MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

DEVIZNI KURS I DEVIZNO TRITE

1. Pojam deviznog kursa
Pri definisanju pojma deviznog kursa moda je najjednostavnije poi od
konstatacije da je devizni kurs cijena! Meutim sama konstatacija da devizni
kurs predstavlja cijenu, ma koliko bila jednostavna, istovremeno moe biti i
zbunjujua jer devizni kurs prikazuje odnos izmedju dvije valute. Stoga emo
devizni kurs definisati kao cijenu jedne valute izraenu jedinicama neke
druge valute. Znai, devizni kurs nam prua informaciju koliko je potrebno
jedinica odreene valute kako bismo kupili jednu jedinicu druge valute.

2. Pojam deviznog trita

Devizno trite je mjesto gdje se suoava ponuda i potranja deviza tj. mjesto
gdje se razliite nacionalne valute mogu razmjenjivati (kupovati i prodavati)
jedna za drugu. S obzirom da komercijalne banke predstavljalu najvee trgovce
tj. glavne uesnike na deviznom tritu, esto se za devizno trite kae da
predstavlja meubankarsko devizno trite. Na njemu komercijalne banke trguju
depozitima u razliitim valutama. U sueljavanju ponude i tranje za odreenim
valutama na meubankarskom deviznom tritu formira se tekui devizni kurs
koji svakodnevno sreemo u razliitim sredstvima informisanja. Devizno trite
je neformalnog karaktera to znai da devizno trite ne bi trebalo posmatrati
kao odreeno mjesto na kome se trguje razliitim valutama.

Tako danas imamo jedno globalno, svjetsko devizno trite gdje se trgovina
valutama odvija non-stop. Imajui u vidu da se na deviznom tritu trgovina
odvija 24 sata dnevno, od ponedjeljka do petka, esto se u formi metafore
konstatuje da na deviznom tritu sunce nikad ne zalazi.

Devizno trite je najvee finansijsko trite na svijetu.

3. Uesnici na deviznom tritu sa institucionalne tj

personalne strane
Iako smo rekli da se devizno trite moe posmatrati kao meubankarsko
devizno trite gdje dominantno mjesto imaju komercijalne banke, sasvim bi
neopravdano bilo ne spomenuti i ostale uesnike na deviznom tritu, koji
moda nemaju tako znaajnu ulogu u smislu obima trgovanja, ali ija uloga nije

1
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

zanemarljiva. Pored komercijalnih banaka uee na deviznom tritu ostvaruju

i firme koje se bave spoljnotrgovinskim poslovima, nebankarske finansijske
institucije (osiguravajue kompanije), kao i centralne banke. Neosporno je da
komercijalne banke imaju najznaajniju ulogu u realizaciji veine meunarodnih
transakcija, i one na deviznim tritima trguju sa bankarskim depozitima
denominiranim u razliitim valutama.

Firme i multinacionalne kompanije koje imaju razgranati biznis u razliitim

zemljama su takoe znaajni uesnici na deviznom tritu. One kupuju i prodaju
valute neophodne za normalno funkcionisanje njihovog biznisa. Nebankarske
finansijske institucije osiguravajua drutva, penzioni fondovi takoe
predstavljaju znaajne uesnike na deviznom tritu. U potrazi sa sigurnim i
konstantnim prinosima nebankarske finansijske institucije prenose svoje
fondove sa jednih na druga finansijska trita i na taj nain postaju znaajni
uesnici na deviznim tritima.

Centralne banke imaju veoma znaajnu ulogu na deviznim tritima. Njihovo

uee na deviznom tritu nije u formi stalnog igraa, prije bi se moglo rei da
one ulaze sa klupe rezervnih igraa, povremeno, i kada je to potrebno. Stoga je
uee centralnih banaka vie u cilju intervenisanja na deviznim tritima.
Intervencije centralnih banaka na deviznim tritima, u formi kupovine ili
prodaje odreenih valuta, imaju za cilj odravanje odreenog nivoa deviznog
kursa ili pak spreavanje znaajnijih oscilacija deviznih kurseva.

4. Uesnici na deviznom tritu sa funkcionalne strane

Uesnike na deviznom tritu moemo posmatrati i sa funkcionalne osnove, a to
znai da uesnike na deviznom tritu moemo klasifikovati u tri kategorije:

Ne-pekulanti (hederi) su oni uesnici na deviznom tritu koji ele da se

zatite od rizika promjene deviznog kursa;
pekulanti su oni uesnici na deviznom tritu koji kupuju (prodaju)
valute za koje oekuju da e im se vrijednost u budunosti promjeniti tako
da e ponovnom prodajom (kupovinom) ostvariti profit; i
Monetarne vlasti u veini sluajeva predstavlja centralna banka koja ima
mogunost intervenisanja na deviznim tritima, ali i mogunost uvoenja
raznih oblika devizne kontrole.

