5.

Transmisja, dystrybucja i komutacja

sygnaw fonicznych

Rodzaje transmisji:
w zalenoci od postaci sygnau:
analogowa,
cyfrowa,
w zalenoci od medium transmisyjnego:

Transmisja

Przewodowa Bezprzewodowa

Optyczna Elektryczna Ptla

Radiowa Podczerwie
(wiatowd) (kabel) indukcyjna
5.1. Transmisja analogowa

Zasadnicze elementy specyfikacji technicznej urzdze

elektroakustycznych majce wpyw na ich prawidowe czenie w
przypadku transmisji analogowej:
parametry impedancyjne (impedancja wyjciowa, wejciowa),
poziom sygnau,
symetria transmisji (symetryczne/niesymetryczne).
Dla analogowych systemw fonicznych waciwoci falowe
pomijalne dla l 1/10 (l 1/30 )

1 v 0,65 3 108
lmax 110 m
30 f 30 2 10 4
5.1.1. Parametry impedancyjne

Teoria czwrnikw istotna zaleno midzy impedancj

wyjciow i impedancj obcienia
Systemy telekomunikacyjne - wykorzystanie energii
Systemy elektroakustyczne - jak najwiksze napicie
Zin 10 Zout
Urzdzenie A Urzdzenie B

Zout
Uout Zin

Rys. 55. Uproszczony schemat zastpczy poczenia

dwch urzdze elektroakustycznych.
5.1.2. Poziom sygnau

Wartoci poziomw sygnaw analogowych, z ktrymi

pracuj urzdzenia elektroakustyczne:
poziomy mikrofonowe: 1 mV(-60 dB (V)),
poziomy liniowe: 1 V (0 dB (V)),
poziomy gonikowe: 20 V (100 W @ 4 = 26 dB (V)).
5.1.3. Dopasowanie elektryczne urzdze analogowych

Tab. 1. Wartoci parametrw przyczeniowych wedug PN-EN 61938.

Zout* Uout*
rdo/odbiornik Zin*
znamionowa znamionowe maksymalne
Wejcia/wyjcia w sprzcie powszechnego
2,2 k 22 k
oglnego uytku 0,5 V 2V
zastosowania w sprzcie profesjonalnym 1 k 10 k
Przedwzmacniacz / wzmacniacz mocy 1 k 10 k 1V 3V
elektrodynamiczny 0,2 mV 0,2 V
200 1 k
Mikrofon/ pojemnociowe profesjonale 1,0 mV 1V
wzmacniacz elektretowe powszechnego
1 k 5 k 2,0 mV 200 mV
uytku
47 k
wkadka wysokonapiciowa
Gramofon/ 2,2 k rwnolegle z 5 mV 35 mV
(MM)
wzmacniacz 220 pF
wkadka niskonapiciowa (MC) 10 100 0,3 mV 2,8 mV
Wzmacniacz/zestawy gonikowe definiowane
< 1/10 Zin** 4, 8, 16 - -
impedancyjnie
Wzmacniacz/zestawy gonikowe 25, 35, 50,
< 1/2 Zin** - -
staonapiciowe 70, 100 V ***
16, 32, 64,
Wzmacniacz/suchawka 120 - 5V
200, 600
*oznaczenia zgodnie ze schematem z rys. 55
**w caym znamionowym zakresie czstotliwoci
***zestaw gonikowy: 50, 70, 100 V
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

Tor niesymetryczny skada si z:

przewodu sygnaowego,
i ekranu doczonego do masy.
W transmisji niesymetrycznej przenikanie zakce do sygnau
uytecznego ograniczane przez stosowanie ekranu.

Transmitowany sygna Zakcenie

rdo
sygnau wy Odbiornik

Ekran
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

Tor symetryczny - dwie linie sygnaowe po ktrych sygna

przenoszony jest jako napicie rnicowe (ten sam sygna ale o
przeciwnej polaryzacji).
Idealny odbiornik symetryczny:
reaguje na podane do jego wej napicia rnicowe,
nie reaguje na podane do jego wej sygnay identyczne.

Transmitowany sygna Zakcenie

Odbiornik
rdo + + + =2 x
sygnau wy
- - + =0

Ekran
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

W praktyce tumienie zakce w torze

symetrycznym nie jest idealne
Przyczyny:
nierwnoci impedancji wewntrznych midzy zaciskami
wejciowymi a punktem odniesienia,
nierwne wartoci napi na wyjciach nadajnika
wzgldem punktu odniesienia,
rnice przesuni fazowych w torach sygnaowych do
kadego zacisku wyjciowego.
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

Miara tumienia zakce w torze symetrycznym - wspczynnik

tumienia sygnau wspbienego CMRR (Common Mode
Rejection Ratio).
Parametr wyznaczany dla warunkw normalnych pracy
urzdzenia i mona w przyblieniu wyznaczy go z zalenoci:

Us
CMRR 20 log
Uw
gdzie:
Us napicie wyjciowe uzyskane dla sygnau symetrycznego,
Uw napicie wyjciowe uzyskane dla sygnau wspbienego.
Metoda pomiaru CMRR podana w PN EN 60268-3 bardziej
zoona i zaimplementowana tylko w nielicznych
urzdzeniach pomiarowych.
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

Tory symetryczne mona zaimplementowa jako:

aktywne transformatorowe

Wysoka jako transmisji daje si zrealizowa mniejszym

kosztem w torach aktywnych.
Zalety torw transformatorowych:
wiksza odporno na uszkodzenia,
moliwo zapewnienia separacji galwanicznej (separacja mas
urzdze).
Moliwe jest czenie ze sob zarwno wyj
transformatorowych z wejciami aktywnymi i odwrotnie.
5.1.4. Tory symetryczne i niesymetryczne

Profesjonalne czenie:
wyj symetrycznych z wejciami niesymetrycznymi
desymetryzatory,
wyj niesymetrycznych z wejciami symetrycznymi
symetryzatory.
Czsto moliwe realizowanie takich pocze bez urzdze
poredniczcych, tracc jednak zasadnicze zalety transmisji
symetrycznej.
Problem ptli mas omawiany bdzie w ramach kursu Systemy
elektroakustyczne.
5.2. Kable

Podstawowe konfiguracje kabli i ich zastosowania

Zastosowanie Przykad
Konfiguracja Zastosowania inne
podstawowe zastosowa
Dwa rwnolege sygna niesymetryczny sygna symetryczny kabel gonikowy,
przewodniki i masa bez masy zasilanie
Dwa skrcone sygna symetryczny sygna niesymetryczny kabel telefoniczny,
przewodniki (skrtka) bez masy i masa transmisja cyfrowa
Dwa skrcone sygna symetryczny w sygna niesymetryczny profesjonalne
przewodniki w ekranie ekranie w ekranie systemy foniczne
urzdzenia
Jeden przewodnik w powszechnego
ekranie (koncentryczny, uytku, rejestratory
sygna i masa
wsposiowy, ang. pprofesjonalne,
(coaxial) instrumenty
muzyczne
Kable

Konstrukcja kabla uzaleniona od zastosowania

Najpopularniejszy kabel do analogowej transmisji
symetrycznej - kabel mikrofonowy
ekran
druty miedziane, obwj

powoka wypenienie orodka

PVC (polichlorek winylu) bawena

izolacja yy
PE (polietylen)
-
ya (przewodnik)
+ 0,22 mm2 (28 x 0,1 mm)

Orodek (ang. core) - izolowane yy wraz z wypenieniem

Kable

ya (przewodnik, ang. conductor)

izolacja yy
PE (polietylen)
-
ya (przewodnik)
+ 0,22 mm2 (28 x 0,1 mm)

Wykonanie:
najczciej skrcone mikkie druty miedziane, nieocynowane lub
ocynowane,
sporadycznie, do czenia urzdze zamontowanych na stae
pojedynczy drut

Typowe pole przekroju kabli mikrofonowych - 0,22 mm2,

w kablach studyjnych czasami 0,5 mm2
Kable

Wypenienie orodka - funkcje:

uzyskanie koowego ksztatu poprzecznego orodka,
stabilizacja skrcenia y.
Wykonanie:
wkna baweniane,
wypenienie orodka
(bawena)

tworzywo sztuczne
wypenienie orodka
(tworzywo sztuczne)
Kable

Ekran (ang. shield)

Wykonanie:
1. cienkie druty miedziane (ocynowane lub nieocynowane),
ekran
(druty miedziane, obwj pojedynczy)

2. folia aluminiowa

3. struktury mieszane (1. i/lub 2. i/lub przewodzce tworzywa

sztuczne).
Kable

Ekran (ang. shield)

Wykonanie:
1. cienkie druty miedziane (ocynowane lub nieocynowane),
1.1. obwj
1.1.1. pojedynczy,

