snrl bulunmas, yani her trn belli bir
konuya zg anlatm arac olmasdr.
Bilmecelerle tekerlemelerde ataszlerinin ve deyimlerin teki ayrc nitelikleri

yoktur. Bylece bunlar, ataszleriyle deyimlerden kolayca ayrt edilebilirler. Ancak
dualarn ve beddualarn bir bl ya ataszlerine ya; deyimlere yaklar.
DUALAR, LENLER:
nce atasz saylabilecek dua ve beddualara bakalm: Bilindii gibi ataszleri,
genel kural; dstur niteliinde szlerdir. Dua ve beddualar arasnda'da bir kii iin
sylenmi olmayp genel nitelik tayanlar, yani bir kural gibi sylenmi olanlar vardr.
te bunlar, dua ve beddua olmakla birlikte ataszleri de saylabilirler:
Allah sa eli sol ele muhta etmesin.
Allah drt gzden ayrmasn.
Allah deveye kanat vermesin.
Allah namerde muhta etmesin... gibi.

Genel kural nitelii tamayp bir kii iin sylenmi olanlar atasz saylamazlar:
mrn uzun olsun.
Can sa olsun.
Allah cezasn versin.
Allahndan bulsun... gibi.
Deyim saylabilecek dua ve beddualara gelince: Yukarda grdmz gibi

deyimlerin amac, bir kavram, ya ho, ekici bir anlatmla, ya da sadece zel bir kalp
iinde belirtmektir. Dua ve beddualar arasnda da bu zellikleri tayanlar vardr. te
onlar, dua ve beddua olmakla birlikte deyim de saylabilirler:
Allah unutturmasn - Eline salk - Gzn toprak doyursun - Can cehenneme... gibi.
Durumu biraz daha aydnlatmak iin hatrlatalm ki deyimlerin konusu snrl deildir.
Her eit konu, deyime anlatm kayna olabilir. Dua ve beddualarn konusu ise sadece
iyi, kt dilektir. Bu zel konu da deyimlerin snrsz konlar iine girebileceinden
anlatmnda deyim zellik ve nitelii bulunan dua ve beddualar, ayn zamanda deyim de
oluyorlar demektir.
te yandan, mecazl olmayan ve ekici bir anlatm kl tamayan dua ve beddualar

deyim saylamazlar:
ok yaa - Sa ol - Can ksn - Kr olas... gibi.
SVGLER, MSTEHCEN SZLER:

Halk arasnda kullanlan svg szleri ile ak sak ve edep d szler de
konumuzla ilgilidir. Bunlarn kimisi deyim ya da atasz niteliinde zekice bulunmu,
gzel rgl sanat rnleridir. Ancak, kitaplara geirilip geirilmemeleri zaman zaman
tartma konusu olmutur. Dilde var olduklar yadsnamayan bu szlerin kitaplara
geirilmesini doru bulmayanlar, bir ahlak titizlii gstermekte, zellikle bunlar
okuyacak ocuklar dnmektedirler. Kitaplara geirilmesini savunanlar ise: bilimde
ayp ve utanma olmaz. Bunlar kitaplara geirmemek bilim d davrantr. Dil gerei
gizlenmemelidir. Biz istediimiz kadar gizleyelim; o, yaylp sylenmek akmndan teki
szlerimizden beri kalmyor demektedirler.
Her iki gr de anlayla karlamak gerekir.

:::::::::::::
ELETRLER
ncelememizin 1. ve 2. ayrmlarnda ataszleriyle deyimlerin zelliklerini kendi
grmze gre belirttik. Bu ayrmda ise imdiye dein kan belli bal eserlerde
tutulan yollar, ataszleri ve deyimler iin verilen tanmlar, yaplan derlemelerdeki
kusurlar belirteceiz. Ksacas, bu eletirmelerle kendi grmz savunmu
olacaz.
unu da syleyelim ki eletirdiimiz eserleri meydana getirenlerin kalplam

szlerimizi derlemede geen emekleri kranla anlmaldr.
ATALAR SZ
(Hazrlayan: Velet ZBUDAK)
1480 ylnda bilinmeyen bir kiinin derledii ve 1936'da, rahmetli Velet zbudak'n
aklamalaryla birlikte Trk Dil Kurumu'nun bastrd, iinde 689 sz bulunan Atalar
Sz adl kitapta genel olarak gerek ataszleri bulunmaktadr. Derleyici, ataszlerinin
zelliklerini iyi sezmi ve derlemelerine pek az baka szler kartrmtr.
Bu kitaptaki gerek ataszlerinden rnekler:
Da ne kadar yceyise yol stnden aar.
Asl azmaz, sa yymaz.
Hayr san ine hayr gele bauna.
Kan kecek yol gsterici ok olur.
Kedinn usluluu san grncedr.
Atalarsz saylamayacak szlerden rnekler:
Ekmen sad emeine dnsn.
Gzn stnde kaun m var dediler melul olursun.

t boku ilaca yarad.
Kendi gzndeki hezeni grmez, bireg gzndeki p grr.
Aaa korsam pas olur, yukaru korsam is olur.
DURUB- EMSAL- OSMANYYE

(inasi)
Bu eserin ikinci, yani 1287 (1870) basksnda 2500 sz vardr. ok ksa olan
nszn olduu gibi aaya alyoruz:
Durub-i emsal ki hikmet-l-avamdr, lisanndan sadr olduu gibi milletin mahiyyet-i

efkarna delalet eder. Durubi Emsal-i Osmaniyye ise cmleten manidardr. Binaenaleyh
bunlarn kaba tabirat mtemil olanlarndan maada ekserini ibu mecmuaya elifba
tertibi zre derceyledim. Arabi ve Farisi ve Franszca baz mukabilleri fercemeleriyle
beraber ilave klnd gibi lafzan veyahut manen durub-i emsali mutazammn olan
birtakm Trke ebyat ile ibarat- mensure dahi istidlal makamnda zeyl olundu.
Tanzimi: 1268 (1851).
1-
inasi durub-i emsal (ataszleri) iin hikmet-l-avam yani halk felsefesi demekle bu
szlerin nemli zelliklerinden birini belirtmi oluyor. Ancak baka zelliklerini
belirtmediinden tam bir tanm yapm olmuyor. Halk, bir felsefesini komular uygun
olmayan evi alma diye anlatsa, buna hi kimse atasz demez. Halbuki ayn felsefenin:
Ev alma, komu al.
biiminde syleniine herkes atasz demektedir. Grlyor ki bir szn sadece halk
felsefesi olmas atasz saylmasna yetmemektedir.
2-
Eserin ad Durub-i Emsal (ataszleri) olduu halde, iinde ataszlerinden baka

bilgece msralar, beyitler, deyimler, hatta deyim olmayan dpedz laflar oktur. Bylece
inasi, ataszleri iin verdii eksik tanmdaki halk felsefesi niteliini bile tamayan
maddeleri de kitabna koymutur. Eserde kark olarak yazl bulunan bu szlerden
birkan asl nitelikleriyle seerek gsterelim.
Ataszlerinden rnekler:
Hekim kim, bana gelen.
Ne ekersen onu biersin.
Kurt kocaynca kpein maskaras olur.
Yavuz hrsz ev sahibini bastrr.
Sar iitmez uydurur.
Bilgece msralardan ve beyitlerden rnekler:
ecaat arz ederken merd-i Kpi sirkatin syler.
Skut etmek gibi nadane alemde cevap olmaz.
Kar- evvelde kii akbet-endi gerek.
Mihneti kendye zevk etmedir alemde hner.
Takdir-i Huda kuvvet-i bazu ile dnmez,
Bir em'i ki Hak yaka cihan flese snmez.
Bir kapuyu bendederse bin kapu eyeler kat.
Hazret-i Allah efendi fatih-l-ebvaptr.
Deyimlerden rnekler:
At alan skdar' geti - Tencere yuvarland kapan buldu - Akntya krek eker -
Eski hamam eski tas - At ba beraber - pe un serdi - Kabak tad verdi - Yakas
almadk - Kulp takt - Fitili ald.
Atasz ve deyim olmayan laflardan rnekler:
Drt yann deniz ald - Maymun gibi her eye eli yakr - Ban hrkaya ekti - Ar
gibi sokar - apak siler - Tesbih bcei gibi bzlm - Elmastra bardak latif olur -
Paraszlk her fenal yaptrr - Sbut bulmayan sz hakknda az ama.
3-
inasi, kimi ataszlerine ve kimi deyimlere yanl biim vermitir. rnein:
emeye gidenin testisi krlr.
t rr kervan ger.
Atrma kutunun kapan.
Ama kutuyu syledirsin kty.
Suyu devirmi kediye dnd.
szleri yanltr. Dorular yledir:
Su testisi su yolunda krlr.
t rr kervan yrr.
Atrma kutuyu, syletme kty.
St dkm kediye dnd.
DURUB- EMSAL- OSMANYYE

(Ebzziya)
inasi'nin Durub-i Emsal-i Osmaniyye'sine birok sz katarak sz saysn 4004'e

karan ve 1302 (1885)'de kitabn nc basksn ortaya koyan Ebzziya, eserin
sonuna darbmesel ile tabir hakknda baz dnceler eklemitir. Yazar, nl szlk
Littre'nin mesel iin yapt tanm efvah- nasta deveran ve az kelime ile ifade-i meram
eden bir kavl-i ayidir ki kaide-i klliyye hkmndedir diye Trkeye evirdikten sonra
diyor ki:
Her lisanda emsal ile emsal kuvvetinde birtakm tabirat vardr ki ona Franszlar
expression derler. Lisanmzda ise yerine gre stlah ve yerine gre tabir ile tarif
olunabilir ki hulasa-i hkm bir his veya fikr-i mahsusu terceme ve tefhimden ibarettir.
Hatta tabirat- mehuredendir tabiri zebanzed-i havass u avamdr. Binaenaleyh durub-i
emsal ile tabirat- mehureyi fark etmek iktiza eder. Hasl mesel odur ki bir vakay veya
bir hikmeti mutazammn olarak bir emri i'ar ve tenbih ede.
Ebuzziya bu satrlardan sonra u sz rnek olarak veriyor:
Bol bol yiyen bel bel bakar.
Bal bal demekle az tatllanmaz.
Ka yaparken gz karr.
Bundan sonra yle devam ediyor:
te bunlar, bir hadiseyi veya emri temsil tarikyle tarif ile beraber bir hkm
tazammun ederler ki bu kabilden olan kelam- avama durub-i emsal tlak olunur. Lisan-
Trkide ise birtakm stlahat ve tabirat dahi emsal yolunda istimal olunagelmitir.
Tabir tlak eylediimiz akval ise bir hali musavvirdir. Anda meselin haiz olduu
hkm yoktur. Mesela yalanc pehlivan tabir-i mehuru gibi. nk yalanc pehlivan
tabirinden hibir hadise tazammun etmeyip belki bir ahsn mahiyyeti taayyn eder ki
icra edemeyecei bir tavrda bulunan yani ca'li besalet taslayan kimseler vasfedilir.
1-
Grlyor ki, Ebzziya durub-i emsal ile tabirat- mehure'yi birbirinden ayrmak
gerektiini sylemitir. Ama bu ayr may yapmak iin gerek olan lz bulamam,
dahas Littre'nin kaide-i klliye (genel kural) lsn kullanamamtr. nk
darbmesel diye gsterdii yukandaki rnekten ilk ikisinde genel kural nitelii varsa
da ncsnde yoktur.
Ebzziya, szlerinin sonunda yle demektedir:
inasi merhum emsal-i Osmaniyyeyi cemeyledii srada emsal ile stlahat tefrika
lzum grmeyerek ikisini beraber kaydeylemi olmasndan biz de camiin tuttuu usul
muhafaza eyledik.
Biraz nce belirttiimiz gibi Ebzziya byle bir ayrma yapmaya kalksayd bunu
baaramayacakt sanyoruz. Ancak, mademki derlemelerinde ataszleriyle birlikte
deyimleri de verdiini sylyor, hi olmazsa eserinin adn Durub-i emsal ve Tabirat
koymal idi.
2-
Ebzziya mesel, darbmesel iin iki tanm vermitir:

a) Bir vakay veya bir hikmeti muntazammn olarak bir emri i'ar ve tenbih eder
inasi'nin hikmet-l-avam tanm iin sylediklerimizi bu tanm iin de
tekrarlayabiliriz. Yani bu da yetersiz bir tanmdr.
b) Bir hadiseyi, bir emri temsil tarikyle tarif ile beraber bir hkm tazammun
eder.
Bir olay temsil (simgeleme) yoluyle anlatmak, ataszlerinin ayrlmaz koulu olsayd:
Az tamah ok ziyan getirir.
gibi szlerin atasz saylmamas gerekirdi. Bunlarda temsil yoluna gidilmemitir.

Yukarda da grld gibi (Bkz. 1, C) ataszleri temsil yoluna ba vurularak da, ba
vurulmayarak da kurulmu olabilir.
Bir hkm tazammun etmek kouluna gelince: Her cmlede bir hkm (yarg)
bulunduuna gre atasz olmayan cmlelerde de bu koul gereklemitir. rnein:
Eviniz gzel yerdedir.
O adam bu ii beceremez.
gibi cmleler, atasz olmadklar halde bir hkm tazammun etmektedirler. (bir
yargy kapsamakta)
Kald ki tanmda belirtildii gibi bir olay temsil yoluyla anlattklar ve bir hkm
belirttikleri halde atasz olmayan deyimler, hatta ne deyim ne de atasz olan szler
vardr:
kz ld ortaklk ayrld.
Baltay taa vurdum.
Onun semeri eksik.
Kk deil, cennet... gibi.
3-
Ebzziya, tabir iin yle diyor:
Bir hali musavvirdir. Anda meselin haiz olduu hkm yoktur.
Bununla deyimin ayrc zelliini vermi olmuyor. nk:
Allaha smarladk - Salk olsun - yiye iyi, ktye kt der... gibi deyimlerde bir
hali tasvir yoktur; halbuki yarg vardr.
te yandan bir hali tasvir ettii (bir durumu betimledii) ve bir hkm (yarg)
belirtmedii halde deyim olmayan szler oktur:
Ar hasta - Yava yava konuma - Kar topunun yuvarlanmas - Su kaynarken... gibi.
4.
Ebzziya'nn, inasi'nin derlemelerine katt derlemelerde ataszlerinden baka

deyimlerin, birtakm dizelerin, beyitlerin, baya gereklerin ve laflarn kark olarak
bulunduunu sylemitik. Bunlardan ayr ayr rnekler seip veriyoruz.
ok yaayan bilmez, ok gezen bilir.
Son pimanlk ake etmez.
Kpekle dolamaktan aly dolamak yedir.
Ne oldum dememeli ne olacam demeli.
Astar yznden pahal - Barna ta bast - Hh demi burnundan dm - Dikine

tra - Fukara babas - Gz boyad.
ok tannm rnekler:
Hasmn sitemin anlamamak hasma sitemdir.
Deil krsiye vaiz are ksan adem olmazsn.
Rzgarn nne dmeyen adem yorulur.

Saltanat dedikleri ancak cihan gavgasdr.
Adudan intikam almak gibi dnyada kam olmaz:
Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi.
Rasgele gereklerden ve laflardan rnekler:
Sabit olan nabit olur - Cmlemizin girecei kara topraktr - Meveretsiz yaplan
eyden hayr gelmez - Kabiliyet talim ile olmaz - Gen beye hizmet gtr - Mzk ile
oyun oynanmaz - Rya grme dnd - Yaza boza bir eye benzer - Eli tutar gz grr
- San gibi kapana tutulmu - Paraya tapar.
5-
inasi gibi Ebzziya da kimi szlerin kalplam biimini deitirmitir:
Kart aacn eilmesi g olur.
Halep yolunda deve izi sayar.
Denize den yosundan imdat umar
Zelzeleyi gren yangna raz olur.
Aya ge iliti.
szleri gibi ki dorular, yledir:
Aa yaken eilir.
Halep yolunda deve izi aramak.
Denize den yosuna sarlr.
lm gren hastala raz olur.
Aya suya demek.
Ba ge ermek.
:::::::::::::
DURUB- EMSAL- TRKYE veya ATALAR SZ (Tekezade M. Sait)
1311 (1895)'de yaymlanan ve iinde 5742 sz bulunan bu eserin nsznde konu ile
ilgili olarak yalnz unlar sylenmektedir:
u risalenin havi olduu durub-i emsalden her ahlak beeriyye ve fezail-i tabiiyye
nokta-i nazarndan baklr ise birer dstur-i ibrettir. Bu mlahaza, hemcinsinden
bazlarnn ve belki de birounun hadim-i istifadesi olacana dair muharrir-i acize bir
tminan vermektedir.
1-
Dstur-i ibret sz de hikmet-l-avam gibi eksik bir tanmdr. Ataszlerinin

zelliklerini yukarda (Bkz. 1, A, B) gsterdiimiz iin burada sadece onlar
anmsatmakla yetineceiz.
2-
Eserin ad Atalar Sz olmasna karn kitaba ataszlerinden baka pek ok deyimle

ne atasz ne deyim olan birok sz kartrlm ve hepsi alfabe srasyla verilmitir.
Bunlardan -niteliklerine gre kendimiz snflandrarak rnekler veriyoruz.
At lr meydan kalr, yiit lr an kalr.
Alet iler el nr.
Sabrn sonu selamettir.
Yrk at yemini artrr.
Garip kuun yuvasn Allah yapar.
Kula kirite - Kalbur stne gelen - Balk kavaa knca - Kabak tad verdi -
Sermayeyi kediye ykletti - At alan skdar' geti.
Atasz ya da deyim olmayan szlerden rnekler:
Prlanta gibi - Balk a gibi - Yaban kedisi gibi insandan kaar - Zannmz gibi kt
- ahin bakl - Davul alan iitmez - Hatiften nida m geldi - Paray denize att -
Hrsndan bouluyor - Aramakla ele gemez - Din-i mbin uruna - lmullah her eyi
muhittir - Zuhurata tabi ol - Bihude eylerin terki akln kemalidir - Ab dane serpilir
insan ksmet gezdirir - Ab- pake ne zarar vakvaka-i kurbaadan - Gah olur gurbet
vatan gahi vatan gurbetlenir.
3-
Kimi szler yanl biimlerle verilmitir. inasi'de de bulunan:
Faide zararn kardadr.
sz gibi ki dorusu udur:
Kar zararn kardadr. (ortadr)
Nitekim inasi ayrca kar zararn kardadr ve Tekezade M. Sait kar ziyann
kardadr szlerini de almlardr. Bunun gibi:
Astar yzne uymaz - Astar yznden pahal.
szleri, u yanl biimlerle de yazlmtr:
Yz astarna uymaz - Yznden astar pahal.
Bu eserde bir de pabucuna kum dolar sz gemektedir. Bizim bildiimize gre bir
blge deyimi olan bu szn dorusu da pabucuna ta kamak'tr.
KAMUS- TRK (emsettin Sami)
Hicri 1317 (1899)'de baslm olan bu eserde atalarsz terimi ata maddesi iindedir
ve darbmesel diye karlanmtr. Darb maddesi iinde bulunan darbmesel ise
yle tanmlanmtr:
Mebni alelhikaye olup misal gibi irat olunan mehur sz.
Buna gre her atasznn bir hikayeye dayanmas gerekir. Ataszleri iinde her ne
kadar:
gibi hikayeye dayananlar varsa da bu, btn ataszleri iin gerekli deildir. Nitekim:
Yoldan kal yoldatan kalma.
gibi ataszleri hikayeye dayanmaz.
te yandan, hikayeye dayand halde atasz olmayp deyim olan szler de vardr:
Baklay azndan karmak.
Hoafn ya kesildi... gibi.
ATALAR SZLER (Azerbaycan Edebiyat Cemiyeti)
1926'da karlan ve iinde 2000'e yakn sz bulunan bu esere hem ataszleri hem
baka szler kark olarak alnmtr. Kendimiz bir ayrma yaparak her iki eitten
rnekler gsterelim.
Anasna bak kzn al, krana bak bezini al.
Od dt yeri yandrr.
obann gnl olsa tekeden peynir dutar.
Hayr syle konuna hayr ksn karna.
Su akt yerden bir de akar.
Baka szlerden rnekler:
Hata senden ata benden - Sayalm frsat ganimetten - Suya aparp susuz getirir -
Khne hamam khne tas - Uzun szn ksas - Kah nala dr kah mha - Kaza attm
koza dedi.
KONYA VLAYET HALKYYAT VE HARSYYATI (Sadettin Nzhet ve Mehmet

Ferit)
1926'da yaymlanan bu eserde ataszleri ve deyimler ayr ayr blmlerde yer

almtr. Darbmeseller (ataszleri) blmnde 2057, tabirler (deyimler) blmnde
279 sz vardr. Darbmesel iin zel bir tanm yaplmam, Ebzziya'nn yazdklarndan
bir paras yinelenmitir. Tabirler blmnde yle denilmektedir.
Meseller tam bir cmle veya fkra halinde irat olunarak muhatabna faide-i tamme
ifade ettikleri halde tabirler ok kere terkib-i naks eklinde irat olunurlar. Mesela ate
pahasna tabiri dorudan doruya hibir hadiseyi, hibir hkm ifade etmez. Ancak bu
sene pamuk ate pahasna kt dediimizde pamuk fiyatnn ok ykseldiini ve
mterileri ate gibi yaktn... tasavvur ediyoruz. Mat oldu, diine dayand gibi baz
tabirlerde her ne kadar hkm varsa da bunlarn msnedn ileyh ve mteallikleri
mahzuf olduundan yine iidenlere tam bir mana i'ar ve ifade etmezler.
1-
Burada tabir'in en nemli zellii olarak terkib-i naks biiminde bulunmas

gsterilmektedir. Kimi tabirlerdeki hkmn zneleri ve tmleleri bulunmad iin tam
bir mana bildirmedii de sylenmektedir.
a) Deyim iin terkib-i naks tanm ok yetersizdir. Yukarda grld gibi (Bkz.
2, A, 3) deyimler terkip'ten baka biimlerde de, tmce durumunda da
bulunabilirler.
b) Mat oldu gibi szlerin zneleri ve tmleleri bulunmad iin deyim

saylmalar anlalr ey deildir: Ahmet satranta mat oldu denilirse mat oldu
sz deyim olmaktan kacak mdr?
2-
Bu kitaptaki derlemelere gelince: Ataszleri blmnde gerek ataszleri arasnda

atasz olmayan birok sz de vardr:
Bir elin nesi var, iki elin sesi var.
Sa ba yastk istemez.
Da daa kavumaz, insan insana kavuur.
Kurularn yannda yalar da yanar.
Ataszleri blmnde gsterilen, ama atasz saylamayacak olan szlerden

rnekler:
Pimi paa gibi srtma - Keesini sudan kard - Tkrdn bir tkrk - Ar, namus
tertemiz - Sen bir yana, dnya bir yana - Bir kt, pir kt - avdara girmi it gibi
ban kemerleme - Dokuz kz ile bir maarada m kaldn - Ab dane serpilir, insan
ksmet gezdirir.
Deyimler blmne de deyim olan ve olmayan szler vardr. rnekler:
Ald fitili - Ate pahasna - pe un serer - Ty dikti - Basmakalp - Baba oca -

mmetsiz peygamber - Hoca Nasrettin - Yaygaray bast - ne gibi
Billur gibi - Kp gibi - Ylan gibi - Atak - Kalp - Kaak.
TRK LGAT (Hseyin Kazm KADR)
Byk Trk Lgati adyle anlmakta olan bu eserin birinci cildi 1927'de, ikinci cildi
1928'de Maarif Vekaletince, nc cildi 1943'te, drdnc cildi 1945'te Trk Dil
Kurumunca bastrlmtr. Birok maddelerinde darbmeseller bal altnda verilmi
olan szlerin says 6200'den artktr. Kitapta ataszleri ve mesel iin tanmlar da
yaplmtr.
1-
Ataszleri yle tanmlanmtr: Ecdattan nakil ve rivayet edilen szler ve tler;

durub-i emsal.
Mesel iin de Littre'nin yapt tanm, -Ebzziya'nn evirisi biraz deitirilerek-

verilmitir: ayi ve mtedavil ve bir hikmeti mutazammn olan sz, efvah- nasta
deveran ve az kelime ile tefhim-i meram eden kavildir ki kaide-i klliyye hkmndedir.
Bu tanmlar, bizim aklamalarmz ve tanmmzla karlatrnca (Bkz. 1, A, B, C)

aradaki farklar belirecektir.
2-
Darbmeseller bal altndaki szler iinde hem ataszleri, hem deyimler bulunduu
gibi ne deyim ne atasz olan szler de vardr. Szleri niteliklerine gre snflandrarak
her eit iin rnekler gsterelim.
Ac patlcan kra almaz.

Ak gn aardr, kara gn karardr.
Eden bulur.
Hayr dile eine, hayr gelsin bana.
Ba yarlr brk iinde, kol krlr yen iinde.
Can cmleden aziz.
Dikensiz gl olmaz.
Kuyruk acs - Kadn kadnck - Bana buyruk - ki eli kandadr - Ak ile karay seti
- Vur abalya - Yan izdi - nal ile bir ata kald - Bir baltaya sap olur - Banda kavak
yeli esiyor - Can kulayla dinliyor.
Atasz ve deyim olmayan szlerden rnekler:
ki kze bir saman verecek hali yok - Bana elenk takarm - Arndan yere geecek
- Frsat gzetir - Ev sahibinin dolamas misafire kar faidedir - Bir bunda beni bir
dahi maherde grrsn - Zalim yine bir zulme giriftar olur ahr: Elbette olur ev ykann
hanesi viran.
3-
Kitaba alnan szler iinde yanl olanlar da az deildir. rnekler:
Ama kutuyu syletme kty.
Evladn dmeyen sonra dizini der.
Bir elin amatas kmaz.
Tilki masal okur.
Bunlarn dorular yledir:

Bir elin nesi var, iki elin sesi var.
Kurt masal okumak.
4-
Kimi szler de iki biimde yazlmtr. Bunlarn biri doru, teki yanltr:
Bir aya ukurda - ki aya ukurda.
Vur dedimse ldr demedim ya - Vur demeden ldrr.
Korkunun ecele faydas yoktur - Korkunun ecele faydas oktur.
Bir iekle yar olmaz - Bir bulutla k olmaz.
ATALAR SZ (Sadi G. KIRlMLI)
Selim Nzhet Gerek'in nsz ve bibliyografyas ile 1939'da yaymlanm olan bu

eserde 2742 atasz ve 2140 deyim, ayr ayr blmlerde verilmitir. Kitabn nsz
yle balyor:
Atalar sz azdan aza dolaan ve az kelime ile ok mana ifade eden sz demektir.
1-
Ataszlerinin zellikleri zerine yukarda yaptmz aklamalar bu tanmn

eksiklerini ortaya koyaca iin burada o zellikleri yinelemeyeceiz. u kadar
syleyelim ki bu tanma gre ayakl ktphane, ask suratl, yan izdi, sa solu yok gibi
szleri atalarsz saymak gerekir.
2-
Bu eserde tabir (deyim) iin hibir tanm yoktur. Ancak nszde unlar vardr:
Atalarsz ve tabirler, her ne kadar zahiren birbirlerine benzerlerse de aralarnda

olduka mhim bir fark vardr. Bu sebepten biz onlar bu risalede ikiye ayrmaya
altk.
Kitapta, iki sz eidi arasndaki olduka mhim farkn ne olduu aklanmam, iki
sz eidini ayrma iine zel bir nem verildii halde ataszleri blmne birok
deyimler, deyimler blmne birok ataszleri konulmutur. u szler -yanl olarak-
ataszleri blmnde yer alanlardan birka rnektir:
Alan da piman satan da - Bor benim kasavet senin mi - Davul alsan iitmez -
Delik byk yama kk - Emei sad emeine dnd - Gkte ararken yerde buldu -
Gzn stnde kan var dedirtmez - Krler mahallesinde ayna satmaa benzer - Mal
benim deil mi denize atarm - Nefsine kyas et - Taraveti giden yemiin hazm g olur
- Sktu mera-i dana hasmn ilzam iin saklar.
Grlyor ki bu szlerin kimisi deyimdir; kimisi ise ne atasz ne deyimdir.

Ataszleri blmnde yer almas gerekirken deyimler blmnde gsterilen szlerden
rnekler:
Azck am kaygsz bam.
Bin nasihatten bir msibet yedir.
Dmez kalmaz bir Allah.
Ekmeden biilmez.
Her yiidin yourt yiyii vardr.
Hyar akesiyle alnan eein lm sudan olur.
Huy cann altndadr.
Olumu dourdum ama gnln dourmadm.
Trnan varsa ban ka.
Yalancnn evi yanm kimse inanmam.
3-
Bu eserde ayn szn iki ayr syleniinden birinin atalarsz, tekinin deyim olarak
gsterildii de vardr. rnein, atalarsz blmndeki:
Huy cann altndadr, can kmadka huy kmaz.
Sen aa ben aa bu inei kim saa.
szleri, deyimler blmnde u biimlerde bulunmaktadr:

Huy cann altndadr.
Sen dede ben dede bu at kim tmar ede.
:::::::::::::
TRKE TABRLER SZL (Mustafa Nihat ZN)
1943'te stanbul'da Ahmet Sait Matbaas'nda baslm ve Remzi Kitabevi'nce

yaymlanmtr. 44 art 400 sayfadr. in de 4000'e yakn deyim vardr. Yazar, bu
szlkteki deyimleri, adlarn verdii 7 eserden toplam; bunlardan birounun
metinler iinde kullanlna rnek semek iin de yine, adlarn verdii, 15. yzyldan
gnmze kadar yazlm 87 yapttan yararlanmtr.
Kitabn nsznde deyim''in nitelikleri u szlerle belirtilmektedir:
Tabir ile, birden fazla kelimenin vcuda getirdii anlam demek istiyoruz. Tek
kelimenin, manasndaki tabir klnda grlen anlam szcklerce kaydedilebilir. Onun
iin, biz bu kitabn dzenlenmesi srasnda bu esas tuttuk. Tabirlerde, okluk mecaz ve
kinaye bulunmakla beraber, tek kelimenin mecazl ve kinayeli kullanl o kelimenin bir
tabir halini almas saylamaz.
1-
Deyim, birinci tmcede anlam olarak, son cmlede sz olarak dnlmektedir. Bu

noktaya deindikten sonra deyimin anlam olarak nitelenmeyeceini kitaptan rasgele
aldmz bir rnekle aklayalm: Kitapta kark ve felaketli zaman szleriyle
belirtilen bir anlam var. Birden ok szcn oluturduu bu anlama deyim ad
verilebilir mi? phe yok ki hayr! Ama bu anlamn zel kalb olan ana baba gn
biimindeki sze deyim ad verilir.
2-
Mustafa Nihat zen yukarya aldmz szlerinin son cmlesinden de anlalaca

zere- tek szc deyim saymamaktadr. u halde kitabnda deyimler arasna byle
szckleri almamas gerekirdi. Oysa bunlar da almtr. te rnekleri: Aktan -
Amaz - Aalk - Azdan - Aklca - Akll - Akamc - Aptessiz - Arkal - Arkalk -
Arkasz - Ardnca - Aslas - Aylkl - Azck - Baba - Babacan - Baba - Babal
Bacaksz - Balca - Balksz - Batakiler - Batan - Belal - Besmelesiz - Beyinsiz -
Bican - Billah - Birlik Birden - Biri - Bogazl - Boazsz - Bouna - Boydan - Boysuz
- Buyur - Buyurun - Can - Candan - Cangah - Canm - a- mur - enebaz - eneli -
ulsuz - Dalarca - Delimen - Dilbaz - Dillenmek - Dilli - Eyvallah.
3-
zn yle demektedir:
Ataszleri ile tabir arasndaki fark ksaca yle anlatmak kabildir: Ataszleri bir
hkm anlatr tabir ise bir durum bildirir. Dumanl hava aramak (kurt dumanl havay
sever).
-Ayayla gelmek (ayayla gelene lm olmaz). - Alak eek (alak eee kim olsa
biner). - Aya tatan saknmak (itin ayan tatan m saknyorsun?). - Altn anahtar
(altn anahtar her kapy aar) vb.
a) Burada ayra dndaki szlerin deyim, ayra iindekilerin de ataszleri rnei

olarak verildii anlalyor. Ancak tin ayan tatan m saknyorsun? sz,
atasz deil, deyimdir. Aya tatan saknmak diye bir deyim de yoktur.
b) Ataszleri bir hkm anlatr denmekle ataszlerinin gerek ayrc zellii

belirtilmi olmuyor. nk bir hkm (yarg) bildirmesine karn atasz olmayp
deyim, ya da baya sz olan saysz tmce vardr. Bunu, Ebzziya'nn Durubi
Emsal-i Osmaniyye'sini incelerken de aklamtk.
c) zn, ataszlerini tanmamz iin ataszleri bir hkm anlatrdan baka l

de vermiyor. Bu lye gre, kitapta deyimler arasnda bulunan:
Amaza dmek.
Azdan kan kulak iitmemek.
nayak olmak. gibi szler,
O amaza dt.
Filancann azndan kan kula iitmiyor.
Bu ie ben nayak oldum.
biiminde yarg bildiren klklara girerlerse atasz saylacaklar.

Yine bu lye gre kitapta deyim olarak gsterilen:
ingene harasna benzer.
Onunla cennete bile gitmem.
Olur olmaz dua ile defulacak bela deil.
gibi szler, yarg bildirdikleri iin, ataszdrler(!)
4-
Yalnz deyimleri iine almak zre hazrlanm olan bu eser de ataszleri de yer
almtr:
Ahlatn iyisini dada ay yer.
Armudun iyisini ay yer.
Allah sekizde verdiini dokuzda almaz.
Anasna bak, kzn al.
Be parmak bir deil.
Can cmleden aziz.
ocuktan al haberi.
El mi yaman, bey mi yaman?
5-
Deyimler arasnda, deyim olmayan birok sz bulunmaktadr. rnekler: Ac patlcan

- Zehir gibi ac - A kurt (gerek anlamda) - Dkkan amak - Ar hastalk - Ar i -
Kalp ake (gerek anlamda) - Akl kabul edecek ey deil - Akam namaz (gerek
anlamda) - Vallah - Billah - Bismillah - Elhamdlillah - Estafurullah - Fesphanatiah -
badullah - nallah - Veliyyullah - Min tarafillah - Ba almak - Kz atmak - Arap at
(gerek anlamda) - Av kuu (gerek anlamda) - Toz almak - Boy entarisi - buyurmak -
Ne buyurulur - Buyurun gidelim - Gene buyurun inallah - Bokluca blbl (gerek
anlamda) - Temel ivisi (gerek anlamda) Ay grdm Allah ament billah, aylar
mbarek olsun elhamdlillah.
:::::::::::::
TRK ATA SZLER (Mustafa Nihat ZN)
1952'de yaymlanan birinci basks 8257 numaralanm atasz ile 1470

numaralanmam deyimi, 1956'da yaymlanan ikinci basks 8600 numaralanm atasz
ile 2250 numaralanmam deyimi iine alan bu eserin nsznde imdiye kadar km
olan belli bal atasz kitaplarnda grlm olanlarn topland sylenmekte ve
kaynaklar ylece belirtilmektedir: Velet zbudak tarafndan yaymlanan Atalar Sz,
inasinin, Ebzziya'nn, Vefik Paa'nn ataszlerini derleyen kitaplar, Divan Lgat-it
Trk ve Lehe-i Osmani.
Yazar, inasi'nin atasz iin syledii hikmet-l-avam tanmn benimsemekte

Ebzziya'nn ataszyle deyim iin verdii tanmlar da kabul etmi grnmektedir.
Bundan baka iki eit sz ayr ayr gstermek iin ataszlerini kitabn metnine
deyimleri de sayfa altlarna koyduunu bildirmektedir.
imdi dncelerimizi sralayalm:
1-
Ataszleri blmnde pek ok deyim ve baka sz vardr. Aadaki maddeler,

ataszleri blmnde kark olarak yazl bulunmaktadr. Biz bunlar arasndan on tane
atasz seerek listenin n srasna alyor, arkasndan da atasz olmayanlar
veriyoruz:
ki el bir ba iindir.
Bal bal demekle az tatllanmaz.
Krn istei bir gz, ikisi olursa ne sz.
Yoldan kal, yoldatan kalma.
Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun.
Can kar, huy kmaz.
Say beni, sayaym seni.
Akacak kan damarda durmaz.

Et trnaktan ayrlmaz.
Mal cann yongasdr.
Kancay takt - Oca snd - Mekik gibi seirdir - Islak kargaya dnm - Cin gibi
akl var - Aramakla ele gemez - Paras ok akl az - Diliyle yakaland - aylak yavru
kapar gibi - Eser savurur - Horoz ibii gibi bir yana sallanr - Mecnun gibi beyabanda
gezer - Yaka yka bitiremedi - Gavur gemisi gibi yan gider - Yaz yamuru gibi gelir
geer - Hanc tavuu gibi yolcu artndan geinir - Paalar svayp da giriti ie -
Kulanda davul alnr - Cennet kuu, bir eye akl ermez zavall - Baba olunun
fenaln istemez - Lakrd ile i bitmez - Fen sz ekilmez - Ceviz ile ekmek yemesi,
gzel ile muhabbet etmesi iyi olur.
Grelim ayine-i devran ne suret gsterir.
Kesilse ritesi em'in ziyas artar eksilmez.
Gnldendir ikayet kimseden feryadmz yoktur.
Cahilin alim katnda sznn miktar yok,
Kendi eek, giydii ul, bann yular yok.
Cehd eyle maln etme israf,
Dmana kalrsa da dosta olma muhta.
2-
Deyimler blmnde pek ok atasz ve baka sz vardr. Aadaki maddeler

deyimler blmnde kark olarak bulunmaktadr. Biz bunlar arasndan on tane deyim
seerek listenin n srasna alyor, arkasndan da deyim olmayanlar veriyoruz:
Arala gitmek - Ba gz etmek - antada keklik - Dirsek evirmek - Eski gz ars -

li dl - Kapa atmak - Kr d - Su gtrr - Uzun uzadya.
Grne aldanma.
Amca, baba yars.
Deliden uslu haber.

Soran yanlmam.
Yaa yaa gr temaa.
Kavgann iyisi olmaz.
Yarm elma gnl alma.
Bir inat bir murat.
Varak- mihr vefay kim okur kim dinler - Vera-yi perdede esrar var zuhur edecek -
Uyku geldi bedene ne mutlu kalkp gidene - Gele gide - Vaktinde gerek - Bildiin gibi
deil - Soygun vermi abdala dnd - Tazya dnm - Yabann ays - Kp gibi - iek
gibi - Ylan gibi - At gibi - Eek gibi alr - plie bamya dizer gibi - Kediyle kpek
gibi - Daha elik omak oynar - Sz anlamaz - Allame kesildi - attk belaya
mstef'ilatn - Dedii geldi kt.
3-
Ayn nitelikte olan, dahas kimi szck ve ekim deiikliinden baka aralarnda
ayrm bulunmayan pek ok maddeler kitabn hem ataszleri blmnde, hem deyimler
blmnde gsterilmitir:
Ad kaale alnmaz. (Ataszleri blmndedir)
Ad kaale gelmez. (Deyimler blmndedir)
anak ayor. (Ataszleri blmndedir)
anak tutmak. (Deyimler blmndedir)
kt dokuza inmez sekize. (Ataszleri blmndedir)
Binmi dokuza inmez sekize. (Deyimler blmndedir)
Atn rkei yiidin korka. (Ataszleri blmndedir)
Atn dorusu yiidin delisi. (Deyimler blmndedir)
Dolap beygiri gibi dner. (Ataszleri blmndedir)
Deirmen beygiri gibi dolar. (Deyimler blmndedir)

El yumruunu yemeyen kendini kahraman sanar. (Ataszleri blmndedir)
El yumruu yemeyen kendi yumruunu deirmen ta sanr. (Deyimler blmndedir)
Anasndan emdii st burnundan geldi. (Ataszleri blmndedir)
Anamdan emdiim st burnumdan geldi. (Deyimler blmndedir)
Deliden al uslu haberi. (Ataszleri blmndedir)
Deliden uslu haber. (Deyimler blmndedir)
Kurtla koyun klla oyun. (Ataszleri blmndedir)
Kurtla koyun bir arada olmaz. (Deyimler blmndedir)
Ac acy bastrr. (Ataszleri blmndedir)
Ac acya su sancya. (Deyimler blmndedir)
Salk hastalk bizim iin. (Ataszleri blmndedir)
Hastalk salk bizim iin. (Deyimler blmndedir)
Yiidim yiit olsun da duram al dibi olsun. (Ataszleri blmndedir)
Erim er olsun da yerim al dili olsun. (Deyimler blmndedir)
Her tarladan bir kesek. (Ataszleri blmndedir)
Her tarladan bir nakil, her adamdan bir akl. (Deyimler blmndedir)
Horoz akll adam. (Ataszleri blmndedir)
Horoz akll. (Deyimler blmndedir)
Kazanrsan dost kazan, dman anan da dorur. (Ataszleri blmndedir)
Kazanrsan dost kazan. (Deyimler blmndedir)
eriat zahiredir. (Ataszleri blmndedir)
eriat zahire hkmeder (Deyimler blmndedir)

Var Marko Paa'ya derdini yan. (Ataszleri blmndedir)
Derdini Marko Paa'ya anlat. (Deyimler blmndedir)
4-
Mustafa Nihat zn, kaynak olarak setii eserlerde ne varsa, hi bir deerlendirme
szgecinden geirmeyerek hepsini almtr. Bundan dolay:
a) Kaynaklarda kimi zaman yanl, deiik biimlerle yazl bulunan ayn sz, bu
kitapta da -doru ve yanl olarak- birka kez yer almtr.
b) Kitaba ne atasz ne de deyim olan birok szler girmitir.
Bu durum, kitaptaki sz saysn, gereksiz yere, oaltmtr.
5-
zn, kaynaklarnn yapmad bir ii yaptn, yani ataszleriyle deyimleri ayr ayr
gsterdiini sylemektedir. Ama yukarda rnekleriyle gsterdiimiz gibi bu bir ayrma
deil, kartrma olmutur.
:::::::::::::
TRK ATASZLER VE DEYMLER (Feridun Fazl TLBENT)
Mart 1963'te kan bu eser 402 sayfadr. inde numaralanm 15080 sz

bulunmaktadr. Toplayan (Tlbenti) yle demektedir: Ata szleri ile deyimleri
birbirlerinden ayranlar ve bu suretle kitaplarnda bir tasnif yapan yazarlar olmutur.
Ancak vcuda getirdikleri kymetli eserlerinde bu fark ok gzel ifade ettikleri halde
tasnifte hataya dmler, deyimlerle ata szlerini ister istemez birbirine
kartrmlardr. Biz, Trk Ataszleri ve Deyimleri adn verdiimiz bu kitapta eslafa
uyarak herhangi bir tasnif yapmak cesaretini kendimizde gremedik.
Bu duruma gre eserde ataszleriyle deyimlerin birbirine kartrlp kartrlmad

konusu zerinde durmayacaz. zerinde duracamz noktalar unlardr:
1-
nszde inasi'nin durub-i emsal tanm beenilmekte ve benimsenmektedir. Biz ise,

yukarda grld zere, bu tanm yetersiz bulmutuk.
2-
Yine nszde atalar sz umumiyetle bir hkm ifade eder denilmektedir. Bu da

Ebzziya'nn tanmnda bulunan bir grtr ki yukarda eletirmitik.
3-
Kitapta ataszleriyle deyimlerin ayr ayr gsterilmedii bildirildiinden bu konu

zerinde durmayacamz sylemitik. Ancak eserin nsznde ataszleri rnekleri
arasnda:
Mart havas gibi bir halde durmaz.
sz de grlmektedir. Bunun atasz olmad aktr.
4-
Tlbenti, eserini sunarken iinde 15 binden fazla ata sz ve ayn deerde deyim
vardr ki imdiye kadar neredilmi olanlarn sz adedi bakmndan en zenginidir diyor.
Bizim grmz udur ki kendisi de, M.N. zn gibi, kaynaklardaki szleri
deerlendirip elemedii iin kitaba giren sz says oalmtr. Bir eleme yapsayd,
bunlarn birou kitaba girmeyecekti. rnein, kitabn hemen banda 1, ve 2 numara ile
gsterilen:
1- Ay ay domu.
2- A benim ruh- revanm seven lsn m seni?
szleri, deyimler arasnda da ataszleri arasnda da yer alamaz.
Kitabn sonunda ise u szler var:
15076- Zlf-i yar.
15077- Zlf-i yara dokunacak lakrd syler.
15078- Zlf-i yara dokundu.
15079- Zlf-i yara dokunma.
15080- Zlf-i yara dokunur.

Bunlara ve benzeri rneklere ayr ayr yer ve numara verildikten sonra 15080
saysn 25080'e, 35090'a ykseltmek iten deildir. nk yukarda grlen ekimli
biimler arasna, szgelii:
Ztf-i yara dokunmu.
Zlf-i yara dokunuyor.
Zlf-i yara m dokunaym?
Zlf-i yara dokunsa ne kar.
Zlf-i yara dokunmasn.
gibi cmleler de katlabilirdi.
Dorusu ise sadece zlf-i yara dokunmak diye bir deyim gstermekti.
5-
Bu eserde ne atasz ne de deyim saylamayacak birok sz bulunmaktadr. te

rnekleri:
Bab- hmayun kaps - elik gibi sert - Dana yedii ta bilir - Denaet, rezalet -
Hepsi bitti de o mu kald - Her sznde bir nkte var - Irgat gibi alr - Irk ve nesli
pak - Iskat hoca - Islak tavuk - i baka d baka - lim yalnz cehli giderir - lim
yumuak dekte yatmaz - Kargir iratlar m var - Kartal'a varyor - Kartalha giriyor -
Ovada ku uar - Yar ayar - Yetimin hakkn yiyen berbat olur - Orasn saki-i
glehrenin ibram bilir.
6-
Kaynaktaki eski yaznn yeni yazya evrilirken doru okunamam olmasndan ya da

kaynaktaki yanl szlerin olduu gibi alnm bulunmasndan, bu eserde epey yanl sz
vardr. Ayrca, bunlarn kimisi ne ataszdr ne de deyim.
rnekler:
arlan yere arnma, arlmayan yere grnme.
(Arnma deil `erinme okunacaktr. Erinmek, enmek demektir.)

Kk ier, byk dayanr der.
(Dayanr deil taynr okunacakt. Taynmak aya kaymak demektir.)
Boruda perev olmaz, ne karsa bahtna.
(Zurnada olacakt. Kitapta dorusu da vardr.)
Kart aacn bklmesi g olur.
(Aa yaken eilir, olacakt. Kitapta dorusu da vardr.)
Ab ve dane serpilir, insan ksmet gezdirir.
(Ab dane ... okunacakt.)
Saf na'l dr endielerin matma nazarlardr.
(saff- nial, dur-endielerin matmah- nazarlardr okunacakt. lerisini dnenler bir

kurulun hep aa tarafnda oturmak isterler demektir.)
lim, ilmi Altahtr.
(ilmullah okunacakt.)
Hem silahl hem klahl.
(Gece silahl gndz klahl olacakt. Kitapta dorusu da vardr.)
nsan okurken yanlr.
(Hoca, ya da imam- okurken yanlr olacakt.)
Kesesine gvenen borazanc ba.
(Nefesine gvenen borazanc ba olur olacakt. Kitapta nefesine elverirse borazanc

ba ol diye doru bir biim de vardr. inasi'nin kitabndan alnan bu szdeki nefesine
szcn Sadi G. Krml, `Atalar Sz adl eserine geirirken yanl olarak `hefsine
diye okumutur.)
TRK ATASZLER
(Milli Ktphane Genel Mdrlgnce hazrlanmtr)
nszn Adnan tken'in yazd bu yapt, Milli Eitim Bakanl'nn Bin Temel
Eser dizisi arasnda 1971'ylnn Ocak ve ubat aylarnda iki cilt olarak yaymlanmtr.
Dizinin 47'ncisi olan birinci cilt, 15 sayfalk nszden sonra 200 sayfadr. inde A-
G harfleriyle balayan 5411 sz bulunmaktadr. Dizinin 48'incisi olan ikinci cilt ise
201-391 sayfadr. G-Z harfleriyle balayan szleri kapsamakta ve 10730'uncu sz ile
sona ermektedir. Kitaba alt sayfalk bir bibliyorafya ile dokuz sayfalk bir szlk
eklenmitir.
Eletirmelerimizin ayrntlarna girmeden nce syleyelim ki bu kitap, Milli Eitim

Bakanl'nn temel eserleri arasnda ktna gre her bakmdan olgun ve bu konuda
imdiye dein karlanlardan stn olmal idi. yle olmam, biroklarnn gerisinde
kalmtr.
Eletirilerimizi sralayalm:
1-
Adnan tken'in yazd nszde atasznn ve deyimin tam, doru tanmlar

yaplamam; bu kavramlar, bulank anlatmlarla birbirine kartrlmtr.
lk satrlarda atasz iin yle bir tanm vardr; Atasz umumi bir adlandrmadr.
Bunun ierisinde darbmeseller ve tabirler = deyimler yer alr. Darbmesel, eitli
ekilleriyle her eyden nce bir hkm ihtiva eder.
kinci sayfada bununla elien u dnce ileri srlmtr: Hkm ihtiva eden
atasz denmesi ve bunlarn dnda kalanlarn da deyim adyla adlandnlmas doru
olur.
Birinci tanma gre darbmesel, hkm ihtiva eder. kinci tanma gre hkm ihtiva
eden sz, ataszdr: yle ise tarbmesel = atasz olmaktadr. Oysa sze balanrken
atasznn hem darbmeseli hem de deyimi iine ald belirtilmiti. nszn son
sayfasndaki on binden fazla atasz (darbmesel ve tabir) bir araya getirildi tmcesinin
yazlndan da atasznn darbmesel ile eanlaml saylmad ve deyimin, atasz
kavramnn kapsam iine alnd halde darbmeselin bu kapsam dnda brakld
anlalyor.
te yandan yine nszde ataszleri iin ayr, deyimler iin ayr rnekler veriliyor;
bylece birbirinden ayrlabilen iki sz eidinin bulunduu kabul edilmi oluyor.
Bu ikili ve kark grn etkisi, kitabn adnda da kendini gsteriyor: D kapakta
Trk Ataszleri ve Deyimleri, i kapakta Trk Ataszleri yazldr.
2-
nsz yazar, atasz tanmnda kulland hkm ihtiva eder lsn Ebzziya'dan
almtr. Atasz iin bir hkm tazammun eder lsn veren Ebzziya'dr. Hkm
tamann atasz tanmnda doru bir l olmadn, yukarda, rahmetlinin Durub-i
Emsal-i Osmaniyye'sini eletirirken ortaya koymutuk. (Bkz. s. 60).
Atasz hkm ihtiva eder dncesini benimsemi olan nsz yazar, rnekler
sralarken:
Kanm kuruttu - Ta sksa suyunu karr - kz ld, ortaklk ayrld... gibi szleri
deyim olarak gstermekle dncesinin tersi olan bir davranta bulunmutur. nk
szler hkm ihtiva ettiklerine gre, yazarca, atasz saylmal idiler; ama deyim olarak
verilmilerdir. (Dorusu da deyim olduklardr.)
3-
nszde deyimler iin Deyimlerin esas karakteri (bir hal ifade etmek)tir. Bunlarda
darbmesellerde olduu gibi hkm unsuru bulunmaz, denilmektedir. Bu da Ebzziya'nn
lsdr. Ebzziya'nn szleri yledir: Tabir tlak eylediimiz akval ise bir hali
musavvirdir. Anda meselin haiz olduu hkm yoktdur. Deyimin byle
tanmlanamayacan da daha nce (s. 62-63) akladmzdan burada o szleri
yinelemeyeceiz.
4-
nszdeki: Darbmesel, bir vaka veya oluumun = meydana geliin e veya benzer
manasn ihtiva eden bir halk dncesini veya felsefesini dile getir. Cmlesi de
Ebzziya'nn ve inasi'nin dnceleridir. Ebzziya, darbmeseli aklarken: Bir
hadiseyi, bir emri temsil tarikiyle tarif, inasi de: Durub-i emsal ki hikmet-l-avamdr
der. Biz Ebzziya'nn bu szlerini eletirirken (Bkz. s. 60) temsili olan ataszleri gibi
temsili olmayan ataszlerinin de bulunduunu gstermitik. nsz yazar, rnek olarak
sralad ataszleri arasna temsili olmayan - yani kendisinin tanmna uymayan;
Acele ie eytan karr.
Cahile laf anlatmak deveye hendek atlatmaktan gtr.

ok syleyen ok yanlr.
ok yaayan bilmez, ok gezen bilir.
szlerini de almtr. Demek ki temsile dayanan tanm eksiktir. Ayrca inasi'nin

hikmet-l-avam=halk felseesi tanmndaki eksiklik zerine yazdklarmz (s. 57-58)
burada da anmsatmak isteriz.
5-
nszde -yetersiz olmakla birlikte- atasz ve deyim kavramlar zerinde durularak

her sz eidi iin ayr ayr rnekler gsterilmesine karn metinde ataszleri ve
deyimler ayr ayr blmlerde verilmemi, btn szler kark olarak abece srasna
konulmutur. Bu da ataszleriyle deyimleri ayrt etmeyi gze alamamann belirtisi ve
ayrt etmeyi baarabilmek iin nszde kesin ller verilememi olmasnn doal
sonucudur.
6-
Benzetmeli, mecazl, nkteli her sz deyim deildir. Deyim saylsa sanatlarn

yaptlarnda grlen onbinlerce gzel szn deyimler arasna alnmas gerekir. Bu
kitapta deyim olmayan, dahas gzellii bulunmayan yzlerce -belki de binlerce- sz
vardr. rnekler grelim:
Abdestsiz yere basmaz - Adamdan baka her eye benzer - Admna yz altn verse
ayam atmam - Azlanm - Ahmed'in kz gibi ne bakarsn - Anbardan yemeye
benzer - Akrep gibi hemen sokar - Ar gibi sokar - Asmaa gtrseler bir paras yok -
At gibi kiniyor - Ay paras gibi parlar - Ben seni severim grdm yerde - Elinde
kezzap m var acep - Yana yana - Zalolu Rstem kesildi bamza - Zannmz gibi
kmad - Zayflam tazya dnm - Zemheri souu gibi souk sylyor.
7-
Her doru sz, her bilgece sz, atasz olmaz. Biraz nce deyimler iin sylediimiz
gibi, eski, yeni iirlerimizde; baka sanat yaptlarmzda, ahlak, t kitaplarnda,
dnrlerin yazlarnda birok doru szler ve tler vardr. Bunlara atasz
denilebilseydi, ataszlerimizin says da on binleri bulurdu. Bu incelie dikkat
edilmediinden, kitap -tatsz, souk ve birou bilgece sz syleme zentisi olan-
rasgele gereklerle, tlerle doldurulmu, sz says bo yere oaltlmtr. Bunun,
atasz anlayn soysuzlatrmak gibi bir zarar da vardr. Kitaptaki bu tr szlerden
rnekler:
A kiminle olsa savar.
Adamn hayrls halka faydal olandr.
Akl bir ankadr.
Akl tecrbe ile kemal bulur.
Alim de bir cahil de bir, ikisi de Allahn kulu deil mi?
Amelsiz alim, elinde fener bulunan amaya benzer.
Balk sudan knca hap yutar.
Bir hner-ver yzylda zuhura gelir.
Cahil olan vakitsiz ten horoz gibidir.
Dvlmek eee yarar, edepsizlik etme.
Kaside airlerin keskldr.
Sebepsiz barmak deliliktir.
Sikke ve hutbe padiahlk iardr.
Terbiyesiz insan kalaysz kap gibidir.
Zht tekva bir aatr ki kk kanaat, meyvas rahattr.
8-
Kitaptaki szler arasnda, derleyicinin houna gittii anlalan, divan edebiyatndan

alnm dizeler de vardr. Bunlarn kimisi daha nce kan kitaplardan olduu gibi
alnmtr. Ne atasz, ne deyim olan bu dizelerin de kitaba alnmamas gerekirdi.
rnekler:
Akl der mi dt zindana bir dahi?
Baklmaz hatr- ahbaba hi dilber hususunda.

Bir kk su grnr ekime nisbet derya.
Byle aha kul olan ister mi azad olmay?
Dert ile bimar olan elbette dermann arar.
Ehl-i dil birbirini bilmemek insaf deil.
Gnldendir ikayet kimseden feryadmz yoktur.
Hased-i kalb-i adv lutf ile zail olmaz.
Hep ekticeim kendi ceza-yi amelimdir.
Kande olsa ak- biare canann arar.
Kerem grdke ey Baki gedalardan rica atar.
Mangal kenar k gnnn lalezardr.
Muhabetten Muhammet oldu hasl.
Padiahlar mlkn elbette viran istemez.
Saltanat dedikleri ancak cihan kavgasdr.
Sen herkesi kr alemi sersem mi sanrsn?
Bunlar arasnda, kaynaklarda doru olduu halde bu kitaba yanl geirilmi olanlar
bulunduu gibi kaynaklara yanl alnm ve buraya deerlendirilip elenmeden
aktarlm olanlar da vardr. Kimisi, aruz bilen bir derleyicinin farkna vararak
yapmayaca yanllardr. rnekler:
Aya yere mi basar zlfne berdar olann.
(Neeati'nindir. inasi ve zn doru olarak, Aya yer mi basar... diye almlardr.)
Dahleden dinimize bari Mslman olsa.
(Mselman okunmal idi.)
Elde istidat olunca i kendini gdsterir.

( kendini deil, kar kendindir.)
Mihneti zevk etmedir alemde hner.
(Mihneti kendyi zevk etmedir... olacak.)
Rakip lsn de Mevla Cennet-i alasnda yer versin.
(Cennet-i alada olmal idi.)
Zalimin rite-i ikbalin bir ah keser.
(Dorusu ikbalini dir.)
9-
Ataszlerinin ve deyimlerin genel olarak kalplam bir tek biimi bulunduunu,

ancak kimi szlerin kalplam birka biimle sylendiini biliyoruz. Bu kitapta ise bir
tek kalplam biimi bulunan kimi szler, ya doru biimiyle birlikte yanl bir
biimle de gsterilmi, ya da sadece yanl bir biimle verilmitir. Yanl biimli
szlere rnekler:
Abdal abdaln ne umduunu ister, ne bulduunu.
(Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Karde kardein ne ldn ister,

ne onduunu.)
A lmez benzi sararr.
(Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Borlu lmez benzi sararr.)
Adam ktlnda keiye Abdurrahman elebi derler.
(Dorusu; Koyunun bulunmad yerde keiye...)
Aa dalyla grler.
(Dorusu; Aa yaprayla grler.)
Ateten korkan souk suyu fler ier.
(Dvrusu; Stten az yanan yourdu...)

Darlm kudurmutan beter.
(Dorusu; Dadanm -alm- kudurmutan beterdir.)
nsana karde; gibi yar, Irak gibi diyar olmaz.
(Vefik Paa'da ve zn'de de byledir. Dorusu; Ana gibi yar, Badat gibi diyar
olmaz.)
Zincirini biraz ekmeli.
(Dorusu: Dizginini ekmek.)
10-
nszde bir atasznn eitli sylenileri varsa bunlardan en ok yaygn olan

alnd denilmektedir. Bu sz, kitabn metnine birka bakmdan uymamaktadr. Aaya
aldmz rneklerde de grlecei zere:
a) Szlerin yaygn olan ile birlikte yaygn olmayan da alnmtr.
b) Alnan szler arasnda, az yaygn olmak yle dursun -yukarda grld

gibi- atasz ve deyim olmayanlar pek oktur.
c) Ayn szn ok az deiiklikle, dahas olduu gibi arka arkaya iki kez yazld
ve ayr ayr numaraland da olmutur rnekler:
A gezmekten ise tok lmek evladr.
A gezmekten ise tok lmek yedir.
A klca sarlr.
A olan klca sarlr.
Anasnn ak st gibi helal.
Anasnn st gibi helal.
Anasnn nikahn ister.

Bir admna anasnn nikahn ister.
Babo brakmaya gelmez.
Ban bo brakmaya gelmez.
Bir yiit ne kadar kahraman olsa sevdiine yenilir.
Bir yiit nice kahraman olsa sevdiine yenilir.
Cin akll.
Cin aklldr.
ul tutmaz.
ul tutmazn birisi.
Dilimde ty bitti.
Dilimde ty bitti syleyi syleyi.
Eri oturalm doru konualm.
Eri oturalm doru syleelim...
Garib kuun yuvasn Tanr yapar.
Garip kuun yuvasn Hazreti Allah yapar.
Helal mal kaybolmaz.
Helal mal zayi olmaz.
Grbal ile su tanmaz.
Kalbur ile su tanmaz.
Kuru yannda ya da yanar.
Kurunun yannda ya da yanar.
Tmar sipahisi zrtledike eski defteri yoklar.

Timar sipahisi zrtledike eski defter yoklar.
Zebani klkl.
Zebani klkl bir hain.
Zulm kendi nefsinedir.
Zulm kendinedir.
588- Akrep etmez akrabann akrabaya ettiini.
589- Akrep etmez akrabann akrabaya ettiin.
1223- Aklk akdalk etmiler.
1224- Aklk akdalk etmiler.
2204- Bir azdan kan bir aza yaylr.
2205- Bir azdan kan bin aza yaylr.
2466- Bor benim kasavet senin mi?
2467- Bor benim kasavet senin mi?
3326- Darlm ise akam kapakl sahanlar gndermesin.
3327- Darlm ise akam kapakl sahanlar gndermesin.
4446- Elin ile koymadn eye dokunma.
4481- Elinle koymadn eye dokunma.
6240- ki pilav arasnda bir su gerek.
6241- ki pilav arasnda bir su gerek.
11-
Tmce olarak kurulmu deyimlerin kimisi eylemin yalnz bir ekimi ile kullanlr.
Kimisi de eyleminin trl ekimleriyle kullanlabilir. Eyleminin trl ekimleriyle
kullanlabilen deyimler, o eylemin mastaryle gsterilmelidir ki deyimin ekimle
deien biimlerini ayr ayr yazmak gibi sakat yollara saplmasn. Kitap, bu konuda bir
yntem izlememitir.
Kimi deyimler gemi zaman, kimi deyimler geni zaman, kimi deyimler imdiki
zaman... kipi ile, kimi deyimler mastarlaryla yazlmtr. Ayn deyimin birka kiple
gsterildii de olmutur. rnein, kitaptaki:
Azna tat bulat - Akntya krek eker - Ard arkas kesilmez - Zevkini karr
deyimlerinin her biri, kalplam tek biim deildir. Bunlar, szgelii:
Azna tat bular, agzna tat bulaacak.
Akntya krek ekti, akntya krek ekiyor.
Ard arkas kesilmeyen, ard arkas kesilmiyor.
Zevkini karacak, zevkini kardm.
gibi baka ekimlerle de kullanlabilir. Bunlar, mastarlaryla:
Azna tat bulamak - Akntya krek ekmek - Ard arkas kesilmemek - Zevkini
karmak.
biiminde gsterilirlerse trl ekimlerle de kullanlabilecekleri anlalr. Bir

ekimle gsterilmi olan szlerden rnekler:
Ata et, ite ot dker - Avucunu yalasn - Barna bast - Bahtna kssn - Baklay
azndan kard - Bam teline bast - Baa greir - Boazmdan gemedi - Can kula
ile dinlesene - am devirdi - anak ayor - Delilsiz dava grr - Dokuz dourdu -
Felee ba emez - Gzden dt - Her telden alar - i iine smyor - pin ucunu
kard - Kafa tutar - Srta kadem basm - Tuttuunu koparr - Yz suyu dkt - Zevki
humanna demez.
Trl ekimleriyle birka kez gsterilmi olan szlerden rnekler:
Ak ile karay seebildi.
Ak ile karay seer.
Ak ile karay seti.
Anladm kazn ayan.

Anladn m kazn ayan?
Aynay al da yzne bak.
Aynay alsn da yzne baksn.
Az oa tut.
Azmz oa tutsun.
Ayana scak su dkmeli.
Ayana scak su mu dkelim?
Bagdat'a tatar olacak.
Badat'a tatar olmu.
anna ot tkaldr.
anna ot tkt.
il yavrusu gibi daldlar.
il yavrusu gibi datt.
Davacn kad ise yardmcn Allah olsun.
Davacs kad olann yardmcs Allah olsun.
Davulu biz aldk parsay el toplad.
Davulu o ald parsay bakas toplad.
Zlf-i yar.
Zlf-i yara dokunma.
Zlf-i yara dokunur.
Korkarm zlf-i yare dokundu.
Mastarla gsterilen deyimlere rnekler:

Ara bulmak - Burun burmak - ile ekmek - Dikine gitmek - Dize gelmek - Dolab
dzmek - Eli varmamak - Gs germek - Hrsza yol gstermek - Kabasn almak -
Oyuna gelmek.
12-
nszde kadn hor ve hakir gren szlerin kitaba alnmad belirtilmitir. Oysa
kitaba kadn hor ve hakir gren ok ar szler alnmtr. te rnekleri:
At ile avrata inan olmaz.
Avradn kazd kuyudan su kmaz.
Avradn sa uzun olur, akl ksa.
Avradn yedii giydii olsa vay ol kiinin haline.
Avrattan vefa, zehirden ifa.
Kadn ksmnn sa uzun olur, akl ksa.
Kadnn sa uzun, akl ksa.
Kadn yznden glen mrnde bir kere gler.
Kadn srda eden tellal aramaz.
Kadnn ykledii yk uraya varmaz.
13.
Yine nszde milletimizi kk drecek, milli duygular incitecek szlerin kitaba

alnmad bildirilmitir. Ya u sze ne demeli:
Halka gnl balayan sonra piman olur.
Ebzziya'nn mal ve el-avam ke-l-hevam (halk bcekler gibidir) felsefesinin geerli

olduu alarn rn olan bu bilgece (!) sz, Mustafa Nihat zn de kitabna alm ve
bu kez halk devletimizin Milli Egitim Bakanl, Bin Temel Eser'in harc arasna
koymutur. nszde genlerin, yeni nesillerin eline geecei iin kitaba kt vasfl
tipteki ataszlerinin alnmad aklandna gre bu szn vasfta olmad m kabul
edilmitir? Eitici nitelii sz gtrmez olan ataszleri kitabnda byle bir sz,
mstehcen ad verilen szlerden daha sakncal deil midir?
Tek bana u rnek bile ilkin yaplan bir yanln, daha sonraki yaptlarda hi
incelenmeden, degerlendirilmeden kopya edile edile nasl srp geldiini gstermeye
yeter.
14-
nszde kaba, ayp, mstehcen szlerin kitaba alnmad da bildirilmektedir. Oysa

bunlardan kimisinin, szckleri deitirilerek, alnd grlmektedir rnekler:
Grmeyenin olu olmu, tutmu kolunu koparm.
Klavuzu karga olann burnu amurdan kmaz.
Deveye diken, insana ktlk eden.
u deitirilmi biimler, ataszlerinin kendileri deildir. Ama bunlar okuyanlar,

trnak iine aldmz szcklerin asln hatrlayacaklarndan, kaba, ayp, mstehcen
szler kitaba alnmamtr denilemez.
15-
Bu maddede szck yanllarndan rnekler gstereceiz:
a) Szlk blmnn bana ataszlerinde geen Arapa ve Farsa kelimelerin

anlamlar diye yazlmtr. Oysa bu blmde az bilinen birtakm Trke
szcklerle Bat dillerinden birka szcn anlam da verilmi olduundan bu
szcklerin hangi dilden olduunu daha nce bilmeyenler, onlan Arapa ya da
Farsa olarak greneceklerdir. rnein unlar Trkedir:
Ank, balaban, bamak, bay, boran, brk, emrenmek, ein, ssn bilmek, kani, kanara,
kavuk, kebe, koz, ksemen, kstek, kundak, kuskun, nesne, salamak, senek, smak,
sulak, tekelti, torlak, us, yal, ylk, yordam.
b) Kumpas Franszcadr. Mayna, pranga talyancadr. Zango Ermenicedir.
c) Arapa olan humar szcne sarholuk anlam verilmitir. Dorusu ikiden

sonra gelen ba arsdr.
) Niam yazmyla yazlan ve evet anlam verilen Arapa szcn dorusu

naamdr. Arapada niam nimetler demektir.
d) Zemmi imlasyle yazlan ve slam devletlerinin tabiiyeti altndaki aznlklar

anlam verilen Arapa szcn dorusu zimmidir.
e) 242- Adet budur aherde gelir bezme ekabir. Msrandaki aher szc ahr
olarak dzeltilmelidir. Arapada aher baka, ahr son anlamna gelir.
f) 2134- Bak kadar boyu var. szndeki bak, bacak olacaktr. Anlalyor ki
bu sz eski yazyla yazlm bir metinden alnrken yanl okunmutur.
g) 2358- Bir para iin yorgan yakar. szndeki parann dorusu, piredir. Bu
yanl da eski yaznn doru okunamam olmasndan ileri gelmitir.
) 3638- Deveye bor gerekirse boynun uzatr. szndeki bor szcnn dorusu
aacn taze dal demek olan burtur. Szlk blmnde bur da yoktur. nk kitapta
byle bir szck bulunduu bilinmemitir.
h) 4304- El ile arslan tutulur, g ile g tutulmaz. sznn ilk szc de yanl
olarak el okunmutur. Dorusu aldr. Kitapta bu szn -yeni yazyle yazlm bir
metinden alnm olmal ki- dorusu da vardr: 635- al ile arslan tutulur, g ile
gcigen (kstebek) tutulmaz. Al hile demektir.
) 4833- Ey ak, mihnetzede olduka bunarsn. dizesindeki ak ile mihnetzede

arasnda virgl yok, esre vardr. Doru okunu, ak- mihnetzededir. Oldukann
dorusu da buldukadr.
i) 76%- Kpek bile bal yedii anaa pislik etme. szndeki bal szc yal
olacaktr. Bu yanl da eski harfle yazlm olan yaln bir nokta ayrmyla bal
okunmu olmasndan ileri gelmektedir.
j) 7944- Kk ier, byk dayanr der. sznde bulunan dayanr szc de

eski yaznn yanl okunmu biimidir. Dorusu taynrdr ki aya kayar demektir.
Bu yanl, zn'n ve Tlbenti'nin kitaplarnda da vardr.
k) 9867- srk devenin ulu eri gider. szndeki ilk szcn dorusu esrktr.
Sarho demek olan bu szck de szlk blmnde yoktur. Belli ki sz, eski
yazyla yazlm bir metinden alnrken yanl okunmutur. Kitapta bu szn yeni
yazyla yazlm bir metinden alnan dorusu da vardr: 4668- Esrik devenin ulu
eri gerek.
Eletirilerimiz burada bitiyor. Kitaptaki eitli yanllardan buraya sadece beer,
onar rnek aldk. Bunlar be on kat daha oaltlabilir. Grlyor ki:
nsz yetersiz ve kark olduu gibi sz dizisi de yanllar, tekrarlar ve ne atasz

ne deyim olan rasgele szlerle doludur. Kitaba girmemesi gerekenler atlr, yinelemeler
ayklanrsa kitaptaki 10730 says yarsna der. Daha ok sz derlemi grnmek
istei, bundan nceki kimi yaptlar hazrlayanlar da u kitab dzenleyenleri de yanl
bir yne srklemitir. Bu tutum, atasz ve deyim anlaynn yozlamasna yol aar.
imdiye dein derlenmemi olan gerek ataszlerimizi ve deyimlerimizi bulup ortaya
koymak ve bylece eldekilerin saysn oaltmak elbette byk hizmettir. Ama bunu
yaparken ok titiz davranmak, bilgi ve saduyunun klavuzluundan ayrlmamak,
ksacas ka yapaym derken gz karmamak gerekir.
:::::::::::::
ELETRMELERN GSTERD SONU

Eletirdiimiz btn yaptlarda grlen ortak kusurlar yle zetlenebilir:
(1) Ataszleri ve deyimler zerine yaymlanm yaptlarda bu szlerin nitelikleri

iyi incelenmemi, dolaysyla bu sz eitlerinin zellikleri belirtilmemi, tam
tanmlar yaplmamtr.
(2) Biroklarnda ataszleri ve deyimler ayr ayr blmlerde verilmemi, kark

olarak sralanmtr.
(3) Szleri ayr ayr blmlerde vermeyen yaptlar atasz ve deyim olmayan
dizelerle sanat ve dnce eserlerinden alnm szlerle, dahas rasgele baya
laflarla doludur. Bylece yaptlar hazrlayanlar kendilerini daha ok atasz ve
deyim derlemi gibi gstermektedirler. Oysa bu eit szler, gereksiz olmakla
kalmamakta, zararl olmaktadr. nk atasz ve deyim kavramnn yozlamasna
yol amaktadr.
(4) Ataszleriyle deyimlere ayr ayr blmlerde yer veren yaptlarda dahi
ataszleri arasna deyimler ve deyim olmayan szler; deyimler arasna da
ataszleri ve rasgele baka szler alnmtr. Bu durum, iki sz eidini birbirinden
ayran zelliklerin belirlenememi olmasndan ileri gelmektedir.
(5) Yaptlar hazrlayanlar, daha nceki yaptlarda bulunan szleri bir inceleme ve
degerlendirme szgecinden geirmeksizin yanllaryla, kusurlaryla kendi
kitaplarna aktarmlardr.
Btn bunlardan sonra belirtmek istediimiz bir incelik daha vardr:
Ataszlerinde ve deyimlerde, saydmz niteliklerden, verdiimiz kesin llerden

baka kuralla belirtilemez bir hava, bir deyi gzellii ve soyluluu vardr. Bu havadan,
bu gzellik ve soyluluktan yoksun olan szler, kurallara, llere uygun grnseler de
gerek atasz ve deyim deildirler. Gerek olanlarla olmayanlar ayrt edebilmek iin
onlarla ok uramak, yorulup kaynamak, onlarn byl inceliklerini sezecek bir
saduyu kazanm olmak gerekir.
:::::::::::::::::::::::
KNC BLM
ATASZLER SZL
ABECE SIRALAMASINDA UYGULANAN YNTEM

Ataszlerini ve deyimleri abece srasna koymada iki yntem vardr:
1) Arka arkaya gelen szckleri bitiik ve tek szck gibi dnerek abece srasna
koymak. Yani aadaki ataszlerini u sra ile yazmak:
Eliye zeval olmaz.
Elden gelen vn olmaz.
El elden stndr.
El eli ykar, iki el yz.
El ile gelen dn bayram.
Elin az torba deil ki bzesin.
Elin vergisi gnln sevgisi.
El stnde gmlek eskimez.