2
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

5. Formiranje deviznih kurseva

Sam mehanizam formiranja deviznog kursa lako emo uoiti na jednostavnom
primjeru uvoza i izvoza dvije zemlje. Pretpostavimo da domai i strani izvoznici
vrijednost svog izvoza naplauju u nacionalnim valutama. Ova pretpostavka nas
u sutini uvodi u mehanizam formiranja ponude i tranje za devizama na
deviznom tritu, a samim time i mehanizam formiranja deviznog kursa.

Na grafikonu 1.1. prikazano je formiranje deviznog kursa (E) na osnovu ponude

i tranje za valutama domae i strane zemlje. Na y osi je prikazan devizni kurs
(direktno notiranje), a na x osi koliina strane valute. Tranja za valutom strane
zemlje determinisana je cijenom uvoznih proizvoda (P*) i koliinom uvoznih
proizvoda (Qm). Uz pretpostavku da je cijena uvoznih proizvoda (P*) fiksna i
konstantna, kriva tranje D ima negativan nagib jer je koliina uvoza negativna
funkcija domae cijene uvoza. Da pojasnimo: vrijednost uvoza u stranoj valuti
odreena je cijenom i koliinom uvoza tj. P*Q m, a vrijednost uvoza u domaoj
valuti dobijamo kada vrijednost uvoza u stranoj valuti pomnoimo sa deviznim
kursem E (EP*Qm). Sa rastom deviznog kursa (depresijacijom domae valute)
uz pretpostavku fiksnosti cijene uvoza dolazi do rasta cijene uvoznih proizvoda
u domaoj valuti.

Grafikon 1.1. formiranje deviznog kursa

E S

E1 S1

E0

D1

Koliina strane valute

3
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

6. Forvard premija i forvard diskont

Ako forvard devizni kurs podrazumijeva veu vrijednost valute koju kupujemo
od njene tekue (spot) vrijednosti, onda kaemo da se valuta koju kupujemo
prodaje po forvard premiji. To znai da je valuta koju kupujemo skuplja u
buduem periodu tj. ima veu cijenu po forvard deviznom kursu od spot
deviznog kursa. Obrnuto, forvard diskont podrazumjeva da valuta koju
kupujemo po forvard deviznom kursu ima manju vrijednost nego po spot
deviznom kursu.

REIMI DEVIZNIH KURSEVA

7. Reim fluktuirajueg deviznog kursa
Reim perfektno ili isto fluktuirajueg deviznog kursa (u praksi se rijetko
susree) podrazumjeva da monetarne vlasti ne interveniu na deviznim tritima.
Drugim rijeima, vrijednost valute u odnosu na druge valute odreuje se na
deviznom tritu slobodno na bazi ponude i tranje svih uesnika na deviznom
tritu. Zato se rijetko susree u praksi? Zato to je devizni kurs ipak jako
vana cijena u ekonomiji da bi se njegovo formiranje prepustilo samo
slobodnom mehanizmu ponude i tranje na deviznom tritu. Stoga monetarne
vlasti tj. centralne banke u odreenim sluajevima interveniu na deviznom
tritu kupovinom ili prodajom domae ili strane valute.

8. Reim fiksnog deviznog kursa

Suprotno reimu fluktuirajueg deviznog kursa, na drugom polu nalazi se reim
fiksnog deviznog kursa koji podrazumjeva da je vrijednost valute u odnosu na
neku drugu valutu ili grupe valuta unaprijed odreena od strane centralnih
monetarnih vlasti tj. od strane centralne banke. Posmatrajui reim fiksnog
deviznog kursa sa stanovita uloge centralne banke, moemo uoiti dva
modaliteta fiksnog deviznog kursa.

Upravo mogunost implementacije odreenih oblika kontrole na deviznim

tritu u reimu fiksnog deviznog kursa pravi jasnu razliku izmeu dva
modaliteta fiksnog deviznog kursa. Naime, u situaciji kada monetarne vlasti tj.
centralna banka odrede fiksni devizni kurs po kome se odvija trgovina na
deviznom tritu, i istovremeno uvedu odreena ogranienja koja se primjenjuju
u trgovini na deviznom tritu, tada kaemo da je valuta nekonvertibilna ili da

4
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

nema potpunu konvertibilnost. Nekonvertibilnost valute u reimu fiksnog

deviznog kursa esto predstavlja varnicu iz koje se raa paralelno crno trite.

9. Reimi deviznih kurseva

Klasifikaciju reima deviznih kurseva posmatraemo kreui se od fiksnih
deviznih kurseva ka fluktuirajuim deviznim kursevima. Postoje sljedei reimi
deviznih kurseva:

Dolarizacija ili valutna unija podrazumjeva odricanje od racionalne

valute i prihvatanje strane valute kao zvanino sredstvo plaanja.
Valutni odbor striktno fiksan devizni kurs u kojem vrijednost nacionalne
valute fiksirana ne samo politikom primjenjivanja ve i zakonom.
Novana masa ima odnos 1:1 sa deviznim rezervama.
Fiksni devizni kurs vezivanje domae valute za pojedinanu valutu
(dolar, evro) ili korpu valuta primjenom odgovarajuih pondera. U sutini
radi se o djelimino fiksnom deviznom kursu jer valuta za koju se
vrijednost nacionalne valute fiksira pliva na deviznom tritu, a samim
tim i nacionalna valuta indirektno pliva u odnosu na druge valute.
Puzajui devizni kurs vezivanje vrijednosti nacionalne valute za jednu
valutu ili korpu valuta sa dozvoljenim uskim zonama osciliranja od (+
1%) oko utvrenog pariteta. Takoe dozvoljava mogunost postepene i
povremene promjene pariteta.
Pokretni koridor vrijednost nacionalne valute oscilira u irim zonama od
(+ 15%) oko centralnog pariteta koji moe tokom vremena da se
prilagoava u skladu sa ostvarivanjem optih ekonomskih ciljeva.
Monetarne vlasti interveniu na deviznom tritu kada se vrijednost
nacionalne valute priblii gornjoj ili donjoj granici koje definie koridor.
Monitoring koridor vrijednost nacionalne valute oscilira u irim zonama
od (+ 15%) oko centralnog pariteta koji se tokom vremena prilagoava u
skladu sa ostvarivanjem opte prihvaenih ekonomskih ciljeva, s tim da
monetarne vlasti nemaju obavezu da interveniu na deviznom tritu kada
se vrijednost nacionalne valute priblii gornjoj ili donjoj granici koje
definiu koridor, ve interveniu kada vrijednost nacionalne valute probije
pomenute granice.
Rukovoeno ili upravljano fluktuirajui ne postoji unaprijed odreen
paritet nacionalne valute u odnosu na neku drugu valutu. Vrijednost valute

5
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

se slobodno formira na deviznom tritu uz povremene intervencije

monetarnih vlasti u cilju ostvarivanja definisanih ekonomskih ciljeva.
Fluktuirajui devizni kurs vrijednost deviznog kursa odreuje se na
deviznom tritu bez intervencija centralnih monetarnih vlasti.

PLATNI BILANS
10. Platni bilans
Platni bilans kao sistemski prikaz svih ekonomskih transakcija rezidenata jedne
zemlje sa rezidentima ostalih zemalja doivio je je u prethodnom vremenu
znaajnu metamorfozu. Promjene u strukturi evidentiranja i iskazivanju
ekonomskih transakcija u platnom bilansu u najveoj mjeri su bile uslovljene
promjenama u meunarodnim ekonomskim odnosima. U doba merkantilizma
platni bilans smo mogli da izjednaimo sa trgovinskim bilansom. Uvoz i izvoz
robe tj. njihov saldo poklapao se sa meunarodnim plaanjima koja su se
obavljala u zlatu. Meutim, od doba merkantilizma do danas, razvoj
meunarodnih finansijskih odnosa doivio je nesluene razmjere. Naravno, taj
razvoj finansijskih odnosa pratile su i ve pomenute promjene u platnom
bilansu.

Meutim, na svu sreu, i pored prisutnih razlika u evidentiranju odreenih

ekonomskih transakcija meu zemljama, ipak postoji opte prihvaen
metodoloki okvir sastavljanja i prezentiranja platnog bilansa.

11. Metodologija izrade platnog bilansa

Izuavanje metodologije izrade platnog bilansa otpoeemo analizom same
definicije platnog bilansa koja je predstavljena u priruniku MMF-a: Platni
bilans je statistiki iskaz koji sistematski saima, za odreeni vremenski
period, ekonomske transakcije ekonomije sa ostatkom svijeta. Definicija
jeste na prvi pogled jednostavna, ali trebalo bi imati u vidu da ona predstavlja u
stvari opti konceptualni okvir metodologije za izradu platnog bilansa. Stoga
emo odreene dijelove definicije dodatno objasniti. Konstatacija da je platni
bilans statistiki iskaz podrazumjeva da platni bilans prua numerike
informacije. Dalje, te numerike informacije koje su rezultat sistematskog
saimanja ekonomskih transakcija ukazuje da postoje i odreena pravila na
osnovu kojih se dolazi do tih numerikih informacija. Osnovno pravilo pri

6
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

sastavljanju platnog bilansa bazira se na raunovodstvenom principu dvojnog

knjigovodstva.

Transakcija je definisana kao ekonomski tok koji izaziva stvaranje,

transformaciju, razmjenu, transfer ili gaenje ekonomske vrijednosti (i
podrazumjeva promjenu vlasnitva), robe i/ili finansijske aktive, pruanje usluga
ili rada i kapitala.

Ekonomska teritorija zemlje obuhvata geografsku teritoriju pod upravom vlade,

a to podrazumjeva da u okvirima takve teritorije ljudi, roba i kapital imaju
slobodno kretanje tj. cirkulaciju. U ekonomsku teritoriju ukljuuju se i
teritorijalne enklave (ambasade, konzulati, vojne baze, naune stanice itd) koje
zemlja posjeduje ili rentira u ostatku svijeta.

Na kraju injenica da se transakcije u platnom bilansu evidentiraju za specifian

vremenski period (uobiajeno kvartalno i godinje) ukazuje nam da platni bilans
evidentira promjene (tokove) roba, usluga, meunarodnih obaveza i
potraivanja, a ne stanja istih.