1.1.2. podwjny.

waciwoci:
dua gitko,
atwo montau do zcz,
problemy w zakresie duych czstotliwoci,
mikrofonowanie kabla.
Kable

Ekran (ang. shield)

Wykonanie:
1. cienkie druty miedziane (ocynowane lub nieocynowane),
1.2. oplot

waciwoci:
najbardziej uniwersalny,
dobra elastyczno i gitko,
moliwo stosowania zarwno dla czstotliwoci akustycznych jak i
radiowych,
gsto krycia: 80 - 95 %, w przypadku podwjnego do 98 %.
Kable

Ekran (ang. shield)

Wykonanie:

2. folia aluminiowa,
dodatkowa ya przylegajca do ekranu (umoliwienie lutowania,
zmniejszenie rezystancji)
waciwoci:
mae rozmiary (czsto stosowane w kablach wieloparowych),
gsto krycia: 100 % (bardzo dobre ekranowanie zakresu RF),
niska cena,
mniejsza ni w pozostaych rozwizaniach ywotno
(w przypadku wielokrotnego zginania).
Kable

Powoka kabla (ang. jacket)

ochrona od wpywu rodowiska zewntrznego
dodatkowa zewntrzna warstwa izolujc,
materiay:
PVC (polichlorek winylu),
polietylen,
polipropylen,
drosze - teflon, silikon,
inne.
Kable

Kabel typu patch

konstrukcja podobna do mikrofonowego,
mniejsza rednica zewntrzna typowo 4 mm
(mikrofonowy 6 6,3 mm).

Kabel typu patch symetryczny Kabel typu patch podwjny

symetryczny
Kable

Kabel wieloorodkowy (ang. multicore)

do przesyania duej liczby sygnaw,
orodek - najczciej kabel symetryczny o maej rednicy
zewntrznej - kable wieloparowe,
ilo par: od 4 do 56 z krokiem co 4 lub 8 (w zalenoci od
producenta),
orodki kabla s numerowane.
Kable

kabel wsposiowy (na rysunku z dodatkowym ekranem z

przewodzcego tworzywa sztucznego),
do transmisji niesymetrycznej.
Kable

Kabel do transmisji cyfrowej AES/EBU z drutami cynowanymi

Kabel do transmisji cyfrowej AES/EBU z dwoma warstwami ekranu

foliow i oplotem
Kable

Kable gonikowe
do przesyania sygnau ze wzmacniaczy mocy do urzdze
gonikowych ,
tory gonikowe mniej wraliwe na zakcenia -> kable bez
ekranu,
gwny problem - minimalizacja strat mocy,
konieczno stosowania kabli o stosunkowo duych przekrojach,
typowe przekroje yy dla kabli gonikowych do pocze
niskoimpedancyjnych: 1,5 mm2, 2,5 mm2, 4 mm2,
rzadziej stosowane to 0,75 mm2, 6 mm2, 10 mm2.

Kabel gonikowy z yami uoonymi

rwnolegle do instalacji staych
Kable

Kable gonikowe

Kabel gonikowy ze skrconymi yami

Kabel gonikowy wsposiowy

Kabel gonikowy wieloyowy

Kabel gonikowy do linii 100 V

5.3. Zcza

istotny element systemu elektroakustycznego, majcy

znaczcy wpyw na jego niezawodno,
powinny by:
atwe w uyciu,
szybkie,
zabezpieczone przez przypadkowym rozczeniem,
nie powinny degradowa jakoci sygnau (np. nie wprowadza
dodatkowej rezystancji).
techniki pocze trwaych np. lutowanie czy
poczenia rubowe - kiedy nie zachodzi potrzeba
przekonfigurowywania systemu bd jego
przemieszczania,
Zcza

czsto zachodzi potrzeba wielokrotnego wykonywania

pocze,
w technice fonicznej stosowanych jest kilkadziesit
rnorodnych zcz,
w ramach wykadu omwione zostan tylko
najpopularniejsze stosowane w systemach
elektroakustycznych,
najistotniejszy element zcza, decydujcy jego
parametrach elektrycznych styki,
materia,
pole powierzchni, na ktrej zachodzi poczenie,
sia docisku.
Zcza

Najpopularniejsze materiay stykw zcz

przeznaczonych do techniki fonicznej:
zoto,
srebro,
nikiel.
Szybko realizacji poczenia
konstrukcja zcza,
konieczno pozycjonowania wok wasnej osi.
Zcza
XLR (formalna nazwa - zcze okrge niskopoziomowe)

Najpopularniejsze zcze w profesjonalnej technice

fonicznej.
Typowe zastosowanie - przesyanie jednego sygnau
symetrycznego.
Implementacja - normy PN-EN 60268-12, AES14.
Typowe wykorzystanie stykw:
1 ekran,
2 - +,
3 - - (tzw. powrt).
Zcze mskie - wyjcia urzdze. *Widok zcza mskiego
od strony pinw
Zcze eskie wejcia urzdze.
Inne wersje: z wikszymi ilociami stykw i mini.
Zcza
XLR
Zcza
Jack (formalna nazwa zcza wsposiowe)

Odmiany zwizane z wymiarami:

6,3 mm (tzw. duy jack, formalnie cala, kaliber-B) -
najpopularniejsze w urzdzeniach profesjonalnych,
3,5 mm (tzw. may jack) - w przenonych urzdzeniach
powszechnego uytku np. do podczania suchawek,
4,4 mm (Bantam) stosowane do obwodw pomocniczych i tam
gdzie istnieje ograniczenie przestrzenne,
5,2 mm (B-Gauge) mniej popularne.
Typowe zcza jack - 2 lub 3 styki.
Implementacja - norma PN-EN 60268-12.
Zcza
Jack

W wersji z trzema stykami s to:

1. S (ang. sleeve - tuleja) masa,
2. R (ang. ring piercie),
kana R dla transmisji dwukanaowej,
- dla transmisji symetrycznej,
3. T (ang. tip grot),
kana L dla transmisji dwukanaowej,
+ dla transmisji symetrycznej.
(4) na rysunku piercienie izolacyjne.
Nazwy stosowane od stykw:
TRS (wersja z trzema stykami),
TS (wersja z dwoma stykami).
Zcza
Jack

Zastosowania:
do sygnaw liniowych,
najpopularniejsze zcze suchawkowe,
instrumenty muzyczne (TS),
sporadycznie stosowane na wyjciach wzmacniaczach mocy i
wejciach urzdze gonikowych,
w panelach krosowniczych:
nie trzeba dokadnie pozycjonowa wtyku w celu realizacji
poczenia (w zczu XLR jest to konieczne),
mona poczenia realizowa szybciej,
mae wymiary gniazda.
kiedy konieczne jest zapewnienie duej gstoci zcz,
kiedy poza funkcj realizacji poczenia wtyk ma realizowa
funkcj przecznika (np. tzw. gniazda insert).
Zcza
Jack

Wada - moliwo powstawania krtkotrwaych zwar przy realizacji

poczenia.
W urzdzeniach profesjonalnych gniazda jack najczciej
zabezpieczone przed przypadkowym wyrwaniem wtyku - do wyjcia
wtyku konieczne jest zwolnienie blokady.
Zcza
Cinch / phono / RCA

Do transmisji niesymetrycznej sygnaw liniowych

zwaszcza w urzdzeniach powszechnego uytku
Zcza
Speakon (formalnie - zcze wysokopoziomowe)

Typowe profesjonalne zcze do czenia wzmacniaczy

mocy i urzdze gonikowych w standardzie
niskoimpedancyjnym
Implementacja - norma PN-EN 60268-12
Odmiany:
2 styki - nie opisana w PN EN 60268-12,
4 styki - najpopularniejsza,
8 stykw - systemy trjdrone lub czterodrone w
trybie tri-amp lub quad-amp.
Zcza
Speakon (formalnie - zcze wysokopoziomowe)
Zcza
Speakon (formalnie - zcze wysokopoziomowe)
Zcza
RJ45

Do standardw transmisji cyfrowej sygnaw fonicznych

opartych na sieciach ethernet.
Do zastosowa fonicznych czsto modyfikowane tak, aby
odpowiaday mechanicznie rozwizaniom ze zcz XLR.
 Zcza
BNC

Do transmisji cyfrowych danych pomocniczych np. sygnau

wordclock
SDIF-3
Do zastosowa zwizanych z technik foniczn wersja 75
Zcza
Wielokanaowa transmisja sygnaw fonicznych