2) nce yaln szckle balayan szleri, ondan sonra yaln szce eklenen
harflerle olumu szleri sralamak, yani yukardaki rnekleri u sra ile yazmak:
El elden stndr.
El eli ykar, iki el yz.
El ile gelen dn bayram.
El stnde gmlek eskimez.
Eliye zeval olmaz.
Elden gelen vn olmaz.
Elin az torba deil ki bzesin.
Elin vergisi gnln sevgisi.
Bu kitapta birinci yntem uygulanmtr.
:::::::::::::
-A-
1- Abann kadri yamurda bilinir.
Bir eyin gerek deeri, ancak ona ok gerekseme duyulduu zaman iyi anlalr. Kr.
Buday baak verince orak pahaya kar., A tanca...
2- Aba vakti yaba, yaba vakti aba (Krk orak vaktinde, ora krk vaktinde.)
Kii, kendisine gerek olan eyleri vaktinden nce ve ucuz olduu zaman satn
almaldr. Yazn aba, kn yaba satn almak gibi.
3- Abdala kar yayor demiler, tiremeye (durmuum) demi.
Varlkllar iin bir sknt sz konusu olan durum, yoksulluk ve sknt iinde
yaamakta olan kii iin kayg verecek bir ey deildir. O, bu yaantya alktr: Kr.
lm koyun kurttan korkmaz. Kalendere k geliyor...
4- Abdal ata binince bey oldum sanr, algam aa girince ya oldum sanr.
Grmemi kii, rastlant olarak layk olmad bir duruma kavusa bu durum
kendisinin hakk imi gibi aptalca bbrlenir.
5- Abdal dnden, ocuk oyundan usanmaz.
Bir kimse sevdii ii dne dne ve uzun sre yapmaktan bkmaz.
6- Abdaln dostluu ky grnnceye kadar.
kar dolaysyla size yaknlk gsteren kii, iini yrtecek baka yollar bulunca
sizinle ilgisini keser.
7- Abdaln karn doyunca gz pabucundadr (yolda olur).
karc kimsenin arkadal ii bitinceye kadardr.
8- Abdaln ya ok olursa gah borusuna alar, gah gerisine (obann ya
ok olursa arna srer).
Varlkl, ama aklsz ve hesapsz kii, maln gereksiz yerlere harcar, telef eder. Kr.
Krdn ya ok olunca...
9- Aca dokuz yorgan rtmler, yine uyuyamam. (An uykusu gelmez).
1) A olan kimse, ne trl rahatlk salanrsa salansn, dinlendirilemez;

uyuyamaz.
2) Bir gerekseme iinde bulunan kimse, ancak onun giderilmesiyle rahata

kavuturulabilir.
10- Acar taz ullu da belli olur, ulsuz da.
Deerli kii, gsterii, giyim kuam olmasa da deerinden bir ey yitirmez; nerede
olsa tannr.
11- Acele ile menzil alnmaz.
vmekle daha abuk sonu alnr sanlmamaldr.

12- Acele ie eytan karr.
vilerek yaplan i yanl, bozuk olur.
13- Acele yryen yolda kalr.
yaparken iven arr, iini sona erdiremez.
14- Acemi katr kap nnde yk indirir.
Beceriksiz ve anlaysz kii, kendisine yaptrlan ii en kt evresinde yzst

brakr.
15- Acemi nalbant krt (gavur, ahmak) eeinde (renir, usta olur) dener kendini.
inde ustala erimemi kimse, ilk denemelerini heder olmasna acnmayacak

malzeme zerinde yapar.
16- Ac acy keser (bastrr), su sancy, (Ac acya, su sancya).
Bir gl yenmek iin baka bir g yola bavurmak gerekir.
17- Ackan doyman (sanr), susayan kanmam sanr.
Uzun sre bir eyin yokluunu eken kimse, o eyden ne kadar ok elde etse yine
kendisine yetmeyecei kansnda bulunur.
18- Ackan ne olsa yer, acyan ne olsa syler (Ackan ne yemez, acyan ne demez.)
Geim sknts iinde bulunan kii, ne trl bir geim yolu bulursa onu yapar. Can
yanan kii de sonunu dnmeden azna geleni syler. Kr. A ne yemez, tok ne demez.
19- Ackl bata akl olmaz.
Byk bir sknt iinde bulunan kimsenin yapt ite mantk aranmamaldr.
20- Ackm kudurmutan beterdir.
Uzun zaman bir nesnenin yokluunu eken kii, kudurmu gibi ona saldrr. Gz
baka ey grmez. Kr. Alm kudurmutan beterdir.
21- Acndan kimse lmemi (Acndan lm yok).

Kii, zrt olabilir. siz ve parasz kalabilir. Ama a kalmaz. Bir geim yolu bulur.
Kr. Allah kulunu ksmeti ile yaratr., Ak az a katmaz.
22- Acndrrsan arsz olur; acktrrsan hrsz olur.
Koruduunuz kimse, bakalarn ona acndrdnz gre gre arsz olur. Emeinin
tam karln vermediiniz kimse de hrsz olur. Kr. ok syleme arsz edersin...
23- Ac patlcan kra almaz.
e yaramayan kimsenin bozulacak nesi vardr ki zararl etkenler ona dokunsun?
24- Ac (kt) sz insan (adam) dininden karr (tatl sz ylan ininden karr),
(Tatl dil ylan deliinden karr).
Kt sz bir kimseyi ileden karr, kt davranlara srkler. Tatl dil, azgn

dman bile yola getirir.
25- Acyan uyumu, ackan uyumam.
Her trl skntya katlanlr, ala katlanlmaz.
26- A a ile yatnca arada dilenci doar.
Kar ve koca yoksul olursa bunlardan doacak ocuk zengin olmaz ya.
27- Aa kuru ekmek bal helvas gibi gelir. (Aa arpa ekmei etten lezzetli gelir).
bulamayan kii, eline geen ok kk bir ii byk bir nimet sayar.
28- A aman bilmez, ocuk zaman bilmez.
A, hibir mazeretle susturulamaz. ocuk da bir ey istedi mi, beklemek bilmez.
29- A anansa (atansa) da ka.
A her fenal gze almtr. En yaknlar iin bile korkulacak bir kimsedir. Kr. A,
yanndan ka.
30- A arslandan tok domuz yedir.
Sadece soyluluk ie yaramaz. Soysuz olup para kazanan, soylu olup da para
kazanmayandan stndr.
31- A (ark) at yol almaz, a (ark) it av almaz.
grdnz kimseleri a brakrsanz kendilerinden yararlanamazsnz.
32- A ay oynamaz.
Kendisiyle kazan saladnz hayvan ya da insan doyurmalsnz ki grevlerini

yapabilsinler.
33- A brakma (koyma) hrsz edersin, ok syleme arsz (yzsz) edersin.
Bkz. ok syleme arsz edersin...
34- A domuz dardan kmaz.
Kt yaradll an dnd tek ey, karnn doyurmaktr. Bunu yaparken kime,

neye zarar verdiini dnmez.
35- A doymam, tok ackmam sanr.
A insan, yeterinden ok yiyecek ister. Tok insan da kendisine yiyecek ey gerek deil
gibi davranr.
Szgelii yoksul kii, kazandka daha kazanmaya alr. Varlkl kii ise durumunun
srp gideceini sanr da kazan yollarna bavurmaz. Dahas, elindekini de savurur.
36- A elini kora sokar.
A insan, yiyeceini salamak iin kendisini tehlikeye atmaktan ekinmez.
37- A esner, ak gerinir.
inde bulunduklar koullara gre herkesin ayr bir durumu, ayr bir davran vardr.
38- A gezmekten tok lmek yedir.
A olarak yaamann ne tad vardr? lrken bile tok olmak yelenir.
39- A gzn, (yoksa) aarlar gzn.

Her iinde uyank bulun. Yoksa yle silleler yersin ki gzn drt amak zorunda
kalrsn.
40- Ak az a kalmaz.
1) Ne istediini bilen ve bunu sylemekten usanmayan kimse a kalmaz.
2) Yaayan kimse geim yolunu arar, bulur. Kr. Acndan kimse lmemi.
41- Ak gte herkes tkrr.
Utan verici, irendirici davranlar herkes ayplar, tiksinti ile karlar.
42- Ak kaba it deer.
Gizli kalmas gereken eyler herkese alrsa bundan byk zararlar doar.
43- Ak yaraya tuz ekilmez.
Taze bir acs bulunan kimsenin znts, birtakm sz ve davranlarla

artrlmamaldr.
44- Alan solar, alayan gler.
Hibir durum olduu gibi kalmaz, tersine dner: Gzel irkinleir, zntl olan
mutlulua kavuur.
45- An gz ekmek teknesinde olur.
Kiinin btn dnd ey, yaamas iin byk deer tayan eyi elde etmektir.
Kr. Oduncunun gz omada...
46- An iman olmaz.
A olan kimse, karnn doyurabilmek iin her eyi yapar: nsafszdr, ahlak ve din
kurallar da tanmaz.
47- An karn doyar, gz doymaz.
1) Uzun zaman a kalm kii, bu durumunun skntsn unutamaz. Bol yiyecee

kavuup karnn iyice doyurduu zaman bile iinde yine a kalmak korkusu vardr.
Onun iin yemek bandan kalkmak istemez; gz yiyecekte kalr.
2) Tutkulu (ihtirasli) kimse doyma, yetinme bilmez.
48- An koynunda ekmek durmaz (elemez).
Kazanc kendisine yetmeyen kii, eline geeni hemen harcar; yarna bir ey
saklayamaz.
49- An kursana rek dayanmaz.
Yoksulluk iinde bulunan kimse kolay kolay genilie kavuamaz. Bir eksii
giderilirse baka bir eksii kendini gsterir.
50- An uykusu gelmez.
Bkz. Aa dokuz yorgan rtmler...
51- A ile dost olaym diyen pein karnn doyursun.
liki kuracamz kimsenin salamas olana bulunmayan eyi, ona gvenmeden,

kendimiz salamalyz.
52- A ile eceli gelen syleir.
An gz hibir eyi grmez. O, karnn doyurmak iin, kendisine glk karan

kimseyi ldrebilir.
53- A karn katk istemez.
Byk gerekseme iinde bulunan kii, lks peinde komaz. Eline geen deersiz
nesneleri bile beeni ile karlar.
54- A kpek frn (-, frn dam, duvar) deler (ykar).
A kimse, karnn doyurmak iin, gcnn yetmeyecei sanlan engellerle arpr ve

istediini elde eder.
55- A kurt arslana saldrr.
An gz kararmtr. O, karnn doyurmak iin gerekirse lm gze alarak

kendisinden kat kat gl olan yaratklarla bouur.
56- A kurt yavrusunu yer.

A olan, karnn doyurmak iin canavarln en korkuncunu yapar.
57- Alk ile tokluun aras yarm yufka (bir dilim, bir lokma ekmek).
Yoksullua yerinmemeli. Kk bir ey, en byk gerekseme duygumuzu gidermeye

yeter.
58- Ama srrn (srrn ama) dostuna, (dostunun dostu vardr) o da syler dostuna.
Bir sr, dosta bile almamaldr. Alrsa o da kendi dostuna anlatr. Bundan nc
kii duyar. Bylece sr yaylr, sr olmaktan kar.
59- A ne yemez, tok ne demez.
Yoksul kii eline geen eyin iyisine ktsne bakmaz. Varlkl kii ise en gzel
eylerde bile kusur bulur; ekinmeden her eyi syler. Kr. Ackan ne olsa yer, acyan...
60- A lmez, gz kararr; susuz lmez, benzi sararr.
Yoksulluk insan ldrmez ama, trl trl znt ve sknt iinde ypratr. Kr.
Borlu lmez...
61- A tavuk (dnde) kendini buday (arpa, dar) ambarnda sanr (grr).
Yoksul kii, kendini bollua kavuma hayaline kaptrr. O zaman yapaca ileri
imdiden tasarlar.
62- Atrma kutuyu, syletme kty.
Karndakini kzdrarak seninle ilgili kt eyleri ortaya dkmesine, senin iin kt

szler sylemesine yol ama.
63- A, yanndan ka.
Yoksul ile arkada olmaya gelmez. nk sonu gelmeyen istekleriyle seni rahatsz
eder. Dahas, kendi kar iin sana fenalk yapabilir. Kr. A anansa da ka.
64- A yar onda sarpn kurcalanmaz.
Bir nesneden yoksun olan kii yannda o nesne zerine dikkati ekecek davranlarda
bulunulmamaldr. Kr. Kel yannda kabak anlmaz.
65- Ada bana, adaym sana.
Sen bir kimse iin fedakarlkta bulunursan o da senin iin fedakarlkta bulunur. Kr.
Hasta ol benim iin...
66- Adam adama gerek olmasa her biri bir da banda olurdu.
nsanlar btn gereksemelerini tek balarna salayamazlar. Bunun iin toplu yaamak
ve birbirlerine yardm etmek zorundadrlar.
67- Adam adama (gene, her zaman) gerek olur, (iki sereden brek olur).
nsanlar her zaman birbirlerine gerek olurlar. Birbirlerinden yararlanarak iyi eyler
yaparlar. (ki nemsiz sere eti bile birleince brek yapmaya yeter.)
68- Adam adama yk deil, can gvdeye mlk deil (Adam adama yk olmaz).
Bir kimseye konuk olan ya da bir i iin gelen kii o kimsenin yannda uzun sre
durmaz. Canmz bile srekli olarak gvdemizde kalmayacaktr. Onun iin yanmza
gelen kimseleri yksnmemeliyiz.
69- Adam adamdan korkmaz, utanr (hatr sayar).
Bir kimse baka bir kimseye hak ettii sert karl vermiyor ve bir ktlk
yapmyorsa korktuundan deil, hatr saydndandr.
70- Adam adamdr, olmasa da pulu; eek eektir, olmasa da ulu (atlastan olsa ulu).
nsann deeri zengin olmakla artmaz. Yoksulluk da insann deerini azaltmaz. te

yandan deersiz insan klk kyafetle deer kazanmaz. Nasl ki ulu olmayan eek, eek
olmaktan kmaz.
71- Adam adam bir kere (defa) aldatr (snar).
Bir kimse, bakasn bir kez aldatabilir; ikinci kez atdatamaz. nk birinci
aldanmadan ders alan kii artk ona inanmaz.
72- Adam adamn eytan.
Bkz. nsan insann eytandr.
73- Adam adam, pehlivan baka adam.

Herkesin yapabildii ileri yapan adam, sradan bir kiidir. Herkesin yapamayaca
ii yapabilen adam, stn nitelikli kii olarak tannp vlr.
74- Adama dayanma lr, aaca dayanma kurur.
Bkz. Aaca dayanma kurur...
75- Adam ahbabndan bellidir.
Bkz. Kii arkadandan bellidir.
76- Adamak kolay, demek gtr.
Sz vermek kolaydr, ancak bu sz yerine getirmek gtr. nk bu, ya para

demeyi ya da urap bir ey yapmay gerektirir.
77- Adamakla mal tkenmez (Hak saklasn vermesinden).
Yardmsever grnmek ve bir hayr iine para vaat etmekle gerekten zveride
bulunulmu olmaz. (Sz veren belki de bir ey vermemeye kararldr.)
78- Adam (insan) eti (yk) ardr.
Bkz. nsan eti (yk) ardr:
79- Adam hac m olur ulamakla Mekke'ye, eek dervi mi olur ta ekmekle
tekkeye?
Belli bir dzeye erimek, o durumun gerektirdii nitelikleri tamakla (ya da yerine
getirmekle) gerekleir. Grn ona benzetmekle deil.
80- Adamn ad kacana can ksn.
Bkz. nsann ad kmaktansa...
81- Adamn ahma maln ver.
Maln ven kii, dinleyenlerde o mala kar hrs ve istek uyandrr. Bu da maln
elden gitmesine yol aar.
82- Adamn alacas iinde, hayvann alacas dnda.

Bkz. nsann alacas...
83- Adamn iyisi alverite belli olur.
Birok insanlar karlar iin ahlak d davranlarda bulunmaktan ekinmezler.

Byle davranlara en ok alverite rastlanr. Bir kimse alveri srasnda yalan
sylemez, hile yapmaz, buna benzer ahlak d davranlara sapmazsa iyi insan olduunu
gstermi olur.
84- Adamn (insann) kts olmaz, meer zrt ola.
Toplum iinde her kiinin bir deeri vardr. Deer verilmeyen kiiler sadece
zgrtlerdir.
85- Adamn yere bakanndan, suyun sessiz (yava) akanndan kork (Suyun yava
akanndan, insann yere bakanndan kork).
Dnce ve duygularn aga vurmayan sessiz insan, yava yava akan suya benzer:
Derin ve tehlikelidir.
86- Adam (adamn iyisi) i banda belli olur.
Bir insann gerek deeri, i banda gsterdii yeterlik ve baar ile,

evresindekilere kar davranyla llr.
87- Adam kymetini adam bilir.
Bkz. nsan kymetini insan bilir.
88- Adam olacak ocuk bokundan belli olur.
Bir kiinin yeni balad ite ilerleyebilip, ilerleyemeyecei daha ilk

davranlarndan anlalr.
89- Adam olana bir sz yeter.
Kendisine bir ey yaptrmak istediimiz, ya da bir t verdiimiz kimse anlayl bir

kii ise bir kez sylemekle o ii yapar, d dinler. stediimizi yapmayp bizi dne
dne sylemek zorunda brakan kimsenin insanlk nitelii eksiktir.
90- Adam (insan) yanla yanla, pehlivan yenile yenile.

Kii, her giriiminde baarl olmayabilir, yanlm olur. Ama yeni giriimlerinde
eski hatalara dmeyecek deneyimler kazanm olacandan baarma ans artar.
91- Aa bor eder, uak har.
Efendisi para sknts iinde olup bor etse bile uak halden anlamaz. Para sknts
ekmedikleri zamanlardaki bol harcamay srdrr.
92- Aaca balta vurmular sap bedenimden demi.
Bir kimseye en byk ktlk, nankr olan yaknlarndan ve kendi yetitirdiklerinden

gelir. Kr. Kartala bir ok demi...
93- Aaca (taa) kan keinin dala bakan (aaca kan) ola olur.
ocuklar ana ve babalarndan, kkler byklerinden grdklerini yapmaya

zenirler; yaparlar da.
94- Aaca dayanma kurur (rr), adama (insana) dayanma lr.
Hibir destek srekli olmaz. Bunun iin insan yapaca ite bakalarnn
desteklemesine gvenmemeli, yalnz kendi gcne dayanmaldr.
95- Aac kurt, insan dert yer.
Kurt, aac nasl iinden yiyerek rtrse dert ve znt de insan ylece hrpalar,
ypratr.
96- Aacn kurdu iinde olur.
Bir topluluu kertip ykacak eler, sinsi sinsi ieride alrlar.
97- Aa aa iinde byr.
Bir gencin yetiip olgunlamas, evresinde yetimi, olgunlam kiiler

bulunmasyla, onlarn koruyup eitmesiyle gerekleir.
98- Aga dse de yaknna yaslanr.
Durumu bozulan kimseyi yaknlar destekler.
99- Aa kknden yklr.

Ayrntlarn deimesiyle bir dzen bozulmaz. Dzenin yklmas, temelin
yklmasyla olur.
100- Aa, meyvesi olunca ban aa salar.
Faydal eser veren, erdem ve bilgi ile donanm olan insan, kimseye yksekten
bakmaz, alakgnll olur.
101- Aga ne kadar uzasa ge ermez.
nsan ne denli ykselirse ykselsin, bir yerde durur. Eriilmesi doa yasalarna aykr
olan ykseklie kamaz.
102- Agatan maa olmaz.
Yeteneksiz, beceriksiz kimse, nemli ilerde kulanlamaz.
103- Aa yaprayla grler (gzeldir).
nsan, akrabas, yaknlar, yandalar ile varln gsterir; nemli iler yapar. Bunlar
olmazsa clz ve gszdr. Kr. Yalnz ta duvar olma., Bir elin nesi var..., Yalnz
kalan..., Yalnzlk Allah'a...
104- Aa ya iken eilir.
ocuklar kk yata kolay eitilir. Byk insan kolay kolay eitilemez.
105- Aalk (beylik) vermekle, yiitlik vurmakla (-dr).
evrede hatr saylr, sz geer bir adam olmak istersen, gereken yerlere bol para
yardmnda bulunacaksn; e, dost uruna bol para harcayacaksn. Yigit diye tannmak
istersen, savata da barta da vurucu, krc olacaksn.
106- Aann aln terlemezse rgatn burnu kanamaz.
veren, birlikte alp yorulmazsa, ii var gcyle ie sarlmaz.
107- Aann gz ata tmardr.
Aann gz atn zerinden eksik olmazsa ata iyi baklr.
sahipleri de ilerini srekli olarak denetlerlerse i dzgn gider.

108- Aann gz kz (inei) semiz eder.
Ana baba, ocuklarna, mal sahipleri mallarna iyi bakarlarsa sevindirici sonular
alrlar.
109- Aann gz, yiidin sz.
Bir yerin by iin nemli ey, ileri denetlemektir. Yiit iin nemli ey ise
sznn eri olmaktr.
110- Aann mal kar, uan can.
1) Patron mal sahibi olur ama bu uurda ii can kncaya dein
almtr.
2) Bir ykm nlemek iin zengin maln, ii cann verir.
111- Aaran ba, alayan gz gizlenmez.
Belirtileri ortada olan yallk da, izleri ortada duran znt de ne yaplsa
gizlenemez.
112- Aas gl olann kulu asi olur. (Aas yiit olann etba sarho gezer).
1) Dili birine dayanan kii, herkese kafa tutar; kabadayca iler yapar.
2) veren zorbalk ederse ii kar gelir.
113- Alda olak dosa ovada otu biter.
Tanr her yaratn rzkn birlikte yaratr.
114- Ar basar, yeni (hafif) kalkar.
1) Arbal kiiye herkes sayg gsterir. Arbal olmayan, her eye burnunu
sokan kimseye kimse nem vermez.
2) Agrbal insan, oturakllndan, hafif insan, farfaralndan belli olur.
3) Deerli kii, herkesin beendii eylemi gerekletirince deersiz kiinin daha

nce yaptklar etkisiz kalr.
115- Ar git ki yol alasn.
Tuttuu yolda ilerlemek isteyen, ar ar, ama gvenilir admlarla yrmelidir. ven
kimse srebilir, yolunu arabilir.
116- Ar kazan ge kaynar.
1) Kaln kafal insan bir konuyu zor anlar.
2) Tembel kimsenin elinden i ge kar.
3). Arbal insan abuk fkelenmez.
115- Arlk altn kale, hafiflik baa bela.
Arbal kimselere herkes hayran olur, sayg gsterir. Gereksiz iler yapan, gereksiz
laflar eden, her eye burnunu sokan kiiler aalanrlar, hep balarna dert aarlar.
118- Ar ol batman gel (dv, gelesin, dvesin).
Batmanlarla tartlacak gibi ar ol. Arbal ol ki deerin stn tutulsun.
119- Ar otur ki bey (aa, molla) desinler.
Hoppalk, zppelik etme; arbal ol ki bymz diye sana sayg gstersinler.
120- Ar ta batman dver (yerinden oynamaz).
Arbal kii kimsenin oyunca olmaz. Onu hrpalamaya kimsenin gc yetmez.
121- Ar yongay yel kaldrmaz.
Arbal kimseye yle byle olaylar etki yapamaz, zarar veremez. Kr. Yeniyi yel
alr...
122- Az bzlr, gz szlr, ille burun, ille burun.
Kimi kusurlarn dzeltilmesi kolaydr. Ancak yle kusurlar vardr ki dzeltilemez.

123- Azdan burun yakn, kardeten karn.
nsanlar, hsmlar arasnda kardelerinden de ok kendi ocuklarn benimser,

severler.
124- Az yer yz utanr.
Armaan alan kii, armaan verenin dileini yerine getirmemeye utanr; iini yapar.
125- Alamakla yar ele girmez.
nsann ok sevdii ey, sadece zlemini ekmekle elde edilemez. Onu ele geirmenin
yollarn bulmak gerekir.
126- Alama l iin, ala deli (diri) iin.
Yaknlarnzdan biri lse, birka gn alarsnz, sonra acnz kllenir. Ama

yaknlarnzdan biri deli olsa, ackl durumu hep gznzn nnde, dert her gn
tazedir. Asl alanacak durum budur.
127- Alamayan ocua meme vermezler.
Sesini ykseltmeyen kimseye hakkn vermezler. Onun iin sesinizi duyurmal,

hakknz aramalsnz.
128- Alarsa anam alar, bakas (kalan) yalan alar.
Kiinin derdini yrekten paylaan tek varlk anasdr.
Hi kimse ona anas kadar iten yanmaz. Bakalarnn zlmesi yzdendir.
129- Alatan glmez.
Bakasna zulmeden kimsenin ktl yerde kalmaz; kendisine dner. Onu da

alatrlar.
130- Alayann mal glene hayr etmez.
Birinin maln hakszlk ve zulm ile elinden alan kii, o maln hayrn grmek yle
dursun bir ykma urayarak eyleminin cezasn grr.
131- Arlarda gz ars, her kiinin z ars.

Gz ars, arlarn en acsdr. Ama her kiinin baka trl bir ars vardr ki
kendisi iin gz ars denli acdr.
132- Armayan ba yastk istemez.
Bkz. Sa ba yastk istemez.
133- Arsz ba mezarda gerek (olur), (Gailesiz ba, yerin altnda), (Rahat ararsan
mezarda).
Yaayan her kiinin derdi vardr. Dertsiz kimse ararsanz ancak mezarda bulursunuz.
Yani kiinin derdi ancak lmesiyle biter. Kr. Dertsiz ba terkide gerek.
134- Austosta beyni kaynayann zemheride kazan kaynar.
Yazn scak gnlerinde tarlada alan kii, zahiresini kazanr; kn souk gnlerinde
geim sknts ekmez. Kr. Austosta glge kovan..., Yazn ba pienin...
135- Austosta glge kovan, zemheride karnn ovar.
Austos bceiyle karnca masalnda olduu gibi vakit ve frsat varken geleceini
salamaya almayp keyfe, zevke dalan, frsat elden gittikten sonra a ve perian olur.
Kr. Austosta beyni kaynayann..., Yazn glge kovan..., Austosta yatan..., Yazn glge
ho...
136- Austosta yatan zemheride belek tutar.
Yazn (frsat elde iken) alp kazanmayan kii, kn (alma olana elden gittikten
sonra) skntlar iinde kvranr. Kr. Austosta glge kovan... Yazn glge ho...
137- Austosun 15'inden sonra ere kaftan, ata ul.
nk artk souklar balayabilir.
138- Austosun yars yaz, yars ktr.
Austos ortalarnda yaz scaklar azalr, serinlik balar.
139- Az eri, gz a ensesinden (arkasndan) belli olur (bellidir).
Bir kiinin tutum ve davranlar, o kiide birtakm kusurlar bulunduunu gsterir.

140- Azna tat bulaann gz pekmez tutumundadr.
Bir iten kazan elde eden kii, o tr iler peinde koar.
141- Azn karnndan byk olmasn.
Gcnn yetmeyecei byk ilere girime.
142- Ah alan onmaz.
Zulmettii, ktlk yapt iin kendisine ilenilen kimse onmaz.
143- Ahlatn (armudun) iyisini (dada) aylar yer.
Gzel eyler, ok kez, ona layk olmayan kimselerin eline geer.
144- Ahali isterse padiah tahttan indirir.
Toplumda halkn gc, btn glerin stndedir.
144- Ahmaa yz, abdala sz vermeye gelmez.
Ahmaa yz verirseniz, sizi durmadan megul eder, rahatsz eder. Dilenciye sana
zaman gelince unu vereceim derseniz, ikide birde karnza dikilip, hani bana unu
verecektiniz demesinden banz alamazsnz.
145- Ahmak gelin yengeyi halay sanr.
Ahmak kimse, kendisini korumakta olan kiiye, hizmetine verilmi biri gzyle bakar
ve saygszca davranyla onun gnln krarak hizmetinden yoksun kalr.
146- Ahmak iti yol kocatr.
Bkz. Aklsz iti...
147- Ahmak (akn) misafir ev sahibini arlar.
Misafiri arlamak ev sahibine der. Ama akn misafir bunun tersini yapar.
Bakasnn grev ve yetkilerini zerine alan byle ahmaklar baka konularda da
grlr.
148- Ah yerde kalmaz.

Bkz. Mazlumun ah..., Kimsenin ah...
149- Akacak kan damarda durmaz.
Bir zarara uramak alnmza yazlmsa ne yapsak nne geemeyiz.
150- Ak ake kara gn iindir.
Kazanmakla mutluluk duyduumuz para, dar zamanmzda bizi skntdan kurtarr.

Byle durumlarda paray harcamaktan ekinmemeliyiz.
151- Akan ay her zaman ktk getirmez.
Kimileyin emek harcanmadan para kazanlsa da bu her zaman gereklemez.
152- Akan su yosun tutmaz.
Bkz. leyen demir pas tutmaz.
153- Akara kokara bakma, uvala girene bak.
yi, kt deme; mal ve para biriktir.
154- Akarsu ukurunu kendi kazar (Su yatan bulur).
Bir eyler yapma istei ve gc bulunan kii, uygun bir alma yn ve alan bulur.
155- Akarsu pislik tutmaz.
Eski bir kana gre akar su -ne kadar kirletilirse kirletilsin- temiz kalr.
156- Akarsuya inanma, eloluna dayanma.
Ak ne kadar yava olursa olsun, akar suya girmek tehlikelidir. nsan srklenip,
burgaca rastlayp boulabilir. Bunun gibi birka beenilir durumuna bakp el oluna
gvenmek doru deildir. Anlaamayacanz, sizin iin zarara yol aan tutumlar
bulunabilir.
157- Ak curun (eme) akmazsa kara curun kol gibi.
Az kazancn her zaman salanabilecei bir konuda ok kazancn gereklememesi

nemli saylmaz.
158- Aka akl retir, don yry.
Bol olanaklar, insanlarn iyi ilere girimesini kolaylatrr, yol yordam renmesine
yardm eder: Paras ok olan kii, bakalarnn aklndan geirmedii gzel iler yapar.
Klksz olduu iin eskiden topluluk iinde ksla bzle yryen kimse de giyimli
kuaml olduu zaman dikkati ekecek kadar gzel yrr.
159- Akann iyisi kesede duran, bahann iyisi eve yakn olan.
Para, uraya buraya datlmayp kesede bulunursa ivedi durumlarda gereken

nesneler hemen alnabilir. Bahe eve yakn olursa, bakm, korunmas ve hemen
yararlanlmas kolay olur.
160- Akas ucuz olann kendisi kymetli olur.
Bkz. Paras ucuz olann...
161- Ak gt (don, bacak), kara gt (don, bacak) geit banda (hamamda) belli olur.
Ayn snav geirecek olanlardan kimin iyi, kimin kt durumda olduu snav sonunda
belli olur.
162- Ak gn aartr, kara gn karartr.
Mutlu bir yaay, kiiyi din, en, iyimser klar. zntl yaay ise ypratr,
zayflatr, karamsar yapar.
163- Akl adama sermaye (O da gide gelmeye).
nsann en deerli sermayesi akldr. nk btn ilerini en iyi biimde onunla

dndrr. Bu sermaye elden karsa bir daha ele geirilemez. Bu nedenle onu iyi
kullanmak ve korumak gerektir.
164- Akl akldan stndr.
nemli sorunlarda gvendiiniz akll kimselerin dncesini sorunuz. Sizin

dnemediinizi bakas, onun da dnemediini bir bakas dnp sizi
aydnlatabilir.
165- Akl iin tarik (yol) birdir.
Kark bir sorunun zmn, iyi dndklerine inandnz birka kiiden ayr
ayr sorsanz, ayn yant alrsnz. Bu sonuca nasl vardklarn aratrrsanz
grrsnz ki hepsi de yarglamalarnda ayn mantk yolunu kullanmlardr ve size unu
sylerler: Doruyu bulmak iin akln izleyecei bir tek yol vardr. Bu yoldan gidenlerin
hepsi ayn sonuca varr, yani doruyu bulur. Baka yollar, akln izleyecei yollar
olmadndan insan yanl sonuca gtrr.
166- Akl kiiye (adama) sermayedir.
Bir kimsenin giritii btn ilerde ba ara ve en byk etken akldr.
167- Akllar pazara karmlar, herkes yine kendi akln alm (beenmi).
nsan kendi tutumunu, davrann bakalarnnkinden daha stn grr. Herhangi bir
konuda onun dndne benzemeyen baka dnceler ileri srlse, kendi
dncesini yeler. yle ki btn insanlarn akllar ortaya konulup da, her kii bir akl
sesin, kendisine akl edinsin denilse herkes imdiki akln seip alr. Kr. Herkes
akln...
168- Akll dman, aklsz dosttan hayrldr. (Deli dostun olacana akll dmann
olsun)
Aklsz kimse, dostu iin iyi niyet besledii halde yapt iin ne gibi kt sonular
douracan dnemez. Bylece dostuna bilmeyerek ktlk edebilir. Oysa akll
dmann yapaca ktl, insan akl yoluyla sezer, gereken nlemi alr. Akll
dmanla anlamak da kolay olur.
169- Akll dnnceye kadar deli olunu evirir.
Daha az dnen ama abuk karar veren kimse, ok dnp de karar veremeyen
kimseden daha iyi i grr. Kr. Akll kpr arayncaya dek...
170- Akll kpr arayncaya dek deli suyu geer.
Tedbirli kii, istedii eyi elde etmek iin salam yol arar. Bunun iin de sonucu
almakta gecikir. Atak kii ise tehlikeyi gze alarak ie giriir ve abuk sonu alr. Kr.
Akll dnnceye kadar...
171- Akll olan neyler ata maln, aklsz olan neyler ata maln, (Hayrl evlat
neylesin mal, hayrsz evlat neylesin mal), (Olum deli mal neylesin, olum akll
mal neylesin).
Bir baba ocuklarna mal brakmalym diye dnmemelidir. ocuk akll ise mal
kendisi kazanr; baba malna gerekseme duymaz. Aklsz ise, babas ne denli mal
brakrsa braksn, altndan girer, stnden kar; malsz kalr. Bu duruma gre babann
ona mal brakmas gerekmez.
172- Akll olsa her sakall kii, sakalllara danrlard her ii.
Her yal, sakall kii akll sanlmamaldr. Akl yata deil batadr.
173- Akll, sylemeden dnr, aklsz dnmeden syler.
Sonra piman olmamak iin, sylenecek sz, yaplacak i nce iyi dnlmelidir.
Dnlmeden sylenen sz, yaplan i, sakncal olabilir; zarar dourabilir.
174- Akl (baht) olmaynca bata, ne kuruda biter, ne yata.
Bkz..Baht olmaynca bata...
175- Akl olmaynca ne yapsn sakal?
Kii, sadece yalanmakla olgunlamaz. Aklszsa, ocuka iler yapar. Kr. Akl
yata deil batadr.
176- Akl ortak ortak, mal orta kaypak.
Yararl ortaklk, yaplacak i zerinde danma ortakldr. Bu, kiileri kt sonutan

korur. Mal ortaklnda ise her ortak kendi karn dndnden ortann zararna
alabilir.
177- Akl para ile satlmaz.
Delice i yapan zengin bulunduu gibi akllca i yapan yoksullar da vardr- Askl
para ile satlsayd birincilerle ikincilerin tutumlar bunun tersi olurdu:
178- Aklsz ban cezasn (zahmetini) ayak eker.
1) yi dnmeden verdiimiz kararn kt sonularn dzeltmek iin uraya

buraya koup yorulmak zorunda kalrz.
2) Batakilerin yanl tutumlarndan ileri gelen sknty buyruk altnda
alanlar eker.
179- Aklsz iti yol kocatr.
Aklsz it, nereye gideceini bilmeyerek nasl yollarda dolap yorulursa belli bir
ama gzetmeyerek yorucu ilere girien kii de yaamn, hibir baar gsteremeden
tketir.
180- Aklsz kasabn gerisine kaar masad.
Kafas almayan kimse, elindeki frsat kullanmak yle dursun, onun kendi zararna
ilemesine yol aar.
181- Aklsz kpei yol kocatr. (Ahmak iti yol kocatr)
yice dnlmeden, program izilmeden yaplmaya allan iin, bitecek gibi

grnd srada, eksikleri ortaya kar. Bu eksiklerin tamamlanmas iin geriye
dnlmek gerekir. kinci kez bitecek sanld zaman baka eksikler ba gsterir; bir
daha geriye dnlr. Bu durum hem birok yorgunluklara, hem de ok vakit kaybna mal
olur.
182- Akl yata deil, batadr.
Bir kimsenin ya bymekle akl da bymez. Nice genler vardr ki kendilerinden

ok yal olanlardan daha aklldrlar. Kr. Akl olmaynca ne yapsn sakal, Ya at
pazarnda sorarlar.
183- Akn (beyazn) ad (var), karann (esmerin) tad (var).
Bkz. Beyazn ad var...
184- Akntya (kar) krek ekilmez.
Kendi yolunda gl olarak srp giden bir ii ters yne evirmek bouna aba
harcamaktr.
185- Ak koyun ak bacandan, kara koyun kara bacandan aslr.
Doruluktan ayrlmayan, gven kazanr, dllendirilir. Ktl i edinen ise hak

ettii cezay grr. Kr. Her koyun kendi bacandan aslr...
186- Ak koyunu (ala keiyi) gren, ii dolu ya sanr.
Bir eyin dtan grnne bakarak iinin de yle olduunu sananlar aldanrlar. Kr.
Grne aldanmamal.
187- Ak koyunu kara kuzusu da olur.
yi ana babadan kt ocuklar olabilir.
188- Ak kpein (itin) pamuk pazarna (pamua, pamukuya) zarar vardr.
Kt ey, grnte iyi eye benziyorsa iyi eyin deeri azalr.
189- Akla gelmeyen (gelen) baa gelir.
nsann bana yle eyler gelir ki daha nce byle bir ey olaca dnlmez.
190- Aklna geleni ileme, her aac talama.
Sonunu dnmeksizin aklna gelen her ii yapan, herkese sataan kii, tutumunun
byk zararlarn grr. Kr. Her delie elini sokma...
191- Akmasa da damlar.
Bir dkkanda (ya da bir iyerinde) her halde alveri (ya da i) olur. ok olmasa
bile olur.
192- Akraba ile ye i, alveri etme.
Bkz. Dost ile ye, i...
193- Akrabann akrabaya akrep etmez ettiini.
Kiiye, kimileyin hsm yle ktlk eder ki bunu dman bile yapmaz. nk hsm,
kiinin iini, dn ve nereden vurabileceini daha iyi bilir. Kr. Biribiri, adam yer
diri diri...
194- Akama kar gitme, tana kar yatma.
Yola, akamst klmamal, seher vakti klmaldr. Kr. Akam ise yat...
195- Akamn hayrndan sabahn erri iyidir (yedir).
(Sabah ola, hayr ola).

inizi akam zeri, ya da gece yapmayn, sabaha brakn. nk gece i yapmann
kt ynleri daha oktur ve gndz salanabilen olanaklar gece salanamaz.
196- Akamn iini yara (sabaha) brakma (koyma).
Bkz. Bugnk iini yarna brakma.
197- Akam ise yat, sabah ise git. (Akam oldu kon, sabah oldu g).
1) Yolculukta akam olunca ulalan yerde yatlmal; sabah olunca yola devam
edilmelidir.
2) Geceler uyku, gndzler i zamandr. Kr. Akama kar gitme...
198- Akam oldu kon, sabah oldu g.
Bkz. Akam ise yat...
199- Ak eker, kara eker, bir damar soya eker.
Kiinin yapt iyilikte de, ktlkte de kaltmn etkisi vardr. Kr. Otu ek, kkne
bak...
200- Aktan kara kalkt m?
Yasa, adalet yok mu? Elbette var. (Ak kattaki siyah yazdr geerli olan).
201- Ala bakan iki bakar.
nsanlar al renkten holanrlar; al renkli nesnelere bakmakla doyamazlar.
202- Alacam olsun da alakargada olsun (Alakargada alacam olsun, alamazsam

gzm oysun).
Almak (tahsil etmek) olana bulunmasa, dahas borlu ile dvmek gerekse bile
alacakl olmak iyi bir eydir.
202- Alacak kz ay grnr, evleri saray.
1) Bir gen, bir kza gnl verince kusurlarn, irkinliklerini grmez, onu dnya
gzeli, kulbelerini de saray gibi grr.
2) Bir eyi elde etmeye karar veren kii, onun sakncalarn ho grr.
203- Alacakla verecek (bor) denmez.
Bir yerden alacanz para ile baka bir yere olan borcunuzu kapanm saymak
ihtiyatszlktr. nk alacanz, belki elinize gemez. Oysa borcunuzu demek
zorundasnz.
204- Alakargada alacam olsun (alamazsam gzm oysun).
Bkz. Alacam olsun da...
205- Ala kei her vakit pskll olak dourmaz.
Deerli bir eyden her zaman iyi verim alnmaz.
206- Ala keiyi gren ii dolu ya sanr.
Bkz. Ak koyunu gren...
207- Al arslan tutar, g san tutmaz.
Bkz. Al ile arslan tutulur...
208- Alack eee herkes biner. (Alak eek binmeye kolay, ksz ocuk dvmeye
kolay).
Gsz ve koruyucusuz kiiyi buyruk altna almak ve hrpalamak kolaydr.
209- Alak eek binmeye kolay, ksz ocuk dvmeye kolay.
Bkz. Alak eee herkes biner.
210- Alak uan yce konar, yce uan alak konar.
Alakgnll olan ve byklk taslamayan, sayg grr; toplum iinde ykselir.

Kendini herkesten stn gren sevilmez; toplum iinde iyi bir yer alamaz.
211- Alak yerde tepecik kendisini da sanr. (Alak yerin tepecii da grnr).
Bilgili kimselerin bulunmad bir toplulukta az bilgili kii dahilik taslar.

212- Alak yerde yatma sel alr, yksek yere yatma yel alr.
nsan kendi durumuna uygun bir yaay srmeli, arkadalarn ona gre semelidir.
ok aa yaay koullar da, ok yksek yaay koullar da kendisine zarar verir.
Kr. Basksz tahtay...
213- Alak yerin tepecii da grnr.
Bkz. Alak yerde tepecik...
214- Alak yer yiidi hor gsterir.
Basit bir evrede yaayan, nemsiz bir grevde alan deerli kii, kendisini
gsteremez; layk olduu n kazanamaz; sradan bir kimse sanlr.
215- Al elmaya ta atan ok olur.
Gzellere musallat olan, deerli insanlara atan, parlak yeri elde etmeye alan ok
olur.
216- Aleme cellat lazm; senin olman ne lazm?
Kt, ar bir i yaplmas sz konusu ise bu ii sen yapma; yaplmas gerektiine

inananlar yapsnlar.
217- Alet iler, el vnr.
nsan ne kadar usta olursa olsun, gerekli aralar olmadka kusursuz i yapamaz. Kr.
A piiren ya olur...
218- Al giyen aldanmaz (aldanmam).
Al renk giysi herkese yakr.
219- Al giyen alnr.
1) Gz alc giysi giyen gzele hemen istekli kar.
2) Bir iin yaplyla uzaktan ilgili bulunan kimse, o i zerindeki eletirmeyi

zerine alr. Kr. killi bzk dingilder.
220- Al gmlek gizlenemez.

Herkesin dikkatini ekecek i yapan kimse, bunun gizli kalacan sanmamaldr.
221- Al gnnde al; ver gnnde ver.
Alnacak ey, en iyi ve en ucuz olduu zaman alnmaldr. Verilecek ey ve bor da

zamannda verilmelidir. Ge kalnrsa kt koullarla karlalabilir.
221- Alc kuun mr az olur.
Bkz. Yrtc kuun mr az olur.
222- Alnda yazl olan (alna yazlan) baa gelir.
Bkz. Alna yazlan baa gelir.
223- Aln yazs deimez.
Kii ne yapsa kaderini deitiremez. Bana ne gelecekse gelir.
224- Almadk gtte don durmaz.
Bir kimse almad, skc duruma kendini kolay kolay uyduramaz. Ondan
kurtulmaya alr.
225- Alm kudurmutan beterdir.
Alt iten vazgeemeyen kii, kudurmutan daha azgndr. O ii saldrrcasna

yapar. Kr. Ackm kudurmutan beterdir.
226- Alm kursak, bulamacn ister.
Kii, yararlanmaya alt eyden yoksun kalmak istemez.
227- Al (hile) ile arslan tutulur, g ile san (gcen) tutulmaz. (Al arslan tutar, g
san tutmaz.)
Zekanz kullanarak sizden daha gl, ama daha az zeki olan yarat yenebilirsiniz.
Gcnz kullanarak ise, sizden ok gsz, ama zeki olan yarat yenemezsiniz.
228- Alim unutmu, kalem unutmam.
nsan ne kadar bilgili olursa olsun, her eyi aklnda tutamaz, biroklarn unutur.
Unutulmamas istenen ey, yazlmaldr. Bylece yzyllar boyunca kuaktan kuaa
geer. Herkes onu okur, birbirine anlatr.
229- Al kaay gir ahra, yaras (yar) olan gocunur (gocunsun).
Bir yolsuzluun sorumlular aranrken o ite kusuru bulunan kii telaa der.
230- Allah balmumu yakana balmumu, yamumu yakana yamumu verir. (Allah am
isteyene am, mum isteyene mum verir).
Genel inana gre Tanr, bol harcayana bol, az harcayana az verir. Bunun gerek
nedeni udur: Bol para harcayan kii ok alr, ok kazanr. Aza kanaat eden az alr,
az kazanr.
231- Allah bilir ama kul da sezer.
Bir iin iyzn, ya da nasl bir sonu vereceini ancak Tanr bilir. Ama insan da
kafasn kullanarak aa yukar bir tahminde bulunabilir.
232- Allah am isteyene am, mum isteyene mum verir.
Bkz. Allah balmumu yakana...
233- Allah dana gre kar verir (verir k).
Tanr herkese dayanabilecei lde yk, sknt verir.
234- Allah dorunun yardmcsdr.
Doruluktan ayrlmayanlara Tanr yardm eder. Doruluktan amamaldr.
235- Allah dokuzda verdiini sekizde almaz.
Tanr her kulunun ne kadar yaayacan nceden kararlatrmtr. Sresi dolmadan

hi kimsenin yaamasna son vermez.
236- Allah fukaray sevindirmek isterse nce eeini yitirtir, sonra buldurur.
Dar bir geim iinde olan kii, sevincin ne olduunu bilmez. Ama bir sre bu dar
geimden de yoksun kalp sonra yeniden eski geime kavusa o zaman sevincin nasl ey
olduunu anlar.
237- Allah gm kapy kaparsa altn kapy aar.
i bozulan kii umutsuzlua dmemelidir. Tanr'nn onu eskisinden daha iyi bir ie
kavuturacana inanmaldr.
238- Allah'n bildii kuldan saklanamaz.
nsan, iledii sutan dolay nce Tanr'ya kar sorumludur. Bu suu da Tanr bilir.
yle ise onu: kuldan niin saklamal?
239- Allah'n ondurmadn; Peygamber sopa ile kovar.
Tanr bir kiiyi, mutsuz yaratmsa hibir kimse onun yazgsn deitiremez.
Bavurduu btn kaplar yzne kapatlr.
240- Allah insana iki kulak bir az vermi.
Bkz. ki dinle, bir syle...
241- Allah isterse bir kulun iini, mermere geirir diini; istemezse iini, muhallebi
yerken krar diini.
Talihli kii, hangi ie el atsa baarl olur. Talihsiz olan da en umutlu iten zararl
kar. Kr. Ters giderse insann ii...
242- Allah kardei karde yaratm, kesesini ayr yaratm.
Geim konusunda kimse kimseye yk olmamaldr. Birbirlerine o kadar yakn ve

birok deerlerinde ortak olan kardelerin bile kazanlar, keseleri ayrdr. Birinin
parasna teki ortak olmaya kalkmamaldr.
243- Allah kulundan gemez.
i bozuk giden kii kendisini ktmserlie kaptrmamaldr. Tanr dar zamanlarnda

kuluna yardm eder.
244- Allah kulunu ksmeti ile yaratr.
Bu dnyada herkesin dar ya da geni bir geim yolu vardr. Kr. Acndan kimse
lmemi.
245- Allah sabrl kulunu sever.

Sabr gzel bir huydur. Sabrl kimse skntlar atlatr, glkleri yener. Allah sabrl
kulunu sevdii iin sabrl olmaya daha ok dikkat etmeliyiz.
246- Allah sa eli sol ele muhta etmesin.
Muhta olup bakasndan bir ey istemek insana ok ar gelir. Bu durumda en yakn

akraba bile gereken ilgiyi gstermez. Onun iin Tanr'dan dileimiz, bizi en yaknmza
dahi muhta etmemesidir.
247- Allah sevdiine dert verir.
Tanr, derdin kendisinden geldiine inanarak yaknmayanlar, onu ekenleri

mkafatlandracaktr. Bu nedenle sevdiine dert verir.
248- Allah son grl versin.
Tanr yallk yllarn bolluk, rahatlk iinde geirme nasip etsin.
249- Allah'tan sska, ne yapsn muska?
1) Yaradltan yeteneksiz olan kii tedbirle, aba ile yetenekli klnamaz.
2) Clz bir kurulua, birtakm tedbirlerle byk bir g kazandrlamaz.
250- Allah'tan umut kesilmez.
En umutsuz durumlarda bile ktmserlie kaplmamal, Tanr'nn bir ltufta

bulunabilecei dnlmelidir.
251- Allah uamayan kua alack dal verir.
Tanr, yetenekleri kstl olanlara durumlarna uygun bir yaama dzeni, bir barnma
olana verir.
252- Allah verince kimin olu, kimin kz demez.
ne, zenginlie, tannm ya da zengin bir ailenin ocuu olmakla eriilmez. Tanr
dilerse hi tannmayan, yoksul bir aile ocuunu da ne, zenginlie kavuturur.
253- Allah verirse el getirir, sel getirir, yel getirir.
Tanr bir kimseyi zengin etmeyi dilerse ona hi umulmadk yerlerden para, mal gelir.
254- All yelek, pullu yelek; gmlek yok canfes neye gerek?
En gerekli nesneleri bulunmayan kiinin ss ps peinde olmas budalalktr. Kr.

Ayran yok imeye...
255- Alma al, satma kr, ille doru, ille doru; yazn da binde biri.
At donlar iinde en beenileni doru renktir. Kr fena saylmaz. Ama al renk

beenilmez.
256- Alma al, sat yaz, bin doruya, besle (Kzl kahverengi at donu.) kr.
Biniciler al ve yaz renkli atlar tutmazlar. Doru ve kr donlu atlar makbul sayarlar.
Atn ona gre se. Kr. Alma san...
257- Almadan vermek, Allah'a mahsus (yarar).
Tkenmez hazinesi bulunan, bir ey almaya ihtiyac olmadan verebilen tek varlk,
Tanr'dr. nsan bir ey kazanmamsa, bakasndan bir ey almamsa neyi verebilir?
258- Almadn hayvan kuyruundan tutma.
Almayacan bir eye, iinde altrmayacan kimseye, alacakmsn,

altracakmsn gibi yakn ilgi gsterme, umut verme.
259- Al maln iyisini, ekme kaygsn.
Maln iyisini alan, onu tasasz kullanr. Salamdr, gzeldir, kullanld srece insan
rahatsz edecek bir durumu yoktur.
260- Alma mazlumun ahn, kar aheste aheste.
Kimseye zulmedip ahn alma. Sonra yaptn ktln cezasn mrn boyunca
ekersin.
261- Alma sar, satma sar, kapndaysa tutma sar.
Sar donlu at ne beslemeli, ne de alp satmaldr.
Kr. Alma al, sat yaz...
262- Alma soysuzun kzn, srer anas izini.

Terbiyesi kt ailenin kz da eitimi kt, grgsz olarak yetiir.
262- Alna yazlan (alnda yazl olan) baa gelir. (Baa yazlan gelir).
Kii kaderi ne ise onu grr.
263- Alt deirmen gl akar.
Kaynaklar eski ve bol olan kurulular salam ve verimli olur.
264- Altn anahtar her kapy aar.
Para ile btn engeller ortadan kaldrlr; btn glkler yenilir; istenilen ey elde
edilir.
265- Altn atete, insan mihnette belli olur.
Altna benzeyen maddenin altn olup olmad, nasl atee dayankllk derecesi ile
anlalrsa bir kiinin deeri de skntlara katlanma, zorluklar yenme ve benliini
koruma gc ile llr.
266- Altn eli bak kesmez.
Hnerli kiiye yaama glkleri etki yapamaz. O, sarslmadan iini srdrr.
267- Altn eik, gm eie muhta olur.
Zenginlie de i banda olmaya da gvenilmemelidir. Gn gelir, zengin yoksullar;

eskiden yoksul iken zengin olan kiiye muhta duruma der. banda bulunan da
byle.
268- Altnn kymetini (kadrini) sarraf bilir.
Bir kimsenin, bir eyin deerini, ancak bu konularda uzmanl bulunanlar bilir.
269- Altn kaplnn aa kaplya ii der.
Bkz. Altn kepee muhta...
270- Altn kepee muhta.
Yksek dzeyde olan her ey, nemsiz grnen nesnelerle deer kazanr. Kepekle
ovulmasa altn parlamaz. Bunun gibi, zengin yoksula, usta raa... gerekseme duyar.
271- Altn leenin kan kusana ne faydas var?
Ar hasta, ya da dertli olan kimse, zengin olmu neye yarar?
272- Altn pas tutmaz, (deli yas tutmaz).
erefli, temiz insana, hi kimse leke sremez. (Tasasz kimse hibir eye zlmez.)
273- Altn yerde paslanmaz, ta yamurdan slanmaz. stn deer tayan kii, ya da
nesne, ne trl uygunsuz koullar iinde bulunursa bulunsun deerini, niteliini yitirmez.
274- Altn yere dmekle pul olmaz.
Deerli kiinin, bulunduu yksek yerden uzaklatrlmasyla deeri azalmaz.
275- Alt olur, yedi olur, hep Allah'n dedii olur.
Biz nce ne hesaplar yaparsak yapalm, sonunda Tanr'nn diledii olur.
276- Aman diyene kl kalkmaz.
Kii, mertliine snp teslim olan dmann canna kymamaldr. Kr. Eilen ba
kesilmez.
277- Amca baba yars.
Amca, kardeinin ocuuna kendi ocuu gibi ilgi gsterir. ocuk da amcasna,
babasna kar besledii duygularla bal olur.
278- Amcam (emmim) daym herkesten (hepinden) aldm paym.
Kimseden yardm beklememeli. Kiiye en yakn akrabalarnn bile yardm etmedii

denemelerle anlalmtr.
279- Ana besler hurmayla, elolu karlar yarmayla.
Her anne, ocuunu byk bir efkat ve zenle nazl olarak yetitirir. ocuk topluma
karnca yaamn ve evresinin insafszlklaryla karlar. (Yarma: Kaln kesilmi
odun).
280- Anadan gren inci dizer; babadan gren sofra yazar.
Bkz. Olan babadan renir...
281: Anadan olur daya, hamurdan olur maya.
Hibir dad annenin yerini tutamaz. Hamurun mayas yine kendisindedir. Demek ki bir
ii kusursuz yapabilmek iin zne uygun en iyi ara kullanlmaldr. Derme atma
aralarla yaplan iten iyi sonu alnamaz.
282- Ana gezer, kz gezer; bu eyizi kim dzer?
Bir ailenin, bir kuruluun yneticileri ve ynetilenleri, yaplacak ilere bo verirlerse

o iler kendiliinden ortaya kar m?
283- Ana gibi yar olmaz, Bagdat gibi diyar olmaz.
nsanlar iinde anamz kadar bize candan bal dost yoktur. Nasl ki ehirler iinde
de Badat'n ei yoktur.
284- Ana hakk Tanr hakk.
Evlatlarn analarna kar olan ykmllkleri, Tanr'ya kar olan ykmllkleri

kadar kutsaldr. Kr. Komu hakk Tanr hakk.
285- Anahtar doruyadr.
Bir yerin kilitlenmesi, kt niyetli olmayanlar iin ie yarar. Ama hrsz iin ie
yaramaz.
286- Ana ile kz, helva ile koz.
Koz helvasnn iindeki cevizle helvay ayrmak nasl olanakszsa, ana ile kz da
birbirinden ayrmak ylece olanakszdr.
287- Ana kzna taht kurar, kz baht kocadan arar.
Ana baba, kzlarna ancak saltanatl bir yaay salayabilirler. Onun mutluluunu
salayacak olan kocasdr. Kr. Ana kzna taht kurmu...
288- Ana kzna taht kurmu, baht kuramam (kurmam).

Ana baba, kzlarn sultanlar gibi yaatabilirler. Ama onun evlendikten sonra mutlu
olmasn salamak, ellerinde deildir. Kr. Ana kzna taht kurar... Atalar karaym der
tahta...
289- Analk fenalk (kara yamalk).
vey ana fenalk semboldr. (Beyaz giysiye yamanm kara bir yama gibidir).
290- Analk usta, yuma ufak yapar; ocuklar usta, ekmei ifte kapar.
Bir nesneyi paylatran kii, eitlik ilkesini gzetmekle birlikte, paylar beklenenden
daha kk lde datmaya kalkarsa, paydan yararlanacak olanlar, yine eit olarak
daha ok pay alma yolunu bulurlar.
291- Anal kuzu, knal kuzu.
Annesi sa olan ocuk bakml, giyimli, temiz, ssldr. Annesi lm olan ocukta
bakm, giyim, temizlik, ss bulunmaz.
292- Anam babam kesem, elimi soksam yesem.
Kii, bakasndan yardm beklememeli, kendi kazancyla geinmelidir.
293- Anamn (babamn) leceini bilseydim kula dolu darya satardm (ac soana
deiirdim).
nsan en deerli bir malnn karlksz olarak elinden gideceini bilse, onu yok
denilecek kadar az para ile satar.
294- Anan gzel idi, hani yeri, baban zengin idi, hani evi.
Hibir duruma gvenilmez. Bizim olan hibir ey, srekli olarak elimizde kalmaz.
Gen iken gzel olanlar, yalandka gzelliklerini yitirirler. nce zengin olanlar, gn
gelir, evlerinden olurlar.
295- Anann baht kzna.
Bir anne, mutlu ya da mutsuz, nasl bir evlilik yaay geirirse, kz da yle bir
evlilik yaay geirir.
296- Anann bast yavru (civciv) incinmez (lmez).

Annenin ac sz, daya ocuuna ar gelmez. nk anne bunlar onun iyilii iin
yapar. Anne ocuunu yle korur ki, zerine basmas gerektii zaman bile incitmeyecek
biimde basar. ncitse de ocuk bunu bildiinden incinmemi gibi davranr.
297- Anann kt dala kz salncak kurar.
Byklerinin tutumu ocuklara rnek olur. ocuklar o yolu benimser; bununla

yetinmeyerek daha ileri giderler. Kr. Aaca kan keinin dala bakan...
298- Anasna bak kzn al, kenarna (kysna, tarana) bak bezini al.
Kz annesinin birok huylarn doutan alm bulunur. Sonra da annesinin eitimi ile
yetiir. Bunun iin bir kzn niteliklerini renmek isteyenler, annesine benzeyeceini
dnrlerse yanlmam olurlar. Nitekim bir kuman kenarna bakanlar, her yerini
grm gibi olurlar.
299- Anay kzdan ayran para.
Kiisel kar, ana-kz arasndaki ban kopmasna bile yol aabilir. Sarslmaz sanlan
yakn dostluklarda da...
300- Ana ylan, sz yalan, kar iek, sz gerek.
Karsn ok seven ve anasyla kars arasndaki geimsizlikte anasn haksz bulan

oulun yarglardr bunlar.
301- Ana, yrekten yana.
Bir kimseye candan, yrekten bal olan, onun zntlerini gerekten paylaan varlk,
anasdr.
302- An beni bir kozla, o da rk ksn. (Dost `yar' beni ansn bir koz ile, o da
rk ksn.)
Arkadalar, tandklar arasnda armaan, beklenen bir eydir. Armaan, bir kiinin
hatrlandn belirtmesi bakmndan nemlidir; deeri de buradadr. Ne kadar kk bir
ey olursa olsun; isterse ie yaramasn. Kr. Yarm elma, gnl alma.
303- Anlata gre verirler fetvay.
Bkz. Kad anlata gre fetva verir.

304- Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az.
Kimi zaman sz biraz kapal sylemek yelenir. Anlayl kimseler, ne denilmek

istendiini zaten anlarlar. Anlay kt kimseler ise ne kadar ak sylense, ne kadar
tekrarlansa yine anlamazlar. Kr. Grenedir...
305- Aptala malum olur.
Aptal, yaknda ne olup biteceini bilir ve daha nce haber verir. (nk aptaln
Tanr'ya yaklam bir kii olduuna inanlr. Ancak bu sz, daha ok, byle keiflerde
bulunan kimselerle alay etmek iin sylenir).
306- Aptal ata binerse bey oldum sanr, algam aa girerse ya oldum sanr.
Grgsz kii layk olmad bir i bana geerse, gerekten deeri varm gibi bir
kuruntu gsterir.
307- Aptessiz sofuya namaz m dayanr?
Gerekli koullar yerine getirilmedikten sonra az zamanda pek ok i yaplr.
308- Araba devrilince (krldktan sonra, krlnca) yol gsteren ok olur.
Tehlikeyi daha nce kimse haber vermez de kt sonu meydana geldikten, i iten
getikten sonra herkes yanl yapmsn, yle bir yol tutmalydn, byle davranmalydn
diye akl satar.
309- Araba ile tavan avlanmaz.
Her ite baarya ulaabilmek iin kullanlmas gereken zel bir yol vardr. Baka bir
yntem kullanlrsa baarya eriilemez. Kr. ahin ile deve avlanmaz.
310- Arabann n tekerlei nereden geerse art tekerlei de oradan geer. (n

tekerlek nereye giderse art tekerlek de oraya gider.)
Bykleri nasl bir yaay yolu tutmularsa ocuklar da ayn yolu izlerler.
311- Arayan Mevlasn da bulur, belasn da.
yi erek yolunu tutanlar iyi eree, kt erek yolunu tutanlar kt eree ularlar.
312- Arda kalan derde kalr.

Bkz. Sona kalan dona kalr.
313- Ardcn kz olmaz, yalancnn sz olmaz.
Ard aacnn atei abuk geer, kl olur. Yalancnn sz de byledir; ona da

gvenilmez.
314- Ar dnyas deil, kar dnyas.
Kii, namusuna dokunmadktan sonra, u ya da bu ii yapmaktan utanmamal, para

kazanmaldr. Kr. Ar yl deil, kar yl.
315- Ar, bal alacak iei bilir.
Akgz kii; kar salayabilecei yeri bilir.
316- Ar, bey olan kovana er.
Halk, kendisine nderlik edecek kiinin evresinde toplanr.
317- Arca etek, kuruca yatak.
lmcl hastalar iin Tanr'dan dilenen ey, amarn, yatan kirletir duruma
gelmeden ona Azraili gndermesidir.
318- Ar gibi eri olann da kadar yeri olur.
alkan, kiileri olan aile ve toplumlar, her yerde bol kazan bulurlar; btn dnyay
kendi mallar sayarlar. Kr. Er olan ekmeini tatan karr.
319- Ara su gelene (gelinceye) kadar kurbaann gz patlar.
Bkz. Gle su gelinceye kadar...
320- Ark arnr, ad arnmaz.
Madde pisliini temizlemek kolaydr. Ama kirlenen ad ve namus temizlenemez.
321- Ark ata kuyruu (da) yktr.
Gsz kii, kimseye yardm edecek durumda deildir. Bu yardm ne kadar az ve

yardm edilecek kimse ne kadar yakn olursa olsun.
322- Ark at yol almaz, ark (a) it av almaz.
Bkz. A at yol almaz...
323- Ark etten yal tirit olmaz.
Deersiz kiiden yararl i, verimsiz topraktan bol rn beklenemez.
324- Ar kzdran sokar.
Kii kendisini sinirlendirene saldrr; sonunda leceini bilse bile. (Arnn, soktuktan
sonra ld sylenir.)
325- Ark kze bak olmaz! (alnmaz).
1) Kendisinden yararlanlamayacak kiiye yararlanmak amacyla eziyet

edilmemelidir.
2) Gsz kimseyi ezmek yiitlik deildir.
326- Ar sd, akll d sever.
Herkes iine yarayan eyi benimser.
327- Arife gn aa ne, bayram gn traa ne?
Her olayn, her nesnenin oald bir zaman vardr. Byle zamanlarda o olay ve
nesnelere eskisi denli nem verilmez.
328- Arife gn yalan syleyenin (oru yiyenin) bayram gn yz kara kar (olur).
Bir szn yalan olduu abuk anlalr ve syleyen, topluluk iinde utanlacak bir
duruma der. Kr. Ramazanda...
329- Ariefe tarif gerekmez (ne hacet).
Anlayl kiiye uzun uzadya aklama yapma gerek yok. O leb demeden leblebiyi
anlar.
330- Arkadan syle, kim olduunu syleyeyim.
Kii, yaradl ve gidiine uygun kimselerle arkadalk kurar. Onun iin bir adamn
arkadan tanrsak, o adamn kimliini grenmi oluruz.
331- Arka gerektir arka, ya utana ya korka.
Bir kimsenin iini istedii biimde yrtebilmesi iin, sz geen ya da kendisinden

korkulan birisine dayanmas gerekir.
332- Armudun iyisini aylar yer.
Bkz. Ahlatn iyisini aylar yer.
333- Armudun n, kirazn sonu.
Armudu ilk kt zaman, kiraz da bitecei zaman yemeli.
334- Armudu soy ye, elmay say ye.
Armut, kabuu soyularak, elma da ar gidilmeyerek, say ile yenilmelidir. Kr.

Elmay soy da ye armudu say da ye.
335- Armut dalnn dibine der.
1) Bir kimse, nce yaknlarna yararl olur.
2) ocuk, soyuna eker; rak ustasnn yolunu tutar.
3) Kii, kendini yetitirenin koruyuculuu ile bir yerde barnr.
336- Arnavut'a sormular Cehenneme gider misin? diye, Aylk ka? demi. (-
Cehenneme kira var. -Paradan haber ver.)
Paray g kazanmakta olan kii, bol para karlnda, dayanlamayacak kadar ar

ileri yapmay kabul eder.
337- Arpacya bor eden, ahrn tez satar.
Bor para ile yrtlen i, az zaman sonra yrtlemez olur.
338- Arpa eken buday bimez.
Kt davrann karl iyi olmaz.

339- Arpa samanyla, kmr dumanyla.
Kusursuz nesne olmaz. Yararlandnz nesneleri kusurlaryla birlikte

kabulleneceksiniz.
340- Arpa unundan kadayf olmaz.
Kt gerele iyi ey yaplamaz.
341- Arpa verilmeyen at, kam zoruyla yrmez.
Geimi salanmayan kii, ne kadar sktrlrsa sktrlsn, i grmez.
342- Arpay (buday) tal yerden, kz kardal yerden.
Bkz. Tarlay tal yerden...
343- Arszn yzne tkrmler, yamur yayor demi.
Arsz ne kadar ar hakaret grse aldr etmez; pikinlie vurur, iyi karlar.
344- Arsz neden arlanr, ul da giyer sallanr.
Arsz, hibir eyden utanmaz. Giysi diye ul da giyip salna salna gezebilir.
345- Arslan kocaynca san delii gzetir.
Gl anda ar ve byk iler yapm, byk kazanlar elde etmi olan kimse,
gten dnce pek kk ilerle urar; azla yetinir.
346- Arslan kkrerse atn aya ksteklenir.
Gl kimsenin korkutucu szleri, gsz kimseyi kprdayamaz duruma getirir.
347- Arslan postunda, gnl dostunda.
Canl, cansz her eyin bir yak vardr. nsan onlar bu durumda grmek ister.
348- Arslan yatandan (yatt yerden) bellidir (belli olur).
Bir kimsenin kiilii, oturup yatt yerin niteliinden, temizliinden, dzeninden

anlalr.
349- Arn mal kantar ile satlmaz.
Her nesnenin deeri, niteliine uygun bir lye vurularak belli olur. Bir nesne iin
kullanlan l, nitelii ayr olan baka bir nesne iin uygulanamaz.
350- Artk mal gz karmaz.
Bkz. Fazla mal gz karmaz.
351- Ar yl deil, kar yl (Kar eden, ar etmez).
amz, utanma a deil, para kazanma adr. Kii, namusu ile, her ne i olursa
olsun yapmaldr bu zamanda. Kr. Ar dnyas deil, kar dnyas.
352- Asl azmaz, bal kokmaz; (Kokarsa kaymak kokar, aslnda ayran var).
Bir kii ya da nesne, ne denli biim deitirirse deitirsin, asln yitirmez;

soyluluunu kavrar.
353- Asil ile ta ta, bedasl (soysuz) ile yeme a.
Temiz st emmi kiilerle yaplan en g i kolaylar. St bozuk kiilerle yaplan

en gzel i ise tatsz bir biim alr.
354- Aslan kkrerse beygir titrer.
stn gc olann fkelenmesi, evresindeki gszleri korkutur. Kr. Aslan

kkrerse atn aya...
355- Asln saklayan (inkar eden) haramzadedir.
Kiinin soyu sopu yoksul, grgsz olabilir. Onlardan utanmak, onlara sahip
kmamak yanltr. Soyunu sopunu gizlemek ancak pilere yarar. Kii deersiz bir
kuaktan gelmekle deersiz olmaz. Toplum iindeki yerini kendisi kazanr.
356- Astar bol olmaynca yze gelmez.
Bir i yapmak iin gerekli olan eyleri santimi santimine hesaplayarak deil, ly
biraz geni tutarak hazrlaynz. nk trl etkenler, gerek lden daha ok harcama
yapmanz gerektirebilir.
357- An gz krdr (kr olur).

Kendisini aka kaptran kii, ne sevgilisinin kusurlarn grr ne de evresinde olup
bitenlerle ve kendisi iin nemli olan eylerle ilgilenir. Kr. Ak alemi kr, drt yann
duvar sanr.
358- Aka Badat uzak (rak) deil (gelmez). (Dervie Bagdat'ta pilav var demiler,
Yalan deilse rak deil demi.)
Bir eyi elde etmek iin takn bir istek iinde bulunan kiiye bu uurda katlanaca
fedakarlklar g gelmez.
359- Ak alemi kr, drt yann duvar sanr.
Aktan gz kararm kii, ho karlanmayacak ar davranlarda bulunur. Kendini

yle yitirmitir ki bu davranlarn hi kimse grmez, iitmez sanr. Kr. An gz
krdr.
360- Ak daima bey oturmaz.
ou zaman ii rast gelen kii bilmelidir ki talih her vakit yar olmaz. (An ukur
yznn arkasndaki yumru yzne bey denilir. Bey oturmak, ukur yz yere, yumru
yz st gelerek durmasdr ki an en salam oturuudur).
361- An, eini, iini bil.
Salk ve mutluluk iinde yaamak isteyen kii yiyeceine dikkat etmeli, arkadan
iyi semeli ve bir i sahibi olmaldr.
362- A piiren ya olur, gelinin yz a olur.
Gzel ey, iyi gere kullanlarak meydana gelir. Bundan da i yapana vnme pay
kar. Kr. Alet iler el vnr.
363- Ak alatr, dert syletir.
An yrei yaraldr. Bu dert onu alatr. Baka trl derdi olan ise herkese
derdini dker.
364- Ak baa gelirse akl batan kar.
Akn gc, akl yener. Aka den kii dnceden uzaklar.
365- Ak olmaynca mek olmaz.

renecei ie kar ar sevgisi bulunmayan kimse o ii grenemez.
366- A taarsa menin deeri kalmaz.
Bir durumu dzeltecek ara ya da nlem, bu grevi yapmaya vakit kalmadan durum
bozulmusa, artk yararl olmaktan kar.
367- A tanca kepeye paha olmaz.
nemsiz gibi grnen bir ara, istenmeyen bir durumu nlemeye yarad zaman paha
biilmez bir deer kazanr. Kr. Buday baak verince orak pahaya kar., Abann kadri
yamurda bilinir.
368- A tuz ile, tuz oran ile.
Bir eyin hoa gitmesi, birtakm nitelikler tamasna ve bu niteliklerin gerektii

oranda bulunmasna baldr. lsz ve ar nitelikler o eyi tatsz, zevksiz duruma
sokar.
369- Aure yemeye giden kan tar.
Yararlanaca bir i peinde olan kii, yararlanmann gerektirdii aralar hazrlam

olmaldr. Kr. Pilav yiyen kan yannda tar, Can kaymak isteyen manday yannda
tar, Kayma seven manday yannda tar, Zemheride yourt isteyen cebinde bir inek
tar.
370- Ata arpa, yiide pilav.
Yaratn gc, gelimesine yarayan eyle artar.
371- Ata binen naln, mhn arar.
Kii, kullanaca eyin ayrntlarn da almal, eksik bir durumu kalmamasna dikkat
etmelidir.
372- Ata binersen Allah', attan inersen at unutma.
Ata bindiin zaman insafszlk etme, hayvan ok hrpalama. Buna Tanr raz olmaz.
(Ya da ata bindiin zaman bbrlenme; bbrleneni Tanr sevmez), Attan indiin zaman
da onun yemini, suyunu, tmarn unutma.
373- Ata da soy gerek, ite de.

