TEHNOLOGIJA UZGOJA

jednogodinjih sorti maline

- prirunik-

sjeverne visokobunaste borovnice

Kurtovi M., Malievi A.

TEHNOLOGIJA UZGOJA
JEDNOGODINJIH SORTI MALINE

-prirunik-

Autori:
Prof. dr Mirsad Kurtovi
Dipl. ing. Adnan Malievi
Poljoprivredno-prehrambeni fakultet Sarajevo

Izdava:
CARITAS Gorade

Tira:
200 primjeraka

Sarajevo, decembar 2008 godine

2
UVOD

Prema grai ploda maline i borovnice spadaju u skupinu jagodastog

voa, u koju se pored istih jo ubrajaju: jagode, kupine, ribizle,
brusnice, ogrozdi, te hibridi navedenih kultura. Pored ove, generalne,
postoji i detaljnija podjela, koja se definie u okviru svake podgrupe,
na razliite vrste, ili tipove unutar iste.
Tako se grupa jagoda dijeli na dvije podgrupe, i to: jednorodne i
vierodne, odnosno mjesearke. Dominatno u komercijalnoj
proizvodnji, kako za sezonsku , tako i za izvansezonsku produkciju,
susreu se jednorodne sorte jagode (Arosa, Maja, Miss, Clery i dr.),
mada posljednjih godina znaajno mjesto u okviru iste pripada i
kultivarima iz podgrupe mjesearki (Seas cape, Diamante, Evie i dr.).
Kupine se prema plodonoenju dijele na jednogodinje i dvogodinje.
Dvogodinje (Jumbo, Loch Ness, Navaho i dr.) su uglavnom
zastupljene u komercijalnoj proizvodnji, dok su jednogodinje (Prime
Jan i Prime Jim) nastale selekcijskim programima posljednjih godina,
i trenutno prolaze inicijalnu fazu uvoenja u masovniju proizvodnju.
Sorte dvogodinjeg tipa kupine tokom prve godine emituju
vegetativni rast, a naredne plodonose, dok jednogodinje odmah
tokom prve godine donose rod. Jednogodinje i dvogodinje kupine
se naravno razlikuju i po sistemu uzgoja.
Ribizle se u odnosu na boju ploda dijele na: crvene (Rovada, Rolan,
Detvan, Jonkeers Van Tets i dr.) crne (Ben Lemond, Ben Sarek,
Ometa i dr.) i bijele (Blanka, White Imperial i dr.); iako posljednjih
godina postoje i odreeni genotipovi koji imaju purpurno i pink
obojenu pokoicu ploda.

Slika 1. Plodovi: pink, bijele, crvene i

crne ribizle (s lijeva na desno)

3
Razliita je i namjena upotrebe njihovih plodova. Tako se crvene i
bijele ribizle dominantno uzgajaju za svjeu potronju, dok crne za
industriju, preteno kao bojadiser za razliite tipove preraevina.
Pored boje i namjene plodova, ribizle se jo razlikuju i po sistemu
uzgoja, te se crvena ribizla gaji u sistemu vitkog jedno, dvo i
troosovinskog vretena, a crna dominantno u grmovima.
Ogrozdi se prema porijeklu dijele na ameriki (Captivator, Pixwell i
dr.) i evropski (Hinomaki crveni i uti, Invicta i dr.) tip, izmeu kojih
postoje ogromne razlike. Po boji ploda isti se dijeli na plavi ili crveneii
bijeli ili zeleni.

Slika 2. Evropski (lijevo) i ameriki (desno) tip ogrozda

Brusnice se dijele na krupnoplodnu, sitnoplodnu i sjevernu planinsku
brusnicu. U komercijalnoj proizvodnji uglavnom se dominantno
susree krupnoplodna brusnica (Early black, Franklin, Searles i dr.),
dok se sjeverna planinska brusnica, poznata kao lingonberi (Ida,
Koralle, Red Pearl i dr.), uglavnom na tritu nalazi sakupljena iz
prirodnih populacija. Iste se pored veliine ploda razlikuju i po
zahtjevima spram uzgoja.

Slika 3. Sjeverna planinska (lijevo) i krupnoplodna (desno) brusnica 4

Od hibrida jagodastog voa
posebno se istiu oni izmeu
maline i kupine, i to: tajberi,
loganberi, bojsenberi, zatim oni
izmeu ribizli i ogrozda kakav je
josta.
Slika 4. Josta hibrid ribizle i
ogrozda
U odnosu na aspekt koji se
posmatra (trite, kultivacija,
morfologija, pogodnost za
odreena podruja uzgoja i dr.)
postoje razliite podjele meu
borovnicama. Jedna od najuobiajenijih u praksi jeste generalna, ona
prema kojoj se iste dijele na visoko i niskobunaste, unutar koje se
ubraja jo jedna, posljednjih godina selekcijom nastala, grupa
polubunastih hibrida (Bluetta, Northblue, Northland i dr.).
Visokobunaste borovnice su uglavnom komercijalno vrijedne vrste
za uzgoj, a iste se takoe
dijele na: sjevernu
(Bluecrop, Elliot, Patriot,
Reka, Nui i dr.) i junu
(Sharpblue, Ozarkblue, Misty
i dr.) visokobunastu, te
rabitej (Climax, Tifblue,
Brightwell i dr.) ili zeije oko
borovnicu.
Slika 5. Plodovi visokobunaste
borovnice
U okviru grupe malina susree se takoe , veoma sloena podjela, i
to na osnovu perioda plodonoenja i boje pl oda. U odnosu na period
plodonoenja i frekvenciju istog maline se dijele na dva osnovna
tipa. Prvi je ljetni tip, odnosno dvogodinje maline, koje plodonose
jednom tokom godine, uglavnom sredinom ljeta. Drugi tip, su
jesenje ili stalnoraajue maline, koje ostvaruju manji prinos u ljeto,
a vei u jesen. Prema boji ploda maline se dijele na: crvene, crne,
purpurne i ute. Sorte koje pripadaju ljetnom tipu maline
dominantno imaju crveno obojene plodove sa razliitim nijansama
(svijetlo do tamno crvena), ali istim pripadaju i crne i purpurne
5
maline. S druge strane, jesenje maline takoe, imaju dominantno
crveno obojene plodove preteno svjetlijih nijansi, ali obuhvataju i
one koje imaju uto obojene plodove.

Slika 6. Plodovi jednogodinje maline

Iz svega naprijed navedenog moe se zakljuiti da iz obimne gupe
jagodastog voa na teritoriji Bosne i Hercegovine uglavnom se
uzgaja samo mali broj vrsta, dok su ostale zastupljene u simbolinom
obimu, kao rezultat introdukcije istih od strane pojedinaca i
meunarodnih organizacija uglavnom posljednjih godina. Meutim,
dobar dio vrsta i tipova onih koje se dominantno uzgajaju u
razvijenijim zemljama, primjer maline, iz ove grupe je jo uvijek
apsolutna nepoznanica za bosanskohercegovake farmere. Iz tog
razloga ova publikacija ima za cilj upoznati sve zainteresovane sa
osnovnim principima tehnologije uzgoja dvorodnih, jednogodinjih ,
jesenjih, stalnoraajuih, sorti maline crvene i ute boje ploda.
Navedena kulture posljednjih godina se eksperimentalno uzgajala na
vie lokaliteta u BiH, te sada konano slijede napori ka omasovljenju
uzgoja iste i njenoj standardizaciji u proizvodnji jagodastog voa
nae zemlje.

6
 I dio
Jednogodi-
nja/dvorod-
na malina

OSNOVNI PRINCIPI UZGOJA

JEDNOGODINJE/DVORODNE MALINE

Biljke maline tipino imaju viegodinju bazu i korijen koji proizvode

dvogodinje priraste. Specifino, novi izdanci, nazvani
jednogodinji rastu vegetativno prve sezone rasta, prolaze kroz
fazu mirovanja tokom zime, i u proljee druge godine se nazivaju
dvogodinji. Ovi dvogodinji izdanci nose plodonosne mladare na
kojima se nalaze cvjetovi, a kasnije i plodovi, te odumiru u drugoj
sezoni rasta odmah nakon berbe. Izuzetak od ovog naina rasta je
jednogodinji tip maline, koji u proljee proizvodi jednogodinje
izdanke,dakle producirane iz zemlje, koji rastu, cvjetaju i plodonose
u istoj sezoni. Osnova ovih jednogodinjih izdanaka moe opstati i
plodonositi sljedee godine, dok vrni dio izdanka koji je proizvodio
plodove prethodne jeseni odumire.
Razliiti tipovi maline razlikuju se jedan od drugog ne samo po boji
ploda, ve takoe i nainu rasta (otuda i uzgojne prakse koritene za
svaki tip), problema sa tetoinama i drugim karakteristikama.

7
CRVENE MALINE

Maline crvene boje ploda mogu pripadati jednom il i drugom tipu.

Dvogodinje maline crvenog ploda plodonose tokom ljeta (u naim
klimatskim uslovima polovina juna do poetka au gusta).
Jednogodinji tip maline crvene boje ploda plodonosi u prvoj godini
od kraja jula do oktobra (ili sve do pojave jakih mraz eva), u
zavisnosti od mjesta i kultivara.
Dvogodinje maline crvenog ploda. Od svih malina najvie se
uzgajaju dvogodinje maline crvenog ploda (Willamette, Tulameen,
Meeker, Glen Ample i dr.). Danas postoje ogromne komercijalne
povrine pod istim u Velikoj Britaniji, Evropi, Kanad i, Sjedinjenim
Amerikim Dravama, ileu, Novom Zelandu, i Australiji. Takoe ,
evidentirano je i mnogo malih komercijalnih plantaa, te brojne hobi
plantae pod istim u
okviru okunica unutar
umjerene klimatske zone
koja se prua od vedske
i Finske na sjeveru, do
Italije i Kalifornije na
jugu.

Slika 7. Plodovi vilameta

dvogodinja sorta maline

Dvogodinje maline
crvenog ploda plodonose samo jednom na dvogodinjem izdanku, i
to u ljeto. One imaju tipini dvogodinji ciklus rasta izdanaka. U
proljee, one razvijaju nove priraste iz pupoljaka u bazi, osnovi
izdanaka, ili od pupoljaka na korijenu, iniciraju cvjetne pupoljke u
jesen, i proizvode plodove sljedeeg proljea. Nakon plodonoenja,
izdanci odumiru. Tokom prve sezone prirasti se nazivaju
jednogodinjim, vegetativnim izdancima na kojim se druge sezone
razvijaju novi, boni prirasti koji nose ime plodonosni mladari. Ove
maline imaju uspravan tip rasta, ali se ne mogu same odrati u
vertikalnom poloaju pod teinom roda, te zahtjevaju naslon.
Jednogodinje maline. Neke maline ne ekaju do sljedee, druge,
sezone za proizvodnju plodova (Polka, Polana, Autumn Bliss,
Heritage i dr.). One iniciraju cvjetne pupoljke na terminalnom 1/3 do
dijelu jednogodinjih prirasta poetkom ljeta, i plodonose u jesen .
Nii, donji, 1/3 do dio izdanaka prezimljava i proizvodi ljetni prinos 8
plodova sljedee godine. Kultivari sa ovakvim habitusom rasta se
nazivaju razliito, kao stalnoraajui, oni koji plodonose u jesen, ili
jednogodinji, i postali su sasvim popularni kako omoguavaju
produetak sezone prisustva svjeih plodova maline na tritu u
vrijeme deficita svjeeg voa sa visokim cijenama, period krajem
jeseni. One takoe, mogu biti uspjeno uzgajane u sjevernijim
regionima gdje izdanci dvogodinjeg tipa maline su esto jako
oteeni od strane niskih
zimskih temperatura.

Slika 8. Plodovi polke -

jednogodinja sorta maline

Zato to oba tipa crvene

maline proizvode nove
priraste iz korijenovog
sistema, one mogu biti
uzgajane u nekom od
palirskih sistema ili,
manje uobiajeno, u pojedinanim grmovima. Crvene maline su
najizdrljivije na zimu meu malinama.

ZLATNE ILI UTE MALINE

Zlatne ili ute maline su obino tipovi crvenih malina sa

nefunkcionalnim genom za pigment; meutim, one imaju iste
osnovne zahtjeve kao i maline crvene boje ploda. Izuzev po boji, ove
maline su sline po izgledu i okusu crvenim malinama.

Slika 9. Poranna Rosa, sorta maline ute boje p loda

Mada su neke ute maline veoma okusne, generalno, prihvaenost
od strane javnosti je niska, moda zbog lakoe uoavanja botritisa ili
9
drugih bolesti plodova na svijetlo obojenoj pozadini. Sve maline
utog ploda koje imaju prihvatljiv kvalitet, u komercijalnom smislu,
(Anne, Poranna Rosa, Fall Gold i dr.) danas, pripadaju
jednogodinjem tipu. Njihovi plodovi mogu imati najveu vrijednost
kada se u pakovanju pomijeaju sa crvenim malinama koje ine vei
dio zato to je kombinacija boja privlana za oko. Za specijalna
trita one se pakuju i same (Francuska).