Ilo sygnaw taka jak

liczba kanaw
Typowy przykad -
przesyanie sygnaw
midzy scen a
stanowiskiem realizatora
w czasie koncertu
Wykorzystywane systemy
skadajce si z:
tzw. stageboxa,
kabla wieloparowego,
zcz umoliwiajcych
podczenie miksera.
Zcza
Stagebox

obudowa z
zainstalowanymi
zczami XLR,
w wikszoci XLR eskie
wejcia,
mniej mskich - tzw.
powroty,
Zcza
Wielokanaowa transmisja sygnaw fonicznych

Cay system moe by poczony na stae, lub za porednictwem

zcz wielostykowych
Poczenie stae - niewygodne
Czsto stosowane systemy skadajce si z trzech elementw:
Zcza
Wielokanaowa transmisja sygnaw fonicznych

Konstrukcja z wykorzystaniem bbna

Zcza
Zcza wielostykowe

Harting

VEAM
5.4. cza optyczne

wiatowd - coraz popularniejsze medium transmisyjne

stosowane w technice cyfrowej.
Budowa - trzy zasadnicze warstwy uoone
koncentrycznie (w kolejnoci od rodka):
rdze (ang. core),
paszcz (ang. cladding),
pokrycie (moe skada si z kilku kolejnych warstw).
Oglna zasada dziaania
wykorzystanie cakowitego
wewntrznego odbicia
wiata na styku rdzenia
i paszcza (rys. b).
 5.4. cza optyczne

Podzia:
1. Jednodomowe (SMF Single Mode Fiber) strumie wiata
przesyany jest rwnolegle do osi.
2. Wielodomowe (MMF Multimode Fiber) kady z modw
wprowadzany jest do wiatowodu pod innym ktem.
wiatowody dodatkowo mona podzieli na:
1. Skokowe SI (Step Index).
2. Gradientowe GI (Graded Index).
Wielomodowe wiatowody gradientowe zapewniaj
wiksze szybkoci transmisji od wersji skokowych.
5.4. cza optyczne
5.4. cza optyczne

Wpyw na parametry wiatowodu ma te materia,

z ktrego wykonano rdze i paszcz:
APF (All-plastic fiber) lub POF (Plastic Optical Fiber) -
wiatowody plastikowe - najmniejsze odlegoci transmisji.
PCF (Plastic-clad silica fiber) - wiatowody ze szklanym
rdzeniem i plastikowym paszczem - transmisja na rednie
odlegoci.
GOF (Glass Optical Fiber) - wiatowody ze szklanym rdzeniem
i paszczem (silica fiber) - moliwo transmisji na najwiksze
odlegoci.
 5.4. cza optyczne

Kategorie wiatowodw (OM wielomodowe, OS - jednomodowe),

ktre wi si z ich moliwociami transmisyjnymi (powizanie
szybkoci transmisji z odlegoci

Tab. 9. Kategorie wiatowodw.

Maksymalna odlego transmisji [m]
Kategoria rednica rdzenia 100 1 10
40 Gbit/s 100 Gbit/s
Mbit/s Gbit/s Gbit/s
OM1 65 m 2 000 275 33 niedostpna niedostpna
OM2 50 m 2 000 550 82 niedostpna niedostpna
OM3 50 m 2 000 550 300 100 100
OM4 50 m 2 000 1 000 550 150 150
OS1/OS2 9 m 40 000 10 000 10 000
5.4. cza optyczne

Nadajniki wiata:
diody wiecce LED,
mae lasery.
Odbiorniki:
fotodiody PIN,
fotodiody Avalache'a (APD),
zintegrowane ukady detektor-przedwzmacniacz
(IPD Integrated Detektor-Preamplifier).
5.4. cza optyczne

Tumienie sygnau w wiatowodach

wkna wiatowodu
absorpcja (pochanianie energii przez czsteczki wiatowodu),
rozpraszanie (gwnie niedoskonaoci struktury materiau),
mikrozgicia (mikroskopijnych niedoskonaoci geometrii
wiatowodu),
makrozgicia (promie zgicia nie powinien by mniejszy od kilku
centymetrw) wpyw uytkownika,
5.4. cza optyczne

Tumienie sygnau w wiatowodach

zcza,
sprzenie sygnau midzy wknem a nadajnikiem i
odbiornikiem,
czenia wkien.
5.4. cza optyczne

Podstawowe zalety:
dobre parametry transmisyjne:
bardzo szerokie pasmo,
mae straty,
bardzo maa stopa bdw < 10-10,
nie odbieraj ani nie generuj zakce elektromagnetycznych
(EMI) ani radiowych (RFI), nie ma te problemu przesuchw,
nie rodz problemw z tzw. ptlami mas,
mniejsza masa i mniejsze przekroje,
bezpieczestwo transmisji (podsuchiwanie nie jest tak
proste jak w transmisji elektrycznej),
w przypadku przecicia nie ma groby uszkodzenia
doczonych urzdze.
5.4. cza optyczne

Wady:
utrudnione tworzenie struktur typu szyna,
negatywny wpyw wilgoci oraz napre (w tym wynikajcych
ze zmian temperatury w duym zakresie) na poprawn prac,
trudniejsza ni w przypadku kabli elektrycznych technologia
montau.
5.4. cza optyczne

Toslink Audio (Toshiba)

jedno z popularniejszych czy optycznych stosowanych w
technice fonicznej powszechnego uytku
optyczna wersja standardu SPDIF
tani wiatowd APF o rednicy ~1 mm
mae prdkoci transmisji (do 15 Mb/s)
mae odlegoci transmisji.
5.4. cza optyczne

Profesjonalne zastosowania foniczne

najczciej zcza SC i LC,
wiatowody wielomodowe
gradientowe (odlegoci
transmisji w technice
fonicznej nie przekraczaj
najczciej 2 km),
w nowopowstajcych
wiatowodowych
instalacjach wielomodowych
AV zalecane stosowanie
wiatowodw kategorii OM4.
5.4. Transmisja bezprzewodowa

W systemach fonicznych stosowane s trzy rodzaje

transmisji bezprzewodowej:
radiowa,
podczerwie,
ptla indukcyjna.
Transmisja bezprzewodowa stosowana jest do:
transmisji sygnau z mikrofonw,
w systemach transmisji dla osb niedosyszcych,
w systemach monitorowych (odsuch dla artystw),
systemach interkomowych.
Wicej informacji przy okazji omawiania urzdze i
systemw, wykorzystujcych dany system transmisji.
5.5. Cyfrowa transmisja sygnaw fonicznych

Potrzeba stosowania transmisji cyfrowej

1. Transmisja sygnau pomidzy urzdzeniami cyfrowymi,
bez koniecznoci konwersji a/c i c/a.
2. Moliwo przesyania dodatkowych informacji:
np. zwizanych ze standardem rejestracji cyfrowej
takich jak subkody,
danych tekstowych,
danych sterujcych,
timecodw, itd.
3. Czsto koszty znacznie mniejsze ni w przypadku
transmisji analogowej.
5.5.1. Podstawowe rodzaje i parametry cyfrowej transmisji
danych

5.2.1.1. Szybko transmisji

(data rate) [bit/s] liczba bitw danych
przesanych w cigu 1s.

Podzia w zalenoci od kierunku:

jednokierunkowa (simpleksowa ang. simplex),
dwukierunkowa rwnoczesna (dupleksowa -
ang. duplex),
dwukierunkowa naprzemienna (pdupleksowa
ang. half-duplex),
Podstawowe rodzaje i parametry cyfrowej transmisji danych

a) c)
Dane asynchroniczne Dane samotaktujce
Nadajnik Odbiornik Nadajnik Odbiornik

Niezaleny Niezaleny sygna Niezaleny Zegar podrzdny

sygna zegarowy zegarowy sygna zegarowy
(identyczna czstotliwo)

Generator sygnau
b)
d) zegarowego
Dane synchroniczne
Nadajnik Odbiornik
Dane
Sygna zegarowy Nadajnik Odbiornik
Niezaleny Zegar podrzdny
sygna zegarowy Zegar podrzdny Zegar podrzdny

Zestawienie technik synchronizacji nadajnika i odbiornika: a) transmisja

asynchroniczna taka sama czstotliwo nadajnika i odbiornika, zegar
odbiornika wyzwalany przez bit startu, b) transmisja synchroniczna z sygnaem
zegarowym przesyanym oddzielnym przewodem, c) transmisja synchroniczna z
sygnaem samotaktujcym, d) transmisja izosynchroniczna z nadajnikiem i
odbiornikiem wyzwalanym wsplnym zegarem.
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

Tab. 1. Wybrane rnice midzy standardem profesjonalnym a konsumenckim.