Btn yaratklarn soylusu stn niteliktedir.
374- At, admna gre deil, adamna gre yrr.
Atn yry binicisinin ynetimine bal olduu gibi, bir iin yry de i
bandakinin bilgisine, abasna, tutumuna gre deiir.
375- Ata dost gibi bakmal, dman gibi binmeli.
Ata iyi baktktan sonra, yora yora bininiz; korkmaynz, sarslmaz. altrdnz
iilerin gc de iyi beslenmeleriyle artmaz m?
376- Ata dostu ola mirastr.
Babamzn dostlar, babamzdan bize kalan miras gibidir. Bizi kollarlar. Skk
durumlarmda bize her trl yardm yaparlar.
377- Ata eyer gerek, eyere er gerek.
Bir iletmeyi nce donatmalsnz; sonra da iyi bir yneticiye teslim etmelisiniz ki
istediiniz verimi alabilesiniz.
378- Atalar karaym der tahta, dner dolanr gelir bahta.
Ana baba, ocuuna mutlu bir yaay salamaya alr. Ama kaderde nasl bir
yaay varsa ancak o gerekleir. Kr. Ana kzna taht kurmu...
379- Atalarn sz Kura'a girmez; ama yannca yrr.
Ataszleri, Tanr szleri deildir ama onun gibi kutsal saylr; gereklerine uyulur.
380- Atalar szn tutmayan yabana atarlar.
Atalarn yol gsterici tlerine ve geleneklere nem vermeyen, ahlak kurallar

dna kan kimse ile herkes ilikisini keser. Tek bana kalan bu kii, toplum iinde
itelenir; horlanr.
381- Ata mal mal olmaz, kendin kazanmak gerek.
Babadan kalan mal kalc deildir. Kazanc olmayan kii bunu abuk bitirir. Kiinin
gerek mal, kendi almalaryla elde ettii maldr. Kazanc olan kimsenin mal bitmez.
Kr. Baba mal tez tkenir...
382- Atann sanat ola mirastr.
Bkz. Babann sanat ola mirastr.
383- At arklkta, yiit gariplikte.
At zayf iken, kii garip iken etin snavlarn verirler. Bu durumda kiiliklerini
yitirmemi ve grevlerini baar ile yapm iseler stn niteliklerini belirtmi olurlar.
384- Atasn tanmayan Allah'n tanmaz.
Bir kiinin, buruklarna sayg gsterecei kimseler arasnda babas bata gelir. Onu
tanmayan kii, ana ve babaya itaat etmeyi emreden Tanr'y da tanmyor demektir.
385- At at oluncaya kadar sahibi mat olur.
Bir ocuk, bir ii yetitirebilmek iin ok para, ok emek, ok zaman ister. Onlar
yetiir ama, yetitiren de her bakmdan yorulur, ypranr.
386- At beslenirken, kz istenirken.
At, besili, bakml olduu zaman hem gsterilidir, hem de en ok ie yarayacak

durumdadr. Satlacaksa o zaman satlmaldr. Kz da krpelii, gzellii gemeden,
isteyenleri varken evlendirilmelidir.
387- At binenin (i bilenin), kl kuanann.
1) Her ey, onu gerei gibi kullanmasn, ondan yararlanmasn bilene yakr;
byle kimselerin hakkdr.
2) Kendisinden yararlanlan ey kimin elinde ise onun saylr; bakasnn mal

olsa da. Kr. Av avlayann, kemer balayann.
388- At binicisini tanr (bilir).
i, yneticisinin iten anlayp anlamadn bilir ve almalarn ona gre yrtr.

Kr. At sahibine gre...
389- At (olur) bulunur meydan bulunmaz, meydan (olur) bulunur at bulunmaz.
Bir ii baarabilmek iin gerekli olan koullar her zaman eksiksiz olarak ele gemez.
Biri bulunursa teki bulunmaz; teki bulunursa beriki bulunmaz.
390- Ate demekle az yanmaz.
Kii, zararl bir eylemin szn etmekle kendisini zarara sokmu olmaz.
391- Ate dt yeri yakar.
Felaket kimlerin bana gelirse onlar yakar, kavurur, srekli bir ac iinde brakr.
Bakalarnn acmas, zlmesi gelir, geer.
392- Atele barut (barutla ate) bir yerde durmaz (olmaz).
kisinin bir arada bulunmas ok tehlikeli olan eyler birbirinden uzak tutulmaldr.
393- Ate olmayan yerden duman kmaz.
Bir olayn gerekten meydana gelmi olup olmadn anlamak iin, gizli kalamayan
belirtisine bakmak gerekir. Bu belirti varsa olay da var demektir.
394- At atasyla, katr anasyla.
1) Soylu kiiden zarar gelmez. Soysuz kiiden korkulur.
2) yi kii temiz soyu ile, kt kii aalk, kark soyu ile tannr, anlr.
395- Atlan ok geri dnmez.
yi dnmeden yaptmz yle iler vardr ki sonra piman olarak eski duruma
dnmek isteriz. Ama artk o duruma dnme olana kalmamtr.
396- Atm tepmez, itim kapmaz deme. (Atn tepmezi, itin kapmaz olmaz).
Herkesin yaradltan birtakm sert huylar da vardr. Bunlar eitimle bir dereceye
kadar yumuatlabilir. Size ok bal bulunan kiiler bile, bir zaman gelir, kendilerini
tutamaz, sizi incitirler.
397- Atna bakan ardna bakmaz.
Grevini eksiksiz yapan, aracn iyi kullanan kii, kendini kt duruma dmekten
kurtarm olur. Nitekim iyi baklm ata binen, dman bana yetiecek mi, diye ardna
bakmaya gerek duymaz.
398- Atn bahtsz arabaya der.
Deerli, ama yazgs kt kimseler, kiiliklerine yakmayan ar ve aalk ilerde

kullanlrlar.
399- Atn dorusu, yiidin delisi.
Atn doru renkli olan, kiinin gzn budaktan saknmayan beenilir...
400- Atn lm arpadan olsun.
Kimi kiilerin felsefesi udur: Sevdiim yiyecekleri tka basa yiyeyim de hasta
olursam olaym, dahas, lrsem leyim.
401- Atn tepmezi, itin kapmaz olmaz.
Bkz. Atm tepmez, itim kapmaz deme.
402- Atn rkei, yiidin korka.
At da kii de hep tehlike karsnda imiler gibi uyank olmal, tetikte

bulunmaldrlar.
403- Atn varken yol tan aan varken el tan.
Elde bulunan olanaklardan zamannda yararlanarak gezip dolarsak, e dost edinmek

gerek.
404- At ile avrat yiidin bahtna.
Kiinin satn ald atlar ve evlendii kadndan memnun kalp kalmayaca nceden
kestirilemez. Her ikisi de talihine kalmtr.
405- At kamaz, et kaar.
Atn iyi komas iin iyi beslenmi olmas gerek.
406- At kudmy yurt kudm, avrat kudm.
Trkler; atlarn, yurtlarn, elerini kutsal sayar, onlarn uur getireceine inanrlar.
407- Atlar nallanrken kurbaa ayan uzatmaz,
Herkese durumuna, deerine gre davranta bulunulur; i verilir. Deersiz kii,

kendisine de deerli kii gibi ilgi gsterilmesini beklememelidir.
408- Atlar tepiir, arada eekler ezilir.
Gl kimseler birbirlerine girerler. Bundan, aralarnda bulunan gszler zarar

grr.
409- Atl kaar, kaar; yaya arkasna ne der?
Byk ilere, bunu baaracak gc olanlar giriir. Olanaklar bulunmayanlar byle

ilere niin giriirler?
410- Atlya saat olmaz.
Atla yolculuk yapan kimse iin bir yolun ka saatlik olduu sz konusu deildir. Atl,
isterse be saatlik yolu bir saatte alr. Bunun gibi, bol olanaklar bulunan kimse, uzun bir
sre iinde yaplabilecek ii ksa zamanda yapverir.
411- At olur meydan olmaz, meydan olur at olmaz.
Bkz. At bulunur meydan bulunmaz...
412- At lr, itlere bayram olur.
Yksek kimselerden birinin lm ya da grevden ayrlmas, kimi zaman, aalk

kimselerin iine yarar.
413- At lr meydan (nal) kalr, yiit lr an (nam) kalr.
Yaayan bir gn lr. Ancak yaayna bal birtakm izler srp gider. At lmekle
birlikte onun kotuu meydann kalmas, insan lmekle birlikte adnn anlmas gibi:
Onun iin kii yaarken iyi iler yapmal, iyi bir ad brakmaya almaldr.
414- At sahibine (aasna, biniciye) gre eer (kiner).
Birinin ynetimi altnda alan kii, tutumunu yneticisinin durumuna gre ayarlar.
Kr. At binicisini tanr.
415- Atta, avratta uur vardr.

nana gre at ve kendisiyle evlenilen kadn eve uur getirir.
416- Atta karn, yiitte burun.
yi koan atn karn, yiit erkein burnu byk olur.
417- Attan dene yorgan dek, eekten dene kazma krek.
1) Attan den, kazay hastalanmakla atlatr. Eekten den iin lm tehlikesi

vardr.
2) Soylu (uurlu) kimse yznden bamza gelen felaketi abuk atlatrz. Soysuz
(uursuz) kimse yznden bamza gelen felaketi kolay kolay atlatamayz.
418- At yedi gnde, it yedii gnde (belli olur, semirir).
Deerli kiilikler, zamanla geliir. Ksa zamanda beliren kiilikler gerek deer
tamayanlardr.
419- At yiidin yoldadr.
Trk, at ok sever. Birok ilerini onunla arkadalk ederek yapar. At, Trk'n
savata kahramanlk ortadr. Barta her gn atla birlikte geer: Yolculuu onunla
yapar, ykn onunla tar. Onun stnden iki bile yapmtr. At zerine pek ok
ataszmz vardr. Bunlarda at, soyluluun, anlaylln, inceliin, yrekliliin,
vefalln, yararlln simgesi olarak gsterilmi, biroklarnda yiit ile birlikte
anlm; at bakmna byk zen gsterilmesi gerektii belirtilmitir. Trk atn o kadar
candan dostudur ki kendisinden, oluk ocuundan ok ona bakar.
420- Ava gelmez ku olmaz, baa gelmez i olmaz.
Kular, geni bir zgrlk dnyasnda, insanlardan uzak yaamalarna karn

avlanmaktan kurtulamazlar. nsanlar da byledir: Hatra, hayale gelmeyen eit eit
felakete urarlar. Hibir kimse kendisini kazadan, tehlikeden, dertten kurtarmann
yolunu bulamaz. Kr. Ayaa demedik ta olmaz..., Ayak almadk ta olmaz...
421- Ava giden avlanr.
karn bakasna zarar vermekte arayan kimse,
zarara kendisi urar.

422- Av avlayann, kemer balayann.
Bir ey, onu elde etmek yolunu bilenin, bir eyden yararlanma, onu kullanmasn
becerebilenin hakkdr. Kr. At binenin, kl kuanann.
423- Avc ne kadar al (hile) bilse, ay o kadar yol bilir.
Bir kii, bakasn yenmek iin eit eit ustalk kullanr. Ama karsndaki de
yenilmemek iin eit eit nlem alr.
424- Av kpei avdan kalmaz.
Hazra konarak i yapmay adet edinmi olan kii, her zaman bu yolu izler.
425- Avrad boayan topuuna bakmaz.
nemli bir varlndan isteye isteye vazgeen kimse artk onu aramamay gze
almaldr.
426- Avrad eri saklar, peyniri deri.
Her ey, durumuna uygun yntemlerle korunur.
427- Avrat (kadn) mal, kap mandal. (Kar mal hamam tokmadr).
Bir erkek karsnn malndan yararlanmay dnmemelidir. Yoksa durum, eve-

girerken, karken, kap mandal gibi, baa kaklr.
428- Avrat var, arpa unundan a yapar; avrat var, buday unundan ke yapar.
bilen kadn, elverisiz gerele gzel eyler meydana getirir. bilmeyen kadn ise
en iyi gereci kullansa bile bir ey yapamaz.
429- Avrat var ev yapar, avrat var ev ykar.
Ailede kadnn rol ok nemlidir. yle kadnlar vardr ki bir aileye dzen verir,
mutluluk getirirler. yle kadnlar vardr ki ailenin dzenini, mutluluunu bozarlar.
430- Av vurann deil alann.
Bir eyin sahibi ondan yararlanamyor da bakas yararlanyorsa asl sahip

yararlanan kii demektir.
431- Ayaa demedik ta olmaz, baa gelmedik i olmaz.
Bkz. Ayak almadk...
432- Ayan scak tut, ban serin; gnln ferah tut dnme derin.
Hastalktan korunmak, vcudumuzu ypratmamak istiyorsak ayamz scak, bamz

serin tutmalyz; olur olmaz eyleri sknt konusu yapmamal, geni yrekli olmalyz.
Kr. nsan ayaktaz...
433- Ayan yorganna gre uzat.
Giderini gelirine uydur. Harcamalarn gelirini amasn.
434- Aya yrten batr.
inin iyi i yapmasn, halkn iyi bir dzen iinde almasn batakiler salar. Kr.
Bin ii, bir ba.
435- Ayak almadk (ayaa demedik) ta olmaz, baa gelmedik i olmaz. (Baa
gelmez i olmaz, ayaa demez ta olmaz).
nsan yalandka trl trl engeller, glklerle karlar; eitli skntlara,

felaketlere urar. Kr. Ava gelmez ku olmaz...
436- Ay ayakta, oban yatakta, ay yatakta oban ayakta.
1) obanlarn akam erkence yatmas, sabahleyin erkence kalkmas gerektir.
2) Ay aydnlnda srye hrsz gelmez. Onun iin oban uyuyabilir. Ay

karanlnda obann uyank olmas gerekir. Kamu ynetiminde de byledir. Genel
dzene yardmc olan aralar varsa ba ynetici rahat eder; yoksa ok uyank
olmas gerekir.
437- Ayda bir gel dostuna, kalksn ayak stne; gnde bir gel dostuna, yatsn srt
stne.
Ne denli yakn dostun olursa olsun, ona her gn gidersen usanr. Ara sra git ki sayg
ile karlasn.
438- Ay grdnse bayram et.

Bkz. Ay grmeden bayram etme.
439- Ay grmn yldza minneti (itibar) yoktur.
Bir eyin ok stnn, ok gzelini grm olan kimse, ondan daha az deerde
olann beenmez.
440- Ay akm, kirpi yumuam demi.
Hi kimse kusurunu, irkinliini grmez; dahas, erdemleri, gzellikleri bulunduunu

ileri srer.
441- Ay grmeden bayram etme. (Ay grdnse bayram et).
Bayram aynn doduunu grmeden bayram etmek ihtiyatszlktr. Beklenen btn

sevinilecek durumlar iin bu ihtiyat gsterilmelidir. gereklemeden ona oldu gzyle
baklp sevinilmemelidir.
442- Ayn on bei karanlk, on bei aydnlktr.
Kiinin yaamndaki kt gidi srp gitmez; iyi gnler de gelir. Kr. Her iniin bir
yokuu vardr.
443- Aypsz yar arayan (dost isteyen), yarsz (dostsuz) kalr.
Kusursuz gzel olmaz. Eim kusursuz olmal diyen e bulamaz. Bu kural yalnz e iin
deil, elde etmek istediimiz her ey iin dorudur.
444- Ay sevdii yavrusunu hrpalar.
Hrpalamak her zaman ktlk yapmak iin olmaz; sevgiden ileri gelen hrpalamalar,
gvenden ileri gelen altrmalar da vardr. Kr. Tabak sevdii deriyi...
445- Ay nda ceviz silkilmez.
Yeterli olmayan koullar iinde i yaplrsa beklenen verimli sonu alnamaz.
446- Ayy (maymunu) frna (atee) atmlar, yavrusunu ayann altna alm.
Duygusuz insanlar, kendilerini kurtarmak iin gerekiyorsa, ocuklarn tehlikeye

atmaktan ekinmezler.
447- Aynan yoksa komuna bak.
Bkz. El elin aynasdr.
448- Ayrandan aa katk olmaz.
Yaplacak ii kolaylatrmak iin yararlanlacak ucuz nesneler arasndan yle biri

seilir ki daha ucuzu yoktur.
449- Ayranm (yourdum) ekidir diyen olmaz.
Bkz. Kimse ayranm eki demez.
450- Ay (gn) var yl besler, yl var ay (gn) beslemez.
yle zaman olur ki bir aylk kazan, insan bir yl geindirir. yle zaman da olur ki
bir yllk kazan, bir ay geindirmeye yetmez.
451- Ayyar tilki art ayandan tutulur. (Zeyrek ku iki ayandan tutulur).
ini hile ile yrtmekte olan kii, bir zaman gelir ki kurnazln kullanamaz; yakay
ele verir.
452- Az ada, ok de.
ok ey vermeye ya da yapmaya sz veren kii, szn yerine getirmek iin g

durumda kalabilir. Bu nedenle yapabilecei lde az eye sz vermeli ve verdii sz
eksiksiz yerine getirmelidir.
453- Aza demiler: - Nereye? - oun yanna demi. (- Azca nereye? - okann
yanna).
Az, her zaman oa uyar, ya da onun emrine girer: Byk sermaye, kk sermayeye
i brakmaz, -aznlk, ounlua boyun eer.
454- Aza kanaat etmeyen ou hi bulamaz.
oklar, azlarn birikmesiyle meydana gelir. Kk eyleri hor grenler, byk ey

edinmek frsatn srekli olarak karyorlar demektir.
455- Azan kurda kzan kpek.

1) Belal kiinin hakkndan erli kii gelir.
2) Azgnca iftleme isteinde bulunan erkee, kzgnca iftleme istei gsteren

kadn yarar.
456- Az ate ok odunu yakar.
Kk bir tehlike, elverili ortam bulunca, byye byye nne geilemez durum
alr. Bir avu sulu, byk bir susuz ynnn ban belaya sokar. Kr. Kurunun
yannda ya da yanar.
457- - Azca nereye? - okann yanna.
Bkz. Aza demiler: Nereye?...
458- Az el a kotarr (yemek piirip kaplara koymak), ok el i kotarr (Bir ii

bitirmek). (Az eli ata gr, ok eli ite gr).
Ne kadar ok kii bir araya gelse, pime zamanndan nce yemei ortaya koyamazlar.
Onun iin yemek yapmaya az kii yeter. Ama baka iler, ok kiinin almasyla daha
abuk bitirilir.
459- Az eli ata gr, ok eli ite gr.
Bkz. Az el a kotarr...
460- Az bilmeyen ou hi bilmez.
Bkz. Biri bilmeyen...
461- Azck arya a (okasn i) bastrr.
Kk bir rahatszlk bir eyler yemekle geer. (Dnmekle sonu alnamayacak

birok sorun da kendini ie vermekle unutulur.)
462- Azck am, kaygsz (arsz, kavgasz) bam.
1) Evimde kalabalk olmazsa iim az olur, urama, didime de olmaz.
2) Didimesiz orta halli bir geim, trl urama ve didimelerle dolu

zenginlerin yaayndan daha iyidir.
463- Azksz yola kann iki gz el torbasnda kalr.
Bir sre sonra gerekecek eyleri vaktinde hazrlamayan kii, zaman gelince hazrlkl
kiilerin durumuna imrenir ve iinden bana da verseler istei geer.
464- Az kaz, uz kaz, boyunca kaz.
Birisi iin kazdn kuyuya kendin debileceini gznnde bulundur. Onun iin bu
kuyu kendini kurtarabileceinden daha derin olmasn. Yani sana yaplmasn istemediin
bir ktln daha arn bakasna yapma. Kr. Kazma elin kuyusunu...
465- Az mal kan yutturur, ou birbirini gttrr.
Az mal ynetmek iin gereken aralar, yaplan harcamalar ok mali ynetmeye de

yetebilir. Bu nedenle ok mali ynetmek az mal ynetmekten daha ucuza gelir.
466- Az olsun, uz (z) olsun.
Yaptnz i; edindiiniz ey, isterse az olsun, ancak temiz ve iyi olsun.
467- Azrail gelince oul, uak sormaz.
1) Azrail yetimemi oluk ocuun var m? diye sormaz. Hibir zr de kabul

etmez.
2) Azrail, byk, kk demez; eceli gelenin cann alr.
468- Az syle, ok dinle.
Kii, az konuursa hem evresindekileri rahatsz etmemi; hem de daha az yanlm

olur. ok dinlemekle ise ok ey renir.
469- Az tamah ok ziyan (zarar) getirir.
Elde ettikleriyle yetinmeyerek daha ounun peinde koanlar, elde ettiklerinden daha
ok zarara urarlar.
470- Az veren candan, ok veren maldan.
Varlkl olmayan kimse, yardm, ya da armaan olarak az ey verebilir. Bu byk bir

fedakarlktr. Varlkl kimse ok ey verebilir. Bu, onun iin zveri saylmaz.
471- Az yiyen az uyur, ok yiyen g uyur.
A kimse uyuyamaz. Az yiyenin de uykusu az olur. Midesi dolu olan rahat edemez;
uyumakta glk eker. Demek ki kii iyi uyuyabilmek iin pek az da yememeli, pek ok
da.
:::::::::::::
-B-
472- Baba eder, oul der.
Bkz. Baba koruk yer...
473- Baba (evlat, oul) ekmei zindan ekmei, koca (er) ekmei meydan ekmei.
Bir kadn iin babasnn, ya da ocuunun evinde barnp onlarn eline bakmak ok
skc bir durumdur. Onun gnl ferahl ile yaayaca yer, kocasnn evi, serbeste
harcayaca para kocasnn parasdr. Kr. Er ekmei meydan ekmei.
474- -Baba himmet. -Oul hizmet.
Byklerin, kendilerine el uzatp yardm etmelerini istemeye hak kazanabilmek iin

kklerin grevlerini iyi yapmalar gerektir.
475- Baba koruk (erik, eki elma) yer, olunun dii kamar. (Baba eder, oul der.)
Babann yapt kt iin skntsn ocuk eker.
476- Baba mal tez tkenir, evlat gerek kazana.
Baba malna gvenip kazan yolunu tutmamak ok yanltr. Baba malnn deeri pek
bilinmedii gibi hazr mal da abuk biter. Kendini bilen, yaama sorumluluunu duyan
akll evladn gerek mal, kendisinin kazand maldr. Kr. Sade pirin zerde olmaz...
Kr. Ata mal mal olmaz...
477- Babamn (anamn) leceini bilseydim, kula dolu darya satardm.
Bkz. Anamn leceini bilseydim...

478- Babann (atann) sanat oula mirastr.
ocuk daha kk yata ister istemez babasnn sanat ile ilgilenir. Giderek bu sanat
renir. Byynce kendisi de bu sanatla urar. Bylece bir sanat, babadan oula
miras kalr.
479- Baba oluna bir ba balam, oul babaya bir salkm zm vermemi.
Babalar ocuklar iin byk zveride bulunurlar. Ama ocuklar babalar iin kk
bir zveride bulunmazlar. Baka koruyucular ve korunanlarda da durum budur. Kr. Bir
baba dokuz olu besler...
480- Babasndan mal kalan, mertei (direk) iinden bitmi sanr.
Mal kendi emeiyle deil, miras yoluyla elde etmi olan kii, onun ne byk abalar
harcanarak ve ne denli skntlar ekilerek kazanlm olduunu bilmez.
481- Baba vergisi grmlk, koca vergisi doyumluk.
Bir babann kz iin harcad para, hazrlad eyiz, gstermelik olmaktan ileri
geemez. Kzn mr boyu sren byk giderlerini kocas zerine almtr. eyiz olarak
gelen eyleri eskidike, bittike yenileyen kocasdr.
482- Baca eri de olsa duman doru kar.
Yaradltan iyi ve doru olan kii ya da nesne, ne denli elverisiz ortam iinde
bulunursa bulunsun, niteliini yitirmez.
483- Baa bak zm olsun, yemeye yzn olsun. (Bada izin olsun, zm yemeye
yzn olsun).
Kii, verim bekledii eyden istediini alabilmek iin gereken harcamalardan

kanmamaldr. Yoksa ne yzle tam verim bekleyebilir? Kr. Bakarsan ba...
484- Ba babadan, zeytin dededen kalmal.
Ba, bir kuak geecek kadar yalandktan sonra bol rn verir. Zeytinin bol rn
vermesi iin hi olmazsa iki kuaklk bir zaman gemelidir.
485- Ba bayrda, tarla ayrda.
Her ey, kendisi iin en uygun ortamda daha verimli olur. Nitekim ba, suyu az olan
yerde, tarla suyu bol olan yerde bulunursa daha ok rn verir.
486- Bada izin olsun, zm yemeye yzn olsun.
Bkz. Baa bak zm olsun...
487- Ba alayan yz gler.
Ba budanrsa (budanan yerden su damlar) bol ve gzel zm verir.
488- Ban tals, karnn sals.
Tal yerdeki ba, daha deerli, uzun sal kadn daha gsterili ve sevimlidir.
489- Bahanesiz lm olmaz. (Sebepsiz...).
Bkz. Ecel geldi cihane...
490- Bahi atn diine baklmaz.
Bkz. Bele atn...
491- Baht (akl) olmaynca bata, ne kuruda biter ne yata.
Kii talihsiz ya da aklsz olursa giritii hibir iten olumlu sonu alamaz.
492- Bahtszn bana yamur, ya ta yaar ya dolu.
Talihsizin btn ileri ters gider. Bana yamur yerine ya ta ya dolu yaar.
493- Bakacan yze sma, sacan yze bakma.
liki kurabilecein kii ile aray bsbtn bozma. Aal, ktl herkese
bilinen kiiyle de iliki kurma.
494- Bakan gze ba (yasak) olmaz.
Herkesin gz nndeki eye baklmas nlenemez. Kimse ona bakmasn denilemez.
495- Bakan yemez, kapan yer.
Bir ey sadece bakmakla edinilemez. Onu ele geirmek iin davranmak gerekir.
496- Bakarsan at, bakmazsan mat.
Bkz. Bakarsan ba, bakmazsan da.
497- Bakarsan ba, bakmazsan da (olur).
Baklp onarlan eyler yararlanlacak duruma gelir. Bakmsz braklan eyler ie

yaramaktan kalr. Kr. Baa bak...
498- Bak bana bir gzle, bakaym sana iki gzle.
Sen bana ne denli yaknlk gsterirsen ben sana ondan ok yaknlk gsteririm.
499- Bakmakla usta olunsa (rense), kpekler (kediler) kasap olurdu (kasapl
renirdi).
Hi yaplmadan, sadece nasl yapldn grerek bir ey renilemez.
500- Baktn ibrik akyor; nce gtn yu, sonra aptes boz.
inizi yaptktan sonra gerekecek olan nesne iinizi yapncaya dein ortadan
kalkacaksa, nce o nesneyi elde edip sonra iinizi grmelisiniz.
501- Baktn ki kar havas, eve gel kr olas.
Tehlikeli bir durum belirmeye balaynca ondan uzak kalmann yoluna baklmaldr.
502- Baktn yarn yar deil, terkini kalmak az deil.
Kendine yakn bildiin kimsenin itenlikten, drstlkten uzaklatn grrsen

dostlua son vermekten utanma.
503- Bal bal demekle az tatlanmaz (tatl olmaz).
Tatl szlerle gzel bir ey gereklemi olmaz.
504- Balc kz daha tatl.
Gzel mal satan kimselerden alnan eyler daha ok hoa gider.
505- Balcnn var bal tas, oduncunun var baltas.

Her i yaplrken zel bir ara kullanlr. O ii yapan bu arac elinde bulundurur.
506- Bal dibinden, ya yznden.
Baln dibi, yan yz daha gzeldir. Bunun gibi, deerleri derinletike artan ve
deerleri yzde kalan insanlar vardr.
507- Balk aa girdikten sonra akl bana gelir.
nsan tedbirsizlii yznden bir ykma uradktan ve i iten getikten sonra neden
yle yapmadm, neden byle yapmadm diye zlr.
508- Balk batan avlanr.
Bir eyi ele geirebilmek iin onu ynetenleri ele geirmek gerekir.
509- Balk batan kokar.
Batakilerin tutumu bozuk olan toplumda her ey bozuk olur.
510- Balk ok konuurum ama azm su dolu demi.
Bir ii yapmaya gc yetmeyen kii, yapamam demez de inanlmayacak bir mazeret

ileri srer.
511- Balk demi ki: Etimi yiyen doymasn, avm yapan glmesin (onmasn).
Canna kylan baln byle ilendiine inanlr. Bu inan, balk etine kolay kolay
doyulmamasndan ve balk avclarnn hep geim darl iinde bulunan kimseler
olmasndan ileri gelmektedir.
512- Balk kokarsa tuzlanr, ya tuz kokarsa ne yaplr?
Bkz. Et kokarsa tuzlanr...
513- Baln alas (tazesi) oulun tazesinden.
1) En gzel bal, taze oul baldr.
2) Ana baba iin en tatl ey, kk ocuklardr.
514- Bal olan bal yemez mi?

Bir kimsenin elinde bakasna verilecek, ya da satlacak bir nesnenin bulunmas,
ondan kendisinin de yararlanmasna engel deildir.
515- Bal, parma uzun (olan) yemez, ksmetlisi yer (yememi, ksmeti olan yemi).
Gzel bir ey, onu isteyen ve elde edecek gibi grnen kimsenin deil, umulmadk
birinin eline geer.
516- Bal ile kaymak isteyen akesine kymak gerek.
Gzel, pahal nesne elde etmek isteyen, bunun gerektirdii zveriye katlanmaldr.
517- Bal ile kaymak yenir ama her keseye gre deil.
Gzel yemeyi, gzel giymeyi, gzel eya kullanmay herkes ister ama bunlar ancak
paras bol olanlar yapabilir.
518- Bal olan yerde sinek de olur (bulunur).
Gzel eyin evresinde, ondan yararlanmak isteyen asalaklar dolar.
519- Balta demedik aa olmaz.
Zarar grmeyen, ykmlara uramayan kimse yoktur.
520- Balta sapn yonamaz.
Kii, kendisinin yapamayaca ileri iin bakasnn yardmna gerekseme duyar.
521- Bal tutan parman yalar.
Bakalarna gzel eyler datmakla grevli olan kimse, dattndan az ok kendisi

de yararlanr. Kr. Harman dven kzn az balanmaz.
522- Bana dokunmayan (beni sokmayan) ylan bin yaasn.
1) Birok kimseler, kendilerine ktl dokunmayan zararl birisinin bu

durumuyla yaayp gitmesini ho grrler.
2) Zararl olduu bilinen, ama kimseye ktl dokunmayan kiiye

iliilmemelidir.
523- Barutla ate bir yerde durmaz (olmaz).
Bkz. Atele barut...
524- Baskdaki altndan askdaki salkm yedir.
Kullanlan, ie yaratlan az deerli nesne, saklanan, kullanlmayan ok deerli

nesnelerden daha iyidir.
525- Baskn basanndr.
Dman bo bulunduu srada basan, sava kazanr.
526- Basksz (ivisiz) tahtay yel (el) alr, yel (el) almazsa sel (yel) alr. (Basksz
yongay yel alr; sahipsiz tarlay sel alr.)
Sk bir ynetim altnda bulundurulmayan ya da korunmayan genler kolayca kt

yollara srklenebilirler.
527- Baa gelen ekilir.
Uradmz kanlmaz ykmlara katlanmaktan baka elimizden ne gelir? Sabrl

olmalyz.
528- Baa gelmeyince bilinmez.
Bakasnn urad bir ykmn ne kadar ac olduunu, bamza byle bir felaket
gelmeyince, gerei gibi anlayamayz.
529- Baa gelmez i olmaz, ayaa demez ta olmaz.
Bkz. Ayak almadk ta olmaz...
530- Ba ar gerek, kulak sar.
Kii arbal olmal ve dedikodular dinlememeli, ya da iitmemi gibi

davranmaldr.
531- Baak bydke boynunu eer.
nsan olgunlatka daha ok alakgnll olur. Kr. Bo baak dik durur.

532- Baa yazlan gelir.
Bkz. Alna yazlan ba gelir.
533- Ba baa bal, ba da eriata (yasaya, padiaha).
Bizim baarmz, bamzda bulunan yneticiye, onun ba da dine, yasaya baldr.

Biz yneticinin buyruu altndayz ama, ynetici de toplum iin konulmu olan kanunlar
ne buyuruyorsa onu uygular; onun dna kamaz. Kr. Ban ba...
534- Ba dille tartlr.
Kiinin akl, syledii szlerle llr.
535- Bana gelen bamakdr.
Bandan bir i gemi olan kimse o ite deneyimli olur. Urad zarara bir daha
uramamak iin nlem alr.
536- Ban ba, ban da ba vardr.
Toplum iinde hi kimse bana buyruk deildir. Bata bulunan her kiinin stnde
daha byk bir ba, onun da stnde kendisinden byk bir ba vardr. Kr. Ba baa
bal...
537- Bam acemi berbere teslim eden, cebinden pamuunu eksik etmez (etmesin).
bana deneyimsiz ynetici getirenler, onun yarataca sknt ve zararlar ekmeye

hazr olmaldrlar.
538- Ban sallamayan kavak olmaz.
Kendini bir sr elenceye, apknla kaptrmam gen yoktur.
539- Ban sal, dnya (-nn) varl.
Dnyann en byk zenginlii, beden salndan baka bir ey deildir.
540- Ba kes, ya kesme.
Aa kesmek, insan ldrmekten daha byk bir sutur demeliyiz ki aa kesmenin

ne kadar kt ve zararl bir i olduuna dikkati ekebilelim.
541- Ba nereye giderse, ayak da oraya gider.
Bata bulunan nasl bir yol tutarsa onun ynetimi altnda bulunanlar da o yolu tutarlar.
Kr. Arabann n tekerlei...
542- Ba olan bo olmaz.
1) Bir toplulua ba olan kimse, tad deer dolaysyla bir yere gelmitir. Bo
bir kii deildir.
2) banda bulunan kiinin bo zaman olmaz; ii oktur.
543- Ba ol da eek ba (soan ba) ol.
Bata bulunanlarn, yetkisi geni, saygnl byk, olanaklar ok olur. En nemsiz

ilerde bile ba olmak, buyruk altnda bulunmaktan iyidir.
544- Ba sa olursa brk ok bulunur.
Kiinin en nemli ii, saln korumaktr. Sal yerinde olan kii isiz kalmaz.
545- Ba sallamakla kavuk eskimez.
Bir kimsenin suyunca gitmekten, sylediklerine evet, peki demekten zarar gelmez.
546- Ba yarlr brk iinde, kol krlr krk (yen) iinde.
Bir aile iindeki kiilerin kusurlar, anlamazlklar, kavgalar sr olarak aile iinde
kalmal, darya duyurulmamal, szdrlmamaldr.
547- Ba yast ba derdini bilmez.
nsan derdi iindedir. En yakn bile onu anlamaz.
548- Baykuun ksmeti ayana gelir.
Tanr hibir canly a brakmaz. Kmldamadan duran baykuun rzkn bile nne
koyar. (ana gre bayku btn geceyi uykusuz geir, ibadet edermi. Sabaha kar
nne gelen bir sereyi yermi).
549- Bayramda bor deyene ramazan ksa gelir.

Oru tutan kimse iin ramazan gnleri ar ar geer. Sresi bayramda dolacak bir
borcu demek zorunda olan kimseye o gnler abuk geiyor gibi gelir. nk insan, g
ilerin yaplmasn ertelemek ve uzak zamanlara atmak ister.
550- Bayramdan sonra gelen knay gtne yak.
Gerektii zaman ele gemeyip daha sonra kavuulan ey deerli de olsa ie yaramaz.
551- Bayram etiyle it tavlanmaz.
Bir canlnn (ya da bir durumun) gelimesi srekli bakm ve ilgi ister. Rasgele ele
geen frsat ne denli elverili olursa olsun, srekli deilse yarar snrl kalr.
552- Baz bazla, kaz kazla, kel tavuk topal horozla.
Bir kii, kendine denk ve uygun olan kiiyle arkada olur.
553- Bedava sirke baldan tatldr (tatl olur).
Para verilmeden ele geen eyler ok hoa gider.
554- Bekar gz, kr gz.
Bekar erkek, evlenme istek ve heyecan iinde olduundan alaca kzn kusurlarn
gremez.
555- Bekarn parasn it yer, yakasn bit.
Bekar kimse, parasn arur eder; dalaverecilere yedirir. Yaay dzensiz, st

ba kirli, bitlidir.
556- Bekarlk maskaralk.
Bekar kimse bakmszdr, klkszdr, derbeder bir yaay srer ve herkesin

elencesi olur.
557- Bekarlk sultanlk.
Aile sorumluluundan kaan ve babo bir yaay srmeyi seven kimselere gre
bekarlk, ei bulunmaz bir sorumsuzluk ve rahatlk durumudur.
558- Bele (bahi) atn diine (yana, dizginine, yularna) baklmaz.

Para verilmeden gelen ey, eksii, kusuru olsa da ho karlanr.
559- Benden sana bir t: Ununu elinde t.
Bkz. Sana vereyim bir t..., Kurda meden...
560- Beni sokmayan ylan bin yaasn.
Bkz. Bana dokunmayan ylan...
561- Benzeye benzeye yaz, benzeye benzeye k olur.
Gnler birbirinden ok farkl olmad halde hava yava yava snarak yaz, ayn
biimde yava yava souyarak k gelir. Bu durum toplumun gelimesinde ve
gerilemesinde de grnr. Kr. zm zme baka baka...
562- Berber berbere benzer ama, ban Allah'a emanet.
Kendisini uzman gibi gsteren her kiiye gvenmemeli. Uzman diye ie balar da
malnz, cannz tehlikeye sokabilir.
563- Berberin solumaz, tellain sylemezi, kahvecinin sylemezi.
Yz yznze pek yakn olarak i gren berber soluyorsa nefesi, az kokusu

burnunuza girer. Tellak terliyorsa sizi keselerken terleri zerinize damlar; ayrca ter
kokusundan rahatsz olursunuz. Mterilerinin iyzn bilen kahveci birinin srn
tekine sylerse sanatn ktye kullanm olur.
564- Berk kaan atn boku seyrek der.
Olaanst hzla yaplan i -gereken zen gsterilemeyeceinden- olumlu sonu

vermez.
565- Besle kargay, oysun gzn.
yilik edip yetitirdiin yle st bozuk, iyilik bilmez kimseler vardr ki sana en
byk ktl yaparlar.
566- Beslemeyi eslemeden alma.
Srekli bir hizmet iin evine kabul edecein kimseyi iyice sorup soruturmadan alma.
567- Bee, bakma iftten baka ie.
Yediye'nin yelleri bee'nin selleri sznde de geen bee ubat sonlaryla mart
kapsayan zamandr.
568- Be kuruun stnde oturmaya be batman gt gerek.
Kiinin kazancndan, az da olsa para artrmas byk azim ve irade ister.
569- Be kuruun varsa be yere dmle.
Kii savurgan deil tutumlu olmal, parasn iyi korumaldr.
570- Be para giren ev yklmam.
alp para kazanmann yoluna baklmaldr. Kazan az da olsa ailenin yaam dzeni
bozulmaz.
571- Be parman hangisini kessen acmaz?
nsan evlatlarn birbirinden ayrt etmez. Hangisine zarar gelse ayn znty duyar.
572- Be parmak bir deil (olmaz).
1) Ana ve babalar bir olduu halde kardeler birbirlerine benzemezler. Trl

niteliklerle ayrlrlar.
2) Ayn grevle bir arada alan kimseler yetenek, baar bakmndan

birbirinden farkldrlar. Onun iin sevgileri arasnda da fark bulunur.
573- Be tavua bir horoz yeter.
Be kadn ynetmek ve korumak iin bir erkek yeter.
574- Beterin beteri var (-dr).
ok kt bir duruma den kimse, bundan daha kt bir durumun da bulunduunu

dnerek avunmaldr.
575- Bey ardndan omak alan ok olur.

Gl kii ile yz yze bulunduklar zaman azlarn amayan kimseler, gittikten
sonra kendisini ekitirirler.
576- Bey a bor, dn a dn.
Beyin sofras ok zengin olur. O sofrada arlanan kimsenin, karlk olarak beye
yemek vermesi kolay olmadndan bu bir bor olarak kalr. Dn a yiyen ise gnn
birinde kendisinin yapaca dne, birinci dn sahibini arr, bylece dncn
altndan kalkm olur.
577- Beyazn (akn) ad (var), esmerin (karann) tad (var).
Beyaz tenli olanlar, gzel saylr; ancak bu, aldatc bir grnten ileri gelir. Gerek
gzellik ve irinlik esmerlerdedir.
578- Bey buyurur, cellat keser.
Egemen kiinin haksz buyruunu yerine getiren, buyruk kulu olduu iin, susuzdur.
Suu ileyen, buyruu verendir.
579- Beyde bulunmayan elde neler var.
Bkz. Elde bulunan beyde bulunmaz.
580- Beyden gelen bey saylr.
Hatr saylan kiinin szlerini, isteklerini bakasna ileten buyruk kuluna, hatrl
kiinin kendisi gelmi gibi sayg gsterilmesi gerekir.
581- Beyle bostan ekenin vay haline!...
Bkz. eytanla ortak buday eken...
582- Beyler buyruu yoksula kan alatr.
Halk ynetenler, uygulama olanan dnmeden buyruklar verirler. Halk skntya

sokar, ezerler.
583- Beylik emeden su ime.
Resmi ilere yanamak tehlikelidir. Hkmet, hatra hayale gelmeyen bir noktadan
size byk sorumluluk karr. Abartlarak denilebilir ki devletin kamuya hizmeti iin
yaptrd emeden su bile imeyiniz.
584- Beylik frn has karr.
1) Kiilerin yapt ii devlet yaparsa drt ba mamur yapar.
2) Devletten aylk alarak geinen, en salam kazan yolunu bulmu demektir.
585- Bey mi yaman el mi yaman?
Bkz. El mi yaman, bey mi yaman?
586- Bey olu kulluk, kul olu beylik.
Hibir kimse iin sreli bir yaam dzeyi yoktur. Yksek dzey insan dkn
duruma gelebilir; dkn durumda olan da ykselebilir; zenginleebilir.
587- Bez alrsan Musul'dan, kz alrsan asilden.
Ne alacaksanz cinsini, asln biliniz, gvenerek alnz: Musul bezinin salam, gzel
olduuna, soylu kzn terbiyesine, namusuna gvendiiniz gibi.
588- Bezirgan zrtleyince gemi defterleri yoklar.
Bkz. Mflis bezirgan...
589- Ba kestiren kendi suyu, insan sevdiren kendi huyu.
Bir kimsenin, bir eyin deeri, kendisinde aranan zel nitelikte artar: Kii, huyu gzel
olursa sevilir. Bak, eliine iyi su verilmi olursa keskinleme yetenei kazanr.
590- Bak yaras geer (onulur), dil yaras gemez (onulmaz).
Bkz. El yaras onulur...
591- Bldrcnn beylii arpa biilene kadar.
Bir kimsenin keyfi, ancak yararland nesne yarar salamayacak duruma gelinceye
dein srer. Kr. tleenin beylii...
592- Byn uzunsa borazan al.

Bir ii baarabilmek, gerekli koullarn bulunmasna baldr. Kr. Nefesine gvenen
borazancba olur.
593- Bilmemek ayp deil, sormamak (renmemek) ayp.
nsan her eyi bilemez. Bu, kusur deildir. Ancak bilmedii bir ii, sorup renmeden
yapmaya kalkmak kusurdur. nk yanl ve zararl bir yola saplm olabilir.
594- Bin atn varsa inite in, bir atn varsa yokuta bin.
zerinde yk bulunan at, yoku aa inerken zorluk eker, hrpalanr, aksar,

sakatlanr, dp lebilir. Ancak zerinde yk de olsa, yokua kmaya iyi dayanr.
nsan ise inii yorulmadan iner de yokua karken yorulur. Bundan dolay kii, hem
kendisi hem at iin kolay olan davran yelemeli, yani inite inmeli, yokuta
binmelidir.
595- Bin bilsen de bir bilene dan.
nsan bir eyi ne denli iyi bilirse bilsin, kendisinden daha iyi bilen bulunur. Onun
iin, bir ie balamadan o i zerindeki geni bilgisi herkese kabul edilen kimsenin
dncesi alnmaldr.
596- Bin dost az, bir dman ok.
Ne kadar ok dostun olursa, yararlanma olanan
kadar artar. Bu durumdan bir zarar da gelmez. Ancak bir tek dmann bulunsa hep
zarar grme tehlikesi iinde yaarsn.
597- Binicinin sa solu olmaz.
1) Binici, ata sadan da soldan da ayn kolaylkla biner.
2) Uzman kii, hangi yntemi uygularsa uygulasn, iini baar ile yrtr.
3) ini titizce yrten kiinin buyruu altndakilere kar iyi davranmasna

gvenilip her zaman byle davranaca sanlmamaldr. Bakarsnz ki terslii tutar.
Kr. Erenlerin sa, solu belli olmaz.
598- Bin ii, bir ba.

Bir iin plann izen, programn izleyen, dzenli olarak gerekleme yolunu
gsteren bir ba bulunmadka, ne kadar ok ii alrsa alsn, i baar ile
yrtlemez. Kr. Aya yrten batr.
599- Bin kii demez bir kii, bir kii deer bin kii.
Toplum iinde bir deerli kiinin yapt ii yapamayan bin kii de vardr; bin kiinin
baarabilecei ii tek bana yapabilen kii de.
600- Bin merak, bir bor demez.
Borcu demek iin tasalanmann faydas yoktur; deme yollarn aramak gerekir. Kr.
Bin tasa...
601- Bin nasihattan bir musibet yedir. (Bir musibet bin nasihattan yedir).
Yanl yolda olan bir kiiye verilen yzlerce t, onu doru yola getirmek iin
yararl olmaz da tuttuu bu yolda bana gelen bir ykm, uyanmasna yarayan bir ders
olur.
602- Bin lp bir bimeli.
Yaplacak bir iin btn ynleri nceden iyi dnlmeli, sonucu iyi hesaplanmal,
ondan sonra ie giriilmelidir. yi dnlmeden yaplan bir iten dolay duyulacak
pimanlk, ii dzeltmeye yaramaz. Kr. Son pimanlk fayda vermez.
603- Bin tasa bir bor demez.
Borlu, zlmekle bor skntsndan kurtulamaz. alp vermekle kurtulur. Kr. Bin
merak...
604- Bir adama krk gn (deli dersen deli, akll dersen akll olur) ne dersen o olur.
Srekli telkinle bir kiinin bilinaltna birtakm inanlar, duygular yerletirilebilir.
605- Bir adamn ad kacana can ksn. (nsann ad kmaktansa can kmas
yedir).
Ad ktye kan kii, kt olmasa bile, bu kamu yargsn kolay kolay dzeltemez.
Nerede ad anlsa, hibir aratrma yaplmadan, hemen ktl ortaya atlr. Bu
durumdaki kimse lmeyi yeler mi yeler.
606- Bir adamn sz bir adama kolay.
Bir kiinin, hoa gitmeyecek bir szn bakasna iletme grevini stlenen, bu szleri
aktarrken kendisinin tarafsz olduunu, sadece bir araclk yaptn bu anlatmla
belirtir.
607- Bir aacn glgesinde bir sr yatar.
yiliksever bilgili, varlkl kimselerden pek ok kii yararlanr.
608- Bir aata gl de biter diken de.
Bir ocaktan iyi insan da yetiir, kt insan da. Kr. Bir aatan okluk da...
609- Bir aatan okluk da kar, bokluk da.
Ayn aileden iyi adam da kar, kt adam da. Kr. Bir aata gl de...
610- Bir azdan kan bin aza (dile) yaylr.
Bir kii, yaylmasn istemedii bir durumu kimseye sylememelidir. Sylerse, gizli
kalmasn istedii ey, dilden dile dolaarak toplum iine yaylr. Kr. Ama srrn
dostuna...
611- Bir ambar budayn rnei bir avutur.
Bir tmn kk bir parasn incelemek, tm zerinde yargya varmaya yeter.
612- Bir anaya bir kz, bir kafaya bir gz.
1) Bir baa bir gz ne kadar gerekli ise bir anneye bir kz da o kadar gereklidir.
Kz ocuk, erkek ocuun yapamayaca birok ileri yaparak annesine yardmc
ve en iyi arkada olur.
2) Anneler, kz ocuklar olsun isterler. Olsun ama, bir tanesi yeter. Kz ocuu
yetitirme, sonra evlendirme ileri anneleri ok yorar. Dahas zaman zaman ok
zer. Onun iin birden fazlas fazladr. Kr. Bir evde iki kz...
613- Bir avu altnn olacana bir avu topran olsun.
Altn, yani para, harcanan, tkenen bir maldr. Ama toprak, harcanp tkenen bir mal
deildir. Yerinde duran, srekli olarak rn veren, para getiren bir maldr.
614- Bir baba dokuz olu (evlad) besler, dokuz oul (evlat) bir babay beslemez.
Baba, ne kadar ok ocuu olursa olsun hepsini yetitirmek iin gereken btn
zveride bulunur. Ancak ocuklar para kazanmaya baladktan sonra -birok karde de
olsalar- yoksul den babalar iin, kendi paylarna den kk bir yardm yapmazlar.
Kr. Baba oluna bir ba balam...
615- Bir baa bir gz yeter.
Nimet ne kadar bol olsa o kadar hoa gider; geri evrilmez. Ama bunun hepsi zorunlu
gereksemeleri karlayan eyler deildir. Birou fazladan denilebilecek eylerdir.
Bunun -gerek gereksemeyi karlad iin- vazgeilemeyecek bir miktar vardr. Azla
yetinmeyi bilenler bu miktar yeter grrler. Kr. Bir anaya bir kz...
616- Bir ba soan bir kazan kokutur.
Kt bir kii, kt bir davran, kt bir sz, byk bir topluluun havasn bozar.
617- Bir iekle yaz olmaz (gelmez).
Gzel, ama kk bir belirti ile, beklenen doyurucu sonuca eriilmi olmaz.
618- Bir plkte iki horoz tmez.
Bir toplumda iki ba olmaz. Olursa aralarnda anlamazlk kar; biri tekini
uzaklatrr.
619- Bir deli kuyuya ta atm, krk akll karamam. (Bir delinin kuyuya att ta
krk akll karamaz).
Kimi zaman bir kii yle delice bir i yapar ki birok akll kimseler bir araya
gelerek dnr, alrlar da durumu dzeltemezler.
620- Birden kan bine yaylr.
Bir kii, sadece kendisinin bildii bir eyi, bakasna sylemeyeceini sand bir
kimseye sylerse, az sonra konu herkesin diline der. Kr. Ama srrn dostuna...
621- Bir dirhem et bin ayp rter.

Zayf kimselerin vcudunda irkinlikler bulunabilir. Biraz imanlamak, bu
irkinlikleri giderir.
622- Bir dirhem gmn stnde oturmaya bir kantar gt gerek.
Tutumluluk, kazancn ok kk bir parasn bile artrabilmek, byk bir isten

(irade) gerektirir.
623- Bir dnm gzlk on dnm yazla bedeldir.
Sonbaharda ekilen bir dnmlk yerden, yazn ekilen on dnmlk yerin rn kadar
rn alnr.
624- Bir el bir eli (el eli) ykar, iki el (de) yz (ykar).
Bkz. El eli ykar, iki el de yz.
625- Bir (sa) elinin verdiini br (sol) elin grmesin (duymasn).
Bir yoksula, bir hayr iine yaptnz yardm, en yaknlarnz dahi bilinemelidir.
nk bu eit yardmlar dini, ya da sosyal bir devdir. Ama kendini gstermek deil,
bir yaraya merhem olmaktr. Herkes grsn, iitsin, kendisini vsn diye yaplan
yardm, din ya da insanlk duygusu ile yaplm iyilik olmaktan kar.
626- Bir (tek) elin nesi var, iki elin sesi var. (Bir elin sesi kmaz).
nsan byk ileri tek bana yapamaz. Bakasyla ibirlii yapmaldr ki nemli bir
varlk gsterebilsin. Kr. Aa yaprayla grler, nt kpek manday..., Yalnz ta
duvar olmaz. Yalnz kalan..., Yalnzlk Allah'a...
627- Bir elin sesi kmaz.
Bkz. Bir elin nesi var...
628- Bir elma bin akaya, soy; bin armut bir akaya, soyma.
Bkz. Elmay soy da ye, armudu say da ye.
629: Bir ev, bir dev.
Bkz. Ev dememiler evran demiler.

630- Bir evde dzen varsa dzen olmaz o evde.
Bir evde (ya da bir yerde) iki rakip kadn varsa orada dirlik olmaz.
631- Bir evde iki kz, biri uvaldz biri biz (Mein gibi eyler dikilirken ineye yol
amak iin kullanlan, bir sapa aklm ince ivi gibi, kaln ine.).
Bir evde iki kz olursa her biri bir taraftan aileyi sktrr: Giyim kuam ister, eyiz
emen ister. Onlar istemese bile aile kendini byle bir sorumluluk altnda bilir. Bunun
skntsn eker. Kr. Bir anaya bir kz...
632- Bir ev (gemi) donanr, bir kz (plak) donanmaz.
Bir kz donatmak, bir ev dzmekten daha g, daha masrafldr. Evin eksikleri

bellidir. Alrsnz, biter. Kzn ne giyim giderleri biter, ne de eyiz iin alnacak eyas.
Evlenecek kzn gz eyaya doymaz.
633- Bir fincan (ac) kahvenin krk yl hatr (hakk) vardr.
Birisi size bir fincan kahve iirmek gibi kk bir iyilik etmi ya da sizinle bu
kadarck bir dostluk kurmu olsa, bunu unutmamanz, o kiinin her zaman hatrn
saymanz gerekir.
634- Bir fit bin by yerini tutar (yerine geer).
Bir kimseyi bakasna kar kkrtmak iin ara bozacak bir sz, bin by kadar
etkilidir.
635- Bir gr, bir kr bili.
Bir kez grmekle bir ey iyice anlalmaz, renilmez.
636- Bir gzn grd bir gze (bakasna) hayr etmez.
Bir kii bir nesneye gz koymusa, baka birinin o nesneyi elde etmesi kolay olmaz.
637- Bir gnlk beylik, beyliktir.
ok ksa bir sre iin de olsa, herkesten stn bir yaama olana bulmu olmak
gzel eydir.
638- Bir gnlk lye gn yiyecek gerek.

Gelenek byledir: Bir evde lm olursa o evde gn yemek yaplmaz. Komular ve
tandklar yemek gnderirler.
639- Bir hatr, iki hatr, ncde vur yatr.
Bir kimsenin densizlikleri, hatr saylarak birka kez ho grlebilir. Ama bu durumu
srp giderse sert tepki gsterilmesi doaldr.
640- Biri bilmeyen bini hi bilmez. (Az bilmeyen ou hi bilmez.)
Kk de olsa bir iyiliin deerini bilmeyen, ona kar teekkr duygusu beslemeyen
kii, daha byk iyiliklerin deerini de bilmez; onlara kar da duygusuz kalr.
641- Biribiri, adam yer diri diri.
Akrabadan birinin tekine can dman olduu ok grlmtr. (Biribiri:

birbirlerinin hsm) Kr. Akrabann akrabaya akrep etmez...
642- Bir inat, bir murat.
nat kii, her inadnda istedii bir eyi elde eder.
643- Biri yer biri bakar, kyamet ondan kopar.
Herkesin yararlanabilecei eyden kimi kiiler yararlanr da bakalarna yararlanma

olana vermezlerse bundan byk kavga kar.
644- Bir kararda bir Allah.
nsann yaay bir dzende srp gitmez. Salk bozulabilir; zenginlik kalmayabilir.
Grev elden gidebilir... Gc, bykl eksilmeyip ayn kalan tek varlk, Tanr'dr.
645- Bir katar deveyi bir eek yeder.
Sessiz, uysal bir topluluu, niteliksiz, ahmak bir kii bile ynetir.
646- Bir kln bir rmeye faydas var.
Byk giriimlerin gerekletirilmesine nemsiz grnen aralarn yardm olaca

unutulmamaldr.
647- Bir kz bin kii ister (de) bir kii alr.

Gzel bir eyi herkes elde etmek ister. Ama o, ancak bir kiiye ksmet olur.
648- Bir kimsenin ad kacana can ksn.
Bkz. nsann ad kmadansa...
649- Bir korkak bir orduyu bozar.
Savata, ya da birlikte i yapacak toplulukta, korkak bir kii; kayg, tela, heyecan
yaratan szleriyle bozgunlua yol aar.
650- Bir koyundan iki post kmaz.
Bir kimseden verebilecei kadar bir ey alndktan sonra dolambal yolla ayn eyi
bir kez daha almaya almak, bouna emek harcamaktr.
651- Bir ktnn yedi mahalleye zarar vardr (dokunur).
Namusunu satm birisi, yalnz kendi evresi iin deil, daha geni evreler iin de
lekedir. Bu durum, baka konularda, baka ortamlarda da grlr. Kr. Bir uyuz kei bir
sry boklar.
652- Bir mh bir nal kurtarr, bir nal bir at kurtarr.
Herhangi bir olay, bir ii, bir devi kk saymamak, nemle ele almak gerekir.
Kk grnen iler, byk sonular dourabilir: Bir ivi eksikliinden bir nal der;
bir nal eksikliinden bir at koamaz olur; bir atn koamamas, kormutana bir haberin
yetiememesi dolaysyla savan kaybedilmesine mal olabilir. Bylece bir ivi
yznden bir ordu yenilgiye urayabilir. Nitekim kk bir vidas eksik olsa koca bir
fabrika alamaz. nem verilmeyen kk bir yaradan lenler oktur.
653- Bir musibet (felaket) bin nasihattan yedir.
Bkz. Bin nasihattan bir musibet yedir.
654- Bir ocaktan okluk da kar, bokluk da.
Bir aileden terbiyeli, temiz ocuk da yetiir; serseri, ahlaksz ocuk da.
655- Bir pire iin bir yorgan yaklmaz.
Kk bir zaran nlemek iin byk bir zarar gze almak yanltr.
656- Bir selam bin hatr yapar.
Selam bir ilgi ve sevgi belirtisidir. Kk bir eydir ama gnl kazanmakta byk
nemi vardr. Gnl kazanmak iin buna benzer birok ilgilerden yararlanlabilir.
657- Bir senden byn, bir de senden kn szn dinle.
nemli bir ie giriecek kimse salt kendi dncesiyle yetinmemeli, byklerinin

deneyimlerinden yararlanmal; akllca dnce ileri srebilecek kklere de
danmaldr.
658- Bir srarsn ekirge, iki srarsn ekirge, ncde ele geersin ekirge.
Sulu, birka kez kurtulma yolu bulsa bile gnn birinde yakay ele verir.
659- Bir syle iki dinle.
Bkz. ki dinle bir syle.
660- Bir sz ara bozar,bir sz ara dzer.
yle bir sz olur ki iki dostu dman eder. yle bir sz de olur ki iki dargn
bartrr. Kr. Sz var ara bozar...
661- Bir sz bin byye bedeldir.
By, kiiyi yanl eylere inandrr. Etkili sz ise byden daha gl bir
inandrclk tar.
662- Bir sz yola getirir, bir sz yoldan karr.
Doru yola gtren inandrc szler de yanl yola srkleyen etkili szler de vardr.
663- Bir sren atn ba kesilmez.
imdiye dein sizi memnun etmi olan kii bir kez yanl bir i yapmsa onun iin
eskiden edindiiniz kany hemen deitirmeyiniz ve kendisine ar bir ceza vermeyiniz.
664- Bir tepe yklr, bir dere dolar.
Dnyada hibir ey kaybolmaz. Birinin kaybettiini bakas kazanr. Bir zengin

yoksullarken bir yoksul da zenginleir.
665- Bir uyuz kei bir sry boklar.
Kt yaradll, kt huylu kii, evresine hep ktlk alar, toplulukta ktler

tremesinin etmeni olur. Kr. Bir ktnn yedi mahalleye zarar vardr.
666- Bir yemem diyenden kork, bir oturmam diyenden.
Oturmam diyen konuk, oturma yle dursun yatya kalr. Yemem diyen de
paralarcasna sofraya saldrr.
667- Bitli (kurtlu, rk) baklann kr alcs olur.
Kt, ie yaramaz nesnelerin, bunlardan anlamayan isteklileri olur.
668- Bodur tavuk her gn pili.
1) Ufak tefek kimseler, yalarndan daha kk grnrler.
2) Yetenekleri snrl kiiler, bir trl ykselmezler; olduklar yerde sayarlar.
669- Boaz dokuz (krk) boumdur.
Bir sz sylemeden nce boazn her boumunda bir kez iimizden geirmeli, bunun
nasl bir sonu douracan dnmeli, uygun olmayan ynlerini dzeltmeli, bylece
tekrar tekrar (son bouma kadar) dnp dzeltmeler yapmal, sonra sylemeliyiz. Bu
provalar srasnda belki de bir saknca hatrmza gelir, sz sylemekten bsbtn
vazgeeriz. Kr. nce dn, sonra syle, Szn bil, piir...
670- Boka nispetle tezek amberidir.
ok kt eyin yannda, daha az kt olan, gzel grnr.
671- Bol bol yiyen bel bel bakar.
Kazandn bol bol yiyip ilerisi iin bir ey artrmayan kii, kazansz kald zaman
ackl duruma der.
672- Borca haylk bir aylk.
Bor altna girilerek yaanan keyifli gnler ok srmez skntya dnr.

673- Borca ien iki kez (kere) sarho olur.
Bkz. Veresiye arap ien...
674- Borcun iyisi vermek, derdin iyisi lmek.
Borlu ve dertli yaamaya dayanlmaz. Bortan kurtulmann kar yolu vermek,

onulmaz dertten kurtulmann kar yolu lmektir.
675- Borcun yoksa kefil ol, iin yoksa ahit ol.
Bkz. in yoksa ahit ol...
676- Bor iyi gne kalmaz.
Borcu ilk frsatta demek gerektir. Erteleyip durmak yanltr. nk gelecek

gnlerde eliniz daha dar olabilir; bor da gittike byr. stelik siz, srekli bir bor
znts ekersiniz.
677- Borlunun dili ksa gerek.
Borlu, alacaklsna kar ileri geri konumamal, aadan almaldr.
678- Borlunun dei ateten olur.
Borlu, borcunu deyinceye dein uyku uyuyamaz yatanda dner durur.
679- Borlunun duacs alacakldr.
Borlunun lmemesi ve para kazanmas iin en ok dua eden alacaklsdr. nk

alacan alabilmesi, borlunun lmemesine ve eline para gemesine baldr.
680- Borlunun yalm alak olur.
Borlu, zellikle alacaklsnn yannda gsn gere gere gezemez; kslr, bzlr,
sulu gibi durur.
681- Borlu lmez, benzi sararr.
Bor kiiyi ldrmez. Ama hasta edecek kadar zer. (Bu atasz ciddi anlam
tamakla birlikte borlunun aka yollu teselli sz olarak da kullanlr.) Kr. A
lmez...
682- Bor demekle, yol yrmekle tkenir.
Bkz. Yol yrmekle...
683- Borsuz oban yoksul beyden yedir.
Kii yoksulluk ve sknt iinde olduktan sonra kuru bir bey ad neye yarar? Byle bir
bey olmaktansa borsuz, tasasz bir oban olmak daha iyi deil midir?
683- Bortan korkan kapsn byk amaz (kk aar).
Bor etmek istemeyen fazla almaz; una buna ziyafet ekmez. Giderlerini ksar;
kendi durumuna uygun bir yaama yolu tutar.
684- Bor uzaynca kalr, dert uzaynca alr.
Borcun denmesi geciktike borluluk duygusu gever. Zamanam ile bor denmez
olur. Dert uzaynca da hastay gsz brakr, alr gtrr.
685- Bor vermekle, dman vurmakla.
Bor vermekle, dman vurmakla tketilir, yok edilir.
686- Bor vermekle, yol yrmekle tkenir.
Bkz. Yol yrmekle...
687- Bor yiidin kamsdr.
Bor, kiiyi -borcunu deyebilmesi iin- daha ok almaya zorlar.
688- Bor yiyen kesesinden yer.
Borca alveri yapan, hemen para demez ama, demek zorundadr. Aldklarnn
paras kesesinden kacaktr.
689- Bostana dadanan eein kuyruu, kula olmaz.
alp rpmay huy edinen kii, her birinde yakay ele vererek ceza gre gre
insanlktan kar.
690- Bostancya tere satlmaz.

Bkz. Tereciye tere satlmaz.
691- Bostan gk iken pazar(-lk) yaplmaz.
Nasl geliecei ve ayrntlar belli olmayan bir i zerinde anlama yaplamaz.
692- Boanp kocana varma, seviip dostuna varma.
Bkz. Seviip dostuna...
693- Bo baak dik durur.
Kafas bo olan kii kendini beenir; evresine yksekten bakar; iri laflar eder. Kr.
Baak bydke boynunu eer.
694- Boboaz cehenneme atmlar, odun ya(az) diye barm.
Boboaz, enesi dn biridir. En umulmadk yerde ille densizce bir ey

syleyecektir.
695- Bo uval ayakta (dik) durmaz.
1) Karn doymayan kimse alamaz.
2) Bilgisiz, yeteneksiz kii, kendisine verilen grevde tutunamaz.
3) Gereklere dayanmayan ve gereksemelere yant veremeyen bir plan

yrtlemez.
696- Bo eek yorga (Biniciyi sarsmayan hzl yry.) gider.
zerinde bir grev bulunmayan kaygsz kii, rahat rahat istedii gibi yaar.
697- Bo f ok langrdar.
Bilgili, erdemli kimse ok konumaz; gsteriten kanr. Ama bunlardan yoksun olan
kii, bilgilik taslar; ok konuur; bo laflarla evreyi rahatsz eder.
698- Bo gezmekten bedava almak yedir.
Bo gezmek, kiiyi tembellie altrr ve herkesin gznden drr. almak ise,

para karlnda olmasa bile, kiinin yeteneini artrr ve tembel olmadn gstererek
paral i bulmasna yardm eder.
699- Bo ite menzil olmaz.
Aylak kimsenin yeri yurdu belli deildir. Aklna neresi eserse oraya gider; neresi
eserde orada kalr.
700- Bo lakrd karn doyurmaz.
Bkz. Kuru laf karn doyurmaz.
701- Bo torba ile at tutulmaz.
1) kar gstermezseniz bir kimseyi bir yere balayamazsnz.
2) zveride bulunmadan istediiniz eyi elde edemezsiniz. Kr. Dut kurusu ile
yar sevilmez.
702- Boynuz kulaktan sonra kar, ama kula geer.
Bir konu zerinde sonradan yetien, ama daha nce yetimi olanlar geenler vardr.
703- Boyuma gre (boyumca) boy buldum, huyuma gre (huyumca) huy bulamadm.
Bir kimse, beden yaps, zenginlii, soyu sopu, sosyal durumu kendisininkilere uygun
olan kimseler bulabilir. Ama huyu kendisinin huyuna uyan bir kiiyi kolay kolay
bulamaz.
704- Byle ba byle tra.
Kiilere de durumlara da yaraan ilemler uygulanr.
705- Byle gelmi byle gider.
Halk, ileriden beri srp gelmekte olan bir durumun, kolay kolay deimeyecei
kansndadr. Kansn bu szle kurallatrmtr.
706- Byle gerek danaya, buzann hakkn yemeye.
Gcne dayanarak gszn hakkna el atanlar ar biimde cezalandrlmaldr ki

bir daha bu zorbal yaymasn.
707- Bugn bana ise yarn sana.
1) Bugn bir kimsenin bana gelen ykm, yarn bakasnn da bana gelebilir.
Bundan gerekli ders alnmaldr.
2) Nimetler de byledir.
708- Bugnk (akamn) iini yarna (sabaha) brakma (koyma).
Bugn yaplmas gereken bir ii ertesi gne brakmann trl sakncalar vardr:
Yarn daha nemli bir i kabilir ve bugnk iten nce onun yaplmas gerekir,
bugnk i yine kalr. Ya da yarn kacak baka iler bugnkne ekleneceinden
hepsini yapmaya vakit yetmez. Bundan baka birok iler gn gnne yaplmazsa
nemini yitirir; sonra yaplmas ile yaplmamas arasnda fark kalmaz.
709- Bugnk tavuk yarnki kazdan iyidir. (Yarnki kazdan bugnk tavuk yedir).
Bugn ayamza gelmi olan kazanla yarn gelmesi olasl bulunan daha byk bir
kazan arasnda bir seme yapmak gerekirse, bugnkn yelemek dorudur. nk bu
gereklemitir. teki trl engellerle gereklemeyebilir.
710- Buday baak verince orak pahaya kar.
Kendisine gerekseme artan eyler ok deer kazanr. Kr. A tanca kepeye paha
olmaz.
711- Buday ekmein yoksa buday dilin de mi yok?
Grtn kimseyi arlayacak ya da onun istediini verecek durumda

olmayabilirsin. Ama tatl dille gnln ho etmek varlkl olmaya bal deildir. Bunu
yapmalsn.
712- Buday Hicaz'a giderken arpaya ince yufkaya karma demi.
Yetki, yetenek, kiiden kiiye deiir. Herkes neleri yapabileceini neleri

yapamayacan bilmeli, bunun dnda bir i yapmaya kalkmamaldr. Bkz. Buday
msra demi ki...
713- Budaym var deme ambara girmeyince, olum var deme yoksullua ermeyince
(dmeyince).
Bir eyin senin olduundan kukun kalmamas iin gereken btn koullar
gereklemelidir. Tarlandaki harman yerindeki budayn, ambara konulmadan senin
saylmaz. Doa olaylar yangn, hrszlk... onu yok edebilir. Olun da sana kar oulluk
devini yapyor mu, yapmyor mu, varlkl zamanlarnda pek belli olmaz; ancak
yoksullua dersen anlalr.
714- Buday (arpay) tal yerden, kz kardal yerden. Bkz. Tarlay tal yerden...
715- Buday ile koyun, geri yan oyun.
ifti iin en gerek deer, buday ve koyundur. Baka rnler bunlar kadar nemli
deildir. Kr. ift ile koyun kalan oyun.
716- Buday msra demi ki: A ol, ke ol, hamur iine karma. Bkz. Buday
Hicaz'a giderken...
717- Buday yannda ac at da sulanr.
Toplum yararna gerekletirilen dzenlemeler, kt niyetlilerin daha kolay fenalk

yapmalarna yol aabilir. Kr. Kurunun yannda ya da yanar.
718- Bulank su, balknn yar kazancdr.
kar salamas, ortaln karmasna bal olan kii iin karklk kmas,
kazancnn mutusudur.
719- Buldum bilemedim, bildim bulamadm.
Kii, elinde olanak varken bundan yararlanmay bilmez. Yararlanma yollarn

rendii zaman da eline olanak gemez.
720- Buldun bir koyun, ye de doyun. Bkz. Su akarken testiyi doldurmal.
721- Burun yzden dmez.
Kiinin yakn hsm, ne denli uygunsuz, yakksz i yaparsa yapsn, kendisinden

kopmaz, koparlamaz.
721- Buyuran (az) yorulmam.

lerini bakasna yaptran kii onun yorulacan da dnmeli, arka arkaya i
buyurmamaldr.
722- Buyurmadan tutan evlat, gn domadan kalkan avrat, deh demeden yryen at.
Kiinin ocuu, buyruk beklemeden neler yapmak gerektiini bilmeli; kars, erken
uyanp ev ilerine bakmal; at da uyarlmadan yryen anlayta olmaldr.
723- Bkemediin (sramadn) eli p, bana koy. Bkz. Isramadn eli p...
724- Blbl altn kafese koymular, ah vatanm demi.
Kii, yurdu dnda ne denli iyi bir yaama ortam bulunursa bulunsun, yine yurdunu
arar; onun zlemini eker.
725- Blbln ektii dili belas(-dr).
Blbl gzel tt iin kafese konulmu, zgrln yitirmitir. Kii, bundan ders
almal, dilini tutmaldr. Dnlmeden sylenen szler, yersiz konumalar insann
ban derde sokar.
726- Byk balk kk bal yer (yutar).
Gller, gszleri ezer, ortadan kaldrr; ya da kendine mal eder.
727- Byk ban derdi byk olur.
Byk ilerin banda bulunan, geni sorumluluklar yklenmi olan kimselerin derdi
ok ve byk olur.
728- Byk lokma ye (de) byk syleme.
Hibir kimse bakalarn knayp ben byle bir kt duruma dmem, Ben yle bir
eye meydan vermem gibi szler sylememelidir. Dnya bu, bir gn ayn olaylar
knayann da bana gelebilir.
:::::::::::::
-C-
729- Cahile sz (laf) anlatmak, deveye hendek atlatmaktan gtr (zordur).

