18.03.

2013

T.C.
KOCAEL NVERSTES

MHENDSLK FAKLTES
MEKATRONK MHENDSL

1 Do. Dr. Serdar KK

ELEKTRONK DEVRELER

Kaynak

Electronic Devices And Circuit Theory,

Robert BOYLESTAD, Louis NASHELSKY

Electronic Devices And Circuits,

Jr. Theodore F. BOGART

https://www.dropbox.com/sh/sawi5yqb516pu57/MnvkGIkOFb?m
http://goo.gl/kWRdv
2

1
 18.03.2013

TRANSSTR

erik (1)

Zener Diyot

Kpr Tipi Tam Dalga Dorultucu

Orta Ulu Transformatr Kullanlarak

Gerekletirilen Tam Dalga Dorultucu

ZENER DYOT

Zener Diyot:
Zener diyotlar, ters krlma gerilimi blgesinde kullanlmak zere dizayn
edilip, belirli bir akm deerine kadar altrlabilecek ekilde retilirler.

Zener diyotlar, doru ynde kutuplandnda normal diyotlar gibi

alrlar. Doru ynl kutuplamada, hem normal hem de zener diyot
zerlerindeki gerilim 0.7Vu atnda iletime geerler ve ilerinden
akm akmasna izin verirler.

4 Giri

2
 18.03.2013

ZENER DYOT (DEVAM)

Zener Diyot:
Normal diyot ters kutuplandnda akm gemesine izin vermez ve
krlma gerilimi alrsa bozulur. Zener diyot ters kutuplandnda ise
krlma gerilimi geildiinde ierisinden akm gemesine izin verir. Yani
zener diyotlar, krlma blgesinde bozulmadan altrlmak zere imal
edilmilerdir.

5 Giri

ZENER DYOT (DEVAM)

Zener Diyot:
Krlma gerilimi (Vz), retim esnasnda yariletken maddelere katlan
katk maddelerinin seviyesi ile belirlenir. Zener diyotlar 1.8V-400V
arasndaki krlma gerilimlerinde altrlabilirler.

6 Giri

3
 18.03.2013

ZENER DYOT (DEVAM)

Normal diyot Zener diyot akm-gerilim karakteristikleri

ZENER DYOT (DEVAM)

Zener Diyot:
Zener diyot, dier elektronik elemanlar gibi ar s ile bozulur. Zener
diyotun almasn snrlayc en nemli faktr zenerde harcanan
gtr. Zenerde harcanan g miktar 1/4W ile 50W arasnda
deimektedir.
A K

Zener diyot sembol

8 Giri

4
 18.03.2013

ZENER DYOT (DEVAM)

rnek Soru:
12Vluk bir zener diyotta harcanabilecek maksimum g 6W
olduuna gre Zenerden ekilebilecek maksimum akm nedir?

9 Giri

ZENER DYOT (DEVAM)

zm:

Pz = IZM.Vz
6=IZM.12
IZM=0,5A

10 Giri

5
 18.03.2013

ZENER DYOT UYGULAMALARI

Zener Diyot Uygulamalar:

Zener diyotlar ounlukla, devrelere
referans gerilimi salamak amacyla +
kullanlr.
Eer zener diyot ekildeki gibi seri bir Rs

direnle birlikte gerilim kaynana Vin

balanrsa, zener zerindeki gerilim sabit
kalr. +

Zener diyotun iletime geebilmesi iin, Vo

devreye uygulanan giri gerilimi, zenerin - -
krlma geriliminden byk olmaldr.
Zener diyot ile referans
11
gerilimin elde edilmesi

ZENER DYOT (DEVAM)

rnek Soru:
+
ekildeki devrede aadaki giri
gerilimleri iin k gerilimini, Zener Rs 1K
diyotta ve Rs direncinde harcanan
gc, bulunuz. Vin

+
a) 3V, b) 12V
Vz 4.7V Vo

12 - -

6
 18.03.2013

ZENER DYOT (DEVAM)

zm:
a) 3V giri gerilimi iin zener diyot ak devredir Bu anda zener
diyottan ve devreden akm akmaz. Dolaysyla,
PR s 0 ve Pz 0 olur.

b) 12 V giri gerilimi iin;

VR s Vin Vz 1 2V 4,7V 7,3V
VRs 7 ,3V
I Rs 7 ,3mA
RS 1K
PRs VRs IRs 7,3V 7,3mA 5 3,2 9mW

PZ VZ I Z 4 ,7V 7 ,3mA 34 ,31mW Giri

GERLM REGLASYONU

Gerilim Reglatr:
Gerilim reglatrleri elektronik yklere sabit DC gerilim veren
devrelerdir. Yani gerilim reglatrnn amac, giriteki gerilim
deimelerinden veya ykten ekilen akm deerinden etkilenmeyip
yk zerindeki gerilim deerini ayn seviyede tutmaktr. Zener diyotlar
reglatr devrelerinde ok sk kullanlmaktadr.