CRNE MALINE

Crne maline (Jewel, Bristol, Mac Black i dr.) su domaini Sjeverne

Amerike. One nisu toliko otporne na zimu kao crvene maline, a
osjetljivije su i na bolesti (posebno antraknozu), te su i manje
produktivne. Njihovi plodovi su vri i imaju veoma prijatan,
karakteristian okus. Ove maline
obino ne proizvode izdanke iz
korijena i razmnoavaju se
pomou vrha ili jednostavnim
poloenicama. One iniciraju nove
priraste jedino iz baze biljke, te
se prema tome uzgajaju u
sistemu grmova, svaka biljka se
gaji nezavisno, tako da se
rezidba i ostali zahvati
odravanja provode na osnovu
svake biljke posebno.

Slika 10. Malina crne boje ploda

Sorte maline koje pripadaju ovoj

grupi dobro reaguju na zahvat pinciranja tokom ljeta obzirom da se
njihovi izdanci lako razgranjavaju, za razliku od crvenih malina.
Zahvat pinciranja podrazumjeva da se vrh izdanka desetak
centimetara otkine rukom, u cilju zaustavljanja rasta vrhom i
stimulisanja buenja bonih pupoljaka, najbolje tokom 3 -4 sedmice
za vrijeme sunog vremena. Ako se pinciranje ne izvri pojedinani
prirasti porastu do nekontrolisanih duina, te se povijaju i njihovi
vrhovi se ukorjenjuju gdje god oni dotaknu zemlju. Njihovi izdanci
nisu potpuno uspravni, te zahtjevaju naslon kao podrku za svoj
rast, a isti obino podrazumjeva jedan koi u sredini za koji se vee
odreeni broj biljaka. U centralnim i sjeveroistonim regionima
10
Sjedinjenih Drava, njihova proizvodnja je ograniena na relativno
male povrine, ali du obale Orgeona iste se uzgajaju na velikim
farmama, te mainski beru iskljuivo za preradu.

PURPURNE MALINE

Purpurne maline (Success, Brandywine, Royalty i dr.) su hibridi

nastali unakrsnim opraivanjem crvenih sa crnim malinama, a
sazrijevaju kasnije u ljeto nego crvene maline. Ove maline iniciraju
nove izdanke preteno iz baze, ali se oni mogu pojaviti isto tako
izmeu biljaka. One su srednje bujne u habitusu rasta spram crvenih
i crnih malina, i obino zahtjevaju naslon. Iste se razmnoavaju
vrhom ili poloenicama.

Slika 11. Purpurno obojeni plodovi

maline

One se esencijalno uzgajaju

kao crne maline i srednje su
izdrljive na hladnou. Biljke
mogu biti odravane slino kao
crvene maline ili pincirane, u
zavisnosti od kultivara, dakle
kao crne. Na primjer, izdanci
kultivara Royalty se ne
granaju, tako da oni ne trebaju
biti pincirani. Purpurne maline
imaju krupne plodove, koji su soniji i mnogo su produktivnije od
crnih malina. Njihova proizvodnja je skoro potpuno ograniena na
sjeveroistoni i centralni dio Sjedinjenih Drava. Meutim, iste mogu
biti visoko vrijedan specifini us ijev i ostalim podrujima.

HIBRIDI MALINE I KUPINE

Savren cvijet neke biljke sadri pran ike (muki dijelovi koji
proizvode polen) i tukove (enski dijelovi koji proizvode sjeme). Ako
se polen sa pranika jedne biljke prenese na tuak druge biljke on
nosi karakteristike mukog roditelja (genetski materijal) i sjedinjuje
ga sa genetskim materijalom u tuku druge biljke. Ova biljka onda
proizvodi sjeme koje sadri dvostruke karakteristike, dio koji dolazi
od mukog roditelja i dio od enskog roditelja. Biljke proizvedene iz
11
ovog sjemena se nazivaju hibridi i navedena metoda predstavlja
jedan od procesa pomou kojeg se razvijaju novi kultivari.
Hibrid kupine i maline dakle sadri mjeavinu osobina, karakteristika,
svakog od oba roditelja. Isti su obino po osobinama ploda sliiniji
malinama, a po habitusu kupinama.
Loganberi je prvi poznati primjer takvog hibrida. On je pronaen u
vrtu Judge Logan, amaterskog vrtlara koji je ivio u Kaliforniji. 1881
godine on je posadio sjeme ploda od Aughinbaugh genotipa kupine.
Poto je ova sorta imala samo enske (tuak) cvjetove, muki polen
je, pretpostavlja se, morao doi od cvjetova Red Antwerp, drugog
kultivara maline uzgajane u istom vrtu. Sljedea kontrolisana
ukrtanja koja su
obuhvatila kupine i
maline dala su vrstu
koja je imala slian
plod ranije dobivenom
hibridu.

Slika 12. Logaberi

Plod laganberija je
krupan, ima atraktivan,
privlaan konian oblik,
i crvenkasto crne je
boje. ak iako njegova boja i prilino meka tekstura istog ine
nepoeljnim za smrzavanje, on je ostvario neposredne uspjehe.
Dosta je slian kupini zbog ega se veoma esto svrs tava u sorte
kupine. Dosta se gaji u SAD i Francuskoj. Nadzemni sistem je manje
razvijen nego kod kupine, puzajueg rasta, obrastao bodljama i
veoma rodan. Plodovi kasno sazrijevaju. Otpornost prema
mrazevima je niska ukoliko biljka nije zatiena snjenim
pokrivaem.
Tajberi. Relativno noviji hibrid proizveden u Velikoj Britaniji,
odnosno kotskoj, u nauno istraivakom institutu za voe, 1979
godine, ukrtanjem maline sorte Molling Jul sa genotipom kupine
Aurora. Tajberi ima krupne, (do 5 cm dugake), c rvene, okusne
plodove koji rano sazrijevaju (obino juli mjesec u naim klimatima).
Tajberi ima veoma mekane plodove kada su potpuno zreli, to
umanjuje njegovu komercijalnu proizvodnju. Ostvaruje visoke
prinose, a plodovi se nalaze na kratkim plodonosnim mladarima. Isti
12
je jako popularan u Zapadnoj
Evropi i Sjevernoj Americi.
Nedostaci su mu niska
otpornost na mrazeve, te
izraena trnovitost izdanaka.

Slika 13. Tajberi

Bojsenberi je ameriki hibrid

izmeu maline i kupine
neizvjesnog porijekla. Ima
krupne plodove, purpurno
obojene, nakiselog okusa, a isti
su pogodni za zamrzavanje i
toplu preradu.

Glavna razlika izmeu maline i kupine je u nainu odvajanja ploda od

peteljke u vrijeme berbe. Kod maline se plod prilikom berbe odvaja
od sri, poznatoj kao plodite, istu ostavljajui na biljci kad se ubere.
Rezultat su plodovi maline slini naprstku, sa upljinom u centru.
Kupina, s druge strane, odvoji se u bazi plodita tako da ubrani
plodovi ukljuuju i sr kao svoj sastavni dio. Isti je sluaj i sa
navedenim hibridima maline i kupine.

Slika 14. Razlika izmeu ploda maline i kupine

13
PROIZVODNJA MALINE U SVIJETU

Prije same tehnologije uzgoja jednogodinje maline nalazi se saet

presjek stanja proizvodnje maline u svijetu i zemljama EU, (na
osnovu stvarnih podataka i injenica do 2006, obzirom da za 2007 i
2008 godinu jo nisu publikovani rezultati), koji e posluiti kao
dobra komparacija za nae trenutno stanje, kao i smjernica, put,
okvir za daljnji razvoj i napredovanje u ovoj oblasti proizvodnje vo a.
Prema dostupnim podacima svjetska proizvodnja maline u prosjeku
je iznosila 490.000 tona za period 2002-2004. Najvei proizvoa je
Rusija sa godinjom produkcijom od 162.000 tona u 2002 -2004.
Srbija dolazi na drugom mjestu sa 83.000 tona. USA, Poljsk a i ile
slijede sa produkcijom za svaku posebno 50.000, 48.000 i 43.000
tone. Sa 380.000 tona Evropa ini 77% od ukupne svjetske
proizvodnje maline.
Svjetska proizvodnja maline se poveala sa godinjim prosjekom od
4,1% u periodu 1992-2004, od 315.000 tona u 1992 do 510.000 u
2004 godini. Rast proizvodnje je bio ak vii od 1998, kreui se
4,5% u prosjeku tokom perioda 1998-2004. Meu glavnim
snabdjevaima smrznutih malina na internacionalnom tritu godinji
obim rasta posaenih podruja bio je najvei u ileu (9,9%, od
2.380 hektara u 1992 do 6.700 u 2003), slijedi Srbija (9.900 hektara
u 1992 i 15.400 u 2004), a zatim Poljska sa 2,8% (10.170 hektara u
1992 i 14.170 u 2004).

PROIZVODNJA MALINE U EU

U EU, proizvodnja maline je koncentrisana u Sjeverni m i Centralnim

evropskim dravama iako se produkcija voa u Junim dravama
(Italija, panija i Portugal) enormno poveala, uglavnom kao rezultat
unoenja raznolikosti proizvodnje u sektor jagode, koji cilja iskljuivo
na svjee trite.
Nivo proizvodnje maline u EU dostigao je skok 2004, od 28.000 tona
prosjeka u EU-15 preko 2002-2004 do 87.000 tona sa dva nova
proizvoaa: Poljska (sa 48.000 tona) i Maarska (sa 10.000 tona).
Osnovna destinacija preraivake industrije voa je upravo u dvije
nove drave lanice. Industrija igra ulogu takoe i u sektoru maline
Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva (kotska), mada najvei dio
proizvodnje iste u tim zemljama je direktno namijenjen za svjee
trite. U Francuskoj se procjenjuje da je samo oko 10% od ukupne
14
proizvodnje usmjereno ka preraivakoj industriji. Sektor u kotskoj
tei da bude specijaliziran za preraivako trite. Meutim, takva
uloga se smanjila u velikom stepenu zbog nedovoljno
nekonkurentskog i u dananje vrijeme ciljanog svjeeg trita. U
ostalim zemljama EU, samo male koliine maline se usmjeravaju za
preraivaku industriju.
Tipovi maline i uzgojne prakse u zemljama EU. Najvei broj plantaa
pod malinom u zemljama EU se eksploatie 7-8 godina, mada iste
stare 10 ili 15 godina nisu tako neuobiajene. Maline se uzgajaju na
lakim, dobro dreniranim i slabo kiselim zemljitima. Obzirom da biljke
maline zahtjevaju zalihe vode tokom vegetacionog perioda, postoji
razlog za navodnjavanje plantaa pod istom.
U zemljama EU uzgajaju se dva glavna tipa maline. Ljetni tip maline
ima dvogodinje izdanke koji rastu jednu godinu (vegetativni
izdanci), prezimljavaju i plodonose sljedee godine (plodonosni
mladari). Oni obino proizvode plodove u periodu od oko tri sedmice
u ljeto (otprilike sredina maja do sredina augusta u zavisnosti od
kultivara). Jesenji tip maline nosi plodove na vrnom dijelu
jednogodinjih prirasta, to jest u prvoj godini ciklusa. Ovi kultivari
plodonose tokom dueg perioda, obino od kraja ljeta do prvih
mrazeva (u EU to je obino kraj jula do kraja oktobra). Uzgoj
jesenjeg tipa maline pokazao se kao jednostavniji za EU proizvoae
poto se nakon plodonoenja svi izdanci uklone i unite. S druge
strane, kod ljetnog tipa maline, odumrli izdanci moraju biti uklonjeni
nakon plodonoenja i vegetativni izdanci koji e plodonositi sljedee
godine moraju biti pripremljeni da provedu zimu. Meutim, i pored
toga jedan tip maline ne iskljuuje drugi za uzgoj, te su zastupljena
oba u proizvodnji.
Proizvodnja maline unutar zatitnih struktura (visok i tuneli, plastini
pokrov iznad reda) postaje sve vie popularna kod uzgoja malina
namijenjenih svjeem tritu, i locirana je u glavnim proizvodnim
zemljama EU. Ovo omoguava produenje perioda plodonoenja i
vee prinose za ak 30-50%. Proizvoai maline u EU su sigurni da
ukoliko zatite svoje plodove od kie ili drugih vremenskih fenomena
dobit e konstantan kvalitet i sve ostale prednosti proizvodnje.
Takoe, oni su svjesni i veih ulaganja, gdje znaajan dio otpada i
na fertirigaciju (ubrenje sa navodnjavanjem), nain na koji je
ubrenje i jedino mogue u ovakvom nainu proizvodnje maline.

