Bi̇lgi̇sayar Destekli̇ Maden Tasarimina Gi̇ri̇ş Ders Notlari

ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES
MADEN MHENDSL BLM
BLGSAYAR DESTEKL MADEN TASARIMINA GR

DERS NOTLARI
(Son Gncelleme: Mays 2010)
Yrd. Do. Dr. Alaaddin AKIR

1. BLGSAYAR DESTEKL MADEN TASARIMI YAZILIMLARINA GENEL BR BAKI
1.1. Giri
Madencilik faaliyetlerinin verimli olarak yrtlebilmesi iin, arama, proje, hazrlk, retim
ve retim sonras aamalarnn her birinde kullanlacak olan verilerin doru olarak derlen-
mesi ve deerlendirilmesi byk nem tamaktadr. Kimi zaman hesaplamalarda, kimi
zamansa izim ve modellemelerde kullanlan bu veriler, ele alnan aamann niteliine
gre farkl ortam ve belgelerde saklanmaktadr. Gnmzde gelien bilgisayar teknolojileri
ve yazlmlar, bu verileri saysal ortamda ok daha gvenle saklama ve ok daha hzl
deerlendirme olanaklarn da beraberinde getirmitir. Bilgisayar destekli maden tasarm
yazlmlar, bu amala gelitirilen zel niteliklere sahip yazlmlardr.
Bilgisayar destekli maden tasarm yazlmlar, madencilik faaliyetlerinin tm aamalarna

ait verilerin bir veritabannda bir araya getirilmesi ve bu verilerin gerek saysal gerekse
grsel olarak ok ksa zamanda yorumlanmasn mmkn klmaktadr. Arazi yaps, jeolo-
jik yap, rezerv hesab, rt kaz, patlatma, hazrlk, retim, nakliyat ve havalandrma gibi
ana madencilik konularna ynelik almalarda geree yakn modellerin oluturulmas,
bu tr yazlmlarn salad en belirgin kolaylklardan biridir. Hazrlanan bu modellerin
ilerleyen madencilik faaliyetleriyle birlikte kolayca gncellenmesi, mevcut durumun ve ya-
kn gelecein ok daha yakndan izlenmesi asndan nemli emek ve zaman tasarrufu
salamaktadr. Bu durum, zellikle ii sal ve gvenlii ve de verimlilik konularnda
byk nem tamaktadr.
Bilgisayar destekli maden tasarm yazlmlaryla yaplan almalarda, genellikle aada

sralanan i akna uygun olarak yrtlmektedir:
Eykselti erilerinin izilmesi ve yeryznn modellenmesi

Sondaj verileri yardmyla yeraltnn (cevherin, damarlarn, faylarn vb.) modellenmesi
Rezervin hesaplanmas ve en uygun iletme ynteminin seimi
Seilen ak veya yeralt iletme yntemine gre madenin 3-boyutlu tasarm
Tasarlanan madene ait tasarm verilerin gncellenmesi ve gelitirilmesi
1
1.2. Yaygn Olarak Kullanlan Bilgisayar Destekli Maden Tasarm Programlar
SURPAC
http://www.gemcomsoftware.com/products/surpac/
MINEX
http://www.gemcomsoftware.com/products/Minex/
NETCAD
http://www.netcad.com.tr/
MICROSTATION
http://www.bentley.com/en-US/Products/microstation+product+line/
SURFER
http://www.goldensoftware.com/products/surfer/surfer.shtml
VULCAN
http://www.maptek.com.au/products/vulcan/index.html
MICROMINE
http://www.micromine.com/
DATAMINE
http://www.datamine.co.uk/
MINESIGHT
http://www.minesight.com/
MICROMODEL
http://www.rkmminingsoftware.com/micromodel-system/
2
2. SURPAC PROGRAMININ GRAFKSEL ARAYZ
Surpac 6.1 programnn grafiksel arayznde yer alan ubuk, sekme ve pencereler aada sra-
lanmaktadr (ekil 1.1).
ekil 1.1. Surpac 6.1 programnn grafiksel arayz.
a) Menubar (Menu ubuu)

b) Toolbar (Ara ubuu)
c) Navigator Window (Klavuz Penceresi)
- Navigator Tab (Klavuz Sekmesi)
- Legent Tab (Gsterge Sekmesi)
d) Properties Window (zellikler Penceresi)
- Properties Tab (zellikler Sekmesi)
- Tool Properties Tab (Ara zellikleri Sekmesi)
e) Layers Window (Katmanlar Penceresi)
f) Viewport Window (Grnt Alan Penceresi)
- View1 Tab (1. Grnt Sekmesi)
- View2 Tab (2. Grnt Sekmesi)
g) Message Window (Mesaj Penceresi)
h) Command Window (Komut Penceresi)
i) Status Bar (Durum ubuu)
2.1. Men ubuklar
Surpac programnn grafiksel arayznde yer alan Main Menu (Ana Men) aadaki alabilir
men pencerelerinden olumaktadr:
- File (Dosya)
- Edit (Dzenleme)
- Create (Oluturma)
- Display (Grntleme)
- View (Grnm)
- Inquire (Bilgilenme)
- File Tools (Dosya Aralar)
3
- Survey (Haritalama)
- Database (Veritaban)
- Surfaces (Yzeyler)
- Solids (Katlar)
- Block Model (Blok Modelleme)
- Design (Tasarm)
- Plotting (izim)
- Customize (zelletir)
- Help (Yardm)
Surpac programnn grafiksel arayznde yer alan Main Menu dnda istee bal olarak etkinle-
tirilebilen dier menler unlardr (ekil 1.2):
ekil 1.2. Surpac programnn menleri.
- Applications Menu (Uygulamalar Mens)

- Blast Design (Patlatma Tasarm)
- Demo (Gsteri)
- Free Functions (Bamsz levler)
- Graphical Sequencer (Grafiksel Sralayc)
- Main Menu (Short) [Ana Men (Ksa)]
- Main Menu (Ana Men)
- MineSched 5.1 (MineSched 5.1 Yazlm)
- Ring Design (Ulam Tasarm)
- Solids (Katlar)
- Surface Design (Ak letme Tasarm)
- Surveying (Haritalama)
- Underground Design (Yeralt letme Tasarm)
4
2.2. Ara ubuklar
Surpac programnn grafiksel arayznde istee bal olarak etkinletirilebilen ara ubuklar un-
lardr (ekil 1.3):
- Applications Free (Bamsz Uygulamalar)

- Blast Design (Patlatma Tasarm)
- Create (Oluturma)
- DB String Sections (Veritaban Dizgi Kesimleri)
- Digitize (Saysallatrma)
- Display and Hide (Gsterme ve Gizleme)
- Edit (Dzenleme)
- File (Dosya)
- File Tools (Dosya Aralar)
- Generate (izme)
- Graphical Sections and Cutting Planes (Grafiksel Kesimler ve Planlarn
Budanmas)
- Inquire (Bilgilenme)
- Inquire / Display (Bilgilenme / Grntleme)
- MineSched 5.1 Development (MineSched 5.1 Yazlm - Gelitirme)
- MineSched 5.1 Parameters (MineSched 5.1 Yazlm - Deikenler)
- MineSched 5.1 Production (MineSched 5.1 Yazlm - retim)
- Navigate (Klavuz)
- Ring Design (Ulam Tasarm)
- Scale and Transparency (lek ve Saydamlk)
- Solids (Katlar)
- Spin and Scale (Dnme ve lek)
- Status Free (Durumdan Bamsz)
- Surface Design (Ak letme Tasarm)
- Tools (Aralar)
- Underground Design (Yeralt letme Tasarm)
- View, Lighting and Projection (Grnm, Iklandrma ve Gsterim)
5
ekil 1.3. Surpac programnn ara ubuklar.
6
2.3. Surpac Programda Yaygn Olarak Kullanlan Dosya Trleri
Surpac programnda yaygn olarak kullanlan dosya trleri ve uzantlar aada sralanmaktadr
(izelge 1).
izelge 1. Surpac programnda yaygn olarak kullanlan dosyalar.