14 Giri

7
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

Gerilim Reglatr:
Devrede Zener yke paralel ve ikisi birlikte Rs direncine seri olarak
balanmtr. Rsden geen akm ikiye blnerek bir ksm zener bir
ksm da yk zerinden akar. Eer yk direnci derse ykten geen
akm artar. Eer yk direnci artarsa ykten geen akm azalr ve
zenerden daha fazla akm akar. Yk ak devre olduunda veya
balanmadnda zenerden maksimum akm geer.
Rs

Zener diyotlu IL
Is
gerilim reglatr + +
Vin Iz Vz RL VL
- -
15

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

Gerilim Reglatr:
ekildeki gibi bir reglatr devresini tasarlayabilmek iin;
RL
Yk zerindeki gerilim; VL Vin
RL R s
Eer VL VZ ise zener diyot iletime geer ve zerinde daima
zener gerilimi bulunur. VL gerilimine zenerin tutma gerilimi denir
Seri direnten geen akm; IS IZ IL
V Vz
Ayn akm gerilim cinsinden Is in yardmyla bulunur
Rs
Zenerde harcanan g; Pz Vz Iz
Vin Vz
RS direnci; R s
Iz IL 16
Giri

8
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

rnek Soru:
Giri gerilimi 10V-15V arasnda deien ve 6V sabit k gerilimi
veren, ekildeki devrede;
Iz(min) ve Iz(max) 30
a)
b) Pz(min) ve Pz(max) ne olur?
+
Vin=10V-15V Vz=6V RL=330
-

17

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

zm:
Zener diyotun krlma blgesinde alt dnlrse Vz daima
6V olur. Dolaysyla yk akm sabittir.

a) IL
Vz 6V
1 8,1 8mA
RL 3 3 0
Vin=10V iken;
Vin(min) Vz 1 0 6
Is(min) 1 3 3,3 3mA
Rs 30
Iz(min) Is(min) IL 1 3 3,3 3 1 8,1 8 1 1 5,1 5mA
18 Giri

9
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

zm:

Vin=15V iken;
Vin(max) Vz 1 5 6
Is(max) 3 0 0mA
Rs 30
Iz(max) Is(max) IL 3 0 0 1 8,1 8 2 8 2,8 2mA

b) Pz(min) Vz Iz(min) 6V 1 1 5,1 5mA 6 9 0,9mW

Pz(max) Vz Iz(max) 6V 2 8 2,8 2mA 1,6 9 6W

19 Giri

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

rnek Soru:
ekildeki devrede zener diyotun iletimde kalabilmesi iin giri
gerilimi hangi deerler arasnda olmaldr?
Rs=100 Is IL

Iz

Vz=18V
Vin RL=1K
IZM=50mA

20

10
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

zm:
Vin(min)
Vz RL
R s RL
Vz (R s R L )
Vin(min)
RL
1 8V (1 0 0 1 0 0 0)
Vin(min) 1 9,8V
1000
21 Giri

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

zm:

IRS(max) Iz(max) IL
IRS(max) 5 0mA 1 8mA 6 8mA
Vin(max) IRS(max) R s Vz
Vin(max) 6 8mA 1 0 0 1 8 2 4,8V

22 Giri

11
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

rnek Soru:
ekildeki reglatr devresinde 6Vluk zenerden maksimum 0,5W
g ekilebilmektedir. Zenerden akacak minimum akm 5mAdir. Vin
giri gerilimi 8V-12V arasnda, RL yk direnci 500-1K arasnda
deitiine gre Rs direncinin mnimum ve maximum alaca
deerleri bulunuz.
Rs

+
Vin=8V-12V Vz=6V RL=500-1K
-

23

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

zm:

Vin VZ Vin VZ Vin(max) VZ

I RS I z I L I z IL RS RS(max)
RS I z IL I z(min) I L(min)

VZ 6V 12V 6V
I L(min) 6mA RS(max) 545
RL(max) 1K 5mA 6mA

Vin(min) VZ VZ 6V
RS(min) I L(max) 12 mA PZ(max) I Z(max)VZ
I z(max) I L(max) RL(min) 0.5K

8V 6V
0.5W I Z(max) 6V I Z(max) 83.3mA RS(min) 20
83.3mA 12 mA

12
 18.03.2013

DYOT ETLER

Tunel Diyot:
Tnel diyotlar ok yksek dzeyde katk maddesi eklenerek P ve N
materyallerinden yaplr. Tnel diyot normal bir diyottan neredeyse 100
kat daha fazla katk maddesi ierir. Bu yzden deplasyon blgesi ok
dardr. Bilindii gibi PN birleimli normal bir diyot belli bir bariyer
gerilimi geince iletime geer. Tunel diyot deplasyon blgesinin ok dar
olmasndan dolay hemen iletime geer.

Tunel diyot kk bir doru polarma gerilimi altnda zerinden byk

bir akm geiine izin verir ve bu anda ok kk bir diren gsterir.

25 Giri

DYOT ETLER
Tunel Diyot:
leri yn kutuplama gerilimi artrldnda tunel diyot Ip maksimun akm
geene (o andaki gerilim Vpdir) kadar ok kk diren zellii
gstermeye devam eder.
Vp geriliminden sonra, ileri polarma uygulamaya devam ettiinde tunel
diyot zerinden geen akm hzl bir
ekilde der.
leri ynde polarma gerilimi Vv
noktasndan sonrada devam
ettirilirse, diyot bundan
sonra norma diyot zellii gsterir.

26 Giri

13
 18.03.2013

DYOT ETLER (DEVAM)

Tunel diyotlar bu hzl

iletime geme
zelliklerinden dolay
yksek frekans ve hzl
anahtarlama
devrelerinde kullanlr.

Tnel diyot sembolleri

27 Giri

DYOT ETLER (DEVAM)

Varikap Diyot:
Varikap diyotlar deiken kondansatr gibi davranan elemanlardr.
ekilde ters polarize edilmi bir diyot grlmektedir. Ters polarize
edilmi varikap diyot kapasitr zellii gsterir. P ve N blgeleri iletken
plakalar, deplasyon blgesi ise dielektirik malzeme gibi davranr.

Ters polarize
edilmi bir diyot

28 Giri

14
 18.03.2013

DYOT ETLER (DEVAM)

Varikap Diyot:
Diyotun ters polarize gerilimi artrldnda deplasyon blgesi geniler.
PN diyot hala daha kapasitr gibi davranmakta fakat iletken blgeler
birbirinden uzaklatndan kondansatrn kapasitesi azalmtr.

Kapasitr zellii
gsteren PN birleimi

29 Giri

DYOT ETLER (DEVAM)

Varikap diyot:
Varikap diyot yksek birleim
kapasitesi olacak ekilde dizayn edilir.
Bu kapasitenin bykl uygulanan
ters gerilime baldr.
Ters polarize gerilimi artrldka
diyotun kapasitesi azalr.
Varikop diyotlar genellikle radyo ve
televizyonlarda kanal seici olarak
kullanlr.
Varikap diyotun sembol
30 Giri

15
 18.03.2013

DYOT ETLER (DEVAM)

LED diyot:
Ik yayan diyotlara LED diyot denir ve birok farkl byklk ve renkte
retilir. Doru polarmalandrldnda k yaymaya balarlar. LED
diyotlarn zerine den gerilim normal diyotlardan daha fazladr. Bu
gerilim 1,5V ile 3V arasnda deiir.
LED zerine den gerilim, diyotun byklne, rengine ve trne
gre deiir. LED diyotlarn zerinden geen akmsa 10 mA ile 50 mA
arasnda deiir.
LED diyotlarn boyutlar bydke ieriden geen akmda artar.
Ters polarma uygulandnda LED diyotlar normal diyotlar gibi yaltkan
olurlar.

31 Giri

DYOT ETLER (DEVAM)

LED diyot:
Genellikle LED diyotlara seri bir diren balanarak akm snrlama ilevi
gerekletirilir.
LED diyotlarn bir ucu byk dier ucu ise ksadr. Uzun u anot, ksa u
katot olarak belirtilmitir.