Ne kadar urarsanz uran, deveye hendek atlatamazsnz. Cahile sz anlatmak,
bundan da gtr.
730- Cahilin dostluundan, alimin dmanl yedir. Bkz. Akll dman, aklsz
dosttan hayrldr.
731- Cahilin sofusu eytann maskaras. Bkz. Kadnn sofusu...
732- Cambaz ipte, balk dipte gerek.
Kii, uzmanlnn gerei ne ise onu yapmaldr.
733- Cami duvarna ieyen itin lm yakndr.
Kamunun benimsedii bir deeri lekeleyen kii toplumca dlanr, cezalandrlr. Kr.
tin lm gelirse cami...
734- Cami ne kadar byk (cemaat ne kadar ok) olsa imam (hoca) gene bildiini
okur.
evrenin eilimi ne olursa olsun, sz kendisinden biten kii, yapabildiini (ya da

istediini) yapar.
735- Caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gz kr olur.
Kendisini byten, yetitiren, besleyen kimsenin, ya da bir kamu kurumunun malna

hyanet eden, el uzatan kii onmaz, cezasn bulur.
736- Cana gelecek (kaza, zarar) mala gelsin.
Zarardan kurtulma olana yoksa, bunun cana deil, mala gelmesi yelenir. Can
korumak iin mal feda edilir.
737- Can boazdan gelir (geer).
nsan yemekle yaar. Boazna bakmayan kiinin sal, yaam tehlikeye der.
738- Can bostanda bitmez.
nsan, cannn deerini bilmeli, onu ypratmamaldr. Kendine iyi bakmal, hasta
olmamaya dikkat etmelidir. Can bostanda bitmez ki bir tane daha yetitiresiniz, ya da
satn alasnz.
739- Can candan irindir (tatldr).
Bir kii iin kendi can, bakasnn canndan daha tatldr. Bakasnn bana gelen
can yakc eyi olaan sayan kimse, ayn ey kendisinin bana gelirse bunu olaanst
sayar.
740- Can cann yoldadr.
nsan tek bana yaayamaz. Konuup grmek, dertlemek ve i yapmak iin

arkada arar.
741- Can cierden tatl.
Ana babann evlatlarna dknlkleri sz gtrmez. Ancak kendi canlarn

ocuklarnn canlarndan daha nce dnrler.
742- Can cmleden aziz(-dir).
nsan bakalar iin fedakarlk yapar ama bunun bir snr vardr. nemli konularda
bakasnn, dahas yaknlarnn karlaryla kendi kar karlanca zveri yle
dursun bencil olur. Kr. Kardeten karn yakn.
743- Can kmaynca (kmadan, kmadka, kar) huy kmaz. (Huy cann
altndadr).
Huy, kiiliin bir parasdr; kii ile birlikte doar; kiiliin oluumu ile birlikte
oluur ve artk lnceye dein srp gider. Kimse onu deitiremez.
Kr. nsan yedisinde ne ise..., Stle giren huy, canla kar.
744- Can acyan eek at geer.
Bkz. Can yanan eek...
745- Can cana lmeli (lmler).
Kendinize yaplmasn istemediiniz eyi bakalarna yapmaynz. Bakasnn da

sizinki gibi bir can bulunduunu dnnz.
746- Can kaymak isteyen manday yannda tar.
Gzel bir yaay srmek isteyen kii, bu yaayn ykn ekmeyi gze almal ve
gerektirdii kaynaklar eli altnda bulundurmaldr. Kr. Zemheride yourt isteyen...,
Kayma seven..., Aure yemeye giden kan tar, Pilav yiyen kan yannda tar,
Kayma seven manday yannda tar.
747- Can yanan eek attan yrk olur. (Can acyan eek at geer).
Bir durumdan can yanm olan kii, o durumun bir daha gelmemesi iin elinden gelen
abay harcar ve gc yetmez sanlan ileri bile baarr.
748- Cefay ekmeyen safann kadrini bilmez.
Sknt ekmemi olanlar, eritikleri rahatlk ve mutluluun deerini gerei gibi

lemezler.
749- -Cehenneme kira var. -Paradan haber ver. Bkz. Arnavut'a sormular...
750- Cemaat ne kadar ok olsa imam gene bildiini okur.
Bkz. Cami ne kadar byk olsa...
751- Cennet de bu dnyada cehennem de.
Dnya olaylar iinde yaanan ac, tatl gnleri geni bir grle deerlendirenler
iin cennet nimetlerine bu dnyada kavuulduu gibi cehennem azaplar da bu dnyada
ekilir.
752- Ceviz glgesi yavuz glgesi, st glgesi yiit glgesi.
Bkz. Koz glgesi kz glgesi...
753- Cins cinse eker.
Bkz. Soydur eker.
754- Cins horoz yumurtada ter.
ocuun soyluluu ve deeri daha bebekken her halinden anlalr.
755- Cins kedi lsn gstermez.
Soylu kii, kt, acnacak durumunu kimseye gstermez ve sylemez.

756- Cin tutana bir muska yeter.
nana gre cin tuttu denilen delirmi kiiyi iyi etmek iin bir muska yeter. Bunun
gibi, ok kzm birisini yattrmada akll bir kimsenin szl ya da yazl d etkili
olur.
757- Cmert derler maldan ederler, yiit derler candan ederler.
Elolu insan cmert diye pohpohlar. Bundan holanan kimse de cmertliini

gstermek iin bol para harcar. una buna armaanlar verir, ziyafetler eker, bylece
maln tketir. Yine elolu kiiyi yiit diye pohpohlar. Bundan holanan kimse de
yiitliini gstermek iin dvlere atlr. Bu srada birisi canna kyar.
758- Cmertle nekesin (Eli sk, cimri.) (nekesle cmerdin) harc birdir.
1) Cmert de lr; cimri de. kisinin de sarld kefen ayndr.
2) Cimri, ucuz diye her eyin ktsn alr. Bunlar ie yaramadklarndan ya da

arabuk bozulduklarndan yenilerini almak zorunda kalr. Bylece bir ey iin
birka kez para harcar. Cmert ise bir kez ok para verip her eyin iyisini alr.
Sonu olarak cimri de cmert de ayn paray harcam olurlar.
:::::::::::::
--
759- abalama ile ark yrtlr.
Olmayacak ii zorla yapmaya alan zarara urar. Kr. ven (acele eden) sinek ste
der.
760- arlan (arldn) yere erinme, arlmayan (arlmadn) yere grnme.

(arldn yere git, ar eyleme; arlmadn yere gidip yerini dar eyleme).
Kii, arld yere gitmelidir. Bu, en azndan bir nezaket gereidir; dev de
olabilir. arlmad yere gitmemelidir. Gitmek, yzszlk ve arszlk olur. Kr.
Davetsiz gelen deksiz oturur.
761- arldn yere git, ar eyleme; arlmadn yere gidip yerini dar eyleme.
Bkz. arlan yere erinme...

762- arlmayan yere reki ile breki gider.
arlmadn yere gitme. Sen reki ya da breki misin ki sat yapacakm gibi
u kapya, bu kapya arlmadan gidesin?
763- alann yatanda hakk vardr.
nk almayan, alann kazancn yiyor.
764- alma elin kapsn, alarlar kapn.
Kimseye ktlk yapma. Yoksa ayn ktl onlar da sana yaparlar.
765- am aacndan al olmaz, el ocuundan oul olmaz.
Her eyin deeri vardr; yapaca i, kullanlaca yer ayrdr. Bir eyin yerine, ona
benziyor diye baka bir ey konulamaz. Szgelii, babasnn ocuu, z evlat yerini
tutmaz.
766- am sakz, oban armaan. Bkz. oban armaan am sakz.
767- anaa ne dorarsan kanda o kar.
Kii, kendisi iin nceden ne gibi hazrlklar yapmsa ileride onun veriminden
yararlanr.
768- anakta baln olsun, Yemen'den (Bagdat'tan) ar gelir. (Pekmez gibi maln olsun,
Antakya'dan sinek gelir).
Gzel mal olan kimse, mteri bulma kaygs ekmez. Reklam yapmasa bile en uzak
yerlerden istekliler kar. Kr. Satlk ziftin olsun...
769- aputluya al dman.
1) yi giyimlilerin giysilerinden kaza eksik olmaz.
2) Yoksullar varlkllardan bir eyler koparmaya alrlar.
770- ark arkla, sark sarkla.
Kii, kendi dzeyindeki kimselerle arkada olur.

771- ar iti ev (koyun) beklemez.
Babo gezmeye alanlar, disiplinli i yapmaya gelemezler.
772- atal kazk yere batmaz (gemez, aklmaz).
Birden ok kimsenin sz sahibi olduu i yrmez.
773- ay geerken at deitirilmez.
Bkz. Irmaktan geerken...
774- ekimeden pekiilmez.
Karlkl dnceler tartlmadan salam bir anlama ve uzlamaya varlamaz.
775- engi ls alg (daire, tef) ile kalkar.
Zevk ve safa iinde mr srm olan kimse en skntl gnlerinde bile elenceden
geri kalmaz.
776- eri bandakini satar.
1) Alm satmla para kazanan kii, iyi mteri bulursa -yalnz satmakta olduu
mal deil- bana giydii apkay bile satar.
2) Satc elinde ne varsa onu satar.
777- eri kz boncua aktr.
1) Bir kimse ne ile urayorsa, ocuu o eyi ok sever.
2) Ticaret adamlar, sattklar eyadan evdekileri yoksun brakrlar. oluk ocuk

bu eyann zlemini eker.
778- kacak kan damarda durmaz.
Bir eyi yitirmek kaderde varsa buna engel olunamaz.
779- k k eden naladr, i bitiren akedir.

Bkz. k k eden...
780- kmadk canda umut var(-dr). (kmadk candan umut kesilmez).
1) lmcl hastann can kncaya dein iyileeceinden umut kesilmez.
2) Elden gitti sandmz bir eyle ilgimiz bsbtn kesilmemise, gereken

abalar harcayarak onun elimizde kalmasn salayabileceimizi umabiliriz.
781- kmadk candan umut kesilmez.
Bkz. kmadk canda umut vardr.
182- ngrakl deve kaybolmaz.
Nerede olsa varln gsteren kii unutulmaz.
783- ra dibi karanlk olur. (ra dibine k vermez).
Bkz. Mum dibine k vermez.
784- iftinin ambar sabann ucundadr.
Bkz. Zahirenin ambar...
785- iftinin karnn yarmlar, krk tane gelecek yl km.
iftinin rn her yl bir afete urar. O da hep gelecek yla umut balar. Durum
bylece srp gider.
786- iftiye yamur, yolcuya kurak; cmlenin muradn verecek Hak.
Kullar Tanr'dan kendilerine gerek, olan eyleri isterler. Kimi kullarn istedikleri,
baka kullarn zararna yol aacak nitelikte olabilir. Kullarnn dileklerini kabul edecek
olan Tanr'dr. Hangisininki yerine gelmise Tanr byle uygun grm demektir.
787- ift edersen balanrsn, ba edersen elenirsin.
1) iftilik insan topraa balar. Baclk da i bandan uzaklamamay, orada

kalmay gerektirir.
2) Tmarn iyi yaparsan ban gzel olur. Bala uramak ise bir elencedir.
788- ift ile koyun, kalan oyun.
1) En salam i, iftilik ve koyun yetitiriciliidir.
Baka sanat ve mesleklerin nemi yoktur. Kr. Buday ile koyun...
2) En zor iftilik, tarla srlerek ve koyun beslenerek yaplan
iftiliktir. Arclk gibi, sebzecilik gibi iler elence gibidir.
789- inemeden yutulmaz. (Lokma inemeden yutulmaz).
almadan yaamak olmaz. En kolay i dahi emek harcamay gerektirir. Aza kadar
gelen nimetten yararlanmak iin bile inemek gibi bir alma ister.
790- ingene cier piirir, yemeden karnn(-) iirir.
Cimri, para harcamaktan o kadar korkar ki piirdii yemek bitmesin diye yemeden
doyduunu syler.
791- ingene adrnda musandra ne arar?
Yoksul ve her eyi derme atma olan kiide varlkllara zg ey bulunmaz.
792- ingene ingeneye atmadka kasnak boynuna gemez.
Baya kiilerin iyice kepaze olabilmeleri iin birbirlerine girmeleri gerekir.
793- ingeneye beylik vermiler, nce babasn asm (kesmi).
Ne oldum delisi soysuz kii, eline yetki geince, en yaknlarna ktlkler yapmakla
ie balar.
794- irkefe ta atma, stne srar.
Ktlk yapmak iin frsat arayan kiilerle atma; zararl kar, kirlenirsin.
795- ivi kar ama yeri kalr.

Bakasna yaptn bir fenal kaldrp gidersen bile kt izini, ansn gideremezsin.
796- ivi iviyi sker.
G bir ey, gl bir eyle yenilir.
797- ivisiz tahtay yel alr.
Bkz. Basksz tahtay...
798- oban armaan am sakz. (am sakz oban armaan).
Varlksz kiinin armaan kk bir ey olur.
799- obana verme kz, ya koyun gttrr ya kuzu. (Lafn az, uzu obana verme kz,
ya koyun gttrr ya kuzu).
1) Kzn isteyen kiinin ii, gc, tutumu ne ise kzn bunlarla ilgilendireceini
dn. Kararn ona gre ver.
2) nemli bir ii, inceliini anlamayan bir kimseye yaptrma. nk bu incelie

yakmayacak bir tutumla yapmaya kalkar.
800- obann gnl olursa (olunca) tekeden ya (st) karr.
Kendisinden i bitecek kii, isterse olamayacak gibi grnen ilere kar yol bulur.
801- obansz koyunu kurt kapar.
Koruyucusu, yneticisi bulunmayan kiiyi ve topluluu dman ezer.
802- ocua i, ardna sen d.
Bkz. ocua i buyuran...
803- ocua i buyuran, ardnca kendi gider. (ocuu ie sal, ardnca sen var).
(ocua i, ardna sen d). (Ua ie ko, sen de ardna d).
ocuk kendisine smarlanan ii beceremez. Onun iin arkasndan ii buyurann da

gitmesi gerekir.
804- ocuu ie sal, ardnca sen var.

805- ocuun bulunduu yerde kov (dedikodu, gybet) olmaz.
1) Kk ocuun bulunduu yerde bakasn ekitirme olmaz. nk herkes

ocukla urar, oyalanr. Hibir kimse dedikodu yapmaya vakit bulamaz.
2) Konuabilen ocuun bulunduu yerde de -ocuk bu szleri bakasna ulatrabilir

korkusuyla- kov olmaz.
806- ocuun yedii helal, giydii haram.
ocuun iyi beslenmesi iin ne kadar para harcansa yerindedir. nk bymesi,

gelimesi yemesine baldr. Ama pahal giysi ile donatlmas doru deildir. nk
ocuk giyecei hor kullanr; kirletir, yrtar. Giysi korunsa bile be alt ay sonra ocua
kk geldiinden kullanlamaz.
807- ocuk de kalka byr.
ocuk yrmeye balad srada sk sk der, alar. Anne, baba, ocuun can
yanyor diye zlmemelidir. Her ocuk byrken bu evrelerden geer.
808- ocuk seversen beikte, koca seversen dekte.
ocuu kucana almadan, beikte yatarken sev. Kocana kar olan sevgini de urada,
burada, bakalarnn yannda deil, dekte gster.
809- ocuktan al haberi.
1) Bykler bir konuyu ilerine geldii gibi anlatrlar. ocuk yalan dolan bilmez.
Her eyi olduu gibi anlatr. Onun iin haberin dorusu ocuktan alnr.
2) Gizli eyler ocuun yannda konuulursa ocuk bunlar renir ve gizlilik kavramn
bilmediinden, olduu gibi bakalarna syler. Kr.
Deliden al uslu haberi.
810- ou zarar, az karar.
Hangi ite olursa olsun arla gidilmemeli, karar denilen herkesin uygun grd
lde kalmaldr.
811- ok alma, souk alrsn.
Giritiiniz i iin gereinden ok para dkerseniz sonra bunun karln alamaz, ii

zararla kapatrsnz.
812- ok bilen (syleyen) ok yanlr.
nsan ne kadar ok ey bilirse bilsin, bilmedii daha oktur. ok bildiinden kendine

ok gvenen kii, bilmedii eylere de karr ve bunlarda yanlr.
813- ok el, ya yamaya ya yolmaya.
ok kimsenin katlmasyla iki i iyi baarlr: Yama, yolma (orakla deil, saplar
ekip kknden karma yoluyla ekin bime).
814- ok gezen ayaa bok bular.
Sakncal olup olmadn dnmeyerek nereye olsa giden ya da her alana burnunu
sokan kii, gnn birinde pimanlk duyaca bir duruma der. Kr. ok gezen tavuk,
ayanda...
815- ok gezen ok bilir.
ok gezen kii, gezdii yerlerde deiik eyler grr, renir. Eskiden bildiklerinin
zerine yeni bilgiler ekler. Kr. ok yaayan bilmez, ok gezen bilir.
816- ok gezen tavuk ayanda pis getirir.
1) Her yere girip kan kadnn ad lekelenir.
2) Gezip dolat yerlerde kt eyler de bulunan kii, kt huylar ve zararl

bilgiler edinerek yerine dner.
817- (ok) Havlayan kpek srmaz.
Karsndakini barp armakla korkutmaya alan kimse, eylemli bir saldrda

bulunmaz.
818- ok incelme, koparsn.
Bir i yaplrken gereinden ok titizlik gsterilirse baarl sonuca ulamak tehlikeye

der.
519- ok konuan ok yanlr.
ok konuan, szlerini denetlemeden, iyi dnmeden ortaya atacandan yanl

eyler syleyebilir.
Kr. ok sz yalansz ... olmaz., ok bilen ok yanlr.
820- ok koan abuk (ok, tez) yorulur.
Ne trl almada olursa olsun, ar aba gsteren abuk yorulaca iin sonucu
elde etmekte gecikir. Srekli alabilmek ve sonuca kavuabilmek iin harcanan
abann yormayacak lde olmas gerekir.
521- ok mal haramsz, ok laf yalansz olmaz.
Bkz. ok sz yalansz...
822- ok naz ak usandrr.
1) Baka eylerde olduu gibi nazlanmada da arya gidilmemelidir.
Ak, sevgilisi uruna btn skntlara katlanr ve onun nazn eker. Ama bu naz
ekilemeyecek lde ar olursa ak sevgilisinden sour.
2) nemli bir ii yalnz kendisi yapabilen kii bunu yapmak iin ok nazlanrsa o iin
kendisine yaptrlmasndan vazgeilir.
823- ok syleme arsz edersin, a brakma (parasz koyma, ok saklama) hrsz

(yzsz) edersin. (Yz verme arsz olur, az verme hrsz olur.)
Ynetimin altnda bulunan kimseye ikide birde unu yap, bunu yapma demekle iyi
sonu alnr sanma; onu arsz edersin. Yiyecek, para bakmndan skntya da drme.
nk hrszla itmi olursun. Kr. Acndrrsan arsz olur, acktrrsan...
824- ok sz (laf) yalansz, ok para (mal) haramsz olmaz.
ok konuann szleri arasnda herhalde yalan bulunur; bol kazancn iinde yasad
elde edilmi para bulunduu gibi.
825- ok yaayan (okuyan) bilmez, ok gezen bilir.

ok gezen, ok yer gren, ok ey renir. ok yaayan, ok okuyan onun bildiklerini
bilmez.
826- me tutan elim olsun, ocaklkta yerim olsun.
Herkes i banda bulunarak sz sahibi olmak ister.
827- mleki suyu saksdan ier.
1) Kii, ancak elindeki olanaklardan yararlanarak iini grebilir.
2) Kii, yaayn sanat ile salar.
828- mlek demi: Dibim altn, kak demi: Girdim ktm.
Bkz. Tencere demi...
829- mlek taa dokunursa vay mlein haline.
Bkz. Ta mlee arparsa...
834- rein by, hamurun (unu) oundan olur.
Bkz. Ekmein by, hamurun...
831- ubuk krlr, t der; ktk krlr, kt der.
Kk apta i yapanlarn urayaca zarar kk;
byk apta i yapanlarn urayaca zarar byk
olur. Ancak zararn arl, iki durumda da eittir.
832- uhay frayla, kadifeyi elle.
Kimi kiilere sert, kimi kiilere yumuak davranmak gerekir; durumlarna gre.
833- ul iinde arslan yatar.
Bir kimsenin deeri, klk kyafeti ile deil, kiiliindeki cevherle llr.
834- rk (bitli, kurtlu) baklann kr alcs olur.

Bkz. Bitli baklann...
835- rk tahta ivi tutmaz.
Aslnda ie yaramaz olan, ya da sonradan o duruma gelmi bulunan eyi, ne denli

urasanz ie yarar duruma getiremezsiniz.
:::::::::::::
-D-
836- Dadandrma kara gelin, dadanrsa yine gelir.
Srnak kiiye ok yz vermeye gelmez, yz bulursa sizi bktrr.
837- Da adam, hasta eder sa adam.
Grgsz kiiye haber anlatmak ok gtr.
838- Da bana harman yapma, savurursun yel iin, sel nne deirmen yapma,
trsn sel iin.
Yapacan iyi bir ii, kimi etkenlerle ziyan olacak kadar, sonunu hesaplamadan
yapma.
839- Da bana k gelir, insann bana i gelir.
Da banda kn nasl frtna eksik olmazsa kiinin yaamnda da ypratc olaylar

ylece eksik olmaz.
840- Da bandan duman eksik olmaz.
Byk adamlarn, byk i yapanlarn her zaman zntleri, skntlar vardr.
841- Dada ban var, yreinde dan var. (Her kimin ba var, yreinde da var).
(Kimin ki ba var, yreinde da var).
1) Ba, bahesi olan kimse, bunlar afetlerden zarar grecek diye srekli bir
korku iindedir.
2) Ba olan kimse, da gibi dayanam var diye gven iindedir.

3) Gurbette bir yakn olann yrei szlar durur.
842- Dada gez; belde gez insaf elden brakma.
Ekya dahi olsan insafl ol. Kr. slamn art be, altncs insaf demiler.
843- Da daa kavumaz, insan insana kavuur.
nsanlar, dalar gibi yerlerinden kmldamayan canszlar deildir. Dostlar, tanlar

birbirlerinden ne denli uzak dm olurlarsa olsunlar ve bulumalar ne denli
glemi bulunursa bulunsun, gnn birinde kavuabilirler.
844- Da da (da ta) stne olur, ev ev stne olmaz.
Bir da kaldrp teki dan stne koyabilir misiniz? Buna are bulunaca
dnlebilir de bir ev halknn btn arlyla baka bir aileye yk olarak uzun sre
yaayabilecei dnlemez. Bu ailenin btesi byle bir arl tayamayaca gibi,
iki aile arasnda eit eit anlamazlklar kar. Kr. El el stnde olur...
845- Dadaki kekliin bini bir paraya.
Ele gemeyen, yararlanlamayan gzel eyin hi deeri yoktur. Kr. Denizdeki

baln...
846- Dalar ssz sanma, krleri gzsz sanma.
evresi ile ilikisi yok sanlan kii ve nesnelerin ilikilerle ykl olduu
unutulmamaldr.
847- Da ne kadar yce olsa yol stnden aar.
1) Her yce kiiden daha yetkili kii, en nemli makamn bir denetleme yntemi
vardr.
2) Yenilmesi olanaksz gibi grnen zorluklarn da zm yolu vardr.
848- Da yrmezse abdal yrr.
Byklk taslayan birinden bitecek bir iimiz varsa ve o, bizimle ilgilenmiyorsa, biz
onun ayana gidip iimizi grmeliyiz.
849- Damdaki iti avluya srtma.

Senden uzak olan bir erlinin sana yaklap ktln bulatrmasna yol aacak
davrantan sakn.
850- Damdan den, damdan denin halini bilir.
yi bir, durumda iken kt bir duruma den kimse, bana ayn hal gelen kimsenin
derdini iyi anlar. Kr. Hal halin yoldadr.
851- Damlaya damlaya gl olur. (Aka aka sel olur).
Kk eyler birike birike byk varlk oluur. Kk eylerin nemini biliniz,

onlar arur etmeyiniz. Kr. ...Her ok azdan olur.
852- Dam yanarsa sanda beraber yanar.
1) Byk bir ykm olunca zararllar da mahvolur ya!
2) Suluyu cezalandrmak iin kullanlan kapsaml eylem, susuzlara da

uygulanm olur.
853- Danan da am, danmayan(-n) yolu am.
Bilmedii eyi bilene soran, en g ilerin altndan kalkar. Sormayan, glker

iinde yuvarlanr gider. Kr. Soran yanlmam.
854- Dar unundan baklava, incir aacndan oklava olmaz.
Kt gerele iyi bir ey yaplamaz. Yetersiz kiiden iyi i beklenemez.
855- Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun. (Davacs kad olann yardmcs
Allah olsun).
Seni yarglayacak kii, senden davac olan kii ise kukusuz kendisini hakl karacak
ve sana ar ceza verecektir. Kr. Kad ekmeini karnca bile yemez.
856- Davetsiz gelen (giden) deksiz oturur.
Bir yere arlmadan giden kimse, arlanmasn beklememelidir. Kr. arlan yere
erinme...
857- Davul dengi dengine diye alar.

Davulun sesine dikkat ediniz, hangi sze benziyor: Dengi dengine, dengi dengineye
deil mi? Sanki birlikte yaayacak kimselerin, evleneceklerin birbirlerine denk olmas
gerektii, herkese davulla duyurulmaktadr.
858- Davulun sesi uzaktan ho gelir.
yle durumlar vardr ki iinde yaayan kimseyi rahatsz eder; uzaktan bakan ise ona
imrenir.
859- Dayak cennetten kmtr.
Dayak kutsal bir eitim aracdr. Dokunduu bedeni; su, gnah ilemez duruma
getirir.
860- Dayak isteyen kei obann deneine srnr.
Bkz. Eceli gelen it...
861- Dayank kze oha! neymi?
Grevini eksiksiz yapan kiiye iyi al demeye gerek var m?
862- Dazlayan (kusur bulup beenmemek.) daza der, kel bal kza der.
Alaca eyi semekte titizlik gsteren kimse, ok kez istemedii, beenmedii bir
eye der.
863- Deirmende doan san gk grltsnden korkmaz.
Kavga, dv iinde yetimi olan kii korkutucu szlere aldrmaz.
864- Deirmenden gelenden poaa umarlar.
Baka bir yerden gelen kimseden, geldii yerle ilgili, kk de olsa, bir armaan
beklenir.
865- Deirmene gelen nbet bekler.
Bir eyden birok kimse yararlanacaksa, herkes geli srasyla iini grmek zere
beklemelidir.
866- Deirmen iki tatan, muhabbet iki batan.

Kar koca gibi, i orta gibi birlikte yaayacak, birlikte i grecek kimseler arasnda
karlkl sevgi bulunmaldr. Biri tekini sever de o, berikini sevmezse dirlik, dzen
olmaz. Kurulan birlik sarslr.
867- Deirmi yurt tutmaya deirmi gt ister.
Bir yerde, bir ite tutunup baar kazanabilmek iin ylmadan almak gerektir.
868- Deme bana, demeyim sana.
Kendisine zarar verilmemesini isteyen kii, bakasna zarar vermemelidir.
869- Deme (dokunma) sarhoa, yklana kadar gitsin. (Sarhoa dokunma, kendi
yklsn).
Kendi akln beenip bakasn dinlemeyen kimseyi gittii yanl yoldan dndrmeye
kalkmayn. Brakn cezasn eksin.
870- Deh! denmi dnyay, ! diye sen mi durduracaksn?
Yryn kendi dzenine gre srdrmekte olan dnyann ktlklerine kimse

engel olamaz.
871- Deli arlanmaz soyu (sahibi) arlanr.
Densizce, delice i yapanlar, yaptklarndan utanacak durumda deillerdir. Ama

ailesi, yaknlar onlarn davranlarndan znt duyarlar, utanrlar.
872- Deli deli akan, bura bura tkarlar.
Ar ve lsz davranlara kar nleyici, sert nlemler alnr.
873- Deli deliden holanr, imam lden.
Kii, kendisine benzeyen kimseden, ya da yarar salayabilecei eyden ve kiiden

holanr.
874- Deli deliyi grnce deneini (oman) saklar (gizler).
Saldrgan kimse, kendisi gibi birine saldrmaktan ekinir.
875- Deliden al uslu haberi.

Deli sr saklamasn bilmez. Grdn, bildiini olduu gibi syler. Bundan dolay
-zaman olur ki- haberin dorusu ondan alnr. Kr. ocuktan al haberi.
876- Deli dostun olacana akll dmann olsun. Bkz. Akll dman, aklsz
dosttan...
877- Deli ile kma yola, bana getirir bela.
Deli, kendisiyle arkadahk edenin bana eit eit dert aar.
878- Deli kz dn etmi, kendi ba sedire gemi.
Densiz, budala ev sahibi, konuklarndan ok kendini arlanacak konuk yerine koyar.
879- Delikli ta (boncuk) yerde kalmaz (deli kz evde kalmaz).
Bilgili, becerikli kii bota braklmaz. Her halde bir i bana getirilir. Kr. Yap
ta...
880- Delilsiz cennete bile girilmez.
Kiiye, bir yere yanlmadan gidebilmesi iin olduu gibi, istedii eyi elde
edebilmesi iin de yol gsteren gerektir. Kr. Sebepsiz ku...
881- Deliye bal tattrmlar, arda katran brakmam.
Akl kt kii, bir kez houna gitmi olan eye benzettii nesneyi, gerekten ona
benzemese de, elde etmeye can atar.
882- Deliye geit yoklatrlar.
Yaplacak bir ite tehlike olasl varsa ilk giriim iin saf kiiler ne srlr.
883- Deliye (gre) her gn bayram.
Hibir eyle balants olmayan, hibir eyi kendine dert edinmeyen, istedii yerde
dolap diledii ii yapan delinin btn gnleri bayram zgrl ve enlii iinde
geer. Delinin bu babo yaayn uygulamaya zenenler iin de sylenecek ey
budur.
884- Deliye ta atma, ban yarar (bana ta yadrr).

Davranlarnda denge bulunmayan kimseye dokunma. Sonra sana yle lgnca
saldrr ki yaptna piman olursun.
885- Demircinin can demirden berk gerek.
G bir i yapmak isteyen kiide bu gl yenecek azim, sebat bulunmaldr.
886- Demir slanmaz, deli uslanmaz.
Her nesnenin, her kiinin deitirilemeyen bir nitelii vardr: Demir su iine atlsa
suyu ekip yumuamaz. lgn yaratlm olan kii de, ne denli uralsa, delice
davranlarn brakamaz.
887- Demiri tavnda dvmeli.
Bkz. Demir tavnda dilber anda.
888- Demir nemden, insan gamdan rr. (Duvar nem, insan gam ykar).
Nem demiri nasl paslandrr, rtrse gam da insam ylece ypratr, harap eder.
889- Demir tavnda, dilber anda. (Demiri tavnda dvmeli). (Demir tavnda
dvlr).
Her iin yaplmas iin en uygun olan bir zaman, bir durum vardr. Demir atete snp
kzard zaman yumuar, dvlp biimlendirilir. Gzeller de taze, krpe iken sevilir,
evlendirilir.
890- Demir tavnda dvlr.
Bkz. Demir tavnda, dilber anda.
891- Dene altn mihenk tanda, dene insan bir banda.
Altnn ayar mihenk tanda belli olduu gibi insann deeri de yapt ite gsterdii
baar derecesi ile llr.
892- Denenmii denemek ahmaklktr.
Baarszlk, tembellii daha nceki denemelerle anlalm olan kiiye belki baarr
diye yeni grev vermek, akllca bir davran deildir.
893- Deniz bal olmu, fukara kak bulamam.
Her yanda bol kazan ve nimet dolu olsa, yararlanma olana bulunmayanlar iin
neye yarar!
894- Deniz dalgasz olmaz, gnl sevdasz olmaz.
Her denizde az ok dalga bulunduu gibi her gnlde de bir sevda vardr.
895- Deniz dalgasz olmaz, kap halkasz.
Her nesnenin kendisine zg nitelikleri, kendisinden ayrlmayan zellikleri vardr.
896- Denizdeki baln (pazar) pazarl olmaz. (Bini bir paraya).
Daha ele gememi olan, birok glkler yenildikten sonra ele geirilebilecei
umulan nesnenin alm, satm zerine konuulmaz. Konuulursa yok pahasna bir sat
yaplr.
897- Denize den ylana (yosuna) sarlr.
ok byk bir tehlike iinde bulunan kimse, kendisine yardm etmesi olana
bulunmayan, dahas tehlikeli olan eylerden bile yardm umar.
898- Deniz kenarnda dalga eksik olmaz.
inde eitli olaylar gemesi doal olan ortamda kukusuz zaman zaman sert
atmalar, tartmalar kacaktr.
899- -Deniz yanar m? -Belki.
Bu dnyada olamaz sanlan iler olabilir.
900- Densiz deve kuyruu, deh! demeden sallanr.
Densiz kii, hi gerei yokken kendisini ilgilendirmeyen ilere burnunu sokar.
901- Derdini sylemeyen (saklayan) derman bulamaz.
Bizim zm yolunu bulamadmz birok glklere bakalar zm bulabilirler.

Ancak skntmzn ne olduunu kimseye sylemezsek bunun giderilmesi yolunu gsteren
bulunmaz. Derdimize derman bulabilmek iin onu, bize yardm dokunabilecek
kimselere sylemeliyiz.
902- Derdin yoksa sylen, borcun yoksa evlen.
Derdi olmayan kimse, nemsiz eyleri kendine dert edinir, sylenir. Herkes de onu
derdi var sanr. Borcu olmayan kimse de evlenirken birok eyler satn almak zorunda
kalr; bor altna girer.
903- Dereden geerken at deitirilmez.
Bkz. Irmaktan geerken...
904- Derede tarla sel iin, tepede harman yel iin.
Elden karmak istemediimiz eyi, tehlikeli olduu ak bulunan durumlardan uzak

tutmaya almalyz. Kr. Da bana harman...
905- Dereyi, tepeyi sel bilir; iyiyi kty el bilir.
Doa yasasna gre sel nasl dereden atar, tepeye kamazsa kamu da insanlarn
iyisini, ktsn ylece ayrt eder.
906- Derin su yava akar.
Bilgili, dengeli kii, bir konuda karar vermek ve eyleme gemek iin ivmez; uzun
uzun dnr.
907- Dert alatr, ak syletir.
Derdi olan ac eker, alar; aresizliine zlr, alar. Aka den kimsenin ise
iinde duygular, tutkular kaynamaktadr. Bunlar da vurup ferahlamak istei onu
durmadan syletir.
908- Dert bir olayd alamak kolayd.
Bir tek derdi olan kii alar. Ama derdi birden ok olana alamak da yetmez.
909- Dert, ekene gredir.
Herkesin derdi vardr. Bir derdin arl, hafiflii de ona urayan kiinin etkilenme
derecesiyle llr. Bir kimse iin byk olan bir dert, baka bir kimse iin kktr,
belki de hi sorun deildir.
910- Dert Deli Ahmet'in banda.
Herkes bir yolunu bulup sorumluluktan kurtulur. Sorumluluk kimsesizin stnde olur.
Kr. Yrtlan Deli Ahmet'in yakas.
911- Dert gezmi, derman beraber gezmi.
Herkesin derdi, sknts vardr. Ama bunlarn areleri de vardr. nsan derdi ekip
durmamal; areye bavurmay ihmal etmemelidir.
912- Dert gider amma yeri bo kalmaz. (Dert gitmez, deiir).
nsan her zaman dert iindedir. Bir dertten kurtulsa baka bir derde der.
913- Dert gitmez, deiir.
Bkz. Dert gider amma yeri bo kalmaz.
914- Dertsiz ba, bostan korkuluunda.
Can tayan ba dertsiz olmaz. Dertsiz balar ancak can olmayan balardr. Bostan
korkuluu gibi. Bkz. Dertsiz ba terkide gerek...
915- Dertsiz ba, mezara (mezarda) ta.
nsan ba, ancak mezara girdii zaman dertten kurtulur. Mezar tayla temsil edilen
ba da dertsizdir.
Kr. Dertsiz ba terkide gerek.
916- Dertsiz ba (kul) olmaz.
Herkesin az, ok derdi vardr. Derdi olmayan kimse yoktur. Kr. Dertsiz ba terkide
gerek.
917- Dertsiz ba terkide gerek.
Yaayp da dertsiz olan kimse yoktur. Bir ban dertten kurtulabilmesi iin, kesilen
dman kellesi gibi, terki heybesine konulmu olmas gerekir. Yani bir ba, ancak
ldkten sonra dertten kurtulabilir. Kr. Arsz ba mezarda gerek, Rahat ararsan
mezarda, Dertsiz ba olmaz.
918- Dertsiz bir kabak varm, onun da ban kesip iini oymular.
Kesin olarak bilinmelidir ki dertsiz sanlan kiilerin de dertleri vardr.
919- Dervi dervii tekkede (hac hacy Mekke'de) bulur.
Bkz. Hac hacy Mekke'de...
920- Dervie Badat'ta pilav var demiler. Yalan deilse rak deil demi.
Bkz. Aka Badat uzak deil.
921- Derviin fikri ne ise zikri de odur.
nsan, kafasnn iindeki dnce ne ise konumasnda onu dile getirir.
922- Dervilik olayd ta ile hrka, ben de alrdm otuza krka.
nemli bir dzeye ulamak grnte benzemekle gerekleebilseydi, herkes kolayca

bu dzeye ulard.
923- Dervi tekkede, hac Mekke'de bulunur.
Herkes kendisine yakan ve urat ile ilgili yerde bulunur.
924- Destursuz baa girilmez (gireni sopa ile kovarlar) (girenin yedii sopay Mevla
bilir).
zin alnarak yaplmas gereken bir ii izin almadan yapan, bunun cezasn grr.
925- Deve bir akeye (gtr, hani ake), deve bin akeye (getir, hani deve).
nsan, paras yoksa, almak istedii eyi yok pahasna da satsalar alamaz. Paras
varsa, deerinden kat kat fazlasn da isteseler onu satn alr.
926- Deve boynuz ararken kulaktan olmu.
Elindeki ile yetinmeyip daha ounu isteyen, elindekini de yitirir.
927- Deve byktr amma beini bir eek yeder. (Eek kktr amma dokuz deveyi
yeder).
Szde byk olmakla akl byk olmaz. Byk grnllerin bir araya gelmesi de
akl oaltmaz.
Bir akll, birok kt aklly arkasndan srkler.
928- Deveci ile konuan (gren) kapsn byk aar (amal).
Byk ve zengin kimselerle dp kalkan kii, kendi yaayn onlarnkine uydurmak

ve onlar konuklayabilecek bir dzen kurmak zorundadr.
929- Deveden byk fil var.
Hibir kimse grevinin bykl ve yetkisinin genilii ile vnmemelidir. nk

ondan stn de vardr.
930- Deve deve yerine ker.
Yitirilen deerli kimsenin, elden kan deerli eyin yeri bo kalmaz, yenisi gelir.
Kr. Deve yerine deve ker.
931- Deve Kabe'ye gitmekle hac olmaz.
Gerekli niteliklerden yoksun olan kii, biimsel eylemlerle kiiliine deer

kazandramaz. Nesneler ve olaylar da byledir.
932- Devenin derisi (yn, silkintisi) eee yk olur.
1) Zengin ne denli yoksul dse, yoksula gre varlkldr.
2) Saygn kimsenin en deersiz kalntsn sradan kiiler bata tarlar.
933- Deveye bindikten sonra al ardna gizlenilmez.
Herkesin gz nndeki byk bir olay yle byle yorumlarla gizlemeye almak
botur.
934- Deveye bur gerek olursa boynunu uzatr.
Kii kendisine gerek olan eyi elde etmek iin yorgunlua katlanmaldr.
935- Deveye inii mi seversin, yokuu mu? demiler; dz yere mi (dze kran m)
girdi? demi.
Bir ii kolay, skntsz yapmak varken, ileri ya da geri ynde ar ve zor eyleme ba
vurmak doru bir tutum deildir.
936- Deve yerine deve ker.
Deerli bir kimseden boalan yeri ancak o deerde baka bir kimse doldurabilir. Kr.
Deve deve yerine ker.
937- Deveyi yardan uuran (atan) bir tutam ottur.
Kk bir kar peinde komak, kimi zaman kiinin ykmna yol aar.
938- Deveyi yk deil zelber ykar.
nemli bir grev yapmakta olan kimseden ufak tefek birok i yapmas da istenirse,
nemli iin yaplmas tehlikeye der. (Zelber: Yk stne atlan teberi).
939- Devlet adama ayayla gelmez.
Zenginlik ve talih kiiyi kendiliinden gelip bulmaz. alp abalamakla elde edilir.
940- Devletin mal deniz, yemeyen domuz.
Devlete hyanet etmeyi alkanlk durumuna getirenlere gre devletin bitmez

tkenmez mal vardr.
Yolunu bulup ondan armayan budaladr.
941- Devletli gz perdeli olur.
Devlet adam, lkenin birok eksiklerini, yneticilerin birok yolsuzluklarn grmez.

Zengin, ii yolunda kimse de yoksullarn halinden anlamaz.
942- Devletli ile deli bildiini iler.
Yksek rtbeliler, deliler, kimsenin szn dinlemez, akllarna geleni yaparlar.
943- Devletlinin karn gen gerek.
Kamu ilerini ya da bir topluluu yneten kii, geni yrekli, hogrl olmaldr.
944- Devletli yann kasa yoksul para verecek sanr.
Bir isteinin yerine getirilmesini ilgililerden bekleyen kimse, onlarn bu ile ilikisi
bulunmayan davranlarn, isteini karlamak iin yaplyor diye yorumlar.
945- Devletliye dokun ge, fukaradan sakn ge.
Zenginle, az da olsa bir ilikin bulunsun; belki yararlanrsn. Ama yoksula yaklama;
o senden yararlanmak ister.
946- Devlet oul, mal tahl, mlk deirmen.
En byk mutluluk ve zenginlik, oul sahibi olmak; en gerekli mal, tahl; en deerli
mlk, deirmendir.
947- Dibi grnmeyen sudan geme (tastan su ime).
Her ynn iyice renmediin ie girime.
948- Diken batt yerden kar.
Zarar hangi ynden geldi ise o ynden giderilir.
949- Dikensiz gl olmaz. (Gl dikensiz olmaz).
Her gzel eyin hoa gitmeyen yn de bulunur. Gzel eyi elde etmek isteyen ya da
elde eden kimse bunun gerektirdii rahatsz edici eyleri de ho grmelidir. Kr. Gl
seven...
950- Dilden gelen elden gelse, her fukara padiah olur.
Kii her sylediini yapamaz. Her dilediini elde edemez.
951- Dil ebsem(susmak) (olsa) ba esen(sorunsuz) (-dir).
Kii dilini tutar, her eyi sylemezse, ban belaya sokmam olur, rahat eder.
952- Dile gelen ele gelir.
nsanlar, u ii yle yapacaz diye syleye sleye dediklerini gerekletirirler.
953- Dilenci bir olsa ekerle beslenir.

Yardm bekleyen bir tane olsa, umduundan ar eyler verilerek sevindirilir. Ama
bunlar ok olduundan hepsine bu cmertlikle yardm yaplamaz.
954- Dilenci dilenciyi istemez; ev sahibi ikisini de.
Bir kimseden yardm isteyen kii -kendisine yaplacak yardm aksar diye- baka
birinin de ayn kiiden yardm istemesinden holanmaz. Yardm yapmas beklenen kii
ise ikisinden de holanmaz.
955- Dilenci ksm, ksmetini kesmi.
Bir yerden yardm bekleyen kii, ya verileni beenmez ya da verenle bozuursa,

yardmdan kendi eylemiyle yoksun kalr.
956- Dilencinin torbas dolmaz.
undan bundan yardm isteyerek geinme yolunu tutmu olanlarn istei bitmez.
Bunlar verilenlerle doymazlar, baka eyler de isterler.
957- Dilenciye borlu olma, ya dnde ister; ya bayramda.
karn aramaktan baka bir ey dnmeyen kimse ile iliki kurma. nk kendi
kar iin elalem iinde senin onurunu krmaktan ekinmez.
958- Dilim seni dilim dilim dileyim, bama geleni senden bileyim.
Dilini tutmamas yznden bana i aan kii pimanlk duyar ve dilim dilinseydi de
syleyemez olsaydm der.
959- Dilim seni, dilim seni; dilim dilim dilem seni.
Bkz. Dilim seni dilim dilim dileyim; bama geleni senden bileyim.
960- Dilin cirmri kk, crm byk.
Dil kk bir nesnedir, ama byk su iler. Syledii kt szlerle kiinin ban
belaya sokar.
961- Dilin kemii yok.
Dil her yana dnebilir; nce sylediini sonra baka biimlere sokabilir; tam tersine
evirebilir.
962- Dilsizin dilinden anas (sahibi) anlar.
Bakalarnn kolay kolay anlayamadklar eyi, her gn onunla uraan kimse ok

kolay anlar.
963- Dil yrein kepesidir.
Kii, iinde ne varsa, ne duyuyor, ne dnyorsa onu ortaya karr.
964- Dinsizin hakkndan imansz gelir.
Acmas olmayan kiiyi, kendisinden daha acmasz biri yola getirir.
965- Dirlik nerde, devlet orda.
Dirlik iindeki toplum mutlu olur.
966- Dii kpek kuyruunu sallamaynca, erkek kpek ardna dmez. (Dii
yalanmazsa, erkek dolanmaz).
Kadn istek gstermese, yz vermese, erkek onun peine dmez.
967- Dii yalanmazsa erkek dolanmaz.
Bkz. Dii kpek kuyruunu...
968- Doan anas olma, douran anas ol.
Bir ocuk, annesinin deerini, ancak kendisi de ocuk sahibi olduktan sonra bilir;
daha nce gerei gibi bilmez.
969- Domadk ocua don (kaftan) biilmez.
Ele geecei, ortaya kaca daha belli olmayan ey iin nceden hazrlk yapmak
doru deildir.
970- Doruluk dost kaps.
Doru olan kiiyi herkes dost bilir. Herkes ona koar.
971- Doruluk minarede kalm (onun da ii eri).

Dnyada doru kimse kalmamtr. Doru sandmz binde bir kii de iinden
eridir; dtan grnd gibi deildir.
972- Dorunun yardmcs Allah'tr.
lerinde doruluktan ayrlmayan kiiye Tanr her zaman yardm eder.
973- Doru syleyeni dokuz kyden kovarlar.
1) Zamanmzda ahlak yle bozuldu ki herkes kar peinde, herkes iki yzl.
Onun iin kimin karna dokunursa dokunsun szn esirgemeyen, hatr gnl
demeyerek doruyu syleyen kiiyi kimse sevmez. Herkes onu yanndan
uzaklatrr.
2) Herkesin kusurunu yzne kar syleyen ve karclardan szn esirgemeyen kii,

krd, zd kimselerce sevilmez. Nereye gitse bu gibi kimseler kendisine yz
vermezler.
974- Doru syleyenin bir aya zengide gerek.
Doru szl olan kii, bulunduu yerden ayrlmaya hazr olmaldr. nk

sevilmeyen, istenmeyen kii olacak, orada barnamayacaktr.
975- Doru syleyenin tepesi delik olur.
Szm bir kimseye dokunur mu diye dnmeyerek doruyu syleyen kii ok

dman kazanr. Bunlar vura vura onun tepesini delerler.
976- Doru (hak) sz (azdan) acdr (ac gelir).
Kusurlar, yanllar, dzensizlikleri, yolsuzluklar, ktlkleri... btn plaklyla

ortaya koyan ve eletiren sz, bu ileri yapanlara ok ac gelir. Kr. Dost ac syler.
977- Doru sz katarndan belli olur.
Bir szn doru olup olmad geliinden, tutarl olup olmamasndan anlalr.
978- Doru sz yemin istemez.
Yemin, yalan olduu dnlebilen szn doruluuna inandrmak iindir. Szn

doruluunda kuku yoksa yemine gereklik yoktur.
979- Douran avrat Azrail'i yenmi.
Yeni doan ocuklarda lm ok olur. Kadn bir, iki ocuk dourur. Bakarsnz ki
bunlar Azrail alp gtryor. Ama kadn ylmaz, dourmaya devam ederse, Azrail'in
alamayacaklarn da dnyaya getirir. Bylece onu yenmi olur.
980- Dokunma (deme) sarhoa, yklana kadar gitsin.
Bkz. Deme sarhoa...
981- Dokuz at bir kaza balanmaz.
1) Bir iin bana, tannm kiilii bulunan birok kimse birden getirilmemelidir.
nk anlaamazlar; birbirlerine saldrrlar.
2) Birok azl, zayf bir gvenlik nlemi ile zaptedilemez.
982- Dokuz kee, su gee; bir deri, souk geri.
Kii, dokuz kat keeye brnse yine yamurun slatmasndan kurtulamaz. Bir deri
giysi ise kiiyi souktan korur.
983- Dokuz (iki) l, bir bi.
Bkz. ki l bir bi.
984- Dolu kpn sesi kmaz.
Bkz. Bo f ok langrdar.
985- Domuzdan toklu(koyun yavrusu) domaz.
Kt huylu kimsenin ocuu melek huylu olamaz.
986- Domuz derisi(-nden) post olmaz, eski dman dost olmaz.
Domuzun her eyi, slam dinine gre pistir; dkdan farkszdr; temizlenemez. Byle
bir hayvann derisi zerinde ne namaz klnabilir, ne de oturulabilir. Eski dman da
buna benzer. Ne denli yaknlk gsterirse gstersin, inanmaynz, dost olmaz.
987- Domuzun kuyruunu kes yine domuz.

Yaradltan kt olan kiinin u, bu ynn dzeltseniz de mayasndaki bozukluu
gideremezsiniz.
988- Donsuzun gnlnden dokuz top bez geer.
Bir eyden yoksun olan kiinin gnlnden hep o eyden edinmek, hem de bol bol
edinmek geer.
989- Dost ac syler.
Kusurumuzu grenler, canmz sklmasn diye doruyu sylemeye ekinirler. Ama

yakn dostlar, dzeltmemiz iin onu sylemeyi bor bilirler. Yine de doru sz bize ac
gelir. Kr. Doru sz acdr.
990- Dost baa bakar, dman ayaa.
Dosta kar da, dmana kar da gzel giyinmek gerektir. nk dost, ykselmesini
grmek istedii bamza; dman, kaymasn bekledii ayamza bakar.
991- Dost (yar) beni ansn bir koz ile, o da rk ksn.
Bkz. An beni bir kozla...
992- Dost bin ise azdr, dman bir ise oktur.
Dostlarn olabildiince oalt. Dmanlarn olabildiince azalt.
993- Dost dostun aybn yzne syler.
Gerek dostumuz aybmz yzmze kar syler. Bu bizi uyarmaya, kusurumuzu

dzeltmemize yarar. Aybmz arkamzdan, bakasna syleyen kovculuk etmi olur.
Dost olan bunu yapmaz.
994- Dost dostun eerlenmi atdr.
Gerek dost, arkadann skk zamannda yardmna komaya hazr durumdadr.
995- Dost evinde ban bala, dman evinde trnan kes.
Ba balamak, sslenmek, dost evinde yaplmaya yakr temiz, nee artran bir itir.
Oda iinde trnak kesmek ise kirli ve dirlik bozan bir itir. (Halk inanna gre, kesilen
trnak ev iine srarsa, ev halk ile trnak kesen arasnda dmanlk balar.)
996- Dost iin lmeli, dman iin dirilmeli.
Dost iin her trl zveride bulunmal, ama dmana btn gcmzle kar
koymalyz.
997- Dost (akraba) ile ye, i, alveri etme.
Alverite iki taraf kendi karn dnr. Bundan dolay iki dost arasndaki
aliveri, dostluu bozucu bir etken olabilir. yle ise dostluklarn srdrmek isteyenler
birbirleriyle alverite bulunmamaldrlar.
998- Dost (iyi dost) kara gnde belli olur.
Sevinli, mutlu gnlerinde bir kii ile dostluk ilikisi kuranlar ok olur. nk
mutlulua katlmak ho bir eydir. Kara gnnde bir kii ile dost kalmak ise, znty
paylamay, onu gidermek iin birtakm zveride bulunmay gerektirir. te buna
katlanan, gerekten dost olduunu gsterir.
999- Dostluk baka, alveri baka.
ki kii arasndaki dostluk; alverite birinin tekine zveride bulunmasn

gerektirmez. Kr. Dostluk kantarla...
1000- Dostluk daca, hesap klca.
Bkz. Dostluk kantarla, hesap miskalle.
1001- Dostluk kantarla, hesap (ahveri) miskalle (kk bir arlk birimi imdiki
gram gibi).
ok yakn dostlar arasnda alacak, verecek hesab olursa, bu bir zveri konusu
yaplmamal; hesap santimi santimine grlmelidir. Kr. Dostluk baka alveri baka.
1002- Dostun altt ta ba yarmaz.
Dostumuzun bizi hrpalamas, gcmze gitmez. nk bunun iyi niyetle ve iyiliimiz

iin yapldn biliriz.
1003- Dostun ndu cehennem odundan beterdir.
Dostumuzdan grdmz iyiliklere kar bir eyler yapma borcumuzu demedike

iimiz rahat etmez.
1004- Dostunu verken yerecek yer brak.
nsan dostunu sever ve ver. Ancak gnn birinde dostun ekilemeyecek bir durumu
belirir; dostluk bozulabilir. O zaman insan eski vmelerinde yanlm olduunu anlar.
Bu nedenle dostlar vlrken ihtiyatl bir dil kullanlmaldr.
1005- Dkme su ile deirmen dnmez.
Bkz. Tama su ile deirmen dnmez.
1006- Drt atann drd de hak.
Kar ve koca, kaynana ve kaynbabalarn z ana ve babalarndan ayr grmemeli,

onlara da ayn ilgi ve saygy gstermelidir.
1007- Dven kznn az balanmaz.
Bkz. Bal tutan parman yalar.
1008- Dumansz baca olmaz, kahrsz koca olmaz.
Duman olmayan baca olmad gibi karsna sknt vermeyen koca da olmaz.
1889- Dut kurusu ile yar sevilmez.
Ancak byk zverilerle elde edilebilecek gzel bir ey, zveride bulunulmadan ele
geirilemez. Kr. Bo torba ile at tutulmaz.
1010- Dut yapra at, soyun; dkt giyin.
Dut aac yapraklannca souklar gemi olur; kn giyilen kaln giysiler

karlmaldr. Dut aac yapran dkt zaman souklar balam olur; k
giysilerini giyinmek gerektir.
1011- Duvarn beri yz beri, te yz te.
Hsmlar, dostlar, ne denli yakn yerde otururlarsa otursunlar, birbirlerinin zel

yaantsn bilmezler ve buna karmazlar.
1012- Duvar nem, insan gam ykar.
Bkz. Demir nemden, insan gamdan rr.

1013- Duvarn kula var, gzn de unutma.
Sr olarak sylenen sz, gizli yaplan i, drt duvar arasnda kalmaz. Gizli sz
duyulur, gizli i de grlm gibi yaylr.
1014- Dn ayla dost arlanmaz.
Arlamann deeri, zel olarak hazrlanmasnda, bir zveride bulunulmasndadr.

Onun iin orta mal, gerek ikram konusu olmaz.
1015- Dnde Fatmac kim bilir?
Onun gibi pek ok kiinin katld bir toplulukta, kendisine nem verileceini sanan
kimsenin ad bile anlmaz.
1016- Dn el ile, harman yel ile.
Her i, gereken yardmclarn salanmasyla barlabilir.
1017- Dn olur iki kiiye, kaygs der deli komuya.
Aklsz kii, elalemin elence programlarnda bir aksama olmasn diye abalar durur.
1018- Dn okuyucu boklar.
ki taraf arasndaki gzel ilikileri, sz gtrp getiren anlaysz arac bozar. nk

bir tarafn iyi niyetle syledii bir sz, kendine gre yanl yorumlayarak, br tarafa
kt biimde ulatrr.
1019- Dn leni dn gmerler.
Bir znty srdrmemeli, unutmaya almaldr.
1020- Dnya bir gemi, akl yelkeni, fikir dmeni, kolla kendini, greyim seni.
lerini aksatmadan yrtmek isteyen, aklnn gcnden, dnce ve saduyusunun

klavuzluundan ayrlmamaldr.
1021- Dnya bir, iin bin.
Bu dnyada insann dnemeyecei, trl trl durumlar ortaya kar.

1022- Dnya bir yal kuyruktur; yiyebilene ak olsun.
Dnyada kazan yollar oktur. becerip yararlanabilenleri vg ile anmak gerekir.
1023- Dnya bol olmu neye yarar, pabu dar olduktan sonra.
Rahatlk, zgrlk, bolluk bulunan yer, bunlardan yararlanma olana bulunmayan

kiiler iin bir deer tamaz.
1024- Dnyada tasasz ba bostan korkuluunda bulunur.
Bu dnyada tatsz olan canl ba yoktur. Tasasz ba, ancak bostan korkuluunda,
cansz olarak, bulunur. Kr. Arsz ba mezarda gerek.
1025- Dnya drt (krk) kulplu bir kazan, bir kulpundan tut da kazan.
Bu dnyada herkes iin kazan yolu vardr. Ancak bunlardan birini izleyip yrmeyi
bilmek gerektir.
1026- Dnya genten gence, dinten dince.
nsanlar yalannca i yapamaz ya da yeniliklere kar uyum salayamaz olurlar. Oysa

dnya ileri her an yenilikler gsterir. Bunlar ancak genler ve gller yrtebilir.
Ksacas dnya genten gence devredilir.
1027- Dnya iki kapl handr.
Domak iki kapl hann bir kapsndan ieri girmektir. Orada Tanr'nn uygun
grd srece kalnr. Sonra teki kapdan klr; yani lnr.
1428- Dnya mal dnyada kalr.
nsan ld zaman maln br dnyaya gtrmez. Bu maldan ancak yaad srece

yararlanabilir. yle ise gerek kendisi iin, gerekse hayrl iler iin para harcamaktan
kanmamaldr.
1029- Dnyann iki ba (ucu) bir (araya) gelmez.
nsan dnya ilerinin hepsini istedii gibi yrtemez. Birini yoluna koyar; bu srada
baka birinin bozuk gittiini grr. Onu da dzeltir, bu kez daha bakasnn dzensizlii
belirir. Yani hepsini bir arada dzenli duruma getiremez ve tam rahat bulamaz.
1030- Dnyann ucu uzun(-dur).
nsan ne kadar yaayacan, ileride durumunun ne olacan, ne gibi olaylarla

karlaacan bilmez. Bunun iin hep gelecek kaygs gtmeli, davranlarnda ihtiyatl
olmal, birok yeni olaylarla karlaacan unutmamaldr.
1031- Dnya lml, gn akaml.
Hibir durum srekli deildir. Her iyi durumun bir sonu vardr. Zenginler
yoksullaabilir; i bandakiler debilir; genler yallar; herkes lr. Bundan ibret
alnmaldr.
1032- Dnya (Peygamber) Sleyman'a bile kalmam.
nsan ne denli zengin, ne kadar erkli olursa olsun dnyadan gp gidecektir.

Egemenlii son kerteye ulam olanlar dahi lme yenilirler. Bunun iin dnyaya bel
balamamaldr.
1033- Dnya tkenir, yalan tkenmez.
Dnyada hadsiz, hesapsz yalanc vardr. Bunlar huylarndan vazgeirmek de

olanakszdr. Yalan, yeryzn yle sarmtr ki kyamet kopsa ona bir ey olmaz.
1034- Dnyay sel bassa rdee vz gelir.
Birok kimseler iin ykma yol aan bir olay, kimi kimseleri ilgilendirmez. nk
bunlarn yaayna gre olayda bir olaanstlk yoktur.
1035- Dnyay umutla yemiler.
Kiinin btn yaam umutla dolu geer. Umduu eylerin kimisini ele geirir,
kimisini geiremez; ama hibir zaman umudunu kesmez.
1036- Denin dostu olmaz (hele bir d de gr).
Zenginle, i banda olanla herkes dostluk kurar. nk ondan karlar vardr.

Zengin kii yoksul dnce, i bandaki iten ayrlnca, evresinde o dostlardan kimse
kalmaz. Hepsi, eski dostlarn kt durumuyla ba baa brakrlar.
1037- Dmana yarak (Silah) gerek, ya dmandan rak gerek.
Dmann hakkndan gelebilmek iin silah gerektir. Silahnz yoksa dmandan uzak
olunuz; onunla karlamamaya alnz.
1038- Dman dmana gazel okumaz.
Dmannzdan okayc bir davran beklemeyiniz. O, size kar elinden gelen

ktl en sert biimiyle yapacaktr.
1039- Dman, dmann halinden bilmez.
Savamakta olan iki dmandan her ikisinin de zayf ynleri bulunur. Bir taraf,
tekinin zayf ynlerini bilip de saldrsn bu noktalar zerinde toplasa utkuyu
kazanacaktr. Ama bunlar bilmez ki...
1040- Dmann karnca ise de hor bakma.
Dmann senden ne denli gsz olursa olsun, nem vermemezlik etme, tetikte
bulun. Byle bir dman, kaytszlndan yararlanr; zayf yann bulup seni alt edebilir.
1041- Dmez kalkmaz bir Allah.
nsanolu zengin iken yoksul debilir; salk iideyken hastalanabilir; yksek bir i
banda iken debilir... Bunlarn tersi de olabilir. Gcn, yceliini yitirmeyen tek
varlk, Tanr'dr.
1042- Dtn yerden bir avu toprakla kalk.
Bkz. Dtnse topraa sarl.
1043- Dtnse topraa sarl.
Mal durumu bozulan kii, tarma ynelmekle kalknabilir. Kr. Dtn yerden bir
avu...
1044- D uykudan sonra olur (gelir).
Bir iin temeli gereklemelidir ki ona bal olan ayrntlara sra gelsin.
1045- Dne dne grmeli ii, sonra piman olmamal kii.
nsan, sonunda piman olaca bir duruma dmemek iin, giriecei iin her ynn
iyice dnmelidir.
1046- Dt demeye dudak gerek (ister).
Bir iin gerekletirilebilmesi, gerekli koullarn, aralarn bulunmasna baldr.

Bol paras olmayan kii gzel bir kk; bilim, sanat gc bulunmayan kii beenilir bir
yapt ortaya koyamaz.
:::::::::::::
-E-
1047- Ecele (lme) are bulunmaz.
aresiz gibi grnen her g iin bir kar yolu bulunur. aresi bulunamayan tek ey
lmdr.
1048- Ecel geldi cihane, ba ars bahane. (Bahanesiz lm olmaz).
Kii nasl olsa lr. Ama her lm bir nedene dayanr. Kimi lmlerin nedeni olarak
gsterilen eyler lm sonucunu douracak eyler olmaktan uzaktr. Bunlar bahanedir;
asl neden, kiinin yaama sresinin sona ermi olmasdr.
1049- Eceli gelen fare kedi taa kar.
Davrannn bu denli ara mal olacan bilmeyen kii, yaantsn sona erdirecek
kimseye atar. Kr. Eceli gelen it...
1050- Eceli (lm) gelen (yaklaan) it cami (mescit) duvarna (avlusuna) siyer
(ier). (tin lm gelirse cami duvarna ier.)
Herkesin zerine titredii, kutsal sayd eyi ktleyen, bozan kii, artk bulunduu
yerde yaayamaz. Kr. Eceli gelen fare, kedi taa kar Dayak isteyen kei, obann
deneine srnr Slacak az, gte yakn gelir.
1051- Edebi edepsizden ren.
Edepsizin yapt ilerin yaplmamas gereken iler olduunu dnmekle doru yolu
bulmu, bylece edebi edepsizden renmi olursunuz.
1052- Eden bulur, inleyen lr. (Etme bulursun, inleme lrsn).
Bir durumun nasl sonu douraca, iin banda belli olur: Bakasna ktlk edenin
bana kt iler gelir; inlemekten kendini alamayacak kadar ar olan hasta lr.
1053- Eer ile meeri evlendirmiler, keke diye bir ocuk domu.
Bkz. Olsa ile bulsay ekmiler, `yel' ile `yuf' bitmi.
1054- Eilen ba kesilmez.
Kusurunu anlayp zr dileyen ve byklnze snan kii affedilmelidir. Kr.

Aman dileyene kl kalkmaz.
1055- Ereti ata (emanet ata, el atna) binen tez iner.
Geici olarak bakasnn maln ve yetkisini kullanan kii, ok gemeden bu mal ve

yetkiyi asl sahibine brakacaktr.
1056- Eretinin can berk olur.
nsanlar, bakasndan geici olarak aldklar eyi, kendi mallarna gsterdikleri

zenle deil hor kullanrlar; ereti mal salam olurmu gibi.
1057- Eri otur (oturalm), doru syle (konualm).
Sadece seni ilgilendiren konularda doru yolda olmamana bakas karamaz.

Duruun, oturuun, giyiniin, zel ilerini yrtn beenilmese bile bunlar senin
bilecein eylerdir. Ama yalan sylemene gz yumulamaz. Her vakit doru sylemeli,
doruluktan amamalsn.
1058- Eken bien, konan ger.
1) Her davran, doal sonucuna varr. rnein, emek verip ekin eken rn alr.
Gezmekte olup da bir yerde konaklayan, kukusuz oradan baka yere gider.
2) Bkz. Ne ekersen onu biersin.
1059- Ekici ol, bilici olma.
ifti, iini bilir; gereini yapar; ama istedii rn alabilip alamayacan bilmez.
nk doa olaylarnn ekin zerinde ne gibi etkiler yapaca belli deildir.
1060- Ekincinin karnn yarmlar; krk bu ylck, krk bldrck km.
Ekincinin btn yaam, geen yl yle olmutuyu dnmek ve bu yl unu

bekliyorum diye umutlanmakla geer. Kr. iftinin karnn yarmlar; krk tane `gelecek
yl' km.
1061- Ekmeden biilmez.
1) Emek harcanmadan verim alnmaz.
2) Kendisine kar fedakarlik yapmadn kimseden sana kar zveride

bulunmasn bekleyemezsin.
1062- Ekmei ekmekiye ver, bir ekmek de ste ver. (Yarsn yerse helal olsun).
Verilecek cret ne kadar ok olursa olsun, her i uzmanna yaptrlmaldr. Kr.

Ustann ekici...
1063- Ekmein (rein) by, hamurun (unun) oundan olur.
Verimin bol olmas, gerecin bol olmasna baldr.
1064- Ekmekle oynayann ekmeiyle oynanr.
unun bunun kazancna, rzkna engel olanlara bir gn ayn eyi yaparlar.
1065- Ekmekten kak olur ama her yourdun hakkna deil.
Kimi iler iyi niteliktedir. Kullanlan ara elverisiz yetersiz de olsa kolaylkla
yrtlebilir. Ama her i elverisiz arala yrtlemez.
1066- Ek tohumun hasn, ekme yiyecek yasn.
Bir giriimden iyi sonu almak isteyen, temeli salam kurmaldr. Nitekim ekilen
tohum gzel olursa kan ekin de gzel, gl, bol olur.
1067- El, adam cmert der maldan eder, yiit der candan eder.
Bkz. Cmert der, maldan ederler...
1068- El azna bakan, karsn tez boar. (Ele uyan eini boar.)
Kii, zel yaam ile ilgili nemli konularda bakasnn dncesiyle deil, kendi
dncesiyle ve kendi durumunu dnerek karar vermelidir. Bakasnn szne uyarsa,
zel hayatnn dzeni bozulabilir.
1069- El atna binen tez iner.
Bkz. Ereti ata binen tez iner.
1070- Eliye zeval olmaz.
Bir kimsenin szn baka bir kimseye iletmekle grevli kii, bu szlerden sorumlu
deildir. Szler krc ise bunda aracnn suu yoktur. Onu cezalandrmak gibi bir
davranta bulunulmamaldr.
1071- Elde bulunan beyde bulunmaz. (Beyde bulunmayan elde neler var).
Beyler varlkldr, gldr, saygndr... Sanlr ki her ey onlardadr. Ama yle

eyler vardr ki beyde bulunmaz da halkta bulunur.
1072- Eldeki yara, yarasza (bende) duvar delii (gibidir).
Bir kimsenin ac ve sknts bakasna dert gibi grnmez: znt iinde olan o
deil ki. Kr. Herkes kendi ls iin alar, El elin eeini..., El elin nesine...
1073- Elden gelen ge gelir, onda da karnn a kalr.
Bkz. Elden gelen vn olmaz; o da vaktinde gelmez.
1074- Elden gelen vn (l) olmaz, o da vaktinde (her vakit) bulunmaz (gelmez).
Bir kimsenin srekli ihtiyalar, bakasnn yardmyla tam olarak karlanamad

gibi bu yardm, gerekli olduu zamanda da yaplmaz. Onun iin kii yalnz kendi
kazancna gvenmelidir.
1075- Elden yiyen brkm, keseden yiyen km.
alp kazanan kii yokluk yz grmez. Hep hazrdan yiyen, ok gemeden

yoksullua der.
1076- El elden kalmaz, dil dilden kalmaz.
Bir kii bakasna vurursa, o da kendisine vurur. Bir kii bakasna kt sz sylerse
o da kendisine syler. Saldrann eli, dili var da saldrlann yok mu?
1077- El elden stndr (ta ara kadar) (ara kncaya, varncaya kadar).
Bir konuda ok ileri durumu bulunan kii, o konunun son kertesine ulam deildir.
Kendisinden ileri ve derece derece birbirinden yksek birok kimseler daha vardr.
1078- El el iin alamaz; bana kara balamaz.
Herkes, derdinin aresini bakasndan beklememeli; kendisi bulmaldr. Elin adam,

derdinize sizin gibi yanmaz.
1079- El el ile, deirmen yel ile.
nsanlar bir araya gelmeden yaayamazlar; birbirlerine yardm etmeden baarya

ulaamazlar. Bu durum, canszlarda bile grlr: Deirmenin dnebilmesi ve buday
tebilmesi iin rzgar ister.
1080- El elin aynasdr.
Birbirine yabanc kimseler bile birbirinin durum ve davranlarn dikkatle izlerler;

onlar zerine doru bilgi edinirler. yle ki kimi zaman kii, kendi zelliklerini
bakalarndan renir.
1081- El elin eeini trk ararak arar.
Bir kimsenin skntsna are bulacak olan kii, iinden ac duyarak deil, zevk ve
elencesinden geri kalmayarak bu ii yapar. Kr. Eldeki yara, yarasza duvar delii.
1082- El elin nesine, glerek gider yasna.
Bir kimsenin acs, bakasnn umurunda deildir. Bu ac ile ilgilenir grnse bile
iinde ac duymaz; keyfini bozmaz. Kr. Eldeki yara, yarasza duvar delii.
1083- El eli (bir eli bir eli) ykar (yur), iki el (de) yz (ykar, yur).
Bir kii baka bir kiiye yardm ederse o da bu iyiliin altnda kalmaz; glenmi
olarak yardmlara koar.
1084- El eliyle ylan tutulur. (El eliyle ylan tut, onu da yalan tut).
1) nemli bir alma isteyen i, bakasna smarlanmakla yaplamaz. Kii kendi

iini kendisi yapmaldr. Bakasnn eliyle ancak ylan tutulur.
2) Bir kimse, bakasna yaptraca iin tehlikesine ve gllne bakmaz, sonu
almak ister.
1085- El el stnde olur, ev ev stnde olmaz.
Birbirinin stne konabilen, birbiriyle birleebilen birok eyler vardr. Ancak bir
aile stne ikinci bir aile, ayn evde yaayamaz. Kr. Da da stne olur...
1086- Ele uyan eini boar.
Bkz. El azna bakan karsn...
1087- Eli boa aa uyur derler; eli doluya aa buyur derler.
Armaansz gelen kiiye yz verilmez. Dahas arayp sorduu ev by onun yanna

kmaz. Armaanla gelen kii ise gleryzle ve saygyla karlanr.
1088- El iin alayan (iki) gzden olur, (yar iin dvnen dizden olur).
Bakas iin yaplacak zverinin bir snr vardr. Bunu aarsanz urayacanz zarar
yannza kalr.
1089- El iin kuyu kazan, evvela kendi der. (Kazma kuyuyu kendin dersin).
Bakasn tuzaa drmeye alan kimse, bu tuzaa ondan nce kendisi der. Kr.
Kazma elin kuyusunu...
1090- El iin yanma nare (ate), yak ubuunu safan (keyfini) ara.
Hi kimse iin zlp kendini tehlikeye atma. Keyfine bak, rahatn bozma.
1091- Elifin hecesi var, gndzn gecesi var.
Kolay ve dzgn balayan i, hep yle srp gitmez. Glkler ve aksaklklarla

birlikte yrr.
1092- El ile bozgun dzgn.
Toplum iinde yaayan kii, bakalarn zen eyleri de, sevindiren eyleri de
paylamaldr. Kr. El ile gelen dn, bayram.
1093- El ile gelen dn, bayram(-dr).

Bir topluluk iinde yalnz bir kiinin, srtna yklenen skntya, bana gelen ykma
katlanmas gtr. Ancak herkese birden gelen sknt ve ykm hafifleir. nsan yalnz
benim bamda deil, herkes ayn sknt iindedir diye teselli bulur.
1094- Elin az torba deil ki (ekip) bzesin.
Dedikoduya elverili bir durum ortaya kmayagrsn: Halk bunu eitli yorumlarla
geniletir. Alabildiine dedikodu yapar. Kimsenin azn tutamazsnz.
1095- Elin vergisi, gnln sevgisi.
Bkz. El vergisi...
1096- El kazan ile a kaynamaz.
nemli bir iini, bakasnn yardm ile baaramazsn. Yardm her an durdurulabilir;
iin yarda kalr.
1097- El kesesinden sultanm, develer olsun kurbanm.
Bir varlkl adna i gren kii, bol bol harcamada bulunur.
1098- Elmann dibi gl, armudun dibi yol (olmal).
1) Elma aac ok su ister. Armut aac susuz ve tmarsz yetiir.
2) Dtan birbirine benzeyen her eye ayn ilemi uygulayamazsnz. Her biri zelliine
gre ayr bir davran ister.
1099- Elmas amura dse yine elmas.
Deerli kimse ne denli horlanrsa horlansn, deerinden bir ey eksilmez. Kr. Altn
yere dmekle pul olmaz.
1100- Elmay ayra, armudu bayra.
Elma fidann dz ve sulak yere, armut fidann bayra, su tutmayan yere dikmeli.
1101- Elmay havaya at, dnceye kadar Allah kerim.
yi niyetle balanan iin baan ile sonulanp sonulanmayaca kestirilemese de

olumlu sonu alnabileceine inanmak gerekir.
1102- Elmay soy da ye, armudu say da ye.
Elma kabuu soyularak, armut da ar gidilmeyerek, say ile yenilmelidir. Kr.