DOSYA TR UZANTISI
String (Dizgi) Dosyalar .str
Digital Terrain Mode (DTM) (Saysal Arazi Modeli) Dosyalar .dtm
Geological (Drillhole) Database [Yerbilimsel (Sondaj) Veritaban] Dosyalar .ddb
Survey Database (Haritalama Veritaban) Dosyalar .sdb
Block Model (Blok Modelleme) Dosyalar .mdl
Plot (izim) Dosyalar .dwf
Macro (Makro) Dosyalar .tcl
Styles (Biem) Dosyalar .ssi
2.4. String (Dizgi) Kavram
Doal haldeki noktalar ve izgi verileri string verileri oluturur. Neredeyse btn veriler Surpacde
bu forma getirilmi ve string gibi saklanmtr. String, birbirini izleyen -boyutlu (3-B) koordinatla-
rn, baz fiziksel zelliklerini izerek aklar. Taslaa izilmi izgiler, stringlerde de olduu gibi asl
zellikleri belirtir. Konturlar gibi yollarn snrlar, jeolojik zonlarn snrlar, stok alannn taban vb.
ak ocaa ait taban ve tavan stringleridir. Btn noktalarn tanmlad tek bir string, string dizi-
sinde belirlenmi olaan numaras ile kaydedilir. String numaralar 1 ve 32000 dahil olmak zere
bu aralkta snflandrlabilir.
String numaras, tasarlanm zelliin string tarafndan saysallatrlm kimliidir. Bu kimliin,

haritaclktaki durumu gibi stringleri birbirinden ayrt etmede bir nemi olmayabilir. Genelde stringin
kimlik kazanm kodunun yaygn olan amac, ev taban zonunu ya da atk materyalleri ya da snr-
lar tanmlamadr. ekil 1.4de baz string kullanm rnekleri verilmektedir.
a. Ak iletme tasarmnda string kullanm rnei.
7
b. Yeryznn modellenmesinde string kullanm rnei.
ekil 1.4. Surpac programnda kullanlan string rnekleri.
2.4.1. String Trleri
Stringlerin tanmlanm tr vardr.
a) Ak Stringler (Open Strings)
Ak stringler erisel ya da dorusal izgiler gibidir. lk ve son koordinatlar farkldr. Eer dosyada
birden fazla ayn string numarasnda ak string varsa, bunlar segment numaras ile tanmlanarak
ak segment adn alr. ekil 1.5de bir ak string rnei verilmektedir.
ekil 1.5. Ak string rnei.
b) Kapal Stringler (Closed Strings)
Kapal stringler daire, kare ya da herhangi bir dzensiz poligon eklinde olabilir. lk ve son koordi-
natlar ayn ise kapal string adn alr. Eer, dosyada ayn string numaras bile birden fazla kapal
string bulunuyorsa, bunlar segment numaras alarak, kapal segment adn alr. Toporafik harita-
da, ayn ykseklikteki konturlarn ayn string numaras ile ifade edilmesi gibi burada da tantc tek
bir string ayn mantk ile gruplanp, zelliklerine gre konumlanacaktr. ekil 1.6da bir kapal string
rnei verilmektedir.
8
ekil 1.6. Kapal string rnei.
c) Rkm Stringleri (Spot Height Strings)
Rkm stringi, belirli bir zellik olmakszn, rastgele noktalarn balanmas ile olumu stringdir.
Grnd gibi noktalarn balantlar hi bir zellik ifade etmedii gibi, noktalar da herhangi bir
dzende deildirler. Rkm stringleri genelde noktalarn yksekliklerini ya da sondajlarn koordinat-
larn kaydetmek amacyla kullanlr. ekil 1.7de bir rkm stringi rnei verilmektedir.
ekil 1.7. Rkm stringi rnei.
2.4.2. String Trlerinin Kullanm
Genellikle sreksiz olan zelliklerin gzlendii ak stringler ak ocaklarda (open pit), kapal
stringler ise snr stringleri (boundary string) olarak hatlar belirlemede ve hacim hesaplamada kul-
lanlrlar. Mhendislere ve jeologlara ynelik olarak ev ve basamak tasarm ile cevher snrlar
gibi konular kapal stringlerle yakndan ilgilidir. Kapal stringler kalnlk gibi tanmlanacandan alan
ve hacim hesaplamalar kolaylkla yaplabilir.
9
2.4.3. String Aklamalar
Stringdeki her bir noktann yetenei, koordinat olmayan bilgiyi koordinat olan bilgilerden ayrabil-
mesidir. Bu bilgi Nokta Aklamas olarak adlandrlr. Haritaclkta, genellikle o noktann ne oldu-
u (rn. kontrol merkezinin ad) kesin olarak belirtilir. Kapal string kullanmnda stringin nokta
aklamalar, farkl zelliklerin niteliklerini (rn. su rneinin konsantrasyonu ve toplam tuzluluu)
ierebilir.
Nokta aklamas, deiik amalar iin ayr ayr tanmlamalara ynelik alt alanlar ierebilir. Alt
alanlarn aklamalar D1, D2, D3 gibi en fazla D100e kadar adlandrlabilir ve genellikle D alanlar
(D fields) eklinde belirtilir. D alanlar virgllerle snrlandrlr ve toplam aklama 512 karakteri
geemez. rnein:
AIKLAMA= TREE, 1.54, HOUSE
Alt alanlar srasyla u deerleri alr:
D1= TREE
D2= 1.54
D3= HOUSE
2.4.4. String Ynleri
Bir stringin ilk noktasnda string numaras koymak kuraldr. Belirli bir stringin nasl bir ekilde yara-
tldna bal olarak, segment iin noktalarn sras bazen saat ynnde bazen ise saat ynnn
tersinde bir yn verecektir. Alanlar ve hacimleri hesaplarken segmentin bu yn kapal stringlerde
nemlidir.
Eer kapal stringin yn saat ynnde tanmlanmsa, bunun pozitif bir alan gsterdii varsaylr;
bu bir kapsama (inclusion) alandr. Eer kapal stringin yn saat alannn tersi ynde tanmlan-
msa, bunun negatif bir alan gsterdii varsaylr; bu bir dlama (exclusion) alandr.
Eer saat ynnn tersi ynde kapatlm bir segment saat ynnde kapatlm bir segment iinde
yer alyorsa, bu bileim kapal segmentler arasndaki alan belirtir. ekil 1.8de string ynleri yar-
dmyla bir alan hesab rnei verilmektedir.
ekil 1.8. String ynleri yardmyla alan hesab rnei.
10
2.4.5. String Dosyalar
lgili stringler String Dosyalar olarak adlandrlan dosyalar olarak kaydedilir ve dosya uzants
.str olarak tanmlanr. Bir string dosyas 32000e kadar farkl stringler ierebilir.
Her bir dosya 2 blm olarak tanmlanr. Birinci blm Lokasyon (Mevki) Kodu olarak adlandrlr.
Bu kod, genellikle stringin dosyada neyi belirttiini gstermek iin seilmi alfabetik karakter belir-
tecidir (rn: sondaj, kontur, bina). kinci blm ise, ID Numaras olarak adlandrlr. Bu kod, bir dizi
dosyann bir elemann tanmlayan nmerik karakter belirtecidir. rnein, yeralt maden aratrma-
larnn 1990 yl Ocak, ubat ve Mart aylarn ieren bir dizi dosya adnn her biri u ekilde adlan-
drlabilir:
LEV9001
LEV9002
LEV9003
LEVin ortak lokasyon kodu olduu durumdaki ID numaralar, her bir dosyadaki aratrmalar ie-
ren yl/ay kodlardr.
2.4.6. String Dosya Yaps
String dosyas iindeki her bir izgi Record (Kayt) olarak adlandrlr. lk iki record srasyla
Header Record (stbilgi Kayd) ve Axis Record (Eksen Kayd) eklinde adlandrlr.
Header record, lokasyon kodu, oluturulan tarih ve ama gibi string dosyalaryla alakal verileri
ierir (rn: pump, 26-Mar-92, pumping wells).
Axis record iki dizi koordinat numaras ierir. lk dizide, string numaras ile y, x ve z koordinatlar
yer almakta olup, ikinci dizide amaca uygun olarak, kesit alrken kullanmak amacyla tanmlanan
3-boyutlu eksene ait koordinat bilgileri veya pompalama bilgileri gibi bilgiler bulunur.
ekil 1.9da Groundwater Modeling (Yeralt Suyunu Modelleme) modl kullanlarak oluturulan
ve pompalama kuyusunun tanmlarn kapsayan pump1.str string dosyasnn ierii grlmek-
tedir. Bu dosyann ilk dizisinde, string numaras ile y, x ve z koordinatlar yer almakta olup, ikinci
dizisinde kuyu ismi, pompalamaya balama zaman, pompalamann sonlandrld zaman, pom-
palama oran ve pompalama borusunun yarap verileri bulunmaktadr.
pump,26-Mar-92,pumping wells,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
100,28.275,-47.079,0.000,recover1,0,10000000,500,0.15
100,117.516,-93.714,0.000,recover2,0,10000000,700,0.2
100,108.160,-26.973,0.000,recover3,0,10000000,500,0.15
0,0.000,0.000,0.000,0,0.000,0.000,0.000,END
ekil 1.9. Pompalama kuyular iin hazrlanm bir string dosyas rnei.
String dosyalarnda her bir alan virglle ayrlr. String dosyasndaki kaytlar, ilk 7 verisi sfr olan ve
Start (balang) olarak adlandrlan bir veri satryla balar; ilk 4 verisi sfr olan ve End (Son) ola-
rak belirtilen bir veri satryla sona erer. Farkl nesnelere ait veriler ilk 4 verisi sfr olan veri satrla-
ryla birbirlerinden ayrlr.
ekil 1.10da, Geostatistics (Jeoistatistikler) modl kullanlarak oluturulan bir bloa ait tanmlar
ieren blocks98.str string dosyasnn ierii grlmektedir. Bu dosyann ilk dizisinde, string nu-
maras ile y, x ve z koordinatlar yer almakta olup, dier dizilerde ters uzaklk algoritmas kullanla-
rak hesaplanm deerler bulunmaktadr.
11
blocks, 1-May-92,Grade classifications of blocks98.str,
0,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000,0.000
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,115.000,98.000,0.035,23.035
1,295.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,125.000,98.000,0.035,23.035
1,285.000,115.000,98.000,0.035,23.035
0,0.000,0.000,0.000,
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,125.000,98.000,0.003,47.460
1,295.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,135.000,98.000,0.003,47.460
1,285.000,125.000,98.000,0.003,47.460
0,0.000,0.000,0.000,END
ekil 1.10. Bloklar iin hazrlanm bir string dosyas rnei.
2.5. DTM : Digital Terrain Model (Saysal Arazi Modeli) Kavram
Surpac programnda 3-boyutlu grntleme ve hacim hesaplama gibi konularda Yzeyler kulla-
nlmakta olup, bu yzeyler, DTM olarak tanmlanmaktadr. Doal arazi topografyas, faylar, ana
kayalar ve ana kayalarn zerini kaplam kontaklar ya da yeralt su seviyesi birok yzeysel nitelik
DTM eklinde modellenebilir.
String dosyalar, kendilerine bal bulunan DTMlerdeki ham verileri iermektedir. Bu DTMler, ba-
l bulunduklar string dosyalarndaki l noktalarn haritalamasyla oluturulmu genler ierir.
Dier bir ifade ile, DTMler, her bir genin her bir noktasnn kendisine ait string dosyasndaki bir
nokta ile eletirildii genlerden yaplmtr. Bu nedenle, DTM dosyalar kendi string dosyalar
olmadan altrlamazlar ve bir DTM dosyas, ayn isimdeki kendi string dosyas olmazsa ala-
maz. ekil 1.11de bir ak iletme iin hazrlanm pit150.dtm DTM dosyasnn ierii grlmek-
tedir.
pit150.str,0802012100;algorithm=standard;fields=x,y
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
1, 7804.659, 1604.600, 250.000,
1, 7483.320, 1638.690, 250.000,
1, 7711.353, 1303.734, 250.000,
1, 7842.688, 1329.531, 250.000,
1, 7889.597, 1385.997, 250.000,
1, 7918.705, 1436.139, 250.000,
1, 7907.760, 1492.912, 250.000,
1, 7877.081, 1578.834, 250.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000,
0, 0.000, 0.000, 0.000, END
ekil 1.11. Ak iletme iin hazrlanm bir DTM dosyas rnei.
2.6. Geological Database (Yerbilimsel Veritaban) Kavram
Sondaj verileri madencilik projelerinin balama noktasdr ve fizibilite almalarnn ve yaplan