12. Struktura platnog bilansa

Imajui u vidu tendencije u razvoju svjetske ekonomije, i shodno tome veliki
broj ekonomskih transakcija izmeu rezidenata i nerezidenata, moemo
pretpostaviti da je struktura platnog bilansa veoma razuena u smislu velikog
broja standardnih komponenti. I jeste. Postoji veliki broj standardnih
komponenti koje zajedno ine platni bilans. Meutim, dobra stvar je to taj
veliki broj standardnih komponenti ipak moemo grupisati u okviru dva rauna.
Stoga, moemo rei da se platni bilans sastoji iz tekueg rauna (tekueg
bilansa) i kapitalnog i finansijskog rauna. U tekuem bilansu veina
transakcija se evidentira po bruto principu, dok se u kapitalnom i finansijskom
bilansu veina transakcija evidentira po neto principu.

13. Tekui bilans

Tekui bilans obuhvata evidentiranje ekonomskih transakcija izmeu rezidenata
razliitih zemalja koje se odnose na robu, usluge, dohodak i tekue transfere.
Transakcije robom podrazumjevaju da rezidenti mogu svoje proizvode izvesti
nerezidentima ili pak mogu uvoziti proizvode od nerezidenata. Izvoz robe se
obiljeava pozitivnim znakom, a uvoz robe sa negativnim znakom. Izvoz i uvoz

7
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

robe evidentiran u okviru tekueg bilansa nazivamo trgovinskim bilansom jer

obuhvata trgovinsku razmjenu rezidenata sa ostatkom svijeta.

IZVOZ ROBE +

UVOZ ROBE

Transakcije uslugama pokrivaju veinu usluga koje rezidenti i nerezidenti

obezbjeuju jedni drugima. Usluge koje rezidenti obezbjeujue nerezidentima, a
odnose se na transport, turizam, komunikacije, osiguranje, finansije,
informacione usluge, licence, vlasnika prava, obiljeavaju se u platnom bilansu
sa pozitivnim znakom. Suprotno, pomenute usluge koje rezidentima obezbjeuju
nerezidenti, u platnom bilansu se evidentiraju sa negativnim znakom. Saldo
rauna usluga zajedno sa saldom trgovinskog bilansa ini bilans roba i usluga.

IZVOZ USLUGA +

UVOZ USLUGA

Transakcije koje se odnose na stavku dohodak, obuhvataju zarade na osnovu dva

faktora proizvodnje radne snage i kapitala.

Pozitivan saldo tekueg bilansa podrazumjeva da je zemlja ostvarila suficit u

tekuim transakcijama sa svijetom, i obrnuto negativan saldo tekueg bilansa
podrazumjeva da je zemlja ostvarila deficit u tekuim transakcijama sa svijetom.

14. Kapitalni bilans

U kapitalnom bilansu se evidentiraju sve transakcije koje se odnose na stavku
kapitalnih transfera i stavku sticanje/otuenje neproizvedene, nefinansijske
aktive. Slino kao u sluaju tekuih transfera i kod kapitalnih transfera vrimo
podjelu na dvije podkomponente vladu i ostale sektore. Glavna komponenta
stavke vlada u okviru kapitalnih transfera je oprost duga.

KAPITALNI TRANSFERI +

FINANSIJSKA PASIVA -

Najznaajnija komponenta stavke ostali sektori u okviru kapitalnih transfera,

jesu migranti. Naravno, ne radi se o broju migranata, ve su u pitanju
ekonomske transakcije koje se vezuju za migracije stanovnitva meu zemljama.

8
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

PRIHODI od KAPITALNIH TRANSFERA +

RASHODI od KAPITALNIH TRANSFERA -

Pored kapitalnih transfera, kapitalni bilans sadri i stavku sticanje/otuenje

neproizvedene, nefinansijske aktive. U okviru ove stavke evidentiraju se
kupovine (negativan predznak) i prodaje (pozitivan predznak) aktive kao to su
vlasnika prava (coyrights), licence, patenti itd.

15. Finansijski bilans

Finansijski bilans obuhvata sve transakcije koje su povezane sa promjenom
vlasnitva nad finansijskom aktivom i pasivom.

Finansijske transakcije u platnom bilansu dijelimo na: direktne investicije,

portfolio investicije, ostale investicije i rezervnu aktivu.

Kod direktnih investicija investitor ima namjeru da shodno svom uloenom

kapitalu ostvari pored prinosa i mogunost upravljanja investicijom
(preduzeem).

Za razliku od direktnih investicija, kod portfolio investicija investitorov primarni

cilj jeste sigurnost njegovih investicija, a zatim i prinos koji ostavruje na osnovu
svog ulaganja. U sluaju promjene bilo kojeg od prethodno pomenutih faktora
(sigurnost, prinos) investitor esto i lako preusmjerava svoje investicije ka
drugom podruju, te su stoga i oscilacije finansijskih transakcija, vezanih za
portfolio investicije, daleko vee nego kod direktnih investicija.

