JU TEHNIKA KOLA

BANJA LUKA
URE DANIIA, 2

Maturski rad iz potanskog saobraaja

TRANSPORT POTANSKIH POILJAKA

Mentor: Uenik:

Milica Dujakovi, IVs

Banja Luka, Maj 2017. godine

Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

UVOD

Potanski saobraaj ima za cilj da brzo, tano, sigurno i neprekidno vri prenos pisanih i
na drugi nain oblikovanih saoptenja, stvari i robe, novanih doznaka, govornih i negovornih
informacija za sve korisnike u unutranjem i meunarodnom saobraaju.
Potanski saobraaj je sistem u kojem svi dijelovi funkcioniu povezano, to je omogueno
tehnikim jedinstvom potanske mree i jedinstvenom tehnologijom u obavljanju potanskih
usluga. Potanski saobraaj se javlja kao posrednik izmeu velikog broja korisnika u prenosu
informacija, robe, poslovne korespodencije i drugih poiljaka i time doprinosi unapreenju
privrednog i kulturnog razvoja zemlje.
Principi na kojima se zasniva organizacija modernog potanskog saobraaja, kao to su
dostupnost potanskih usluga, sigurnost i brzina u prenosu potanskih poiljaka, unapreenje
kvaliteta, omoguavaju poti da odgovori sve sloenijim zahtjevima savremenog okruenja i
trita. Pota predstavlja vitalni dio ekonomske infrastrukture nae zemlje i od velikog je
znaaja da spremna doeka promjene na sve zahtjevnijem tritu i ponudi savremene usluge
(kao to su: PostNet, EMS, Poiljka sa plaenim odgovorom, ekspresni prenos poiljaka PTT-
DHL). Znaajna uloga u procesu pruanja potanskih usluga pripada organizaciji rada u svim
fazama prenosa potanskih poiljaka (prijem, otprema, transport, uruenje) kao i ekonomino
korienje svih raspoloivih tehnikih sredstava u potanskom saobraaju. U ovom radu
analizira se transport - kao jedna od faza u prenosu poiljaka, i to na nivou koji obuhvata linije
koje povezuju potanske centre prerade, odnosno potanske centre pripreme, sa jedinicama
potanske mree koje pripadaju podruju tog centra.

2
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

SADRAJ

UVOD.........................................................................................................................................2
SADRAJ...................................................................................................................................3
1. POJAM I ZNAAJ POTANSKOG TRANSPORTA..........................................................4
1.1. Tehnoloka organizacija potanskog transporta.......................................................5
1.2. Organizacija prijevoza potanskih poiljaka............................................................6
2. OBIM TRANSPORTNIH KAPACITETA I POILJAKA....................................................7
3. STRUKTURA POTANSKOG TRANSPORTA.........................................................................9
4. RACIONALIZACIJA POTANSKOG TRANSPORTA....................................................10
5. ULOGA KOPNENOG, ZRANOG I VODENOG SAOBRAAJA U
TRANSPORTU POTANSKIH POILJAKA....................................................................12
6. KONTEJNERI I PALETE U POTANSKOM TRANSPORTU.........................................13
6.1. Kontejneri...............................................................................................................14
6.1.1. Kontejnerizacija......................................................................................15
6.1.2. Rentabilnost kntejnerizacije....................................................................16
6.2. Palete......................................................................................................................16
6.2.1. Paletizacija..............................................................................................17
7. MODERNIZACIJA TRANSPORTA U POTANSKOM SISTEMU.................................18
8. ISTORIJSKI RAZVOJ POTANSKOG TRANSPORTA U BIH.......................................19
9. ZAKLJUNA RAZMATRANJA........................................................................................21
LITERATURA..........................................................................................................................22
MILJENJE O RADU..............................................................................................................23