15
Generalno, uzgoj malina u EU namijenjenih za preradu organizuje se
na otvorenom polju, dakle bez zatitnih struktura. Nadzemni sistem
biljaka se podrava pomou sistema naslona u obliku stubova i ice,
a samo mali dio ovih plantaa se navodnjava (15-20% u Maarskoj).
S druge strane, najvei broj plantaa sa kojih se plodovi beru za
svjee trite je takoe na otvorenom, ali se posljednjih godina
enormno ire i povrine za uzgoj iste u zatvorenom prostoru.
Maline su osjetljive na veliki broj bolesti (gljivine, bakterijske i
virusne). Meu gljivinim bolestima, trule korijena (Phytophtora) i
siva plijesan (Botrytis cinerea) su daleko najozbiljnije u Evropi. Trule
korijena se smatra najdestruktivnijom boleu za maline. Ona se
takoe naziva bolest koju nosi zemljite, te su kontaminirana
zemljita krajnje teka za dezinfekciju. Borba protiv ove bolesti
maline u EU ukljuuje nabavku od bolesti osloboenog sadnog
materijala i sadnju na nezaraenom zemljitu. Plodovi maline su
takoe, veoma osjetljivi na sivu plijesan (Botrytis cinerea) koja
uzrokuje znaajne gubitke nakon berbe, ako kontrolne mjere nisu
adekvatne. Prevencija sadri u sebi odgovarajui tretman biljaka i
postupanje sa plodovima nakon berbe (posebno trenutno
pothlaivanje u opsegu od 2 -5oC).
Glavni kultivari maline i istraivaki rad u zemljama EU. Tabela 1 daje
osnovne crtice odlika glavnih kultivara maline uzgajanih u EU, ileu i
Srbiji. Najvei dio potreba preraivake industrije pokriven je od
strane ogranienog broja kultivara, od kojih Heritage, Meeker i
Willamette su najvaniji. U Poljskoj, novi kultivari, koji odgovaraju za
preradu i svjee trite, skoro su patentirani: Polana i Polka. Ovo su
jesenje sorte maline koje imaju prednost produene sezone berbe u
Poljskoj i minimiziranje cijene kotanja poljoprivredne proizvodnje
(ne trebaju naslon za grmove, manje tetoina i bolesti). U samo
nekoliko godina, ova dva kultivara su zauzela znaajan dio
proizvodnje maline u Poljskoj, naravno na raun kultivara
dvogodinjeg tipa maline.
Skoranja introdukcija kultivara maline u Poljskoj, koji su se relativno
brzo irili u sektoru pokazala je da istraivanje igra vanu ulogu u
cjelokupnoj konkurentnosti sektora. Danas glavni istraivaki centri
su u Poljskoj (sa istraivakom stanicom Brzezn, sa briding
programom koji je startao u 1979) i u Ujedinjenom Kraljevstvu (sa
East Malling istraivakim radom u Engleskoj, i kotskim
istraivakim institutom za voe u kotskoj).
16
Prinosi i trokovi proizvodnje maline u EU. U periodu 2002 -2004,
prinosi po hektaru su se razlikovali u EU izmeu 3,5 tona u Poljskoj i
8,5 tona u Maarskoj (samo komercijalna proizvodnja se rauna za
Maarsku). Francuska i Ujedinjeno Kraljevstvo, u prosjeku, stoje na
5,3 i 6,5 tona po haktaru za svaku posebno. Poreenja radi, u istom
periodu, prosjean prinos je bio 6,8 tona po hektaru u ileu i 5,5 u
Srbiji. Prinosi iznad prosjeka su prilino mali, niski, kako oni pokrivaju
sve proizvodne sisteme, ukljuujui nizak nivo inputa, posebno u
plantaama bez navodnjavaja (Poljska i Srbija). Sistem uzgoja pod
zatitnim strukturama, koji postaje sve vie i vie rasprostranjen za
svjee trite omoguava vee prinose (13 -15 tona po hektaru ili
vie, 30 tona po hektaru u sistemima bez zemljita).
Uzgoj maline je radno intenzivan. Fragilnost plodova i biljaka
ograniava mogunosti mainske berbe. Znaajni napori su bili
poduzeti u Ujedinjenom Kraljevstvu u 1990 -tim za razvoj mainske
berbe, posebno za proizvodnju pojedinano brzo smrznutih (IQF)
malina. Meutim, ovo iskustvo je pokazalo da nekoliko uslova treba
biti ispunjeno za postizanje adekvatnih rezultata: pogodni prirodni
uslovi (posebno sunija klima nego u kotskoj), pogodni kultivari (u
programu kultivara bili su koriteni Glen Prosen i Glen Moy) i
besprijekoran tehniki kapacitet farmera. Treba napomenuti da je u
kotskoj kultivar koji najvie obeava bio Glen Moy, meutim on je
bio veoma osjetljiv na trule korijena.
Ovo objanjava zato je mainska berba implementirana samo u
nekoliko zemalja, i uglavnom za proizvodnju koncentrata i pirea. U
svim veim, glavnim zemljama koje opskrbljuju trite EU smrznutim
malinama (ile, Maarska, Poljska i Srbija), berba se izvodi
uglavnom runo. Dotina, data vanost kotanja rada, proizvodnju
malina za preradu smanjila je znaajno u EU-15 u toku 1990-tih.
Standarda produktivnost berbe je oko etiri kilograma po satu.
Cijena rune berbe u EU stoga se kree od 0,3 -0,5 po kg u Poljskoj
i 2,5-3 po kg u Francuskoj. U Maarskoj, cijene berbe se
procjenjuju u opsegu od oko 0,5 po kg (HUF 120-130 po kg), oko
70% od cjelokupne cijene proizvodnje. U Poljskoj IERiGZ
izraunavaju cijene proizvodnje za prosjek porodine farme.
Kalkulacije pokazuju da cijene proiz vodnje stoje na PLN 1,7-1,8 po
kg (0,4 po kg). U 2004, niske cijene maline u inile su proizvodnju
generalno neprofitabilnom. Skoranje poveanje povrina pod
malinom u Poljskoj ticalo se djelimino kultivara Polana koji, kao
jednogodinji tip, dozvoljava niu cijenu proizvodnje.
17
U Poljskoj, novano-ogranieni farmeri esto gledaju tekoe da
nabave neophodne inpute za odravanje adekvatnog nivoa kvaliteta.
Ovo ogranienje je sve vie vano nakon niske cijene trine godine
(kao to je ona 2004).

Tabela 1. Vodei kultivari maline uzgajani u Evropi

Vodei kultivari
Zemlja Glavne odlike, karakteristike kultivara
(% proizvodnje)
EU ZEMLJE

Belgija Tulameen Vidjeti komentar za Ujedinjeno Kraljevstvo

Patentiran 1969 (USA). Jesenji tip maline (sredina

avgusta, kraj septembra), smatran kao standard za
Heritage jednogodinji tip maline. Kultivar pogodan za
smrzavanje i svjeu potronju. Omiljeni plodovi za
(80% zajedno preraivae koji preferiraju malu kalibrau. Dobra
sa Meekerom) otpornost na bolesti, ukljuujui neto i trule
korijena. Nije pogodan za mainsku berbu.
Sorta ljetnog tipa maline (sredina juna, kraj jula),
Meeker visokoprinosna. Spljoteno konian, srednje do
Francuska
krupan, srednje crvene boje, vrst i privlaan plod.
Visok sadraj eera. Veoma mnogostran,
prilagodljiv kultivar koji moe biti koriten za svjee
i preraivako trite. Odlino se ponaa kao IQF:
ne soi kada se odmrzava, stoga plodovi se
preferiraju za dekoraciju i kolae. Bolja rezistentnost
na trule korijena od Willamette. Pogodan za
mainsku berbu. Neotporan na zimu.
Ostali Autumn bliss, Glen Moy, Malling Promise

Njemaka Tulameen Vidjeti komentar za Ujedinjeno Kraljevstvo

Fertodi Zamatos Kultivar jesenjeg tipa maline (patentiran 1982,

(60-70%) Maarska, istraivaka stanica Fertod). Srednje
kasni kultivar, okrugao, srednje veliine plod.
Malling Exploit Kultivar dvogodinjeg tipa maline (patentiran 1949,
East Malling istraivaki centar, UK). Rani kultivar
Maarska (kraj juna kraj jula). Krupni plodovi koninog
oblika, veoma pogodan za preraivako trite.
Malling Exploit je dugo bio dominantan kultivar
(90%) u Maarskoj, ali se posljednjih godina
umnogome smanjuje.
Tulameen Vidjeti komentar za Ujedinjeno Kraljevstvo
Holandija Tulameen Vidjeti komentar za Ujedinjeno Kraljevstvo
Malling Seedling Kultivar dvogodinjeg tipa maline.
(procjena od 40% Najrasprostranjenije, najire, uzgajan u Poljskoj.
Poljska
smanjenja) Dobar kompromis izmeu rezistentnosti plodova i
kvaliteta. vrsti plodovi sa dobrom otpornou na
18
 transport. Plod je oblika iarice i krupniji od istog
kod Polane. Dobar za smrzavanje i dosta, sasvim,
prilino univerzalan, takoe pogodan za svjee
trite.
Drugi kultivar, Malling Promise, tei da bude prilino
vaan u Poljskoj, ali proizvoai odustaju od njega
kako je isti teak za uzgoj, a i plodovi nisu
zadovoljavajueg kvaliteta.
Polana Patentirana 1991 (Poljska). Kultivar jednogodinjeg
(skoro 30%) tipa maline (od sredine ili kraja avgusta do prvih
mrazeva). Laka za uzgoj, visoki prinosi, male
potrebe tretmana (iako je osjetljiva na trule
korijena i verticilijum uvenue). Koninog oblika
ploda srednje do velike krupnoe. Fragilan plod koji
nije otporan dobro na transport. Pogodan za IQF.
Smatra se boljom za IQF od ostalih jednogodinjih
malina koje se trenutno proizvode u Poljskoj.
Kultivacija Polane se poveala jako u posljednjih pet
godina. Sada su se podruja stabilizovala, pa ak i
smanjuju (u korist Polke).
Veten (10%, Kultivar dvogodinjeg tipa maline, patentiran 1961
smanjuje se) (Norveka), bio je vaan kultivar u Poljskoj prije 10 -
15 godina. Pogodan za preradu. Osjetljiv na
plijesan.
Polka (6%, Kultivar jednogodinjeg tipa maline. Koninog
poveava se) oblika, krupnih i vrstih plodova. Koristi se za svjeu
upotrebu i za preradu. Dobrog okusa i arome. Rana
sezona sazrijevanja (berba poinje krajem jula).
Dobro odrava kvalitet na trinim policama. Plodovi
se smatraju daleko boljeg kvaliteta od Polane.
Maling Promise Kultivar dvogodinjeg tipa maline (patentiran 1945,
(4%, smanjuje se) East Malling, UK). Krupni, konini plodovi. Dobar
okus i aroma, pogodna za preradu.
Ostale (10%) Canby, Willamette, Norna, Beskid, Laszka, Pokusa,
Poranna Rosa, Malling Jewel
Glen Lyon (80%) Rani kultivar koji dobro podnosi transport
panija
Tulameen (20%) Vidjeti komentar za Ujedinjeno Kraljevstvo
Tulameen Patentiran 1990 (Britanska Kolumbija, Kanada),
kultivar je dvogodinjeg tipa maline (kraj juna,
poetak avgusta). Jedan od standardnih kultivara za
svjee trite irom svijeta. Plodovi su krupni,
koninog oblika, sjajni i vrsti. Nije pogodan za IQF.
Ujedninjeno
Pogodan za proizvodnju u zatienim prostorima.
Kraljevstvo/
Osjetljiv na trule korijena.
Velika
Glen Ample Kultivar dvogodinjeg tipa maline (poetak jula do
Britanija
sredina avgusta), krupni plodovi, visoki prinosi.
iroko uzgajan u UK, zajedno sa Tulameen.
Inicijalno razvijen za mainsku berbu, ali je takoe
otkrivena njegova pogodnost za svjeu potronju,
odnosno za stono trite. Nije pogodan za IQF ( ima
19
 izraenu sklonost ka mrvljenju).
Glen Prosen, Dva kultivara koja su pogodna za mainsku berbu u
Glen Moy kotskoj, ali je njihov uzgoj zaustavljen, poto se
sektor maline preobratio uglavnom za stono trite.
Glen Moy (patentiran 1981) bio je pogodan za
mainsku berbu i postizao dobre prinose. Meutim,
on je bio veoma osjetljiv na trule korijena, i
plantae su bile unitene, razorene usljed bolesti.