LED diyotun sembol Giri

16
 18.03.2013

GERLM REGLASYONU (DEVAM)

rnek Soru:
ekildeki devrede 15 voltluk gerilim kayna bir seri diren
vastasyla LED diyota balanmtr. Devreden 10 mA akm getiine
gre seri direncin deerini bulunuz?

zm:

VRS E VD
VRS 15 2V 13V
V 13V
R S RS 1,3K
I 10m A

33

DYOT ETLER (DEVAM)

Foto diyot:
Foto diyotlar ters polarma gerilimi altnda alan a duyarl
elemanlardr. Ik miktarnn artmasyla ters polarma direncin deeri
derek daha fazla akm geii olur. Ayrca foto diyotlar k deiimine
en hzl cevap veren foto elemanlardr.

Foto diyotun sembol Diyotun devrede kullanm

Giri

17
 18.03.2013

DYOT ETLER (DEVAM)

Optokuplr:
Bir LED ile bir foto diyotun bir paket ierisinde birletirilmesiyle elde
edilen elemana optokuplr denir. Optokuplrler, ikisi giri ikiside k
olmak zere drt ulu elemanlardr. Giri ksmnda bir LED diyot, k
ksmnda ise bir foto diyot bulunur. LED diyotla foto diyot elektriksel
olarak bir birinden izole edilmitir. Dolaysyla optokuplrler birbirinden
elektriksel olarak izole edilmek istenen devrelerde kullanlrlar.

Bir optokpler devresi

35 Giri

DYOT ETLER (DEVAM)

otki diyot:
otki diyotlar hzl anahtarlama ihtiyac duyulan devrelerde yksek
frekans altnda kullanlr. otki diyotlar, 10 nanosaniye gibi ksa bir
zaman diliminde on-off yapabilen elemanlardr ve ileri polarma
gerilimleri dktr. ekil 3.22de otki diyotun sembol grlmektedir.

otki diyotun sembol

36 Giri

18
 18.03.2013

TRANSSTRN ALIMA TEORS

Transistr:
Transistrler yapsna gre akm ya da gerilim kazanc salayan,
baka bir deile sinyal YKSELTME ii yapan bir devre elemandr.
Ykseltme ok kk akm ve gerilim girii iin yksek bir k elde
etmek olarak tanmlanabilir.
Transistrlerin dier nemli zellii de anahtarlama eleman olarak
kullanlmasdr.
Transistr bir grubun genel addr. Bu grup iinde bipolar junction
(BJT) ve alan etkili (field effect-FET, MOSFET) olmak zere nemli iki
transistr tipi vardr.

37 Giri

TRANSSTR KATALOG BLGLER

BC337 Transistr Katalou:

BC337 kk sinyal ykselteci ve anahtarlama eleman olarak
kullanlan bir transistordur.
TO-92 klf yapsna sahiptir. Bask devre izim programlarnda ihtiya
duyulan bilgidir.

38

19
 18.03.2013

TRANSSTR KATALOG BLGLER

BC337 Transistr Maksimum Deerleri:

VCES : Kollektr-Emiter saturasyon gerilimidir. Max VCC gerilimi denilebilir.
VCEO : Kollektr-Emiter aras ak devre iken tutabilecei gerilim deeridir.
VEBO : Beyz-Emiter arasnda bulunan diyot yapsna uygulanabilecek
maksimum gerilim deeridir.
IC : Kollektr akm deeridir.

39

TRANSSTR KATALOG BLGLER

BC337 Transistr Maksimum Deerleri:

PC : Teorik olarak transistr doyum annda Kollektr-Emiter aras gerilim
deeri VCES = 0V olarak alnr. Gerek uygulamalarda ise bu deer 1Vun
altnda bir deerdir. Bu transistrdeki kayp gce sebep olur.
PC = VCE . ICMAX
TJ : Birleim yzeyi scaklk deeri
TJ : Tutma scakl. Transistrn aktif alaca scaklk snrlardr.