Nazwa standardu Profesjonalny (AES/EBU) Konsumencki (SPDIF)

Norma aktualna PN-EN 60958-4:2004+A1:2008 PN-EN 60958-3:2008
AES3-14-2009
Normy i dokumenty powizane
EBU tech. 3250-E 2004
Napicie 2 7 V pp 0,5 V pp
Linia Symetryczna Niesymetryczna
Kabel poczeniowy Skrtka ekranowana 110 Ekranowany (75 15)
Zcze XLR RCA (phono, cinch) / optyczne
Maksymalna odlego transmisji Kilkaset metrw - (dawniej 10 m)
 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

a)
0 3 4 27 28 31
Preambua LSB 24-bitowe sowo prbki dwiku MSB V U C P

b)
0 3 4 27 28 31
Preambua AUX LSB 20-bitowe sowo prbki dwiku MSB V U C P

V - bit wanoci (Validity bit),

U - bit danych uytkownika (User data bit),
C - bit statusu kanau (Channel status bit),
P - bit parzystoci (Parity bit),
AUX - bity dodatkowe (Auxiliary sample bits),
LSB - najmniej znaczcy bit,
MSB -najbardziej znaczcy bit.
Format podramki: a) dla co najwyej 24-bitowego sowa prbki dwiku,
b) dla co najwyej 20-bitowego sowa prbki dwiku
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

X Kana 1 Y Kana 2 Z Kana 1 Y Kana 2 X Kana 1 Y Kana 2 X

Podramka 1 Podramka 2

Ramka 191 Ramka 0 Ramka 1

Start bloku
Struktura ramki i bloku.
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

1
t = 2 UI = f . 64
S

Sygna zegarowy

0 1 0 1 0 0 1 1 0 0 0 1 Dane

Dane
zakodowane
bifazowo
Kodowanie kanaowe kod bifazowy z modulacj pooeniow
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

Wzory i znaczenie preambu

Poprzedni stan niski wysoki Znaczenie

Bity 0

X Podramka 1

Y Podramka 2

Podramka 1
Z
i start bloku
 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

Bit
0 1 2 3 4 5 6 7
Bajt
Synchro- Czstotliwo
0 PRO=1 PCM Preemfaza
nizacja prbkowania
1 Wykorzystanie kanaw Struktura bitw uytkownika
2 Wykorzystanie bitw AUX Dugo sowa prbki Poziom odniesienia
3 Praca wielokanaowa (tryb i numer kanau)
Skalowa-
4 Sygna odniesienia z Czstotliwo prbkowania
nie fs
5 z
69 4-literowy kod identyfikujcy rdo danych w kodzie ASCII
10 13 4-literowy kod identyfikujcy przeznaczenie danych w kodzie ASCII
Kod lokalnego adresu prbki. Spenia on t sam funkcj co indeksowanie w magnetofonie
14 17
cyfrowym.
18 21 Kod czasu nagrania
22 Wskaniki wiarygodnoci bajtw 0-21
23 Kod CRC dla bajtw statusu kanau
Struktura statusu kanau w trybie profesjonalnym
 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

Bit
0 1 2 3 4 5 6 7
Bajt
0 PRO=0 PCM Copy Preemfaza Tryb
1 Kod kategorii L
2 Numer rda sygnau Numer kanau
3 Czstotliwo prbkowania Dokadno zegara z
4 Dugo sowa Pierwotna czstotliwo prbkowania
4 CGMS-A (kopiowanie) z
6-23 z
Struktura statusu kanau dla trybu konsumenckiego
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES/EBU, SPDIF

Ochrona praw autorskich

tylko dla konsumenckiej wersji statusu kanau,
w starszych wersjach standardu SCMS
(Serial Copy Management System)
bity Copy i L
Copy - zastrzeganie praw autorskich,
L informowa o tym czy nagranie jest oryginaem czy kopi.
W nowszych wersjach standardu - dodatkowe bity CGMS-A:
kopiowanie dozwolone bez ogranicze,
kopiowanie dozwolone z ograniczeniami,
dozwolone wykonie jednej kopii,
kopiowanie niedozwolone.
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES42-2001 cyfrowy interfejs mikrofonowy

AES42 - rozszerzenie AES3 umoliwiajce jego

wykorzystanie do cyfrowej transmisji sygnaw
fonicznych z mikrofonw
Rozbudowa zwizana z:
- koniecznoci przesania zasilania do mikrofonu
(DPP - digital phantom power - 10 V),
- sterowania parametrami mikrofonu,
- przesyaniem informacji zwrotnych o trybie pracy,
- zmian zcz (XLD).
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
AES10, MADI (multi-channel audio digital interface)

Technika transmisji zbliona do sieci komputerowych FDDI

transmisja izosynchroniczna,
kodowanie kanaowe 4/5,
transmisja: 100 Mb/s.
Liczba kanaw: do 64 (56).
Dugo sowa: do 24 bitw
Czstotliwoci prbkowania:
do 96 kHz,
podwjne czstotliwoci - dwukrotne zmniejszenie liczby
transmitowanych kanaw,
dopuszcza si poczwrne czstotliwoci prbkowania.
Medium transmisyjne:
kabel koncentryczny 75 ,
wiatowd (tylko w nowszej wersji standardu).
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Magistrala I2S

WS
(1 x fs)
SCK
(32 x fs)
kana lewy kana prawy
SD
MSB LSB MSB LSB

Format danych i zalenoci czasowe na magistrali I2S

 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Standardy omiokanaowe

Maks. Dugo Maksymalna

Liczba Medium Kierunkowo
Nazwa odlego Zcze sowa czstotliwo
kanaw transmisyjne transmisji
transmisji fonicznego prbkowania
TDIF
8 par w
Tascam Digital do 8 12 m ? D-sub25 dwukierunkowa do 24 bitw 192 kHz
ekranie
Interface
ADAT (ADI)
Alesis Multichannel wiatowd
do 8 10 m Toslink jednokierunkowa do 24 bitw 192 kHz
Optical Digital plastikowy
Interface
 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Interfejsy komputerowe

Medium
Nazwa Liczba kanaw Przepywno Zcze Maks. odlego transmisji
transmisyjne
IEEE 1394,
400 Mb/s IEEE-1394 IEEE-1394 4,5 m (x 16)
FireWire
IEEE-1394 IEEE-1394 4,5 m (x 16)
IEEE 1394b,
800 Mb/s Cat5 100 m
FireWire 800
optyczne 1000 m
do 100 audio,
mLAN 400 Mb/s IEEE-1394 IEEE-1394 4,5 m (x 16)
do 256 MIDI
12 Mbit/s (USB 1.1)
USB 480 Mb/s (USB 2.0) USB USB 5 m (x 2)
4,8 Gb/s (USB 3.0)
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Interfejsy komputerowe
 5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Standardy oparte o sieci ethernet

Liczba Maks. Medium Opnienie Kierunkowo i Dugo Maksymalna

Warstwa
Nazwa kanaw (fs odlego transmisyjn (latencja) @ fs = 48 rodzaj Topologia sowa czstotliwo
OSI
= 48 kHz) transmisji e kHz transmisji fonicznego prbkowania
100 m Cat5 dwukierunkowa, drzewo opinajce
CobraNet 64 1,33-5,33 ms 2 do 24 bitw 96 kHz
2 km wiatowd izosynchroniczna (spanning tree)
ES-100 64 kaskada
Cat5, Cat6, (daisy-chain),
104 s (nIn-nOut) dwukierunkowa,
Ethersound j.w. Cat7, gwiazda (star), 2 24 bity 192* kHz
ES-Giga 256 do 2ms (aIn-aOut) synchroniczna
wiatowd kombinacje ww.,
piercie (ring)
SANE (Synchronous kaskada
Audio Network plus 64 100 m Cat5 41,6 s synchroniczna (daisy-chain), 24 bity 192 kHz
Ethernet) piercie (ring)
Cat5=100m,
DANTE (100M/1G bit) 48 / 512 MM=2km, 0,8 ms / 83,3 s synchroniczna dowolna 3 24 bity 192 kHz
SM=70km
punkt-punkt 384 kHz,
AES50 (HRMAI) 48 100 m Cat5 < 104 s ( fs) dwukierunkowa 1 do 24 bitw
(point-to-point)* DSD
Cat5, punkt-punkt
SuperMAC 48 100 m 62,5 s dwukierunkowa 1 24 bity 384 kHz
Cat5e, Cat6 (point-to-point)*
100 m Cat5e, Cat6 punkt-punkt 384 kHz,
HyperMAC 384 104 s dwukierunkowa 1 do 24 bitw
2 km wiatowd (point-to-point)* DSD
AES51 2
AVB (Audio/Video
2
Bridging)
RAVENNA 3
A-Net 1
RockNet Cat5e=150 m,
MM=2km, piercie (ring) 1
SM=20 km
5.5.2. Standardy cyfrowej transmisji sygnaw fonicznych
Inne standardy

Inne standardy
Np. Optocore
5.6. Konwertery formatw cyfrowych

Realizowane funkcje:
konwersja standardu transmisji,
konwersja czstotliwoci prbkowania,
konwersja dugoci sowa:
zmniejszanie rozdzielczoci:
zaokrglenie,
zaokrglenie z ditherem,
optymalne psychoakustycznie ksztatowanie widma szumw
(Super Bit Mapping SBM),
zwikszanie rozdzielczoci (Hi-Bit Pioneer, AL24, AL32
Denon).
5.6. Konwertery formatw cyfrowych

Konwerter standardu AES/EBU na MADI i odwrotnie.