Rezervna aktiva obuhvata instrumente koji stoje na raspolaganju monetarnim

vlastima za finansiranje neravnotea u platnom bilansu. (sastoji se od
monetarnog zlata, specijalnih prava vuenja (SDR), rezervne pozicije kod
MMF-a i deviza)

Kategorije ostale investicije u platnom bilansu kao to smo ve napomenuli

predstavlja rezidualnu kategoriju u kojoj se evidentiraju finansijske transakcije
koje ne moemo uvrstiti u prethodne kategorije. U sklopu komponente ostale
investicije evidentiramo finansijske transakcije koje se odnose na zajmove,
trgovinske kredite kredite, bankarske depozite....

9
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

16. Direktne investicije

U okviru stavke direktnih investicija u platnom bilansu vri se podjela na
direktne investicije u domaoj ekonomiji (in reporting economy) i direktne
investicije u inostranstvu (abroad).

Finansijske transakcije vezane za direktna ulaganja u domacu ekonomiju ili u

inostranstvo evidentiraju se u okviru stavki akcije (equity), reinvestirana dobit
(reinvested earnings) i ostali kapital (meukompanijske transakcije promjene
na meukompanijskim raunima, promjene meukompanijske zaduenosti itd).

Jedno od vanih pitanja pri definisanju direktnog ulaganja jeste kako odrediti
koja finansijska transakcija predstavlja direktno ulaganje.

Kao direktne investicije evidentiramo sve finansijske transakcije koje

omoguavaju investitoru ostvarivanja prava upravljanja.

Finansijske transakcije se u platnom bilansu prikazuju po neto principu, to

znai da se prikazuje samo konani efekat direktnog investiranja u toku
vremenskog perioda za koji se platni bilans sastavlja.

17. Portfolio investicije

Razvoj finansijskih trita kao i finansijskih instrumenata kojima se trguje na
istim, omoguio je potencijalnim investitorima veliku mogunost izbora pri
ulaganju svog kapitala.

Investitorima se otvara i mogunost izbora razliitih finansijskih instrumenata

na razliitim finansijskim tritima. Naime, dravni investitori (vlada,
monetarne vlasti) i privatni investitori (pojedinci, preduzea) imaju mogunost
kako prodaje sopstvene aktive nerezidentima, tako i kupovine strane aktive od
nerezidenata.

Portfolio investicije upravo imaju za cilj da evidentiraju sve finansijske

transakcije vezane za promjene finansijske aktive i finansijske pasive.
Finansijske transakcije koje se odnose na promjenu finansijske aktive i pasive u
okviru portfolio investiranja moemo svrstati u dvije osnovne grupe vlasnika
ulaganja (paket akcija manji od 10%) i dunika ulaganja. Dunika ulaganja
moemo dalje posmatrati kao ulaganje u obveznice, instrumente novanog
trita i finansijske derivate. Ulaganja u vlasnike i dunike hartije od
vrijednosti mogu ostvariti razliiti sektori u ekonomiji. Stoga se u okviru svake
10
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

od stavki (vlasniko i duniko ulaganje) razlikuje ulaganje monetarnih vlasti,

vlade, banaka i ostalog sektora.

18. Ostale investicije

U okviru stavke ostale investicije ukljuene su sve ostale finansijske transakcije
koje ne podlijeu evidentiranju u okviru direktnih investicija, portfolio
investicija ili rezervne aktive.

Finansijske transakcije koje se odnose na promjenu finansijske aktive i pasive u

okviru standardne komponente ostale investicije, moemo svrstati u pet
osnovnih grupa: (1) trgovinski krediti, (2) koritenje fondovih kredita, i zajmova
od fonda, (3) ostali zajmovi, (4)valute i depoziti, (5) ostala aktiva i pasiva.

Kada u meunarodnoj trgovini doe do vremenskog nepoklapanja izmeu

trenutka promjene vlasnitva nad robom i uslugama, sa trenutkom plaanja,
postoji mogunost javljanja odreene forme trgovinskog kredita. U sklopu
stavke trgovinski krediti, razlikuju se dva tipa kredita: (1) pretplaanje uvoza, i
(2) trgovinski kredit za izvoz.

U sklopu zajmova evidentiraju se zajmovi za finansiranje trgovine (razliiti u

odnosu na trgovinske kredite), hipotekarni zajmovi i ostali zajmovi (finansijski
lizing, repo aranmani...).

Stavke valute i depoziti obuhvata papirni novac, kovani novac i depozite koje
rezidenti i nerezidenti imaju u svom posjedu.

U okviru pasive i aktive kod ove stavke evidentiraju se finansijske transakcije

koje nisu evidentirane ni u jednoj drugoj stavci finansijskog rauna. Jedna od
finansijskih transakcija koja nije evidentirana meu ostalim stavkama
finansijskog bilansa odnosi se na ivotno osiguranje rezidenta kod nerezidentnih
institucija, kao i uee rezidenata u komercijalnim penzionim fondovima
nerezidenata. Pored ovih transakcija u okviru ove stavke se evidentiraju i
zaostala plaanja u kamatama na dug, zaostala plaanja glavnice na dug, kao i
neplaene zarade i plate.