40

20
 18.03.2013

TRANSSTR KATALOG BLGLER

BC337 Elektriksel karakteristikleri:

BVCEO : IC = 10mA, IB = 0 iken kollektr terminali ters kutupland zaman
kollektr-emiter krlma gerilimi
BVCES : IC = 0,1mA, VBE = 0 iken kollektr-emiter ters krlma gerilimi
BVEBO : Beyz-Emiter arasnda bulunan diyotun ters krlma gerilimi
ICES : Transistr kesimde iken VCE = 45V, IB = 0 iin kollektr akm deeridir. Teorik
olarak 0 kabul edilen bir deerdir.

41

TRANSSTR KATALOG BLGLER

BC337 Elektriksel karakteristikleri:

VCE(SAT) : IC = 500mA, IB = 50mA iken kollektr-emiter tutma gerilimidir. Teorik
olarak 0Vtur. Kayp gce sebep olan gerilim deeridir.
VBE(ON) : VCE = 1V, IC = 300mA transistr iletimde iken beyz-emiter aras iletim
gerilimidir.
fT : Akm kazanc frekans arpan
Cob : k kapasitif etkisi

42

21
 18.03.2013

TRANSSTR KATALOG BLGLER

TO92 Klf Yaps Fiziksel Boyutlar:

43

TRANSSTRN ALIMA TEORS (DEVAM)

Transistr:
terminali bulunan BJT iki adet PN bileiminden
olumaktadr. P ve N maddelerinin meydana getirdii NPN ve
PNP tipi iki transistr bulunmaktadr.
terminal: Emiter, base ve collector olarak isimlendirilir.

NPN PNP
44 Giri

22
 18.03.2013

TRANSSTRN ALIMA TEORS (DEVAM)

Transistr :
NPN transistrde elektronlardan oluan ounluk tayclar
baskn akmken, PNP transistrde ise baskn akm oyuklardr.
Bir transistrn alabilmesi iin emiter-base aras doru,
collector-base aras ters ynde kutuplanmaldr.

45 Giri

TRANSSTRN ALIMA TEORS (DEVAM)

Transistr :
ekil deki devrelere
Kirchhoffun akm
kural uygulanrsa en
genel akm denklemi
elde edilir.

I E I B IC
NPN transistrn kutuplama akmlar
Genellikle emiter akmnn
%1 i beyzden, %99 u
kollektrden akar.
Kollektr akm ile beyz
akm arasndaki orana
akm kazanc denir
IC

IB PNP transistrn
46 kutuplama akmlar Giri

23
 18.03.2013

TRANSSTRN GR IKI KARAKTERST (DEVAM)

Transistr:
Base, emiter ve collector ular ase yaplarak ortak base,
ortak emiter ve ortak collector dzenleim (konfigrasyon)
elde edilir.

Giri/k akm ve gerilimleri bu nokta (base, emiter ve

collector) referans alnarak hesaplanr.

47 Giri

TRANSSTRN KUTUPLANMASI

Ortak Base Dzenleim:

Ortak-base dzenleimde giri Base-Emiter (VBE) arasndan
uygulanrken k ise Collector-Base (VCB) arasndan alnr.

NPN PNP

NPN ve PNP transistrn

48
giri ve k gerilimleri

24
 18.03.2013

TRANSSTRN KUTUPLANMASI (DEVAM)

Ortak Emiter Dzenleim:

Ortak emiter dzenleimde emiter ucu ase edilir.
ekildeki devrede VCC gerilimi VBB geriliminden byk olmal
ki collector-base birleimi (VCB) ters kutuplu ekilde kalsn.

Ortak base dzenleimde olduu

gibi bu dzenleimde de base-
emiter doru, collector-base
aras ters kutuplanr.

49 Giri

TRANSSTRN KUTUPLANMASI (DEVAM)

Ortak Emiter Dzenleim :

Ortak-emiter devrede giri base-emiter
(VBE) arasndan uygulanrken k collector
emiter arasndan alnr;

Ortak-emiter devre iin giri akm ile k

akm arasnda nemli bir parametre
bulunmaktadr.
I C I B I CEO

Devrede dolaan ICEO ok kk bir akm

olduundan ihmal edilebilir. Bu durumda
akm kazanc aadaki gibi elde edilir.
IC
50
IB

25
 18.03.2013

TRANSSTRN KUTUPLANMASI (DEVAM)

Ortak-Kollector Dzenleim :
Kollectr ucunun ase yapld dzenleimdir.
Bu devrede giri collector-base (VCB) arasndan uygulanrken k
collector-emiter (VCE) arasndan alnr.

Tesekkr Ederim..
52

26