Tabela 2. Vodei kultivari maline uzgajani u drugim zemljama,

koje snabdjevaju trite EU
Vodei kultivari
Zemlja Glavne odlike, karakteristike kultivara
(% proizvodnje)
DRUGE ZEMLJE

Vidjeti komentar za Francusku.

Heritage (80%)
Meeker (8%) Vidjeti komentar za Francusku.
Chilliwack i - vidjeti komentar o Tulameenu za Ujedinjeno
Tulameen (10%) Kraljevstvo
ile
- Chilliwack: krupni plodovi dobre boje, vrstoe,
kvaliteta, pogodni za preraivaku industriju i stono
trite. Prinosi slini onima kod Willamette, pogodan
za mainsku berbu, izraena otpornost na trule ploda
nakon berbe.
Kultivar dvogodinjeg tipa maline (kreiran u Oregonu
1940-tih), sredina juna do sredina jula. Plod je
srednje do krupan, koninog vie okruglog oblika,
vrst, tamno crvene boje, dobrog okusa, i lako se
Willamette
Srbija odvaja od peteljke. Kultivar vie pogodan za preradu
(90-95%)
nego za svjee trite. Niski prinosi. Nije pogodan za
hladne klimate, tolerantniji na toplotu i suu nego
drugi kultivari. Osjetljiv na trule korijena. Pogodan za
mainsku berbu.
Ostali kultivari:
Meeker, Promise i
Gradina

20
JEDNOGODINJE I DVOGODINJE MALINE

Obzirom na plodonosne karakteristike, poetnu rodnost, starost

prirasta koji plodonose, te uestalost plodonoenja, sve sorte maline
koje imaju crvenu boju ploda i izraen komercijalni znaaj, generalno
se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:
jednorodne, dvogodinje ili ljetne, i
dvorodne, jednogodinje ili jesenje sorte.
Dvogodinje sorte maline plodonose na prirastima starim dvije
godine, tokom etiri sedmice perioda sazrijevanja u terminu od juna
do avgusta u zavisnosti od sorte. Dakle, sorte maline iz ove grupe
stupaju na rod u drugoj vegetaciji, dok prethodne iste emituju samo
vegetativni rast. Dvogodinji izdanci koji su plodonosili nakon berbe
se sue i odumiru. Trenutno najzastupljenija sorta maline vi lamet
(Willamette) u BiH pripada ovoj grupi, kao i neto manje prisutan
genotip miker (Meeker), te su bosanskohercegovaki proizvoai u
velikoj mjeri upoznati sa sistemom i tehnologijom uzgoja istih.
S druge strane, jednogodinje sorte maline plodonose tokom prve
godine na drugoj-gornjoj polovini jednogodinjih izdanaka tokom
nekoliko sedmica u periodu od avgusta do oktobra, odnosno sve do
pojave prvih jesenjih mrazeva, naravno, u zavisnosti od sorte.
Takoe, kultivari maline iz ove grupe, na niem dijel u izdanka koji
nije plodonosio te jeseni (donja polovina), mogu donijeti rod sljedee
godine u periodu maj-juni, odnosno neto malo ranije u poreenju
sa standardnom sezonom plodonoenja koja karakterie dvogodinje
sorte.

Slika 15. Sezona proizvodnje maline (plava zvjezdica dvogodinje,

crvena jednogodinje sorte) 21
Dakle, sorte iz grupe jednogodinjih malina mogu plodonositi dva
puta na jednom izdanku u dvije razliite vegetacione sezone, u jesen
prve i ljeto druge godine. Ipak, zbog niza prednosti ove sorte u
intenzivnoj proizvodnji uzgajaju se samo za jednu, jesenju berbu,
dakle izdanci se ostavljaju da ive samo jednu godinu. Posljednjih
godina selekcijom su stvorene sorte jednogodinjeg tipa maline koje
imaju utu ili tkzv. zlatnu boju ploda, te navedeni ciklus rasta i
cjelokupna tehnologija uzgoja moe se primjeniti i kod istih.

Osnovne karakteristike dvogodinjih sorti maline

Kako bi se to jednostavnije shvatile osnovne morfoloke osobine,

ciklus rasta i razvoja, te sama tehnologija uzgoja kod jednogodinjih,
u ovom poglavlju su predstavljene najznaajnije crtice vezane za
dvogodinje kultivare maline.
Sorte maline iz grupe dvogodinjih plodonose na prirastima -
izbojcima, koji se razvijaju iz generativnih pupoljaka u pazuhu lista
na dvije godine starim izdancima, tokom etiri sedmice perioda
sazrijevanja u terminu juni-avgust, zbog ega se iste u literaturi
esto nazivaju ljetne sorte maline. Obzirom da iste na jednom
prirastu mogu plodonositi samo jednom tokom njegovog ivotnog
ciklusa adekvatan naziv koji se esto upotrebljava jeste i jednorodne
maline. Dakle, nadzemni sistem dvogodinjih sorti maline
maksimalno ivi dvije godine, s tim, da se svake godine iz
vegetativnih pupoljaka na korijenu razvijaju novi -mladi prirasti-
izdanci koji se prve godine razvijaju vegetativno i njeguju, a tek
naredne godine daju izbojke koji plodono se, odnosno nose rod.
Morfogeneza grma kod dvogodinjih sorata maline, kroz vegetacione
cikluse, odvija se na sljedei nain:
Prve godine poinje rast i razvoj prirasta iz vegetativnih
pupoljaka na korijenu (rast i razvie izdanaka). Poetak
diferencijacije pupoljaka na izdancima (svi pupoljci na
izdancima u pazuhu lista su generativni).
Druga godina rast i razvoj postranih prirasta sa rodnim
elementima (plodonosni mladari) iz generativnih (rodnih)
pupoljaka u pazuhu lista prologodinjih prirasta (izda naka).
Nakon plodonoenja i berbe prirasti sa rodnim elementima
odumiru, odnosno dvogodinji prirasti (izdanci) se prirodno
sue i time eliminiu. Istovremeno tokom ove godine emituje

22
 se snaan vegetativni rast novih izdanaka koji e tek
naredne godine plodonositi.

Slika 16. Ciklus razvoja dvogodinje maline tokom prve godine: tokom
vegetacije emituju se vegetativni prirasti iji je rast posebno intenzivan u
junu, a isti zavrava u oktobru. U tom periodu na istim dolazi do
diferencijacije generativnih pupoljaka, te e ovi prirasti tek narednu godinu
plodonositi. Nakon perioda vegetacije, u kasnu jesen, prirasti gube lie i
ulaze u fazu mirovanja (decembar).

Slika 17. Ciklus razvoja dvogodinjeg tipa maline tokom druge godine : u
proljee druge godine dolazi do buenja generativnih pupoljaka u pazuhu
listova i razvoja bonih prirasta -plodonosnih mladara, te u maju nastupa
cvjetanje. Istovremeno, pojavljuju se novi, mladi izdanci iz pupoljaka na
korijenu koji e ove godine samo vegetativno rasti. Tokom juna i jula dolazi
do sazrijevanja i berbe plodova sa dvogodinjih prirasta, dok jednogodinji i
dalje samo vegetativno rastu. Nakon berbe dolazi do prirodnog suenja
dvogodinjih prirasta-koji su donijeli rod, i to od vrha prema d nu, te se isti
23
 uklanjaju do osnove. S druge strane, jednogodinji izdanci sazrijevaju -
odrvene, gube list i ulaze u fazu mirovanja.

Dakle, u svakom momentu unutar zasada dvogodinjih sorti maline

koji je stariji od jedne godine mogu se nai dvije grupe prirasta:
jednogodinji koji samo
rastu i dvogodinji koji
nose rod.

Slika 18. Dva tipa prirasta

kod dvogodinjih sorti
maline, zeleni-jednogodinji,
smei-dvogodinji

Dvogodinje sorte maline

imaju priraste sklone
polijeganju ka zemlji
usljed vegetativne mase,
tako da je za njihovo odravanje u uspravnom poloaju neophodan
naslon. Kako bi se olakalo kultiviranje zemljita u zasadu, t okom
vegetacije jednogodinji prirasti se odravaju u uspravnom poloaju
postavljanjem page paralelno uz icu naslona du reda, te
provlaenje izdanaka izmeu njih. Ne preporuuje se jednogodinje
izdanke vezati svaki
pojedinano za icu,
obzirom da se isti tokom
zimskog mirovanja moraju
putati da slobodno padnu
prema zemlji.

Sl.19. Paralelno postavljena

paga uz icu olakava
zadravanje novoformiranih-
jednogodinjih izdanaka
uspravno

S druge strane, dvogodinje priraste, obzirom da nose rod, kako bi

se odrali u uspravnom poloaju pod teretom istog i na taj nain
pored efikasnog izvoenja agrotehnikih radnji omoguilo i
ravnomjerno sazrijevanje plodova, obavezno je vezati pojedinano,
svaki uz icu plastinim kopama ili drugim tipovima veziva.

24
 Slika 20. Vezanje
dvogodinjih izdanaka za
icu, pomou plastinih
kopi

Ovakve morfoloke i
bioloke karakteristike
dvogodinjih sorti maline
uslovile su i adekvatan
sistem uzgoja, koji
podrazumjeva betonske ili drvene stubove za koje se fiksira i du
reda postavlja ica. Ovakav sistem se naziva vertikalni palir i u
praksi je najzastupljeniji kod ovog, dvogodinjeg tipa maline. U
proizvodnoj praksi kod vertikalnog palira obino se postavljaju dva
reda ice, koja je pocinana i debljine 3 mm. esto u liter aturi
ovakav tip naslona i uzgojne forme maline nosi naziv I sistem palira.
Meutim, neke dvogodinje sorte maline, kao na primjer miker, zbog
izrazite bujnosti plodonosnih mladara kod naslona zahtjevaju
poprene letve na stubovima, uz dodatne redove ice pomou kojih
se pospjeuje odravanje istih u uspravnom poloaju, ime iste
zahtjevaju drugaiji tip naslona karakteristian za jednogodinje
genotipove maline.

Slika 21. Uzgoj dvogodinje sorte maline veilamet u sistemu

vertikalnog - I palira
Pored uzgojnog sistema, spomenute bioloke odlike zahtjevaju
sloenu rezidbu dvogodinjih sorti maline. Rezidba se sastoji od
prorjeivanja dvogodinjih izdanaka u proljee druge godine , tako da
se dobije adekvatan broj biljaka po jedinici duine reda (kod vilamet a
npr. 6-7 izdanaka na jedan duni metar reda, kod mikera npr .
manje), te prikraivanje istih nakon vezanja za icu na visinu
uzgojnog sistema (najee 2 m). Ova prva rezidba naziva se
25
proljetna rezidba maline. Druga rezidba maline podrazumjeva
uklanjanje svih prirasta koji su donijeli rod neposredno nakon berbe
plodova, to podrazumjeva ljetnu rezidbu maline. Sve ovo zahtjeva
veliki angaman radne snage i vremena.

Slika 22. Rezidba dvogodinjih sorti maline

Obzirom na dva tipa prirasta kod je dnogodinjih sorti maline

postavlja se pitanje do kojeg vremenskog perioda treba uklanjati
jednogodinje, kako bi isti za narednu godinu dostigli kvalitetan rast i
razvoj, te sljedee godine maksimalno plodonosili. Obino se taj
momenat odreuje za svako podruje pojedinano, i to na osnovu
intenziteta rasta mladih prirasta, tako da u momentu berbe
dvogodinjih izdanaka jednogodinji za malo preu visinu prve ice.

Slika 23. Za vrijeme berbe dvogodinjih izdanaka jednogodinji prirasti

adekvatni za narednu godinu trebali bi za malo prei visinu prve ice

Prirasti dvogodinjih sorti maline tokom zime su izrazito osjetljivi na

izmrzavanje, posebno ukoliko nisu adekvatno sazreli -odrvenili, to se
esto deava u sluajevima prekasnog ostavljanja isti h, kao i prilikom
prekomjernog ubrenja azotnim ubrivima pred kraj vegetacije. Iz
26
tog razloga, u proizvodnoj praksi jednogodinji izdanci dvogodinjih
sorti maline se obavezno pred zimu putaju da slobodno padnu po
zemlji kako bi ih snijeg, kao idealan iz olator prekrio, i na taj nain isti
bili zatieni od potencijalne mogunosti izmrzavanja.

Slika 24. Putanje jednogodinjih izdanaka jednorodnih sorti maline tokom

zime u cilju spreavanja izmrzavanja istih

Osim toga, toplo vrijeme tokom jese ni nakon koga uslijedi nagli pad
temperature moe izazvati izmrzavanje izdanaka zbog toga to isti
nisu dovoljno zreli i aklimatizovani na tako ekstremne izmjene.
Simptomi estokih ozlijeda izazvanih
izmrzavanjem oituju se sporadinim
oteenjem generativnih pupoljaka na
izdancima, koje se primjeti u proljee
druge godine kod dvogodinjih sorti
maline. Ta oteenja izazvana
izmrzavanjem manifestovat e se kao
sporadiao buenje generativnih
pupoljaka, uz isprekidane fleke
izumrlog tkiva u obliku taki na
izdanku.