19. Ekonomska ravnotea platnog bilansa

.....Kova (2003) koji konstatuje da teorijski ravnoteu platnog bilansa moemo
posmatrati kao stanje koje se moe odravati automatski, bez intervencija

11
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

mjerama ekonomske politike, pri datim karakteristikama makroekonomskih

varijabli.

Znai, da bismo stigli do ekonomske ravnotee moramo u stvari odrediti

ekonomske transakcije u platnom bilansu koje utiu na ekonomsku neravnoteu
platnog bilansa.

Razmatranje ekonomske ravnotee, sa stanovita bilansa zvaninih plaanja,

usko je povezano sa saldom bazinog bilansa. Naime, ako je bazini bilans u
ravnotei, onda je neravnoteu u bilansu zvaninih plaanja posljedica oscilacija
u kretanju kratkoronog kapitala.

Neravnotea bilansa zvaninih plaanja koja je posljedica sluajnih, sezonskih i

ciklinih kretanja kratkoronog kapitala, ne predstavlja zabrinjavajuu situaciju
za ekonomsku vlast ako zemlja raspolae sa dovoljnim nivoom deviznih rezervi
za finansiranje iste. Naime, uglavnom su te neravnotee kratkoronog tipa to
znai da bi bilo ekonomski necjelishodno pokrenuti mehanizme prilagoavanja
platnog bilansa primjenom mjera ekonomske politike. Stoga se, neravnotea u
ovom bilansu finansira promjenom deviznih rezervi ili se pak neutralie
promjenom deviznog kursa u reimu fluktuirajueg deviznog kursa. Naravno,
postoje i situacije kada kratkorona neravnotea bilansa zvaninih plaanja
moe predstavljati problem. Problem dolazi do izraaja ako se u duem
vremenskom periodu neravnotea ispoljava u istom pravcu bez reverzibilnih
promjena.

DETERMINANTE NIVOA DEVIZNOG KURSA

20. Teorija pariteta kupovnih snaga (PPP)
Razvoj koncepta pariteta kupovnih snaga datira iz perioda 20-tih godina prolog
vijeka i vezuje se za ime vedskog ekonomiste Gustava Kasela. Osnovna ideja
ovog teorijskog pristupa najjednostavnije se moe prikazati kao mogunost
kupovine identine korpe proizvoda u bilo kojoj zemlji za istu koliinu novca.
Znai, devizni kurs bi trebalo, bez obzira na razliite cijene proizvoda meu
zemljama, da obezbjedi istu kupovnu mo odreene koliine novca u bilo kojoj
zemlji. Intuitivno ve zakljuujemo da po ovoj teoriji nivo deviznog kursa zavisi
od nivoa cijene.

12
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

21. Zakoni jedne cijene

Zakon jedne cijene konstatuje da na konkurentskim tritima, ako iskljuimo
uticaj transportnih trokova, zvaninih barijera na trgovinu (carine), i tokove
kapitala meu zemljama, identini proizvodi u razliitim zemljama moraju imati
identinu cijenu kada se ona izrazi u istoj valuti. Znai, ako imamo identian
proizvod u domaoj i stranoj zemlji, recimo demper koji se proizvodi i prodaje
u domaoj zemlji i EU, onda po zakonu jedne cijene, uz prihvatanje pomenutih
pretpostavki cijena dempera proizvedenog u EU, kada se izrazi u domaoj
valuti po tekuem deviznom kursu, mora biti ista sa cijenom dempera
proizvedenog u domaoj zemlji. Prethodnu tvrdnju moemo prikazati i u formi
identiteta

P=E*P*

gdje P u ovom sluaju predstavlja cijenu dempera u domaoj zemlji, E tekui

devizni kurs (direktno notiranje) i P* cijenu dempera u EU.

Boks 4.1. precijenjenost i podcijenjenost valuta

Valuta je precijenjena kada ima veu vrijednost u odnosu na odreeni nain

definisanu ravnotenu vrijednost.

Valuta je podcijenjena kada ima manju vrijednost u odnosu na odreeni nain

definisanu ravnotenu vrijednost.

22. Realni devizni kurs

Nominalni devizni kurs po direktnom notiranju predstavlja cijenu strane valute
izraenu u jedinicama domae valute. Uopteno posmatrano, realnu vrijednost
dobijamo kada nominalnu vrijednost oslobodimo uticaja promjene cijena.

Nominalni devizni kurs je kao to smo naprijed naveli sam po sebi cijena. Stoga
emo i realni devizni kurs posmatrati kao cijenu, ali kao relativnu cijenu. Realni
devizni kurs posmatraemo kao relativnu vrijednost proizvoda i usluga izmeu
zemalja. Znai posmatramo odnos izmeu cijena u domaoj i stranoj zemlji
izraen u istoj monetarnoj jedinici.