cevher rezerv tahminlerinin temelini oluturur. Jeolojik veritaban, her biri deiik eitte sondaj
verileri ieren tablolardan, her bir tablo da belirli sayda veri ieren alanlardan oluur. Surpac zo-
runlu olarak 2 tabloya ihtiya duyar. Bunlar, Collar (Kuyu Az) ve Ett (Survey) tablolardr.
12
Collar tablosundaki zorunlu alanlar unlardr:
- hole_id ( Kuyu Kimlii)
- y [(Y Koordinat (Kuzey)]
- x [(X Koordinat (Dou)]
- z [(Z Koordinat (Ykseklik)]
- max_depth (Maksimum Derinlik)
- hole_path (Sondajn Adresi)
Survey tablosundaki zorunlu alanlar ise unlardr:

- hole_id (Kuyu Kimlii)
- depth (Derinlik)
- dip (Eim)
- azimuth [(Azimut As (Kuzey)]
Zorunlu tablolardan baka, jeoloji ve tenr gibi verileri kaydetmek amacyla istee bal tablolar da
eklenilebilir ve kullanlabilir. Veritabanna eklenilebilir trde 3 eit istee bal tablo vardr:
a) Interval Table (Aralk Tablosu)
b) Point Table (Nokta Tablosu)
c) Discrete Samples Table (Farkl Numuneler Tablosu)
Interval tablolar numune almak amacyla yaplan karotlu sondajn balang derinliine ve biti
derinliine ihtiya duyar. Bunlar iin srasyla depth_from ve depth_to alanlar arlr. Point tab-
lolar ise sadece numunelerin alnd derinlie ihtiya duyar; bunun iin de sadece depth_to ala-
n arlr. Discrete Samples tablolar belirli numune kimliklerine sahip noktalar iin veri kaydetmek
amacyla kullanlr. Bu veriler, sample_id (numune kimlikleri) ve y, x ve z koordinatlardr. ekil
1.12de, Geological Database modlndeki baz tipik jeolojik kesitleri gstermektedir.
ekil 1.12. Bir jeolojik kesit grnm.
2.7. Styles (Biemler) Kavram
Style dosyalar, string ve DTMlerin nasl gsterileceini belirtmek iin kullanlr. Varsaylan style
dosyalar styles.ssi olarak adlandrlmaktadr. Style dosyas kullancya u zellikleri belirlemesine
izin verir:
13
- Lejanta (gstergeye) ynelik biim iin etiket
- izme metodu (izgi, iaretler, nitelik deerleri vb.)
- izgi rengi, kalnl ve tipi
- Yzey rengi
- Ayna yansma rengi (parlak ksmn rengi)
- effaflk etkileri iin saydamlk rengi
- Parlaklk renkleri ve parlak ksmn boyutu
- Yzey gidiat
- Kenar rengi ve kalnl
- Metin rengi, yaz tipi, boyutu ve eimi
- aretleyici sembol ve iaretleyicinin boyutu
14
3. SURPAC PROGRAMININ KULLANIMI
3.1 STRING DOSYA ADLARI
String dosya adlar aadaki bileenlere sahiptir:
BLEEN TANIMLAMA GEREKLLK

(COMPONENT) (DESCRIPTION) (REQUIREMENT)
Yer (Location) Karakter ve Say Birleimi Evet
Kimlik (ID) Sadece Say stee Bal
Uzant (Extension) Mutlaka .str Evet
String dosyalarnn adlandrlmasna ynelik baz rnekler aada verilmektedir:
DOSYA ADI YER KMLK UZANTI