Armudu soy ye, elmay say ye.
1103- El mi yaman, bey mi yaman? (el yaman), (Bey mi yaman, el mi yaman?)
Yzyllardr rnekleri grlmektedir: Halk m beye aman dediriyor, bey mi halka?

(Deil halk topluluu, o topluluk arasndan ad san bilinmeyen bir kii bile zorba beyin
hakkndan geliyor.)
1104- El (etek) pmekle az (dudak) anmaz (kirlenmez).
ok nemli bir i iin bir kimseye ricada bulunmak, hatta yalvarmak gerekirse,
yapnz. Bununla hibir eyiniz eksilmez.
1105- El (gz) terazi, gz (el) mizan (terazi).
Arlk, ya da hacim iin her vakit terazi, l kullanmak gerekmez. Elle tartp
arl, gzle bakp hacmi kestirebiliriz.
1106- Elti eltiden kaar, grmceler bayrak aar.
Eltiler sevimediklerinden birbirlerinden uzak dururlar. Grmceler ise gelinlerle,

avaz avaz bararak kavga ederler.
1107- Elti eltiye e olmaz, arpa unundan a olmaz.
Arpa unundan a olmad gibi eltiler de birbirleriyle kaynap arkada olamazlar.

Kr. Ortak gemisi yrm, elti gemisi yrmemi.
1108- El stnde gmlek eskimez.
Ereti olarak alnan ey, dikkatle korunur; bir sre sonra olduu gibi geri verilir.
dn para da byledir. Batmaz, denir.
1109- El(-in) vergisi, gnl(-n) sevgisi.
Bize bir ey verene, armaan edene kar gnlmzde sevgi uyanr.
1110- El (bak) yaras onulur (geer), dil yaras onulmaz (gemez).

Silahla alan el yaras abuk iyi olur. Ama kt szle alan dil yaras kolay kolay
kapanmaz.
1111- El yumruu yemeyen kendi yumruunu deirmen ta (bozdoan (Grz), kantar)

sanr. (El yumruu yemeyen kendini kahraman sanr).
Bakasnn gc karsnda boyun emek zorunda kalacan anlayamam olan

kimse, kendi gcnn herkese boyun edireceini sanr.
1112- Emanet ata binen tez iner.
Bkz. Ereti ata binen...
1113- Emanete hyanet olmaz.
Emanet olarak bize braklan eyi iyi korumamak, kendi yararmza kullanp
ypratmak, trelerimize ve doruluk kurallarna aykrdr.
1114- Emanet eein yular gevek olur.
Bir kimseye emanet edilen eyin o kimsece iyi korunmad her zaman grlen
olaylardandr.
1115- Emanet hayvann (eein) kuskunu (kay) (paldm) yokuta kopar.
1) Bir ziyan gelmesin diye emanetin zerine titreriz. Ama bu emanet, -saknlan
gze p batmas gibi- hi kusurumuz olmadan, beklenmedik bir hasara urar. Sz
gelii, inite zora gelen, yokuta gevek duran kuskun, eer emanet bir hayvann
kuskunu ise -hi beklenmezken- yokuta kopar.
2) Ereti olarak kullanlmak zere verilen ey uydurma olur. Hi umulmadk bir anda
bozulur.
1116- Emek olmadan (emeksiz) yemek olmaz.
Yaayabilmek, harcayabilmek iin alp kazanmak gerektir. Kr. inemeden

yutulmaz.
1117- Emmim, daym hepsinden aldm paym.
Bkz. Amcam, daym...

1118- Emmim, daym kesem; elimi soksam yesem.
Bir kimsenin minnetsiz, rahat rahat harcayaca para, amcasnn, daysnn verdii
deil, kendisinin kazand paradr.
1119- En kolay i yemek, inemeden yutulmaz.
Emek ekilmeden yaplabilen i yoktur. Emek ekilmeden yaplyor gibi grnen

yemek yemek bile ineme emei ile gerekleir.
1120- Er ek, ge ek, tava ek.
Tohumu -ekim zamannn ister ba, ister sonu olsun- herhalde nemli topraa
atmalsn.
1121- Er ekmei er kursanda kalmaz.
Bkz. Er lokmas...
1122- Er ekmei, meydan ekmei.
Kadn, kocasnn kazancn, herkese ak olan sofrada yemek yer gibi yer. Baka
yaknlarnn sofrasna bu kadar teklifsiz oturamaz ve onlarn kazancn bu kadar teklifsiz
harcayamaz. Kr. Baba ekmei zindan ekmei...
1123- Erenlerin sa, solu (belli) olmaz.
Olgun insanlar, sizin doru bulduunuz biimde de, doru bulmadnz biimde de i
yaparlar. Ne trl davranrlarsa davransnlar, tutumlar kendilerine yakr. Kr.
Binicinin sa solu olmaz.
1124- Ergene kar (avrat) boamas kolay(-dr).
Ar bir durumla kar karya olmayan kimse iin ben olsam yle yaparm, byle
yaparm demek kolaydr. Dediklerinin yaplabilip yaplamayacan o durum iinde
bulunanlardan sormal.
1125- Ergene var ergene, kaygsz gir yorgana.
Bekarken evlenen erkein kars, nce evlilik geirip yeniden evlenen kiinin
karsndan daha mutlu olur.
1126- Ergen gzyle kz alma, gece gzyle bez alma.
Evlenmemi kii bir kz grd m hemen gnln kaptrverir; soruturma yapmadan

evlenmek ister. Bu tutum yanltr. Gece karanlnda, kusuru var m, yok mu, grmeden
kuma almaya benzer. nsan hibir eyi incelemeden, gz kapal almamaldr.
1127- Er gnl ibriim, dolarsa almaz.
Kimseyi incitmeyin. ncitilmi olan gnl kolay kolay balamaz. Kr. Gnl bir
sra saraydr. Krlrsa yaplmaz.
1128- Erim er (yiidim yiit) olsun da yerim (duram) al (kaya) gibi olsun.
Kadnn kocas, aile sorumluluunu bilen kii olsun da isterse barnacak yeri bile
olmayan bir yoksul olsun.
1129- Erine gre bala ban, tencerene gre kaynat (piir) an.
Davranlarn iinde bulunduun koullara uydur. Kocan nasl istiyorsa yle giyin,
kuan. Gelirin nasl yaaman gerektiriyorsa harcaman da o snr amasn.
1130- Erinenin olu kz olmam.
Bkz. enenin...
1131- Erkein kalbine giden yol midesinden geer.
Kendini bir erkee beendirmek, sevdirmek isteyen kadn, ona gzel yemekler
hazrlamaldr. Kr. Kalbin yolu mideden geer.
1132- Erkein eytan kadn (kar). (Kadn erkein eytandr).
Erkekleri kadnlar yoldan karrlar.
1133- Erkek arslan arslan da dii arslan arslan deil mi?
Gllk ve yreklilik yalnz erkeklere vergi deildir. Kadn da gl ve yrekli

olabilir.
1134- Erkek koyun kasap dkkanna yakr.
Miskin erkek, yaamaya layk deildir.

1135- Erkek sel, kadn (avrat) gl.
Ev ekonomisinde kadnn grevi ok nemlidir. Erkek, paray su gibi harcama

eiliminde de olsa kadn israfa meydan vermemeli, tutumlu olmal, para biriktirmelidir.
1136- Erken kalkan (kan) yol alr, er evlenen dl alr.
Yapacaklar ie erken balayanlar kazanl olurlar. Kr. Sabahtan karnn doyuran...
1137- Erken kalktm iime, eker kattm ama.
ine sabahleyin erkenden balayan kimse, baarlar, mutlu sonular elde eder.
1138- Er (vcut) kocar, gnl kocamaz.
Kii yalanr, vcudu gten der. Ama gnl taze kalr; sevgisi taknln
yitirmez. Kr. Gnl karmaz.
1139- Er lokmas (ekmei) er kursanda kalmaz.
Bir kimseden iyilik gren kii mert ise bu iyiliin altnda kalmaz. Kendisi de ona
iyilik yapma abas gsterir.
1140- Er olan ekmeini tatan karr.
Azimli kimse, en g ilerle uramaktan ylmaz; para kazanr, geim yolunu bulur.
Kr. Ar gibi eri olann da kadar yeri olur.
1141- Er oyunu e kadar.
Birinci ve ikinci denemede baarlamayan i iin nc bir deneme yapmak gerekir.

Bu kez da baar salanamazsa artk o iten vazgeilmelidir.
1142- Esirgenen (saknlan) gze p batar.
Bkz. Saknlan gze p batar.
1143- Eski diye atma krkn; gerek olur brnrsn bir gn.
Eski eya, deneyimli, yal insan, bir tarafa atlp unutulmamaldr. Gnn birinde
onlara da gerekseme duyulabilir.
1144- Eski dost dman olmaz, yenisinden vefa gelmez.
Eski dostlar, birok ac, tatl gnleri birlikte yaamlardr. Bu anlar, onlar sk
skya balamtr.
Aralarnda ufak tefek dargnlklar olsa bile eski dostlar birbirlerine dman
olamazlar. Yeni dostlar arasnda daha byle sk balar yoktur. Bu dostluk,
gvenilebilecek salamla eriememitir.
1145- Eski dman dost olmaz (olsa da drst olmaz). (t derisinden post olmaz).
Birok nedenlerin birbirini izlemesiyle srp gelmi olan eski dmanlk, dostlua
evrilemez.
1146- Eski kam; ine iplik geri getirmi.
Bir giysi azck yrtld diye atlmamal, dikile yamayla kullanlabilir duruma
getirilmelidir. Bu t, onarlabilen her ey iin geerlidir.
1147- Eskisi olmayann yenisi olmaz.
Biraz kullanlm olan giysi, ya da eya, yenisi gibi i grr. Bunlar eskidi diye elden
karlmamal, gndelik ilerde kullanlmaldr. Bylece yenileri, gndelik ilerde
eskitilmekten kurtarlm ve gerekli zamanlarda kullanlmak zere tertemiz korunmu
olur.
1148- Eskiye itibar (rabet) olsayd bitpazarna nur yaard.
Herkes yeni eyleri sever. Eski eylerden kimse holanmaz.
1149- Esmere al bala, karsna ge ala.
Esmer insana al renkli giysi hi yakmaz.
1150- Esrik devenin ulu eri gerek.
Herkesin davran durumuna uygun olmaldr. Szgelii yoksul kii, ssl, pahal
elbise giymeye kalkmamal; bilgisi az olan kimse, bilgililer yannda susmaldr.
Kabadaylara da zel giysileri, davranlar, konumalar yakr.
1151- Eee altn semer vursalar yine eektir.

nsanlk deerinden yoksun kii, klk kyafetle, nvan ve sandalye ile deer
kazanmaz. O yine baya ve dktr. Kr. Eek, kula kesilmekle... Kalp kyafetle
adam adam olmaz.
1152- Eee (katra) cilve yap demiler, ifte (tekme) atm.
Kaba ve ahmak kiinin hoa gitsin diye syledii szler ve yapt iler, kaba ve
incitici olur. Kr, Eee marifetini gster demiler...
1153- Eee ka gn yol gidersin demiler; onu bizlengi (nodul) bilir demi.
Tembel kiinin retebilecei i, kendisini altrann sktma tutumuna baldr.
1154- Eee marifetini gster demiler, yklp anam (yatp yuvarlanmak).
Eek gibi bir kiinin en ok zenerek yapt i bile eeke olur. Kr. Eee cilve yap
demiler...
1155- Eee rak iirmiler; ulunu bah vermi.
Rak ien kii hem kabaday olur, hem de ahmaklar. Kendini beendirmek iin, nesi
varsa una buna verir. Kr. Sana rak iirmiler...
1156- Eee semer yk deil.
Bkz. Koa boynuzu yk deil.
1157- Eei bala, iini sala.
Bkz. Eeini salam bala...
1158- Eei dama karan yine kendi indirir.
Ar ve kt bir i yapan kii, bu ii kendisi dzeltmek zorundadr.
1159- Eei dne armlar, ya odun eksik, ya su demi.
i, gc bakasna hizmet etmek olan bir kii, kendisinin arlanaca anlamn

tayan bir ar alsa yle dnr: Bu ar, beni arlamak iin deil, kendilerine
hizmet ettirmek iindir. Byle dnmekte hakldr da.
1160- Eein gnlne kalsa bir ba maydanozu gtrmez.

Bir iin yaplmas tembel kiinin gnlne braklrsa o i grlmez. Onun iin iveren
bu gibi kiileri srekli denetimle altrmaldr.
1161- Eeini salam bala, sonra Allah'a smarla (komunu hrsz karma). (Eei
bala, iini sala.)
ini bakasna, dahas Allah'a emanet etmekle salama balam olmazsn. Onu
salama balamak iin nce sen btn olanaklarn kullanacaksn; ondan sonra
bakasna emanet edeceksin. Kr. Ne karanlkta yat, ne kara d gr.
1162- Eein kuyruunu kalabalkta kesme; kimi uzun der, kimi ksa.
Kimseyi ilgilendirmeyen nemsiz bir iini, herkesin dncesini bildirmesine

meydan verecek biimde yapmaya kalkarsan her kafadan bir ses kar; hangisine
uyacan arrsn. Byle ileri kendi kendine karar verip yapmalsn.
1163- Eein lm kpee dndr.
Kimi zaman bir kiinin urad zarar, bakas iin kar kayna olur.
1164- Eein yorulduu yere han (ky) yaplmaz.
Dinlenme yer ve zamam, tembel kiinin isteine gre deil, iin gereine gre
ayarlanr.
1165- Eei sahibinin dedii yere bala da varsn kurt yesin.
Sana emanet edilen ii, sahibinin isteine uygun olarak yap. Kt bir sonu ortaya
karsa sen sorumlu olmazsn.
1166- Eei sren (tmarlayan) osuruuna katlanr.
Kaba bir kimse ile uraan, ondan gelecek irkin, iren karl gze almaldr.
1167- Eei yoldan karan spann oynamas.
ocuklarnn dzensiz davran, anne babay da yanl yola saptrr.
1168- Eek at olmaz, cier et olmaz.
Soysuz kii soyluluk, baya ey yksek nitelik kazanamaz. Kt maya, dnp iyi
olmaz.
1169- Eek bile bir dt yere (ukura) bir daha dmez.
En aptal kii bile urad ykmdan ders alr. O ykma yol aan eylerden artk
kendini korur.
1170- Eek bymekle tavlaba olmaz.
Yeteneksiz kii yaa bymekle nemli ilerin bana gemeye hak kazanm olmaz.
1171- Eek amura kerse sahibinden gayretlisi olmaz.
Bir kimsenin ii bozulursa, durumunu dzeltmek iin yardm edenler bulunur. Ancak
en byk abay kendisi gsterir.
1172- Eek eei dn kar.
karc, bakasna yardm ederken dnr ki ileride o da kendisine yardm

edecektir.
1173- Eek (ekin) (olduka ak admlarla yryen at.) eve gelmi, yorga yolda
kalm.
Dzenli ve srekli alan gsz kimse, dzensiz ve sreksiz alan gl

kimseden daha baarl olur ve daha nce sonu alr.
1174- Eek hoaftan ne anlar?
Bilgisiz, grgsz kimse, ince, gzel eylerin zevkine varamaz; deerini lemez.
1175- Eek kocamakla (bymekle) tavlaba olmaz.
Anlaysz kii, ne denli yalanrsa yalansn ba olacak bir olgunlua ulaamaz.
1176- Eek, kala kesilmekle kheylan olmaz.
Biim deitirmekle z deitirilmi olmaz. Grnte bir eye benzemek, gerekte

yle bir ey olmak demek deildir. Kr. Eee altn semer vursalar yine eektir.
1177- Eek kktr ama dokuz deveyi yeder.
Bkz. Deve byktr ama...

1175- Ekyann (zrafann, ihtiyarn, fukarann) dkn, beyaz (hasa) giyer k
gn.
1) Vaktiyle durumu elverili olduundan giyimine
zen gsteren kii, eski durumunu yitirince mevsime, modaya uymayan eyler giyinir.
2) Vaktiyle toplumda belli bir yeri olan kii, eski durumunu yitirince herkesin
yadrad, alay ettii iler yapar.
1179- Ekin eve gelmi, yorga yolda kalm.
Bkz. Eek eve gelmi...
1180- Etek pmekle dudak anmaz.
Bkz. El pmekle az anmaz.
1181- Eti cier eden de avrat, cieri et eden de.
Beceriksiz kadn, pahal malzemeyi heder eder; becerikli kadn ucuz nesnelerle gzel
eyler yapar. Kr. Kadn var, arpa ununu...
1182- Etin ii et getirir, ekmein ii dert getirir.
Etin az piirilmii daha yararldr. Ekmein ii ise zararl.
1183- Et kanl gerek, yiit canl.
Kebap ve pirzola ok piirilmemeli, biraz kanl olmal; gen dediin de durgun,

hareketsiz olmamal, canl olmaldr.
1184- Et (balk) kokarsa tuzlanr; ya tuz kokarsa ne yaplr?
Bozulan eyi dzeltecek etken vardr. Ama bu etken bozulmusa artk dzeltmeden
umudu kesmek gerekir.
1185- Etle (kemikle) deri, yemekle diri.
nsann temel yaps eti (kemii) ile derisidir. Ama gereken besin alnmadka
bunlarla ayakta durulamaz.
1186- Etle trnak arasna girilmez.
1) Ana baba ile ocuklar ve yakn hsmlar, kimi zaman birbirlerine darlrlar,
ancak ok srmez barrlar. Dardan bir kimsenin bartrmak iin aralarna
girmesi doru deildir.
2) Ana baba ile ocuklarn ve yakn hsmlarn aralarn amaya almak bo bir
abadr. Kr. Et trnaktan ayrlmaz.
1187- Etme bulma dnyas.
Bu dnya, ktlk yapann ktlk grd bir yerdir.
1188- Etme bulursun, inleme (inleye inleye) lrsn.
Bkz. Eden bulur, inleyen lr.
1189- Et ne kadar ark olsa ekmek stnde yarar.
Bilgili, grgl kiiye, i banda ve zengin olmasa bile bilgisiz, grgsz kiilerin
stnde bir yer yakr.
1190- Et ola, it ola.
ok karl bir i ortaya ksn da drt gzle bekleyenler ondan yararlanmaya

almasnlar; olacak ey mi?
1191- Et trnaktan ayrlmaz.
ok yakn hsmlar, aralarnda ne kadar anlamazlk karsa ksn, birbirlerinden

ayrlmazlar. Kr. Etle trnak arasna girilmez.
1192- Ev alanla evlenene Allah yardm eder.
Bkz. Evlenenle ev alana...
1193- Ev alma, komu al.
Ev alacak kimse iin komular evden daha nemlidir. Komular kt ise, en gzel bir
evde bile rahat oturulamaz.
1194- Eveceizim evceizim, saklar benim halceizim.

Her ailenin bakalarnca bilinmesini istemedii durumlar olur. Bunlar ev iinde
kalr. Kr. Herkesin delisi evinde, derdi karnnda.
1195- Evdeki hesap (pazara) arya uymaz.
Yapacamz i iin hazrladmz tasar, uygulamada dndmz gibi

gerekletirilemez.
1196- Ev dememiler, evran demiler.
Bir ev doymak bilmeyen ejderha gibidir. Bir yandan eksikleri tamamlanr, bir yandan
yeni eksikler ortaya kar.
1197- Evden bir l kacak demiler, herkes hizmetinin yzne bakm.
Topluluk iinde birinin tehlikeli bir i yapmas gerektiinde herkes bunu koruyucusu
bulunmayan ve kendisine sz geirilebilen kiiden bekler.
1198- Evi ev eden avrat (yurdu en eden devlet).
Bir evin temizliini, gzelliini, rahatln, ekonomik dzenini salayan ve orada

mutlu bir yaay havas yaratan kadndr. Nasl ki yurdun en ve bayndr olmasn
salayan devlettir.
1199- Evine gre piir an; erine gre bala ban.
Kii, davranlarn sorumluluunu tad konularn gereklerine gre ayarlamaldr.
1200- Evlad (olumu) ben dourdum, ama gnln ben dourmadm.
nsann ocuu kendisinin bir parasdr. Birok zellikleri onunkine benzer. Yalnz
gnl ve huyu benzemeyebilir. Bir kimse evladna emredip birok eyler yaptrr; ancak
gnlne sz geiremez.
1201- Evladn var m, derdin var.
Ana baba, ocuklarn yetitirmek iin birok zverilere, skntlara katlanrlar.

Onlarn bitmeyen hastalklar, baka zntleri ana baba iin srekli derttir.
1202- Evlenenle ev alana (yapana,) Allah yardm eder (...yaptrann Allah

yardmcsdr.)
Evlenmek ve ev yapmak hayrl ilerdir. Herkes evlenene ve ev yapana kolaylk
gsterir. Bunlara dolaysyla Allah yardm ediyor demektir.
1203- Evli evinde kyl kynde gerek.
Herkes kendi yerinde ve iinin banda bulunmaldr. Toplumun dzeni de, kendisinin
rahatl da bunu gerektirir.
1204- Evlinin (ev sahibinin) bir evi var, evsizin (kiracnn) bin evi var.
Evi olan yalnz kendi evinde oturur. Evi olmayan, kirac da olsa, seer seer,
beendii evde oturur.
1205- Ev sahibinin bir evi, kiracnn bin evi var.
Bkz. Evlinin bir evi var...
1206- Evvel can, sonra canan.
nsan, nce kendini, kendi karn dnr; sonra sevdiini ve onun karn.
1207- Evvel taam (selam), sonra kelam.
1) Bir konu zerinde grme, yemek zamanna rastlarsa nce yemek yenmeli,
sonra grlmelidir. nk a insan rahat deildir; iyi dnemez, akl yemekte
kalr.
2) Yemek yerken konumak doru deildir. nk insann azndan yemek salr. Bir
de yemek, konuma yznden, sofrada uzun sre kalrsa sour, tad kaar.
:::::::::::::
-F-
1208- Fakirlik ayp deil, tembellik ayp.
Yoksul bir aileden olmak ve alt halde az para kazanmak utanlacak bir ey
deildir. Utanlacak ey, tembellik yznden yoksul olmak ve zengin de olsa
almamaktr.
1209- Fala inanma, falsz kalma.

Fal inanlacak ey deildir. Ancak kii oyalanmak, yalan da olsa gelecei zerine bir
eyler dinlemek ister. Bunu da ho grmek gerekir.
1210- Fare kt delii bilir.
Bkz. San kt delii bilir.
1211- Farz snneti bastrr.
ok nemli olan bir iin, daha az nemli olandan nce yaplmas gerekir.
1212- Faydasz ba mezara yarar.
Yaayan kimse bir ie yaramaldr. Bir ie yaramayan kii, l kii gibidir.
1213- Fazla (artk) mal gz karmaz.
Fazla mal kiiye zarar vermez. Bundan dolay elden karlmamaldr. imdi
gereksemenin stnde grlen maln ileride fazla olmad anlalabilir.
1214- Felek, kimine kavun yedirir kimine kelek.
Bu dnyada kimi kiiler mutlu bir yaant iindedirler. Kimi kiiler ise talihsizdirler;
ne denli abalasalar istediklerini elde edemezler.
1215- Frsat her vakit ele gemez.
Frsat insann eline ok seyrek geer. Onun iin kan frsat karmamak, ondan
yararlanmak gerektir.
1216- Frsat sakal altndan geer.
Frsat yakalamak, kimi kez ok kolaydr. Ancak, yakalayabilmek iin zamann

kollamak gerektir.
1217- Fs fst krp dman gz karmal.
Zengin olmadnz halde zenginmisiniz gibi davranlarnzla sizi sevmeyenleri

kskandrabilirsiniz.
1218- Fslt ev ykar.

Bir toplantda, kimi kiilerin fslt ile konumalar, gvensizlik havas yaratr;
toplantnn dalmasna yol aar.
1219- Fincanc katrn rkten saysz dayak yer.
Eylemiyle bir dzene zarar veren kii ar biimde cezalandrlr.
1220- Fukarann dkn, beyaz giyer k gn.
Bkz. Ekyann dkn...
1221- Fukarann tavuu tek tek yumurtlar.
Talih, yoksula hi glmez. Eit sermaye zengine da ha ok, yoksula daha az gelir
getirir.
:::::::::::::
-G-
1222- Gafile kelam, nafile kelam.
Gaflet uykusunda olan kiiye sz kar etmez. Bylelerine bo yere sz anlatmaya

almayn.
1223- Gailesiz ba, yerin altnda.
Bkz. Arsz ba mezarda olur.
1224- Gammaz olmasa tilki pazarda gezer.
Gizli, yasa d yollarla karn salayan kii, yakay ele vereceinden korkmasa bu
ileri aktan aa yapar.
1225- Garibe bir selam bin altn deer.
Yabanc yerde tek bana kalan kiiye kar gsterilecek kk bir ilgi, bir hal hatr
sorma, en byk iyilik yerine geer.
1226- Garip itin kuyruu baca arasnda (gtnde, kna ksk) gerek (olur).
Snt durumunda olan kii, yabanc bir yerde hibir eye karmamal, sessiz, kendi
halinde yaamaldr.
1227- Garip (yabanc) kim, kr o.
Bir yere yeni gelen yabanc, orada satn alnacak eylerin nerede bulunduunu, kendi
davranlarnda nelere uymas gerektiini bilmeyen kr gibidir.
1228- Garip (kr) kuun yuvasn Allah yapar.
Garip ve kimsesiz kiileri Allah darda brakmaz.
1229- Gavura kzp oru yenmez.
Bakasnn sizi ilgilendirmeyen tutumuna kzarak ok nemli olan devinizi

yapmamanz doru deildir.
1230- Gavurun ekmeini yiyen gavurun klcn alar.
Kii, inanlar ayr da olsa, sevimeseler de geimini salayan kimsenin yanls olur,
ona hizmet eder.
1231- Gavurun tembeli kei, Mslmann tembeli dervi olur.
Hristiyanlar arasnda keiler, Mslmanlar arasnda derviler tembel kiilerdir.

nk bir keye ekilip otururlar; unun bunun verdikleriyle geinirler.
1232- Gece ii kr ii.
Gece yaplan i, krlerin yapt i gibi zensiz olur. nk k yetersizlii, iin

btn incelikleriyle yaplmasna olanak vermez. Bu nedenle ilerimizi gndz yapmay
yelemeliyiz.
1233- Geceler gebedir.
Her sabah uyandmz zaman yeni yeni olaylarla, durumlarla karlarz. Kr. Gn
domadan neler doar.
1234- Gece yaar gndz aar, yl dzgnl; erkek syler kadn susar, ev
dzgnl.
Gece yamur yaar, gndz gne aarsa o yl uurlu, bereketli olur. Erkek istedigini
syler de kadn susarsa o evde dirlik dzenlik olur. Bkz. Gndz yaar, gece aar...
1235- Geim dnyas.
1) Bu dnyada insann dnd en nemli ey, yaayn salayacak yolu

bulmaktr.
2) Kii, herkesle iyi geinmeye dikkat etmelidir.
1236- Gemie mazi, yenmie kuzu derler.
Gemiteki baarlar ya da can skc olaylar anp vnmek, zlmek neye yarar?
Gemii unutalm da bugnk ve yarnki durumlara bakalm.
1237- Ge olsun da g olmasn.
Elde etmek istediimiz sonuca ge kavumamzn zarar yok. Yeter ki engeller karak
ona erimeyi gletirmesin.
1238- Gel demek kolay ama git demek gtr.
Bir kimseyi ie almak, bir konuk armak kolaydr. nsan bunlar severek yapar.
Ancak bir kimsenin iine son vermek, konua git demek kolay deildir. Onun iin bir
kimseye gel demeden nce uzun uzun dnmek gerektir.
1239- Gel denilen yere gitmeye ar eyleme; gelme denilen yere gidip yerini dar
eyleme.
Gel dedikleri yere gitmekten utanma, ekinme. Gelme dedikleri yere de gitme.
Gidersen yz vermezler, yer gstermezler. Kr. arlan yere erinme...
1240- Geldik yze, ktk dze.
Kasmn yznc gn (15 ubat) olunca kn en azgn gnleri geride kalr. Mevsim
artk ok sknt vermeden geer.
1241- Gelene git denilmez.
1) Kendiliinden sana gelen konuu kabul etmemek Trk geleneklerine uymaz.
2) Kendiliinden gelen gzel bir ey geri evrilmez.
1242- Gelen geer, konan ger.

Dnyada hibir ey srekli olarak ayn durumda kalmaz. zellikle insanlar yerlerini
sk sk deitirirler.
1243- Gelen gidene rahmet okutur. (Gelen gideni aratr).
Beenmediimiz ve iten ayrlmasn dilediimiz bir kii yerine ou zaman yle

birisi gelir ki, nerede eskisi? O ok iyiydi dedirtir. Kr. Gtk yurdun kadri...
1244- Gelen gideni aratr.
Bkz. Gelen gidene rahmet okutur.
1245- Gelin altn taht (krs) getirmi, km (stne) kendisi oturmu.
Bir topluluk ierisine giren kimse, yannda gtrd eyay kendisi kullanacaksa
bunun deerli, deersiz olmas, kimseyi ilgilendirmez.
1246- Gelin atta buyruk Hak'ta.
Bir gelin gveyinin evine gtrlmek zere ata bindirilir. Ama bakalm oraya
ulaacak ve evlenme gerekleecek mi? Yoldayken lm gibi, gelini bakasnn
karmas gibi engeller kabilir. Oldu bitti sandmz her ey bu durumdadr. Kesin
sonuca ulamadan hibir eye gerekleti gzyle baklmamal. Kr. Gelini ata
bindirmiler...
1247- Geline oyna demiler, yerim dar demi.
Bkz. Oynamasn bilmeyen kz...
1248- Gelin eikte olan beikte.
Bir eve gelin gelir gelmez, ocuu da beikte saymak ve bebek hazrlklarna
balamak gerekir.
1249- Gelin girmedik ev olur, lm girmedik ev olmaz.
Her eve gelin girmeyebilir. Ama her eve lm girer.
1250- Gelin hal getirir, serer kendi oturur.
Bkz. Gelin altn taht getirmi, km kendisi oturmu.

1251- Gelini ata bindirmiler, ya nasip demi.
1) Nikah kylm, gelin kocas evine gitmek zere ata binmi de olsa evlenmenin
gereklememesi ihtimali vardr.
2) Kesin sonu alnmadan, hibir ie oldu bitti gzyle baklmamaldr. Umulmadk

engeller ii bozabilir.
1252- Gelin olmayan kzn vebali amcas olunun boynuna.
Gelenee gre, amca olu, amcas kzn bu duruma drmemeli, nikahlamaldr.
1253- Gem almayan atn lm yakndr.
Dik kafal, sz dinlemez, hrn kii, davrannn byk zararn grr.
1254- Gemisini kurtaran kaptan(-dr).
Yetenekli, becerikli adam, herkesin ne yapacan ard kark bir ortamda btn
tehlikeleri atlatarak iini iyi bir sonuca ulatrr.
1255- Genliin kymeti ihtiyarlkta bilinir.
nsan genliinde zamann gerei gibi deerlendirmez. htiyarlaynca, yaplacak

birok eyleri vaktiyle yapmam olduunu grr. Ama artk bunlar yapacak gc ve
zaman kalmamtr. O vakit, genliin ne kadar deerli olduunu anlar. Ne are ki i
iten gemi bulunur. Salk konusunda da durum byledir.
1256- Genlikte para kazan (ta ta), kocalkta kur kazan (ye a).
Kii genliinde alp para biriktirmelidir ki, ihtiyarlayp alamad zaman

onunla rahat rahat geinsin.
1257- Getir bana hdrellezi, gstereyim sana yaz.
Hdrellez gelince (yani 6 Maysta) yazn kendini gstermesi gibi ancak uygun koullar
gerekleirse beklenen sonuca kavuulur. Kr. elli yaz belli.
1257- Gezen ayaa ta deer.
Gerekli olmad halde urada burada dolaan kii, bu gezme srasnda kendisine
zarar dokunan eylerle karlar. Kr. ok gezen tavuk ayanda pis getirir.
1259- Gezen kurt a kalmaz.
Rzkn karmak iin gezip dolaan, uraya buraya bavuran kimse a kalmaz.
1260- Gidecein Antep, yiyecein pekmez.
Byle bir yol tutann elde edebilecei ey pein olarak sylenebilir.
1261- Giden gelse dedem gelirdi.
len kimse nasl dirilmezse, elden kan ey de bir daha ele gemez.
1262- Gidilmeyen yer senin olmaz (deildir).
Gidemediimiz, yararlanamadmz yer, malmz olsa bile neye yarar? Byle bir
yerin bizim olmayan yerle ne fark vardr?
1263- Gidip de gelmemek var, gelip de grmemek (bulmamak) var.
Uzak bir yere giden kimse, ayrld yere bir daha dnmeyebilir; belki de orada lr.
Dnebilirse, ayrlrken brakt yaknlarn bulmayabilir; onlar da lm olabilirler. O
halde vedalarken bunu hatrlamak ve helallemek gerektir.
1264- Gizlide gebe kalan aikarede dourur.
Toplum iinde hibir davran gizli kalmaz. lkin gizlenebilmi olan bir i, bir sre
sonra gizlenemeyecek sonucu ile aa kar.
1265- G dn topal eek ne geer.
Toplum belli bir ynde ilerlerken sonuncu olanlar bu gidi ters yn alrsa birinci
olurlar.
1266- Gtk yurdun kadri konduk yurtta bilinir.
Beenilmeyip braklan yerin ne denli deerli olduu, yeni yerleilen yerin ktl
grldkten sonra anlalr. Kr. Gelen gidene rahmet okutur.
1267- Ge direk, denize kapak olmaz.
Hem gereksiz, hem de gerekletirilmesi hayale bile smayan eylerle

uralmamaldr.
1268- Gk grlemeden yamur yamaz.
Bir kii ya da topluluk, sesini ykseltmezse istediine kavumaz.
1269- Gkten ne yad da (yaar ki) yer kabul etmedi (etmesin?)
Byklerden gelen eyleri kkler geri eviremezler.
1270- Gkten yere yaar, yerden ge deil.
Varlkllar yoksullara, gller gszlere yardm eder; tersi dnlemez.
1271- Gkyznde dn var deseler, kadnlar merdiven kurmaya kalkar.
Kadnlar, dne, elenceye can atarlar. Bu uurda katlanmayacaklar sknt yoktur.
1272- Gle (ara) su gelinceye (gelene) kadar kurbaann gz patlar.
Ferahlatc bir duruma kavuulaca belli olsa bile, sonucun ok gecikmesi, onu
yararsz klar ve bekleyeni yoksunluk iinde kvrandrr.
1273- Glgesinde oturulacak aacn dal kesilmez.
Kendisinden yararlanlan kiiyi, nesneyi zarara uratacak eylemlerden saknlmaldr.
1274- Glgeyi ho gren tekneyi bo grr.
almayp keyfine bakan yoksulluk iinde kalr.
Kr. Yazn yersen lokumu..., Austosta glge kovan...
1275- Gnln yaz var, k var.
nsan kimi zaman neeli, iyimser, yaama sevgisi ile dolu olur; kimi zaman da
bunalm, ktmser, bezgin.
1276- Gnl alma bir elma.
Bkz. Yarm elma gnl alma.
1277- Gnl bir sra saraydr, krlrsa yaplmaz.
Bir kimsenin, hele dostlarmzn gnln krmamaya dikkat etmeliyiz. Krlan gnl
kolay kolay onarlamaz. Bu yzden, eski dostluk bir daha, o itenlikle yenilenemez.
1278- Gnlden gnle (kalpten kalbe yol vardr. (Kalp kalbe kardr).
Birbirlerine birtakm duygularla bal olan iki kimseden biri, teki iin ne
dnyorsa o da beriki iin ayn eyi dnr.
1279- Gnl dt bir boka o da misk gibi koka.
Kimi kiiler ok irkin birine ya da ok kt bir eye gnl kaptrrlar. Onlarn

gznde bunlar irkin deil, ok gzeldir, kt deil ok iyidir.
1280- Gnl ferman dinlemez.
En yksek yerden yasak emri de gelse gnl sevdiinden vazgemez.
1281- Gnl karmaz (kocamaz).
nsanlar yalansalar da gnlleri gen kalr. Sevgi ve istekler eski; gcn, tazeligini
yitirmez. Kr, Er kocar, gnl kocamaz.
1282- Gnl kimi severse gzel odur.
Bir kiinin gzel bulduunu baka bir kii gzel bulmayabilir. ller deitiine
gre bir kimse iin gzel, gnlnn sevdiidir.
1283- Gnlsz namaz ge (gklere) amaz.
ten gelen bir duygu ile klnmayan namaz kabul olunmaz. Bunun gibi, isteksiz
yaplan iten hayr gelmez.
1284- Gnlsz yenen (istenmeyen) a, ya karn artr ya ba.
steksiz yenilen yemek, nasl insana dokunursa, istenmeyerek yaplan i de ylece

kt sonu verir.
1285- Gnl ummad yere kser.
nsan, kendisini sevmeyenlerin i davranlarn doal karlar. Ama sevitii

kimsenin bu gibi davranlarndan dolay ona krlr. Kr. Kii umduuna kser.
1286- Gnl var otlua, gnl var boklua (konar).

yi ve gzel eyleri seven yksek ruhlu insanlarda vardr; kt, murdar eylerden
holanan aalk insanlar da.
1287- Gnl verme evliye; eve gider unutur.
Bir kadn, evli bir erkee gnl kaptrmasn. Onun gsterecei ilgiye inanmasn. Evli
olan erkekler, baka kadnlara balanamazlar.
1288- Gn yufka yerinden delinir.
Her i en rk yerinden patlak verir. rnein, cierlerinden rahatszlk geirmi

olan kii, zayf dse hemen cierlerinden hastalanr. Toplumsal olaylarda da durum
byledir. Kr. p inceldii yerden...
1289- Grdn deli, savul geri.
Dengesiz kimselerden uzak durmak, byleleriyle karlamamak gerektir.
1290- Grenedir grene, kre nedir kre ne?
Her ey grebilen kimse iin anlamldr. Gremeyen iin hibir ey anlam tamaz.
Kr. Anlayana sivrisinek...
1291- Gren gzn hakk vardr.
Yiyecek, ya da imrenilecek bir eyi grene o eyden vermek gerekir.
1292- Grgl kular grdn iler, grmedik kular ne grsn ki ne iler?
yi eitim grm, iyi aile iinde yetimi kimseler, aldklar terbiyenin gereini
yaparlar, beenilirler. Byle bir eitim grmemi ve iyi bir ortamda yetimemi olanlar,
bir ey bilmezler ki yapsnlar.
1293- Grmemi grm, glmeden (gle gle) lm.
Grgsz kii, gnn birinde ummad bir duruma eriirse sevincinden ne

yapacan arr.
1294- Grmemiin olu olmu, ekmi kn koparm.
Grgsz kii, eline geen nimeti nasl kullanacan bilmez. Kullanaym derken
heder eder.
1295- Grnen dan (kyn) uza olmaz.
Bir durumun nasl bir sonuca varaca belli olduktan sonra bu sonu ok gemeden
gerekleir.
1296- Grnen ky klavuz istemez.
Ortada duran bir gerei aklamak gerekmez.
1297- Grne aldanma (aldanmamal).
Her eyin bir d grn, bir de iyz vardr. D gzel, ii kt, ya da d kt

ii gzel olan eyler de oktur. Onun iin yalnz d grne bakarak yargya varmak
insan aldatabilir.
1298- Gte yakn yerden et yememeli.
Bir saknca dourabilecek ie giriilmemelidir.
1299- Gzden rak (uzak) olan gnlden de rak (uzak) olur.
nsan, evresindeki arkadalarn sk sk arar. Ama uzaktaki arkadan o kadar sk

arayamadndan yava yava unutur. Kr. Gz grmeyince...
1300- Gze yasak olmaz.
Ortada duran eye herkes bakar. Hibir kimseye buna bakmaz denilemez.
1301- Gz grdn (az yediini) ister.
Kii, her zaman grd (yemeye) alt gzel eyleri unutamaz. Onlar ister durur.
Kr. Gz grr, gnl ister.
1302- Gz grmeyince gnl katlanr.
nsan, yaknnda bulunan sevdii kimse ile sk sk grmeden edemez. Ama bu kii
uzak bir yere giderse, grmekten umudunu keser, ayrla katlanr. Kr. Gzden rak
olan...
1303- Gz grr, gnl ister (eker).
Kii, grmedii eyi istemez; grp beendii eye kar istek duyar. Kr. Gz
grdn ister.
1304- Gzlye gizli yoktur.
Grmesini bilen kiiden hibir ey gizlenemez.
1305- Gzszden gzl doar, dilsizden dilli doar, ille deli soy kovar. (Gzszden
gzl, dilsizden dilli; deliden deli, deliden deli.)
Kiideki beden sakatlklar ocuklarna gemez. Ama delilik soya eker.
1306- Gz terazi; el mizan.
Bkz. El terazi, gz mizan.
1307- Gz tanede olan kuun aya tuzaktan kurtulmaz.
Hep kar peinde koan kii, tehlikeden uzak kalamaz.
1308- Gz var, izan var.
Bir eyin iyi ya da kt olduu dikkat edilerek, gzelce yoklanarak anlalr. Bunlar
yaplmadan alnan nesne kt ise bu, incelenmeden alan kiinin bana kaklr.
1309- Gurkun cc gzn saylr.
Bir giriimden elde edilen verimin gerek deeri, bu verimin karlaaca tehlikeler
bittikten sonra belli olur. (Gurk: Kuluka tavuu, cck: Pili) lkbaharda kan
pililerin hepsi yaamaz. Kimisi lr, kimisini kedi kapar. Kesin saylar sonbaharda
belli olur.
1310- Gck (ubat), ya iti soludurum, ya devenin kuyruuna karm demi.
ubat aynda kimileyin bunaltc scak olur, kimileyin diz boyu kar.
1311- Gl dalndan odun, beslemeden kadn olmaz.
Bkz. Halayktan kadn olmaz...
1312- Gl dikensiz olmaz.
Bkz. Dikensiz gl olmaz.

1313- Glme komuna, gelir bana.
nsan bakasnn bana gelen ykmla alay etmemelidir. Gn olur, yle bir ykm
kendisinin de bana gelir.
1314- Gl seven dikenine katlanr.
nsan, sevdii kimse ve sevdii i yznden gelecek skntlara katlanr. Kr.

Dikensiz gl olmaz.
1315- Gn bugn.
1) e yarayan gn, iinde bulunduun gndr. Onu deerlendirmeye bak. Bugn

ne yapabilirsen kazancn odur.
2) Bugn kim i banda, kim itibarda ise onun sz geer. Dn belli bir kii olmamas,
yarn unutulacak bir kii olmas nemli deil.
1316- Gn domadan neler doar.
Yarn ne gibi olaylar kacan kimse bilmez. Kt bir durum bir gn sonra
dzelebilir; iyi bir durum ktleebilir. Kim bilir, daha neler olur. Kr. Geceler
gebedir.
1317- Gndzn mum yakan geceyle (geceleyin) bulamaz.
Bir ey gerekmedii zaman harcayan, gerektii zaman bulamaz.
1318- Gndz yaar gece aar, yl bozgunluu; kadn syler erkek susar, ev
bozgunluu.
Gndz yamur yaar, gece hava ak olursa o yl bereketsiz olur. Kadn drdr eder
de erkek susarsa o evde dirlik dzenlik yok demektir. Bkz. Gece yaar gndz aar...
1319- Gne gre krk giyinmek gerek.
Klk kyafetimizi ve baka durumlarmz zamann koullarna uydurmalyz.
1320- Gee balkla svanmaz.
Herkesin bildii bir gerek, yadsnamaz, yalan yanl szlerle deitirilemez, rtbas
edilemez.
1321- Gne girmeyen eve doktor girer.
Ev, gne almaldr. Gne, vcudu glendirir, birok mikroplar ldrr, birok
hastalklara iyi gelir. Gnesiz evde hastalk eksik olmaz.
1322- Gn geer, kin gemez.
Aradan uzun zaman gese biles bir kimsenin bakasna kar besledii kin snmez.
1323- Gn gne uymaz. (Her gn bir olmaz).
Bir gnn olaylar, ileri, durumlar, koullar baka bir gnnkine benzemez.
1324- Gn varken davarn eve gtr.
lerini en uygun ve en gvenli zamanda yap.
1325- Gn var yl besler, yl var gn beslemez.
Bkz. Ay var yl besler...
1326- Grlt istemeyen kazanc (bakrc) dkkanna girmez (hrkasn bana eker).
Kafasn dinlemek, kendi kelerinde sessiz yaamak isteyenler; grltl, patrtl

ilerle ilgilenmez; byle grevler almazlar.
1327- Gvenme (inanma) dostuna, saman doldurur postuna.
Dost bildiin herkese inanma. Dost sandn yle kimseler olur ki, kendilerine kar
olan gvenden yararlanarak sana daha kolaylkla byk ktlkler yaparlar.
1328- Gvenme varla, dersin darla. (Varla gvenilmez).
nsan, varlkl durumuna gvenerek har vurup harman savurmamal, tutumlu olmaldr.
Buna dikkat etmeyen kii, ilerin iyi gitmedii ve alamad zamanlarda darla
der.
1329- Gzel brnr, irkin grnr.
Gzeller kendilerini nazl satarlar; kolay kolay kimseye grnmek istemezler.

irkinler ise kendilerini herkese gstermeye, beendirmeye alrlar.
1330- Gzele bakmak sevaptr.
Gzel eylere bakarken hayranlk duyar, Tanr'nn neler yarattn dnerek

bykln dnrz. Onun iin gzele bakmak sevaptr.
1331- Gzele bakmann gze faydas var.
eitli organlarmzla deiik zevkler tadarz. Gzel eylere bakmakla da gz

zevkimizi doyururuz.
1332- Gzele gz ars da yakr.
Kr. Gzele ne yakmaz., Gzele kken yakr.
1333- Gzele krk gnde doyulur, iyi huyluya krk ylda doyulmaz.
yi huylu olmayan gzel yzlden abuk usanlr. yi huylu olan kimseden -irkin de
olsa- hi usanlmaz. Kr. Ty gzellii...
1334- Gzele kken yakr, irkine allar neylesin.
Gzel, ayana ip balasa halhal gibi grnr. irkin de en gzel sslerle donansa
gzelleemez. Kr. Gzele ne yaramaz.
1335- Gzele ne yaramaz (yakmaz).
Gzelin giysi ile, ssle gzellemesi sz konusu deildir. Ne giyerse giysin ona
yakr.
1336- Gzeli herkes sever.
Btn insanlar gzellere ve gzel eylere kar sevgi duyarlar.
1337- Gzeli kzken grme, beik ardnda gr.
Kzken gzel olann, doum yaptktan sonra gzellii kalr m, belli olmaz.
1338- Gzel kanda kavga anda.
Gzel eyi herkes ele geirmek istediinden aralarnda -Ben alacam. -Yok, ben
alacam diye kavga kar.
1339- Gzellerin talihi irkin olur.
Gzeller, gzelliklerine yaraan bir yaay ararlar. Bunu bulmak da pek kolay
olmadndan, -ya da kendilerini bulduklarna layk grmediklerinden mutlu olmazlar.
1340- Gzellik ondur, dokuzu dondur.
Gzelliin onda dokuzu giyim kuamla salanr.
:::::::::::::
-H-
1341- Haberi verenden alan uz gerek.
Bir kii ne gibi sonu douracan bilmedii bir haberi sadece anlatr. Bundan sonu
karmak, dinleyenin anlay, uslamlama gcne baldr.
1342- Hac hac olmaz gitmekle Mekke'ye, dede dede olmaz gitmekle tekkeye.
Bir ii grnte ve biimsel olarak yapmakla o i gerekten yaplm ve sonu elde

edilmi olmaz.
1343- Hac hacy Mekke'de (dervi dervii tekkede) bulur.
Ayn yolda olanlar, bu yol yolcularna zg yerlerde buluurlar.
1344- Hac Mekke'de, dervi tekkede (yakr).
Kii, zel durumunun gerektirdii yere yakr. Bu duruma uymayan yerde bulunursa
yadrganr.
1345- Haddini bilmeyene bildirirler.
evresindekileri hie sayarak yetkili olmad konularda yksekten atanlara sert

karlklarla gereken ders verilir.
1346- Hak deyince akan sular durur.
Bir anlamazlkta adalet, hakkaniyet, tarafszlk yolu tutuldu mu artk kimsenin

syleyecek sz kalmaz.
1347- Hakl sz haksz Badat'tan evirir.
Doru, inandrc sz, yanl yolda ok ileri gitmi olan kiiyi bile yola getirir.
1348- Hak sz adan acdr.
Bkz. Doru sz...
1349- Hak yerde kalmaz.
Hak hor grlmez, inenmez, yadsnmaz. Emein karl her halde denir.
1350- Hak yerini bulur.
Bir anlamazl ortadan kaldran yol, doru yoldur. Bu her zaman stn gelir.
Haklya hakknn verilmesi, sulunun cezalandrlmas da bu demektir.
1351- Halayktan kadn olmaz, gl aacndan odun. (Gl dalndan odun, beslemeden
kadn olmaz).
Her eyin, kendisinden beklenen grevi yapabilecek nitelikler tamas gerekir. Gl

aac iyi odun grevini yapamad gibi orta hizmetisi de kltrl bir kocann ei
olamaz.
1352- Hal halin yoldadr.
Ayn durumdaki kimseler, birbirlerinin durumunu daha iyi anlarlar. Kr. Damdan
den, damdan denin...
1353- Halda nak bir gerek.
Bir toplulukta, bir ura alannda ayrk nitelii bulunan bir e ho karlanr. Buna
benzer baka bir e iyi karlanmaz.
1354- Hamala semeri yk olmaz (deildir).
nsana kendi ii ve sorumluluunu zerine ald yaknlarnn yk ar gelmez. Kr.

Koa boynuzu...
1355- Hamama giren terler.
inde bulunduumuz durum masraf, zveriyi, skntya katlanmay gerektiriyorsa

iimizi bunlarsz yrtmeyi dnemeyiz.
1356- Ham tatl, yetkini ac.
ocuk kkken sevilir; sorun karmaz. Ama byynce anne babay byk sorunlar
karsnda brakr; zer de.
1357- Hamsi kurban olur mu? -Kan da var, can da. (Hamsi niin kurban olmasn;
kan da var, can da).
Yanl i yapmaya kararl olanlar, bunun doru olduunu kantlamaya alrlar.
1358- Hamsin, zemheriden kemsin.
Krk gnlk zemheri (erbain) kn en sert dnemi saylr. Ama onu izleyen elli gn
(hamsin) daha da zorlu geer.
1359- Hangi gn vardr akam olmadk.
Sona ermeyen hibir iyi durum, yldz snmeyen hibir nl yoktur.
1360- Hanm krarsa kaza, halayk krarsa ceza, (Hizmeti krarsa su, hanm krarsa
kaza).
Buyurucu durumunda olanlarn yapt yanllk ho grlr; buyruk altndakilerin

yapt yanllk su saylr.
1361- Haramn temeli (binas) olmaz.
Haram kazan, bir ie yaramadan telef olur gider.
1362- Haramzade pazar bozar, helalzade pazar yapar. (Helalzade bartrr,

haramzade kartrr.)
St bozuk kii, iki kimsenin arasn aar, anlamalarna engel olur. Soylu kii
arabuluculuk yapar, anlamalarna yardm eder.
1363- Harmanda dirgen (trpan) yiyen spa, ylna kadar acsn unutmaz.
Bir haylazlndan dolay dvlen ocuk, uzun sre bunu hatrlar da haylazlk
yapmaktan ekinir.
Uygunsuz bir davranndan dolay cezalandrlan kimseler de byle.
1364- Harman dven kzn az balanmaz.
Hizmetinin verimlerini aldmz kimsenin bize kazandrd eylerden yararlanmas

gerekir. Kr. Bal tutan parman yalar.
1365- Harman dvmek keinin ii deil.
nemli, ar iler, hafife alnmamal, oluk ocua, acemilere yaptrlmamaldr.
1366- Harman yakarm diyen, oraa yetimemi.
Bakasna ktlk yapmay tasarlayan kii, ktln yapmaya frsat bulmadan

cezasn grr.
1367- Harman sonu dervilerindir.
Herkesin bol bol yararland eyin arta kalanndan alakgnll kimseler

yararlanrlar.
1368- Harman yel ile, dn el ile.
Her iin gereklemesi birtakm koullarn bulunmasna baldr. rnein, harman

savurmak iin yel, dnn iyi hazrlanmas ve toplantnn en gemesi iin hsm,
akraba, e, dost ister.
1369- Hastalk kantarla girer, miskalle kar.
Hastalk, birden ve ok zorlu gelir. Ama yava yava iyileir.
1370- Hastalk salk (sayrl) bizim iin.
nsan can tayor: Sa, esen olduu gibi hasta da olur. Bu durumlar dnp tedbirli
bulunmak gerekir.
1371- Hasta ol benim iin, leyim senin iin.
Kii, kendisi iin bir zveride bulunan kimseye kar, sras gelince daha byk
zveride bulunur.
1372- Hasta olmayan, saln kadrini bilmez.

nsan hasta olup arlar, szlar iinde kvrandktan sonra hasta olmad zamanki
durumunun deerini gerei gibi anlar.
1373- Hastaya bakmaktan hasta olmas yedir.
Ar bir hastaya bakmak o denli gtr ki, kimi zaman hasta olmak bundan daha kolay
grnr.
1374- Hastaya (dek) yatak sorulmaz.
Bir kiiye, onsuz yapamayaca belli olan bir eyin gerek olup olmad sorulmaz.
1375- Hasta yatan lmez, eceli yeten lr.
Bkz. Yatan lmez, eceli yeten lr.
1376- Hatasz kul olmaz.
Yanlmayan, kusur ilemeyen insan yoktur. Kr. Kul kusursuz olmaz.
1377- Hatr alma bir elma.
Bir kimseye kar sevgimizi gstermek iin sunduumuz armaann deeri pahal
olmasnda deil, duygumuzu tamasndadr. Kr. Yarm elma, gnl alma, An beni bir
kozla...
1378- Hatr iin i tavuk (da) yenir.
nsan, sevdiinin hatr iin yaplmayacak eyleri yapar.
1379- Haydan gelen huya gider (selden gelen suya gider.)
Havadan kazanlan para, ie yaramayan eyler uruna savrulur gider.
1378- Hayf lene olur.
Acnacak yata ya da ackl biimde lene herkes zlr; ama bir sre sonra
zntler geer, ac unutulur. lenin acnacak durumu ise srer gider.
1381- Hayr dile eine (komuna), hayr gele bana. (Ne dilersen eine o gelir
bana.)
Sen bakalar iin iyi eyler dile ve yap ki bakalar da senin iin iyi eyler dilesin,
yapsn. Kr. Komunu iki inekli iste ki...
1382- Hayr ii uzat erre dnsn, er izi uzat hayra dnsn.
Bkz. er ii uzat...
1383- Hayrl evlat neylesin mal, hayrsz evlat neylesin mal.
Bkz. Akll olan neyler ata maln...
1384- Hayrl komu, hayrsz akrabadan iyidir.
Bkz. Yakn dost...
1385- Hayvan koklaa koklaa, insan sylee sylee.
Bkz. nsan sylee sylee...
1386- Hayvan yularndan, insan ikrarndan (sznden) tutulur.
Bkz. nsan sznden...
1387- Hazra dalar dayanmaz.
Hazrdan yemeye da kadar para olsa dayanmaz.
Onun iin insan bir yandan yerken bir yandan da kazanmaldr. Kr. Scaa kar m...
1388- He demek de i bitirir, yok demek de.
inin incelenmesi uzayp giden kii, olumlu ya da olumsuz olsun, bir an nce sonucu
renmek ister. nk ona gre bir program izecektir. Olumlu sonu da, olumsuz sonu
da bu nedenle iine yarar.
1389- Hekimden sorma, ekenden sor.
1) Hastann ne ektiini hekim bilmez, hasta bilir.
2) Bir skntnn acsn, are gsterecek kimse deil; eken bilir.
1390- Hekim kim, bana gelen.

Bir hastaln en iyi hekimi, bu hastal geirmi olan kimsedir. Toplumsal alanda da
byledir: Bir konuyu en iyi sonuca ulatrmasn bilen kimse, bandan byle bir olay
gemi olan kimsedir.
1391- Hekimsiz, hakimsiz memlekette oturma.
Saln gvencesi hekim, toplumun gvencesi hakimdir. Bu iki gvencenin

bulunmad yerde oturmak doru deildir.
1392- Helale cmertlik olmaz.
Kar kocasnn, koca karsnn bakasyla senli benli olmasna, dp kalkmasna gz

yummamaldr.
1393- Helal kazan ile yal pilav yenmez.
Din, yasa, ahlak d i yapmadan zengin olunmaz.
1394- Helalzade bartrr, haramzade kartrr.
Bkz. Haramzade pazar bozar...
1395- Helva irin, nefis kafir.
Yasaklanan ya da ele geirilmesi g olan eyin ekicilii karsnda ona kavuma

isteini yenmek gtr.
1396- Her aacn meyvesi olmaz.
Dtan verimli gibi grnen herkes verimli olmaz.
1397- Her aa kknden kurur (rr).
Bir topluluun dayand temel bozulursa o topluluk yklr.
1398- Her aatan kak olmaz.
zellii bulunan bir i iin herhangi bir kimse ve herhangi bir ey kullanlamaz.
1399- Her ban (herkesin) bin derdi var, deirmencininki su.
Herkesin kendi yaay ile ilgili bir derdi vardr. Bir kiinin derdi tekininkine
benzemez.
1400- Her iek koklanmaz.
Her gzelle iliki kurmak doru deildir.
1401- Her ok, azdan olur.
ok dediimiz eyler, azlarn birikmesiyle meydana gelmitir. ou elde etmek iin

azlar biriktirmeye nem verilmelidir. Kr. Damlaya damlaya...
1402- Her damardan kan alnmaz.
Herkesten yardm istenmez. stense de alnamaz.
1403- Her delie (tan altna) elini sokma, ya ylan kar ya yan.
Sonunu dnmeden, zarar grmen olasl bulunan davranlarda bulunma. Kr.

Ylana yumuak diye el sunma., Aklna geleni ileme...
1404- Her delinin bana bayrak dikilse bedestende bez kalmaz.
evrede o denli ok dengesiz var.
1405- Her dkkan kirasyla.
Her maln fiyat deerlilik derecesine (nitelik dzeyine) gredir.
1406- Her d bir reni.
Kii her yanl davrann ac sonucundan bir ders alr. Kr. Her ziyan bir ttr.
1407- Her gnlde bir arslan yatar.
Bkz. Her yiidin gnlnde...
1408- Her gn baklava brek yense bklr.
Hep ayn eyle uramak, usan verir. Bunlar en gzel eyler olsa bile.
1409- Her gn bir olmaz.
Bkz. Gn gne uymaz.

1410- Her gn gezen krda, bir gn urar kurda.
Sakncal ilerle uraan kimse, gnn birinde tehlikenin kurban olur.
1411- Her gzelin bir kusuru (huyu) vardr.
Bkz. Kusursuz gzel olmaz.
1412- Her horoz kendi plnde (kllnde) ter; (einir).
Bir kiinin kendi mal olan yerde, ya da kendisine ok bal bulunan evrede sz
geer.
1413- Her iniin bir yokuu (her yokuun bir inii) vardr.
i bozulan kii zlmemelidir. Her iniin bir yokuu olduu gibi, bozulan iin
dzelmesi, dmenin kalkmas da vardr.
1414- Her inleyen lmez.
Her skntl durum kt biimde sonulanmaz. Umutsuzlua dmemek, sknty

giderecek yollara bavurmak gerekir.
1415- Her insan kendi ukurunu doldurur.
Bkz. Kimse kimsenin ukurunu...
1416- Her iin ba salk.
nsann yapaca her i, vcut salna baldr. Salk olmazsa hibir i yaplamaz.
1417- Her ite bir hayr vardr.
Olup biten bir ii -baka biime sokmak elimizde olmadna gre- hayra yormak
gerekir. Bu, insan ktmserlikten kurtarr.
1418- Her kapnn bir anahtar vardr.
Her g ii zecek bir yol vardr.
1419- Her kan ksmeti bir olmaz.

Herkesin talihi, kazanc bir deildir. Ayn abay gstermelerine karn kimisi daha
ok, kimisi daha az kazanr.
1420- Herkes akln pazara karm (mezada vermi), yine kendi akln alm
(begenmi). (Herkes kendi akln beenir).
nsanlar kendi akllarn bakalarnn aklndan stn grrler. Bir konu zerindeki
trl dnceler arasndan, en ok kendi dncelerini beenirler. nk lleri de
kendi akllardr. Kr. Akllar...
1421- Herkes bildiini okur.
Bakalar ne sylerse sylesin, herkes kendi dnne gre i yapar.
1422- Herkes davul alar ama oma makama uyduramaz.
Herkes i yapar ama, o iin gerektirdii ustal gsteremez. Kr. Herkes kak yapar
ama...
1423- Herkes ektiini bier.
Bkz. Ne ekersen onu biersin.
1424- Herkese tkr bal.
Kii -bakalar beenmese de- kendi yaptn, kendi yaknlarn beenir, sever.
1425- Herkes evinde aadr.
Herkesin kendi evinde, kendi blgesinde hatr saylr, sz geer. Kr. Her horoz
kendi plnde ter.
1426- Herkes gbresini kendi tarlasna kor.
Kiinin bakasna yapt ktlk kendi tarlasna koyduu gbre gibidir; Kendi
maldr, yine kendisine dnecektir.
1427- Herkesin akl bir olsa koyuna oban bulunmaz.
eitli iler, eit eit yetenekli kiilerle baarlabilir. Herkes ayn eyi bilse ve
yapabilseydi, geri kalan ileri yapacak kimse bulunmazd.
1428- Herkesin arnna gre bez vermezler (verilmez).
Herkes bir eyden istedii lde deil, ancak gerektii ve olabildii oranda
yararlanabilir.
1429- Herkesi (kiiyi) nasl bilirsin? Kendin gibi (kalbince).
Bakalarnn bir durum karsnda nasl davranacan dnrken hep kendimizi

l tutar, ona gre yargya varrz. (Ama bu yarg her zaman doru kmaz.)
1430- Herkesin (her ban) bir derdi var, deirmencininki de su.
Bkz. Her ban bir derdi var...
1431- Herkesin delisi evinde, derdi karnnda.
Aile bireylerinin uygunsuzluklar, evin eitli sknt ve sorunlar olur. Bunlar

kimseye duyurulmaz; sineye ekilir.
1432- Herkesin ettii yoluna gelir.
Bir kimse bakasna bir ktlk yaparsa ayns kendisinin de bana gelir. yilik de
byle.
1433- Herkesin getii kprden sen de ge.
Sana uygun grnmese bile herkesin yapt ii sen de yap.
1434- Herkesin hamuru ekmeine gredir.
Bir i iin yaplan hazrlk, gerekseme lsnde olur.
1435- Herkesin tenceresi kapal kaynar.
Bir ailenin geim durumunu baka bir aile bilmez.
1436- Herkesin yorulduu yere han yapmazlar (yaplmaz).
Bir ii yapmakla ykml olan kimseye, bu ii diledii zaman yapmas, diledii gibi
yapmas, istemedii zaman yapmamas hakk tannmaz.
1437- Herkes karnn rengine boyanr.

nsan davranlarn urat iin gereklerine uydurmaldr.
1438- Herkes kak yapar ama sapn ortaya getiremez.
Bir ii yapmadan yapmaya fark vardr. Kusursuz ve en gzel biimde yapmay herkes
bilemez. Kr. Herkes davul alar ama...
1439- Herkes kendi akln beenir.
Bkz. Herkes akln pazara karm....
1440- Herkes (kimse) kendi aybn bilmez (grmez).
nsan kendi kusurunu gremez, bilemez. Bilse zaten onu yapmaz.
1441- Herkes (her insan) kendi ukurunu doldurur.
Bkz. Kimse kimsenin ukurunu doldurmaz.
1442- Herkes kendi ls iin alar.
Hi kimse bakasnn acsn iinde duymaz. Onun yreini szlatan ancak kendi
acsdr. Kr. Eldeki yara, yarasza...
1443- Herkes ne ederse kendine eder.
Kiinin davranlar, niteliine gre evrede yank bulur. Davranlar iyi ise,
evresinden iyilik gelir. Kt ise, karlklar da kt olur. Kr. yilik eden iyilik bulur,
Ne dorarsan ana o kar kana, Ne ekersen onu biersin.
1444- Herkes sakz iner ama (tlatamaz), Krt (ingene) kz tadn karr.
Bir ii herkes yapar ama, merakls baka bir itahla, tadn kararak ve herkesin
dikkatini ekerek yapar.
1445- Herkes sevdiini per, bayram da bahane.
Kii, yapmay uygun grd i iin bir gereke yaktrr.
1446- Herkes zibilliinin horozu. (Her horoz zibilliinde ter.)
Bir evreye egemen olan kiinin sz o evrede geer.

1447- Her kimin ba var, yreinde da var.
Bkz. Dada ban var, yreinde...
1448- Her koyun kendi bacandan aslr.
Herkes kendi suundan sorumludur.
1449- Her kuun eti yenmez (ku var ki et yedirirler.)
Bkz. Ku var eti yenir, ku var...
1450- Her sakaldan bir tel ekseler, kseye sakal olur.
Herkes biraz zveride bulunsa bir yoksul perianlktan kurtulur.
1451- Her sakally baban m sanrsn?
D grn ile iyi sanlan kiinin iyzn anlamadka kesin yargya varmaynz.
1452- Her eyin vakti var, horoz bile vaktinde ter.
Her ey zamannda yaplmaldr. Zaman gelmeden yaplmaya kalklrsa baar elde

edilemez. nk gereken koullar tamam olmamtr. Zaman getikten sonra yaplrsa
gerei kalmayan bir i iin uralm olur. Kr. Vakitsiz ten horozun...
1453- Her eyin yenisi, dostun eskisi.
Eski, ypranm, bozulmu eyi kullanmak, insana sknt verir. Yeni ey zevkle
kullanlr. Eskilik ancak dostlukta deer tar. nk eski dostluk, birok snav
geirmi, pekimitir; unutulmaz anlarla iki taraf birbirine balamtr.
1454- Her eyin yokluu yokluktur.
nsan pek ok eye gerekseme duyar. Gerekli olan ey, kk bir ey de olsa yokluu
kendini belli eder.
1455- Her ta ba yarmaz.
Her korkulan ey tehlikeli deildir. Kr. Ummadn ta ba yarar.
1456- Her vaktin bir padiah var.

Her iin iyi yaplacak uygun bir zaman vardr.
1457- Her yerde okka (okka her yerde) drt yz dirhem.
Bkz. Nereye gitsen okka drt yz dirhem.
1458- Her yiidin bir yourt yiyii vardr.
Her kiinin kendine zg bir alma yolu, bir i yapma biimi vardr.
1459- Her yiidin gnlnde (her gnlde) bir arslan yatar.
Herkesin gnlnde, elde etmek istedii byk bir ey vardr.
1460- Her yokuun bir inii vardr.
Bkz. Her iniin bir yokuu vardr.
1461- Her zaman idem kmaz; bazen de ksk krlr.
Giriilen ilerden her zaman olumlu sonu alnamaz. Kimileyin olumsuz durumlar
baarya engel olur.
1462- Her zaman eek lmez, on kfte on paraya olmaz.
1) Her zaman piyasa malla dolup fiyatlar ucuzlamaz.
2) stenen eyi kolayca elde etmek olana knca frsat karmamal.
1463- Her zaman gemicinin istedii rzgar esmez.
Olaylar herkesin dileine uygun olarak gelimez.
1464- Her ziyan bir ttr.
Kii her urad zarardan bir ders alr. Kendisini bu zarara srkleyen yanl tutumu
artk brakr. Kr. Her d bir reni.
1465- Hesapsz kasap, ya bak krar ya masat, (Hesabn bilmeyen kasap, ne satr
brakr, ne masat).
1) inin ehli olmayan, ne yapacan nceden iyi dnmeyen kii, iin iinden bir trl
kamaz. Bu uurda bavurduu aralar da heder eder.
2) Hesabn bilmeyen kii elinde, avucunda bulunan ie yarar eyleri de ziyan eder.
1466- Hrsza beyler de borlu.
Bkz. Zora beylerin borcu var.
1467- Hrsza kilit (kap, baca) olmaz.
1) Hrsza ne kilitli kap, ne yksek duvar engel olabilir. O ieri girmenin yolunu
bulur.
2) Kt bir i yapmaya kararl olan kiiyi nlemek olanakszdr.
1468- Hrsz evden olursa manday bacadan arr.
Ev iindeki hrszla kar nlem almak gtr. Evin ve evdeki yaayn btn
inceliklerini bildii iin akla gelmeyen yollarla, olanaksz sanlan eylemlerle
hrszln yapar.
1469- Hrszl da ren, baucunda dursun.
Hrszl ve benzeri kt davranlar da renin. Eylemde bulunmak iin deil,

bunlar yapanlara kar ne gibi nlemler alnmas gerektiini bilmeye ve kendilerini
daha kolay bulmaya yarayaca iin.
1470- Hrszlk bir ekmekten, kahpelik bir pmekten.
Hrszln by k olmaz; bir ekmek alan da hrszdr. Nitekim kadnn

namusunu satm saylmas iin bir pck vermi olmas yeter.
1471- Hsm hsmn ne ldn ister, ne onduunu.
Bkz. Karde kardein ne ldn...
1472- Hyar akesiyle alnan eein lm sudan olur.
ok ucuza alnan mal, rk, ie yaramaz olur.

1473- Hyarn n, dutun sonu.
Hyar, ilk ktnda taze ve lezzetli olur; gitgide kartlar. Dut ise ilk ktnda ham,
son gnlerinde olgun ve tatl olur.
1474- Hile ile i gren mihnet ile can verir.
lerine hile kartrm, bakalarn aldatm olan kii son nefesini azap iinde verir.
1475- Hilekardan yumurta alan, iinde sarsn bulamaz.
Hilekar satc, hi kimsenin kukulanmasna olanak bulunmayan hileler yapar. Bunun

gibi kurnaz kii, iini yaparken kimseye sezdirmeden kar salar.
1476- Hizmeti krarsa su, hanm krarsa kaza.
Bkz. Hanm krarsa kaza.
1477- Hocann dediini yap (sylediini dinle), yaptn yapma (Hocann okuduunu
dinle, gittii yola gitme.)
Din adamlar bize dinin buyruklarn anlatrlar. Buna uymak gerektir. Ama birok din
adamnn davranlar, din buyruklarna aykr olduundan gittikleri yola
gidilmemelidir.
1478- Hocann vurduu yerde gl biter.
retmen gerekli grrse ocuu dver. Att dayaa, gcenmek yle dursun, nimet
gzyle baklr ve dayan yapt kzart, vcutta alm gl diye nitelenir.
1479- Hoca okurken yanlr.
Yanlmak doal bir olaydr; kusur saylmamaldr. Hoca bile ok iyi bildii Kuran
ayetlerini okurken yanlabilir.
1480- Horoz ne kadar terse tsn, civciv tavuun dkdkna bakar.
Babalar ocuklarnn kendilerine yakn olmalar iin ne denli urarlarsa

urasnlar, ocuklar annelerine daha ok bal olurlar.
1481- Horoz lr, gz plkte kalr.

Kiinin sevdii eye kar olan hrs lene dein srer.
1482- Horozu ok olan kyn sabah ge olur.
Bir konu zerinde sz syleyen ok olursa varmak gecikir.
1483- Huy cann altndadr.
Bkz. Can kmaynca huy kmaz.
1484- Huylu huyundan vazgemez.
Bir huy edinmi olan kiiyi bu huydan vazgeirmek iin ne kadar uralrsa botur.
Kr. Can kmadan huy kmaz, Huy cann altndadr, nsan yedisinde ne ise...
:::::::::::::
-I-
1485- Irak yerin haberini kervan getirir.
Eriemediimiz eyle aramzdaki ilikiyi bir arac salar.
1456- Irmak kenarna eme yaplmaz.
Zaten var olan ve herkesin iine yarayp artan eyin yanna ayn ii grmek zere bir
de daha zayfn eklemek bouna yorulmaktr.
1487- Irmaktan (aydan, dereden) geerken at deitirilmez.
Bir yntemden baka bir ynteme geerken tehlikeli davranlardan saknmak gerekir.
1488- Irz insann kan pahasdr.
nsan rzm, namusunu korumak iin cann feda eder.
1489- Isracak it diini (di) gstermez.
Ktlk etmeye kararl olan, bunu daha nce aa vurmaz.
1490- Isramadn (bkemediin) eli p bana koy.
Dmann yenemiyorsan ona ho grnmeye alarak ktlnden kendini koru!