5.6. Konwertery formatw cyfrowych

Konwerter standardu AES/EBU na OPTOCORE

5.7. Symetryzatory, desymetryzatory

Konwersja sygnaw
niesymetrycznych <-> symetryczne
Najprostsza desymetryzacja (IEC 268-12):
pin 2 - sygna,
pin 1 i 3 - masa.

Ukady pasywne (transformator)

Ukady aktywne
5.7. Symetryzatory, desymetryzatory
DI-box (Direct Input box)

Funkcje:
separacja,
symetryzacja,
opcjonalne:
tumienie sygnau,
odwracanie polaryzacji,
filtracja dolnoprzepustowa.
Podzia
ze wzgldu na implementacj:
pasywne,
aktywne,
ze wzgldu na przeznaczenie:
podogowe,
rackowe.
5.7. Symetryzatory, desymetryzatory
DI-box
5.8. Rozdzielacze foniczne (splitery), wzmacniacze rozdzielcze
(distribution amplifiers)
5.8. Rozdzielacze foniczne (splitery), wzmacniacze rozdzielcze
(distribution amplifiers)
5.9. Krosownice

Realizowana funkcja komutacja (zmiana pocze

midzy urzdzeniami).
Podstawowy podzia:
analogowe,
cyfrowe.
Podzia analogowych:
w zalenoci od poziomu sygnaw (prdu):
maosygnaowe,
gonikowe,
normalizacja:
5.9. Krosownice
5.9. Krosownice
normalizacja
5.9. Krosownice
5.9. Krosownice

Krosownice gonikowe
6. Rejestracja sygnaw fonicznych

Odtwarzanie

Odtwarzanie

Odtwarzacz

odtwarzania

Oglny schemat toru rejestracji dwiku

 6. Rejestracja sygnaw fonicznych

Podzia systemw rejestracji dwiku

Ze wzgldu na posta sygnau:
analogowe
cyfrowe
Ze wzgldu na rodzaj ladu dwikowego:
mechaniczne (pyta gramofonowa)
magnetyczne (tama magnetofonowa)
optyczne (tama filmowa)
mechanooptyczne (CD)
magnetooptyczne (Mini Disc pyty z moliwoci
zapisu przez uytkownika)
6.2. Zasady rejestracji analogowej

Rodzaj Miara zapisanego

rejestracji sygnau
namagnesowanie
magnetyczna
nonika
mechaniczna wychylenie rowka
zaczernienie
optyczna
nonika

vo
fo fz
vz
6.2. Zasady rejestracji analogowej

Rnice midzy prdkociami mog si wyrazi jako:

stae odchylenie prdkoci przesuwu przy odczytywaniu od prdkoci
przy zapisywaniu (odstrojenie),
zmieniajce si wolno rnice midzy redni prdkoci nonika
(dryft),
chwilowe zmiany prdkoci przesuwu (nierwnomiernoci).
Nierwnomiernoci dzieli si na dwie grupy:
drenia dwiku (ang. - flutter) szybkozmienne,
koysania dwiku (ang. - wow) wolnozmienne.
Pomiar nierwnomiernoci - najczciej cznie
(wow & flutter)
Zasady pomiaru PN-EN 60094-3 i AES6 (nieco inaczej).
6.3. Analogowa rejestracja mechaniczna, gramofony

Rodzaje rejestracji mechanicznej:

wgbna zapis
monofoniczny,
wboczna zapis
monofoniczny,
wgbno-boczna
- zapis stereofoniczny.

Bardzo stare pyty monofoniczne:

rowek gruby (150 m),
mikrorowek (51 m).
Pyty stereofoniczne - stereorowek (40 m).
6.3.2. Oglna budowa gramofonu
Napd talerza

vobr. talerza = vnagrania pyty

Prdkoci obrotowe (obr/min):
33 1/3 obr/min - standardowy LP,
45 obr/min - single i EP,
78 i 16 2/3 obr/min (stosowane w przeszoci)
Sposoby napdzania talerza

2a. Napd poredni

1. Napd 2b. Napd poredni
za pomoc kek
bezporedni za pomoc paska
poredniczcych
Rami

osiowe (ang. pivoted),

tangencjalne (ang. tangential) nazywane te liniowymi.
 Igy gramofonowe

Iga - element poredniczcy midzy pyt gramofonow a

elementem ruchomym przetwornika.
Stosowane ksztaty wierzchoka igy:
kulisty (jednopromieniowy),
eliptyczny (dwupromieniowy),
Shibata (wielopromieniowy),
hiperelityczny (Van der Hula),
fine line (Ortofon).
Igy gramofonowe cd.
Igy gramofonowe cd.
Gowica (wkadka) gramofonowa
Gowica (wkadka) gramofonowa
Gowica (wkadka) gramofonowa
6.4. Analogowa rejestracja magnetyczna, magnetofony

Zapisywanie magnetyczne namagnesowanie tamy wzdu jej dugoci.

Warto namagnesowania pozostao magnetyczna BR.

I H BR

I z
H
s
gdzie:
z liczba zwojw cewki gowicy
s czynna dugo szczeliny powietrznej
6.4. Analogowa rejestracja magnetyczna, magnetofony

BR = f(H) - nieliniowa

BR a H 3 b H 5
Zapisywanie sygnaw z podkadem prdu przemiennego
Straty skosu
7. Rejestracja sygnaw fonicznych na dyskach
optycznych

Podzia
W zalenoci od moliwoci zapisywania:
dyski toczone,
dyski jednokrotnego zapisu
(WORM Write Once Read Many, -R - Recordable),
dyski kasowalne - umoliwiajce wielokrotne
zapisywanie (-RE Rewritable).
W zalenoci od gstoci zapisu danych:
CD (Compact Disc),
DVD (Digital Versatility Disc),
BD (Blu-ray).
7. Rejestracja sygnaw fonicznych na dyskach
optycznych

120 mm

15 mm
1,2 mm

rednica 8 cm rzadziej stosowana

Informacja zapisana na pycie wzdu spiralnego rowka
Rowek - ksztat spirali, prowadzcej od rodka dysku do jego
krawdzi zewntrznej
Dugo rowka dla 12 cm pyty CD wynosi okoo 5,7 km
Odstp midzy ciekami zazwyczaj okrelony jest z pewn
tolerancj - np. w standardzie CD od 1,5 do 1,7 m.
Istotne jest centryczne pooenie otworu w pycie.
Oglna zasada zapisu informacji - utworzenie dwch rodzajw
obszarw rnicych si wspczynnikiem odbicia wiata.
7.1. Dyski toczone

Informacja zapisana w postaci serii zagbie (pits) i wypukoci

(lands) o zmiennej dugoci, rozmieszczonych wzdu rowka.
Wymiary zagbie i wypukoci rne dla poszczeglnych standardw
szeroko zagbie - rednica plamki lasera,
dugo -kodowanie kanaowe.
rednica plamki lasera:
dugo fali lasera
apertura numeryczna (NA)
7.1. Dyski toczone

Parametr CD DVD BD
Dugo fali lasera [nm] 780 650 i 635 405
Apertura numeryczna (NA) 0,45 0,6 0,85
Odlego pomidzy ciekami [m] 1,6 0,74 0,32
Dugo najkrtszego pitu i landu [m] 0,83 0,4 0,15
Liczba warstw danych 1 1 2 1 2
Liczba stron 1 1 2 1 1 1
Pojemno (d = 12 cm) [GB] 0,68 4,7 9,4 8,5 25 50
Kodowanie protekcyjne CIRC RS-PC (248, 216) RS
Kodowanie kanaowe 8/14 (EFM) 8/16 (EFM PLUS) 17PP (8/17)
 7.1. Dyski toczone

CD DVD
Warstwa ochronna (lakier) Warstwa
odbijajca
Poliwglanowa warstwa przezroczysta