(FILENAME) (LOCATION) (ID) (Extension)
pit.str pit .str
bench105.str bench 105 .str
2007design.str 2007design .str
2007design2.str 2007design 2 .str
grade_control135.str grade_control 135 .str
dhcomp2_50.str dhcomp2_ 50 .str
level300.str level 300 .str
String dosya adlarnda boluk, Trke karakterler ile alfabetik karakterler dnda kalan karakter ve
simgelerin kullanlmas nerilmez. Kullanlmas durumunda Surpac program doru olarak al-
mayabilir. Dosya adlarnn kimliklerine bavurmak iin yerstndeki kot yksekliklerinden veya
yeraltndaki kat derinliklerinden yararlanabilirsiniz (kot130.str, kot150.str, kot170.str veya kat-
130.str, kat-150.str, kat-170.str gibi).
15
3.2 STRING VERLERNN GRNTLENMES
1. Reset graphics simgesini tklaynz.
2. bench105.str dosyasn ift tklaynz.
3. Display > Strings > With string and segment numbers seiniz.
4. Gsterildii gibi bilgileri giriniz ve Apply tklaynz.
4.1 bech105.str is grntlenir.
16
4.2 Bu dosyadaki veri, ocan plan grnts olarak bilinen yatay bir grntsn sunar. Veriler
aadaki gibi dzenlenmitir.
String Segment
No No Veri Tip
D1 D2 D3
(String (Segment (Data) (Type)
Number) Number)
1 1 Dk Tenrl Cevher Kapal Altn (g/t) Gm (g/t) SG
2 1 Orta Tenrl Cevher Kapal Altn (g/t) Gm (g/t) SG
3 1 Yksek Tenrl Cevher Kapal Altn (g/t) Gm (g/t) SG
8 1 Taban Kayac zi Ak Taban Kayac
8 2 Tavan Kayac zi Ak Tavan Kayac
30005 30005 Ocan ev Topuu Kapal
30008 30008 lm stasyonu Rakm stasyon Ad
5. Display > Point > Numbers tklaynz.
6. String range iin 1 deerini giriniz ve Apply tklaynz.
17
6.1 String 1 iin noktalarn sralanmasnn XY dzleminde saat ibresi ynnde olduuna dikkat
ediniz.
8. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 01a_viewing_string_data.tcl

dosyasn ift tklayarak altrnz.
18
3.3 STRING VERLERNN METN DZENLEYCDE GRNTLENMES
1. Navigator penceresinde bench105.str dosyasn sa tu tklaynz ve Edit seiniz. Dosya, kul-

landnz metin dzenleyici programla (Not Defteri) alr.
lk satr stbilgi Kayd (Header Record) olarak adlandrlr ve u maddeleri ierir: Dosya Ad,
Deitirildii Tarih, Ama (ki, bu rnekte bo braklmtr), Stil Dosyas.
kinci satr Eksen Kayd (Axis Record) ierir. Bu, baz kesit ilevlerinde kullanlan iki-noktal bir
satrdr. Birok string dosyas iin bu gerekli deildir. Gerekli olmadnda tm koordinatlar iin 0
deeri kullanlr. Gerekli olduunda, eksenin balang ve biti noktalarnn her birinin Y, X ve Z
deerleri aadaki nc satr srasyla yerletirilir.
nc satr String Verisi (String Data) balangcdr ve Y, X, Z, D1, D2, D3, D100 gibi String
Says (String Number) olarak yerletirilir.
Segmentin sonu bir Bo Kayt (Null Record) gerektirir.
String 1 is kapaldr, nk ilk noktas ile son noktas ayndr.
Bir dosya oluturulduunda u deerler seilir: D1 = gold (g/t), D2 = silver (g/t) and D3 = SG.
String 1 Dk Tenrl Cevher alannn evresini izer.
1.23 grams/ton altnn deeri, 14.23 grams/ton gmn deeri ve 2.7 zgl arlktr.
19
2. Aadaki verileri grmek iin metin dzenleyicideki sayfay aa doru kaydrnz.
String 8 is aktr, nk ilk ve son noktalar farkldr. Ayrca String 8, iki segment iermektedir.
String 30005 is kapaldr, nk ilk ve son noktalar ayndr.
String 30008 is a rakm stringidir ve D1 alanndaki lm istasyonu adlarn iermektedir.
3. Herhangi bir deiiklik yapmadan ve kaydetmeden metin dzenleyiciden knz.
Not: String dosyalar zerinde elle dzenleme yaplmas nerilmez. ayet dosyann yazm dzeni
bozulur ve zarar grrse Surpac program bu dosya kullanldnda doru olarak almaz.
20
3.4 OKLU GRNT ALANLARIYLA ALIMAK
1. pit_design1.str idosyasn ift tklatarak anz.
2. Popup meny grntlemek iin grafik zerinde sa-tu tklaynz.
3. Popup menden Viewport seiniz ve sonra Copy view tklaynz. View 2 olarak adlandrlan
sekmede geerli grntnn ekran kaplam bir kopyas gsterilir.
4. View2 sekmesinde sa-tu tklaynz, Viewport seiniz ve Close tklaynz.
21
5. Grafikte sa-tu tklaynz, Viewport seiniz ve Split vertically tklaynz.
Her bir grnt penceresinde ayn verilerin ayn grnts grnr.
22
6. Sol grnt penceresinde sa-tu tklaynz, Viewport seiniz ve Split horizontally tklaynz.
Sol grnt penceresi yatay olarak blnr.
23
7. Sa grnt penceresinde sa tu tklaynz, Viewport seiniz ve Split horizontally tklatnz.
Drt grnt penceresi grntlenir.
8. Grnty dndrmek iin sol-st grnt penceresinde tklaynz ve srkleyiniz. Grnt

eimli olarak gsterilir.
9. Sol-alt sol grnt penceresinde tklaynz. Verileri XZ dzleminde grmek iin simgesini
tklaynz.
24
10. Sa-st sa grnt penceresinde tklaynz. Verileri YZ dzleminde grmek iin simgesi-
ni tklaynz. Drt grnt penceresinde verilerin drt farkl grnm grntlenir.
25
3.5 NOKTA ZELLKLERN GRMEK
Nokta zellikleri ilevi, string, segment ve nokta saylar, y, x, z koordinatlar ve tanml alanlar
kapsayan nokta zellii bilgisini gsterir.
2. lev1665.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. Seim Aracnda Select Point/Triangle seiniz.
4. CTRL tuuna basl tutarak ve noktalar zerinde tklayarak herhangi drt nokta seiniz.
26
5. Inquire > Point properties tklaynz. Mesaj penceresinde seilen tm noktalarn nokta zellik-
leri grntlenecektir.
6. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 02b_view_point_properties.tcl

27
3.6 SEGMENT ZELLKLERN GRMEK
3. Seim Aracnda Select Segment/Trisolation seiniz.
4. Grld gibi bir segment seiniz.
28
4.1 Properties panosunda segment zellikleri grntlenecektir.
5. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz

02c_view_segment_properties.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
29
3.7 K NOKTA ARASINDAK UZAKLII VE STKAMET AISINI BELRLEMEK
3. Inquire > Bearing and distance between 2 points seiniz. Setup noktasn semek iin iletiye
dikkat ediniz.
4. Setup noktasn tklaynz. Foresight noktasn semek iin iletiye dikkat ediniz.
Mesaj penceresinde, seilen noktalar iin, iki nokta arasndaki istikamet as, uzaklk ve eim
grntlenir.
6. leve son vermek iin ESC tuuna basnz.
7. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 02d_bearing_and_distance.tcl

30
3.8 BR DOSYAYI KAYDETMEK
3. Seim Aracnda Select Point/Triangle seiniz.
4. Herhangi bir noktay, zerinde tklayarak seiniz.
5. Nokta zerinde sa-tu tklaynz ve menden Delete seiniz.
6. File > Save >String/DTM file seiniz.
31
7. Bilgileri, aada grld gibi giriniz ve Apply tklaynz.
32
3.9 VERY DNDRMEK N ORBIT VIEW TOOL MODUNU KULLANMAK
2. survey1665.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. Tools ara ubuundan Orbit View Tool simgesini tklaynz. Veya