1491- Isrgan ile taharet olmaz.
1) yi i yapmak iin zararl ara kullanlmaz.
2) Kt kiiden iyilik beklenemez.
1492- Isrgan, ocanda biter.
Saldrgan kii, saldrgan ortamda yetiir. Kr. Ot kk stnde biter.
1493- Istma ben tuttuumu krk yl sonra tanrm demi.
Stma hastalna yakalanm olan kimse, iyi olduktan uzun yllar sonra bile sar,
soluk benzinden belli olur.
1494- Islanmn yamurdan korkusu (pervas) olmaz.
Daha nce bir zarara uram kimse, kendisine ayn zarar verecek eyden korkmaz.
1495- Ismarlama hac, hac olmaz (kabul olunmaz).
Kii, kendisinin yapmas gereken ii bakasna smarlamamaldr. Bakas eliyle

yaplan i, kendi eliyle yapt iin yerini tutmaz.
1496- Issz eve it buruk.
Bkz. Sahipsiz eve it buyruk.
1497- In akamdan nce yakan sabaha rasnda ya bulamaz.
Savurganlk, kiiyi yoksullua drr. Gerekmedii zaman bol para harcayanlar,

gerektii zaman harcayacak para bulamazlar.
:::::::::::::
--
1498- badet de gizli, kabahat de.
badet gsteri iin yaplmaz. Kul, Tanr'sna kar olan borcunu elalem grsn diye
yaparsa bu, ibadet olmaktan kar. Kabahat, kamunun knad bir eydir; ona da gizlilik
yakr.
1499- bibik sende bu gt var, ok yuvalar kokutursun.
Kt huylu kii, nereye gitse evresine ktlk saar. Hangi ie el atsa o ii

yozlatrr.
1500- gveysi i ars.
gveysi konuk gibidir. Evdekiler srekli olarak onu arlamaya, memnun etmeye,
gcendirmemeye alrlar ve kendileri rahatsz olurlar.
1501- hmalin devlete zarara var.
hmalci kiinin zengin olmas kolay deildir. nk kazan getiren ii vaktinde

yapmaya enir; frsat karr.
1502- htiyarn dkn, beyaz giyer k gn.
Bkz. Ekyann dkn...
1503-ki arslan bir posta smaz.
Bir lkede iki ba egemen olmaz. Byle iki ba bulunursa geinemezler, kavga
ederler; biri tekini ortadan kaldrr.
1504- ki at bir kaza balanmaz.
Bana buyruk olmak isteyen iki kii, ayn i zerinde birlikte altrlamaz;
aralarnda anlamazlk kar, kavga kar. Kr. ki ba bir kazanda kaynamaz.
1505- ki ba bie kazanda kaynamaz.
Ayr ayr dnceleri ve kiilikleri bulunan iki kimse, bir arada yaayamaz, birlikte
yaplacak i zerinde birleemezler. Kr. ki at bir kaza balanmaz.
1506- ki cambaz bir ipte oynamaz.
Kurnaz, hileci iki kii, bir i zerinde karlarlarsa birbirlerini aldatmak, atlatmak
iin btn hnerlerini harcarlar. Bu durum ikisi iin de tehlikelidir.
1507- ki plak bir hamamda yakr.
Evlenecek iftten biri yoksul ise tekinin az ok bir eyleri bulunmaldr ki iin de
barnabilecekleri bir ev aabilsinler ve orada byk bir sknt ekmeden
yaayabilsinler.
1508- ki deliye bir uslu koymular.
Birbirleriyle anlaamayan, kavga eden iki kiinin arasn bulacak bir akll kar.
Byle biri kmazsa ayn ii mahkemeler grr.
1509- ki dinle (bin iit) bir syle. (Sir syle, iki dinle).
ok konumak doru deildir. ok konuan, gereksiz, yanl szler syler. Karndaki

iki, on, yz sylerse sen bir syle. Yerinde cevap verebilmen iin de hemen atlamaman,
sylenenleri uzun uzun dinlemen gerektir.
1510- ki el bir ba iindir.
Tanr insana alp kazanarak yaayabilmesi iin g vermitir, el kol vermitir.

Bunlar iyi kullanlmal, bakasnn yardmna muhta kalnmamaldr.
1511- ki emini bir yemin aralar.
Birbirinin doruluuna gvenerek birlikte i yapmakta olan iki kiiden biri, hile
yapmadna arkadan inandrmak iin yemin ediyorsa gven bozulmu demektir. Artk
ayrlmalar gerekir.
1512- ki gnl bir olursa (olunca) samanlk seyran olur.
Birbirini seven ve evlenmek isteyenler iin ev-bark sz konusu deildir. Onlara

samanlk bile saray gibi gelir.
1513- ki karde savam, ebleh buna inanm.
ki karde arasnda kan anlamazlk, geicidir. Onu gerek ve srekli sanmak

saflktr.
1514- ki karl bitten, iki anal stten lr.
Bir kiinin iki kars olursa, ileri, her kar tekinin yapmasn bekler. Kocalar da
bakmsz kalr. St ninesi tutulan ocuk da, annesinin st ninesine, onun da anneye
gvenerek emzirmeyi ihmal etmelerinden iyi beslenemez. ki bal ilerin iyi gitmemesi
bundandr.
1515- ki karpuz bir koltua smaz.
Bir kimse iki byk ii ayn zamanda yapamaz.
1516- ki kere iki drt eder.
Gerek ok ak ve kesin olarak ortada. Tersini savunmak olanaksz.
1517- ki kii banda fes yok derse ban yokla.
evrendekiler, sende dzeltilmesi gereken bir durum bulunduunu sylerlerse hemen

yok deme. Sylenenin doru olup olmadna sen de dikkat et.
1518- ki kii dinden olursa bir kii candan olur.
ki kii yalan yemin ile dinden kar, bir kimsenin cinayet ilediine tanklk
ederlerse o kimse aslr.
1519- ki ko kafas bir kazanda kaynamaz.
Bkz. ki ba bir kazanda kaynamaz.
1520-ki (dokuz) l, bir bi.
Tasarlanan i, nce tekrar tekrar ve sonularyla birlikte dnlmeli, ondan sonra -

verilecek karara gre- yaplmaldr.
1521- ki testi arpnca biri krlrsa biri de atlar.
Bir atmada yenen de yenilen de zarar grr. Biri az, biri ok olsa da.
1522- ki testi tokuunca biri elbet krlr.
ki kii kavgaya tutuur, iki ordu arprsa doal olarak bir taraf yenilir, byk
zarara urar.
1523- ki tmar bir yem yerine geer.
At sk sk tmar etmek, yemle beslemek kadar nemlidir.
1524- lk avrat ark, sonraki sark.

Birinci karsna hor bakan kii, einin lmesi ya da ayrlmas dolaysyla yeniden
evlendii kadn batac eder.
1525- lk vuran okudur.
Amaca bakalarndan nce ulaan, iinin eridir ve kazanldr.
1526- mam evinden a, l gznden ya kmaz.
Bir ey alnmas olana bulunmayan yerden bir eyler vermesini beklemek botur.
Kr. Yoktan yonga kmaz.
1527- mam osurursa cemaat sar.
Batakinin kk bir su ilemesi, onun buyruu altndakilerin byk su ilemelene

yol aar.
1528- mece gn bulutlu, grmeyene ne mutlu.
Zamann elverili olup olmadna bakmadan yardma gelenleri bulunan i sahibine

ne mutlu.
1529- nanma dostuna, saman doldurur postuna.
Bkz. Gvenme dostuna...
1530- ncir babadan, zeytin dededen.
ncir aac yalanarak babadan evlada, zeytin aac da ondan ok yalanarak dededen
toruna kalrsa daha verimli olur.
1531- nein sars, topran karas.
iftiler arasnda inein sar, topran kara renkli olan beenilir.
1532- nek azndan salr.
Bir kiiden ya da hayvandan bol verim bekleyen onu iyi beslemeli, doyurmaldr.
1533- nek gibi st vermeyen, kz gibi kutan srer.
Yorucu olmayan ilerde kendisinden yararlanlamayan kii, ar ilere koulur.

1534- n kalk (k) dnyas.
Dnyada hi kimse deimeyen bir durum salayamaz. Kah der, kah kalkar. Kr.
Kavanoz dipli dnya.
1535- nkar mahkemenin kilidi.
Mahkeme, davalnn inkar ile alr; inkar ile kapanr.
1536- nsan ayaktan, at trnaktan kapar.
Birok hastalklar insana ayan tmesinden, ata da trna yoluyla gelir. Kr.
Ayan scak tut...
1537- nsan beer, kuldur (bazen) aar.
Tanr insanlar eksiksiz yaratmamtr. Dnyada yanlmayan kimse yoktur. Kiinin

kimi zaman armasn, yanlmasn ho grmek gerektir. kr. Kul kusursuz olmaz.
1538- nsan bilmediini ayann altna alsa ba ge erer.
nsan ne denli bilgili olursa olsun bilmedikleri bildiklerinden binlerce kez oktur.
1539- nsan eit eit, yer damar damar.
Topran her kesimi ayr ayr nitelikler tad gibi, insanlar da kme kme ve tek
tek birbirlerinden ayr nitelikler tarlar.
1540- nsan doduu yerde deil, doyduu yerde.
nsan doduu yeri deil, geimini salad yeri yurt edinir.
1541- nsan eek olunca semer vuran ok olur.
Kii anlaysz, budala olursa, evresi bu durumunu smrr: Kendisiyle alay

edenler, ondan kar salayanlar ok olur.
1642- nsan (adam) eti (yk) ardr.
1) Bakmakla ykml olduu kimselerin hizmeti bir aileyi zaten ok yorar. Buna,
bakmakla ykml olmad kimsenin hizmeti eklenmemelidir. Yani hibir kimse,
baka bir aileye yk olmamaldr. Bu yk aileye ar gelir.
2) Yatalak insan kaldrmak, yatrmak gtr.
1543- nsan gre gre, hayvan sre sre (alr).
nsanlar bir eyi gre gre renirler. Hayvanlarn renmesi ise insanlarn onlara
istedikleri ii srekli olarak yaptrmas ile salanr.
1544- nsan gam duvar nem ykar.
Bkz. Duvar nem, insan gam ykar.
1545- nsann (adamn, bir kimsenin) ad kmadansa can kmas yedir

(hayrldr).
Bkz. Bir adamn ad kacana...
1546- nsann (adamn) alacas iinde, hayvann alacas dnda (-dr).
Hayvann rengi dndadr, bellidir. Ama insann rengi iindedir: Ne dnd, ne

yapmak istedii, ksaca iyz belli deildir.
1547- nsann can acyan yerindedir.
Bir yerimiz acd m btn vcudumuz rahatsz olur; sanrz ki canmz oradadr.
1548- nsann eti yenmez, derisi giyilmez; tatl dilinden baka nesi var?
nsann kendini sevdirmesi tatl diliyle olur. Onu; eti, st, yumurtas, derisi... iin
sevilen hayvandan ayran da budur.
1549- nsann kts (fenas) olmaz; meer ki zrt ola (paras olmaya).
Bkz. Adamn kts olmaz...
1550- nsann vatan doduu yer deil, doyduu yerdir.
Kii doduu yerde kazan salayamazsa, kazan salayabilecei bir yere ger;
oray yurt edinir. Doduu yerden ok burasn benimser.
1551- nsan ikrarndan, hayvan yularndan tutulur.
Bkz. nsan sznden...

1552- nsan insann (adam adamn) eytandr.
Uygunsuz arkada, insan doru yoldan saptrr; ktle srkler. Kr. Kii
refikinden azar.
1553- nsan kendini beenmese atlar (lr).
Herkes kendini beenir. Bu, kendi akln beenmesinin sonucudur. nk insann

kiilii, aklnn ynetimi ile biimlenir. Madem ki kendi akln btn akllarn stnde
gryor, kiiliini de stn bir deer kazanm bilir. Zaten byle olduuna inanmasa
yaayamaz. Kr. Herkes akln pazara karm...
1554- insan (adam) kymetini insan (adam) bilir.
Bir kimsenin ne kadar deerli olduunu ancak o kimsenin deerini lebilecek

nitelikteki insanlar anlar.
1555- nsanolu i st emmi.
nsanolu her zaman iyi deildir. Kimi zaman stszlk damar tutar, soysuzca
davranlarda bulunur; iyiliini grd kimseye ktlk yapar.
1556- nsan sylee sylee (konua konua) hayvan koklaa koklaa.
Hayvanlar koklaarak tantklar gibi insanlar da konuarak tanrlar ve konutuka

birbirlerini daha iyi anlarlar.
1557- nsan sznden (ikrarndan), hayvan yularndan tutulur.
Syledii sz, kiiyi balar. Buna uymayan bir davranta bulunmak istese kendisine
hemen bu sz anmsatlr. Onun iin sylediinin dna kamaz. u durum, yularndan
tutulduu iin baka yne sapamayan hayvann durumuna benzer.
1558- nsan yanla yanla, pehlivan yenile yenile.
Bkz. Adam yanla yanla...
1559- nsan yedisinde ne ise yetmiinde de odur.
Kiinin ocukluundaki huylar, zellikleri deimez; ihtiyarlnda da srer. Kr.

Can kmaynca..., Huy cann altndadr, Stle giren huy..., Huylu huyundan vaz gemez.
1560- p inceldii yerden kopar.
Bir durum, en rk yerinden patlak verir. Kr. Gn yufka yerinden delinir.
1561- p krld (koptuu) yerden ulanr (balanr).
1) iki kii arasndaki krgnln giderilmesi iin krgnlk nedeninin giderilmesi

gerekir.
2) Bozulan bir i nerede kalmsa, dzeltilmesine oradan balanr.
1562- plik pazarnda Fatmaca kim?
Benzerleri ok olan kii ya da nesnelere kimse nem vermez; ayrcalk tanmaz.
1563- sin yanna varan is, misin yanna varan mis kokar. (Karga ile gezen boka
konar.)
Kii kiminle arkadalk ederse ondan kendisine birtakm huylar geer: Kt

arkadatan kt, iyi arkadatan iyi. Kr. tle yatan bitle kalkar, Kii refikinden azar, Kr
atn yannda duran..., Krle yatan..., Topalla gezen..., zm zme...
1564- slam'n art be, altncs insaf demiler.
slam dininin be temel direi vardr. Kelime-i ahadet, namaz, oru, zekat, hac.)
Eer altncs olsayd her halde insaf olurdu. nsaf, namaz, oru gibi, slamln temel
direklerinden saylmaya deer.
1566- stediini syleyen, istemediini iitir.
Bir kimseye lsz, ar szler sylemek, hakaret etmek doru deildir. O da ar

szlerle karlk verir.
1566- stemem diyenden korkmal.
Bir eyi istemem diyen, frsat bulunca, bakarsnz ki ar istekli olandan daha ok o
eyi istiyormu.
1567- stenmeyen a, ya karn artr ya ba.

Bkz. Gnlsz yenen a...
1568- steyenin bir yz kara, vermeyenin iki yz.
Birisinden bir ey istemek zorunda kalan kimse utanr. Ama onun yzsuyu dkmesine
kar istediini vermeyenin daha ok utanmas gerekir.
1569- amana binince kavga uzamaz.
Kavga edenlerden biri aman dilerse artk ekime kalmaz.
1570- anlatncaya kadar ba elden gider.
Kzm bir kavgada, ya da bir tarafn byk zarara urayaca bir ilemde meram
anlatmaya frsat kalmadan, olacak olur.
1571- bilenin, kl kuanann.
Bkz. At binenin...
1572- i krk ylda, tccar krk gnde.
inin krk ylda eline geen paray tccar krk gnde, belki de bir gnde kazanr.
Buna benzer eitsizlik rnekleri oktur.
1573- ine hor bakan (sanatn hor gren) boynuna torba takar.
ini kmseyen kii para kazanamaz. Para kazanmayann sonu ise dilenciliktir.
1574- ini bilmeyen kasap, ne bak kor ne masat.
Bilmedii ie girien kii, her eyi karmakark duruma getirir.
1575- ini k tut da yaz karsa bahtna.
Baladn iin g yryeceini, ya da parlak sonu vermeyeceini dn, kendini

ona gre hazrla ki sonunda d krklna uramayasn ve ii kolay yrtebilir, parlak
sonu alrsan sevinesin.
1576- insann aynasdr.
Bir kimsenin nasl bir kii olduunu anlamak isterseniz yapt ilere baknz. Bu
ilerin nitelii, o kiinin yeteneini, huyunu, tutumunu... belli eder.
1577- insann kalay.
Beden ve kafa, altka geliir, glenir, gzelleir.
1578- in yoksa ahit ol, paran oksa (borcun yoksa) kefil ol.
Tank, ikide birde mahkemeye arlr, iini, gcn brakp gider. Kefil de, asl
borlunun borcunu dememesi dolaysyla bu paray demek zorunda kalr. Onun iin
tanklk, bo oturan kimselerin, kefillik, paras ok kimselerin iidir. kisinden de uzak
kal.
1579- killi bzk dingilder.
Meydana kmasn istemedii bir i yapm olan kii, hep korku, tela iinde, tetikte
bulunur. Bu durumuyla kukular zerine eker. Kr. Al kaay...
1580- leyen demir pas tutmaz (paslanmaz, ldar).
Tembel tembel oturan kimse hantallar, i yapma yeteneini yitirir. alan kimse
gittike alr, daha yararl iler yapar. Kr. Yuvarlanan ta yosun tutmaz, Akan su yosun
tutmaz.
1581- leyen eein boynu boncuklu olur.
veren, grevini iyi yapan, alkan iisine iyi bakar. Onu dllendirir.
1582- olacana varr.
Bir i, koullar neyi gerektiriyorsa o ynde geliir; ne olacaksa o olur. Sen onun
yryn deitiremezsin. Bundan dolay u, ya da bu biimde yrmemekte
olmasna bo yere zlme.
1583- tah diin dibindedir.
Bir ey yemeyi can ekmeyen kimse, yiyecekten bir para tadnca itahnn aldn
grr.
1584- ten artmaz, diten artar.
nsan ne denli ok alp para kazanrsa kazansn, tutumlu harcamasn bilmezse bir
ey artramaz. Para, kazanmakla deil, tutumla artar.
1585- t azn kemik tutar.
Aalk kiinin azn kapamak iin ona bir kar salamak yeter.
1586- t, boku acndan yer.
Yasa d kar salayanlar ve toplumun knad yollarla para kazananlar iinde

yleleri var ki, yaamlarn srdrebilmek iin baka yol bulamamlardr.
1587- t demekle (iemekle) deniz pis olmaz.
Temizliine herkesin byk bir inanc bulunan kii ya da ey, aalk kimselerin
atmak istedii amurla kirletilemez. Kr. Kpek srnmekle..., Kalayl bakr kflenmez.
1588- t derisinden post olmaz.
Aalk kimse, ya da ey, yce ve temiz bir amaca hizmet edemez.
1589- te dalanmaktan aly dolanmak iyidir.
Kii, yapaca ite huysuz biriyle atacaksa iini o kiiyle karlamayaca yoldan
(bu yol glklerle dolu olsa bile) yrtmelidir.
1590- te vurmazlar (hot demezler) sahibinin hatr var diye.
Bir kimsenin buyruu altndaki kiiyi incitecek eylem, dolayl olarak o kimseyi de
incitir. Bu nedenle bir kimse adna i gren buyruk altndaki kiilere kar dikkatli
bulunmak gerekir.
1591- ti an, (denei yanna koy) ta eline al.
Saldrgan birisiyle karlaacak olan kimse, kavgaya hazr olmaldr.
1592- tin (kpein) ahma baklavadan pay umar.
Aptal kii, eline gemesi olana bulunmayan bir nimeti bekler.
1593- tin aklsz kurban bayramnda slaya gider.

ini bilmeyen kii, ayana gelen ksmetten yararlanaca yerde, zorunlu olmayan,
her zaman yapabilecei bir ii ne alr.
1594- tin (kpein) duas kabul (makbul) olsa (-yd) gkten kemik yaar(-d).
Aalk kiinin istedii olsayd dnya, yalnz kendisinin iine yarayan, bakalarn
rahatsz eden eylerle dolard.
1595- tin gnlne kalsa gnde bir le yer.
Tamahkar kii doymak bilmez. Gz hep daha ok kazantadr.
1596- tin kuyruu kalba konmakla dorulmaz.
Yaradltan kt olan kii, ne denli eitilirse eitilsin yola gelmez.
1597- tin lm gelirse cami duvarna ier.
Bkz. Eceli gelen kpek...
1598- ti (kpei) ldrene srtrler.
Berbat bir iin skntsn, onu yapana ektirirler. Bu iin temizlenmesini,

dzeltilmesini ona yklerler.
1599- t ite buyurur, it de kuyruuna.
Tembel kii kendisinin yapmas gereken ii, tembel olan birine buyurur. O da buyruu
altndaki birine.
1600- t itin ayana (kuyruuna) basmaz.
Bakasna ktlk etmekte ayakta olanlar birbirlerini incitmezler.
1601- t itin kuyruunu brakmaz.
leri, gleri ktlk yapmak olanlar birbirlerinden ayrlmazlar.
1602- t iti suvatta bulur.
Aalk kiiler birbirlerini kendi gibilerinin topland yerde bulurlar.

1603- t kan glgesinde yrr de kendi glgesi sanrm.
Bakasnn korumasyla i yapan aklsz kii, desteklendiini unutarak kendi gcne

inanr.
1604- t k geirir ama gel derisinden sor.
Bir destei bulunmayan kii, (zellikle paraca) ektii skntlar zamanla atlatr ama
bu arada ektiklerini ancak kendisi bilir.
1605- tle uvala girilmez.
Edepsiz ve saldrgan kimse ile bir konu zerinde karlamak ve kavgaya tutumak
doru deildir.
1606- tle (kpekle) dalamaktan aly dolamak yedir. (Kpee dalanmaktan aly
dolanmak yedir.)
Edepsiz kimse ile uramamak iin onun bulunduu yerden uzaklanz.
1607- tle yatan bitle kalkar.
Bkz. Krle yatan a kalkar.
1608- t sr para (aka) kazan.
Ekmek paras kazanmak iin it srmek gibi bir i tutmak bile ayp deildir.
1609- t ulur, birbirini bulur.
Aalk kimse bir konu zerinde sesini ykseltince ayn amac gdenler o ses
etrafnda toplanr, kendisiyle birleirler.
1610- t rr, kervan yrr.
Doru yolda olanlara atanlar, kervana ryen itlere benzerler. Bu tr kar koymalar,
yry engelleyemez.
1611- t yal yedii kapy bekler.
Vefal kii, iyilik grd kimseyi ya da kurumu savunur.

1612- ven (acele etmek) kz ere varmaz, varsa da baht bulmaz.
vmekle koca bulunmaz. ven kz eini iyi seemeyecei, rasgele bir kocaya varaca
iin mutlu olmaz.
1613- ven sinek ste der.
lerini gerektiinden nce yapmaya alanlar ar zararlara urarlar. Kr. abalama

ile ark yrtlr.
1614- yi dost kara gnde belli olur.
Bkz. Dost kara gnde belli olur.
1615- yi evlat babay vezir, kt evlat rezil eder.
Babaya n kazandran da, el iine kamayacak bir duruma dren de evlatlarnn

tutumudur. Baba, akll, erefli evladyla vnr. Kt, erefsiz evladndan da utanr.
Kr. Kiiyi vezir eden de kars, rezil eden de.
1616- yi insan sznn stne gelir.
Yokluunda kendisinden sz edilen kimse, konumann zerine gelirse, o iyi bir

insandr, denilir.
1617- yi i alt ayda kar.
Bkz. Temiz i alt ayda kar.
1618- yilie iyilik her kiinin kar, ktle iyilik er kiinin kar. (Ktlk her
kiinin kar, iyilik er kiinin kar).
yilie kar iyilik etmek olaanst bir ey deildir. Bunu herkes yapabilir. Herkesin
yapamad ey, ktle kar iyilik etmektir. Bunu yapabilen kii olgunluk ve
erdemlilik rneidir.
1619- yilie iyilik olsayd, koca kze bak olmazd.
Bu dnyada her zaman iyilie kar iyilik grlmez. yilie kar ktlk de oktur.
Baksanza, kz, mr boyunca hizmet ederek sahibine kazan salamasna karn
ihtiyarlaynca sahibi onu kesiyor.
1620- yilie nereye gidiyorsun demiler, ktle demi.
Birok iyiliklerin karsnda ktlk vardr.
1621- yilik eden iyilik bulur.
yilik eden kimseyi herkes sever. Sras gelince, kendisinden iyilik grm olan
bakalar da ona iyilik eder. Kr. Herkes ne ederse kendine eder.
1622- yilik et denize at, balk bilmezse Halik bilir.
Karlk beklemeden iyilik yap. lgili, senden iyilik grdn bilmese de Tanr
iyilik yaptn bilir ve sen bu davranndan dolay bir i rahatl duyarsn.
1623- yilik et kele, vnsn ele.
1) Sen yaptn iyilikle bir kiinin irkinliini gzellie evirirsin.
O, bu iyiliin hi szn etmez de gzelliiyle herkese vnr.
2) Kiinin beenilmeyen ynlerini dzelt; onu herkese vnecei duruma getir.
1624- yilik (muhabbet) iki batan olur. (Deirmen iyi tatan, iyilik iki batan).
Birbiriyle ilikileri bulunan iki kiinin iyi geinebilmeleri iin yalnz birinin iyi
olmas yetmez. tekinin de iyi olmas gerektir.
1625- yi nasihat verilir, iyi ad verilmez.
Bir kimse bakasna iyi t verebilir ama iyi ad, n veremez. Bunu ancak kiinin
kendisi kazanabilir.
1626- yi olacak hastann hekim ayana gelir.
Tanr kt bir durumun iyilie dnmesini dilemise bunu yapacak kimse iin stne
gelir.
:::::::::::::
-K-
1627- Kabahat (su) ldrende deil, lendedir. (Kabahat lende mi, ldrende mi?)
Kimi zaman kabahat lendedir. nk szleriyle, davranlaryla karsndakini adam
ldrecek kadar sinirlendirmi, kkrtmtr.
1628- Kabahat lende mi, ldrende mi?
Bkz. Kabahat ldrende deil...
1629- Kabahat (su) samur krk olsa kimse srtna (stne) almaz.
Kabahat; knanan, cezalandrlan bir davran olduundan hibir kimse onu ben
yaptm demez. Kr. Suu gelin etmiler...
1630- Kabiliyetli rak ustay geer (ustadan usta olur.) Bunun ustas falancadr. Bu,
ona yetiemez dememeli. Yetenekli rak, ustasn geer. Byle olmasayd hibir dalda
ilerleme olmazd.
1631- Kabul olunmayacak duaya amin denmez.
Gereklemesi olanaksz giriime oy vermek doru deildir.
1632- Kaan balk byk olur. (Kaybolan koyunun kuyruu byk olur.)
nsan, elden kard kk bir frsat gznde bytr; onun ok nemli olduunu
syler durur. Kr. Kel lr srma sal...
1633- Kaan kovmazlar (kovalamazlar), yklan vurmazlar.
Dman kaarsa yenilgiyi kabul etmi demektir. Onu kovalayp ezmeye almak
mertlie yakmaz. Yklan, gsz olduunu gstereni vurmak da byle.
1634- Kaann anas alamam.
Kavgadan ve saldrdan kaan kimse, cann kurtarm ve annesinin alamasna yol

aacak bir olaya meydan vermemi olur.
1635- Kader olmaynca kadir bilinmez.
Kii talihsiz ise, ne denli iyi bir insan olursa olsun, deeri bilinmez.
1636- Kad anlata gre fetva verir. (Anlata gre verirler fetvay).
Haksz kii, olay kendisini hakl gibi gstererek anlatrsa, dinleyen ona hak verir. Bu
kiinin haksz gsterdii kimseyi de haksz bulur.
1637- Kad ekmeini karnca yemez.
Yargcn malna kimse dokunmaz. (ki nedenle: 1- Suluyu o yarglayacaktr. Kr.

Davacn kad olursa yardmcn Allah olsun. 2- Kadlar rvet almak, haram yemek,
zulmetmekle nldr. Mallarna, ekmeklerine ok haram ve gzya karmtr. Byle
bir ekmei karnca bile pis sayar, zehirli bulur.)
1638- Kadn erkein eytandr.
Bkz. Erkein eytan kadn.
1639- Kadnn fendi erkei yendi.
Kadnlar kurnazlkta erkeklerden stndrler. eit eit oyunlarla her zaman

erkekleri yenerler.
1640- Kadnn (cahilin) sofusu, eytann maskaras.
Sofu kadnla eytan alay eder. nk byle kadnlar, evleriyle ilgilenmezler, ilerini
glerini brakrlar. Bu biimsel ibadet yznden gerek ibadetlerini yapamazlar; yani
evlerine, ailelerine bakamazlar.
1641- Kadnn amdan altn olsa mumu dikecek erkektir.
Kadn ne denli bol, deerli eyizle gelirse gelsin evin btn eksiklerini erkek salar;
giderlerini erkek karlar; evi o geindirir.
1642- Kadn kocasn isterse vezir, isterse rezil eder. (Kocasn vezir eden ile rezil
eden de karsdr.)
Akll ve tutumlu kadn kocasnn saygnln da mal varln da artrr. Oynak ve

tutumsuz kadn da kocasn toplum iinde kk drr; yoksullua srkler. Kr.
Erkek sel kadn gl.
1643- Kadn kocasnn ar, anasnn sardr.
Kadn, kocasnn karp att ark gibi terk edilebilir bir durumdadr. Ama annesi
onu her zaman batac eder. Kr. nceki ar...
1644- Kadn var arpa ununu a eder; kadn var buday ununu ke eder.
Bkz. Eti cier eden de avrat, cieri et eden de.
1645- Kadyla m iyisin, kapyla m? - Kapyla.
ini istedii biimde sonulandrmak isteyen kii, yksek yetkiliden ok, onun
buyruu altnda alan grevliyle uyumaldr. nk karar hazrlayan odur. Yksek
yetkili sadece imzalar.
1646- Kadn mal, kap mandal.
Bkz. Avrat mal, kap mandal.
1647- Kalayl bakr kflenmez.
Temizliini herkesin bildii kii ve i lekelenemez. Kr. t demekle..., Kpek

srnmekle...
1648- Kalbin yolu mideden geer.
Bir kimsenin sevgisini kazanmak isterseniz ona len verip gzel yiyecekler sununuz.
Kr. Erkein kalbine giden yol mideden geer.
1649- Kaldn m oul eline, mdara eyle geline.
Oullarnn bakmna muhta olan ana baba, gelinlerine yaranmak zorundadrlar.

nk evin asl sahibi artk oullar deil gelinleridir.
1650- Kalendere k geliyor demiler, titremeye hazrm diye cevap vermi.
Yaamann felsefesine eren kii, en sevimsiz, dahas rahatsz durumlar bile ho

karlar. Kr. Abdala kar yayor demiler...
1651- Kaln (youn) incelene kadar ince zlr.
Gl ile zayfn, zengin ile fakirin, bir hastala, bir skntya, bir zarara dayanma
yetenekleri ayn deildir. Gl gcnden bir parasn yitirerek zayflar; ama zayf o
kadar gc yitirince lecek duruma der.
1652- Kalp kyafetle adam adam olmaz.
Gsterili bir vcut, iyi bir giyim-kuam, kiiye insanlk deeri kazandrmaz. Kr.
Krk ile brk ile adam olunmaz, Eee altn semer vursalar yine eektir.
1653- Kalkacan yere oturma.
Kii, layk olmad, er ge uzaklatrlaca ie girmemelidir.
1654- Kalb kalbe kardr.
Bkz. Gnlden gnle yol vardr.
1655- Kalp (Gsterili ama ie yaramaz kii) kazanr, kaltaban (Dzenci) gnenir.
becerme yetenei bulunmayan kii, dzenbazn kendisine yutturduu eyi kazan

sanr. Oysa, iini yrtm olan, dzenbazdr.
1656- Kalpten kalbe yol vardr.
Bkz. Gnlden gnle yol vardr.
1657- Kanaat gibi devlet olmaz.
Gereksemeleri iin ok ey istemeyen, az yeter bulan ve elindekiyle yetinmesini

bilen kii yokluk nedir bilmez.
1658- Kanatsz ku umaz.
Gereken koullarla donanp glenmeyen kii amaca varamaz.
1659- Kanck yalanmadan erkek dolanmaz.
Kii, kar salamay dnd kimsenin yaknlk gsterip umut vermesi zerine
tasarsn gerekletirir.
1660- Kan kanla yumazlar, kan su ile yurlar.
Kt bir durum, ktl srdrecek davranlarla dzelmez. Buna son verebilecek

davranlarla dzelir.
1661- Kan kusana altn leenin ne faydas var.
Bkz. Altn leenin kan kusana...
1662- Kan kus, kzlck erbeti itim de.

Kiisel dertlerimizi iimizde saklamal, bakalarnn renmesine meydan
vermemeliyiz. Dahas, kt olan durumumuzu iyi gibi gstermeye almalyz.
1663- Kapy krarsan odun ok olur.
Bir gereksinimini karlayacak paras bulunmayan kii, nemli bir maln satmay
gze alrsa sorun kalmaz.
1664- Kara gn kararp kalmaz (durmaz). (Ko yiit bunalp lmez.)
nsann skntl zaman srp gitmez, arkasndan keyifli gnler de gelir.
1665- Kara (kt) haber tez duyulur.
lm gibi, baka felaketler gibi haberler, bununla ilgili kimselerin kulana abuk
yetiir.
1666- Karakta karlar, martta yamaz, nisanda durmazsa deme iftinin keyfine.
(Martta yamaz, nisanda dinmezse sabanlar altn olur.)
Karakta kar yaar, martta ya olmaz, nisanda da ok yamur yaarsa o yl bol

rn alnr; iftinin yz gler. Kr. Nisan yamuru...
1667- Karaya sabun, deliye t neylesin.
z bozuk olan ey, dzeltme abalaryla iyi duruma getirilemez.
1668- Kardei karde yaratm, rzkn ayr yaratm.
Bkz. Allah kardei karde yaratm, kesesini ayr yaratm. Kardeim aa, avrad
hatn...
1669- Kardeim aa, avrad hatn, almaz beni kullua satn.
Evlenen kiinin karsna verdii deer, kardeine kar olan sevgisini bastrr. Kr.
Kardei karde yaratm, rzkn...
1670- Kardeim olsun da kanlm olsun.
Kendisine ok byk ktlk de yapsa, insan kardeinden vazgeemez. nk

karde, sras gelince, eski yaptklarn unutturacak kadar byk yardmda ve iyilikte
bulunur. Kr. Karde kardei...
1671- Karde kardei atm, yar banda tutmu. (Karde kardei baklam, dnm
yine kucaklam.)
1) Kimi zaman kii, kardeine byk bir ktlk yapar. Ama o ktln
kardeini mahva gtrmekte olduunu grnce pimanlk duyar ve yaptn
dzeltecek davranlarla yardmna koar. (Yar uurum anlamyla alndna gre.)
2) Karde kardeten vazgeebilir. Ama sevgilisi onu el stnde tutar. (Yar sevgili
anlamna alnrsa.)
1672- Karde kardei baklam, dnm yine kucaklam.
Bkz. Karde kardei atm, yar banda tutmu.
1673- Karde kardein (hsm hsmn) ne ldn ister; ne onduunu.
Karde, kardee ziyan gelmesini istemez. Ama onun kendisinden stn durumda
olmasn da kskanr.
1674- Kardeten karn yakn (kulaktan burun yakn), (Karn kardeten yakn).
1) Kii kardeini de sever ocuklarn da. Ama ocuklarn kardeinden daha ileri
tutar.
2) Kendi karyla, bakasnn, dahas kardeinin kar atan kii,
nce kendi karn dnr.
1675- Kar eden ar etmez.
Bkz. Ar yl deil kar yl.
1676- Kar erir, bok ayaza kar.
Kirlilikleri rten durum ortadan kalknca btn ktlkleri herkes grr.
1677- Karga dermi ki: ocuklarm olal burnumu gme gme bok yiyemedim.
Ana-baba ocuklar iin her trl zveriye katlanrlar. Kendilerinden ok onlar

dnrler.
1678- Karga ile gezen boka konar.

Bkz. sin yanna varan is...
1679- Karga keklii taklit edeyim derken kendi yryn arm.
Grgsz kii, grgl kiinin yaptn yapmaya kalkrsa beceremez, kendisinin

doal davrann da yitirir, gln olur.
1680- Karga manday (saksaan danay) babas hayrna bitlemez.
Bir kimse bakasna hizmet ediyorsa bunda kendisinin de bir kar vardr.
1681- Karga akrdam blblm sanm.
Bir ustay taklit eden aptal, kendini ustala ykselmi gibi grr.
1682- Karga yavrusuna bakm, benim ak pak evladm demi. (Kuzguna yavrusu anka
grnr.)
Kii kendi ocuunu gzel, kendi eserini kusursuz grr. Bakalarna gre ne denli
irkin ve kusurlu olurlarsa olsunlar.
1683- Kar-koca bir szle yakn, bir szle uzaktr.
Bir kadnla bir erkek, birbirlerine balandklarn bildiren bir szle kar-koca
olurlar. Byle bir ban kalmadn bildiren bir szle de yabanc olurlar.
1684- Kar (kadn) mal kap mandal (hamam tokmadr).
Bkz. Avrat mal kap mandal.
1685- Karncadan ibret al, yazdan k karlar.
Kii alp kazanabildii zaman bo geirmemeli, alamayaca gnler iin

geimini salayacak varlk edinmelidir.
1686- Karnca kanatlannca sere oldum sanr.
Eline geici ve nemsiz bir g geen kii, srekli gl oldum sanr.
1687- Karnca(-nn) zevali gelince kanatlanr.
Kii, layk olmad aamaya ykselir, ya da durumunun gereklerine aykr

taknlklarda bulunursa artk decek demektir.
1688- Karn kardeten yakn.
Bkz. Kardeten karn yakn.
1689- Kar kuytuda, para pintide eleir.
Her ey, saklanabilen yerde ve saklamasn bilenin yannda bulunur.
1690- Kar ne kadar ok yasa yaza kalmaz.
Elverili bir ortamda oalan eyler, ortam elverililiini yitirince yok olur.
1691- Karn tok it glgede yatar.
Aklsz kii bugn karnn doyurunca yann dnmez, yan gelir yatar, keyfine bakar.
1692- Karpuz kabuunu grmeden denize girme.
Bir ii en uygun zamam gelmeden yapma; denize girmek iin karpuzun olgunlama
zamann beklediin gibi.
1693- Karpuz kabuuyla byyen (beslenen) eein lm sudan olur.
zensiz, stnkr yaplan i, hiten bir nedenle bozulur.
1694- Karpuz kesmekle bararet snmez (yrek soumaz).
Size ktlk yapm olan bir kimseden bakasna zarar vermekle o kimseden alm
olamazsnz.
1695- Karpuz (kavun, karpuz) kkeninde byr.
ocuk ana baba ocanda, herhangi bir kii doup byd evrede yetiir, geliir.
1696- Kar susuzluk kandrmaz (gidermez). (Kavurga karn doyurmaz.)
Gerek gereksemeler, avutucu, oyalayc eylerle karlanamaz.
1697- Kartala bir ok demi, yine kendi yeleinden.
Bir kimseye en byk ktl kendisine ok yakn olanlar yapar. Kr. Aaca balta
vurmular...
1698- Kartaln beenmediini kargalar kapr.
Zenginlerin beenmeyip attklar nesneler, yoksullar iin deerli mallardr.
1691- Kar yad gn tozar.
Kalc ya da doyurucu olmayan kazan abucak tkenir. Srekli ve doyurucu bir

kazan yolu bulmak gerek.
1700- Kar yl var yl.
Kar yad yl rn bol olur, iftinin eline bol para geer.
1701- Kar, zararn kardeidir (ortadr).
Ticaretle uraan kimse; sadece kar edeceini dnmemeli, zarar etmeyi de gze
almaldr. Alverite kar ve zarar birlikte gider.
1702- Kasap ekmei yavan yer.
Bkz. Terzi kendi skn dikemez.
1703- Kasap isterse keinin boynuzundan ya karr.
Bkz. obann gnl olursa tekeden ya karr.
1704- Kasap, ya bol olunca gerisini yalar.
Elinde kendisine gerek olandan artk ey bulunan kimse, bunu gereksiz yere savurup
telef eder. Kr. Abdaln ya ok olursa..., Krdn ya ok olunca...
1705- Kasavetsiz az anahtarsz alr.
Sknts olan kimseye bir ey syletmek gtr. Ama sknts, kaygs olmayan
kimse, bol bol, rahat rahat konuur.
1706- Kasmdan on gn evvel ek, on gn sonra ekme.
Ekim zaman kasmdan on gn nce biter. Kasmdan on gn sonra ekilen tohum

verimli olmaz.
1707- Kasm yz elli, yaz belli.
Kasmn 150- gn (8 nisan) olunca kt havalar geer, yazn ucu grnr.
1708- Kasm yz, gerisi dz.
Bkz. Kasm yz elli, yaz belli.
1709- Ka atmakla atk kak olunmaz.
Grn benzetmekle vlecek bir nitelik kazanlamaz. Belki eski durumdan da kt

bir duruma dlr.
1710- Ka herkes yapar ama sapn ortaya getiremez.
Her iin kendine zg bir incelii vardr. Bu yerine getirilmedike o i baarlm

saylamaz.
1711- Ka ile gz, gerisi (kalan, artan, dahas) sz.
Gzellik, her eyden nce ka ve gz gzelliidir. Vcudun baka yerlerinin gzel

olmas nemli deildir.
1712- Katra baban kim? demiler, daym at demi.
Aalk duygusu iinde bulunan kii, kendisini olduu gibi gstermeye utanr da kt
ynn gizler, sadece iyi ynyle vnr. Kr. Kel kz teyzesinin...
1713- Katra (eee) cilve yap demiler, ifte (tekme) atm.
Bkz. Eee cilve yap demiler...
1714- Katrandan olmaz eker, olsa da cinsine eker.
Kt soylu ey ve kii iyiye dnmez. Ona iyi nitelii kazandrmak iin ne denli
uralrsa uralsn yine aslndan bir kt iz kalr.
1715- Kavak uzaya uzaya ge yetmez.
Hangi alanda olursa olsun, ilerleyiin bir snr vardr.
1716- Kavak, yapran tepeden dkerse k ok olur.

Kavak aacnn yapraklar tepeden dklmeye balar, aadakiler, daha sonra
dklrse o yl k zorlu olur.
1717- Kavanoz dipli dnya.
Srekli olarak durum deitiren, hibir durumuna gvenilemeyen, stnde

yaayanlara vefas olmayan bir dnyada yayoruz. Kr. n kalk dnyas.
1718- Kavgada kl dn verilmez.
Kii, savunma silahn bakasna verip kendisini savunamayacak ve yenilgiye

urayacak duruma dmemelidir.
1719- Kavgada yumruk saylmaz.
1) Kavga edenlerden her biri, tekine kar olabildiince sert ve ok saldrda

bulunmak zorundadr. Ama dman ezmektir. Saldrnn says ve neye mal
olduu dnlmez.
2) Bir eyin meydana gelmesi iin ok gere harcamak zorunluluu varsa esirgenmeden
harcanr. Ne denli ok harcanyor diye dnlmez.
1720- Kavun, karpuz kkeninde byr.
Bkz. Karpuz kkeninde byr.
1721- Kavun, karpuz yata yata byr.
Bu sz tembel yatanlara taklmak iin sylenir.
1722- Kavurga karn doyurmaz.
Bkz. Kar susuzluk kandrmaz.
1723- Kavurgann yanan srar.
Bir topluluu tedirgin eden durumdan en ok zarar gren kii sesini ykseltir.
1724- Kaya umazsa dere dolmaz.
Byk bir eksii kapatabilmek iin byk zverilerde bulunmak gerektir.

1725- Kaybolan (zayi olan) koyunun kuyruu byk olur.
Bkz. Kaan balk byk olur.
1726- Kay bilir kutan (byk pulluk) ne eker.
Ar bir iin ne denli g yapldn ancak o iin yaplmasnda arac olan, emei
geen bilir.
1727- Kayma seven manday yannda tar.
Sevdii eyden yoksun kalmak istemeyen kii, onu salayacak aralar eli altnda
bulundurmal ve bunun iin gereken skntlara katlanmaldr. Kr. Zemheride yourt
isteyen..., Can kaymak isteyen..., Aure yemeye giden kan..., Pilav yiyen kan...
1728- Kaynana c, olu cici.
Gelinler kocalarn severler de kaynanalarn rahatszlk veren bir yaratk sayarlar.
1729- Kaynana pamuk iplii olup raftan dse gelinin ban yarar.
Kaynana ne denli yumuak huylu, iyi davranl olursa olsun, her hali gelini tedirgin
eder.
1730- Kaynayan kazan kapak tutmaz.
in iin byyen bir olay, bir duygu, ok gemeden patlak verir.
1731- Kaza geliyorum demez.
Kaza, beklenmedik zamanda, birdenbire gelir. Olaca bilinse nleyici nlem alnr.
1732- Kazanna ne korsan mende o kar.
1733- Kazanrsan (sen) dost kazan, dman anan da dourur. (Sen dost kazan;
dman ocan bandan kar.)
Sen dost kazanmann yoluna bak, dman kolay kazanlr. Anan bile sana dman
olacak bir karde dourur.
1734- Kazan kazana kara demi.
Knanacak bir durumu olan kimse, kendi kusuruna bakmaz da bakasndaki benzer
durumu knar.
Kr. Knayanda krk batman.
1735- Kazanmayann kazan kaynamaz.
Kazanc olmayan kiinin evinde yemek pimez.
1736- Kazan taarsa kepenin deeri olmaz.
nlemler tehlike bagstermeden alnmaldr. Tehlike ortaya ktktan sonra alnacak

nlem ie yaramaz.
1737- Kazaya rza gerek.
Kazaya boyun eilmelidir. Olup biteni deitirmeye insann gc yetmediine gre

baka bir ey de yaplamaz.
1738- Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.
Byk kar salanan yerden ufak tefek zveriler esirgenmemelidir.
1739- Kaz kazla, daz dazla, kel tavuk kel(topal) horozla.
Herkes kendi durumuna uygun gelen kiilerle anlap arkadalk eder.
1740- Kazma elin kuyusunu, kazarlar kuyunu.
Sen bakasna ktlk yapma yolunu tutarsan; bakas da sana ktlk yapma yolunu
tutar. Kr. Kazma kuyuyu kendin dersin., El iin kuyu..., Az kaz uz kaz...
1741- Kazma kuyuyu kendin dersin.
Bkz. El iin kuyu kazan...
1742- Keide de (keinin de) sakal (sakah) var. (Sakal keide de var.)
Bir kimse klk kyafetiyle deil gerek deeriyle gven verir. Sakal, kiiye deer
kazandrmaz. O, keilerde bile vardr.
1743- Kei geberse de kuyruunu indirmez.
inat, lr de inadndan vazgemez.
1744- Kei kurttan kurtulsa gergedan olur.
Tehlikeler, zararlar olmasa her ey alabildiine geliir.
1745- Kei nereye karsa ola da oraya kar.
Byklerin tuttuu yol, kklere rnek olur. Onlar da ayn yolu izlerler. Kr. Aaca
kan keinin... n tekerle nereden geerse...
1746- Keinin de sakal var.
Bkz. Keide de sakal var.
1747- Keinin meeye ettiini kl derisinden karr.
Bkz. Keinin sumaa ettiini...
1748- Keinin sumaa (meeye) ettiini sumak keiye edecek.
Sumak yapra ve mee kl -iindeki tanen dolaysyla- deri tabaklamakta kullanlr.

Kei, derisinin bylece hrpalanmasyla canl iken yaptnn karln grr.
1749- Keinin uyuzu, emenin (pnarn) gznden su ier (ier suyunu).
1) Deersiz kiiler kendilerini deerli ve en gzel eye layk grrler.
2) ren olanlar, durumlarna bakmazlar da irenilmeyecek ey ararlar.
1750- Keiye can kaygs, kasaba ya kaygs. (Koyun can derdinde, kasap ya
derdinde).
Deimez bir kuraldr: Bir kii nemli bir kaybndan dolay rpnp kvranrken
baka bir kii bu durumdan ne kadar ok yararlanabileceini dnr.
1751- Kedi gtn grm, yaram var demi. (Kedi kna bakar da yaram var
dermi.)
Sknts olmayan densiz kii, hi yoktan kendine sknt karr.

1752- Kedinin boynuna cier aslmaz.
Bir kimseye, kullanp zarar verecei, kendine mal edip ortadan kaldraca ey
emanet edilmez.
1753- Kedinin gidecei samanla kadar.
Uygunsuz bir i yapan kii, ne kadar kaarsa kasn, gidecei yerler bellidir. Az sonra
yakay ele verir.
1754- Kedinin kabahatini nne koyarlar, yle dverler.
Cezalandrlan kimse suunun ne olduunu bilmelidir ki o suu bir daha ilemesin.
1755- Kedinin kanad olsayd serenin ad kalmazd.
Saldrganlar istediklerini yapabilecek durumda olsalard, gszleri kolaylkla

ortadan kaldrr, bol bol karlarn salarlard.
1756- Kedinin usluluu san grnceye kadar.
Atlgan kiilerin sessiz ve eylemsiz durmalar, onlar ileden karan bir durum ba
gsterince sona erer.
1757- Kedi trpy yalar da kanlar ktka oh der.
Aklsz kii bakasna yarar verirken kendisi zarar etse de aldrmaz.
1758- Kedi uzanamad (yetiemedii) ciere, pis (murdar) der.
Kii, elde edemedii eyi istemiyormu, beenmiyormu gibi grnr.
1759- Kedi, yavrusunu yerken sana benzetir.
Kii, yakn olan susuz birisini ezmeyi karna uygun grrse onda dmanna
benzeyen nitelikler bulur.
1760- Kediye bokun kimya demiler, stn rtm.
yilik sevmeyen, kimsenin onduunu istemeyen kii, ataca zararl eyi -bakasnn
aradn anlarsa yararlanlamayacak duruma getirir.
1761- Kediyi sktrrsan stne atlr.
Senden ekinen, korkan kii, ok sktrrsan sana kar gelir.
1762- Kefen alacak adam gznn yandan belli olur.
Bir kimsenin herhangi bir eyleme giriecei, o eyleme girimesini zorunlu klan
durumundan anlalr.
1763- Kefenin cebi yok.
Zengin olup da para harcamaya kyamayan kimse, paray ne yapacak? br dnyaya

gtremez ki!
1764- Kefilin ya sa, ya sakal.
Borlu borcunu demezse kefilinin yakasna yaplr; nesi bulunursa alnr.
1765- Kele kseden yardm olmaz.
Kii, kendisinin yardma muhta olduu konuda bakasna yardm edemez. Kr. Kelin
ilac olsa...
1766- Kel ila bilse kendi bana srer.
Bkz. Kelin ilac olsa bana srer.
1767- Kelin aybn takke rter.
Birok kimselerin kusurlarn zenginlik, i banda olu vb. durumlar rter.
1768- Kelin ilac (merhemi) olsa bana srer. (Kel ila bilse kendi bana srer.)
Kendi derdine are bulamayan kiiden ayn durumda olan bakas yardm
beklememelidir. Kr. Kele kseden...
1769- Kel kz teyzesinin sayla vnr.
Deersiz kii, yaknlarnn deerlerinden kendisine bir pay karmaya alr. Kr.
Katra baban kim demiler...
1770- Keller (ile) yarlar, birbirini arlar.

Bkz. Sarlar birbirini arlar.
1771- Kelle sa olsun da klah bulunur (eksik olmaz.)
Kii yaasn da elbet bir i sahibi olur.
1772- Kel lr, srma sal olur; kr lr, badem gzl olur. (Kr lr badem gzl
olur, kel lr srma sal olur.)
Kii, elinden giden nemsiz, kusurlu bir eyi ok nemli, ok gzelmi gibi anlatr.
Kr. Kaan balk...
1773- Kel yannda kabak anlmaz.
Bir kiinin yannda, uzaktan da olsa onun eksiini artrabilecek szler

sylemekten ekinilmelidir. Kr. A yannda sarpn kurcalanmaz.
1774- Kem dileme komuna, kem i gelir bana.
Bkz. Hayr dile komuna, hayr gele bana.
1775- Kemikle (etle) deri, yemekle diri.
yi beslenmeyen kii salkl olmaz.
1776- Kem sz, kalp (kem) aka sahibinindir.
Kt sz, kalp akeyi kimse kabul etmez. Bunlar yine sahiplerine evrilir.
1777- Kenarn dilberi nazik de olsa nazenin olmaz.
Kibar evrede yetimemi olanlar, ne denli zenseler kibarln btn inceliklerini

gsteremezler; kaba davranlardan kendilerini bsbtn kurtaramazlar.
1778- Kendi den alamaz.
Yanl davran yznden zarara urayan kimsenin bu durumundan yaknmaya hakk

yoktur.
1779- Kendinden kkten kz al, kendinden bye kz ver.
1) Gelinler kocalarna kar sayg duymaldrlar. Bunu salamann yolu, erkek

ailesinin kz ailesinden yksek olmasdr.
2) Bu yolu tutarsan aldn kz seninle vnr sen de iyi bir yere kz verdim diye
mutluluk duyarsn.
1780- Kepenek altnda er yatar.
nsanlar klk ve kyafetlerine bakarak deerlendirmemelidir. Kaba saba, perian bir

klk iinde deerli bir kii bulunabilir.
1781- Keseye dan, pazarla sonra giri.
deyecek paranz yoksa bir ey satn almaya girimeyin.
1782- Kesilen ba (bir daha) yerine konmaz.
Kesin olarak yaplp sonulandrlan i, eski durumuna getirilemez. Onun iin her
davrantan nce, bunun nasl bir sonu douracan iyi hesap etmek, ondan sonra ie
girimeye, ya da girimemeye karar vermek gerektir.
1783- Keskin akl (zeka) keramete k attrr.
ok zeki olan kii, bir iin nereye varacan keramet sahibi kiiden daha iyi bilir.
1784- Keskin sirke kabna (kpne) zarar(-dr).
ok fkeli kii, kendi saln bozar, vcudunu ypratr ve ilerini altst eder.
1785- Kesmez bak ele, i bilmeyen avrat dile.
Bkz. Kr bak ele...
1786- Kes parman k pazara, em (merhem, ila) buyuran ok olur.
Kiinin bir gerekseme iinde bulunduunu gren herkes ona trl trl yol gsterir.
1787- Kbleden geldi kmz, Allah'a kald iimiz.
K afetleri gneyden gelmeye balarsa, ok azgn bir mevsim geirilecek demektir.

1788- Klavuzu karga olann burnu boktan kalkmaz (kurtulmaz, kmaz).
Kt kimsenin arkasna den kiinin ba dertten kurtulmaz.
1789- Kl knn kesmez.
Sert ve ar davranl kiinin yaknlarna zarar dokunmaz.
1790- Kr atn yannda duran ya huyundan ya suyundan (tynden).
Kii kiminle arkadalk ederse ondan etkilenir, huy kapar. Kr. tle yatan bitle kalkar.,
Kii refikinden azar., sin yanna varan is..., Krle yatan..., Topalla gezen..., zm
zme...
1791- Krk gn taban eti, bir gn av eti.
Avclar bir av avlayabilmek iin da, ta demez, gnlerce taban teperler.
1792- Krk hrsz bir pla soyamam.
Smrcler ne denli usta olurlarsa olsunlar, smrlecek bir eyi olmayandan

yararlanamazlar.
Kr. lm koyun kurttan korkmaz.
1793- Krkndan sonra azan teneir paklar (azana are bulunmaz).
Yallklarnda ahlaklar bozulanlar, doru yola getirilemezler; lnceye dein o

yolda giderler.
1794- Krkndan sonra saza balayan kyamette alar.
Yalandktan sonra bir ey renmeye, yeni bir i yapmaya balayan kimsenin bunu
baarmaya mr yetmez.
1795- Krk sereden bir kaz iyi.
Birok kk ile uramaktansa tek byk i yapmak daha uygundur.
1796- Krk ylda bir let olur, eceli gelen lr. (Krk yl kran olmu, eceli gelen
lm.)
Tanr'nn verdii mr hibir ey deitiremez. Salgn ve ldrc hastalk da olsa
eceli gelmeyen lmez. Byle zamanlarda ok kiinin lmesi, ecellerinin o zamana
rastlamasndandr.
1797- Krk yllk Kani (Mslman zel ad), olur mu (Yani Hrstiyan zel ad)?
Yalanncaya dein iyi insan olarak yaam olan kii, artk kt olmaz (deimez).
1798- Krlangcn zararn biberciden sor.
Krlang zararsz bir ku gibi grnr. Ama bibere pek dkn olduundan, ne kadar
zararl bir yaratk olduunu ancak biberci bilir. Durumlar buna benzeyen ok kiiler
vardr.
1799- Krlang bir zararsz ku; git Yemen iline dan.
Kimi evrelerde kimseye zarar dokunmayan kii, kimi evreler iin tehlikeli olabilir.
1800- Ksa gnn kar (kazanc) az olur.
Ksa sre allarak yaplan iten elde edilecek kazan az olur.
1801- Ksmet gkten zembille inmez.
Ksmet, durup dururken kiinin ayana gelmez, almakla elde edilir. almayann
ksmeti olmaz.
1802- Ksmetinde ne varsa kanda o kar.
Bir ey elde etmek iin alan kimseye Tanr neyi ksmet etmise onu verir.
1803- Ksmet ise gelir Hint'ten, Yemen'den, ksmet deilse ne gelir elden?
Tanr bir eyi size ksmet etmise, Hint'ten, Yemen'den gelir, sizi bulur. Ksmet
etmemise ne yapsanz onu elde edemezsiniz.
1804- Ksmetsiz kpek, sabaha kar uyuyakalr.
Tanr'nn kendisine ksmet vermedii yaratk, yararlanlacak eyi elde etmek

kolaylat zaman, baka bir ile urat iin, bundan yoksun kalr.
1805- K k gerek, yaz yaz.

Her mevsim, kendine zg doa olaylar ile gemelidir. Bu dzenin bozuk gitmesi
insanlarn perian olmasna yol aar.
1806- K kln, ku kuluunu gsterir (yapar).
Doa kanunlar deimez. Her olay, her varlk zelliini belli eder.
1807- Kz beikte (kundakta) eyiz sandkta. (Kz kucakta, eyiz bucakta).
Kz daha beikte iken eyiz hazrlklarna balamak gerektir.
1808- Kz evi naz evi.
Kz evi nazl olur. steklinin rica, minnet etmesini ister, kzn ar satar.
1809- Kz gnlne brakrsan ya davulcuya varr (kaar), ya zurnacya.
Evlenme andaki kz elenceye dkn olur. Bykleri onu uyarmazlarsa,

holand, uygun olmayan birisiyle evlenir.
1810- Kz kzken grme, gelinken gr; gelinken grme beik ardnda gr.
Kzlarn en gzel a evlenmeden nceki durumlardr. Evlendikten sonra eski

tazelikleri kalmaz. Hele ocuk yaptktan sonra daha da bozulurlar.
1811- Kzn dvmeyen dizini dver.
Kzn iyi yetitirmeyen anne, kz el kapsnda beceriksizlii yznden sknt ektii

zaman dvnr durur.
1812- Kzn var, szn var.
Kz ocuunun sorunlar ve sorumluluklar ok ve eitlidir. Ana baba, srekli olarak

bunun tedirginlii iinde bulunurlar.
1813- Kz kucakta, eyiz bucakta.
Bkz. Kz beikte, eyiz sandkta.
1814- Kim der daldan, o bilir haldan.
Bkz. Damdan den damdan denin halini bilir.

1815- Kimi kpr bulamaz gemeye, kimi su bulamaz imeye.
Kimi kiiler bir eyin bolluundan yaknr, ondan kurtulmann yollarn ararlar. Kimi
kiiler ayn eyden yoksun olmann skntsn ekerler.
1816- Kimine hay hay, kimine vay vay.
1) Bu dnyada her olay kimi kiiler iin sevindirici, kimi kiiler iin
zcdr.
2) Kimi kiiler istedikleri her eye kavuurlar; kimi kiiler diledikleri hibir eyi elde
edemezler.
1817- Kiminin devesi (paras), kiminin duas.
Varlkl olanlarn paras, yoksul olanlarn da duas alnarak iler yrtlr.
1818- Kimin ki ba var, yreinde da var.
Bkz. Dada ban var...
1819- Kimse ayranm (yourdum) eki demez. (Yourdum, ayranm ekidir diyen
olmaz.)
Herkes sataca mal ver. Kendi tutumunu ve tuttuu kimseleri savunur. Bakalar
eletirseler de bunlara toz kondurmaz.
1820- Kimse bilmez, kim kazana kim yiye.
Bir kimse alp abalar; kendisinin ve oluk ocuunun gelecei iin mal biriktirir.
Ancak, kimi zaman olaylar yle geliir ki bu kazanc, dndkleri deil hatr ve
hayalde olmayan kiiler yer.
1821- Kimseden kimseye hayr yok (gelmez).
nsan, yapaca ite yalnz kendi gcne gvenmelidir. Bakasnn yardmn bekler
ve buna gvenirse d krklna urar. Kr. Trnan varsa ban ka.
1822- Kimse kendi aybn grmez.
Bkz. Herkes kendi aybn bilmez.

1823- Kimse kendi memleketinde peygamber olmaz (olmam).
Kiinin deeri, doup byd yerde gerei gibi bilinmez. Daha nce ad kazanm
kimseler vardr. Aile rekabetleri vardr. Kklnde yapt ocuka davranlar
bilenler vardr... Btn bunlar, onun yksek bir kii olarak kabul edilmesini engeller.
1824- Kimse kimsenin ukurunu doldurmaz.
Yal bir kii, ok sevdii bir gen lnce keke onun yerine ben leydim der. Kimi
zaman da biz o deerli adam leceine u ie yaramaz adam lmeliydi deriz. Bo
szler. Kimse kimsenin yerine lemez.
1825- Kimse kimsenin ksmetini (rzkn) yemez.
Kimi zaman bir kimsenin eli altndaki yiyecek trl nedenlerle yenilmez, kalr. Bu
srada dardan biri gelir, yemee alkonulur. Hazr bulunan yiyecek ona ikram edilir.
Demek ki bu yiyecek onun ksmeti imi, asl sahibinin ksmeti deilmi denilir. Bu
durum, kimse kimsenin ksmetini yemez gereini kantlar. Yan yana ayn mal satan iki
esnaf da byle dnr: Gelen mteri, her iki mal grr, ama ancak birini satn alr.
Satclar ksmet satannm inancnda birleirler.
1826- Kimsenin ah kimsede kalmaz.
Zulm grenin ah, zulmedene hayretmez. Kr. Mazlumun ah indirir ah.
1827- Kimsenin ras tana kadar yanmaz.
Hi kimsenin parlak yaam srekli olmaz.
1828- Kimseye arnna gre bez vermezler.
Gz ykseklerde olan, ar istekleri bulunan kimseye dledii lye gre deil,

iinde yaad ortamn lsne gre bir pay verilir.
1829- Kiraz dut yetimese beni yiyenin boynunu sapma dndrrm demi.
Kiraz, yiyene yumuaklk verir; kiiyi zayflatr. Hemen ardndan yetien dut ise
besleyicidir.
1830- Kii arkadandan bellidir. (Adam ahbabndan bellidir.)
Herkes anlaabildii kimse ile arkadalk eder. Bundan dolaydr ki bir kimsenin
nasl bir kii olduunu renmek isteyen, arkadann kiiliine bakmaldr.
1831- Kii (herkes) ektiini bier.
1832- Kii ne yaparsa kendine yapar.
yilik yapan iyilik, ktlk yapan ktlk bulur.
1833- Kiinin kendine ettiini kimse (alem bir yere gelse) edemez.
Bir kimse kimi zaman tedbirsizlii yznden yle yanl i yapar, ban yle derde
sokar ki byle bir ktl bakalar ona yapamaz.
1834- Kii refikinden azar.
Kt arkada, kiiyi kt yola srkler. Kr. Adam adamn eytan, tle yatan bitle
kalkar, Kr atn yannda duran..., sin yanna varan is..., Topalla gezen..., Krle yatan...,
zm zme...
1835- Kii umduuna kser.
Bkz. Gnl ummad yere kser.
1836- Kiiyi (herkesi) nasl bilirsin, kendin gibi.
Bkz. Herkesi nasl bilirsin...
1837- Kiiyi vezir eden de kars, rezil eden de.
Kar akll olursa kocasnn toplum iindeki yerini her bakmdan yceltir. Aklsz,
tutumsuz, ahlaksz... olursa kocasn perian, kepaze eder. Kr. yi evlat babay vezir...
1838- Kocana gre bala ban, harcna gre piir an.
Kii, tutumunu evresindekilerin durumuna gre dzenlemeli ve kendi varlna uygun

bir yaay srmeli, gcnn stnde iler yapmaya kalkmamaldr.
1839- Kocann kab ikiyse birini kr.
Kskan kadn, kocasnn ar zengin olmasn istemez; apknla balar diye.

1840- Kocasn vezir eden de rezil eden de karsdr.
Bkz. Kadn kocasn isterse...
1841- Koa (kze) boynuzu yk deil (olmaz).
Kiiye kendi ii ve yaknlarnn sorumluluu ar gelmez. Kr. Hamala semeri yk

olmaz.
1842- Ko koyundan sekel gerek.
Bir toplulua nderlik edecek, egemen olacak kii, topluluu oluturanlardan stn
nitelikte olmaldr.
1843- Kol krlr yen iinde ba yarlr brk iinde.
Bkz. Ba yarlr brk iinde...
1844- Komu boncuunu alan gece taknr.
Hrszlk mal, sahibinin gremeyecei yer ve zamanda kullanlr.
1845- Komuda pier, bize de der.
Yaknlarmzn gzel eylere kavumas onlardan bizim de yararlanmamz olaslnn

domas demektir.
1846- Komu ekmei komuya bortur.
Komunuz size bir ikramda bulunur, bir ey armaan ederse, siz de ona ikramda
bulunmal, armaan vermelisiniz.
1847- Komu hakk, Tanr hakk(-dr).
Komular arasnda yakn, kanlmaz ilikiler vardr. Komular birbirlerini

incitmemeli, birbirlerinin hatrn saymal, birbirlerine yardm etmelidirler. Bu devleri
yerine getirenler, Tanr'ya kar da devlerini yapm olurlar.
1848- Komu iti komuya rmez.
Komudaki uygunsuz kii, bakalarn incitse de komusunu rahatsz etmez.

1849- Komu kz almak, kalayl kaptan (tastan) su imek gibidir.
Komu kzn almaya karar veren, ailenin ve kzn durumunu, gidiini iyi bildiinden
ii rahat olarak bu ilikiyi kurar.
1850- Komu komunun klne (ttnne) muhtatr.
Komular birbirlerine en kk ey iin bile muhtatrlar. Kimi zaman nemsiz bir

eyin eksiklii iimizi aksatr. O zaman komu imdada yetiir.
1851- Komun kr ise sen kpa bak.
Kii, evresindeki insanlar kskandracak durumlardan saknmal, onlarda

bulunmayan eylere sahip olsa bile onlar gibi yaamaldr.
1852- Komunu iki inekli (kzl) iste ki kendin bir inekli (kzl) olasn.
Bakasnn iyi durumda olmasn iste ki Tanr seni de ondursun. Kr. Hayr dile
komuna...
1853- Komunun tavuu, komuya kaz grnr (kars kz grnr).
Bakasnn mal, bize olduundan daha deerli grnr. Oysa ayn ey bizde de
vardr; ama bakasnnkini bizimkinden stn buluruz.
1854- Konur eek ayrn almaz.
Kendini beenmi kii, yararlanlacak nesnelere hor baktndan bunlardan yoksun

kalr.
(Konur: Kibirli)
1855- Korkak bezirgan (tccar) ne kar eder ne ziyan (zarar).
yapmaya korkan tccar, kendisini zarardan korumu olur ama, kazan da

salayamaz.
1856- Kork Allah'tan korkmayandan.
Allah'tan korkmayan kimse, insana her trl ktl yapabilir. Bylesinden

korkulur.
1857- Kork aprilin beinden, kz ayrr einden.
Aprilin beinde (imdiki 18 nisanda) ift sren iki kz birbirinden ayracak kadar
iddetli saanak olur; kasrga ve frtna kopar.
1858- Korku dalar bekletir (arr).
1) Birok insanlar zulm, ya da ceza grmekten korkup dalara kar, orada

ekilmez koullar altnda yaarlar.
2) Kt, sert bir durumla karlaacandan korkan kii, yapmak istedii
eyden istemeye istemeye vazgeer.
1859- Korkulu rya (d) grmektense uyank yatmak hayrldr.
Tehlikesi de bulunan ekici bir ie girimektense o iten vazgeip tehlikesi olmayan

durumda kalmak daha iyidir. Kr. Ne karanlkta yat...
1860- Korkunun ecele faydas yoktur.
Kii korkmakla kendisine gelecek bir zarar nleyemez. Olacak olur. Bunun iin bo
yere korkup znt ekmemelidir.
1861- Koy avucuma, koyaym avucuna.
Bize yardmda bulunan, yarar salayan kiiye biz de yardmda bulunur, yarar salarz.
1862- Koyma akl, akl olmaz (cepten der), (Sokma akl, sekiz adm gider.)
Akl olmayan kii, bakasnn verdii akl ile i gremez. nce bir eyler yapmaya
balasa da arkasn getiremez.
1863- Koyun can derdinde, kasap ya derdinde.
Bkz. Keiye can kaygs...
1864- Koyunun bulunmad yerde keiye Abdurrahman elebi derler.
Bir eyin ok deerlisi ele gemezse az deerlisi nem kazanr. Kr. Krler
memleketinde...
1865- Koyunun gt bir gn aksa keininki her gn ak.
Davranlarn herkesin beendii kimse, gnn birinde yanl bir i yapabilir. Bu,
her gn yanl i yapannkinin yannda knanacak bir durum saylmaz.
1866- Koyunun kuyruu var rter.
Zenginlerin ve toplumda nemli yeri olan kiilerin kusurlar hemen rtbas edilir. Kr.
Mal malamat rter.
1867- Koyunun melediini kuzu melemez.
Ana-babann ocuuna kar gsterdii ar ilgi ve sevecenlii, ocuk ana-babasna

kar o lde gstermez.
1868- Koyunu yze yetir, el onu bine yetirir.
El, bir olay abartarak syler. Yz kazansan bin diye anlatr.
1869- Koz glgesi: kz glgesi, st glgesi: yiit glgesi, dut glgesi: it glgesi.
Ceviz aacnn glgesi koyu, gzeldir. nsana kzlarn yannda bulunma keyfi verir.
Ancak orada karnca ok olur; glgede oturan insann keyfini karr. Kzlarn yannda
oturankii de hem mutluluk duyar, hem de evredeki asalaklardan rahatsz olur. St,
boylu boslu bir aatr. Koruyucu yiide benzer. Glgesi altnda safa ve rahatlkla vakit
geirilir. Dut glgesi, alaca bir glgedir, zevksizdir; rahatszdr. nk aacn meyvesi,
altna dklr. Hem insann stn kirletir, hem de sineklerin mesine yol aar.
Bundan baka, itler de dut yemeye gelir, orasn kirletirler. Glgede de yatarlar.
1870- Kleden aa olan minareyi sesiyle ykar.
Sonradan grm kii ok yksekten atar tutar. Kr Sonradan imam olann...
1871- Kpee dalanmaktan aly dolanmak yedir.
Bkz. tle dalamaktan...
1872- Kpee gem vurma, kendisini at sanr.
Kendisine kar deeri varm gibi davranlan deersiz kii, gerekten deer
bulunduunu sanr.
1873- Kpei dvmeli ama, sahibinden utanmal.
Sana sataan kiiyi hrpalarken onu benimsemekte ve korumakta olan saydn

kimseyi gcendirmemeye de dikkat etmelisin.
1874- Kpein ahma baklavadan pay umar.
Bkz. tin ahma...
1875- Kpein duas kabul (makbul) olsa (-yd) gkten kemik yaar(-d).
Bkz. tin duas...
1876- Kpei ldrene srtrler.
Bkz. ti ldrene...
1877- Kpek bile yal yedii kaba pislemez (smaz).
Kpek bile yem yedii kaba kar saygl davranrken, insan nasl olur da geimini
salad yere, kendisine bu geimi hazrlam olan kimseye ktlk eder?
1878- Kpek ekmek veren (yedii) kapy tanr.
Kpek bile kendisini besleyen yeri bilir, davranlaryla duygularn belli eder. nsan
bundan ders almal, grd iyilii unutmamaldrlar.
1879- Kpekle dalamaktan aly dolamak yedir.
Bkz. tle dalamaktan...
1880- Kpek sahibini srmaz.
Kii ne kadar aalk olursa olsun, kendini benimseyip koruyana ktlk etmez.
1881- Kpeksiz srye (kye) kurt girer (iner).
Koruyucusuz halka, bekisiz lkeye dman saldrr.
1882- Kpek suya dmeyince yzmeyi renmez.
Kii, bir tehlike karsnda her yerden umudu kesilip kendine gvenmekten baka are
kalmadn anlamadka kurtulu yolunu bulamaz.
1883- Kpek srnmekle etek kesilmez.
Terbiyesiz kimsenin satamasyla temiz kii lekelenmi olmaz. Kr. t demekle

deniz..., Kalayl bakr...
1884- Kpry geinceye kadar ayya day derler.
Kii, kendisinden yardm bekledii aalk kimseye ii bitinceye kadar soylusun,

boylusun diye dil dker.
1885- Kr Allah'a nasl bakarsa Allah da kre yle bakar.
Kii efendisine kar nankrlk ederse efendisi de onu korumaz.
1886- Kr (kesmez) bak ele (yavuz), i bilmeyen avrat dile (yavuz).
Kr bak ie yaramaz ama insann elini keser. bilmeyen kadn da ok konumaktan

baka bir ey yapmaz.
1887- Kr bile dt ukura bir daha dmez.
Bkz. Eek bile bir dt...
1888- Krden gzl, topaldan ayakl, deliden deli.
Kr olan anadan, babadan doan ocuk kr olmaz. Topaln ocuu da salam bacakl
olur. Ama delinin ocuu deli doar.
1889- Kre elvandan (renkten) bahsolunmaz.
Bir eyin nitelii zerine hi bilgisi bulunmayan kiiye o eyin sz edilmez;

retilmesine allmaz.
1890- Kre imdi gece demiler; ne zaman gndzd demi.
Bakalarna mutluluk veren durum bu durumla ilgisi olmayan talihsiz kii iin deer
tamaz.
1891- Kr grmez, sezer.