Postoji nekoliko naina izraavanja realnog deviznog kursa:

13
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

Realni devizni kurs kao odnos opteg nivoa cijena u domaoj zemlji i
inostranstvu;
Realni devizni kurs kao odnos cijena proizvoda koji ulaze u
spoljnotrgovinsku razmjenu (tradables) sa cijenama proizvoda koji su
namjenjeni samo domaem tritu (nontradables);
Realni devizni kurs kao odnos cijena izvoznih i cijena uvoznih proizvoda
odnosi razmjene (terms of trade), i
Realni devizni kurs kao odnos jedininih trokova radne snage u domaoj
zemlji i inostranstvu.

Formulu za izraunavanje realnog deviznog kursa moemo predstaviti kao

E*P*
e = ---------------
P
gdje E predstavlja nominalni devizni kurs (direktno notiranje), a P* i P
predstavljaju odgovarajue indekse cijena u stranoj i domaoj zemlji. Rast
realnog deviznog kursa (e) tj. depresijacija ukazuje na poboljanje
konkurentnosti. Obrnuto, smanjenje realnog deviznog kursa tj. apresijacija
ukazuje na pogoranje konkurentnosti.

23. Monetarna teorija odreivanja nivoa deviznog

kursa
Monetarna teorija determinisanja nivoa deviznog kursa polazi od toga da je
devizni kurs odreen odnosom ukupne ponude i tranje za novcem na razliitim
novanim tritima.

U stvari, u dugom roku monetarna teorija devizni kurs posmatra kao cijenu
nacionalnih valuta koja se utvruje odnosom ponude i tranje za novcem na
novanom tritu u pojedinim zemljama.

Po monetarnoj teoriji devizni kurs je funkcija nominalne ponude novca,realnog

nacionalnog dohotka i kamatne stope u zemlji i inostranstvu.

U stvari, u dugom roku devizni kurs je potpuno odreen relativnom ponudom

novca i relativnom tranjom za novcem. S obzirom da u dugom roku imamo tri
faktora u determinisanju deviznog kursa, otvaraju nam se brojne mogunosti

14
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

predvianja dugoronih efekata na devizni kurs usljed promjene nekog od

posmatranih faktora.

24. Faktori koji odreuju tranju za novcem

Tri glavna faktora koji odreuju tranju za novcem su:

Kamatna stopa rast kamatne stope smanjuje tranju za novcem i

obrnuto, smanjenje kamatne stope poveava tranju za novcem;
Nivo cijena rast nivoa cijena u ekonomiji podrazumjeva smanjenje
kupovne moi novca tj.potrebna nam je vea koliina novanih jedinica
kako bismo kupili identinu koliinu proizvoda prije rasta cijena. No,
trebalo bi imati u vidu da ekonomski subjekti ne koriste cjelokupnu
koliinu novca koju posjeduju samo za plaanje. Dio novca koji se ne
koristi za svakodnevno plaanje predstavlja eljeni nivo likvidnosti koji
su ekonomski subjekti spremni da dre u svom posjedu i pored
mogunosti da taj novac uloe u finansijsku aktivu koja nosi prinos u
obliku kamate;
Realni nacionalni dohodak rast realnog nacionalnog dohotka
podrazumjeva veu proizvodnju i prodaju roba i usluga u ekonomiji, to
za dati nivo cijena cijena u ekonomiji dovodi do rasta tranje za novcem.
25. Portfolio pristup odreivanju nivoa deviznog
kursa
Portfolio model determinisanja nivoa deviznog kursa obuhvata interakciju
kratkorone ravnotee na finansijskom tritu i dugorone ekonomske ravnotee
koja pored eksterne ravnotee obuhvata i ravnoteu na robnom tritu.

Meutim, za razliku od monetarnog pristupa determinisanja nivoa deviznog

kursa, koji je podrazumjevao da uesnici na finansijskim tritima u svom
posjedu mogu da imaju samo domau finansijsku aktivu, u portfolio modelu
prihvata se mogunost da uesnici na finansijskom tritu pored domae mogu
da posjeduju i stranu finansijsku aktivu. Ova razlika izmeu portfolio modela i
monetarnog modela rezultat je razliite pretpostavke u pogledu supstitucije
izmeu domaih i stranih hartija od vrijednosti na finansijskom tritu.

15
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

TEORIJA PRILAGOAVANJA PLATNOG

BILANSA
26. Klasian automatski mehanizam prilagoavanja
Klasian automatski mehanizam prilagoavanja platnog bilansa u svojoj
najoptijoj formulaciji podrazumjeva uspostavljanje ravnotee u platnom bilansu
mehanizmom promjene cijena i novane mase. Njegova formulacija vezuje se za
ime Davida Hjuma 1752. Hjum je zauzimajui kritiki stav prema uenju
merkantilista, da je suficit platnog bilansa (priliv zlata), osnovni uslov poveanja
nacionalnog bogatstva, a samim time i osnovni cilj kojem bi trebalo teiti,
ukazao da u uslovima koji su tada bili zastupljeni u meunarodnom monetarnom
sistemu postoji automatski mehanizam prilagoavanja koji ne dozvoljava
dugorono posmatrano neravnoteu u platnom bilansu.