Graphics Viewport zerinde herhangi bir yerde sa-tu tklaynz. Pop-up mennn en altnda
Orbit View Tool simgesini tklaynz.
4. Graphics Viewport zerinde tklaynz ve srkleyiniz. Veri, boyutlu olarak dnecektir.
33
3.10 OK SAYIDA NOKTAYI AYNI ANDA SEMEK N BOX SELECT POINTS MODUNU
KULLANMAK
3. Tools ara ubuundan Box Select Points simgesini tklay-

nz. Veya Graphics Viewport zerinde herhangi bir yerde sa-tu tklaynz. Pop-up mennn en
altnda Box Select Points simgesini tklaynz.
4. Graphics Viewport zerinde tklaynz ve srkleyiniz. ok sayda nokta ayn anda seilecek-
tir.
34
3.10a NOKTALARI SLMEK N POINT/TRIANGLE MODUNU KULLANMAK
3. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select Point/Triangle tkla-
ynz.
4. Aada grld gibi bir nokta tklaynz.
5. Popup men grntlemek iin nokta zerinde sa-tu tklaynz ve Delete seiniz. Nokta sili-
necektir.
35
6. CTRL tuuna basl tutarak aada grld gibi noktalar tklaynz.
7. Klavyede DELETE tuuna basnz. Noktalar silinecektir.
36
3.10b SEGMENTLER TERSNE EVRMEK N SEGMENT/TRISOLATION MODUNU KUL-
LANMAK
1. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select

Segment/Trisolation tklaynz.
2. CTRL tuuna basl tutarak aada grld gibi segmentler tklaynz.
3. Popup men grntlemek iin segment zerinde sa-tu tklaynz ve popup menden
Reverse seiniz.
4. Yeni segment ynleri mesaj penceresinde grntlenecektir.
String 2 Segment 1 is now Anticlockwise

String 2 Segment 3 is now Anticlockwise
37
3.10c KOPARMAK, BRLETRMEK VE YENDEN NUMARALANDIRMAK N SELECT
MODUNU KULLANMAK
1. Display > Point > Numbers seiniz.
2. Aada grld gibi bilgileri giriniz ve Apply tklaynz.
Noktalarn numaralar grntlenecektir. Ancak bu ilemler iin noktalarn numaralandrlmas ge-

rekli deildir. Bu ilem, sonraki admlarda seilecek olan noktalar aka tanmlamak iin sadece
bu aamada uygulanacaktr.
3. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select tklaynz.
38
4. CTRL tuuna basl tutarak 11 ve 14 numaral noktalar tklaynz.
5. Popup men grntlemek iin nokta zerinde sa-tu tklaynz ve popup menden Break
segments at selected points seiniz.
39
6. Aada grld gibi, silinecek segment zerinde iki nokta arasnda bir yer tklaynz.
7. Popup meny grntlemek iin segment zerinde sa-tu tklaynz ve popup menden
Delete seiniz.
40
8. CTRL tuuna basl tutarak, birletirilecek olan iki noktay (105 ve 216) seiniz. ayet farkl
string numaralarna sahip iki segment birletirilecekse, sonuca ulamak iin ilk seilen noktann
string numaras kullanlr. Bu rnekte, ayet ilk nce 105 numaral nokta seilirse, sonuta oluan
string numaras 1 olacaktr. ayet ilk nce 216 numaral nokta seilirse , sonuta oluan string
numaras 2 olacaktr.
9. Popup meny grntlemek iin nokta zerinde herhangi bir yerde sa-tu tklaynz ve popup
menden Connect points seiniz. Noktalar birletirilecektir.
41
10. CTRL tuuna basl tutarak, birletirilecek olan iki noktay (130 ve 25) seiniz.
11. Popup meny grntlemek iin nokta zerinde herhangi bir yerde sa-tu tklaynz ve
popup menden Connect points seiniz. Noktalar birletirilecektir.
42
12. Dier yerler iin, aada grlen sonuca ulaana kadar 4den 12ye kadar olan admlar tek-
rarlaynz.
13. Display > Strings > With string numbers seiniz.
14. Aada grlen bilgileri giriniz ve Apply tklaynz. Daha sonra tm segmentleri semek ve
yeniden numaralandrmak iin select tool kullanacaksnz.
43
15. Yeniden numaralandracanz segment zerinde iki nokta arasnda bir yer tklaynz.
16. Popup meny grntlemek iin sa-tu tklaynz ve popup menden Select strings sei-
niz.
44
16.1 String 2nin her iki segmenti seilir.
17. Edit > Strings > Renumber seiniz.
18. Aadaki bilgileri giriniz ve Apply tklaynz.
19. File > Save as seiniz. Aadaki bilgileri giriniz ve Apply tklaynz.
45
3.11 BR EKSEN BOYUNCA VER TAIMAK
3. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select Point/Triangle tkla-
ynz.
4. CTRL tuuna basl tutarak, aadaki iki noktay tklaynz.
5. Tools ara ubuundan , Move Tool simgesini tklaynz. Veya

Graphics Viewport zerinde herhangi bir yerde sa-tu tklaynz. Pop-up mennn en altnda
Move tool simgesini tklaynz.
46
6. Aadaki gibi, X eksenini (krmz) tklaynz ve srkleyiniz.
nce sonra
Durum ubuunun, hareket devam ettii srece koordinat deerlerini gsterdiine dikkat ediniz.
47
3.12 BR PLAN ZERNDEK VERLER TAIMAK
2. Aadaki Exit Graphics penceresi alrsa, Reset graphics seiniz ve Apply tklaynz.
3. ore1.str dosyasn ift tklayarak anz.
4. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select

Segment/Trisolation tklaynz.
5. Aada grlen segmenti tklaynz.
48
6. Tools ara ubuundan , Move Tool simgesini tklaynz. Veya
Graphics Viewport zerinde segmenti sa-tu tklaynz. Pop-up mennn en altnda Move tool
simgesini tklaynz.
7. XZ dzleminde harekete zorlamak iin krmz ve mavi keyi tklaynz ve srkleyiniz.
nce sonra
Segmenti hareket ettirdiiniz srece, durum ubuundaki sadece X ve Z deerlerinin deitiine

dikkat ediniz.
49
3.13 BOYUTTA VER TAIMAK
2. und1.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. und_layout.str dosyasn ift tklayarak anz.
4. Aadaki gibi, veriyi dndrmek iin grafik zerinde tklaynz ve srkleyiniz.
5. Tools ara ubuundan Selection dropdown mensn anz ve Select String/Object tkla-
ynz.
50
6. und_layout.str iindeki stringi tklaynz.
7. Graphics Viewport zerinde stringi sa-tu tklaynz. Pop-up mennn en altnda Move tool
simgesini tklaynz.
8. Aadaki gibi, eksenin kesiim noktasndaki sar karenin iini tklaynz ve srkleyiniz.
Stringi hareket ettirdiiniz srece, durum ubuundaki koordinat deerinin de deitiine dikkat
ediniz.
51
52
4. DIGITAL TERRAN MODEL (DTM) YZEYLER
Yzey modelleme kavram genel hatlaryla aamadan olumaktadr.
a) Stringlerden Digital terrain models (DTMs) oluturulmas
b) Stringlerdeki noktalar arasnda genler oluturulmas
c) genlerin kaplanmas
53
4.1) DTMin Grafiksel Olarak Oluturulmas
2. topo1.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. Surfaces > Create DTM from layer seiniz.
4. Aadaki bilgileri giriniz ve DTM yzeyi oluturmak iin Apply tklaynz.
54
Oluturulan DTM yzeyi aadaki gibidir.
5. File > Save > String/DTM seiniz.
String dosyasnn halen mevcut olmas nedeniyle, size, orijinaliyle yer deitirmeyi isteyip isteme-
diiniz sorulacak.
7. Yes tklaynz.
8. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 01a_create_DTM_from_layer.tcl

55
4.2) DTMin Dosya-Tabanl Olarak Oluturulmas
2. Surfaces > DTM File functions > Create DTM from string file seiniz.
Bu durumda, Strings to act as break lines onay kutusu tiklenmez. Message penceresi size
DTMnin oluturulduuna dair bilgi verir.
56
DTM rapor dosyas grntlenir.
4. Log dosyasn kapatnz.
5. pit1.dtm dosyasn ift tklayarak anz.
apraz stringlerle yaratlan DTMde genler vardr. Bu, arzu edilen sonu deildir.
57
Bu durumda Strings to act as break lines onay kutusu tiklenir.
8. log dosyasn kapatnz.
9. pit1.dtm dosyasn ift tklayarak anz.