Slika 25. Simptomi izmrzavanja kod ljetnih

sorti maline

Proizvodnja sadnog materijala kod

dvogodinjih sorti maline uglavnom se
obavlja putem razmnoavanja izdancima, gdje sadni materijal
predstavljaju zreli izdanci golih ila izvaeni u jesen. S tandardna
sadnica maline mora biti duga najmanje 50 cm, srednje debljine 8 -
12 mm, i sa korijenovim sistemom od najmanje 8-10 glavnih ila,
duine 12-20 cm, i debljine 2 mm, koji je dobro obrastao postranim
27
ilicama i korijenovim dlaicama. Svaka sadnica, ili pak bunt (obino
50 komada sadnica) mora
posjedovati markicu na kojoj
pie: vrsta, sorta, tip
sadnice, deklaracija, ime
proizvoaa i adresu, te za
koju godinu sadnje vai.

Slika 26. Osnovni tip sadnog

materijala jednogodinjih sorti
maline

Vilamet, kao predstavnik

dvogodinjih sorti maline izuzetno je osjetljiv na prisustvo suvinih
koliina vlage u zemljitu, te je podloan djelovanju fitoftore i drugih
bolesti koje se javljaju usljed ovakve pojave. Takoe, i genotip miker
je podloan ovoj bolesti, ali za razliku od vilameta u daleko manjem
intenzitetu. To ukazuje na intenzivnuju upotrebu zatitnih sredstava,
kao i posebnu panju prilikom izbora mjesta za podizanje zasada
maline pod ovom sortom. Meutim, prilikom introdukcije novih sorti
iz grupe dvogodinje maline treba voditi rauna o ovim pojavama.
Takoe, masovnijoj pojavi bolesti i tetoina kod dvogodinjih sorti
maline doprinosi i to to jednogodinji izdanci prezimljavaju, i time
omoguavaju veini bolesti i tetoina da u potpunosti razviju svoj
bioloki ciklus, pa prema tome i inficiraju iste.
Obzirom da se formiranje plodova kod dvogodinjih sorti maline
odvija u vremenskom periodu koji obiluje padavinama, samo u
izuzetnim sluajevima iste zahtjevaju sistem za navodnjavanje, koji
je obino tipa kap po kap.
U svijetu veoma rijetko dvogodinje sorte maline se uzgajaju u
zatienom prostoru, prije svega zbog svojih biolokih osobina.

Aktuelni sortiment jednorodnog/dvogodinjeg tipa

maline u BiH

Vilamet predstavlja najzastupljeniju sortu mali ne na podruju BiH.

Njegovi plodovi sazrijevaju srednje rano polovina juna u veini
dijelova nae zemlje, neto ranije u junim, i kasnije u planinskim
predjelima. Period sazrijevanja plodova traje dosta dugo, prosjeno
oko 30 dana, a u sunim ljetima i due, tako da se berba protee do
kraja jula, a u planinskim krajevima i do sredine avgusta.
28
Plodovi vilameta su srednje krupni, prosjene mase oko 4 g,
zaobljeno kupasti, tamno crvene boje, slatko nakiseli, aromatini i
okusni. Pojedinane kotunice u plodu jednovremeno sazrijevaju.
Prezreli plodovi dobijaju tamno crvenu boju, gub e na vrijednosti ako
se zamrzavaju, ali su zato
pogodni za proizvodnju
soka. Plodovi optimalne
zrelosti su pogodni za
zamrzavanje i druge vidove
prerade, i obino se beru
svaki drugi dan.

Slika 27. Vilamet

Nadzemni sistem ini vei

broj uspravnih zdanaka, koji
su u fazi zrelosti crvenkasti sa trnovima iste boje. Snaga rasta je
veoma izraena, pa jednogodinji izdanci mogu biti dugi i preko 3 m.
Plodonosni mladari su srednje dugi, savitljivi i ne lome se pod
teretom roda, a isti su rasporeeni itavom duinom izdanka.
Samooplodna je i jednorodno sorta. U sunim godinama ponekad se
deava dvorodnost (remontantnost), odnosno plodonoenje na
jednogodinjim izdancima (plodovi sazrijev aju u oktobru i
novembru). Ova pojava doprinosi iscrpljivanju izdanaka i poveanoj
osjetljivosti na niske temperature tokom zime.
Tolerantna je prema ekonomski najtetnijim virusima, ali je osjetljiva
na suenje izdanaka, trule korijena i uvenue izdanaka . Relativno
dobro podnosi suu.
Izuzetno je rodna sorta. U povoljnim agroekolokim uslovima, uz
intenzivnu njegu, daje prinos i preko 20 t/ha.

Perspektivni sortiment jednorodnog/dvogodinjeg

tipa maline

Na tritu se neprekidno pojavljuju nove sorte m aline, i velika veina

istih ne uspije zauzeti mjesto meu vodeim iz mnogo razloga, gdje
se posebno istie: slaba prilagodljivost za razliita podruja uzgoja,
nepredviena osjetljivost na bolesti i insekte, te pojedine osobine
plodova koje nisu prihvatljive za potroae.
Nijedna sorta ne moe da uspjeva na svim lokalitetima, na svim
tipovima zemljita, pod razliitim sistemima uzgoja, ali mnoge od njih
29
su se pokazale uspjenim u razliitim uslovima proizvodnje. Uzgojem
veeg broja sorti mogue je obezbjed iti rod od ranog ljeta pa sve do
poetka zimskih mrazeva. Iako je dosta teko izdvojiti prespektivne
kultivare jednorodnog tipa maline, prvenstveno zbog namjene za
koju se uzgajaju, samo nekoliko istih zadovoljava veinu traenih
zahtjeva, te su iste u narednom tekstu i pobrojane.

Miker je amerika sorta nastala

ukrtanjem Vilameta i Katberta.
Znaajno je zastupljena u
proizvodnim zasadima SAD,
Kanade, ilea, a ubrzano se iri
i u zemljama Zapadne Evrope.
Zbog izuzetno kvalitetnog ploda
raste potranja za plodovima
ove sorte na svjetskom tritu.
Prednosti Mikera u odnosu na
Slika 28. Miker Vilamet su: krupniji i vri
plodovi (oko 4,55 g u prosjeku), vea rodnost, bolja aroma, ljepi
oblik, manja osjetljivost na didimelu, antraknozu, hru i trule
korijena (fotoftoru). Na svjetskom tritu plod mikera ima veu
cijenu u odnosu na Vilamet.
Nedostaci u odnosu na Vilamet su: vea osjetljivost na viruse, ima
dui zimski odmor zbog ega kasnije polazi s proljea u vegetaciju, a
takoe kasnije zavrava, te je osjetljiv i na jake zimske mrazeve, ima
duge rodne granice zbog ega su potrebni dodatni nasloni, zahtjeva
vie vode i manje je otporan na suu.

Slika 29. Miker zbog bujnosti plodonosnih mladara zahtjeva popren e

letve na stubovima i dodatne redove ice
30
Samooplodna je i veoma rodna sorta. Izdanci su vrlo bujni i dugi, ali
ih formira manje u odnosu na Vilamet. Isti se u toku vegetacije
prorjeuju 1-2 puta. Ne lome se pod teretom roda. Po jednom
dunom metru ostavlja se samo 4-5 izdanaka, i orezuju se na neto
veoj visini.
Plodovi sazrijevaju srednje kasno poetkom tree dekade juna, u
prosjeku osam dana poslije Vilameta. P lod je srednje krupan, svijetlo
crvene boje, vrst, aromatian, slatko do nakiselog okusa. Dobro
podnosi transport, pogodan je za za mrzavanje, druge vidove prerade
i potronju u svjeem stanju. Prilikom odmrzavanja veoma se malo
mijenja.

Tulameen/Tjulamin - Stvoren je 1980. godine u Vankuveru i

predstavlja noviju kanadsku sortu . Srednje je rana sorta maline i ima
dug period sazrijevanja . Plodovi su izuzetno krupni (za oko 2 g tei u
odnosu na Vilamet), izdueno-konusnog oblika, svijetlo crvene boje,
te veoma privlanih organoletikih svojstava (aromatini i slatko
nakiselog okusa). Plodovi su veoma pristupani-izraeni na biljci, to
olakava berbu. Dobro se uvaju i ostaju svjei nekoliko dana poslije
berbe. Plodovi ove sorte pokazuju odlinu otpornost na oteenja
prilikom transporta, te su prvenstveno nemijenjeni za potronju u
svjeem stanju, ali i za razliite
vidove prerade. Kada je u pitanju
zamrzavanje (IQF) ista se ba i nije
dobro pokazala.

Slika 30. Tjulamin

Ima izrazito bujne izdanke, zelene

boje, sa nepravilno rasporeenim
purpurnim pjegama u baznom dijelu
istih. Na poetku ne obrazuje puno
izdanaka, ali kako se razvija njihov
broj postaje sve vei. Dvogodinji
izdanci su jaki, prilino uspravni, sivo
uti, sa uzdunim pucanjem kore u
baznom dijelu. Trnovi su takoe skoncentrisani u prizemnom dijelu.
Plodonosni mladari su relativno dugi, i uspravniji u odnosu na Miker,
te lagano pucaju pod teretom roda. Plodovi su na istim dobro
rasporeeni i imaju relativno du gu peteljku.

31
Relativno je osetljivija na niske zimske temperature, sivu plijesan
(zbog dueg perioda cvjetanja i sazrijevanja plodova) i trule
korijena. U razvijenim zemljama EU i SAD-a najvie se gaji u
zatvorenom prostoru, gdje se tehnologija upotpunos ti razlikuje od
one na otvorenom.

Reveille je rana sorta

maline. Visoko prinosan je
genotip, popularan ve
skoro 30 godina. Ova
sorta odlikuje se krupnim
plodovima svijetlo crvene
boje sa dobrim okusom.
Izrazito je bujnog rasta,
uspravnih izdanaka sa
dobrim razvojem korijena. Otporna je na zimu -izmrzavanje.

Killarney je takoe, rana sorta

maline, visokog kvaliteta, svijetlo
crvene boje plodova, bujnih
izdanaka, te izraene otpornosti na
zimu.

Latham (Lejtam) je srednje rana

sorta maline. Odlikuje se velikom
produkcijom bujnih izdanaka.
Plodovi ove sorte su srednje veliine i svijetlo crvene boje. Izvrsne je
otpornosti na nepovoljne uslove sredine, te je iroko
rasprostranjena.

Encore je kasna sorta, krupnog ploda, sa vrlo koherentnim

bobicama, dobrog okusa i jakih bujnih izdanaka. Nedavno je nastali
kultivar maline.

K81-6 predstavlja selekciju maline porijeklom iz Nove Skotie,

Kanada. Kasna je sorta. Plodovi su joj izrazito krupni, umjereno
crvene boje, prijatnog, slatkonakiselog okusa i neto slabije
konzistencije. Ima visok sadraj rastvorljivih suhih materija, te jake i
veoma bujne izdanke tolerantne na zimske uslove.
32
OSNOVNE KARAKTERISTIKE JEDNOGODINJIH
SORTI MALINE

Jednogodinje maline, esto u literaturi pominjane kao jesenje

maline, maline koje plodonose u jesen, zatim stalnoraajue maline,
dvorodne maline koje plodonose dva puta na jednom izdanku, za
sada su potpuna nepoznanica na podruju BiH. Meutim, u voarski
razvijenijim zemljama struktura proizvodnje maline predstavljena je
tako da iste zauzimaju vie od polovine ukupne produkcije. Primjera
radi, u Poljskoj koja ima vlastite sorte jednogodinje maline , gdje
posebno mjesto zauzimaju Polka i Polana, uzgoj ove vrste voa toliko
je uznapredovao da se ova zemlja po proizvodnji maline danas nalazi
meu vodeim, kako u EU, tako i u svijetu. Takoe, na primjer, u
Australiji koja veinu svoje proizvodnje maline plasira na trite za
svjeu potronju (ak i preko 60%), upravo zahvaljujui uzgoju
jednogodinjih sorti, proizvodnja ove vrste voaka i prisustvo svjeih
plodova iste na tritu mogui su tokom cijele godine, mada je
glavna sezona skoncentrisana u ljeto i jesen.