3
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

1. POJAM I ZNAAJ POTANSKOG TRANSPORTA

Osnovni zadatak potanskog transporta je da obezbijedi jedinstven tehnoloki proces

tokova potanskih poiljaka. Pri tome, potanski transport integrie sva prijevozna sredstva i
transportne linije, vodei rauna da se kroz taj proces obezbijedi efikasnost, ekonominost i
racionalnost za cjelinu ili pojedine transportne funkcije prijevoza poiljaka.
Potanski transport (postal transport) se u realizaciji, prostornom djelo-vanju i eksploataciji
javlja u vie obljka i pojava prema namjeni angaovanja uesnika, a posebno kao:
interni transport unutar potanskih objekata,
zatvoreni transport koji se obavlja vlastitim prijevoznim sredstvima,

prijevoz poiljaka unutar jedinica potanske mree (postal network units),

prijevoz poiljaka u funkciji koncentracije,
prijevoz poiljaka u funkciji difuzije,

prijevoz za potrebe treih Jica bilo u valstitoj organizaciji prijevoza

ili iznajmljivanjem kapaciteta,
koritenje javnog transporta drugih prijevoznika,
prijevoz potanskog osoblja.
Interni transport se javlja kao dio tehnolokog procesa prijevozne funkcije pote. Obavlja
se unutar potanskog centra i drugih organizacionih jedinica pote. Njegovo djelovanje i
prostor su ogranieni. U pravilu nije povezan sa javnom.saobraajnom infrastrukturorn.
Moe biti pogonski; ako djeluje u potanskorn centru kao proizvodnoj jedinici, jer je u tom
sluaju vezan za proizvodne procese prerade poiljaka, bilo da se radi o mehanizovano -
automatizovanom procesu, gdje je njegov obim manji ili manuelnom gdje su potrebe
internog transporta vee.
Zatvoreni transport se javlja kao vanjski prijevoz potanskih poiljaka, a esto i graana
kao dopunska djelatnost. Obavlja se prijevoznim sredstvima pote kao sastavni dio
ukupnog tehnoiokog procesa i to za sve faze, od prijema poiljaka do krajnjeg cilja, tj.
uruenja poiljke. Organizacija transporta vlastitim prijevoznim sredstvima se, u osnovi,
razJikuje od koritenja javnog transporta drugih prijevoznika.

4
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

U praktinom rijeenju potanskog transporta, najee se kombinuje zatvoreni i javni

transport ili koritenje usluga drugih. Na taj nain se analizom uslova prijevoza dolazi do
rjeenja racionalizacije i optimizacije prijevoznih funkcija.
Javni transport i infrastruktura u ulozi prijevoza poiljaka, koristi se sve vie u potanskom
sistemu, On treba da omogui redovan, siguran i brz transport, a takoe i smanjenje
trokova. Pota treba koordinirati i kombinovati saaobraajne tokove zatvorenog i javnog
transporta naroito u pogledu redova prijevoza. Ovo podrazumjeva paralelno koritenje
vie sredstava prijevoza u svim saobraajnim granama i to: eljeznikom, zranom,
pomorskom, rijenom i cestovnom prijevozu na unutranji i meunarodni saobraaj.

1.1 Tehnoloka organizacija potanskog transporta

Tehnoloka organizacija potanskog transporta do sada se ustalila na integraciji tri nivoa

transporta koji moraju decidno biti usklaeni i integrisani u jedinstven transportni sistem.
Prvi nivo obuhvata transportno podruje potanskog centra. Obavlja se na redovnim
potanskim linijama sa zadatkom da vri prijevoz u funkcijama:
Koncentracije poiljaka koja se obavlja po ustaljenom redu pri-
jevoza prikupljanjem u mjestima prijema po: potama, potanskim
sanduidma ili drugim mjestima gdje se poiljlke mogu primiti.
Difuzije prispjelih poiljaka koje prispijevaju u potanski centar u
cilju obavljanja redovne dostave ili isporuke.
Na prvom transportnom nivou potanski sistem u glavnom koristi vlastita prijevozna
sredstva cestovnih vozila. U novije vrijeme mnoge potanske uprave, naroito u velikim
centrima, preferiraju koritenje za ovu namjenu ekolokih vozila specijalno dizajniranih za
potanski saobraaj. Drugi nivo ine potanske linije izmeu potanskih centara u
unutranjem saobraaju kao i veze potanskih centara i giavnog potanskog centra ako je tako
postavljena organizacija. Redovi vonje se odreuju prema propisanim rokovima i zahtjevima
prijevoza. Potrebno je ovaj nivo prijevoza organizovati u cilju to kraeg zadravanja
posiljaka, tako da se najee prijevoz obavlja u nonim satima.Trei nivo obuhvata transport
koji povezuje glavne potanske centre i meunarodne postanske transportne veze. Prijevozna
sredstva ovog transportnog nivoa su:
cestovna vozila,

5
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

avionski prijevoz,
eljezniki, bilo u valstitim vagonima pote ili iznajmljenim,
brodski prijevoz.