Kr grmedii eyi nasl sezerse bir konu zerinde bilgisi olmayan kiinin de o konu
ile ilgili sezileri olur.
1892- Kr kuun yuvasn Allah yapar.
Bkz. Garip kuun yuvasn...
1893- Krler memleketinde alar padiah (ba) olur.
Hepsi bilgisiz olan bir evrede azck bilgisi bulunan baa geer. Kr. Koyunun
bulunmad...
1894- Krle yatan a kalkar. (tle yatan bitle kalkar.)
Kt kimseyle dp kalkana az ok kt huy bular. Kr. Kii refikinden azar, Kr

atn yannda duran..., sin yanna varan is..., Topalla gezen..., zm zme...
1895- Kr lr badem gzl olur, kel lr srma sal olur.
Bkz. Kel lr srma sal olur...
1896- Kr pazara varmasn, pazar krsz kalmasn.
Bir ey satn almasn bilmeyen kimseler alverie kmamallar ama karlar. Esnaf
da bu gibilerinden holanr.
1897- Krn istedii bir gz, iki(-si) olursa ne sz.
Kii kendisinde bulunmayan eyden bir tane isterken ona iki tane verilirse daha ok
sevinir.
1898- Krn istedii iki gz, biri ela biri boz.
yle insanlar vardr ki kendilerine yaplmasn istedikleri iyilii grdkleri halde

bununla yetinmezler, ayrntlarnn u, bu biimde olmasn da isteyecek kadar yzszlk
ve agzllk ederler.
1899- Kseyle alay edenin top sakal kara gerek.
Bakasnn eksikleri ile elenen kiinin kendisi kusursuz olmaldr.
1900- Ke ta kede yakr (yarar).

nemli kiilii bulunan kimseye nemli bir i banda bulunmak yakr.
1901- Kt haber tez duyulur.
Bkz. Kara haber tez duyulur.
1902- Kt komu insan (adam) hacet (mal) sahibi eder.
Kt komu, kendisinden emanet olarak istenen eyi vermez. Emanet isteyen de gidip
o eyden satn alr. Bylece bu komu, o kiiyi eya sahibi etmi olur.
1903- Ktlk her kiinin kar, iyilik er kiinin kar.
Bkz. yilie iyilik her kiinin kar...
1904- Ktrmden aksak, hi yoktan torlak yedir.
Bir eyin, -kusurlu da olsa- elde bulunmas, hi bulunmamasndan daha iyidir.
1905- Kt syleme eine, a katar ana.
likide bulunduun kimseleri szlerinle incitme, ktleme ki onlar da sana daha

byk ktlk yapmasnlar.
1906- Kt sz insan dininden karr (tatl sz ylan ininden karr.)
Bkz. Ac sz insan...
1907- Kyden kye it rmez.
Seni ilgilendirmeyen ie uzaktan sz atarak karma a kpek!
1908- Kyl birbirine dmezse Osmanl mkla (kymal yumurta) yiyemez.
Eski dnemden kalma bir sz: Halkn birbirine dmesi gvenlik grevlisinin iine
gelir. nk her grup gvenlik grevlisini yanna ekmek iin ona kar salar.
1909- Kyl, misafir kabul etmeyiz demez, konacak konak yoktur der.
Kii bir ii yapmak istemezse dorudan doruya yapmam demez de, birtakm
gerekeler ileri srerek, bunu gerekletirmenin olana bulunmadn syler.
1910- Kylnn kahve cezvesi karaca amma srece.
Kylnn kahve cezvesi gsterisizdir. Ama eksik olmayan konuklar arlamak iin
srekli olarak kaynar.
1911- Kuduz lr ama dalad da lr.
Azgn kii, ktlklerinin cezasn grr ama yapt ktlklerin acs srer.
1912- Kulaktan burun yakn, kardeten karn yakn.
Bkz. Kardeten karn yakn.
1913- Kul azmaynca Hak yazmaz.
Kii, azgnl yznden kt durumlara der.
1914- Kul bunalmaynca Hzr yetimez.
Bkz. Kul sklmaynca...
1915- Kul hatasz olmaz.
Bkz. Kul kusursuz olmaz.
1916- Kul kullanan, bir gzn kr, bir kulan sar etmeli.
i altran kimse, iinin yapt her yanl grmemeli, syledii her uygunsuz
sz iitmemeli ki onu darltmasn, i aksamasn.
1917- Kul kusursuz (hatasz) olmaz.
nsan yanlmamak iin ne denli dikkat ederse etsin yine yanlr. Hi yanl i
yapmam kii yoktur. Kr. nsan beer, kuldur aar, Hatasz kul olmaz.
1918- Kul sklmaynca (bunalmaynca) Hzr yetimez.
nsan, ba dara dmedike btn gcyle alp skntsna are bulmaz.
1919- Kul teftite, gzelim Mevla ne ite.
nsanlar hep bir i peinde koarlar. Ama nasl sonu alacaklarn Tanr bilir.
1920- Kuma (ortak) gemisi yrm, elti gemisi yrmemi.
Bkz. Ortak gemisi yrm...
1921- Kurban etiyle (kemiiyle) kpek tavlanmaz.
Bir rastlantnn getirdii geici iyi durum, beklenen gerek iyilii salamaz.
1922- Kurcalama sivilceyi (sivilceyi kurcalama) ban edersin. (Sivilce kurcalannca

ban olur.)
Kk bir sorunu ok kurcalar, ok deerseniz banza byk dert aarsnz.
1923- Kurda konuk (komu) giden, kpeini yannda gtrr.
Bkz. Kurtla grrsen...
1924- Kurda neden boynun (ensen) kaln? demiler, iimi kendim grrm de ondan
demi. (imi kimseye inanmadmdan demi.)
ini bakasna inanmayarak kendisi gren, zlmez; rahat eder. Kr. Sana vereyim
bir t: Ununu elinle t.
1925- Kurdun ad yaman km, tilki vardr (tilkicik var) ba keser.
yle sinsi ve kurnaz kimseler vardr ki ad zalime, haine ve ktye km

kimselerden daha tehlikelidirler.
1926- Kurnaz (yavuz) hrsz ev sahibini bastrr.
Kurnaz sulu, az kalabalyla, zarar verdii kiinin hakl savn dinlenmez eder.
1927- Kurt dumanl havay sever.
Kendi yararna bir i yapmak iin frsat kollayan kii, kimsenin bu ie engel
olamayaca, kark zaman sever.
1928- Kurt kocaynca kpein maskaras olur.
Gl iken herkesin kendisinden ekindii kii, gcn yitirdikten sonra, gsz ve

aalk kimselerin oyunca olur.
1929- Kurt komusunu yemez.
Bir kii ne denli azgn ve kt dnceli olursa olsun yaknlarna dokunmaz.
1930- Kurt kyn (tyn) deitirir, huyunu deitirmez.
Hain kimse, yer yurt, klk kyafet deitirse de kt huylarn deitirmez.
1931- Kurtla grrsen kpeini yanndan ayrma. (Kurda konuk giden kpeini
yannda gtrr.)
Saldrgan birisiyle karlaacak olan kii, kendisini koruyacak nlemi almaldr.
1932- Kurtla koyun, klla oyun olmaz.
Saldrgan ile gszn, zarar veren ile zarar grenin yan yana bulunduu yerde
tehlike vardr.
1933- Kurtla ortak olan tilkinin hissesi, ya trnaktr, ya barsak.
Gl ile hileci ortak olsa glnn dedii olur. Hileci, ortann kendisine verecei,
ie yaramaz paya raz olmak zorundadr. Yoksa paralanmak tehlikesi vardr.
1934- Kurtlu baklann kr alcs olur.
Bkz. Bitli baklann...
1935- Kuru bok gte yapmaz.
Bir kiiye, yapmad kesin olarak bilinen bir suu yklemeye almak bouna bir
abadr.
1936- Kuru gayret, ark eskitir.
Bir ii baarmak iin rasgele abalamak yetmez. Amaca doru planla yrmek ve iin
kar yollarn bulmak gerekir. Byle yaplmazsa btn abalar boa gider; zarardan
baka bir sonuca varlmaz.
1937- Kuru laf (bo lakrd) karn doyurmaz.
Bo szlerle olumlu i yaplamaz.

1938- Kurunun (arasnda) yannda ya da yanar. (Yan yannda kuru da yanar).
Beenilmeyen tutumlarndan dolay cezalandrlan kiiler iinde susuzlar da sulular

gibi hrpalanrlar. Kr. Az ate ok odunu yakar.
1939- Kusursuz dost arayan dostsuz kalr.
Kusursuz kii bulunmaz. Bundan dolaydr ki dost olmak iin kusursuz birini arayan
kimse, aradn bulamaz, dostsuz kalr. Kr. Aypsz yar isteyen...
1940- Kusursuz gzel olmaz. (Her gzelin bir kusuru vardr.)
Her iyi eyin hoa gitmeyen bir yn, her gzelin kusurlu bir yan vardr. Kusuru
bulunmayan iyi, gzel bir ey yoktur.
1941- Kua kafes lazm, boruya nefes.
Bir eyden yararlanmak iin kullanlacak ara, onun niteliine uygun olmaldr.
1942- Kua st nasip olsa anasndan olurdu.
1) Yaradl bir eyden yararlanmasna elverili olmayan kii, ne denli abalasa

o eyden yararlanamaz.
2) Kii en yaknndan salayamad yarar bakasndan hi salayamaz.
1943- Ku dardan kaar m? (Kamaz).
Hi kimse karn tepmez. Kazanl grnen bir ie yanamamas, o ite saknca

grmesindendir.
1944- Ku kanadna kira istemez.
Kii, kendi ii iin zaten harcayaca abadan dolay bakasndan karlk beklemez.
1945- Kukulu uyku evin bekisidir.
Ufak bir tkrtdan uyanacak kadar hafif uyuyan ve tetikte olan kimse, evin bekiliini
iyi yapyor demektir.
1946- Kutan korkan dar ekmez.

Bkz. Sereden korkan...
1947- Kuu kula avlarlar.
Elde edilmek istenen kimse, daha nce elde edilmi kimse araclyla tuzaa
drlr.
1948- Ku var eti yenir, ku var et yedirilir. (Her kuun eti yenmez).
yle kiiler vardr ki acmadan en ar ite kullanrz. yle kiiler de vardr ki, i
grdrmek yle dursun, biz ona hizmet ederiz.
1949- Kutlu gn douundan (bellidir) (kutlu yaz yandan).
Mutlu sonu verecek iler, daha balangta ve ald ynden belli olur.
1950- Kutsuz kuun yuvas doan yannda olur.
Talihsiz kii, her an kendisine saldracak gl kimselerle yan yana bulunur.
1951- Kuzguna yavrusu anka (ahin, gzel) grnr.
Bkz. Karga yavrusuna bakm...
1952- Kuzusuna kymayan kebap yiyemez.
nsanlar byk bir gereksemelerini karlamak iin sevdikleri kimi eyleri feda etmek
zorundadrlar. Kr. Yana kymayan reini yavan yer.
1953- Kheylan at, ul iinde de bellidir.
Cevherli insan, klk kyafeti dzgn olmasa da deerini yitirmez.
1954- Kheylan bok samaz m?
1) Saygn bir ana-babann ocuu ahlaksz olabilir.
2) Saduyusuyla tannm kimse de yanl iler yapabilir.
1955- Klhancnn beylii hamamclk demiler.
Baya bir ile uraan kimse, ykselse bile ancak bu iin ba olur.
1956- Kpe kp deyince kp adama dp der.
Deersizliini, boluunu yzne kar sylediiniz kii, size, sznzn yanks gibi
kt bir karlk verir.
1957- Krdn ya ok olunca, hem yer, hem yzne srer.
Mal ok olan aklsz kii, bunu gerekli olan i iin kullandktan sonra kalann
tutmasn bilmez. arur eder. Kr. Abdaln ya ok olursa..., Kasap ya bol bulunca...
1958- Krknn krk olmaz, brknn brk.
Bakalarnn gereksemelerine are bulan kii, bunlara benzeyen kendi

gereksemelerini savsaklar. Kr. Terzi kendi skn dikemez.
1959- Krk ile brk ile adam olunmaz.
Klk kyafet, deeri olmayan kiiye deer kazandrmaz. Kr. Kalp kyafetle adam,
adam olmaz, Eee altn semer vursalar yine eektir.
1960- Krk orak vaktinde, ora krk vaktinde.
Bkz. Aba vakti yaba, yaba vakti aba.
:::::::::::::
-L-
1961- (Lafn az, uzu) obana verme kz, ya koyun gttrr ya kuzu.
Bkz. obana verme kz...
1962- Laf laf (sz sz) aar (laf da kutuyu aar.)
1) Bir kimse ile konuma uzatlrsa, szden sze geile geile, bata konuulmas
dnlmeyen konulara dein girilir.
2) Sz uzadka kardakine, sigara kutusunu amaktan balayarak, birtakm

ikramlarda bulunmak gerekir.
1963- Lafla (lakrd ile) peynir gemisi yrmez.
yle yaparm, byle yaparm demekle yaplmas gereken i yaplamaz.
1964- Lafla pilav pierse deniz (da) kadar ya benden.
Sz sylemek, ileri baarmaya yetseydi en iri szler sylenerek en byk iler

baarlrd.
1965- Laf torbaya girmez.
Azdan kan bir sz, artk gizli kalamaz. Herkes onu duyar.
1966- Lakrd ile peynir gemisi yrmez.
Bkz. Lafla peynir gemisi yrmez.
1967- Latife latif gerek.
aka, krc olmamal; ince, hoa gider olmaldr.
1968- Leylei kutan m sayarsn, yazn gelir, kn gider.
Srekli olarak bir i zerinde durmayan, maymun itahl olan kiiye kimse gvenmez.
1969- Leylein mr (gn) laklaka ile geer.
Aylak kii btn zamann gevezelikle, ene almakla geirir.
1970- Lodosun gz yal olur.
Lodos rzgar yamur getirir.
1971- Lokma inenmeden yutulmaz.
Bkz. inemeden yutulmaz.
1972- Lokma karn doyurmaz, efkat artrr.
Bir kimseye ziyafet ekmek, ya da armaan vermek, onun karnn doyurduu, bir
gereksemesini karlad iin deil, aradaki sevgiyi artrd iin deerlidir.
:::::::::::::
-M-
1973- Mahkeme kadya mlk deil.
Hibir kimse, bulunduu kamu hizmetinde mrnn sonuna kadar kalmaz. Bir sre
sonra bu ie bakas getirilir, kendisi ayrlr.
1974- Mal adama hem dost, hem dmandr.
Mal adama dosttur, nk ona rahat bir yaay salar. yilikler yapma, hayr ilerine
yardm etme olana verir. Dmandr, nk kiinin azmasn kolaylatrr. Bundan
baka mala gz dikenler ok olur. Bu yzden anlamazlklar kar; mal sahibinin canna
bile kylr.
1975- Mal can kazanmaz, can mal kazanr.
nsan mal kazanacam diye saln, cann tehlikeye drmemelidir. Tam tersine,
saln korumak, cann kurtarmak iin maln harcamaktan ekinmemelidir. Mal
kazanan insandr. Can sa olmaldr ki mal kazanlabilsin.
1976- Mal cann yongasdr.
Mal cann bir paras gibidir. Malna zarar gelen kii, canndan bir paras
gidiyormu gibi zlr.
1977- Mal mala can cana lmeli.
Malmz ve canmz bizim iin ne deerde ise bakalarnn mal ve canlar da

kendileri iin o deerdedir. yleyse bizim malmza ve canmza gelmesini
istemediimiz bir zararn bakasnn malna ve canna gelmesini nasl ho grebilir,
buna nasl izin verebiliriz? Kr. Can cana lmeli.
1978- Maln yemesini bilmeyen zengin her gn zrttr.
Zrt, yokluk iinde bulunduundan yiyemez. Varlkl olduu halde yiyemeyenin

zrtten ne fark var?
1979- Maln iyisi boazdan geer.
Maln ie yaramas, sahibinin onu kullanabilmesi, yiyebilmesi ile olur. Kii maln
yiyemedikten sonra o mal neye yarar?
1980- Maln iyisi suya yakn, daha iyisi eve yakn.
Bkz. Tarlann iyisi suya...
1981- Mal ongun olann ad angn olur.
Malndan ok rn alan kiinin ad her yerde anlr.
1982- Mal istersen bedeninden, evlat istersen belinden.
Kiinin gerek mal, babadan kalan deil, kendi emeiyle kazand maldr. Gerek
evlat da kendisinden domu olandr; vey ya da edinilen evlat, z ocuunun yerini
tutmaz.
1983- Mal malamat rter.
Zenginlik, bir kiinin ayplarn, kusurlarn kapatr.
1984- Mart ay, dert ay.
Mart aynda havalar sk sk deiir. nsan kendini koruyamaz; hasta olur. Kr. Mart
kmadka...
1985- Mart aylarn ingenesidir.
teki aylardan her birinin bir kiilii, bir soyluluu vardr. Mart ise soysuz,
gvenilmez, ne yapaca bilinmez kiilere benzer.
1986- Mart kmadka dert kmaz.
K hastalklar, mart sona ermedike bitmez. Kr. Mart ay, dert ay.
1987- Mart dokuzunda ra yak, ba buda.
Martn dokuzu (yeni takvime gre 22'si) olunca balarn her halde budanmas
gerektir. Bu i, gndz yetitirilemezse gece ra nda yaplmaya deecek kadar
nemlidir.
1988- Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr.
Mart aynda iddetli souklar olur. nsan dar kamaz. Odun, kmr de
azaldndan kazma, krek saplarn yakacak duruma der.
1989- Mart kuruluk, nisan yamurluk.
Bkz. Martta tezek kuruya...
1990- Mart martlad, tavuk yumurtlad.
Mart kendini gsterince tavuklar yumurtlamaya balar.
1991- Martta srmez, eyllde ekmezsen saban brak.
ifti, ilerini zamannda yapmazsa rn alamaz. Bu gibi kimseler stesinden

gelemedikleri iftilii brakmaldrlar.
1992- Martta tezek kuruya, nisanda seller yrye. (Mart kuruluk, nisan yamurluk.)
Mart aynn kurak, nisan aynn yal olmas, iftinin yzn gldrr.
1993- Martta yamasn, nisanda dinmesin (maysta ara sra).
Ekin iin, martta yamur yamas zararl, nisanda ok yamas yararldr.
1994- Martta yamaz, nisanda dinmezse sabanlar altn olur. Bkz. Karakta karlar...
1995- Mart yaar, nisan vnr; nisan yaar, insan vnr.
Martta yaan yamurla ekinler nisanda geliir. Nisanda yaan yamurla baaklar
olgunlar, dolgunlar. Bu da iftiyi sevindirir.
1996- Maa varken elini atee sokma.
Baka birine yaptrabilecein tehlikeli ie kendin girime.
1997- Mayasz yourt tutmaz (alnmaz).
ok para kazanabilmek iin, az da olsa, elde bir sermaye olmas gerekir.
1998- Maymunu frna (atee) atmlar, yavrusunu ayann altna alm.
Bkz. Ayy frna atmlar...
1999- Maymun yourdu yemi, artn aynn yzne srm.
Kurnaz kimse, iledii suu bakasnn, hele bn birinin stne ykmasn bilir.
2000- Mazlumun ah, indirir ah (yerde kalmaz).
Gl kimse zulmetmemelidir. Zulmeden her halde ykma urar. Zulm gren

kimsenin bedduas, padiah tahtndan indirir. Kr. Kimsenin ah kimsede kalmaz.
2001- Meramn elinden bir ey kurtulmaz (ne kurtulur).
Bir ii yapmaya azmeden ve ona drt elle sarlan kii her halde baarya ular.
2002- Merdiven ayak ayak (basamak basamak) klr.
En yksek yere, yava yava ykselerek klr.
2003- Merhametten maraz doar (hasl olur).
Kimi kiiler, kendilerine acyp iyilik edenlerin ban derde sokarlar ya da bu iyilii
ktye kullanrlar.
2004- Mermer iyi tatan, iyilik iki batan.
Bkz. yilik iki batan olur.
2005- Mescide gerek olan meyhaneye haramdr.
1) nsann kendisine ve benimsedii yere gerek olan
eyi yabancya vermesi doru deildir.
2) Bir yer iin gerekli olan ey, grevi onunki ile
elien yer iin zararldr.
2006- Meyhaneciden ahit istemiler (sormular) bozacy (mezeciyi) gstermi.
Uygunsuz i yapan kimse, hakl olduunu gstermek iin kendisine benzeyen birini
tank gsterir.
2007- Meyhanecinin yzn bayram topu gldrr.
1) Ramazan'da herkes ibadete koyulur; gnah olan ikiyi keser. Bunun iin
meyhaneci ancak bayram gelince bol mteri bulur.
2) Yasak yznden ii aksam olan kimse, yasan kalkmasna sevinir.
2008- Meyil verme evliye, eve gider unutur.
Evlenmek isteyenlere t...
2009- Meyveli aac talarlar.
ou zaman, bilgili, becerikli kimselere satarlar.
2010- Mezar ta ile vnlmez.
Kii, gemiteki atalaryla deil, ancak kendi deeri ile vnebilir.
2011- Msra yamur geliyor demiler; apan birlik mi? demi.
Msr bol su ister; ama apalanmazsa sudan gerei gibi yararlanamaz.
2012- Mzrak uvala smaz (girmez).
Herkesin gz nndeki gerekler rtbas edilemez.
2013- Minare de doru, ama ii eri.
Doru grnen nice kiiler vardr ki i yzlerini bilenlerden nasl dzenbaz ve hayin
olduklar renilir.
2014- Minareyi alan klfn hazrlar.
Kolay kolay gizlenemeyecek denli byk bir su ileyen kii, bunun ortaya kmamas
iin gereken nlemleri daha nce alr.
2015- Minareyi yaptrmayan yerden bitmi sanr (bitti beller).
Deerli, nemli hibir i yapmam olanlar, yaplm olan byk, nemli ileri
kendiliinden oluvermi sanrlar.
2016- Mirasa nereye gidiyorsun? demiler; esip savurmaya demi.
Kii kendisinin kazand mal elden karmaya kyamaz, ama miras kalan mal har
vurup harman savurur.
2017- Miras helal, hele (ele) al demiler.
Miras, mirasnn hakkdr. Ama alabilirse...
2018- Miri mal balk kldr, yutulmaz (balk kl gibi boazda kalr).
Devlet maln kendine mal etmek ok zordur. Birok engeller buna olanak vermez.
Verse de bu mal rahata kullanlamaz ve gnn birinde hesab sorulur.
2019- Misafir ev sahibinin (bal) kuzusudur.
Konuk; yemek, gezmek, elenmek, yatmak vb. konularda ev sahibinin izdii

programa uymak zorundadr.
2020- Misafirin umduu ev sahibine iki vn olur.
Konuk, ne denli gerekleebileceini dnmeden ev sahibinin kendisine ok eyler

ikram edeceini umar. Ama bakar ki sofrada umduklar yok.
2021- Misafirin yzsz sahibini arlar.
Kendisinin arlanmas gereken yzsz konuk, ev sahibine yol gsterir gibi arlama
iini zerine alr.
2022- Misafir ksmeti ile gelir.
Ev sahibi konuu yk saymaz. Konuun geldii evde ya yiyecek bulunur; ya da

beklenmedik bir yerden o srada yiyecek gelir. Misafirin ksmetini Tanr'nn gndermi
olduuna inanlr. Kr. Misafir on ksmetle gelir...
2023- Misafirlik gndr.
Bkz. Misafir gn misafirdir.
2024- Misafir misafiri (dilenci dilenciyi) istemez (sevmez), ev sahibi ikisini de.
Misafir, gittii yere baka bir misafirin gelmesini istemez. ster ki btn arlamalar
yalnz kendisi iin olsun. Ev sahibi ise her misafire ayr ayr hizmet etmeyi bor bilir,
ama hi misafir gelmese de rahatm bozulmasa diye dnr.
2025- Misafir on ksmetle gelir; birini yer, dokuzunu (evde) brakr.

Trkler inanrlar ki konuk, ev sahibine fazla bir gider yklemez. Tanr, konuun
yediinden kat kat fazlasn, konuk arlyor diye, ev sahibine verir. Kr. Misafir ksmeti
ile gelir.
2026- Misafir umduunu deil bulduunu yer.
Konuk, ev sahibinin kendisini ok eylerle arlamasn bekleyebilir. Ama ev sahibi

ona ancak evinde bulunan ikram eder.
2027- Misafir gn misafirdir. (Misafirlik gndr.)
Gelenee gre konukluk hakk gndr. Konuk bir yerde gn kalrsa ne ev sahibi
bunu fazla bulur, ne de konuk uzun kaldm diye zlr. Ama gnden sonras, her ikisi
iin de skc olur. Konuk, senli benli bir arkada ise, gnden sonra konukluu
brakp ev sahibine yardmc olmaldr.
2028- Miskiyle konu, miskine bula; pisiyle konu, pisine bula.
Bir kii, arkadalk ettii kimse iyi ise iyi, kt ise kt huylar kapar. Kr. Kii
arkadandan bellidir.
2029- Misk yerini belli eder.
Deerli kii, nerede olsa varln gsterir.
2030- Miyancnn kesesi bol olur.
ki kii arasnda uzlatrclk yapan kimse, anlamalarn kolay salasn diye, birinin
zararna bol keseden neride bulunur.
2031- Muhabbet iki batan olur.
Bkz. yilik iki batan olur.
2032- Mum (ra) dibine k vermez. (ra dibi karanlk olur.)
Bir kimse, bakalarna bol bol yapt yardm kendi yaknlarna yapmaz.
2033- Mum yanmaynca pervane dnmez (yanmaz).
Gzel yoluna ba koyanlarn ortaya kmas iin gzelin grnmesi gerekir.

2034- Mflis (zrtleyen) bezirgan (tccar) eski defterlerini kartrr. (Bzirgan
`tccar' zrtleyince gemi defterleri yoklar.)
1) Tccar zrtleyince, belki bir kimsede alacam kalmtr diye eski

defterlerini gzden geirir.
2) Vaktiyle nemli iler yapm olanlar, dknlklerinde eski durumlarn anarak,

anlatarak avunmaya alrlar.
2035- Mft olsun da zift olsun.
Birok kimse, bedava bulunca yenmeyecek eyleri yer; ie yaramayan eyleri alr.
2036- Mhr kimde ise Sleyman odur.
Bir ite kime yetki verilmise ba odur sz ondan biter. Onun buyruu geer.
2037- Mrvvete endaze olmaz.
Yardm ve iyilik iin l, snr yoktur. Kii, yapabildii lde ok yardm ve

iyilikte bulunabilir.
:::::::::::::
-N-
2038- Nacarn (marangozun) kaps srmla bal olur.
Bkz.Terzi kendi skn dikemez.
2039- Namazda meyli olmayann kula ezanda olmaz.
Kii yapmak istemedii iin ayrntlaryla ilgilenmez.
2041- Nasibat istersen tembele i buyur.
Bkz. Tembele i buyur...
2041- Ne dilersen eine, o gelir bana.
Bkz. Hayr dile eine...

2042- Ne dorarsan ana, o kar karna (kana).
imdi iyi alrsanz geleceiniz iyi, kt alrsanz geleceiniz kt olur. Kr.

Herkes ne ederse kendine eder, Ne ekersen onu biersin.
2043- Ne ekersen onu biersin. (Herkes ektiini bier). (Eken bier, konan ger.)
Bugn birisine iyilik yapan, yarn ondan iyilik; ktlk yapan da ktlk grr. Kr.
Herkes ne ederse kendine eder, Ne dorarsan ana...
2044- Nefesin elverirse borazanc ba ol. (Nefesine gvenen borazanc ba olur.)
Baarabileceinize inanyorsanz byk ilere giriiniz.
2045- Ne karanlkta yat, ne kara d gr.
Tehlikelere kar nlem alm olan kii, kendini ileride zlmekten kurtarm olur.
Kr. Eeini salam bala..., Korkulu rya grmekten...
2046- Nekesle cmerdin harc birdir.
Bkz. Cmertle nekesin...
2047- Ne oldum dememeli, ne olacam demeli.
Kii, bugn iinde bulunduu parlak durumun srp gideceini sanmamal; evresine
tepeden bakmamal; yarn kt bir duruma debileceini hatrdan karmamaldr.
2048- Nerde birlik, orda dirlik.
Aralarnda duygu ve dnce birlii bulunan topluluklar, dirlik ve dzenlik iinde

yaarlar.
2049- Nerde okluk, orda bokluk.
Birlikte i yapmak zere toplanan kiiler ok olursa her kafadan bir ses kar,
anlamazlklar belirir, i yapmak gleir.
2050- Nerde hareket, orda bereket.
Durmadan allan yerde verim artar, bolluk olur.

2051- Neren arrsa cann orda.
Can dediimiz yaam simgesinin bedenimizde belli bir yeri yoktur. Ancak
bedenimizin bir yeri arynca can orada kendini gsterir.
2052- Nereye gitsen okka drt yz dirhem. (Okka her yerde drt yz dirhem). (Her
yerde okka drt yz dirhem).
Bir mal kimi yerde daha ucuzdur, ama dk niteliktedir. Kimi kiilerin gndelii az,
kimininki oktur. Dikkat edilirse ileri de ona gre hafif ya da ardr; kaba saba ya da
uzmanlk iidir. zet olarak l her yerde birdir.
2053- Ne verirsen elinle, o gider seninle.
Bu dnyada yoksullara ve hayr ilerine yardm edersen br dnyada karln

grrsn.
2054- Ne yavuz (akn, azgn) ol asl, ne yava (akn, miskin) ol basl.
Cezaya arplacak lde ar ve saldrgan olma. Ama herkes seni ezecek lde
yumuak ve miskin de olma.
2055- Nikahta keramet vardr.
Evlenmeleri sz konusu olanlarn anlaabilip anlaamayacaklarn pek dnmeyiniz.

Nikah onlar sevgi bayla birbirlerine balayacaktr.
2056- Nisan yaar sap olur, mays yaar e (tahl yn) olur.
Nisan yamuru ekinlerin sapn gelitirir. Mays yamuru baaklarn dolgunlamasna

yarar.
2057- Nisan yamuru: altn araba, gm tekerlek.
Nisanda yaan yamur, rnleri bollatrr; iftiyi zengin eder. Kr. Martta yamaz,
nisanda dinmezse...
2058- Niyet hayr, akbet hayr (selamet).
yi niyetle giriilen iin sonu hayrl olur.
:::::::::::::
-O-
2059- Oduncunun gz omada (ba kt), (dilencinin gz mede).
Herkes iine yarayan eye gz diker; onu elde etmenin yolunu arar.
2060- Olan anas kap arkas, kz anas minder kabas.
Eve gelin geldikten sonra olann anas kap dar edilecek gibi grlr. Kzn anas
ise ba keye oturtulur.
2061- Olan atadan (babadan) renir sofra amay, kz anadan renir biki
bimeyi.
Erkek ocuk, erkeklerin yapmas gereken eyleri (rnein konuk arlamay)

babasndan, kz ocuk da kadnlarn yapmas gereken eyleri (rnein dikii, bikiyi, ev
ilerini) anasndan renir. Baba, ana bunlar bilmiyorsa ocuktan byle eyler
beklenmez.
2062- Olan dayya, kz halaya eker.
Olan ocuun yz de, huyu da daysna, kz ocuununki ise halasna benzer.
2063- Olan douran vnsn, kz douran dvnsn.
Doacak ocuun olan olmas istenir. Kz olmas istenmez. Onun iin olan douran
ana sevinir; kz douran ana zlr.
2064- Olan dourdum, oydu beni; kz dourdum, soydu beni.
Erkek ocuklar, yaramazlklaryla, haylazlklaryla, ana-babay zerler. Kz ocuklar

ise giyime, sse dkn olduklarndan ana-babalarndan srekli para ekerler.
2065- Olan dour, kz dour; hamurunu sen your.
Ana-baba zverilere katlanarak ocuk yetitirirler. Ancak onlarn kendilerine pek

yardm olmaz.
2066- Olannki oul bal, kznki bahe gl.
Torun, olandan olursa oul bal, kzdan olursa bahe gl diye sevilir.
2067- Olan olsun deli olsun, ekmek olsun kuru olsun.
Birok kimse, evlat olarak, deli de olsa olan, geim iin de katksz da olsa ekmek
ister.
2068- Olan yetir, kz yetir; yine elei (odun yk) sen gtr.
Bkz. Olan dour, kz dour...
2069- Olum deli mal neylesin, olum akll mal neylesin.
Bkz. Akll olan neyler ata maln...
2070- Olumu (evlad) ben dourdum amma gnln ben dourmadm.
Bkz. Evlad ben dourdum amma...
2071- O hac, bu hac, kim olacak boyac?
Bkz. Sen aa ben aa...
2072- Okka her yerde drt yz dirhem.
Bkz. Nereye gitsen okka drt yz dirhem.
2073- Olacakla lecee are bulunmaz.
lm gibi kaderde olan eyler nlenemez.
2074- Olan drt balar, olmayan dert balar.
Zengin giyinir, kuanr, istedii gibi yaar. Fakir ise yoksulluun acsn eker.
2075- Olga olak bokundan betli olur.
ocuun gelimilii genel tutumundan, iin gelimilii vermekte olduu rnden

anlalr.
2076- Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz.
Hibir ey iin olmaz deme. Dnyada olmayacak ey yoktur.
2077- Olsa ile bulsay ekmiler, yel ile yuf (yuh) bitmi. (Olsay bulsaya vermiler,
hi domu.)
u i yle olsa, bu i byle olsa diye dilemekle istediimiz sonuca varamayz. Elde
etmek istediimiz sonucu dilekle deil, almakla gerekletirmeliyiz.
2078- Olsay bulsaya vermiler hi domu.
Bkz. Olsa ile bulsay ekmiler...
2079- Olursan kazk olma, tokmak ol.
likilerinde ezilen deil ezen olmay yele.
2080- On beindeki kz, ya erde gerek ya yerde.
Kz on be yana ulat m evlendirilmelidir. Evlendirilmezse anneyi, babay g

durumda brakacak ok zc olaylar kabilir. Byle olacana kzn lmesi daha
iyidir.
2081- On ceviz alsan ikisi rk kar.
Yzde yz saf nesne bulmak kolay deildir. Kazanlarn giderleri ve zararlar,

rnlerin fireleri olduu gibi bir ite altrlanlarn kimisi de verimsiz olur.
2082- Onmadk (talihsiz) hacy deve stnde (Arafat'ta) ylan sokar.
lksn gerekletirmesi mukadder olmayan kiinin karsna, hatr ve hayale

gelmeyen ve yenilemeyen engeller kar.
2083- Onmadk yln yamuru harman vakti yaar.
Zamannda olsa byk yarar salayacak olan durum, zaman getikten sonra
gerekleirse zarar bile verebilir.
2084- On para on arslann aznda.
imdi para kazanmak ok gleti. En kk kazan, pek ok didimeden, almadan

sonra elde edilebiliyor.
2085- Orman olur da domuz olmaz m?
Elverili bir ortamdan elbette kar salayanlar bulunur.

2086- Ortak (kuma) gemisi yrm, elti gemisi yrmemi.
Bir erkein iki kars birbirleriyle geinebilirler de iki kardein karlar

anlaamazlar.
2087- Ortaklk kzden baka (yalnz) buza yedir.
Kiinin ortaklk nemli mal olmasndan, yalnz kendisinin azck mal bulunmas
daha iyidir.
2088- Orospu tvbe tutmaz.
Kt bir eye alm olan kimse bundan vazgemeye sz verse de sznde durmaz.
2089- Orospuya surat gerek.
Beenilmesi sz konusu olan ey, gzel grnl olmaldr.
2090- Ortak atn beli sakat olur.
Her ortak, daha ok yararlanmaya alacandan ortaklk mal ypratrlar. Kr.

Eretinin can berk olur.
2091- Osmanlnn aya zengide gerek.
Jandarma grevlileri ba kaldranlar, askerler dman ezmek iin atlarndan

inmemek ve bunlarn peini brakmamak zorundadrlar.
2092- Osmanlnn ekmei dizi stndedir.
1) Osmanl, srekli olarak at stnde ve dman peinde olduundan yemeini

oturup sofrada yemez, hep at stnde yer.
2) Osmanl nankrdr.
2093- Osmanl tavan araba ile avlar.
1) Osmanllarn ynetim ilerinde bozukluk baladktan sonra i gvenlii

salayacak olanlarn durumu una benzerdi: Araba ile tavan avlamak.
nk rahatlarn bozmaz, sadece i yapyor grnrlerdi. Onlar davranncaya kadar

i iten geerdi. Gvenlii bozanlar kolayca kaarlard.
2) Osmanl, olmayacak ileri kurnazca ve kendini yormadan baarr.
2094- Osurann burnuna smal ki koku ala.
Eylemleriyle evresini rahatsz etmekte olan kiiyi daha ar eylemlerle rahatsz

etmeli ki davrannn ne denli kt olduunu anlasn.
2095- Osurgan (osuruklu) gte arpa ekmei bahane.
1) Zaten zayf, hastalkl kii, salnn bozulmasn nemsiz etkenlere balar.
2) Davranlar beenilmeyen kii, sudan nedenlerle kendisini mazur gstermeye alr.
2096- Osurukla boya boyanmaz.
Dknn yanndan gelen osuruk, onun rengiyle bir eyi sarya boyayamaz. Bunun gibi,
yeterli olmayan davranla iyi bir i baarlamaz.
2097- Ot kk stnde biter.
ocuk, ailesinin genel durumuna; eitim gren, eiticinin tutumuna uygun olarak
yetiir. Kr. Isrgan ocanda biter.
2098- Otu ek, kkne bak.
Kiinin kimliini doru olarak renmek isterseniz soyuna sopuna baknz.
2099- Otuz iki diten kan, otuz iki mahalleye yaylr.
Bir azdan kan sz, bakalarnn azna geer, her tarafa yaylr.
2100- Oynamasn bilmeyen kz; yerim dar demi; yerini geniletmiler

(bollatmlar); gerim (yenim) dar demi.
Kendisinden beklenen ii beceremeyen kii, eitli engellerin ii gletirdiini

syleyerek yeteneksizliini belli etmemeye alr.
2101- Oynana inanan avrat, ersiz kalr.
ok nemli iini bir aldatcya yaptrabileceine inanm olan kii, bekledii sonucu
hibir zaman elde edemez.
:::::::::::::
--
2102- dn gle gle gider, alaya alaya gelir.
1) dn para verildii zaman iki tarafn yz gler. Ama sonra taraflarn aras
bozulmadan denmez.
2) dn eyay tertemiz veren, ypranm olarak geri alr.
2103- fke baldan tatldr.
Sinirlendirici bir durum karsnda barp armak, iini boaltmak, insana ferahlk,
dahas zevk veren tatl bir eydir.
2104- fkede akl olmaz.
nsan fkelenince mantkl dnemez, aklszca iler yapar.
2105- fkeyle kalkan zararla (ziyanla) oturur.
Kii, fkeli zamannda duygusunun etkisi altndadr. yi dnemez; yapt taknca

iin nasl bir sonu douracan hesap edemez. Sonunda bu lsz, yanl
davrannn zararn grr.
2106- ksz gler mi, meer yanla.
Bkz. ksz neden gler...
2107- ksz hrszla karsa ay ilk akamdan doar. (ksz oynaa km; ay
akamdan domu.)
Talihsiz kimse bir eyden yararlanmaya kalksa karsna akla gelmedik engeller
kar.
2108- ksz kuzu toklu (bir yandaki erkek kuzu) (ve) olmaz.
Kimsesiz, koruyucusuz kimse ilerleyemez.

2109- ksz neden gler? Yanlr da gler. (ksz gler mi, meer yanla.)
leri ters giden kimsesiz kiinin yz glmez. Yzn gldrecek bir durum belirse,
biraz sonra anlalr ki yanllk olmutur, byle bir durum ortaya kmayacaktr.
2110- ksz olan (ocuk) gbeini kendi keser.
Arkalayan, koruyan, yardm edeni bulunmayan kii, iini kendi bana grmek
zorunda kalr.
2111- ksz oynaa km, ay akamdan domu.
Bkz. ksz hrszla karsa...
2112- kszn karnna vurmular (ksz dvmler) arkam! demi.
Bir kimsenin hakszla uramamas iin arkas, koruyucusu bulunmaldr.
2113- kze boynuzu yk olmaz.
Bkz. Koa boynuzu yk deil.
2114- kz kzn boynuzunda amur grmezse korkmaz.
Birisiyle kavgaya girimesi olasl bulunan kii, karsndakinin yenilmezliini

anlatan bir belirti grmezse ondan korkmaz.
2115- kz tekini bulmadan ifte yrmez.
Bir ahmak, budalaca bir ie giriirken kafasna uygun biriyle ibirlii yapar.
2116- lenle (birlikte) lnmez.
nsan, len yakn iin kendini harap edercesine zlmemelidir. nk ok zlmekle

durum deimeyecektir.
2117- lme baylmaya benzemez.
Giriilecek ite ziyan etmek olasl da gze alnabilir. Ancak bu ziyan, batknla
varacak oran bulacaksa o iten vazgeilmelidir.
2118- lm koyun (eek) kurttan korkmaz.

Her eyini yitirmi olan kiinin saldrgana bir ey kaptrmaktan korkusu olmaz. Kr.
Abdala kar yayor demiler...
2119- l a neylesin, trbe ta neylesin.
Ruhu iin datlan yemekten, adnn unutulmamas iin dikilen tatan lnn haberi
olmaz. Bunlar geride kalanlarn teselli yollardr. Her eyi yitirmi olan kii, derdine
are olmayan iyilik gsterilerini ne yapsn?
2120- lmden te(-ye) ky yoktur.
Her eyimi kaybetmeyi gze alarak bu ii yapyorum.
2121- lm dirim (kalm) bizim iin.
nsan nasl olsa leceini dnmeli ona gre dzene koymaldr.
2122- lme are bulunmaz.
Bkz. Ecele are bulunmaz.
2123- lme giden gelmi, paraya giden gelmemi.
Para getirmeye giden kiinin bu iten baaryla gelmesi, lnn diriltilmesinden daha
gtr.
2124- lm gelmi bu cane, ba ars bahane.
Bkz. Ecel geldi cihana...
2125- lm hak, miras helal.
lm herkese gelecektir. lenin miras da mirasnn hakkdr.
2126- lm ile alnmaz.
Bir kii, almak istedii kiinin, ya da onun yaknnn lmesine alm gibi
sevinmemelidir.
2127- lm gelen it cami avlusuna ier.
Bkz. Eceli gelen it...

2128- lm gren hastala raz olur.
Kk bir zarara uramay kabul etmezse ok byk bir zarara urayacan anlayan
kimse, bu kk zarar kabul eder.
2129- lm var, dirim (kalm) var.
nsan her iini gelecei dnerek yapmal zellikle mal varln hesapl
kullanmaldr.
2130- lm yz akl(-dr).
Yz kzartc bir yaant iinde bulunanlarn aybn ancak lmleri temizler.
2131- lrse yer beensin, kalrsa el beensin.
Ana, baba ocuklarnn eitimine ok nem vermeli, gerekirse onu dvmelidir. lke
udur: ocuk lrse iyi anlmal, yaarsa beenilir bir kii olmaldr.
2132- ls olan bir gn alar; delisi olan her gn alar.
Yaknlarndan biri len kii ilk gnlerde ok zlr; ancak zamanla bu znt
kllenir. Yaknlarndan biri deli olan kii ise srekli olarak znt iindedir. Demek ki
delisi olmak, ls olmaktan daha byk bir felakettir.
2133- ly ok yursan saan olur.
Dzensiz bir ii dzeltmek iin gereinden ok titizlik gsterirseniz iin daha kt bir
durum almasna yol aarsnz.
2134- ly rtekorlar (rtekomular), delie drtekorlar (drtekomular).
Bir kimse lnce, artk yzn kimse grmek istemez. Hemen st rtlr ve
geciktirilmeden gtrlp gmlr; sonra da unutulur. Geride kalanlar, uzun zaman onun
yasn ekip zlmezler. Kendi alemlerine dalarlar.
2135- nce dn, sonra syle.
yice dnmeden sylediimiz szlerden dolay sonradan pimanlk duyduumuz,

keke sylemeseydim dediimiz ok olur. Byle bir duruma dmemek iin bir sz
sylemeden nce uzun uzun dnmemiz gerekir. Kr. Boaz krk boumdur, Szn bil,
piir.
2136- nce ineyi kendine batr, sonra uvaldz ele.
nce kk incitici bir ilemin bize yapaca etkiyi dnmeli, ondan sonra bunun
daha arn bakasna uygulamann doru olup olmadna karar vermeliyiz.
2137- nceki ar, sonraki sar.
ki karl erkek birincisini hor grr, ikincisini el stnde tutar. Kr. Kadn kocasnn
ar...
2138- n tekerlek nereye giderse art tekerlek de oraya gider.
Bkz. Arabann n tekerlei nereden...
2139- plecek el srlmaz.
Sayg gsterilmesi gereken kimse incitilmemelidir.
2140- rtk pazar ara bozar.
Kiiler arasndaki alverite koullarn aka belirtilmemesi, ileride anlamazlk

kmasna ve aralarnn bozulmasna yol aar.
2141- tleenin bayl brtlenin vakti geinceye kadardr.
Kiiyi ne kavuturan koullar bitince artk o kiinin sesi kmaz olur.
:::::::::::::
-P-
2142- Paa slanmadan balk tutulmaz.
Hibir nimet zahmet ekilmeden, zveriye katlanlmadan elde edilemez.
2143- Padiahn bile arkasndan kl sallarlar.
Kendisinden ekinilen kimsenin yzne kar kimse az amaz da en gl kimsenin

bile arkasndan herkes dmanlk gsterilerinde bulunur.
2144- Padiah yasa gn srer.

Padiahlk zamanndaki ynetimin ne denli etkisiz olduuna bir rnek: Bir yasak
karlrd ama birka gn sonra uygulama gevetilirdi; yasaa aldran olmazd. Halk,
bu szle ynetenlerin durumunu kurallatrd ve onlara inanmadn belirtti.
2145- Palamut ok biterse k erken olur.
Yzyllarca sren gzlemlerden sonra bu yargya varlmtr.
2146- Papaz her gn pilav yemez.
Birka kez yaptn grdnz ii bir kiiye her zaman yaptrmak isterseniz onu
usandrr, yeter artk! diyecek duruma getirirsiniz.
2147- Para dediin el kiri.
Para elde kalmaz; kullanlr, harcanr.
2148- Para ile imann kimde olduu bilinmez.
Para, ortaya konulup herkese gsterilen eylerden deildir. man da kiinin iindedir.
Bundan dolay kimin ne kadar paras bulunduunu, kimin ne denli Tanr'ya yakn
olduunu kimse bilmez.
2149- Para isteme benden, buz gibi sourum senden.
Kii, kendisinden para isteyen kimseden artk uzak durmak ister.
2150- Param seni vereyim de mi dman olaym, vermeyeyim de mi dman olaym?

Vermeyeyim de dman olaym.
Kendisinden dn para istenen kii, bu paray vermese karsndaki ona dman

olur. Verse, paras zamannda geri gelmeyecei iin yine bir dmanlk belirir. yisi
parasn elinden karmamak deil mi?
2151- Paran oksa (borcun yoksa) kefil ol, iin yoksa ahit ol.
Bkz. in yoksa ahit ol...
2152- Paran gitti mi diye sormazlar, iin bitti mi diye sorarlar.
Bkz. Parann gittiine bakma...

2153- Parann gittiine bakma, iinin bittiine bak. (Paran gitti mi diye sormazlar,
iin bitti mi diye sorarlar.)
Yapmak istediin ii yapabildinse bu uurda harcadn paralara acma. nk para,

istediin ii yapmak iindir.
2154- Parann yz scaktr.
Paray gren kimse onun ekiciliine kaplr ve kendisinden para karlnda

beklenen ii yapmakta kolaylk gsterir.
2155- Paran ucuz olursa sen pahal olursun.
ok alveri yapan, bol bahi veren kii, parasndan yararlananlardan byk sayg
grr.
2156- Paran varsa cmle alem kulun, paran yoksa tmarhane yolun.
Bkz. Varsa pulun, herkes kulun...
2157- Para paray eker.
Elde para bulunursa onunla yeni paralar kazanlr.
2158- Paras (akas) ucuz olann kendisi kymetli olur.
Parasn esirgemeyen, eli ak kimseyi herkes el stnde tutar.
2159- Paray domuzun boynuna takmlar da Domuz Aa! diye armlar.
Para, itibar olmayan kiiye itibar kazandrr.
2160- Paray veren dd alar.
Parasn veren kimse, istedii eyi elde eder.
2161- Paray zaptetmek deliyi zaptetmekten zor.
Elindeki paray arur etmeyip tutmasn bilmek, herkesin yapamayaca zor bir itir.
2162- Pazarda herkes ambarndaki unu kadar konuur.

Bir kimse, maddi alanda olsun, manevi alanda olsun, yeteneinin lsn bilmeli,
snr aan davranlarda bulunmamaldr.
2163- Pazar, ilk pazardr.
Satlacak mala ilkin ka paraya istekli kmsa en yksek fiyat odur. Satc buna raz
olmazsa daha sonra hibir istekli bu fiyat vermez.
2164- Pazar krsz kalmaz.
Kt mal satlmaz sanmayn. Ona da iyiyi, kty ayrt edemeyen alc bulunur. Kr.
Bitli baklann kr alcs olur.
2165- Pekmez gibi maln olsun, Antakya'dan sinek gelir.
Bkz. anakta baln olsun, Yemen'den (Badat'tan) ar gelir.
2166- Pekmezi kpten, kadn kkten al.
Yiyecein eyin temiz bir kapta bulunann alman gerektii gibi ein olacak kadnn
da temiz ve soylu bir aileden olmasna dikkat etmelisin.
2167- Pek ya olma, sklrsn; pek de kuru olma, krlrsn.
ok uysal olursan ezilirsin. Hep dik bal olursan yalnz kalr, herkesi karnda
bulursun. Hner, gerektiinde uysal, gerektiinde sert olmay bilmektir.
2168- Perembenin gelii arambadan bellidir.
Bir iin sonunun nasl olaca imdiki gidiinden belli olur.
2169- Peynir ekmek, hazr yemek.
Yemek piirmek skntsna katlanmak istemeyenler iin peynir ekmek, piirilip

kotarlm yemektir.
2170- Pilavdan dnen kan sap (dnenin ka) krlsn.
1) nsan karn gzetmelidir. Kendisine yararl eyi elde etme abasn

gstermeyen kiiden ne hayr beklenir?
2) Bir grev yapmas iin elde bulundurulmakta olan ara, bu grevi yapmyor ya
da yapamyorsa var olmasyla yok olmas arasnda fark kalmaz.
2171- Pilav yiyen kan yannda (belinde) tar.
Birey yapmak, bir eyden yararlanmak isteyen kii, bunun iin gereken arac eli
altnda bulundurmaldr. Kr. Aure yemeye giden..., Can kaymak isteyen..., Kayma
seven..., Zemheride yourt isteyen...
:::::::::::::
-R-
2172- Rabet gzel ile zenginedir.
Gzellerle zenginler her zaman el stnde tutulurlar.
2173- Rahat ararsan mezarda.
Bkz. Arsz ba mezarda gerek.
2174- Rakip lsn de ne yzden lrse lsn.
stenen ey, engelin ortadan kalkmasdr. Nasl, ne yoldan kalkarsa kalksn, bunun
nemi yoktur.
2175- Ramazan bereketli aydr, ama duvardan giden klca sor (demiler).
En deerli eyanz satp para hazrlarsanz, ramazan kukusuz bereketli ay olur.
2176- Ramazanda yalan syleyenin (oru yiyenin) bayramda yz kara olsun.
Bir szn yalan olduu, bir devin yaplmad, bir sre sonra gerekleen olaylarla
anlalr. O zaman yalan syleyen, ya da devi yapmam olan kii, utancndan hi
kimsenin yzne bakamaz olur. Kr. Arife gn...
2177- Renper krk ylda, tccar krk gnde.
Renperin ancak krk ylda kazanabilecei paray, tccar krk gnde kazanr.
2178- Rvet kapdan girince insaf (iman) bacadan kar.

Rvet alan kamu grevlisi; hak, adalet, insaf duygularndan syrlr. Yetkisini rvet
verenden yana, ktye kullanr.
2179- Rzgara tkren kendi yzne tkrr.
Gcnden byk gce kar koyan, kendini ypratmaktan baka bir sonu alamaz.
2180- Rzgar eken frtna bier.
Herkesin zarar grmesine yol aacak iler yapan kimse, ok sert tepkilerle karlar
ve sonunda en byk zarara kendisi urar.
2181- Rzgar esmeyince yaprak oynamaz (dal kmldamaz).
Her durumu douran bir etken vardr.
2182- Rzgarn nne den yorulmaz.
Bkz. Rzgarn nne dmeyen yorulur.
2183- Rzgarn nne dmeyen yorulur.
Toplumun genel gidiine uyan kii rahat eder. Akntya krek ekmeye kalkan yorulur,
baarszla urar.
2184- Rzgarl havann kuytusu, yamurlu havann uykusu.
1) Rzgarl havada kuytu yer seilir. Yamurlu havada iyi uyunur.
2) Toplum iinde ekime ve atma bagsterince yaplacak en iyi i, bunlardan

uzak durup rahatna bakmaktr.
:::::::::::::
-S-
2185- Sabahn kzll akam k eder; akamn kzll sabah gz eder.
Sabahleyin gkyznde grlen kzllk, o akam havann k gibi olacan, akam

grlen kzllk ise ertesi sabah havann gze dneceini belirtir.
2186- Sabah ola, hayr ola (gele).
Bkz. Akamn hayrndan sabahn...
2187- Sabah sren, geceye dek srer.
Bir ie balad zaman beceriksizlii grlen kiinin bu durumu sonuna kadar srer.
2188- Sabahtan karnn doyuran, kkken evlenen aldanmam.
Sabahleyin karn doyurulmaldr ki yaplacak i iin gereken g elde edilsin. Yemek,

yenmezse i araya girer, insan a kalr, gsz kalr, iyi i yapamaz. Evlenmeyi de
geciktirmemelidir ki ocuklar anne, baba ihtiyarlamadan yetisinler. Bundan baka,
zaman geince insan kolay kolay evlenemez.
Kr. Erken kalkan yol alr..
2189- Sabann tutana yapan el a kalmaz.
iftilik yapan a kalmaz.
2190- Sabr acdr, (ac ise de) meyvesi tatldr.
Sabr gtr, ama gzel sonu verir.
2191- Sabrla koruk helva olur, dut yapra atlas.
Sabretmesini bilen kii olmayacak gibi grnen ilerde bile baar kazanr.
Sabredilirse eki koruk, tatl zm olur. zm suyundan pekmez yaplr, ondan da helva.
Bunun gibi, ipek bcei dut yapran yiye yiye byr, sonra ipek salglar. Bununla da
atlas dokunur.
2192- Sabreden dervi, muradna ermi.
Birok ilerin gereklemesi iin sabrl olmak, uzun zaman beklemek gerekir. Sabrl
olan kii ereine ular.
2193- Sabreyle iine, hayr gelsin bana.
Bir ii yaparken ivmez, sabrederseniz hayrl sonulara varrsnz.

2194- Sabrn sonu selamettir.
Karlat glkleri sabrla yenmeye alan kimse, sonuda baarya ular.
2195- Sam ak m, kara m? - nne dnce grrsn.
Sonucu ok gemeden belli olacak bir durumun nasl biteceini merak edenler azck
sabrl olmaldrlar.
2196- Sa safadan, trnak cefadan uzar.
Halk arasnda yle bir kan vardr: nsan keyifli olursa sa, dertli olursa trna
uzar.
2197- Sade pirin zerde olmaz, bal gerektir kazana; baba mal tez tkenir evlat gerek
kazana.
Hakkyla yararlanlacak bir eyin ortaya konabilmesi iin birtakm elerin

birlemesi gerektir. Kii kendi emeiyle kazan salayp bunu baba malna katmyorsa
babasndan kalan mal tez tkenir. Kr. Baba mal tez tkenir...
2198- Sade sudan zerde olmaz, bal kazana girmeyince, hazr aka tez tkenir
arkasndan gelmeyince.
Bkz. Sade pirin zerde olmaz, bal gerektir kazana; baba mal tez tkenir, evlat gerek
kazana.
2199- Sadk dost akrabadan yedir.
Candan dost akrabadan daha hayrl olur.
2200- Safa ile yenen cefa ile kazanlr.
Keyifli keyifli harcadmz para, ok sknt ekilerek kazanlmtr.
2201- Sa (salam) ba yastk istemez.
Salam insan durup dururken yatmak istemez. Yatmak istiyorsa herhalde hastadr.
2202- Sa elinin verdiini sol el grmesin.
Bkz. Bir elinin verdiini...

2203- Salr inein buzas kesilmez.
kar salamaya yardm eden kimseye ya da eye zarar gelmemesine dikkat

edilmelidir.
2204- Sar iin iki kere kamet olmaz.
Herkesin iitip rendii ey, dikkatsiz kimse iin bir daha sylenmez.
2205- Sar iitmez (duymaz) uydurur (yaktrr).
Sar, yannda konuulan eyleri iitmez ama konuanlarn durumuna bakarak ve

anladn sanarak bir eyler yaktrp syler. Bir durumun iyzn bilmeyen kii de
grne bakarak edindii yanl kany gerek sanr.
2206- Sarlar birbirini arlar. (Keller ile yarlar birbirini arlar.)
Toplum iinde nemsenmeyen kiiler birbirlerine deer verir, sayg gsterirler.
2207- Salk varlktan yedir.
Salktan byk zenginlik olmaz. Salk olmazsa varlk neye yarar?
2208- Sa olsun da da ardnda olsun.
Bkz. Ta altnda olmasn da...
2209- Sahipsiz (ssz) eve it buyruk.
Kimsenin ilgilenmedii, benimsemedii, sahip kmad iler zerinde deersiz

kiiler egemenlik kurarlar.
2210- Sakal bya denk olmaynca berber ne yapsn?
1) Kullanaca eyler kusurlu olursa en usta kimse bile onlar uygun biime
sokamaz.
2) Gelir gidere denk deilse durumu dzene koymaya alan kii ne yapabilir.
2211- Sakal keide de var.

Bkz. Keide de sakal var.
2212- Saknlan (esirgenen) gze p batar.
Esirgediimiz, zerine titrediimiz eye her halde bir zarar gelir.
2213- Sakla beni varken, bulunaym sana yokken.
Her ey var olduu zaman alnp bir keye konulmal ki ortadan ekildii zaman el
altnda bulunsun ve kullanlsn.
2214- Sakla saman, gelir zaman.
En deersiz eyi bile atmayp saklamal. Gnn birinde ie yarar.
2215- Saksaan danay babas hayrna bitlemez.
Bkz. Karga manday babas...
2216- Sanat altn bileziktir.
Kiinin elindeki sanat, deeri hi eksilmeyen bir servettir.
2217- Sana tala vurana (dokunana) sen ala (ekmekle, pamukla) vur (dokun).
Sana ktlk edene sen iyilik et. Sert davranana yumuak davran.
2218- Sanatn hor gren boazna torba takar.
Bkz. ine hor bakan...
2219- Sanat ustadan grmeyen (renmeyen) renmez.
Her sanatn birtakm incelikleri vardr. Kii ne kadar alrsa alsn, bunu kendi
kendine bulamaz.
Her halde bir ustadan grp renmelidir.
2220- Sana vereyim bir t: Ununu elinle t. (Benden sana bir t: Ununu elinle
t).
Kii, iini bakasna inanmamal, kendisi yapmamaldr. Kr. Kurda neden boynun
kaln demiler...
2221- Sarhoa dokunma, kendi yklsn.
Bkz. Deme sarhoa...
2222- Sarhotan deli bile korkar.
Sarho, deliden daha delice davranlarda bulunur.
2223- Sar altnn olacana sar samann olsun.
Para yenmez, iilmez. Oysa besin olmasa yaanmaz. Bu nedenle insan iin de, hayvan
iin de besin paradan daha deerlidir. Hele insana bal olmayan hayvanlar iin para
bsbtn gereksizdiz.
2224- Sar sarar, sarar, ulam yetitii yere sokarsn.
Yrttnz ii amalanan sonuca ulatramasanz bile ulaabildiiniz evre de

olumlu bir aamadr.
2225- Sarmsa gelin etmiler, krk gn kokusu kmam.
Bir topluluun arasna yeni girmi olan kt kimsenin foyas ilk gnlerde meydana
kmaz.
2226- Sarmsa(-n) hesap eden paa(-y) yiyemez.
Bkz. Sirkesini, sarmsan...
2227- Sarmsak da ac amma evde lazm bir dii.
1) Sorumluluklar olmakla birlikte her eve bir kadn gerektir.
2) Bir evde ara sra kullanlaak eyden -insan rahatsz da etse- bir para
bulunmaldr.
2228- Sarmsak ili dl, soan yalnz bal.
Anlaan kimselerin -ayn aileden imiler gibi- birbirlerinden sakls, gizlisi yoktur.
Bakasyla byle bir yaknlk kuramam olan kimse, tek bana kendi yaants
iindedir.
2229- Satlk ziftin olsun, Selanik'ten kel gelir.
e yaramaz sandn bir mal satla karrsan grrsn ki hatra gelmeyen

yerlerden onu arayp soranlar vardr. Kr. Pekmez gibi maln olsun..., anakta baln
olsun...
2230- Say beni, sayaym seni.
Bkz. Sev beni, seveyim seni.
2231- Sayl gnler (gn) tez (abuk) geer.
Bir iin yaplmas, ya da gereklemesi iin konulmu olan belli sre arabuk geer.
2232- Sayl koyunu kurt kapmaz (yemez).
Miktar saptanarak bir kimseye teslim edilmi olan eya iyi korunur.
2233- Sebepsiz ku bile umaz.
Klavuz ve yardmc almadan hibir i baarlamaz. Kr. Delilsiz cennete bile

girilmez.
2234- Sebepsiz lm olmaz.
Bkz. Ecel geldi cihane..., Bahanesiz lm...
2235- Selam para, kelam para.
Her davran para harcamay gerektirir.
2236- Sel gider kum kalr (kii ettiini bulur.)
Herhangi bir durumda nemli olan, kalc elerdir. Gelip geici olanlar deil.
2237- Sel ile gelen yel ile gider. (Yel gibi gelen sel gibi gider.)
Emek ekilmeden ele geen para; gereksiz yerlere harcanr, arur olur gider.
2238- Sen aa ben aa, bu inei kim saa. (Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede.)
Herkes kendisini buyurucu durumda grr, i yapmakla ykml saymazsa ortadaki
ii kim yapar?
2239- Sen bilirsin deyince (deirmende) kavga olmaz.
Bir konu zerindeki grme srasnda uysallk gsterir, karnzdakinin dediini

kabul ederseniz, anlamazlk kmaz.
2240- Sen bir garip ingenesin, telli (gml) zurna nene gerek.
Yoksul olan ya da toplumda sekin bir yeri bulunmayan kii, durumunun

kaldramayaca ie kalkmamaldr.
2241- Sen dede ben dede, bu at kim tmar ede?
Bkz. Sen aa ben aa...
2242- Senden km bir kada (kaza), kime giden (gidersin) imdada.
Yaramaz ocuk, senin yaptn bir kaza saylr. Bunun aresine bakmak iin kimden
imdat isteyebilirsin? Kendi eyleminden doan btn olumsuzluklar byledir.
2243- Senden devletli ile ortak olma.
nk o ok para koyup geni i yapmak ister; buna senin gcn yetmez. Zarar
ederseniz o dayanabilir, sen dayanamazsn. zerinde de hep onun sz geerli olur.
2244- Sen dost kazan; dman ocan bandan kar.
Bkz. Kazanrsan dost kazan...
2245- Sen ilersen mal iler, insan yle geniler.
alrsan maln verimli, kazancn bol olur. Byle ble zengin olursun.
2246- Sen iten korkma, i senden korksun.
nsan, yapaca ii gznde bytmemeli, yenmeye azmederek almaya

koyulmaldr.
2247- Sen kazan da dmana kalsn.

Kazanacam mal benden sonra kime brakacam diye almaktan vazgeme.
Dmana kalacan da bilsen kazan yolunu brakma.
2248- Sen olursan bensiz, ben de olurum sensiz.
Bir kimse, baka bir kimse ile olan ilikisini keserse, o da bu kii ile ilikisini
srdrmek istemez.
2249- Sen sen, ben ben.
Hi kimse kendisini bakasnn buyruu altnda grmek istemez. Kendisine

hkmetmek isteyen kimseye kar duygusu udur: Sen kendini nasl yksek ve bamsz
gryorsan ben de kendimi ylece yksek ve bamsz gryorum. Bana karamazsn.
2250- Seraskere dana gttren dnya.
Bkz. Dnya bir, ii bir, Kavanoz dipli dnya, n kalk dnyas.
2251- Sereden (kutan) korkan dar ekmez.
Yapmay dnd iin tehlikelerini gze alamayan kimse o ie girimemelidir.
2252- Sere ile konuann sesi semadan gelir.
Bkz. Deveci ile konuan kapsn byk aar.
2253- Sereye ubuk beredir.
Gsz kiiye en kk sarsnt ykm nedeni olur.
2254- Serke kz (son) soluu kasap dkkannda alr.
Dik bal olanlar, davranlarnn cezasn grrler.
Bu davranlar hayatlarna bile mal olabilir.
2255- Sermayen bir yumurta ise taa al.
Gvendiin ey, ie yaramayacak kadar kk ve nemsiz ise onu kullanmaktan

vazge; sonutan umudunu kes.
2256- Sev beni, seveyim seni. (Say beni, sayaym seni).

Sevgi karlkl olur. Sen beni seversen ben de seni severim. Kr. Say beni, sayaym
seni.
2257- Sevda (sevgi) geer yalan olur, sonra sokar ylan olur.
Sevda atei sevgilileri nce kaynatrr; bir sre sonra sner. yle ki bata en byk
mutluluk kayna saylrken, sonra en byk rahatszlk etkeni olur.
2258- Sevenin kuluyum (kulu ol), sevmeyenin sultan.
Sizi sevenlere kul gibi hizmet ediniz. Sevmeyenlere yz vermeyiniz, yksekten

baknz.
2259- Sevip (seviip) dostuna, boanp kocana varma.
Bir kadn, tred sevdii kimseye varmamaldr. nk bu adam; kendisi gibi

bakasyla da seviti, ya da seviir diye kadna kar iinde srekli bir kuku duyar. Bu
da evlenenler iin geimsizlik kayna olur. Kadn, boand kimse ile yeniden
evlenmemelidir. nk boanmann nedeni olan eski anlamazlklar yeniden ba
gsterir.
2260- Sev seni seveni hak ile yeksan ise, sevme seni sevmeyeni Msr'a sultan ise.
Toplumdaki yeri ne denli deersiz olursa olsun, seni seveni sev. Toplumdaki yeri ne
denli yksek olursa olsun, seni sevmeyeni sevme.
2261- Seyrek git sen (ska varma) dostuna, kalksn ayak stne.
Kii dostuna sk sk giderse ok scak karlanmaz. Seyrek giderse byk sevgi ile
karlanr. Kr. Sk gidersen dostuna, yatar arka stne.
2262- Scaa kar m dayanr?
Srekli tketim, en byk birikimleri bile eritir. Kr. Hazra dalar...
2263- Sana rak iirmiler, kediye meydan okumu.
Raknn gsz kiiye geici bir yiitlik duygusu kazandrmas gibi, ksa zamanda
ykselmeler, bol para kazanmalar da kendisinden ok stn kimseleri kk grme gc
verir. Kr. Eee rak iirmiler...
2264- San (fare) kt delii bilir.

Gizli bir i yapmak zere giriime gemi olan kii, yakay ele verme durumunda
kalnca nereye kaacan bilir.
2265- San geer yol bulur.
Bir i iin kt bir yol alrsa gelenek olur; artk herkes o yolu tutar.
2266- Slacak az gte yakn gelir.
Kiinin ar hakaret grmesi, kendisinin buna yol amasndan ileri gelir. Kr.
Kabahat ldrende deil..., Eceli gelen..., Dayak isteyen kei...
2267- Sk gidersen dostuna, yatar arka stne.
Ne denli candan olursa olsun, dostuna ok sk gitme. Sonra usanr, sana yz vermez.
Kr. Seyrek git sen dostuna, kalksn ayak stne.
2268- Snanm snamak ahmaklktr.
Bkz. Denenmii denemek ahmaklktr.
2269- Sra kkte (evde) oturan, komusuna ta atmamal.
Kk bir dokunula byk zarara urayacak olan kii, zerine dmanlk ekecek
davranlardan saknmaldr.
2270- Srrn ama dostuna (dostunun dostu vardr) o da syler dostuna.
Bkz. Ama srrn dostuna...
2271- Stma ben tuttuumu krk yl sonra tanrm demi.
Stmaya yakalanan kii tedavi grp iyilese bile aradan uzun yllar geer de benzinin
solukluu gemez.
2272- Sinek kktr ama mide bulandrr.
Kirli eylerle bir arada bulunan nesneyi -ne kadar ufak olursa olsun ve ne kadar
zararsz grnrse grnsn- iimiz almaz.
2273- Sinek pekmezciyi tanr.

ini bilen kii, yararlanaca kimseyi bilir.
2274- Sirkesini, sarmsan sayan paay yiyemez. (Sarmsan hesap eden paay
yiyemez.)
Kk sakncalarn dnerek bir ie girimeyen kii, o iin kazanlarndan yoksun

kalr.
2275- Sitte-i Sevir, her saat bir devir.
Sitte (Arapa) alt, sevr (Arapa) boa demektir. Sitte-i sevr Boa Burcunun alt
gn, anlamn tayor ki gnein Boa Burcuna girdii 21 nisan da balar, 26 nisanda
sona erer. te bu gnlerde hava her saat deiiklik gsterir.
2276- Sitte-i Sevir, kapy evir.
Sitte-i Sevirde hava ok bozuk ve frtnal olur. Dar kmamal.
2277- Sivilce kurcalannca ban olur.
Bkz. Kurcalama sivilceyi...
2278- Sivilceyi kurcalama, ban edersin.
Bkz. Kurcalama sivilceyi...
2279- Siyah inekten beyaz st salr.
Grne deil zdeki cevhere baklmaldr. Grn beenilecek gibi olmayan

yle kiiler vardr ki deerlerine paha biilemez.
2280- Sofu soan yemez, bulunca sapn komaz.
Hoa gitmeyen ilere ynelmez gibi grnen yle kiiler vardr ki bu ilere giriince
en ar yolu tutarlar.
2281- (Soann acsn) yiyen bilmez, dorayan bilir.
Bir i yaplrken ne denli glk ekildiini, o ii baarm olan bilir; baarlm

olan iten yararlanan bilmez.
2282- Souk; krk kat kee, ben ondan gee; bir kat deri, ben ondan geri demi.
Bir kat deri giysi, kat kat yn giysiden daha ok scak tutar.
2283- Sokma akl, sekiz adm gider.
Bkz. Koyma akl akl olmaz.
2284- Sona kalan donakalr.
Yaplacak bir ii hemen yapmayp geciktiren kii zarar eder. rnein bir eyden
birok kimse yararlanacaksa daha nce davrananlar seer, seer alrlar; geriye
dkntleri kalr. Belki de hi kalmaz.
2285- Son glen iyi gler.
Bir konunun zlecek ve sevinilecek evreleri sona erdii zaman sevinilecek durum
ar basmsa eski tasalar unutulur, hep sevinilir.
2286- Son pimanlk fayda vermez (etmez).
yice dnlmeden yaplan i, ok kez insan zarara ya da geri dnemeyecei bir

kmaza sokar.
O zaman piman olmak da ie yaramaz.
2287- Sonradan gelen devlet devlet deildir.
Kii genliinde zengin olmaldr ki bunu gerei gibi kullansn. gremeyecei bir
yata gelen zenginlik neye yarar?
2288- Sonradan gelenin evi u, tarlas kra olur.
Herkesin pay alabilecei bir ii yapmakta erken davrananlar, en kazanl paralar

ele geirirler. Gecikenlere nemsiz paralar kalr.
2289- Sonradan imam olann camiye smaz sesi; sonradan kadn olann hamama
smaz tas.
Sonradan grm olanlar, allmn dnda gsteri merakls olurlar. Kendilerini

olduklarndan daha stn gstermeye alrlar. Kr. Kleden aa olan minareyi...
2290- Soran yanlmam (yorulmam).

nsan bir ii yaparken karsna bilmedii birok ey kar. Bunlar doru, yanl
demeden yapmamal, bilenlere sorup rendikten sonra yapmaldr. Biliyorum sand
ilerde de yanlabilir. Onlar iin de bilenlerin dncesini alrsa yanlmay nlemi ve
bo yere yorulmam olur. Kr. Danan da am...
2291- Sora sora Badat (Kabe) bulunur.
nsan sora sora, ok uzak ve bulunmas ok g yerleri bile bulur. Kr. Yol sormakla
bulunur.
2292- Sorma kiinin asln, sohbetinden bellidir.
Bir kimsenin kimliini renmek iin soyunu sopunu sormann gerei yoktur. Konuup
grmesinden nasl bir insan olduu anlalr.
2293- Soy asma, soyuna eker.
Temiz soydan gelen kii, her durumuyla soyluluunu gsterir.
2294- Soydur eker, (boktur kokar), (Cins cinse eker).
Her canl az ok soyuna eker. Kt soydan gelmise kendisinde de bu ktlkten bir

iz bulunur.
2295- Syleyenden dinleyen arif gerek.
yle konular olur ki anlatan biraz kapal konuur. O zaman dinleyen, syleyenin ne
demek istediini anlamaldr.
2296- Syleyene bakma, syletene bak.
inden geleni syleyen bir kiinin szleri, doru kmasn istediimiz eylerse,
bunlar ona Tanr syletiyor der, sylediklerine inanmak isteriz.
2297- Sz azdan kar.
Mert olan kii, sznde durur; verdii sz yerine getirir.
2298- Sz biliyorsan syle, inansnlar; bilmiyorsan syleme, seni bir adam sansnlar.
nsan, bildii konu zerinde konumal; bilmedii konuda az amamaldr.