Slika 31. Iako se mogu upotrebljavati kombinovano, plodovi jednogodinj ih

sorti maline veinom su namijenjeni za potronju u svjeem stanju, obzirom
da sazrijevaju u periodu kada je trite slabo snabdjeveno svjeim voem

Podsjeanja radi, u Francuskoj struktura sortimenta maline izgleda

ovako: Meeker, Heritage, Tulameen, Glen Lyon , i ostale gdje spada i
Vilamet. Dakle, glavni predstavnici su sorte dvogodinje (Miker) i
jednogodinje (Heritid) maline. Treba znati, da sve one zemlje, koje
u svojoj proizvodnji imaju samo dvogodinje kultivare maline , gdje
spada i BiH, suoene su sa jako kratkom sezonom berbe i znaajno
smanjenom produkcijom, u odnosu na one koje uzgajaju oba tipa
iste. Kako bi se osavremenila proizvodnja maline u BiH, posljednjih
godina, izvreni su ogromni napori na uvoenju jednogodinjih sorti
33
ove vrste, te prema dosadanjim istraivanjima kultivari Polka,
Polana, Heritid i Autumn Blis pokazali su se kao veoma dobro
adaptirani na agro-klimatske uslove nae zemlje.
Nadzemni sistem jednogodinjih sorti maline, iako bioloki ivi dvije
godine, u proizvodnoj praksi, uglavnom iz vie razloga, isti se
ostavlja da plodonosi samo jednu godinu. Ove maline plodonose
tokom prve godine na drugoj polovini jednogodinjih izdanaka (zona
plodonoenja je obino iznad 70 cm), tokom nekoliko mjeseci u
periodu od avgusta do oktobra, neke ak sve do jakih mrazeva,
naravno, u zavisnosti od sorte. Tako na primjer, kultivari Polana,
Polka, Autumn blis (Autumn Bliss) i Redvajn (Redwing) spadaju u
ranije, obzirom da plodonose tokom avgusta, a sorta Heritid
(Heritage) kasnije, jer njeni plodovi za berbu pristiu krajem
septembra i poetkom oktobra. Takoe, kultiva ri maline iz ove
grupe, naredne, odnosno druge godine, plodonose i na preostalom
dijelu izdanka (bazni dio koji nije plodonosio prve godine) iz
prethodne vegetacije, a isti je sada starosti dvije godine (zona
plodonoenja u baznih 70 cm). Dakle, sorte iz grupe jednogodinjih
malina prve godine plodonose u vrnoj zoni izdanka, a naredne
godine na zemlji blie poloenom dijelu istog. Upravo ovakvo
bioloko ponaanje jednogodinjih genotipova maline iniciralo je
atribut dvorodnih, obzirom da na razliitim dijelovima istog izdanka
plodonose dva puta za vrijeme njegovog ivotnog ciklusa, ili
stalnoraajuih, obzirom da ukoliko se prirasti zadravaju dvije
godine isti se tokom cijelog perioda vegetacije mogu nalaziti u rodu.
Meutim, obzirom da su prinosi koje ove sorte maline postiu na
jednogodinjim izdancima u jesenjoj berbi daleko vei, te postiu
bolju cijenu, jer su na tritu prisutni u izvansezonskom periodu,
kada nema dvogodinjih sorti maline, kao i
uzimajui u obzir da ljetna berba umnogome
smanjuje istu u jesen, kultivari iz grupe
jednogodinjih malina uglavnom se uzgajaju za
jesenji rod, a nosioci istog su jednogodinji
izdanci, te odatle proizilazi atribut
jednogodinje.

Slika 32. Intenzitet rodnosti po zonama ras ta

izdanka kod jednogodinjeg tipa maline

Naravno, odgovarajui atributi su i jesenje

maline, obzirom da je glavna berba kraj ljeta
34
odnosno poetak jeseni. Prema tome, u biolokom smislu, ivotni
vijek jednogodinjih sorti maline jeste dvije godine, ali z bog
ekonominosti, kako u pogledu odravanja zasada , tako i obzirom na
cijenu plodova, iste se uzgajaju samo jednu godinu.
Takoe, treba znati da plodovi jednogodinjih sorti maline imaju
prvenstveno namjenu za svjeu potronju, mada se mogu koristiti i
kombinovano (kao svjei i za zamrzavanje), obzirom da poslije
prerade (zamrzavanja) zadravaju prirodni okus i vrstou mesa
ploda, ak vie nego neke sorte dvogodinje maline koje se
dominantno uzgajaju za industriju.

svjei zamrznuti

Slika 33. Plodovi jednogodinje maline sorte Heritid

Pogodnost neke sorte za zamrzavanje posebno se ogleda u injenici

da se njeni plodovi tokom i nakon zamrzavanja ne rasipaju, odnosno
ne odvajaju pojedinane kotunice.

Slika 34. Zamrznuti plodovi maline: cijeli (lijevo), izmrvljeni (desno)

Izdanci jednogodinjih sorti maline imaju s naan vegetativni rast,

tako da isti veoma brzo odrvene, te u zavisnosti od genotipa imaju
mogunosti da se samostalno odravaju u uspravom poloaju. Tako
35
na primjer, sorte Heritid, Polka i Polana imaju toliko snane izdanke
koji samostalno ostaju u uspravnom poloaju ak i pod teinom roda,
dok genotipovi Autumn Blis i Redvajn zahtjevaju potporu-naslon,
kako bi postigli zadovoljavajue rezultate. Meutim, u intenzivnoj
proizvodnji potrebno je obezbijediti adekvatan naslon samo u smislu
podre za izdanke optereene rodom, a ne klasini, kao onaj
karakteristian za dvogodinje genotipove.

Slika 35. Zasad jednogodinjeg tipa maline sorte Polana (lijevo) i

Polka (desno)

Ovakva osobina ukazuje na to da izdanke jednogodinje maline za

vrijeme perioda plodonoenja, generalno, nije potrebno vezati za
icu pojedinano, svaki ponaosob, ve se istim ica postavlja samo
kao oslonac, odnosno potpora sa vanjskih strana reda, dakle
lateralno. Prema tome i sistem uzgoja u paliru istih znaajno se
razlikuje od uzgoja dvogodinjih sorti maline. Za razliku od
dvogodinjih sorti maline koje su uzgajaju u sistemu vertikalnog
palira, jednogodinja malina se uzgaja u palirskom sistemu
slobodnih grmova, tako da nije jasno definisan broj izdanaka po
jedinici duine reda, ve se isti putaju da slobodno rastu i
ispupunjavaju cjelokupni prostor u razmjerama postavljenog
naslona.

Slika 36. Sistem

uzgoja dvorodnih
(lijevo) i jednorodnih
(desno) sorti maline

36
Jo jedna bitna karakteristika izdanaka jednogodinjih sorti maline
jeste da oni ne mogu postii visinu koju dostiu sorte iz grupe
dvogodinjih malina, te se za ostvarenje priblino jednakih prinosa
kao kod dvogodinjih malina, mora ostavljati vei broj izdanaka
unutar reda, to je adekvatno odgovarajuem sistemu uzgoja istih.

Slika 37. Ostavljanjem veeg

broja izdanaka po dunom
metru reda prilikom uzgoja
jednogodinjih sorti maline iji
izdanci ne dostiu visinu rasta
kao kod dvogodinjih, postiu
se priblino jednaki prinosi u
odnosu na iste

Jednogodinje sorte maline

tolerantnije su na bolesti
kao to je trule korijena
uzrokovana fitoftorom, odnosno na suvine koliine vlage u
zemljitu, to ukazuje da se mogu uzgajati na onim parcelama koje
nisu pogodne za uzgoj genotipova vie podlonih ovoj pojavi, kao to
je na primjer kultivar Vilamet. Ova otpornost posebno se odnosi
prilikom tehnologije uzgoja samo za jednu, jesenju berbu, obzirom
da izdanci ne prerzimljavaju ime se prekida ivotni ciklus veine
bolesti i tetoina, i time samanjuje mogunost inficiranja i
masovnijeg irenja zaraze unutar zasada. Ipak, treba napomenuti da
iste nisu u potpunosti otporne na navedene bolesti, te u ekstremnim
sluajevima mogu pokazati simptome navedenih pojava.

Slika 38. Zasad maline jednogodinje sorte Heritid (lijevo) i dvogodinjeg

kultivara Vilamet tokom 2006 godine kada je dolo do masovnog propadan ja
velikog broja zasada na podruju BiH
37
Kada nastupe vie temperature, nakon to su ispunjene potrebe za
brojem sati hladnoe tokom zime, biljke poinju da polako prekidaju
svoju fazu mirovanja, odnosno dormantnost i dakle, gube svoju
tolerantnost na hladne temperature. Zimska ozljeda od hladnoe
ee je rezultat fluktuacije zimskih temperatura prije nego
apsolutnih niskih temperatura. Ova fluktuacija dogaa se izraenije
krajem zime i s poetka proljea, kada solarna radijacija u periodu
vedrih dana moe podii unutranje temperature izdanaka maline za
nekoliko stepeni vie nego to su okolne temperatura zraka. Kada
sunce zae i temperature zraka postanu jo hladnije, prekomjerno
zagrijani izdanci maline mogu doivjeti estoki stres od strane brze
promjene u temperaturi, kao i usljed veoma niske temperature. Na
taj nain dolazi do izmrzavanja maline. Na lokacijama gdje su ovakve
pojave mogue, dvogodinje sorte maline trebalo bi saditi na
nagibima okrenutim prema sjeveru, ako je mogue, za minimiziranje
izloenosti uticaju zagrijavanja od direktne suneve svjetlosti tokom
zime. Junoj i jugozapadnoj strani okrenuti nagibi su manje
optimalne lokacije. Takoe, napomene radi, kod dvogodinjih sorti
maline tokom zime je obavezno putanje izdanaka po zemlji, kako bi
isti pod snjenim pokrivaem ostali izolirani od prethodno nevedene
pojave. Za razliku od dvogodinjih, izdanci jednogodinjih kultivara
maline koji se uzgajaju za berbu u jesen, prema provedenim
istraivanjima, nisu pokazivali simptome izmrzavanja, ukoliko su
tokom zime ostavljani u uspravnom poloaju, obzirom da zbog jaine
izdanaka nisu skloni polijeganju, te su sasvim normalno ispoljili novi
rast i plodonoenje druge godine.
Obzirom da jednogodinje sorte maline plodonose u periodu godine
kada su deficitarne koliine vlage u zemljitu obavezno pri uzgoju
zahtjevaju sistem za navodnjavanje.
Razmnoavanje jednogodinje maline putem zrelih izdanaka golih
ila u praksi se dosta rijetko primjenjuje, obzirom da iste plodonose
na vrnom dijelu izdanka odmah prve godine, to dodatno iscrpljuje
samu biljku. Stoga, masovniji nain proizvodnje sadnog materijala
kod sorata jednogodinjeg tipa maline predstavlja produkcija
kontejnerskih sadnica razmnoavanjem putem reznica korijena.
Morfogeneza grma kod jednogodinjih sorti maline, kroz vegetacione
cikluse, odvija se na sljedei nain:
I godina izdanci intenzivno rastu i sekundarno debljaju, te
dolazi do diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, kao
38
 i plodonoenja krajem jeseni na gornjoj polovini
jednogodinjih izdanaka. Poslije berbe dio izdanka koji je
plodonosio prirodno se sui.
II godina u proljee (ukoliko su ostavljeni donji dijelovi
izdanaka iz prethodne godine) na istim dolazi do
diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, te
plodonoenja tokom juna i jula, a nakon berbe ovi izdanci se
prirodno sue od vrha prema bazi, ime se zavrava ivotni
ciklus.

Slika 39. ivotni ciklus jednogodinjih sorti maline

Sadnja jednogodinjih sorti maline

Prilikom izbora mjesta za podiza nje zasada, i jednogodinje maline,

treba obratiti panju na injenicu da iste zahtjevaju punu izloenost
suncu i dobro drenirano zemljite, te iste nikada ne toleriu mokra,
odnosno vlagom zasiena zemljita. Maline e koristiti vodu u onom
iznosu koliko se ispari procesom evaporacije, ili vie za vrijeme
produkcije plodova, posebno u periodima sa visokim temperaturama
ili vjetrovima. Pogodno zemljite za malinu moe zadrati 7-14 dana
vlagu prije nego se ozbiljni nedostaci iste dogode, rast biljke
zaustavi, listovi osue ili oegotine od sunca pojave. Apliciranje
organske materije, kao i sadnja na uzdignutim gredicama su
posebno korisni za obezbjeenje dosljednog rasta, prinosa, i
zdravstvenog stanja biljke. Prema tome, prije same sadnje , i
jednogodinje, maline preporuuje se uzgajati kao predkulturu
pogodan usjev za zelenino ubrenje ili inkorporirati odreene
koliine zgorjelog stajnjaka za poveanje sadraja organske materije
u zemljitu. Takoe, budue plantae trebale bi biti izolirane od
39
divljih populacija maline ili kupine, koje predstavljaju glavne
rezervoare za razliite bolesti i tetoine.
Prije same sadnje zemljite je potrebno dobro usitniti i poravnati
kako bi se izbjegle mogue neravnine koje onemoguavaju da se
izdanci maline kose na odgovarajuu, jednaku visinu. Obzirom da se
obino radi o kontejnerskom tipu sadnog materijala , jednogodinje
sorte maline mogu se saditi tokom cijele sezone vegetacije, mada
jesenja sadnja ima niz prednosti, te se s toga i preporuuje.
Kontejnerske sadnice, i maline, imaju niz prednosti u odnosu na
klasine sadnice zrelih izdanaka golih ila, a iste se ogledaju u
sljedeem:
kako u rasadnikoj proizvodnji, tako i u kasnijoj tehnologiji
uzgoja, predstavljaju vii stepen tehnolokog nivoa;
kontejnerske sadnice se mogu saditi tokom cijelog perioda
vegetacije, a ne samo za vrijeme fenofaze mirovanja biljke,
obzirom da takve biljke posjeduju supstrat u kojem se njihov
korijen nesmetano razvija, tako da one tokom i nakon sadnje
ne prekidaju svoj razvoj, donosno ne z ahtijevaju period
aklimatizacije, ve normalno isti nastavljaju;
vei je procenat prijema biljaka, a sam in sadnje je daleko
laki;
jednostavnije su za manipulaciju, kao i odravanje do
momenta sadnje na mjestu prodaje, te nakon sadnje
zahtijevaju manje vode za navodnjavanje.
Nedostaci kontejnerskih sadnica se uglavnom ogledaju u oteanom
transportu.