1.2. Organizacija prijevoza potanskih poiljaka

Organizacija prijevoza potanskih poiljaka podrazumijeva elaboriranje prije donoenja

odluka, a kao osnovno je:

odabir prijevoznika,
odabir prijevoznih sredstava i kapaciteta,
izrada redova prijevoza,
rentabilnost linija i opreme.

Redovima prijevoza, Optim redom prijevoza i Redom prijevoza (ORP, RP), razliitim
pregledima otpreme i prispjea i drugim aktima treba osigurati tehniko - tehnoloke i
funkcionalne osobine potanskog transporta. Zbog znaaja ORP-a daemo nekoliko
napomena o tom aktu.
Optim redom prijevoza potanskih poiljaka (ORP) potanski transport se regulie za drugi i
trei transportni nivo. Ovim aktom se, takoe, predviaju dodatna transportna sredstva za
linije gdje je koliina poiljaka neredovna i teko predvidiva. Osnov za donoenje ovoga akta
potanska uprava trebala bi prethodno odrediti zakonom ili na drugi nain.
Sadraj ORP-a uglavnom sainjava: organizacija prijevoza poiljaka na linijama od
zajednikog interesa sa stanovita kontinuiteta saobraajnih tokova i trokova, definisanje
transportnih kapaciteta, osoblja, i sl. Ovaj dokumenat treba da prate razraena uputstva o
potanskom transportu na domaim, a i meunarodnim linijama, pratea dokumentacija za
meunarodni obraun i uputstva. Takoe, trebaju u sadraju biti zastupljene i vrste transporta
i prijevoznika kao: eljeznica, zrani transport, i dr.
Sloenost potanskog transporta odraava se i na ostale segmente saobraaja. U prijenosu
poiljaka uestvuje eljezniki, cestovni, zrani, pomorski ili rijeni transport. Ako se radi o
usluzi elektronske pote, koristie se telekomunikacijski saobraaj do pote, gdje se poruka
ispisuje i uruuje korisniku. Prijevoz potanskih poiljaka u ranijem periodu, tj. do polovine 20.
vijeka, u veini zemalja obavljao se eljeznicom. Ona i dalje ostaje vaan uesnik u prijevozu

6
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

pote, ali cestovni i u novije vrijeme zrani saobraaj preuzimaju vodeu ulogu u obimu prijevoza
poiljaka. Za prijevoz paketa znaajan je i udio pomorskog saobraaja.

2. OBIM TRANSPORTNIH KAPACITETA I

POILJAKA

U prijevozu poiljaka uestvuju transportni kapaciteti razliitih mogunosti prijevoza.

Takoe i potanske poiljke su razlliitih teina i obima. Navedene injenice upuuju na
nunost definisanja veliine kapaciteta za prijevoz, kao i poiljaka koje e se prevoziti. Optim
redom prijevoza treba utvrditi kapacitete transportnih sredstava za svaku potansku liniju i
kategoriju poiljaka. Pored toga, transportna sredstva na svakoj liniji trebaju biti maksimalno
iskoritena, kako bi se dobilo na racionalnosti trokova prijevoza.
Za ovu svrhu mogue je utvrditi koeficijente pomou kojih se linije i vozila utvruju kako
slijedi:

koliina odreenih vrsta jedinica tovara,

potreba prostornih povrina za svaku jedinicu tovara,
teina za svaku jedinicu tovara,
teina odreenih vrsta jedinica tovara po m2.

Dobijeni podaci se mogu izraunati standardnim raunskim postupkom, a pomau kod

utvrivanja strukture i obima transportnih kapaciteta. Statistikim podacima se sluimo
da dobijemo razliite vrijednosti o teinama, vrstama i kategorijama potanskih poiljaka po
grupama, i to:

pismonosne,
paketske,
novine i asopisi, i dr.