1,2 mm
1,2 mm

Warstwa
1,1 mm

Poliwglanowa warstwa przezroczysta odbijajca

0,6 mm
Poliwglanowa warstwa przezroczysta

padania wiata
padania wiata

BD

Kierunek
Kierunek

1,2 mm

Poliwglanowa warstwa przezroczysta

Warstwa
Poliwglanowa warstwa przezroczysta odbijajca
padania wiata
0,1 mm

2 m

Kierunek

Opcjonalna twarda
warstwa ochronna
7.1. Dyski toczone

Oglna zasada zapisywania danych - utworzenie

zagbie i wypukoci
Stany niski / wysoki -> zagbienie / wypuko
1 - przejcia pomidzy zagbieniami i
wypukociami
0 - obszary midzy przejciami
7.2. Zasada odczytywania zapisw pytowych
7.3. Dyski jednokrotnego zapisu (WORM)

Teoretycznie kilka moliwoci Lakier

Warstwa odbijajca
implementacji najpopularniejsza Barwnik organiczny

technika barwnika organicznego (dye Poliwglan (warstwa przezroczysta)

polymer)
Kierunek padania wiata
7.3. Dyski jednokrotnego zapisu (WORM)

Rowek - obszar, w ktrym dokonywany jest proces zapisywania

W zalenoci od systemu rowkiem moe by:
obszar wypuky (On-Groove recording)
wklsy (In-Groove recording).
BD-R - wersja z rowkiem wypukym jak i wklsym
CD-R

Rowek pyty gboko 0,2 m, szeroko 1 m

Czstotliwo pofalowania rowka 22,05 kHz z modulacj 1 kHz

Modulacja wykorzystywana do zapisania

dodatkowych informacji tzw. ATIP
(Absolute Time In Pregroove)
W obszarze Lead-in np. zalecana moc
zapisu, dopuszczalne prdkoci zapisu
CD-R

maxmm

max.118 mm

50 mm (SPD)

46 mm (SLD)

44,7 mm

Otwr rodkowy PCA PMA Lead-in Obszar zapisany Obszar niezapisany

rednica koca obszaru programu + 2 mm

max. mm (MID)

Otwr rodkowy PCA PMA Lead-in Obszar zapisany Lead-out

Ukad charakterystycznych obszarw pyty CD-R czciowo zapisanej i

cakowicie zapisanej.
7.4. Dyski wielokrotnego zapisu

technologia zmiany fazy krystalicznej

7.4. Dyski wielokrotnego zapisu

Schematyczna struktura pyty CD-RW

Warstwa ochronna

Warstwa odbijajca

Grna warstwa dielektryczna

Warstwa informacyjna Ag-In-Tb-Se

Dolna warstwa dielektryczna

Poliwglanowa warstwa przezroczysta

Wizka
lasera
7.4. Dyski wielokrotnego zapisu
Rejestracja pitu 3T Rejestracja landu
(formowanie amorficznego (formowanie krystalicznego
obszaru na dysku) obszaru na dysku)

Pzapisu

Pkasowania

Pspoczynkowa
moc modulowana moc staa

tworzenie obszaru amorficznego tworzenie obszaru krystalicznego

temperatura temperatura

Zapisywanie ~ 600 C
punkt
krzepnicia
~ 600 C
punkt
krzepnicia

w systemie DOW ~ 200 C

temperatura
krystalizacji
~ 200 C
temperatura
krystalizacji

(Direct Overwrite) tstygnicia

czas
tstygnicia
czas

tkrystalizacji tkrystalizacji
7.5. Kompatybilno formatw optycznych

Kompatybilno odtwarzania pyt toczonych, R i RW

Odczytywanie detekcja przej pomidzy obszarami
o maym i duym wspczynniku odbicia
Wspczynnik odbicia dla CD:
landy > 70%
pity < 28%
Wspczynnik odbicia dla CD-RW:
landy 15 - 25%
1998 - Specyfikacja MultiRead zapewnienie moliwoci
odtwarzania zarwno CD jak i CD-RW
7.5. Kompatybilno formatw optycznych

Kompatybilno midzy standardami CD, DVD i BD

Problem rnice midzy standardami:
dugo wiata lasera,
apertura numeryczna
pooenie warstwy danych.
Kompatybilno midzy CD (780 nm, NA = 0,45) i DVD
(650 nm, NA = 0,6)
1. przeczanie soczewek obiektywu,
2. zastosowanie jednego ukadu soczewek i dwch laserw
wiato o wikszej dugoci fali przechodzi tylko przez cz soczewek
obiektywu co odpowiada NA = 0,45.
Kompatybilno midzy BD i DVD sposb drugi
(odtwarzacz BD ma laser niebieski i laser czerwony)
7.6. Standard CD

PN-EN 60908:2004. Rejestracja fonii. System

cyfrowej fonicznej pyty kompaktowej.
Uproszczona specyfikacja formatu CD
Czstotliwo prbkowania: 44,1 kHz
Kwantyzacja: 16 bitowa, liniowa
Kodowanie protekcyje: CIRC
Kodowanie kanaowe: 8/14 (ETF)
Maksymalny czas zapisu: 60 min. (74,7)
Dane zapisywane s w kodzie uzupenieniowym do dwch
Sygna kodowany bez preemfazy, albo z preemfaz 50/15.
7.6.2. Format danych na pycie
Subkody

1 ramka

Bity Symbole foniczne i Bity Symbole foniczne i Bity Symbole foniczne i

subkodowe kontrolne subkodowe kontrolne subkodowe kontrolne

Synch.
0 1 2 3 ... ... 97
d1 kana P
d2 kana Q
S0 = (00100000000001)
d3 kana R S1 = (00000000010010)
d4 kana S (sowa po kodowaniu
S0 S1 kanaowym)
d5 kana T
d6 kana U
d7 kana V
d8 kana W
Kana P

Prosty separator pomidzy utworami muzycznymi

wykorzystywany w tanich ukadach wyszukujcych
1 w czasie trwania flagi startowej
0 po zakoczeniu
Flaga startowa musi by zapisana nie krcej ni 2 s
Kana Q

Przeznaczony dla bardziej wyrafinowanych ukadw

sterujcych
W trybie 1 zawiera midzy innymi:
W obszarze wprowadzania - TOC (Table Of Contents)
ilo cieek (maksymalnie 99),
cakowity czas trwania nagrania,
czasy zerowego i pierwszego indeksu kadej cieki.
W obszarze z muzyk - czas biecy (running time)
W trybie 2 - numer katalogowy dysku
W trybie 3 kod ISRC (International Standard Recording
Code), kadego utworu
Sposb wykorzystania kanau P i Q
Szybko transmisji danych na poszczeglnych
etapach kodowania

264 bit /6 x 44,1 kHz = 1,9404 Mbit/s

Kodowanie
Kodowanie Kodowanie
protekcyjne + bity
pierwotne kanaowe
identyfikacyjne

2 x 16 bit x 44,1kHz = 1,4112 Mbit/s 588 bit /6 x 44,1 kHz = 4,3218 Mbit/s
7.6.3. Konstrukcja odtwarzacza CD

Pyta CD

Serowomechanizmy

ogniskowania

Serwomechanizm przesuwu
Wyjcie Nadajnik
cyfrowe IEC 958 talerza
ciekowania
Gowica
laserowa

L Stereofoniczny Wzmacniacz
Dekoder Dekoder
przetwornik + Mikrokontroler
protekcyjny kanaowy
P C/A regenerator
7.6.3. Konstrukcja odtwarzacza CD

CD - staa prdko liniowa (CLV - Constant Linear Velocity) =

1,3 m/s
Dopuszczalny zakres - 1,2 m/s do 1,4 m/s
1,4 m/s pyty 63,
1,2 m/s pyty 74.
Staa prdko liniowa = zmienna prdko obrotowa
500 do 200 obrotw na minut w zalenoci od promienia
czytanej cieki
Utrzymanie staej prdkoci liniowej - serwomechanizm
talerza
Porwnanie sygnau taktujcego odczytanego z pyty, z
sygnaem generatora kwarcowego odtwarzacza.
7.6.3. Konstrukcja odtwarzacza CD

Matryca fotodiodowa czterosegmentowa

b) paszczyzna zapisu c) paszczyzna zapisu
a) sytuacja prawidowa
za daleko za blisko
A A A

D C D C D C

B B B

d) rodek plamki wzgldem rodka e) rodek plamki wzgldem rodka

spirali przesuniety w lewo spirali przesuniety w prawo
A A

D C D C

B B
7.6.3. Konstrukcja odtwarzacza CD
7.6.3. Konstrukcja odtwarzacza CD

E A D F

C B

Rozmieszczenie fotodiod
sucych do ciekowania
na gowicy
7.6.2. Tor foniczny CD

1. Regeneracja sygnau cyfrowego.

2. Dekodowanie kanaowe.
3. Dekodowanie protekcyjne.
4. Opcjonalne procesy
poprawiajce jako.
5. Przetwarzanie C/A.
Profesjonalny odtwarzacz CD
Profesjonalny odtwarzacz CD
Emisyjny odtwarzacz CD
Emisyjny odtwarzacz CD
Emisyjny odtwarzacz CD
Rejestrator CD
CDR/RW Master Recorder
CD-DA / BWF

BWF Broadcast WAV UDF Format do 24 bit / 96 kHz

Duplikatory CD
Odtwarzacz dla DJw
Odtwarzacz CD powszechnego uytku
7.7. DVD-Audio

Specyfikacja DVD-Audio 1.0 1999 r.