Slika 40. Kontejnerske sadnice maline

40
U voarski razvijenijim zemljama dominantno se koristi sadni
materijal proizveden metodom kulture tkiva. Takva sadnica obzirom
da je izrazito osjetljiva na tete od mraza uglavnom se sadi u
proljee, i ne prije nego to opasnost od izmrzavanja proe.
Izbjegavati sadnju na slabo dreniranim zemljitima, i onima gdje je
predkultura bila neka od vrsta osjetljivih na verticillium (paradajz,
krompir, jagoda i dr.). Pripremljene sadnice sade se centimetar
dublje nego to su bile u rasadniku. Nakon sadnje sadnice se
uobiajeno ne prikrajuuju, kao to je to sluaj kod dovogdinje
maline, ve se ostavljaju da plodonose odmah iste godine. Meutim,
u sluaju slabije pojave novih izdanaka preporuuje se izvriti
prikraivanje. Razmak izmeu redova ne bi trebao biti manji od 2,40
m, iako isti zavisi dobrim dijelom od veliine opreme koja e se
koristiti za odravanje plantae. U tom sluaju, treba omoguiti
najmanje 60 cm vie razmaka izmeu redova nego to je najvea
irina opreme koja se koristi u navedenom zasadu. Dakle, razmak
koji se preporuuje je tri metra izmeu redova, a sadnja unutar reda
25-30 cm, s tim to e se izdanci proizvoljno ostavljati u toj zoni
kako se kasnije pojavljuju, i teiti da ispune cjelokupan red. S
kretanjem vegetacije poinje i razvoj mladih izdanaka. Najvaniji,
gotovo jedini posao je obrada zemljita. Rodnost ovog tipa maline
poinje da opada poslije petnaest godina, nakon ega se zasad kri i
na isto zemljite vraa tek poslije tri -etiri godine.

Sistem uzgoja i naslon za dvorodne maline

Za razliku od dvogodinjih kultivara maline, koji se uzgajaju u tipu

vertikalnog palira sa tipom naslona poznatim kao I-sistem, a to
podrazumjeva naslon od stubova koji nose po jednu icu u dva nivoa
du redova, te pojedinano vezanje dvogodinjih izdanaka za icu
tokom perioda plodonoenja, kao i jasno definisan broj izdanaka na
duinu reda (kod vilameta 6-7, kod mikera 5), sorte jednogodinje
maline se uzgajaju u palirskom sistemu slobodnih grmova sa tipom
naslona uobiajeno nazvanim T-sistem. Ovakav nain uzgoja
podrazumjeva da se u unutarrednom prostoru izdanci putaju da
slobodno rastu tako da oni ispune zonu po 30-40 cm s obje strane
od centra reda, i to proizvoljno, bez jesno definisanog broja prirasta
na duni metar. Svi izdanci koji se pojave u traci irine 80 cm u redu
se ostavljaju da rastu i plodonose. S druge strane, svi oni koji se
pojave izvan ove zone obavezno se uklanjaju. Broj izdanaka koji se
preporuuje po jednom dunom metru moe da iznosi od 10-15, pa 41
ak i vie, s tim da se vodi rauna o prenatrpanosti istih kada dolazi
do pada produkcije.

Slika 41. Sistem uzgoja jednogodinje maline: u unutarrednom prostoru

izdanci se putaju slobodno da rastu bez jasno definisanog broja istih na
jednicu duine reda (lijevo). Svi izdanci koji se pojave izvan zone od 80 cm,
sa centrom reda u sredini, se ukljanjaju (desno)

Kada je u pitanju naslon, isti slui samo kao podrka izdancima sa

strana, kako bi se omoguio efikasniji prolaz izmeu redova. Takav
naslon podrazumjeva klasine stubove instalirane u centru du reda
na razmak od 5-7 m, a na istim postavljenu po jednu, 80 cm dugu,
poprenu letvu (dimenzija 2,0 x 2,5 cm) koja je fiksirana za svaki
stub, na visini od oko 120 cm
iznad zemlje. Ovakav tip naslona
naziva se T-sistem.

Slika 42. T-sistem naslona prilikom

uzgoja jednogodinjih sorti maline

Za svaki kraj drvene letve,

pruajui se u duini cjelokupnog
reda, privruje se
galvanizirana, plastificirana ili
pocinana ica, debljine 3 mm,
ali moe se upotrijebiti i obina
paga. irina imeu dvije
ice/page ili dva reda
ice/page jednaka je irini
poprene letve, dakle 80 cm. Izdanci se usmjeravaju da slobodno
42
rastu izmeu ica, odnosno unutar redova, dakle ne veu se
pojedinano za ice/page ve rastu slobodno, te se pod teinom
vegetativne mase i roda samo oslanjaju na iste. Ovakav tip naslona
je dosta slian onom kod dvogodinje maline sorte Miker, s tim to
on obavezno na stubovima ima poprene letve postavljene u dva
nivoa, i dodatne redove ice.
Obzirom da ovakav sistem uzgoja podrazumjeva razvoj izdanaka u
irini do 80 cm unutar reda, dakle sa dvije strane po 40 cm, i sam
razmak izmeu redova je u odnosu na onaj kod dvogodinje sorte
maline vilamet vei, te
obino iznosi 3 m.

Slika 43. Zasad

jednogodinje maline sorte
Polka star 4 godine.
Pravilan nain odravanja
zemljita u istom
predstavlja sistem trava
mal, gdje je meuredni
prostor zatravnjen, a redni
ist bez korova

Treba napomenuti, da
se takav razmak preporuuje i za dvogodinju sortu maline Miker,
obzirom da ista obrazuje izrazito duge plodonosne mladare, te
zahtjeva T sistem naslona.
U nekim podrujima vrlo praktino rjeenje naslona moe se postii
postavljanjem mreastih ica u redove, tako da se izdanci prilikom
rasta provuku kroz elijice mre i tako zadravaju uspravan poloaj.

Slika 44. Namjenski napravljen naslon za jednogodinji tip maline

43
Ovo se obino praktikuje prilikom proizvodnje jednogodinjih malina
u plastenicima i staklenicima za izvansezonsku proizvodnj u.
Mada su najee u primjeni, osim drvenih stubova i poprenih letvi
mogu se koristiti i metalni ili betonski stubovi za razliitim izvedbama
poprenih preaga.
U proizvodnoj praksi veoma esto prilikom uzgoja jadnogodinjih
sorti maline praktikuje se sistem uzgoja koji se naziva alternativni
palir. Po konstrukciji naslona isti je u potpunosti identian sa T -
sistemom palira. Meutim, razlike su u tipu izdanaka koji se
ostavljaju u pojedinim redovima. Naime, planataa jednogodinje
maline organizovana je
tako da se svaki drugi
red uzgaja za berbu u
jesen, dok se ostali
uzgajaju za berbu u
ljeto.

Slika 45. Uzgoja

jednogodinjih sorti
maline u sistemu
alternativnog palira

Na taj nain osigurana

je pojava plodova tokom itave sezone vegetacije i isk oritena
bioloka osobina jednogodinjih sorti maline. Naravno u ovakvim
sluajevima prinosi po jedinici povrine su dosta smanjeni, a
potrebno je i vie radne snage u odravanju ovakvog sistema uzgoja.
Zbog toga se isti preporuuje samo na manjim povrina ma.

Tehnologija uzgoja i rezidba jednogodinjih kultivara maline

U zavisnosti od tempiranja perioda plodonoenja, razlikuju se dva

osnovna naina rezidbe, a time i uzgoja jednogodinjih sorti maline:
za dvije berbe (jesen prve i ljeto druge godine) i
za jednu berbu (jesen prve godine).
Kod uzgoja jednogodinjih sorti maline za jesenju berbu prve i ljetnu
berbu druge godine tehnologija uzgoja i rezidba podrazumjevaju:
tokom maja prve godine nakon sadnje, koja je bila u jesen ili u
proljee, za vrijeme intenzivnog vegetativnog rasta izdanaka vri se
odabir najjaih, najkvalitetnijih i najboljih prirasta za plodonoenje u
44
jesen, tako da se ostavlja obino 10-15 istih na duni metar. Svi
ostali izdanci, kao i oni koji izrastaju izvan zone 80 cm irine reda (s
jedne i druge strane po 40 cm) uklanjaju se do osnove. Nakon maja
intenzitet rasta opada, a dolazi do debljanja i odrvenjavanja
izdanaka, diferencijacije i razvoja generativnih pupoljaka, te konano
plodonoenja na vrnom dijelu izdanka tokom jeseni (avg ust-
septembar-oktobar u zavisnosti od sorte). Nakon toga, obzirom da se
dio izdanaka koji je plodonosio prirodno sui, isti se makazama
uklanja odmah nakon berbe na duinu zone plodonoenja. Preostali
dijelovi izdanaka tokom zime se ostavljaju u uspravnom poloaju,
usljed prirodnog rasta, i obzirom da ne postoji opasnost od
izmrzavanja istih. Istovremeno se sa uklanjanjem vrnog dijela
izdanaka koji su donijeli rod elminiu i svi drugi jednogodinji izdanci
koji su se pojavili te godine. U proljee druge go dine na ostavljenom
dijelu prologodinjeg izdanka koji nije plodonosio nastupa fenofaza
cvjetanja krajem maja i poetkom juna, te plodonoenje koje se
poklapa sa periodom plodonoenja dvogodinjih sorti maline (juni -
juli). Nakon berbe dolazi do prirodnog suenja izdanaka koji su
plodonosili, te se isti uklanjaju do osnove. Istovremeno, tokom maja
vri se selekcija novi-mladih izdanaka koji se razvijaju iz korijena, a
koji e plodonositi u jesen te godine.

Slika 46. Shematski prikaz uzgoja i rezidbe jedn ogodinjeg tipa

maline za dvije berbe

Dakle, u ovakvim sistemu uzgoja kod jednogodinjih sorti mali ne

postiu se dvije berbe tokom godine. Meutim, treb a napomenuti da
e ovaj ljetni rod znaajno smanjiti prinos u jesen, te se
jednogodinje sorte maline u praksi veoma rijetko gaje u ovakvom
sistemu uzgoja i rezidbe.

45
Kod uzgoja jednogodinjih sorti za jednu b erbu koja se obavlja u
jesen, period avgustoktobar, tehnologija uzgoja i rezidba
podrazumjevaju: u proljee kada poinje rast izdanaka vri se
selekcija, odnosno odabir i ostavljanje najboljih u skladu sa
definisanim sistemom uzgoja, a koji e plodonositi u jesen. Nakon
berbe, obzirom da se izdanci poinju suiti odmah od vrha prema
dnu isti se uklanjaju tako da se ostavi 5 cm od zemlje. Ovo
uklanjanje trebalo bi odgoditi do kraja zime, obzirom da isto
omoguava da se odreene rezerve koje ostaju u izdancima
mobiliziraju u korijen, to e imati za posljedicu snaniji rast s
proljea.