2299- Sz dediin ya deridir, nereye ekersen oraya gider.
Birok szler, eitli anlamlara gelebilir. Kimi zaman dinleyenler, bir sz,
syleyenin aklndan gememi olan bir anlama ekerler.
2300- Sz gmse skut altndr.
Konumak gzel, yararl bir ey olabilir. Ama susmak ondan iyidir. nk konumak
insann bana birtakm iler aabilir. Susan iin byle bir ey sz konusu deildir.
2301- Sz sz aar.
Bkz. Laf laf aar.
2302- Szn bil, piir; azn der, devir.
Azna gelen her sz syleme. Bir szn nereye varacan iyi dn, ondan sonra
syle. Kr. nce dn, sonra syle.
2303- Sz syle alana, kulanda kalana.
Szn tutana t ver. Sylediklerin bir kulandan girip br kulandan kan

kimseye nefes tketme.
2304- Sz var ara bozar, sz var ara dzer.
Bkz. Bir sz ara bozar, bir sz ara dzer.
2305- Sz var, daa karr; sz var, dadan indirir.
likilerimizde dikkatli ve ll konumalyz. Karmzdakini sinirlendirip ba

kaldrtan da, yattrp yola getiren de lgnca ya da akllca sylenen szlerdir. Kr.
Sz var i bitirir, sz var ba yitirir.
2306- Sz var, i bitirir; sz var, ba yitirir.
Szn insanlar zerindeki etkisi ok byktr. Akllca sylenmi szler, kardakini

inandrr, yumuatr; ilerin olumlu yola girmesini salar. lsz, sert szler ise
kardakini sinirlendirir, syleyenin ldrlmesine bile yol aabilir. Kr. Sz var daa
karr, sz var dadan indirir.
2307- Sz verme, verdinse dnme.

Senden beklenen bir ii yapabilip yapamayacan iyi dn. Kendine gvenemezsen
sz verme. Ama sz verdinse ne yap yap szn yerine getir.
2308- Su akarken testiyi doldurmal (doldur).
Kii, frsattan yararlanmal; geliri bol olduu zaman ilerisi iin para biriktirmeye,
mal mlk edinmeye bakmaldr.
2309- Su akt yere (yine) akar.
Daha nce bize yarar dokunmu olan gzel bir durum, bugn bulunmasa bile yarn
yine ortaya kar.
2310- Su bandan (bendinden) kesilir (balanr).
Bir ii, kimsenin karamayaca ve bozamayaca biimde bitirmek iin yetkili

kiilerin en by ile grp anlamak gerektir.
2311- Su bulanmaynca durulmaz.
Bir konu, trl ekimelerden sonra aydnla kavuur, yoluna girer.
2312- Su bulununca (grlnce) teyemmm bozulur.
Ele gemeyen gzel bir eyin yerine, ister istemez ona benzeyen baka bir ey
kullanlr. Ama aranan ey ele geince, benzerinin deeri kalmaz.
2313- Su ldrende deil, lendedir.
Bkz. Kabahat ldrende...
2314- Su samur krk olsa kimse stne almaz.
Bkz. Kabahat samur krk olsa...
2315- Suu gelin etmiler, kimse gvey girmemi.
Ne denli sevimli grnrse grnsn, suu kimse kabul etmez. Kr. Kabahat samur
krk olsa...
2316- Su iene ylan bile dokunmaz.

Su ien kimseye dokunulmamaldr; dman olsa bile.
2317- Su kn, sofra (sz) byn.
Su, byklerden nce kklere verilmelidir. ocuklar istedikleri kadar su

iebilirler. Ancak ocuklarn sofradaki her eyi yemelerine ve dilediklerinden,
diledikleri gibi almalarna izin verilmez. Sofrada yemee balamak, byklere tannm
bir haktr. (Konumaya da ilkin bykler balamaldr.)
2318- Su testisi su yolunda krlr.
Bir kii, ya da ey, hangi amaca hizmet ediyorsa o uurda bir kazaya urar; yok olur.
2319- Su uyur, dman uyumaz.
Durmadan akan suya uyuyor denilebilir de sesi kmayan, kprdamayan dmana

uyuyor denilemez. O, frsat beklemektedir.
2320- Su yatan bulur.
Bkz. Akarsu ukurunu kendi kazar.
2321- Suyu getiren de bir, testiyi kran da. (Testiyi kran da bir, suyu getiren de.)
Zamanmzda, grevini iyi yapanla ktye kullanan arasnda bir fark

gzetilmemektedir.
2322- Suyu havana koy, dv dv yine su.
arpc bir zellii bulunan kii ya da nesnenin, ne denli uralrsa uralsn,

nitelii deitirilemez.
2323- Suyun yava akanndan, insann yere bakanndan kork (sakn).
Bkz. Adamn yere bakanndan...
2324- Skut ikrardan gelir (saylr).
Bir kiiye: Sen yle bir i yaptn m? (yapmsn) diye sorulduunda karlk
vermiyorsa evet diyor saylr.
2325- Sr git dememiler, gr ge demiler.

Beenmediiniz durumu, srp giden bir anlamazlk konusu yapmaynz. Ho grp
geininiz.
2326- Srden ayrlan (ayrlan koyunu, kuzuyu) kurt kapar.
Arkadalarndan ayrlp tek bana i yapma yolunu tutan kii, koruyucusuz, desteksiz
kalr; byk zararlara urar. Kr. Yalnz kalan kurt yer.
2327- Stle giren huy, canla kar.
Kiinin kkken edindii huy, lnceye dein srer. Kr. nsan yedisinde ne ise
yetmiinde de odur., Can kmaynca huy kmaz., Huy cann altndadr., Huylu huyundan
vazgemez.
2328- Stly srden karmazlar.
Yararl, verimli ey, elden karlmaz.
2329- Stsz koyun meleen olur.
evresine yararl olamayan, elinde avucunda bir ey bulunmayan kii, hep ackl ve
zntl konuur.
2330- Stten az yanan, ayran fleyerek ier (yourdu fleyerek yer).
Bir davran kendisine pahalya mal olan kii, benzeri durumlar karsnda ok
ihtiyatl davranr.
:::::::::::::
--
2331- ahin gzn ette am; karga gzn bokta am.
Kii ana baba ocanda ne grmse yle yetiir. Yaam boyunca da o durumu
srdrr.
2332- ahin ile deve avlanmaz.
Kk eyleri elde etmek iin yeterli olan arala, byk eyler elde edilemez. Kr.
Araba ile tavan avlanmaz.
2333- ahin kk, et yer; deve byk, ot yer.
Kii, grnne gre deil, yaradl zelliine ve yeteneine gre i yapar.
2334- ahin kktr ama koca turnay havadan indirir.
Kk olmak, gsz olmak demek deildir. yle kkler vardr ki kendilerinden

byk olandan daha gldrler.
2335- akann sonu kakadr.
aka srp gittike tatszlar, krc olur, dostluu bozar.
2336- ap ile eker bir deil.
Grnte birbirine benzeyen yle eyler vardr ki nitelikleri birbirinden ok ayrdr.
2337- araptan bozma sirke keskin olur.
Sonradan azan kii, eskiden beri yolunu arm kimseden daha azgn olur.
2338- akn misafir ev sahibini arlar.
Bkz. Ahmak misafir...
2339- akn rdek ban brakr, kndan dalar.
Ne yaptn bilmeyen kii, ii tersinden yrtmeye kalkar.
2340- eriatn kestii parmak acmaz.
Yasa ne buyuruyorsa ona boyun eilir.
2341- er ii uzat hayra dnsn, hayr ii uzatma erre dnmesin.
Kt gitmekte olan bir iin ktlne boyun ememek, zaman kazanp onu
iyiletirmeye almak gerekir. yi olduu belli olan ii de hemen sonulandrmak
uygundur; nk uzatlan iyi iin zamanla kt bir biim almas tehlikesi vardr.
2342- eyh umaz, mridi uurur.
Bir kiiye inananlar, onu olduundan ok stn grrler. Onda olaanst deerler
bulunduuna herkesi inandrmak isterler.
2343- eytan adam kandrr, ama suyunu stvermez.
Uykuda kendisini eytan azdran kiinin gusl yapmas gerekir. Ama eytan, iini
bitirip kaybolduundan gusl suyunu stmak zahmeti o kiiye der.
Bunun gibi, bizi aldatp g duruma dren kimseler artk yanmza uramazlar.
Bamzn aresine kendimiz bakarz.
2344- eytann dostluu daraacna kadardr.
Kt arkada, kiiyi yoldan karp lme kadar srkleyebilir. Ama lmn

eiinde onu kaderiyle ba baa brakr.
2345- eytanla kabak ekenin kabak bana patlar.
Kurnaz ve hileci kimse ile ortaklk eden kii, hilenin kurban olur. Kr. eytanla ortak
buday eken...
2346- eytanla ortak buday eken samann alr.
Kurnaz, dzenbaz kimse ile ortak olmayn. Kar kendisine mal eder; zarar size
ykler. Kr. eytanla kabak ekenin...
2347- k k (k k) eden naladr, i bitiren akadr.
Deerli nesneye bir ynyle benzeyen ey, onun yerini tutmaz. rnein nala da
maden para gibi k k diye ses karr, ama onun gibi i bitirmez.
2348- imek akmadan gk grlemez.
1) Meydana gelmemi bir olayn yanks olmaz. Bir tepki, ya da etrafa yaylm bir
haber varsa, bunun bir olaya dayandn kabul etmek gerekir.
2) Bir grlt kopmadan nce belirtileri grlr.
2349- hret afettir.
Kiinin kazand n, her zaman hoa giden bir durum salamaz. Kendisini skan,
rahatsz eden durumlara da yol aar: nl bir doktor, nl bir arkc, nl bir usta...
zgrlnn tadn gerei gibi karamaz. Gcn aan istekler, zorlamalar karsnda
bunalr. Kskanlarak zc durumlara da debilir.
2350- ubatn sonundan, martn onundan kork.
Uzun yllarn gzlemi gstermitir ki ubat sonunda ve martn onunda hava ok

frtnal ve souk olur.
:::::::::::::
-T-
2351- Tabaa sorarsan dnyada fena koku olmaz.
Kt ilerle uraan kimse, kt i diye bir ey tanmaz.
2352- Tabak msn, it bokuna muhtasn.
En deersiz nesnenin ya da hi beenilmeyen kiinin de ie yarad konu vardr. Kr.

Altn kepee muhta.
2353- Tabak sevdii deriyi yerden yere arpar.
Kii, eitimine nem verdii, ya da beendii kimseyi hrpalarcasna altrr. Kr.

Ayn sevdii yavrusunu hrpalar.
2354- Tabancann dolusu bir kiiyi korkutur, bou krk kiiyi.
Kii, gcn kullanarak istedii eyi elde edebilir. Ama bunu yapmayp evreyi
eyleme geme korkusu iinde brakrsa daha ok eyler ele geirir. Nitekim dolu
tabanca ile ancak bir kii vurulabilir. Bunu gren kimseler artk ondan korkmazlar. Ama
bo tabancadan herkes korkar. nk dolu sanlr ve kime kar kullanlaca bilinmez.
2355- Talihsiz hacy deve stnde ylan sokar.
Bkz. Onmadk hacy deve stnde ylan sokar.
2356- Tamah olmasa mflis acndan lr.
Bkz. Tamah varken...
2357- Tamah varken mflis acndan lmez. (Tamah olmasa mflis acndan lr.)
Elinde avucunda bir ey bulunmamakla birlikte kk kazanlar beenmeyen kii,
byk kazan hayaliyle geinir.
2358- Tana kalan dona kalr.
Bkz. Bugnk iini yarna brakma.
2359- Tandr banda ba dikmek kolaydr.
nemli iler d kurmakla gereklemi olmaz. Sorun, bu dn

gerekletirilmesidir.
2360- Tan gelsin, hayri beraber gelsin.
Bkz. Sabah ola hayr ola.
2361- Tan yeri aarnca hrszn gz kararr.
Kirli iler yaparak kar salayan kii, buna elverili olan durum sona erince
sersemleir, hibir i yapamaz olur.
2362- Tarhuncuya tarhun satlmaz.
Bkz. Tereciye tere satlmaz.
2363- Tarla ayrda, ba bayrda.
Tarla dz ve nemli yerde, ba bayrda bulunursa daha verimli olur.
2364- Tarlada izi olmayann harmannda yz olmaz.
Tarlasn srmeyen, apalamayan, gbrelemeyen ondan rn bekleyemez.
2365- Tarlann (maln) iyisi suya yakn, daha iyisi eve yakn.
Suya yakn yerdeki tarla deerlidir. nk sulanmas kolaydr. Eve yakn olan tarla
daha deerlidir. nk apalama, gbreleme, ekme, rn koruma ve devirme... gibi
ilerin hepsi ok kolaylkla ve yollarda vakit geirilmeden yaplabilir.
2366- Tarlann tals, kzn sals, kzn (inein) bals.
Tarlann tals, kzn uzun sals, kzn byk bals daha ok beenilir. Kr.
Tarlay tal yerden...
2367- Tarlay dz al, kadn kz al.
Tarla alacak kimse, dz yerden almal, bayrdan, engebeli yerden almamaldr.

Evlenecek erkek de dul kadn deil, kz yelemelidir.
2368- Tarlay koan zaptetmez, saban zapteder.
Elinizde tarlann sadece tapusu bulunmakla malnz var saylmaz. Onu ekip
biebiliyorsanz malnz var demektir.
2369- Tarlay tal yerden, kz kardal yerden.
Tal tarlann tahl daha gzel olur. Erkek kardei bulunan kz da hem sarkntlklara
kar korunmu, hem de kardeine hizmet ederek ileride kocasna nasl hizmet
edileceine alm bulunur. Kr. Tarlann tals...
2370- Tas yere dmeden anlamaz.
Ortada dolaan dedikodu, bsbtn aslsz olamaz. Kt bir i yaplm olmasayd

byle sylentiler ortaya kmazd.
2371- Taa kan keinin aaca kan ola olur.
Bkz. Aaca kan keinin...
2372- Ta altnda olmasn da da ardnda olsun. (Sa olsun da da ardnda olsun.)
Ayrlk zordur. Ancak bir tesellisi vardr: Uzakta, dalarn ardnda bulunan
sevdiimize gnn birinde kavuabiliriz. Tanr lm ayrl vermesin.
2373- Ta mlee arparsa vay mlein haline, mlek taa arparsa yine vay
mlein haline!
Glyle gsz arprsa -saldran ister gl, ister gsz olsun- gszn
yenilmesiyle sonulanr. Kr. mlek taa dokunursa...
2374- Ta dt yerde ardr (kalr). (Ta yerinde ardr.)
Kiinin deerini en iyi bilenler, kendi evresinde bulunanlardr. Onun iin hatr,
daha ok kendi evresinde saylr.
2375- Tama (dkme) su ile deirmen dnmez.
i yapacak olanda yeteri kadar g bulunmadka, unun bunun kk yardmlaryla

srekli ve byk bir i yrtlemez.
2376- Ta taa sykenir.
nsanlar nemli, byk ileri, birbirlerine dayanarak baarrlar.
2377- Ta ta stne olur, ev ev stne olmaz.
Bkz. Da da stne olur...
2378- Ta yerinde ardr.
Bkz. Ta dt yerde ardr.
2379- Tatarn klavuza ihtiyac yok(-tur).
Yolunu, ne yapacan bilen kimseye bakasnn yardm gerekmez.
2380- Tatl dil ylan deliinden karr.
Bkz. Ac sz insan dininden...
2381- Tatl sz can az, ac sz ba kaz.
Bkz. Ac sz insan dininden karr.
2382- Tatl tatl yemenin ac ac geirmesi olur.
Sonunu dnmeden holand eyleri yapan kii, bir sre sonra bunun skntsn
eker.
2383- Tatl ye, tatl syle.
Dnyadaki u konukluumuzu neden kendimize zehir edelim? zel yaantmzda,

evremize kar davranlarmzda da hep hoa giden durumumuz olsun.
2384- Tatsz aa tuz neylesin, aklsz baa sz neylesin.
e yaramayan nesneyi kk abalarla bir eye benzetmek bo olduu gibi aptal

kiiyi de szle akllandrmak olanakszdr.
2385- Tavan daa ksm, dan haberi olmam.
nemsiz kii, nemli kiiye ksse, nemli kiinin umurunda bile olmaz.
2386- Tavan dada, suyu atete.
Durumlar hi deimeyecekmi gibi almalarn srdrenler, bilmelidirler ki

glerini, canlarn her an yitirebilirler.
2387- Tavan taz tutar, alm avc satar.
Buyruu altndaki kiinin yapt ii kendi baarsym gibi gsterip vnenler

vardr.
2388- Tavuun sadakas bir yumurta.
Gc byk iler baarmaya yetmeyen ya da zengin olmayan kiilerden ancak kk

yardmlar beklenebilir.
2389- Tavuk kaza bakm da kn yrtm.
Yoksul, zenginin; gsz glnn yaptn yapmaya kalkrsa eskisinden daha kt

ve ackl bir duruma der.
2390- Tayfann aklls, geminin dmeninden uzak durur.
Akll ii, beceremeyecei ynetim iine el atmaz. Bilir ki byle bir davran,
kendisinin de bakalarnn da ykmna yol aar.
2391- Taze bardan suyu souk olur.
Yaayna karan yeni eyler, yeni dostlar kiiye ho grnr. Kr.Yenice eleim...
2392- Tebdil-i mekanda ferahlk var.
nsan yer deitirince ferahlar.
2393- Tedariksiz aptes bozmaya oturan, domal domal ta arar.
Gereken hazrlklar yapmadan bir ie girien kii, ok skntl durumlarla karlar.

2394- Tek elin nesi var, iki elin sesi var.
Bkz. Bir elin sesi var...
2395- Tekerlek krldktan sonra yol gsteren ok olur.
Bkz. Araba devrilince...
2396- Tek kanatla ku umaz.
yle iler vardr ki ancak bir yardmc ile ibirlii yaplrsa baarlabilir.
Yardmcsz yaplamaz.
2397- Tekkeyi bekleyen orbay ier.
yi bir sonu elde etmek iin bir yerde uzun sre alan, sabrla bekleyen kii,
katland skntlarn mkafatn grr.
2398- Tembele dediler: Kapn rt. Dedi: Yel eser rter.
Bkz. Tembele kapn rt...
2399- Tembele i buyur (buyurursan) sana akl gretsin (retir). (Nasihat istersen
tembele i buyur.)
Tembel, kendisine buyurulan ii yapmamak iin, ya onun yaplmasna gereklik

bulunmadn syler; ya da buyurulan biimde deil, kendisinin iine gelen biimde
yapmay nerir.
2400- Tembele kapn rt demiler, yel eser rter demi.
Tembel, kapsnn rtlmesini bile rzgardan bekler.
2401- Temel ta temelde, ke ta kede gerek.
Herkes zel durumuna ve uzmanlna gre en yararl olduu alanda yer almaldr.
2402- Temiz (iyi) i alt ayda kar.
Doru drst yaplmas istenen i, arabuk bitirilemez. Uzun zaman ister.
2403- Tencere (mlek) demi: Dibim altn. Kak (kepe) demi: Ben nerdeyim?
(Girdim, ktm) (Girdim, grdm).
yzn iyi bilen kimseye kar, kusurlarn gizlemeye alan ve yksek nitelikleri
bulunduunu syleyerek vnmeye kalkan kii, gln duruma der.
2404- Terazi tartyla, her ey vaktiyle.
Bkz. Terazi var, tart var; her bir eyin vakti var.
2405- Terazi var, tart var; her bir eyin vakti var. (Terazi tartyla, her ey vaktiyle.)
Her eyin bir ls ve zaman vardr. Bunlara dikkat edilmelidir.
2406- Tereciye (bostancya) tere (tarhuncuya tarhun) satlmaz.
Bir iin ustasna o ii nasl yapaca retilmez.
2407- Ters giderse insann ii, muhallebi yerken krlr dii.
Bkz. Allah isterse bir kulun iini...
2408- Terzi kendi skn (dikiini) dikemez.
Bir kimse uzmanln kullanarak bakalarna yararl olur da bu uzmanl kendi

yararna kullanmaya frsat bulamaz. Kr. Krknn krk olmaz.
2409- Terziye dinlen demiler, ayaa kalkm.
Yoruculuk, rahatlk grece durumlardr: in niteliine ve kiinin bu ii yapma

yeteneine gre yarg deiir. Rahat grnen yle iler vardr ki onunla uraanlarn
dinlenmesi, kimileri iin yorucu olan davranlarla olur.
2410- Terziye g demiler, ignem bamda (yanmda) demi.
Kendisine gerekli olan eyler kolay tanr olan kimsenin bir yerden baka yere
gmesi iten deildir.
2411- Testiyi kran da bir, suyu getiren de.
Bkz. Suyu getiren de bir...
2412- Tebihte (temsilde) hata olmaz.

Yeri geldii zaman irkin, kaba bir benzetme ile anlatma daha etkili bir hava
verilmesi, saygszca bir davran deildir. Kimse bundan alnmamaldr.
2413- Tevekkelin (tevekkllnn) gemisi batmaz (eeini kurt yemez).
Gereken tedbirleri aldktan sonra daha fazla titizlik gstermeyip sonucu Tanr'nn
dileine brakan kimse rahat eder. Zarar kaygs ekmez.
2414- Teyze, ana yarsdr.
Teyze, yeenine annesi gibi sevgi, efkat gsterir. Onunla yakndan ilgilenir.
2415- Teyzemin taa olsa daym olurdu.
Varsaymla d kurularak bir ey elde edilemez. Gereki olmak gerekir.
2416- Trnan varsa ban ka.
Hi kimse, bakasndan yardm beklememeli; kendisinin olanaklar varsa bir ie

girimeli, yoksa girimemelidir. Kr. Kimseden kimseye hayr yok.
2417- Tilki benim iin demem ama zmsz ban kk kurusun demi.
Kurnaz kii, kendisinin yararlanaca eyi bakalar iin gerekli imi gibi gstermeye
alr.
2418- Tilki eriemedii zme hevengim olsun demi.
Bkz. Kedi, uzanamad ciere `pis' der.
2419- Tilkinin dnp (gezip, dolap) gelecei yer, krk dkkandr.
Bir kii, ne kadar kendi havasnda yaarsa yaasn, istedii ii yaparsa yapsn,
sonunda, bal bulunduu evreye ve ie dnmek zorunda kalr.
2420- Tilki, tilkiliini bildirinceye kadar post elden gider.
1) Bir kimse, zerine atlan suu ilememi olduunu anlatncaya kadar suun
cezasn fazlasyla ekmi olur.
2) Kurnaz kii, hnerini gsterinceye kadar daha kurnaz birinin tuzana der.
2421- Tilkiye: tavuk kebab yer misin? demiler; adamn gleceini getiriyorsunuz
demi.
Bir kimseye ok zledii halde elde edemedii bir ey ister misin diye sorulur mu?
2422- Tok, acn halinden bilmez (ne bilir). (Var ne bilsin yok halinden).
Varlkl olanlar, yoksullarn ne byk geim sknts iinde bulunduklarn bilmezler.
2423- Tok arlamas (arlamak) gtr (g olur).
Karn tok olanlara yemek beendirmek kolay deildir. Bunlar, ikram edilen en lezzetli
yiyeceklere kar bile isteksizdirler.
2424- Tok iken yemek yiyen, mezarn diiyle kazar.
Tok karnna yemek yemek, salk iin ok zararldr.
2425- Tokma ba kazk yer.
Birok kiinin katlmasyla yaplan iin en byk sorumlusu bakanlardr. Cezay o

eker.
2426- Tok ne bilir a halinden?
Bkz. Tok, an halinden...
2427- Topalla gezen, aksamak renir.
Kusurlu kimselerle dp kalkanlar, onlardan kt huy kaparlar. Kr. Krle yatan

a kalkar, sin yanna varan is..., tle yatan..., Kr atn yannda duran..., Kii
refikinden..., zm zme...
2428- Top otu beylikten olunca gllesi Badat'a gider.
Bol ve bedava gerele yaplan iler, yar kabul etmeyecek lde iyi, gzel olur.
2429- Topra ileyen, ekmei diler.
Ura alannn btn gereklerini yerine getiren kii, almasnn verimlerinden

yararlanr.
2430- Tutulan (eldeki) sakal yolunur.
Bir suu birlikte ileyenlerden yakay ele veren cezay eker.
2431- Tutulmayan hrsz beyden byktr.
Bkz. Tutulmayan uru...
2432- Tutulmayan uru, beyden doru. (Tutulmayan hrsz beyden byktr.)
Suu ispatlanamayan, yakay ele vermeyen hrsz, su ilememi gibi yaar.

zgrln ve egemenliin keyfini srer.
2433- Tuz ekmek hakkn bilmeyen kr olur.
Halk byle inanr: yiliini grd, ekmeini yedii kimseye kar saygszlk ve
haynlk eden kiiyi Tanr cezalandrr.
2434- Tccar zrtleyince gemi defterleri yoklar.
2435- Trk karr, klc karmaz.
Trk ihtiyarlnda bile gen gibi kl kullanr.
2436- Trk'n akl gznde.
Trk, gzyle grmedii eye kolay kolay inanmaz.
2437- Trk'n akl sonradan gelir.
Trk, bir olay karsnda ne yapmak gerektiini hemen dnemez. Aradan zaman
geince doru, salam bir davran yolu bulur ve biraz ge de olsa onu uygular. Ama
kimi zaman i iten gemi olur.
2438- Ty (yz) gzellii hamamdan eve, huy (ad, z) gzellii Urum'dan am'a.
1) Yz ve vcut gzellii geici, huy gzellii kalcdr.
2) Yz gzel olan, ancak evresindekiler grr, beenir. Erdemli kiiyi ise uzak
lke insanlar bile hayranlkla anarlar. Kr. Gzele krk gnde doyulur...
:::::::::::::
-U-
2439- Ucuz alan, pahal alr (pahal alan aldanmaz).
Ucuz mal, kt maldr. abucak kullanlamaz duruma gelir; yenisini almak gerekir.
Bundan dolay daha pahalya mal olur.
2440- Ucuzdur vardr illeti, pahaldr vardr hikmeti.
Bir maln ucuz olmas birtakm nedenlere dayanr: Ya modas gemitir, ya rktr,
ya kaba ve kullanszdr, ya da bol bulunan bir nesnedir... Pahal olmasnn da
nedenleri vardr: Ya yeni kmtr, ya salamdr, ya biimli ve kullanldr, ya da az
bulunan bir nesnedir. Alverite btn bunlar gznnde bulundurulmaldr.
2441- Ucuz etin yahnisi (suyu) tatsz (yavan) olur.
Ucuz mal ktdr. stenildii gibi yararlanmaya elverili deildir.
2442- Ulular kpr olsa basp geme.
Byklere kar her zaman saygl ol. Onlar yksek bir grevde bulunmasalar, dahas
biroklarnca inenseler bile, sen saygn azaltma.
2443- Ulularla havu (keir) ekenin younu gtne gider.
Kendisinden byk kimselerle ortak ie girien, sonunda yanldn anlar. Bu

tutumundan byk zarar grr.
2444- Ulu sz dinlemeyen, uluyakalr.
Byk sz dinlemeyen kimse, trl trl skntlara der; szlanr durur.
2445- Ummadn ta ba yarar.
Elinden bir i gelmez sandmz kii, kendisinden umulmayan nemli iler yapabilir.
2446- Umut, fakirin (garibin) ekmeidir.

Yoksul kii, yaknda bollua, rahata kavuma umudu iinde yaar.
2447- Una dklen yan zarar yok.
Bir i yaplrken ly aan harcama, o ile ilgisi olmayan bir yaknmza yarar
salamsa znt yaratmaz.
2448- Ustann ekici bin altn.
Birok kimsenin urap yapamad bir ii, uzman, kk bir dokunuuyla yapverir.
Onun iin uzmann en kk emei (bir eki vuruu) bile ok deerlidir. Kr. Ekmei
ekmekiye ver...
2449- Ua ie ko, sen de ardna d.
2450- Utanann olu, kz olmam.
Bkz. enenin olu kz olmam.
2451- Utanma pazar, dostluu (mideyi) bozar.
Tandklar arasndaki alverite, fiyatn ve deme koullarnn belirtilmesine

utanlrsa sonunda dostluk bozulur.
2452- Uyku lmn (kk) kardeidir.
Uyuyan kii, nefes alp vermesi bir yana lm gibidir. Dnyada olup biten eylerden
haberi yoktur.
2453- Uyku, uykunun mayasdr.
Bedene gelen ilk uyku, daha uzun bir uykunun mayas olur. nsann uyuduka uyuyas
gelir.
2454- Uyuyan ylann kuyruuna basma.
limezseniz size zarar dokunmayacak olan kiiyi saldrgan duruma getirecek

davranlarda bulunmaynz.
2455- Uzak yerin saln kervan getirir.

Uzakta bulunann en doyurucu haberini, yanlarndan gelen kimseler getirir.
:::::::::::::
--
2456- elli, yaz belli.
kez elli gn, kasm aynn 8'inde balar, 150 gn sonra (yani nisan aynn 6- gn -
artk yllarda 5- gn-) biter. Bylece kez elli gn geer. O zaman havann belirli
olarak snd grlr. Kr. Getir bana hdrellezi, gstereyim sana yaz.
2457- g, bir yangn yerini tutar.
Bir yerden baka bir yere tanrken kimi eya krlr, dklr, kaybolur. yle ki
kez tanma sonunda bu eya, yangn artna dner.
2458- kuruluk eein be paralk spas olur.
Deersiz kiinin ya da nesnenin verimi de daha deersiz olur.
2459- lenmemi (tarlay kez srmek) eken, olmam bier.
Gerekli koullarn yerine getirmeden bir ie balayan kii, olumlu sonu alamaz.
2460- rmesini bilmeyen kpek (it), srye kurt getirir.
ll, hesapl konumasn bilmeyen kii, durup dururken bana dert aar ve
evresindekiler iin tehlikeli bir durum yaratr.
2461- ryen kpek, srmaz (kapmaz).
Barp armakla bakalarn korkutmak isteyen kimseden, saldr beklenmemelidir.

Saldrda bulunabilse grlt, patrtya ba vurmaz.
2462- enenin (utanann, erinenin) olu, kz olmam.
Bir ey elde etmek isteyen, tembel tembel oturmamal, onun yolunu tutmaldr.
Nitekim evlenmeye enen, ya da utanan kii, oluk ocuk sahibi olamaz.
2463- nt kpek manday paralar.

Kk gler birleirse byk bir g olur. rnein bir araya gelen kpekler -tek
balarna glerinin yetmedii- bir manday paralayabilirler. Kr. Bir elin nesi var...
2464- veye etme, znde bulursun; geline etme, kznda bulursun.
Kendi ocuu bir gn ksz kalrsa, bakalarnn ona kt davranmasn istemeyen,

bugn vey ocuuna kt davranmamaldr. Kzna, ileride gelin olarak gittii yerde
kt davranlmasn istemeyen, imdi gelinine kt davranmamaldr.
2465- vey z olmaz, kemha bez olmaz.
1) Ne kadar iyi davranrsa davransn, ne denli sevgi gsterirse gstersin, vey

anne z annenin yerini tutmaz. Ne denli benimsenmek istenirse istensin, vey
ocuk, kendi ocuunun yerine geemez.
2) Soylu kii, soysuzca i yapmaz.
2466- zm(-n) ye de ban sorma.
nemli olan, sana bir nimetin gelmi olmasdr. Ondan yararlanmaya bak. Nereden
geldiini bilmene gerek yoktur.
2467- zm zme baka baka kararr.
Her zaman bir arada bulunan, arkadalk eden kimseler, birbirlerine huy alarlar.
Kr. Kii refikinden azar, sin yanna varan..., tle yatan... Kr atn yannda..., Topalla
gezen..., Krle yatan..., Benzeye benzeye yaz, benzeye benzeye k olur.
:::::::::::::
-V-
2468- Vakit, nakittir.
Zaman para gibi deerlidir. yaratlmadan geirilen her saat, bir daha ele gememek
zere yitirilen bir hazinedir. Para kazanmann, daha deerli varlklar elde etmenin en
nemli esi de zamandr. Bundan dolay kk bir zaman paras bile bo
geirilmemeli, gerei gibi deerlendirilmelidir.
2469- Vakitsiz ten horozun ban keserler.
Her sz vaktinde ve yerinde sylenmelidir. Bir szn, zaman gelmeden sylenmesi,

byk zararlara yol aabilir. Bunun iin, uygun olmayan zamanda aklna geleni syleyen
kii cezalandrlr. Nasl ki vakitsiz ten horoz, uursuz saylarak kesilir.
2470- Vard bam malm, gelirdi kardelerim; tkendi yam balm, gelmiyor
kardelerim.
Varlkl kiinin ei, dostu ok olur. Zrtleenin yanna kimse uramaz.
2471- Vardn yer krse gzn kapa.
Kii, evresindekilerle geinebilmek iin bir dereceye kadar onlara uymak

zorundadr. Kr. Zaman sana uymazsa sen zamana uy.
2472- Var eli titremez.
Varlkl kimse, uzun boylu dnmeden hayrl ilere yardm eder.
2473- Var evi kerem evi, yok evi verem (elem) evi.
Varlkl ailenin durumu, konuk arlamaya, gereken yerlere yardm etmeye,

armaanlar vermeye elverilidir. Yoksul ailenin evinde, sknt ve dertten baka bir ey
bulunmaz.
2474- Varn veren utanmam.
Kendisinden bir ey istenen kimse, elinde ne varsa onu verir. Bunun, az olmasndan
ya da dk nitelikte bulunmasndan utan duymamaldr.
2475- Varna geliim, tarhana ana bulgur am.
Siz bakasna ne kadar yaknlk gsterir, ne kadar deer verirseniz, o da size bu

lde yaknlk gsterir, deer verir.
2476- Varla gvenilmez.
Bkz. Gvenme varla, dersin darla.
2477- Var ne bilsin yok halinden.
Bkz. Tok an halinden bilmez.
2478- Varsa (var m) pulun, herkes kulun; yoksa (yok mu) pulun, dardr yolun. (Paran
varsa cmle alem kulun; paran yoksa tmarhane yolun).
Zengin olana, herkes kul kurban olur, hizmet eder. Yoksula, kimse yz vermez.
Dahas, bunlarn ad deliye kar.
2479- Varsa hnerin, var her yerde yerin; yoksa hnerin, var her yerde yerin
(zlmek, acnmak).
Hnerli kiinin toplum iinde her zaman iyi bir yeri vardr. Hnersiz kii de nereye
gitse ie yaramadna, niin bir i yapamadna zlr.
2480- Var varlatr, yok syletir.
Varlk, kiiye yksekten atma ve varln artrma gc verir. Yokluk ise ancak
szlanmaya, yaknmaya yol aar.
2481- Vasiyet lm getirmez.
zlecek bir durum ortaya karsa ne yaplacan imdiden kararlatrmaktan kimi

kiiler rkerler, kanrlar. zlecek durumu dnmek istemezler.
Oysa byle eyleri dnmek, gereken nlemleri almak, zc durumun gelmesine

yol amaz.
2482- Ver elindeki sap, git dolan kap kap.
Elinde ne varsa una buna datan kii, bir sre sonra bunlar bakalarndan istemek
zorunda kalr.
2483- Veren eli herkes per.
Yardmn esirgemeyen, eli ak olan kimseye herkes sayg gsterir. Kr. Veren eli
kimse kesmez.
2484- Veren eli kimse kesmez.
Yardmn esirgemeyen, eli ak olan kimsenin iyiliklerine engel olmay, kendisine

ktlk yapmay kimse istemez. Kr. Veren eli herkes per.
2485- Veresiye (borca) arap ien, iki kez (kere) sarho olur.
Veresiye alveri eden, iki kez sarslr: Ald zaman, bir sre sonra para demenin,
zntsn eker. deme zaman gelince de karlksz deme yapyormu gibi sknt
duyar.
2486- Verip (de) piman olmaktan, vermeyip (de) dman olmak yedir.
Sizden bir ey (szgelii para) isteyen kimseye istediini verirseniz, ok kez geri
alamama durumu belirir. O zaman, verdiinize piman olursunuz. Vermezseniz, isteyen
kimse size krlr. yle ise vermeli mi, vermemeli mi? Vermemeli. nk, her iki
durumda da o kimse ile bozuacaksnz. Hi olmazsa paranz, malnz elinizden
kmam olur.
2487- Verirsen doyur, vurursan duyur.
Yaptnz i, amacn gereklemesini salayacak nitelikte olmaldr: Bir yardmda

m bulunacaksnz?
Gerektii lde yapnz ki ie yarasn. Biriyle dvyor musunuz? Etkili biimde

vurunuz ki yenesiniz.
2488- Verirsen veresiye, batarsn karasuya.
Veresiye bir ey verme. nk alanlarn borlarn dememeleri yznden

batabilirsin.
2489- Verme maln veresiye, akar gider karasuya.
Bkz. Verirsen veresiye, batarsn karasuya.
2490- Vermeyince Mabut, ne yapsn Mahmut?
Tanr, geni bir yaama ya da yetenek ksmet etmemise kulun elinden ne gelir?
2491- Ver yiidi yiide, Mevla rzkn yetire.
ki gencin evlenmesini kolaylatrnz. Tanr rzklarn verir.
2492- Vuran m yiit, vur diyen mi? - Vur diyen.
Eylemde bulunan, buyruk kuludur. Asl sorumluluu onu eyleme geiren yklenmitir.
Kr. Bey buyurur, cellat keser.
2493- Vurmak da yiitlik, kamak da.

Bir atmada stnlk salamak iin olanca gcn kullanmak, vlecek bir eydir.
Yenilme tehlikesi belirince, telefat vermemek iin uzaklamak da beenilecek bir
tutumdur.
2494- Vcut kocar, gnl kocamaz.
Bkz. Er kocar, gnl kocamaz.
:::::::::::::
-Y-
2495- Yabanc koyun kenara yatar.
Bir yere yeni gelen kimse, evredekilere pek yanamaz. Zaten onlar da kendisini
hemen aralarna almazlar.
2496- Ya evlat bir, ya ocak kr (gerek).
Bir hayrl ocuk, insann ocan sndrmemeye, adn andrmaya yeter. ocuk
oalrsa, znt artar. Onlar yetitirmek gleir. Baba ldkten sonra, aralarnda
anlamazlklar kar. Byle bir durum ortaya kacana, ocan kr olmas daha iyidir.
2497- Yana kymayan reini yoz (kuru, yavan) yer.
Bir i iin gerektii kadar zveride bulunmayan kii, sonucun kusurlarn ho

grmelidir. kr. Kuzusuna kymayan kebap yiyemez.
2498- Yar (yaras) olan gocunur.
Bkz. Al kaay gir ahra...
2499- Ya ile yavan, sirke ile tavan.
Bir yemein lezzetli olmas iin har esirgenmemelidir. Bol ya kullanldktan sonra,
ac bir ot olan yavandan bile gzel bir yemek yaplr.
2500- Yal dilimin yoksa, yal dilin de mi yok!
Bkz. Buday ekmein yoksa buda dilin de mi yok?
2501- Yamurda dmann koyunu, dostun at satlsn.

Yamur altnda ynleri slanan koyun, pek gsterisiz duruma der. Oysa at, daha
ok evikleir.
Bylece, koyun daha deersiz, at daha deerli grnr.
2502- Yamur yasa k deil mi? Kii halini bilse ho deil mi?
Her eyin, her kiinin bir zellii, bir nitelii vardr. Bunu, baka trl gstermeye
kalkmak botur. Kiinin davranlar, kendi durumuna uygun olmaldr.
2503- Yamur yasn da varsn kerpii alasn.
Yamur yamasndan zarar grecekler bulunabilir. Ama yararlanacaklar o denli

oktur ki zarar grecekler dnlmeyebilir.
2504- Ya yiyen kpek tynden belli olur (bellidir).
Durup dururken yaama dzeyinde bir ykselme olan kii, kendisinden phe edildii
gibi, alp rpyor demektir.
2505- Ya iten artar, ya diten.
Para biriktirmek, ya ok alp ok kazanmakla ya da savurgan olmamakla olur.
2506- Yakn (hayrl) dost (komu) hayrsz hsmdan (akrabadan) yedir (iyidir).
lgi ve iyiliklerini grmekte olduumuz komu ve dostlarmz, hibir ilgisini

grmediimiz hsmlarmzdan, bize daha yakndr.
2507- Yalanc kim? ittiini syleyen.
Kii, her iittiini, dorulamadan, bakasna anlatmamaldr. ittii ey doru

deilse, ya da azdan aza geerken deiiklie uramsa, bu kendisinin uydurduu
bir yalan sanlr.
2508- Yalancnn evi yanm, kimse inanmam.
Yalan sylemeyi adet edinen kiinin szlerine kimse inanmaz. yle ki bir gn evinde
yangn ksa da evim yanyor, imdat! diye barsa, inanp yardma koan olmaz.
2509- Yalancnn mumu yatsya kadar yanar.

Bir kimsenin syledii sz yalan ise durum ok gemeden anlalr ve syleyenin
yalanc olduu ortaya kar. (Sanki onun mumu bile yalancdr ve hava kararmaya
baladktan az sonra tkenip sner.)
2510- Yalancy kat yere kadar kovalamal.
Bir kiinin yalann yakalayabilmek iin sylediklerini kabul edip sonuca bakmal. O
zaman szlerinin doru kmadn kendisi de grecektir.
2511- Yalann kemii yok ki boazna bata.
Bir szn yalan olduu bilinir, ancak sylenmesi engellenemez. Kr. Dilin kemii
yok.
2512- Yalnz kalan kurt yer.
Yardmcs bulunmayan kii, kendini tehlikeden koruyamaz. Kr. Srden ayrlan...
2513- Yalnzlk, Allah'a mahsustur (yarar).
nsan toplumsal bir yaratktr. Ancak toplumsal dayanma ve i blm iinde

yaayabilir. Tek bana yaayamaz.
2514- Yalnz kz, ifte (boyundurua) koulmaz.
ki kii ile yaplmas gereken bir ii tek kii ile yapmaya kalkmak yanltr.
2515- Yalnz ta, duvar olmaz.
Nasl, bir tek ta ile duvar rlemezse, insan da tek bana nemli bir i baaramaz.
Bakalaryla iliki kurmak, ibirlii yapmak zorundadr. Kr. Bir elin nesi var..., Aa
yaprayla grler., Yalnz kalan kurt yer., Yalnzlk Allah'a mahsustur.
2516- Yaman komu, yaman avrat, yaman at; birinden g, birin boa, birin sat.
Sana t: Komun kt ise baka yere g, ein geimsizse ayrl, atn azgnsa sat,
kurtul.
2517- Yank yerin otu tez biter.
Kiinin yreini yakan ac, az zaman sonra kllenir; yerini yeni ve neeli duygulara
brakr.
2518- Yanl da bir nak.
Dzgn iler arasnda yaplan bir yanl, kimileyin tekdzelii gideren bir ss olur.
2519- Yanl hesap Badat'tan dner.
Yanl bir yolda olduunu anlayan kii, bu uurda ne denli emek ve para harcam
olursa olsun, geri dnp doru yola ynelmelidir.
2520- Yanm harmann r alnmaz.
nce verimli iken kazaya uram olan eyden, artk gelir, verim beklenmez.
2521- Ya olduun gibi grn, ya grndn gibi ol.
Drst kii, kendini olduu gibi gsterir. Kendini olduundan stn gstermek
itensizlik ve ikiyzllktr. Kiinin grn, gerek durumunun aynas olmaldr.
2522- Yap ta, yapdan (yerde) kalmaz.
Deerli kimse, bota kalmaz. Kendisine i verilir. Kr. Delikli ta...
2523- Yapraa yap, atlas olsun; topraa yap, altn olsun.
pekbcei besleyenler ve iftilikle uraanlar, emeklerinin doyurucu karln

alrlar.
2524- Yara, scakken sarlr.
Bir acy dindirmek iin gereken yardm, ge braklmamal, hemen yaplmaldr.
2525- Yaras (yar) olan gocunur.
Bkz. Al kaay, gir ahra...
2526- Yar (dost) beni ansn bir koz ile, o da rk ksn.
Bkz. An beni bir kozla...
2527- Yarm elma, gnl (hatr) alma. (Gnl alma, bir elma).
Gnl almak, hatr sormak iin (yarm elma gibi) kk bir armaan yeter. nemli
olan, deerli armaan gtrmek deil, hatrlayp aram olmaktr. Kr. An beni bir
kozla...
2528- Yarm hekim candan eder, yarm hoca dinden eder.
Bir i, uzmanna yaptrlmaz da taklitilere yaptrlrsa, istenilen gibi deil, ters bir
sonu verir. Nitekim hekim dururken, hekimlik taslayan birinin tedavisine bavurulmas,
insann hayatna mal olabilir. Bilgisiz din adam da dine aykr dnceler alayabilir.
2529- Yarna kalan davadan korkma.
Bir anlamazlk baladnda iki taraf ok sinirli olur. atmay srdrmek

tehlikelere yol aabilir.
Grme ertelenirse sinirler yatr. Konu daha serinkanla ele alnr.
2530- Yarnki kazdan bugnk tavuk (yumurta) yedir.
Bkz. Bugnk tavuk...
2531- Yar, ykld gn tozar.
Bir felaket meydana geldii anda, byk bir tepki ve panik yaratr. Ondan sonra,
durumun eski arl kalmaz.
2532- Yaa yaa, gr temaa.
nsan ya ilerledike iyi, kt birok eyler grr. Hatra, hayale gelmeyen olaylar
ve durumlarla karlar.
2533- Ya at pazarnda sorarlar.
nsanlarn deeri, yalaryla deil, balaryla llr. Yalarna gre deerleri

deien yaratklar, hayvanlardr. kr. Akl yata deil, batadr.
2534- Yan arasnda (yannda) kuru da yanar.
Bkz. Kurunun yannda ya da yanar.
2535- Ya kesen, ba keser.
Aacn eit eit yararlar vardr. Bunlar dnmeyip sadece odununu salamak
iin aa kesen, insan canna kym gibi byk bir su ilemi olur.
2536- Ya yetmi, i bitmi.
nsan yetmi yana gelince, genellikle, bedence de, kafaca da der, alamaz olur.
Bu durumdaki kimseden, artk verim beklenmemelidir.
2537- Yatan (yatar) arslandan, (kurttan) gezen (yelen) tilki yedir (iyidir).
1) Az gl olup alan, ok gl olup almayandan daha baarl olur.
2) Soylu, gl olmadklar halde geimlerini salamak iin alanlar; soylu,

gl olup da tembel tembel oturanlara yelenirler. Kr. Yatann yryene borcu
var.
2538- Yatann, yryene borcu var.
1) almayann kazanc olmaz. O, her zaman veresiye alveri eder. Bunun iin
srekli olarak alana borcu vardr.
2) almayarak bir eyden yararlanan kii, bu kolayl, alp o eyi ortaya

koyana borludur. Kr. Yatan arslandan, gezen tilki yedir.
2539- Yatan kze yem yok.
almayann gelir beklemeye hakk yoktur.
2540- Yatan (hasta yatan) lmez, eceli yeten lr.
Hasta yatan, eceli gelmemise lmez de, sapasalam biri, eceli gelmise gezip
dolarken lverir.
2541- Yatar kurttan yeler tilki iyidir.
Bkz. Yatan arslandan...
2542- Yatsnn faziletini gveyden sormal.
Birok kimseler iin, nemli bulunmayan bir durum, kimi kiiler iin zel bir nem
tar. (Eskiden gvey, yats namazndan sonra gerdee girerdi.)
2543- Yava (yumuak huylu) atn iftesi (tekmesi) pek (yavuz) olur.
Yumuak huylu kimselerin kzmas, korkun olur. nk bunlar, ancak sabrlarn

taran olaylar karsnda tepki gsterirler. Bunun iin davranlar, ar bir fkenin
patlamasdr. Her eye kzan kimsede, bu denli takn fke bulunmaz.
2544- Yava tkrn sakala zarar var.
Sert davranmak gereken durumlarda gevek davranan kii, bu tutumunun zararn

grr.
2545- Yavuz (yrk) at yemini (yavuz it nn) artrr.
Grevini baar ile yrten kii, bunun mkafatn grr. dllenince de grevini
daha byk bir aba ile yapar.
2546- Yavuz hrsz ev sahibini bastrr.
Sulu kii, arlatan ve edepsiz ise, zarar verdii kimseyi susturur, dahas sulu
karr.
2547- Yaza kardk danay, beenmez oldu anay.
Yetitirdiimiz, byttmz genler, bizi beenmezler.
2548- Yazn aramas, kn taramas olmasa herkes besler manday.
Gzel eyin sahibi olmay kim istemez? Ama her eyin gzellii bakmla, uramakla
salanr. te bu skntya herkes katlanamaz.
2549- Yazn ba pienin, kn a pier.
1) Yazn gne altnda alan, ailesinin klk zahiresini kazanr.
Kr. Austosta beyni kaynayann...
2) Genliinde ok alp varlk edinen, hastalnda ve ihtiyarlnda sknt ekmez.

Kr. Yazn glge kovan...
2550- Yazn glge ho, kn uval bo.

1) Yazn keyifli yerlerde tembel tembel oturan, kn yiyecek bulamaz.
2) Genliinde kazan peinde komayp zevke dalan, hastalnda ve

ihtiyarlnda perian olur. Kr. Yazn glge kovan..., Austosta glge kovan...,
Austosta yatan...
2551- Yazn glge kovan, kn karn ovar.
Yazn almayp keyif ve zevk ile vakit geiren ifti, nasl kn a kalrsa, alma
gc ve ortam bulunduu halde zamann deerlendirmeyen ve geleceini dnmeyen
kiide, alma olanaklar kalmad zaman, ylece perian olur. Kr. Yazn ba
pienin..., Yazn glge ho..., Austosta glge kovan...
2552- Yazn harmana san kzn kn yemlikte azna gelir.
Gelecei dnmeden kt iler yapan kii, ileride, yapt ktlklerle karlar.
2553- Yazn yanmayan kn snmaz.
Yazn almayan kn ne odun, ne kmr, ne de yiyecek bulur. Genliinde kazan

salamam olan da ihtiyarlnda perian olur. Kr. Austosta glge kovan...
2554- Yazn yersen lokumu, kn yersin bokumu.
Bkz. Austosta glge kovan zemheride karnn ovar., Glgeyi ho gren...
2555- Yaz yalan, k gerek.
Yazn yaama koullar hafiftir: Giyim ii zen istemez; nerede olsa barnlr. Kn
durum tersinedir: Giyim, zen ister. Barnacak yer, kapal ve scak olmaldr. Bu durum,
karlatmz eitli olaylarda da grlr: Kimi olaylar, nem vermeye demez, ama
kimisi olanca dikkatimiz ve gcmzle zerinde durmamz gerektirir.
2556- Yaz yaz gerek, k k.
Her mevsimin kendine zg koullar, verimleri vardr. Yaz mevsimi yazln, k

mevsimi kln yapmazsa insanlarn yaay dzenleri de bozulur.
2557- Yeniyi yel alr, ar yerinde kalr.
Hoppa zppe kimseler, hibir yerde barnamazlar; unun bunun oyunca olurlar.
Arbal olanlar kimse tedirgin edemez. Kr. Ar yongay...
2558- Yel gelen delii kapamal.
Beliren tehlikeye kar nlem alnmal.
2559- Yel gibi gelen sel gibi gider.
Bkz. Sel ile gelen, yel ile gider.
2560- Yel kayadan ne koparr (alr, anlar, aparr).
Salam karakterli kiiler, salam temele dayanan iler, nemsiz etkilerle sarslamaz.
2561- Yemein iyisi hazrdr.
Tanr'nn verdii ksmet, hazr olan yemektir. En iyi yemek budur.
2562- Yemeyenin maln yerler (demine hu ekerler) (stne bir bardak su ierler).
Pintinin yemee kyamayarak biriktirdii mal, salnda, gcnn yetmedii kiiler,

ldkten sonra da miraslar bol bol yerler.
2563- Yenenle yanana ne dayanr!
Yaam bir tketim srecidir. Besin, yakt gibi gereksemeler, ne denli bol olursa
olsun, tketilir.
2564- Yengece niin yan yan gidersin? demiler; serde kabadaylk var (yiide nice
yrrse yarar) demi.
Davranlar herkesinkinden ayr olan kii, bu durumunun yeteneksizliinden deil,

kendisinde daha stn nitelikler bulunmasndan kaynaklandn ileri srer.
2565- Yenice eleim, seni nerelere asaym?
Kii, elde ettii yeni ve gzel bir eyi rselememek iin byk zen gsterir. Kr.
Taze bardan...
2566- Yeni dosttan vefa gelmez.
Bkz. Eski dost dman olmaz...

2567- Yenlicei yel atm, gtne diken batm.
Arbal olmayan kii, her yere burnunu sokar; bundan da zarar grr.
2568- Yerdeki yze baslmaz (kimse basmaz).
Alakgnll olanlar kimse hor grmez, tepelemez.
Herkes onlar korur.
2569- Yerdiin olan (kk) yer tutar.
Bugn beenmediiniz, kendisinde yetenek bulmadnz ocuun, zamanla bilgisi,

grgs artar; toplumda nemli bir yeri olur.
2570- Yerinden oynayan yetmi kazaya urar; en k lm.
Bir yere yerlemi ya da iyi bir dzen kurmu olan kii zorunlu bir neden yokken
yerini ve iini deitirirse lmden beter glklerle karlar.
2571- Yerine dmeyen gelin yerine yerine, boyuna dmeyen esvap srne srne
eskir.
Kendine uygun bir evlenme yapamayan kz, yerine yerine helak olur. Boya gre
dikilmemi elbise de yerde srnerek ypranr gider.
2572- Yerini bilmeyen, ylda bir kat urba eskitir.
Hangi alanda alabileceini nceden iyi kestirememi olan kii, sk sk yer ve i

deitirme yznden hayli zarar grr.
2573- Yerin kula var.
Bir konu, iki kii arasnda gizli olarak konuulsa bile duyulur. Bir sre sonra hi hatr
ve hayale gelmeyen kimselerin onu iittii ortaya kar. Sanki konuma yeri, herkesin
kuladr.
2574- Yetiemediin kyn alt tarafnda (beri yannda) yat.
Yapmak istediiniz eyi eksiksiz olarak baaramyorsanz, kendinizi bo yere

zorlamayp yapabildiiniz kadaryla yetinmeniz gerekir.
2575- Ylana yumuak diye el sunma.
Kii, yumuak huylu grnen herkese aldanmamal; zararsz sanlan her eye
yanamamal; tehlikeli bir durumla karlaabileceini dnmelidir. Kr. Her delie
elini sokma...
2576- Ylann ba kkken ezilir.
Byyecei belli olan her tehlike, daha bata nlenmeli; dman glenip byk
zarar verecek duruma gelmeden ezilmelidir.
2577- Ylann sevmedii ot, deliinin aznda biter.
Bakalarna ktlk etmek isteyenler, karlarnda hep holanmadklar eyleri

bulurlar.
2578- Ylan kendi eriliine bakmaz da devenin boynu eri der.
Bkz. Kazan kazana kara demi.
2579- Ylan ne kadar eri gitse deliine doru girer.
Yabanclarla ilikisinde drst davranmayan kii yaknlarna kar doruluktan

ayrlmaz.
2580- Ylan sokan uyumu, a kalan uyumam.
A kalan, ylan sokandan daha ok ac eker.
2581- Yln eksiini nisan getirir, nisann eksiini yl getirmez.
Tarm iin btn yl elverisiz gese de nisan ay elverili olsa tam rn alnr. Ama
btn yl elverili gese bile nisan elverisiz olursa, iyi rn alnamaz.
2582- Yl uursuzun.
yle bir zamandayz ki arsz, yzsz kiiler el stnde tutulmakta ve ilerini,

arbal, drst kimselerden daha iyi yrtmektedirler.
2583- Yrtc (alc) kuun mr az olur.
Bakalarna saldrmay huy edinen kiilerin dmanlar ok olur. ok gemeden bu

dmanlar da onun canna kyarlar.
2584- Yrtlan Deli Ahmet'in yakas.
Bkz. Dert Deli Ahmet'in banda.
2585- Yiidim yiit olsun da yerim al dibi olsun.
Bkz. Erim er olsun da...
2586- Yiidin mal meydandadr.
Cmert kimsenin mal herkesin yararlanmasna aktr.
2587- Yiidin sz, demirin kertii.
Mert adam sznden dnmez. Bu sz, demirin kertii gibi besbelli ve ortadadr;
deimez.
2588- Yiidin yiide ekmei dn, ktye sadaka.
Sofras ak olana konuk olan iyilik bilir kii, bunun altnda kalmaz. Bu anlayta
olmayan konua karlksz bir iyilik edilmi olur.
2589- Yiit arkasndan vurulmaz.
1) Bir kimseyi yokluunda ve savunmasn yapamayaca bir durumda

ktlemeye, ykmaya almak mert adam ii deildir.
2) Mert olan, yz yze dvr.
2590- Yigit bandan devlet rak deildir.
Bir gencin zengin olmas her zaman beklenebilir.
2591- Yiit bin yaar, frsat bir der.
Bir yiidin eline mr boyunca bir kez ok nemli bir frsat geer. Bunu
karmamaldr.
2592- Yiit ekmeiyle yiit beslenir.

Yiitler, yiit kimseleri korurlar. Yiit kimseler de ancak yiitlerin yannda barnrlar.
2593- Yiit lakabyla anlr.
Yiit, ya gzel, ya irkin bir lakapla anlr. O, irkin olan lakabn deitirmeyi
dnmez. nk nemli olan, kendisinin iyi ad, ndr. irkin lakap, bu iyi ad
lekelemez.
2594- Yiit meydanda belli olur.
Szle atp tutmak kolaydr. Asl marifet, i banda kendini gstermektir.
2595- Yiit yarasna yiit katlanr.
Yiitten gelen ar saldry ancak yiit olan kaldrabilir.
2596- Yiit yiide at balar.
Yiit, arkada iin her skntya katlanr. Onun iine yarar diye en deerli varln
bile balar.
2597- Yiyen bilmez, dorayan bilir.
Bkz. Soann acsn yiyen bilmez...
2597- Youn can alnmaz.
stenen ey, vermesi beklenen kiide yoksa istemekte direnmenin anlam yoktur. Size
ne versin, cann m?
2598- Youn incelene kadar ince zlr.
Bkz. Kaln incelene kadar...
2599- Yourdum (ayranm) ekidir diyen olmaz.
Bkz. Kimse ayranm eki demez.
2600- Yok bymez, ark byr.
Hi yoktan bir ey remez. Ama az olan nesneler oalr; kk varlklar, geliir,

byr.
2601- Yoksul ala ata binse, selam almaz.
Grmemi kimse (geici olarak bile) grmlerin durumuna erse, herkese yksekten
bakar; kimseye selam vermez olur.
2602- Yoktan yonga kmaz.
Varlkl olmayan kimseden, bakasna yardm etmesi beklenemez; bilgisiz kimseden

bir ey renilemez... Kr. mam evinden a, lm gznden ya kmaz.
2603- Yola yourt dkm var m?
Hi kimse gerei yokken savurganlk yapmaz.
2604- Yol bilen kervana katlmaz.
Bir ii kendi bana yapabilecek olan, bakalarnn yardmna gereklik duymaz.
2605- Yolcu yolunda gerek.
Yolculuk yapacak olan kimse u, bu nedenle vakit geirmemeli, bir an nce yola
kmaldr.
2606- Yoldan (yol ile) giden yorulmaz.
Bir ii yoluyla, yntemiyle yapan glk ekmez.
2607- Yoldan kal, yoldatan kalma.
Yolculukta arkada ok nemlidir. nsan, iyi bir arkadala yolculuk yapmak iin,
gerekirse yolculuunu geri brakmaldr.
2608- Yol ile giden yorulmaz.
Bkz. Yoldan giden yorulmaz.
2609- Yol sormakla bulunur.
Bir ite izlenecek doru yol, bilenlerden sorulmakla renilir. Kr. Sora sora Badat
bulunur.
2610- Yol yrmekle, bor demekle (vermekle) (tkenir) (biter).

Nasl yol yrmekle, bor demekle bitirilirse, yaplacak herhangi bir i de zerinde
srekli olarak almakla baarlr.
2611- Yorgun eein (kzn) (slk) canna minnet.
Verilen dinlenme frsat, yorgun kiiyi ok sevindirir.
2612- Yularsz ata binilmez.
Bir disipline bal olmayan iin bana gemek doru deildir. Kr. Yularsz deve
yedilmez.
2613- Yularsz deve yedilmez.
Disipline bal olmayan kii, istenildii gibi ynetilemez. Kr. Yularsz ata binilmez.
2614- Yumurtada kl bitmez.
Ksr ortamdan verim beklenmez.
2615- Yumurtadan kan yine yumurta karr.
Her canl soyuna eker; soyunun zelliklerini tar.
2616- Yumurtlayan tavuk bargan olur.
alkan ve verimli kii, kendini gstermek ve yapt yararl ii herkese duyurmak

iin sesini ykseltir.
2617- Yumuak huylu atn iftesi pek olur.
Bkz. Yava atn...
2618- Yurdun otlusundan kutlusu yedir.
nsan, zerinde rahat yaamadktan sonra yurdu verimli olmu, neye yarar?
2619- Yuvarlanan ta yosun tutmaz.
Durmadan yer, yurt deitiren kimse, eya, varlk edinemez.
2620- Yuvay yapan dii kutur. (Yuvay dii ku yapar).

Bir evin ynetim, geim dzenini ve ailenin mutluluk iinde yaamasn kadn salar.
2621- Yuyucunun hakk eline gesin de l ister cennete gitsin ister cehenneme.
cret karlnda i yapan, alaca paradan baka bir ey dnmez. Yapt iin
sahibine kaa mal olaca gibi eyler umurunda deildir.
2622- Yk altnda (ykl) eek anrmaz.
Ar bir i altnda bunalm olan kii, bu durumdan kurtulmadan birtakm istekler

peinde komamal, rnein borlu borcunu demeden gcn aan giderlerden
saknmal; bir karlamada yenilen, yksekten konumamaldr.
2623- Yk altnda eek kalr.
nsan olan, bir kimseden grd iyiliin altnda kalmaz.
2624- Yksek dan ba dumanl olur.
nemli ilerin banda bulunanlar, srekli olarak sorumluluklarnn sknts iinde

olurlar.
2625- Yrk ata kam olmaz. (Yrk at kam dedirmez).
ini ivedilik ve yeterlikle yapan kiiyi sktrmak gerekmez.
2626- Yrk ata paha olmaz.
ini ivedilik ve yeterlikle baaran kimsenin deeri ok byktr.
2627- Yrk at yemini artrr.
Bkz. Yavuz at yemini artrr.
2b28- Yz elli, yaz belli.
Bkz.Kasm yz elli...
2629- Yz gzellii hamamdan eve, z gzellii Urum'dan am'a.
Bkz. Ty gzellii hamamdan eve...

2630- Yz gzele krk gnde doyulur; huyu gzele krk ylda doyulmaz.
liki kurulacak bir kimsede aranmas gereken en nemli nitelik, huy gzelliidir.
2631- Yz gzel olann huyu (da) gzel olur.
nsann yz, iinin aynasdr. Gleryz her zaman gzeldir: Hogrl, iyi niyetli,
uyuma eilimli, temiz yrekli kiilerde bulunur. inde ktlk yatan kiinin duygular
da yzne vurur, kendisini irkinletirir. Bundan dolay yzn gzel bulduumuz
kimsenin, anlarz ki huyu da gzeldir.
2632- Yz verdik Ali'ye (deliye) geldi st halya.
Dememesine karn kendisine nem verilen eitimsiz, anlaysz kii marr;

terbiyesizce davranlarda bulunur.
2633- Yz verme arsz olur, az verme hrsz olur.
Bkz. ok syleme arsz edersin...
2634- Yz yzden utanr.
Bir kimse, kendisine kar sayg gsteren kiiden yapmasn isteyecei eyi, dorudan
doruya kendisi sylerse daha etkili olur. Bakasyla haber yollayarak isterse o kadar
etkili olmaz.
:::::::::::::
-Z-
2635- Zahirenin (iftinin) ambar sabann ucundadr.
yi sonu almak isteyen, iine drt elle sarlmaldr. Nitekim toprak, iyi srlrse bol
rn verir.
2636- Zahmetsiz rahmet olmaz.
Sknt ekilmeden, uralmadan, istenilen gzel sonu elde edilemez.
2637- Zaman sana uymazsa sen zamana uy.
Yaadn zamann koullar ve evrendekilerin gidii senin tutumuna uygun deilse,

sen onlara uymalsn. Kr. Vardn yer krse bir gzn kapa.
2638- Zararn neresinden dnlse kardr.
Srp giden zararl bir iten ne denli erken vazgeersek, daha sonra urayacamz
zarar o denli azaltm, sonu olarak o kadar kar etmi oluruz.
2639- Zayi olan koyunun kuyruu byk olur.
Bkz. Kaan balk byk olur.
2640- Zemheride kar (yamur) yamadan kan (zehir) yamas iyi.
Zemheride kar, yamur yaarsa iftilerin o mevsimdeki tarla ilerini yapmalarna,

tarlay srmelerine engel olur. Bu yzden o yl iyi rn alnamaz.
Kr. Zemheride sr de...
2641- Zemheride sr de al ile sr.
yi verim alabilmek iin tarlay zemheride her halde srmek gerekir. Derin, dikkatli
srlmese, yle bir yzeyden olsa bile. Kr. Zemheride kar yamadan...
2642- Zemheride yourt isteyen cebinde bir inek tar.
Gereklemesi g bir ey isteyen kimse, isteini gerekletirecek areyi bulmak

zorundadr. Kr. Can kaynak isteyen..., Kayma seven..., Aure yemeye giden..., Can
kaymak isteyen..., Pilav yiyen...
2643- Zengin arabasn dadan arr, zrt dz ovada yolunu arr.
Zengin, para gcyle en zor ileri baarr. Zrt, paraszlk yznden, en kolay ii
baaramaz.
2644- Zengin ate dkecek olsa fukara gtn saks eder.
1) Zengin bir i yapmaya kalksa, fakir o yorulmasn diye hemen o ii stlenip

yapar.
2) Zenginin istemeyip att eyi fakir mal bulmu marbi gibi kapar. Kr. Devenin ty
eee toy olur.
2645- Zengin giyerse salcakla, fakir giyerse nerden buldu ki derler.
Zenginin gsterili giysiler giymesi doal karlanr. Fakirin dzgnce giyinmesi

yadrganr, ok grlr.
2646- Zenginin azn, krk giyer yaz gn.
Para, kimi kiileri gsterie ve budalaca savurganla srkler.
2647- Zenginin basmas ipekli grnr.
Zengin ne giyse, ne yese, ne yapsa en pahalsn yelemi sanlr.
2648- Zenginin horozu bile yumurtlar.
Paral kii, ksr sanlan ilerden bile kar salama yolunu bulur.
2649- Zenginin iki dnyas da mamurdur.
Varlkl kii, bu dnyada gnlnce yaar. badet saylan, yoksullara, hayr ilerine
yardmlaryla da br dnya rahatn salar.
2650- Zenginin mal, zrdn enesini yorar.
Zrtler, zenginlerin mallar zerine konuur, dururlar. Bu konuma, onlarn enesini

yormaktan baka bir ie yaramaz.
2651- Zengin kesesini dver, zgrt dizini.
Bir ii yapmak gerektii zaman, zengin ite para diye kesesini dver. Zrt ise,
yapmak istedii ii paraszlk yznden yapamayaca iin dizini dver.
2652- Zenginin tavuu iki sarl yumurtlar.
Bkz. Zenginin horozu bile yumurtlar.
2653- Zengin silkinse fakir bay olur.
Zengin, kazancnn kk bir parasn verse fakir gnenir, zenginlemi gibi olur.
Kr. Devenin ty eee tay olur...
2654- Zerdaliden kaval olmaz, al zurnadan haberi.

Bir iin iyi yaplabilmesi, gereken koullarn gereklemesine baldr. e
yaramayan aralarla beenilecek bir sonu elde edilemez.
2655- Zeyrek ku iki ayandan tutulur.
Bkz. Ayyar tilki art ayandan tutulur.
2656- Zeytin dededen, incir babadan kalmal.
Kr. Ba babadan, zeytin dededen kalmal.
2657- Zrva tevil gtrmez.
Sama sz -ne denli akla yatacak bir anlamla yorumlanmak istenirse istensin-
niteliini deitirmez.
2658- Zora, beylerin borcu var(-dr). (Hrsza beyler de borlu).
Zor kullanan kiilerin istediini en gl kimseler bile verirler.
2659- Zora dalar dayanmaz.
Zor kullanan kiilere, ok gl sanlan kimseler bile boyun eer.
2660- Zor kapdan girerse, eriat bacadan kar.
Zorbaln hkm srd yerde din, yasa buyruklar yrmez.
2661- Zorla gzellik olmaz.
Kiiye, beenmedii ey zorla beendirilemez.
2662- Zor oyunu bozar.
Bir kii, kurala uygun olarak yrmekte olan ii, istedii yola evirmek iin zor
kullanrsa, artk kural sz konusu olamaz. Gl olan istediini yapar.
2663- Zurnada perev olmaz (ne karsa bahtna).
Rasgele yaplan plansz ite yntem, kural aranmaz. , kendi kendine nasl yrrse
yrr.
2664- Zrtleyen bezirgan, eski defterleri yoklar.
2665- Zrtlk, zadelii (soyluluk) bozar.
Soylu kimse zrtleyince, soyluluu unutulur.
2666- Zrt olup dnmektense, uyuz olup kanmak yedir.
Uyuz olup kanmak, insan ok rahatsz eder. Ama zrtlk dolaysyla ne

yapacam diye dnmek, daha ok rahatsz eder.
2667- Zrafann (kibarlar) dkn, beyaz giyer k gn.
Bkz. Ekyann dkn...
SON
:::::::::::::::::::

Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Atasözleri Ve Deyimler Sözlüğü

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MER ASIM AKSOY

ATASZLER VE DEYMLER SZL

ATA SZLER SZL

3- KALIPLAMI BAKA SZLER

Yeni basklarda yerel szlere de yer vermemizin nedeni, bunlarn -toplumsal

1993 mer Asm AKSOY

3- KALIPLAMI BAKA SZLER

Ataszlerinin ve deyimlerin ana niteliklerini izmek o kadar g bir ey deildir.

ncelememize balamadan nce iki sz eidinin adlar zerinde biraz duralm:

Divan Lugat-it Trk'te ataszleri, Arapa mesel, Trke sav szckleriyle

Divan edebiyatnda ve Osmanlcada bu kavram iin mesel de, darbmesel de geer.

Szde darblmesel iradna sz yok amma,

Sz odur aleme senden kala bir darbmesel.

Mesel'in oulu emsal, darbmesel'in oulu durub-i emsal'dir. Bu szler yerlerini

Otuz yl ncesine kadar deyime de, terime de tabir ve stlah deniliyordu.

Yeniler gibi eskiler de darbmesel, mehur sz, tabir, stlah szcklerinin

Derdini saklayan derman bulamaz.

szndeki derman yerine ila denilemez.

alma elin kapsn, alarlar kapn.

sz de, szcklerin sras deitirilerek:

Elin kapsn alma, kapn alarlar

2- Ataszleri ksa ve zldr. Az szckle ok ey anlatr:

Alet iler, el vnr

Tama su ile deirmen dnmez ... gibi.

3- Ataszlerinin ou bir, iki cmledir. Daha uzun olanlar azdr:

Balk batan kokar.

Yerin kula var.

Deveci ile konuan kapsn byk aar.

Grnen ky klavuz istemez.

Son pimanlk fayda etmez.

Zaman sana uymazsa sen zamana uy.

Yoldan kal, yoldatan kalma.

Dost ile ye i, alveri etme.

Ne yavuz ol asl, ne yava ol basl.

Anasna bak kzn al, kenarna bak bezini al ... gibi.

Bu rneklerde grld gibi, tmcelerde en ok geni zaman kipi, kimi vakit (t

Yalancnn evi yanm, kimse inanmam.

Ana kzna taht kurmu, baht kurmam.

Ne oldum dememeli, ne olacam demeli.

Bana dokunmayan ylan bin yaasn.

Anlayama sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az.

nsan sylee sylee, hayvan koklaa koklaa.

Deve bir akeye, deve bin akeye.

Evvel taam, sonra kelam ... gibi.

Komunun tavuu komuya kaz grnr.

Minareyi alan klfn hazrlar.

Araba krlnca yol gsteren ok olur.

Stten az yanan yourdu fleyerek ier... gibi.

Mart kapdan baktrr, kazma krek yaktrr.

Kork aprilin beinden, kz ayrr einden.

Zemheride kar yamadan kan yamas iyi.

3- Toplumsal olaylarn nasl olageldiklerini uzun bir gzlem ve deneme sonucu

Alamayan ocua meme vermezler.

fke ile kalkan ziyan ile oturur.

Mahkeme kadya mlk deil.

Sona kalan dona kalr. ... gibi.

Bu szlerin altnda istemelisin ki elde edesin, insan kendisini fkeye kaptrmamal...

4- Denemelere ya da manta dayanarak dorudan doruya ahlak dersi ve t veren

Ayam yorganna gre uzat.