Pierwsze urzdzenia 2000 r.
Specyfikacja na bazie DVD-Video
DVD-Video fonia - 6,144 Mb/s
DVD-Audio maksymalny strumie foniczny do 9,8 Mb/s
6 kanaw 96 kHz 24 bity = 13,184 Mb/s
Redukcja przepywnoci - opcjonalna kompresja stratna lub
bezstratna
Dwa typy dyskw DVD-Audio:
Audio-Only dane foniczne i opcjonalnie grafika
(1 obraz na ciek), informacje tekstowe i graficzne
menu,
Audio with Video (AV) mogce zawiera filmy.
7.7. DVD-Audio

Czstotliwoci prbkowania: (podstawowe, podwjne i

poczwrne)
Dugoci sowa: 16, 20 lub 24 bity
Liczba kanaw: do 8
Kodowanie: liniowe PCM, DSD (Direct Stream Digital)
Najpowszechniej stosowana dugo sowa - 24 bity,
Najpopularniejsze kombinacje pozostaych parametrw:
2 kanay/192 kHz,
6 kanaw/96 kHz,
2-6 kanaw/48 kHz.
7.7. DVD-Audio

Zapisy wielokanaowe - kanay dzielone na dwie grupy (ang. channel group CG1,
CG2).
Podzia w celu umoliwienia zapisywania sygnaw w obrbie obu grup z rnymi
wartociami czstotliwoci prbkowania i rozdzielczoci.
Parametry w obrbie grupy 1 s zawsze nie gorsze ni w obrbie grupy 2.

Tab. 16. Przykadowe przyporzdkowania kanaw do grup.

Numer kanau
1 2 3 4 5 6
Stereo L R
Lf Rf S
Wyrnione kanay Lf, Rf
Lf Rf C LFE Ls Rs

Wyrnione kanay przednie Lf Rf C LFE Ls Rs

Wyrnione kanay w naronikach Lf Rf Ls Rs C LFE

Grupa kanaw Grupa 1 Grupa 2
7.7. DVD-Audio

Pyta DVD-A moe zawiera jeden lub kilka wariantw (oryg.

selections) materiau dwikowego. Np.:
tylko obszar zawierajcy materia dwikowy zapisany w liniowym PCM
(LPCM) pyta powinna by odtwarzana przez dowolny odtwarzacz
DVD-A
dwa warianty:
1. wielokanaowy materia zakodowany w liniowym PCM
2. stereofoniczny (dwukanaowy) materia zakodowany w liniowym PCM
materia wielokanaowy moe by odtwarzany tylko przez przystosowany
do tego odtwarzacz wielokanaowy.
dwa warianty:
1. stereofoniczne liniowe PCM,
2. jeden z opcjonalnym formatw np. Dolby Digital,
wariant opcjonalny moe by odtwarzany tylko przez urzdzenia
posiadajce odpowiednie dekodery
zaleta - moliwo odtwarzania w odtwarzaczach DVD Video.
7.7. DVD-Audio

SMART (System Manager Audio Resorce)

System, ktry moe by zaimplementowany na ciekach z
wielokanaowym LPCM
Umoliwia automatyczny downmixing
Informacje o tym jak ma by przeprowadzany downmixing
zapisane s w tablicy zawierajcej 16 wspczynnikw (poziom,
panorama, faza), ktr mona zapisa niezalenie dla kadej ze
cieek
Wyeliminowanie koniecznoci zapisywania niezalenego miksu
dwukanaowego dla dyskw wielokanaowych
Stosowanie systemu SMART:
na dyskach DVD-A opcjonalne,
obsuga w odtwarzaczach DVD-A wymagana.
7.7. DVD-Audio

Poza materiaem dwikowym pyta DVD-A moe zawiera dane pomocnicze:

nazw wykonawcy,
tytu utworu muzycznego,
komentarze,
biografie,
dyskografie,
wideoklipy,
linki internetowe,
itp.
Dane te zapisywane s w dwch rodzajach obszarw:
obszarach danych (Data areas) dane przeznaczone do odtwarzania rwnoczenie
z materiaem dwikowym (np. teksty),
obszarach informacyjnych (Information areas) dane przeznaczone do
wykorzystywania niezalenie od materiau dwikowego.
7.7. DVD-Audio

Pyta DVD-A posiada struktur hierarchiczn

Jeden Album opisuje ca zawarto jednej strony
pyty
Album moe zawiera do dziewiciu grup
Grupa (group) moe zawiera do 99 cieek (tracks)
cieka dla pyt DVD-A Audio-Only moe dodatkowo
zawiera do 99 indeksw (indices).
7.7. DVD-Audio
7.7. DVD-Audio

ochrona praw autorskich i zabezpieczenia przed

nielegalnym kopiowaniem brak czasu
Odtwarzacz DVD audio
Odtwarzacz DVD audio
Odtwarzacz DVD audio
DVD RAM Master Recorder
DVD RAM Multitrack Recorder
 Twardodyskowy rejestrator wielokanaowy z opcjonalnym
dyskiem DVD RAM

24 kanay
24 bity
96 kHz
DVD/HDD Location Recorder

Location miejsce poza studiem gdzie krci si film

7.8. SACD

Struktura dysku

Warstwa
ochronna

Warstwa odbijajca
(CD) 0,6 m
Przezroczyste podoe

Warstwa
0,6 m
pprzezroczysta (HD) Przezroczyste podoe

= 650 nm = 780 nm
NA = 0,6 NA = 0,45
7.8. SACD

Struktura dysku
7.8. SACD
Wykorzystanie warstwy o duej gstoci

Obszar informacyjny

Obszar Obszar
wprowadzajcy Obszar danych wyprowadzajcy
(Lead-in) (Lead-out)

Nadrzdny spis
System Obszar danych
zawartoci Obszar 2 kanaowy Obszar wielokanaowy
plikw dodatkowych
(TOC)

Obszar cieki dwiku 2 Obszar Obszar cieki dwiku Obszar

TOC1 kanaowego TOC2 TOC1 wielokanaowego TOC2
7.8. SACD
Wykorzystanie warstwy o duej gstoci
TOC SACD
(spis zawartoci SACD)

1. Struktura dwupoziomowa:
Nadrzdny TOC
Podrzdne TOC
1 w obszarze dwukanaowym
2 w obszarze wielokanaowym
2. Nadrzdny TOC posiada 3 kopie (sektory 510, 520, 530).
3. W pierwszym sektorze nadrzdnego TOC zapisane s oglne informacje o
warstwie duej gstoci (rozmiary i pooenie obszarw audio).
4. Drugi i nastpne sektory nadrzdnego TOC opcjonalny tekstowy opis
albumu.
7.8. SACD
Tor foniczny - kodowanie DSD (Direct Stream Digital)

Struktura przetwarzania sygnau w typowym rejestratorze PCM

Struktura 20 bitowego przetwornika Struktura 20 bitowego przetwornika
a/c z nadprbkowaniem c/a z nadprbkowaniem

Dolno-
1 bitowy
Cyfrowy filtr Rejestrator Cyfrowy filtr Modulator przepustowy
we przetwornik wy
decymacyjny PCM interpolujcy delta-sigma filtr
a/c
analogowy

1 bit, 64f s 20 bit, f s 20 bit, f s 24 bit, 64f s 1 bit, 64f s

Struktura przetwarzania sygnau w rejestratorze DSD

Dolno-
1 bitowy
Rejestrator przepustowy
we przetwornik wy
DSD filtr
a/c
analogowy

1 bit, 64f s 1 bit, 64f s

7.8. SACD
7.8. SACD
7.8. SACD
7.9. Sygna foniczny w standardzie BD

Brak dedykowanego standardu fonicznego

Dua pojemno dysku - moliwo zwikszenia
objtoci i strumienia danych (do 27,648 Mb/s)
przeznaczonych na sygna foniczny
Moliwo zapisywania:
6 kanaw / 192 kHz
8 kanaw / 96 kHz.
Formaty danych fonicznych:
LPCM,
specjalnie stworzone do zastosowania w BD - DTS-HD,
Dolby TrueHD.
7.10. Odtwarzacze wieloformatowe