01b_create_DTM_from_string_file.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
58
4.3) DTMin Spot Height Verilerinden Oluturulmas
2. dhc2.str dosyasn ift tklayarak anz.
Bu dosya bir madencilik almalarna balamadan nce alan sondaj kuyusunun kuyu az ett
dosyasdr ve doal arazinin modellenmesinde kullanlabilir. Unutulmamaldr ki, dosya bir adet
spot height stringinden olumaktadr.
3. Display > Hide everything seiniz.
4. Display > Point > Markers seiniz.
59
String, markerler olarak gsterilir.
60
DTM raporu log dosyas grntlenir.
8. Log dosyasn kapatnz.
9. dhc2.dtm dosyasn ift tklayarak anz. DTM, markerlerle birlikte gsterilir.
DTMnin zgn grnm markersizdir.

01c_create_dtm_from_spot_height_data.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
61
4.4) DTMnin Breaklineler ve Spot Heightsler Kullanlarak Oluturulmas
2. pit2.str dosyasn ift tklayarak anz.
String 9999un bir spot height stringi olduunu greceksiniz.
62
Ak ocak plan olarak grntlenecektir.
63
01d_create_dtm_using_breaklines_and_spot_heights.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
5) BAST AIK OCAK TASARIMI
2. ore150.str dosyasn ift tklayarak anz. 150 kotunda cevher zonlarnn yatay dilimlerini gre-
ceksiniz.
3. Create > Digitise > Properties seiniz.
64
5. Create > Digitise > Digitise new point at mouse location seiniz.
6. Grld gibi, 1, 2 ve 3 nolu noktalar yaratmak iin grafii tklaynz. ESCye basmaynz. Aksi
taktirde stringin oluumu tamamlanamaz. Ayrca, grafik zerinde sadece markerlerin grntlene-
ceini, 1, 2 ve 3 saylarnn ve daha sonraki saylarn grntlenmeyeceini gz nnde bulundu-
runuz.
7. Create > Digitise > New point by selection seiniz.
65
8. Grld gibi, 4, 5 ve 6 numaral noktalar oluturmak iin, segmentin kuzey ucundaki noktala-
r tklaynz.
9. Create > Digitise > By following a segment seiniz.
10. 7 numaral noktada farenin sol dmesini tklaynz ve dmeyi basl tutmaya devam ederek 8
numaral noktaya kadar srkleyiniz ve braknz.
66
11. 9 numaral noktada farenin sol dmesini tklaynz ve dmeyi basl tutmaya devam ederek
10 numaral noktaya kadar srkleyiniz ve braknz.
67
12. Create > Digitise > Close current segment seiniz. Kapatlm segment grntlenecektir.
XY dzleminde (plan grntde) kapal bir segment oluturacanz zaman, onlar, genellikle, saat
ibresi ynnde oluturunuz. Saat ibresi ynndeki segmentler, kapsama alanna dahil olarak gz
nnde bulundurulur ve onlar, dier saat ynndeki segmentlerle kesitirdiinizde umulan sonucu
verirler.
13. File > Save > string/DTM seiniz.
68
16. pit150.str dosyasn ift tklayarak anz.
69
Segment zerinde numaralanm noktalar grntlenir.
Daha sonra, ok fazla dbkey d izgilere sahip olan baz noktalar sileceksiniz.
19. Seim modunu Select Point/Triangle olarak ayarlaynz.
70
20. Grld gibi, CTRL tuuna basl tutarak, eitli noktalar tklaynz.
21. Popup meny grntlemek iin noktalar sa-tu tklaynz ve popup menden Delete sei-
niz.
71
Yeniden numaralanm segment grntlecektir.
Daha sonra, 45 derecelik yama asn ayarlayacaksnz.
22. Surpac ekrannn dibindeki Durum ubuundan Design grade dmesini tklaynz.
Design grade dmesi geerli tasarm eimini gsterir. Daha sonra, ak ocan
tepe noktas iin string numaras ayarlayacaksnz.
Bu adm istee baldr.
72
24. Surpac ekrannn dibindeki Durum ubuundan Design string dmesini tklaynz.
Design string dmesi, geerli tasarm string saysn gsterir.
Daha sonra, segmenti, 100 m uzaklkta yatay olarak genileteceksiniz. Bu, 45 derecelik bir ayla,
tabann 100 m zerinde, 250 m ykseklikte bir ak iletmenin tepe noktasn oluturacak.
26. Edit > Segment > Expand/Contract seiniz.
27. Grafiin zerinde, herhangi bir noktada, genileme amacyla bir segment semek iin tklay-
nz.
73
29. Genilemeyi tamamlamak iin ESC tuuna basnz. Ak ocan tepesini ve dibini gsteren
segmentler grntlenecektir.
30. Farenin sa tuunu tklaynz ve dmeyi basl tutmaya devam ederek srkleyiniz ve grn-
ty uzaklatrdnzda braknz.
31. Display > 2D Grid seiniz.
74
Ak ocak stringleri ve 2B zgara grntlenecektir.
Bu ilem, blok modelin snrlarn belirlemek iin kullanl olabilir. Daha sonra, bu verilerden bir
DTM oluturacaksnz.
33. Surfaces > Create DTM from Layer seiniz.
75
35. ayet, bir krk izgi hatas ve ak ocak yamalarnda baz apraz izgiler grrseniz, bu hata-
lar giderecek ekilde baz noktalar siliniz.
35.1. Select tool tklaynz ve Select Point/Triangle tklaynz.
35.2. Silmek iin bir nokta seiniz.
35.3. Sa tu tklaynz ve Delete seiniz.
36. Surfaces > Create DTM from Layer seiniz ve Apply tklaynz.
76
39. Grafik zerinde, verileri dndrmek iin tklaynz ve srkleyiniz.
Daha sonra bir DTM dosyas kaydedeceksiniz.
40. File > Save > string/DTM File seiniz.
77
42. Sonraki formda Yes tklaynz.
78
5) BAST YERALTI GALER TASARIMI
5.1) VERLERN GSTERM
2. stopes1.dtm dosyasn ift tklayarak anz. Bu dosya, iki paralel cevher zonunu gsterir.
3. ugdes_final1.dtm dosyasn ift tklayarak anz.
4. Stopeleri gstermemek amacyla, Katmanlar panosundaki stopes.dtm dosyasna ait gz iare-

tini tklayarak bu katmann gizleyiniz.
5. Srcleri gizlemek iin View > Surface view options > Hide triangle faces seiniz.
79
Strings 10 and 11, final tasarmndaki merkez hatt stringleridir.
80
5.2) CEVHER ZONLARI ARASINDA BR MERKEZ HATTI OLUTURULMASI
200 katnda, iki cevher zonu arasnda bir merkez hatt orta yolu oluturacaksnz.
Bu dosya, 215 katnda mevcut almalarn kk bir ksmn gstermektedir. String 215 mevcut
almalarn d izgisidir ve string 1 tasarlanacak merkez hattdr.
String 1in balang noktas, retim ekibinin madencilik almalarna balayaca noktadr. Ma-
dencilik almalar bu noktada balasa da, siz, tasarma bu noktadan balamak zorunda deilsi-
niz. Bu durumda, siz, tasarma cevher zonunda balayacaksnz ve bu noktaya doru geri gele-
ceksiniz.
3. stopes1.str dosyasn ift tklayarak anz.
5. Inquire > Point properties seiniz ve birka farkl segment tklaynz. String numaralar,
stringlerin Z deeriyle uyumludur.
6. Display > Hide everything seiniz.
9. Gsterildii gibi, geerli katman olarak main graphics layer ayarlaynz.
11. Surpac ekrannn altndaki durum ubuunda gsterilen Design string number dmesini
tklaynz.
81
13. Create > Digitise > New midpoint seiniz.
14. Gsterildii gibi, iki seilmi noktann arasnda bir orta nokta oluturmak iin, cevher zonlarnn
kuzey ularnda iki nokta tklaynz.
15. Gsterildii gibi, iki seilmi noktann arasnda bir orta nokta oluturmak iin, cevher zonlarnn
gney ularnda da iki nokta tklaynz.
16. Fonksiyona giri yaplmasn engellemek iin ESC tuuna basnz.
Oluturulan noktann Z deeri, iki seilmi noktann Z deerinin ortalamasna eittir.
17. Create > Points > Change point mode seiniz.
18. Create > Points > On line between any points seiniz.
19. String 10da oluturulan ilk noktay tklaynz ve sonra string 10da oluturulan ikinci noktay
tklaynz.
82
Nokta, 50 m hareket edecektir.
21. leve girii nlemek iin ESC tuuna basnz.
22. Create > Points > Insert point mode seiniz.
23. Create > Points > Multiple points by subdividing seiniz.
24. String 10un kuzey ucunu tklaynz ve sonra String 10un gney ucunu tklaynz.
83
lk noktadan son noktaya, 50er m aralklarla yeni noktalar oluturulacaktr.
26. leve girii nlemek iin ESC tuuna basnz.
84
Bylece, 2, 3 ve 4 nolu noktalar, merkez hattnn kuzeydeki son noktas ile gneydeki son noktas
arasna yerletirilmi olur.
29. Merkez hatt stringini ugdes1.str dosyasna kaydediniz.