Klasian automatski mehanizam prilagoavanja platnog bilansa ravnotei

prilino je jednostavan. On predstavlja mehanizam inflatorno deflatornog tipa
u kojem direktna meuzavisnost promjene cijena i novane mase predstavljaju
osnovu automatskog mehanizma prilagoavanja.

Ako analizu klasinog automatskog mehanizma posmatramo sa stanovita opte

ekonomske ravnotee na nivou svjetske ekonomije, mogli bismo da zakljuimo
da opta ekonomska ravnotea zavisi od raspodjele raspoloive koliine zlata
meu zemljama. U situaciji kada postoji neravnotea meu ekonomijama,
automatski mehanizam prilagoavanja e, putem promjena novane mase i
cijena, pokrenuti proces raspodjele raspoloive koliine zlata meu zemljama do
uspostavljanja nove ravnotee.

27. Dohodovni pristup prilagoavanja platnog

bilansa
Mehanizam prilagoavanja platnog bilansa ravnotei razmotriemo na sluaju
dvije zemlje izmeu kojih postoji poetna ekonomska ravnotea. Pretpostavimo
da je inicijalno stanje ravnotee narueno poremeajima u spoljnotrgovinskoj
razmjeni, i to tako da je dolo do poveanja izvoza u zemlji A, i istovremenog
poveanja izvoza u zemlji B.

Znai, sa stanovita dohodovnog mehanizma prilagoavnja inicijalni suficit u

zemlji A smanjuje se usljed poveanja uvoza (poveanje domaeg realnog
16
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

ncionalnog) i smanjenja izvoza (smanjenje realnog nacionalnog dohodka zemlje

B), dok se inicijalni deficit u zemlji B smanjuje usljed poveanja izvoza
(poveanje realnog nacionalnog dohodka zemlje A) i smanjenja uvoza
(smanjenje domaeg realnog nacionalnog dohodka). Naravno, tu se proces
prilagoavanja ne zavrava. Proces prilagoavanja nastavlja paralelno da se
odvija u obje zemlje to kao posljedicu ima u svakoj narednoj iteraciji sve
znanje suficit u zemlji A i deficit u zemlji B.

Sama znaajnost dohodovnog mehanizma prilagoavanja moda se najbolje

uoava danas kada svjetska ekonomija nalazi pred velikim problemom
smanjenja deficita tekueg bilansa Sjedinjenih amerikih drava. Amerika
predstavlja lokomotivu svjetskog ekonomskog rasta, te stoga problem deficita
tekueg bilansa nije samo i iskljuivo njen problem. Smanjenje deficita tekueg
bilansa svakako e imati efekte preko dohodovnog mehanizma prilagoavanja i
na ostale svjetske ekonomije, a prevashodno na ekonomiju Japana i Evrope.

POLITIKA PRILAGOAVANJA ODRIV

PRIVREDNI RAST I RAZVOJ
28. Devizna ogranienja
Mjere devizne kontrole spadaju u grupu nedistributivnih mjera kojima se vri
preusmjeravanje potronje i proizvodnje u korist domaih proizvoda. Razlika u
odnosu na depresijaciju (devalvaciju) ogleda se u efektima primjene mjera
deviznih ogranienja. Efekti deviznih ogranienja nisu linearnog karaktera kao u
sluaju primjene deviznog kursa. Oni su selektivnog karaktera i mogu da se
odnose na pojedine proizvode, grupe proizvoda, ili odreene finansijske
transakcije sa inostranstvom. Implementacija trgovinskih ogranienja
prevashodno ima za cilj regulisanje neravnotee u tekuem dijelu platnog bilans,
a kontrole kretanja kapitala (posebno tokova kratkoronog kapitala) kao oblik
deviznih ogranienja prevashodno ima za cilj da sprijei znaajne negativne
efekte na monetarnu politiku i unutranju ravnoteu.

29. Efekti ekspanzivne monetarne politike

17
 MEUNARODNE FINANSIJE (I dio)

Efekti ekspanzivne monetarne politike su:

Kratkom roku rezultiraju padom kamatne stope, rastom realnog

nacionalnog dohotka i deficitom u platnom bilansu usljed neperfektne
mobilnosti kapitala;
Dugom roku rezultiraju smanjenjem deviznih rezervi uz nepromjenjeni
realni nacionalni dohodak, kamatnu stopu i platni bilans.
30. Efekti restriktivne monetarne politike
U pogledu zakljuaka na osnovu prethodne analize, moemo da konstatujemo da
efekti restriktivne monetarne politike u reimu fiksnog deviznog kursa u:

Kratkom roku rezultiraju rastom kamatne stope, smanjenjem realnog

nacionalnog dohotka, i suficitom u platnom bilansu usljed neperfektne
mobilnosti kapitala;
Dugom roku rezultiraju rastom deviznih rezervi uz nepromjenjeni realni
nacionalni dohodak, kamatnu stopu i platni bilans.

SRETNO U UENJU I NA ISPITU

BB

18