BD-Video, DVD-Video, AVCHD, DVD-Audio, SACD, CD, HDCD, Kodak

Picture CD, CD-R/RW, DVDR/RW, DVDR DL, BD-R/RE
8. Magnetyczna rejestracja cyfrowa
8. Magnetyczna rejestracja cyfrowa
 8.1.1. Magnetofony cyfrowe RDAT

I II III IV V VI
Rodzaj formatu
Zapis tam matek dla pyt CD i
Opcja 1 Opcja 2 Opcja 3
zapisanych fabrycznie
Kompatybilny z
Standardowy Z wyduonym Ze zwikszon
formatem
czasem 4-kanaowy Normalny prdkoci przesuwu
Parametry radiofonii
rejestracji i szerokoci cieek
satelitarnej
Liczba kanaw 2 4 2
Czstotliwo prbkowania 48 kHz 32 kHz 44,1 kHz
Kwantowanie 16 bitowe linearne 12-bitowe nie linearne 16 bitowe linearne
Kod kanaowy 8/10
Kod protekcyjny CIRC
Prdko przesuwu tamy 8,15 mm/s 4,075 mm/s 8,15 mm/s 12,25 mm/s
Bezwzgldna prdko
3,133 m/s 1,567 m/s 3,133 m/s 3,129 m/s
rejestracji
240 min tama
120 min tama 13 m 13 m 120 min tama 13 m 80 min tama 13 m
Maksymalny czas rejestracji
180 min tama 10 m 360 min tama 180 min tama 10 m 120 min tama 10 m
10 m
Wymiary kasety 73 54 10,5 mm
8.1.1. Magnetofony cyfrowe RDAT
8.1.1. Magnetofony cyfrowe RDAT
RDAT profesjonalny do stojaka 19
8.1.1. Magnetofony cyfrowe RDAT
RDAT reporterski
8.1.2. Wieloladowe magnetofony RDAT

Urzdzenie ALESIS TASCAM

Meridian
Parametr ADAT ADAT XT DA 38 DA 88 DA98
(M20)
Format ADAT TypeI ADAT TypeII
Liczba kanaw
8
pojedyn. urzdzenia
Maks. liczba kanaw 128
Kaseta S-VHS Hi 8
Rozdzielczo [bit] 16 16 20 16 16
Czstotliwo 40,36-
44,1/48 kHz 44,1/48 kHz 44,1/48 kHz 44,1/48 kHz
prbkowania 50,85 kHz
ST-60 22 min. 108 min (NTSC 120)
Maksymalny czas ST120/SE180 40 min. 67 min 113 min. (PAL/SECAM 90)
zapisu ST160/SE240 54 min. (ST180) 116 min (specjalne kasety dla magnetofonw
ST180/SE260 62 min. omioladowych Hi 8)
Wejcia/wyjcia
ADAT MultiChannel Optical Digital TDIF1 D-sub 25pin
cyfrowe
Prdko przewijania 20x 100x
8.1.2. Wieloladowe magnetofony RDAT
TASCAM DA98HR
8.1.2. Wieloladowe magnetofony RDAT
TASCAM DS-D98
8.1.2. Wieloladowe magnetofony RDAT
Remote Controller
8.1.3. SDAT (Stationary Digital Audio Tape)

DASH
PD (ProDigi)
DCC
8.2. Rejestratory twardodyskowe

Dysk twardy - jeden z najpopularniejszych nonikw

wykorzystywanych do zapisywania wielokanaowych danych
fonicznych
Dyski o najwikszych pojemnociach - dyski wykorzystujce
rejestracj magnetyczn
Rozwj dyskw SSD (pamici pprzewodnikowe flash)
Moliwoci wykorzystania dyskw twardych:
komputer wyposaony w odpowiednie oprogramowanie i interfejs
DAW- Digital Audio Workstation (cyfrowa foniczna stacja robocza)
specjalizowane rejestratory,
element skadowy innych urzdze np. cyfrowych konsol fonicznych.
8.2. Rejestratory twardodyskowe

Konstrukcje wykorzystujce jako baz komputer

Stacje robocze dziaajce jako zamknite systemy (np. Tascam X48)
Doposaone typowe komputery klasy PC, czy Mac
8.2. Rejestratory twardodyskowe
Tascam X48
8.2. Rejestratory twardodyskowe

Doposaone typowe komputery klasy PC, czy Mac,

Najprostsze rozwizanie - wewntrzna karta dwikowa wady:
duy poziom zakce wewntrz komputera,
nienajlepsza jako zasilania.
Bardziej zaawansowane rozwizanie - zewntrzne interfejsy foniczne
z interfejsami typu USB czy FireWire wady:
ograniczona liczba rwnoczenie transmitowanych kanaw,
wszelkie obliczenia zwizane z przetwarzaniem sygnau realizowane
najczciej przez procesor komputera.
Najbardziej zoone systemy - wykorzystanie dedykowanych kart PCI,
PCIe, ktre realizuj:
dedykowany interfejs do zewntrznych przetwornikw a/c i c/a,
funkcje przetwarzania sygnaw fonicznych (posiadaj procesory
sygnaowe),
Moliwo tworzenia na bazie tego samego lub podobnego
oprogramowania systemw o zrnicowanej zoonoci
np. Protols LE i HD firmy Digigram/AVID.
8.2. Rejestratory twardodyskowe
8.2. Rejestratory twardodyskowe
8.2. Rejestratory twardodyskowe
8.2. Rejestratory twardodyskowe
9. Rejestracja magnetoptyczna
(MOR Magneto-Optical Recording)

Warstwa przezroczysta niemagnetyczna

Warstwa magnetyczna 100 nm

Niemagnetyczna warstwa ochronna 50 nm

Oglna struktura pyty MOD

Teoretyczna gsto zapisu:

1bit 4bity
m 2
500 Mbit / mm 2

D 2 (50 10 9 ) 2
4
Praktyczna gsto zapisu:
(plamka lasera 1m) ~ 1 Mbit /mm2
Zasada zapisu magneto-optycznego.
Wykorzystuje si jeden laser i gowic umieszczon naprzeciw lasera, po drugiej stronie
dysku.

temp. Curie ~ 200C

Proces odczytywania zapisu magnetooptycznego
a) urzdzenie b) fragment pyty z odbiciami lasera o przeciwnej fazie
9.1. Rejestratory MOD

Pyty:
1. 3 (128 MB 2,3 GB)
2. 5 (325 MB 9,1 GB)
Gwarancja HHB, HP 100 lat
9.1. Rejestratory MOD
pierwszy rejestrator MOD Audio AKAI DD1000 z 1990r
9.1. Rejestratory MOD
OTARI PD-80 (8 kanaw, 3,5)
9.1. Rejestratory MOD
OTARI PD-20 (2 kanay, 3,5)
9.2. MiniDisc (MD)

Nonik 3 (MOD / CD)

Pojemno dysku 140 MB / 1 GB (Hi-MD)
Maksymalny czas zapisu (stereo) 74 min
Czstotliwo prbkowania 44,1 kHz
Kompresja ATRAC
Wspczynnik kompresji 5:1
Kodowanie protekcyjne ACIRC (Advanced CIRC)
Kodowanie kanaowe EFM (8/14)
9.2. MiniDisc (MD)
9.2. MiniDisc (MD)
Profesjonalny MiniDisc przenony
9.2. MiniDisc (MD)
MiniDisc profesjonalny
10. Rejestratory z pamiciami flash
(Solid State Recorders)

Flash odmiana pamici EEPROM oparta o bramki NAND

umoliwiajca zapisywanie i kasowanie wielu komrek na raz.
W profesjonalnych systemach fonicznych najpopularniejsze
karty Compact Flash.
10. Rejestratory z pamiciami flash
(Solid State Recorders)
10. Rejestratory z pamiciami flash
(Solid State Recorders)
10. Rejestratory z pamiciami flash
(Solid State Recorders)
10. Rejestratory z pamiciami flash
(Solid State Recorders)
11. Odtwarzacze MP3, MP4, MP5

1. Trzy grupy urzdze:

rejestratory twardodyskowe,
rejestratory z pamiciami flash,
rejestratory wykorzystujce pyty CD, DVD, BD (opcja
w odtwarzaczach CD, DVD, BD).
2. Rne formaty obsugiwanych plikw: (mp3,
wav, AIFF, wma, asf itd.)
11. Odtwarzacze MP3, MP4, MP5
iPOD nano APPLE

Pamici 8, 16 GB
11. Odtwarzacze MP3, MP4, MP5
iPOD classic APPLE

Dyski twarde do 160 GB

11. Odtwarzacze MP3, MP4, MP5
iPOD touch APPLE

Pamici 8, 32, 64 GB