01_create_centreline_between_ore_zones.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
85
5.3) CEVHER ZONLARINA ERM SRCLERNN OLUTURULMASI
1. Surpac ekrannn dibindeki durum ubuundaki Design string dmesine tklaynz. (Mevcut
gsterim Str = 10dur).
3. Create > Points > Add point mode seiniz.
4. Create > Points > By angle seiniz.
5. 2 nolu noktay ve sonra 1 nolu noktay tklaynz.
7. nceki ilevi iptal etmeksizin, nce 2 nolu noktay ve sonra 1 nolu noktay tklaynz.
86
Bu ilem, batdaki cevher zonuna doru uzayacak 11 nolu stringin yeni bir segmentini oluturacak-
tr.
9. Create > New segment seiniz.
Bu ara segmenti yapmaya ihtiyacnz vardr. nk, ilk segmentin sonu ikinci segmentin balang-
cna bal deildir.
10. Create > Points > By angle seiniz.
11. nce 2 nolu noktay, sonra 1 nolu noktay tekrar tklaynz.
13. nceki ilevi iptal etmeksizin, nce 2 nolu noktay ve sonra 1 nolu noktay tekrar tklaynz.
87
15. Display > Hide temporary markers seiniz.
16. Status Items ara ubuundaki combo boxu kullanarak nokta iin snap mode ayarlaynz.
17. Edit > String > Copy seiniz.
18. 1 nolu noktaya yakn durumda bulunan string 11i tklaynz ve 2 nolu noktaya doru srkle-
yiniz.
88
Bylece, 11 nolu stringin her iki segmentinin bir kopyas 2 nolu noktada oluturulacaktr.
20. 1 nolu noktaya yakn durumda bulunan 11 nolu stringi tekrar tklaynz ve 3 nolu noktaya doru
srkleyiniz ve braknz.
22. levi durdurmak iin ESC tuuna basnz. Sekiz eriim srcs grntlenir.
23. Plan grntye geri dnmek iin dmesini tklaynz.
24. Edit > Trim > Clip by selected segment seiniz.
26. 200 nolu stringin bir segmentini tklaynz. Seilmi cevher sonunun iindeki segmentlerin tm
paralar silinir.
89
28. 200 nolu stringin dier segmentini tklaynz.
29. Form tekrar grntlendiinde, fonksiyonu durdurmak iin Cancel tklaynz. Her iki cevher
zonunun iindeki segmentlerin tm paralarnn silindiini greceksiniz.
30. Edit > Segment > Delete seiniz.
31. Cevher zonu boyunca uzayan her bir segmentin parasn tklaynz.
32. Fonksiyonu durdurmak iin ESC tuuna basnz.
33. Display > Hide temporary markers seiniz. Srcler grntlenir.
34. almanz ugdes1.str olarak ncekinin zerine yazarak kaydediniz.
90
02_create_access_drives_to_ore_zones.tcl dosyasn ift tklayarak altrnz.
91
5.4) ANA GALERNN OLUTURULMASI
92
5.5) YOL DI ZGLERNN OLUTURULMASI
2. ugdes2.str dosyasn ift tklayarak anz.
5. Surpac ekrannn dibindeki durum ubuundaki Design string number dmesini

tklaynz.
7. Design > Underground tools > Room & pillars from centreline seiniz.
9. File > Save > string/DTM seiniz.
93
94
12. ugdes_outline1.str dosyasn ift tklayarak anz.
5.6) KATI YZEY OLUTURULMASI
2. drive_profile3x3.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. View > Zoom > Out seiniz.
4. Display > Strings > With colour fill seiniz.
95
96
Profile grntlenir:
9. drive_profile4x3_5.str dosyasn ift tklayarak anz.
10. View > Zoom > Out seiniz.
11. Display > Strings > With colour fill seiniz.
97
Profile grntlenir:
98
5.7) MERKEZ HATTI VE PROFLLERDEN GENLER YARDIMIYLA DTM OLUTURULMASI
2. ugdes1.str dosyasn ift tklayarak anz.
3. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seiniz.
Fare ile 10 nolu stringi seiniz. Bu profilin merkez hatt gibi sadece 10 numaral stringe uygulan-
mas gerektiine dikkat ediniz.
99
5. Fonksiyonu durdurmak iin ESC tuuna basnz. Merkez Hatt kat yzeyi grntlenir:
6. Underground tools > Triangulate using centre line & profile seiniz.
100
Eriim srclerinin tmn oluturmak iin her bir bireysel segmenti tklamanz gerektiine dikkat
ediniz.
101
8. Fonksiyonu durdurmak iin ESC tuuna basnz. Final kat yzey grntlenir:
9. Solids > Validation > Validate object seiniz.
10. Solids > Validation > Set object to solid or void seiniz.
102
12. File > Save > string or DTM seiniz.
14. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 05b_triangulate_centreline.tcl

103
4. MINEX PROGRAMININ GRAFKSEL ARAYZ
Minex 5.3.1 programnn grafiksel arayznde yer alan ubuk, sekme ve pencereler aada sra-
lanmaktadr (ekil 2.1).
ekil 2.1.Minex 5.3.1 programnn grafiksel arayz.
a) Menubar (Menu ubuu)

b) Toolbar (Ara ubuu)
c) Action Panel (Eylem Panosu)
d) Status Bar (Durum ubuu)
e) Explorer Window (Gezgin Penceresi)
- Filesystems Tab (Dosya Sistemleri Sekmesi)
- Project Default Tab (Proje ntanm Sekmesi)
- Runtime Tab (Yrtm Sekmesi)
f) Properties Window (zellikler Penceresi)
- Properties Tab (zellikler Sekmesi)
- Expert Tab (Uzman Sekmesi) (Kk Dizinde)
- Capabilities Tab (Yetenekler Sekmesi) (Kk Dizinde)
- Sorting Tab (Sralama Sekmesi) (Klasrde)
g) Location Bar (Konum ubuu)
h) Graphics (Viewport) Window [Grafikler (Grnt Alan) Penceresi]
- 3D Design Tab (3-Boyutlu Tasarm Sekmesi)
- Drafting Hazrlama Tab (Taslak Sekmesi)
- Visualization Tab (Grselletirme Sekmesi)
4.1. Men ubuklar
Minex programnn grafiksel arayznde yer alan men aadaki alabilir men pencerelerinden
olumaktadr:
- File (Dosya)
- Edit (Dzenleme)
- Graphics (Grafikler)
104
- Mounts (Planlar ve Kesitler)
- Point (Nokta)
- String (Dizgi)
- Grid (Izgara)
- Triangle (gen)
- Borehole DB (Sondaj Veritaban)
- Coal Washability (Kmrn Ykanabilirlii)
- Seam Model (Damar Modelleme)
- Pit Design (Ocak Tasarm)
- Rezerves (Rezervler)
- Schedule (Zamanlama)
- Blast (Patlatma)
- Leica (Leica Yazlm)
- EarthWorks (EarthWorks Yazlm)
- SpoilRegrade (Atklarn Yeniden Deerlendirilmesi)
- Tools (Aralar)
- Windows (Pencereler)
- Help (Yardm)
4.2. Ara ubuklar
Minex programnn grafiksel arayznde istee bal olarak etkinletirilebilen ara ubuklar un-
lardr (ekil 2.2):
- BaseMap (BaseMap izim Arac)