Sl.47. Sistem rezidbe i tehnologija uzgoja jednogodinjih sorti mali ne

za jednu berbu, u jesen

Uklanjanje izdanaka moe se obavljati runo - obinom kosom, ili

pak mainski kosilicama koje su

Slika 48. ematski prikaz rezidbe jednogodinjih sorti maline za jednu

46
berbu (lijevo), pokoeni izdanci do odreene visine (desno)
podeene na odreenu visinu. Takoe, u podrujima gdje postoji
opasnost od ekstremnih temperatura pokoeni izdanci mogu da se
ostavljaju u zasadu sve do proljea kada se uklanjaju im se snijeg
otopi, ali dok jo zemlja ne odmrzne. Meutim, ovakav nain
omoguava veu pojavu bolesti i tetoina, te se zbog toga manje
preporuuje. Novi izdanci koji se u proljee razvijaju iz pupol jaka u
bazi biljke ili na korijenu druge godine, kada se temperatura podigne
iznad take smrzavanja, sluit e za plodonoenje u jesen. Ovakav
nain rezidbe ima za posljedicu razvoj jednogodinjih izdanaka visine
do 1,8 m iji e vrhovi u jesen iste godine biti optereeni rodom.

Slika 49. Sorta maline

Polka, tehnologija uzgoja za
jednu berbu

Treba napomenuti da se
za hladnija podruja
preporuuje gajenje
kultivara koji imaju raniju
sezonu sazrijevanja, tako
da bi plodovi mogli
prispjeti za berbu prije
pojave estokih mrazeva.
U suprotnom potrebno je instalirati zatitne strukture koje
obezbjeuju adekvatno sazrijevanje svih plodova.
Vano je napomenuti da se jednogodinje maline uglavnom uzgajaju
samo za jesenju berbu, odnosno njihovi izdanci se ostavlj aju samo
jednu godinu, to ima niz prednosti , i to:
vei prinosi u odnosu na iste koji se postiu u drugoj godini,
sazrijevanje plodova u periodu kada svjee maline nema na
tritu, obzirom da je tada cijena plodova i najvea. S druge
strane, plodovi koji bi stizali druge godine bili bi u potpunosti
zanemarljivi, obzirom da isti pristiu u periodu kada je trite
preplavljeno plodovima dvogodinjih sorti maline (juni -juli),
lake je odravanje zasada kod uzgoja jednogodinjih sorti
maline za jednu berbu u jesen uklanjanje izdanaka nakon
berbe se moe izvriti runo ili mainski , na taj nain to se
grmovi pokose do osnove,
smanjena je pojava bolesti i tetoina.

47
Zbog svega ranije navedenog, ukoliko se preferira ljetna (junsko -
julska) berba preporuuje se saditi dvogodinje kultivare maline,
nego jednogodinje rezati i tempirati za ovaj period plodonoenja.

Odravanje i njega zasada jednogodinjih sorti maline

Odravanje zasada jednogodinjih sorti maline pored rezidbe

podrazumjeva: obradu zemljita, ubrenje, navodnjavanje i zatitu
od bolesti i tetoina.
Odravanje zemljita podrazumjeva sistem trava mal, gdje se
meuredni prostor zatravi, i to travama necvjetnicama , koje se kose
vie puta tokom godine, a unutarredni se runo obrauje, odnosno
okopava, ili pak mainski
freza. Ne preporuuje se
odravanje zemljita u
sistemu jalovog ugara,
odnosno obrada
cjelokupne povrine.

Slika 50. Pravilno odravanje

zemljita u zasadu
jednogodinje maline
sistem trava mal

Adekvatna ishrana,
odnosno ubrenje jedan je od temeljnih faktora za postizanje
odgovarajueg rasta, prinosa i kvaliteta plodova svih biljaka, pa i
jednogodinjih sorti maline. Obzirom da ovakav tip maline u istoj
godini formira vegetativnu masu i plodonosi , za njen uspjean uzgoj
neophodno je izvriti adekvatno ubrenje.
ubrenje je u osnovi dobrim dijelom pod uticajem: teksture
zemljita, pH reakcije, te procenta -sadraja organske materije u
istom. Prije same sadnje potrebno je izvriti analizu zemljita, kojom
e se odrediti sadraj svakog makro i mikrohranjiva u zemljitu, kao i
pH reakcija istog. Takoe, analiza lista na sva hranjiva, i pregledi
iznoenja N i K berbom i uklanjanjem izdanaka , trebali bi biti
izvoeni tokom vegetacije za to preciznije odreivanje hranidbenih
potreba biljaka maline. Snaga rasta biljke, debljina izdanka, veliina i
boja lista, vani su indikatori zdravstvenog stanja jedinki, ali i
potrebe za odgovarajuim reimom ubrenja.

48
Malina u BiH se uobiajeno ubri kombinacijom etiri razliite
metode: primjenom stajnjaka, rasipanjem granuliranih-mineralnih
ubriva, vodotopivim ubrivima - kristalonima putem sistema za
navodnjavanje i folijarnom aplikacijom mikroelemenata. Udio
ukupnog ubrenja dodat svakom od navedenih metoda ovisi od
sadraja specifinih nutrienata, p rirodne plodnosti zemljita, te
vodenog potencijala sistema za navodnjavanje koji je u upotrebi.
Ukoliko se ne posjeduje sistem za navodnjavanje ubrenje moe biti
izvreno samo kombinacijom rasturanja stajnjaka i rasipanjem
granuliranih ubriva.

Sortiment jednogodinjeg tipa maline

Autumn bliss (Otem Blis) -

Engleska je sorta jednogodinje
maline, nastala 1984 godine u
Ist Molingu. Srednje je bujnosti ,
kratkih izdanaka koji nose mali
broj trnova na sebi. Ranije je
epohe zrenja u odnosu na ostale
dvorodne sorte (sazrijeva
otprilike 10-14 dana prije
Heritida). Najvei dio roda
iznese prve dvije nedjelje berbe,
to je prednost za sjevernija
podruja. Plodovi su krupni, sa
krupnim kotunicama. Prijatnih je organoleptikih karakteristika.
Plodovi su pogodni za upotrebu u svjeem stanju i za preradu.
Otporna je na trule korijena koju izaziva Phytophthora fragariae .

Autumn Britten (HRI East

Malling, Engleska) Ovo je rana
sorta maline, krupnih i vrstih
plodova, koji imaju dobar okus.
Ista se odlikuje dugom sezonom
plodonoenja. Sazrijeva dan ili
dva poslije sorte Autumn Bliss. U
poreenju sa istom, izdanci ove
sorte postiu veu visinu, plodovi
su boljeg kvaliteta, prinos je
slian ili vei. Ima veoma iroku
49
rasprostranjenost u pogledu uzgoja.

Polana - Veoma je popularna Poljska sorta jednogodinje maline,

stvorena 1991 godine. Jedan od roditelja joj je Heritid, a drugi Zeva
jesenja. Odlikuje se bujnim izdancima. Sazrijeva otprilike 2 nedjelje
prije Heritida. Odline je rodnosti. Ima krupne plodove, prij atnog
okusa. Plodovi iste se esto mogu prepoloviti. Pogodna je za razliite
vidove upotrebe. Iz jednog pupoljka daje dvije rodne granice.
Osjetljiva je na trule korijena .
Ova jednogodinja sorta maline vrlo je jednostavna za uzgoj,
obzirom da ne zahtjeva velika ulaganja, posebno zato to se
uspjeno gaji bez naslona. Redovno i dobro raa, a plodovi dugo
zadravaju svjeinu, te i zbog vremena sazrijevanja lako nalaze put
do potroaa. Veliki je
ljubitelj vode, pa je i
proizvodnja iste gotovo
nezamisliva bez
navodnjavanja.
Odovara joj plodno,
rastresito, dobro
drenirano i od korova
oieno zemljite na
ravnim parcelama.
Poeljno je da isto bude
neutralno do blago kiselo.
Istovremeno formira
cvjetove i plodove. Prvi cvjetovi pojavljuju se kada izdanak d ostigne
najveu visinu, oko 170 centimetara. Cvetanje poinje od vrha biljke
i traje sve do kasne jeseni, zbog eka ova malina uvijek ima
cvjetova, zrelih i zelenih plodova. Pun i rod dostie u drugoj godini.
Plodovi sazrijevaju krajem jula ili poetkom avg usta. Beru se svaki
drugi ili trei dan. Boju, okus i miris zadravaju nekoliko dana. Poslije
prvog mraza izdanci se sue i tada prestaje berba. Ostave se
petnaestak dana da se sokovi "smire" i potom pokose, odnosno
odstrane do zemlje.
"Polana" je odline rodnosti. Ako je posaena na odgovarajuem
zemljitu i dobro negovana, po hektaru moe da se ubere preko 12 t.
Plodovi su konini, tamnocrveni, okusni kad su svjei, ali pogodni i za
preradu.
Zahtjeva minimalnu zatitu, jer se koenjem izdanaka smanjuju
uslovi za pojavu bolesti i tetoina. Jedan izdanak "polane" u prvoj 50
vegetaciji daje do osam novih biljaka. Svake godine taj broj se
udvostrui. Meutim, optimalno je da u punoj rodnosti na dunom
metru bude dvadesetak biljaka.

Polka - Sorta je iz istog istraivakog centra kao i Polana (Poljska).

Veoma je kvalitetna, izraenije otpornosti na nepovoljne biotike i
abiotike uslove sredine. Svijetlo crvene je boje ploda. Plod se
odlikuje izrazitom vrstoom i konzistencijom bobica, te izvrsne
arome i okusa.

Karolina (Caroline, University of Maryland, SAD) iroko

rasprostranjena i jedna od standardnih jednogodinjih sorti maline.
Posjeduje izrazito krupne plodove
kupastog oblika sa izuzetnim okusom
maline. Vrlo je produktivna sorta i
moe se uzgajati u razliitim
podrujima. U junim podrujima
plodovi mogu pristii ve u junu.
Izrazito je bujnog rasta, izdanci su
visoki i uspravni, a tolerantna je na
fitoftoru i sivu plijesan. Ranije
sazrijeva od heritida. Branje plodova
sa kratkih bonih rodnih granica
moe biti oteano, ali daje dobre jesenje prinose. Posle dueg
skladitenja plodovi dobijaju tamniju boju. Otporna je na trule
korena koju izaziva Phytophthora fragariae .

Heritage (Heritid) Ova sorta maline nastala je 1969 godine u

SAD-u (Cornell University, Njujork). Smatra se standardnom
dvorodnom sortom. Karakterie se bujnim, hrapavim i trnovitim
51
izdancima izraene visine. Visoko prinosna je sorta. Plod je srednje
krupnoe, privlanog
izgleda, dobrog okusa i
vrstoe, te je pogodan
za upotrebu u svjeem
stanju i za preradu.
Plodovi na jednogodinjim
izdancima sazrijevaju
veoma kasno, te u viim
predjelima esto ne uspije
iznijeti cjelokupan rod
zbog pojave jakih
mrazeva. Otporna je na
veinu bolesti.

Anne je poznata zbog svoje

veliine, boje i izrazitog
slatkog okusa plodova.
Plodovi sazrijevaju krajem
avgusta preko oktobra pa
sve do prvih estokih
mrazeva. Visokoproduktivna
je jednogodinja sorta
maline uto obojenog ploda.

Poranna Rosa jo jedna poljska selekcija jednogodinje mali ne

uto ili svijetlo narandasto obojene boje ploda. Biljka proizvodi mali
broj izdanaka koji dostiu visinu od oko 1,5 m. Plodovi su krupni,
sferinog oblika, kompaktni, vrsti i veoma okusni.

52
 SADRAJ

UVOD ................................................................................................ ........................ 3

I DIO JEDNOGODINJA/DVORODNA MALINA

OSNOVNI PRINCIPI UZGOJA JEDNOGODINJE/DVORODNE MALINE .............................. 7
CRVENE MALINE ....................................................................................... .................. 8
ZLATNE ILI UTE MALINE ...................................................................................... ..... 9
CRNE MALINE ...................................................................................................... ..... 10
PURPURNE MALINE .............................................................................................. ..... 11
HIBRIDI MALINE I KUPINE ...................................................................................... .. 11
PROIZVODNJA MALINE U SVIJETU ......................................................................... .... 14
PROIZVODNJA MALINE U EU ................................................................................. .... 14
JEDNOGODINJE I DVOGODINJE MALINE ................................................................. 21
Osnovne karakteristike jednogodinjih sorti maline . ................................................... .. 22
Aktuelni sortiment jednorodnog/dvogodinjeg tipa maline u BiH . ................................... 28
Perspektivni sortiment jednorodnog/dvogodinjeg tipa maline ...................................... 29
OSNOVNE KARAKTERISTIKE JEDNOGODINJIH SORTI MALINE ................................... 33
Sadnja jednogodinjih sorti maline .......................................................................... ... 39
Sistem uzgoja i naslon za dvorodne maline ............................................................... .. 41
Tehnologija uzgoja i rezidba jednogodinjih kultivara maline . ....................................... 44
Odravanje i njega zasada jednogodinjih sorti meline ............................................... .. 48
Sortiment jednogodinjeg tipa maline ................................................................... ...... 49

SADRAJ .......................................................................................................... ........ 53

53