- Blast (Patlatma)
- BoreholeDB (Sondaj Veritaban)
- BoreholeDB Export (Sondaj Veritaban - Da Gnderme)
- BoreholeDB Load (Sondaj Veritaban - Ykleme)
- BoreholeDB Edit (Sondaj Veritaban - Dzenleme)
- BoreholeDB Reporting (Sondaj Veritaban - Rapor Hazrlama)
- Coal Washability (Kmrn Ykanabilirlii)
- DRT (Digital Record Tracings: Saysal Kayt zleme)
- Drafting (Taslak Hazrlama)
- EarthWorks (EarthWorks Yazlm)
- Edit (Dzenleme)
- Generate (izim)
- Graphics (Grafikler)
- Grid (Izgara)
- Leica (Leica Yazlm)
- Memory (Bellek)
- Pit Design (Ocak Tasarm)
- Plan (Plan)
- Plot Modes (izim Kipleri)
- Point (Nokta)
- Processes (lemler)
- ReservesDB (Rezervler Veritaban)
- ScheduleDB (Zamanlama Veritaban)
- SeamModel (Damar Modelleme)
- Section (Kesim)
- Segment (Blt)
- SpoilRegrade (Atklarn Yeniden Deerlendirilmesi)
- String (Dizgi)
- StringAlterMoveFit (Dizgi yiletirme)
- System (Sistem)
- Window (Pencere)
105
ekil 2.2. Minex programnn ara ubuklar.
106
4.3. Minex Programnda Yaygn Olarak Kullanlan Dosya Trleri
Minex programnda yaygn olarak kullanlan dosya trleri ve uzantlar aada sralanmaktadr
(izelge 2).
izelge 2. Minex programnda yaygn olarak kullanlan dosyalar.

DOSYA TR UZANTISI
Borehole Database - Index (Sondaj Veritaban - Dizin) Dosyalar .b31
Borehole Database - Sample (Sondaj Veritaban - rnek) Dosyalar .b32
Borehole Header (Sondaj stbilgi) Dosyalar .b34
Seam Interval (Damar Mesafe) Dosyalar .b33
Seam Stratigraphic (Damar Stratigrafisi) Dosyalar .b35
Computer Graphisc Metafile (Bilgisayar Grafikleri Meta Dosyas) Dosyalar .cgm
Reserves Database (Rezervler Veritaban) Dosyalar .dbr
Geometry (Geometri) Dosyalar .gm3
Parameter (Deiken) Dosyalar .mpf
4.4. Borehole Database (Sondaj Veritaban) Kavram
Minex Sondaj Veritaban modl cevher arama ve madencilik verilerine ynelik olarak tasarlan-
mtr. zellikle eimli sondaj yaparak delik delme ve karot alma ilemlerine ait veriler bu modlde
kolaylkla deerlendirilmektedir.
Veriler, Access gibi uygun bir veritaban programndaki tablolardan veya dorudan doruya veri
girii yaplm ASCII dosyalarndan ok ksa bir zamanda yklenir ve bu veriler kullanlarak damar
veya katmanlar modellenir.
Farkl tipteki karot verileriyle birlikte onlarn litolojik ve jeofiziksel zellikleri gibi dier veriler eitli
veri tipleri halinde veritabanna yklenir. Her bir veri tipi, 6 karakterden uzun olmayacak biimde
kullanc tarafndan adlandrlr. Farkl tablolarda yer alan ayn veriler, tablolarn ilikilendirilmesi
ilemlerinde sorun kmamas amacyla ayn isimli alanlarda yer almaldr.
Minex programnn grafiksel arayznde bulunan BoreholeDB mens alarak ve Edit Edit
Boreholes yolu izlenerek ulalan sondaj veritaban dosyalarndaki tablolarda yer almas gereken
zorunlu alanlar unlardr (ekil 2.3):
ekil 2.3. Sondaj Dzenleme penceresi rnei.
107
- Type (Tip)
- X (Easting) [X Koordinat (Dou)]
- Y (Northing) [Y Koordinat (Kuzey)]
- Z (Elevation) [Z Koordinat (Ykseklik)]
- Final Depth (Son Derinlik)
108

Bi̇lgi̇sayar Destekli̇ Maden Tasarimina Gi̇ri̇ş Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Bi̇lgi̇sayar Destekli̇ Maden Tasarimina Gi̇ri̇ş Ders Notlari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bi̇lgi̇sayar Destekli̇ Maden Tasarimina Gi̇ri̇ş Ders Notlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZONGULDAK KARAELMAS NVERSTES

MADEN MHENDSL BLM

BLGSAYAR DESTEKL MADEN TASARIMINA GR

Yrd. Do. Dr. Alaaddin AKIR

Bilgisayar destekli maden tasarm yazlmlar, madencilik faaliyetlerinin tm aamalarna

Bilgisayar destekli maden tasarm yazlmlaryla yaplan almalarda, genellikle aada

Eykselti erilerinin izilmesi ve yeryznn modellenmesi

ekil 1.1. Surpac 6.1 programnn grafiksel arayz.

a) Menubar (Menu ubuu)

2.1. Men ubuklar

ekil 1.2. Surpac programnn menleri.

- Applications Menu (Uygulamalar Mens)

- Applications Free (Bamsz Uygulamalar)

izelge 1. Surpac programnda yaygn olarak kullanlan dosyalar.

2.4. String (Dizgi) Kavram

String numaras, tasarlanm zelliin string tarafndan saysallatrlm kimliidir. Bu kimliin,

a. Ak iletme tasarmnda string kullanm rnei.

2.4.1. String Trleri

Stringlerin tanmlanm tr vardr.

a) Ak Stringler (Open Strings)

ekil 1.5. Ak string rnei.

b) Kapal Stringler (Closed Strings)

c) Rkm Stringleri (Spot Height Strings)

ekil 1.7. Rkm stringi rnei.

2.4.2. String Trlerinin Kullanm

AIKLAMA= TREE, 1.54, HOUSE

Alt alanlar srasyla u deerleri alr:

2.4.4. String Ynleri

ekil 1.8. String ynleri yardmyla alan hesab rnei.

2.4.6. String Dosya Yaps

2.5. DTM : Digital Terrain Model (Saysal Arazi Modeli) Kavram

2.6. Geological Database (Yerbilimsel Veritaban) Kavram

Sondaj verileri madencilik projelerinin balama noktasdr ve fizibilite almalarnn ve yaplan

Survey tablosundaki zorunlu alanlar ise unlardr:

ekil 1.12. Bir jeolojik kesit grnm.

2.7. Styles (Biemler) Kavram

3.1 STRING DOSYA ADLARI

String dosya adlar aadaki bileenlere sahiptir:

BLEEN TANIMLAMA GEREKLLK

String dosyalarnn adlandrlmasna ynelik baz rnekler aada verilmektedir:

DOSYA ADI YER KMLK UZANTI

1. Reset graphics simgesini tklaynz.

2. bench105.str dosyasn ift tklaynz.

4. Gsterildii gibi bilgileri giriniz ve Apply tklaynz.

4.1 bech105.str is grntlenir.

5. Display > Point > Numbers tklaynz.

6. String range iin 1 deerini giriniz ve Apply tklaynz.

7. Reset graphics simgesini tklaynz.

8. Bu almada gerekletirilen tm admlar grmek isterseniz 01a_viewing_string_data.tcl

1. Navigator penceresinde bench105.str dosyasn sa tu tklaynz ve Edit seiniz. Dosya, kul-

Segmentin sonu bir Bo Kayt (Null Record) gerektirir.

String 1 is kapaldr, nk ilk noktas ile son noktas ayndr.

String 1 Dk Tenrl Cevher alannn evresini izer.

String 30005 is kapaldr, nk ilk ve son noktalar ayndr.

String 30008 is a rakm stringidir ve D1 alanndaki lm istasyonu adlarn iermektedir.

3. Herhangi bir deiiklik yapmadan ve kaydetmeden metin dzenleyiciden knz.

1. pit_design1.str idosyasn ift tklatarak anz.

2. Popup meny grntlemek iin grafik zerinde sa-tu tklaynz.

4. View2 sekmesinde sa-tu tklaynz, Viewport seiniz ve Close tklaynz.