7
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

Potanske poiljke se usklauju sa kapacitetima transportnih sredstava i strukturom poiljaka

koja e se prevoziti. Ove osobine vozila se nalaze u uputstvima za svako vozilo. Struktura i
tehnike karakteristike vozila, bilo da se radi o lokalnom transportu sa raznim vrstama kolica i
drugih sredstava i!i u mjesnom, meumjesnom ili meunarodnom transportu, obraena je u
drugom predmetu, pa se u tehnolokom procesu potanskog transporta neemo za.dravati na
tehnikim karakteristikama vozila.
Za odluku o organizaciji prijevoznih sredstava, organizaciji prijevoza poiljaka ili definisanja
prijevoznih puteva nuno je prije toga detaljno sagledati pozitivne i negativne strane svih
moguih alternativnih rjeenja.
Koritenje vlastitog transporta ima nekoliko prednosti:

Vozni red je mogue relativno jednostavno priiagoditi tehnolokom

procesu prerade poiljaka.
Razmjena poiljaka u skladu i zahtijevima obavijanja procesa rada u
jedinicama potanske mree.
Omoguivanje kvalitetne zatite poiljaka,
Kombinovanje koritenja slobodnih ili djelomino slobodnih
kapaciteta da uz istovremeni prijevoz poiljaka prevoze i za trea
lica.

Meutim kod toga izbora osnovni parametar pored kvaliteta i organi-zacijskih prednosti za
funkciju trebaju biti trokovi transporta, koji znatno optereuju ukupan proces u obavljaju
usluga. Na nekim relacijama, posebno gdje uestalost dostave nije svakodnevna esto je
rentabilnije organizovati javni prijevoz ako je mogue rijeiti sve specifinosti koje potanske
poiljke zahtijevaju.
Napominjemo da, posebno u novije vrijeme, potanski operatori sarauju sa automobilskom
industrijom u razvoju posebnih tipova cestovnih motornih vozila koja zadovoljavaju
specifine uslove prijevoza poiljaka. Tako ve u prasksi postoji primjena tzv. ekolokog
potanskog vozila u velikim gradskim centrima. Trokovi transporta potanskih poiljaka
utvruju se uobiajenim ekonomsko-financijskiin metodama, tj. njihova visina i raspored na
pojedine uesnike.

8
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

3. STRUKTURA POTANSKOG TRANSPORTA

Ranije smo naveli da se potanski transport realizuje kao interni, zatvoren i javni transport.
Realizacija se obavlja u tri nivoa. Kao dopunu tome da kaemo da je struktura potanskog
transporta uslovljena:

funkcijom proizvodnih procesau tehnologiji usluga,

transportnim tokovima,

sistemom eksploatacije transportnih sredstava.

Uloga tehnolokog procesa opredjeljuje razliite vrste transportnih zadataka. Transportni

tokovi se realizuju kroz lokalni transport, tj. na gradskom ili regionalnom podruju,
prigradskom, meugradskom i meunarodnom. Svi transportni tokovi su integrisani u
transportnu mreu, a sistem eksploatacije predstavlja opredjeljenje za vlastiti ili ugovorni
transport. to se tie vrsta potanskog transporta, moemo konstatovati da one proistiu iz
zadataka eksploatacije u odnosu na prijevoz poiljaka i osoblja. Potanske uprave razrauju vrste
transporta i utvruju oznake i ifre za te vrste koje se koriste pri obradi dokumenata i analiza.
Jedan primjer obiljeavanja transporta je alfabetski, kao npr:

A - Transport poiljaka iz potanskih koveia,

B - Transport poiljaka iz filijalnih pota,
C - Transport poiljaka od glavnog centra do potanskih jedinica,
D - Dostava potanskih paketa,
E - Uruenje hitnih poiljaka,
F - Prijevoz kontrolnog osoblja, itd,

9
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

Za transport se mora redovno obraivati uperativna evidencija o vozilima, kapacitetima,

ispravnosti vozila, kao i o osoblju zaduenom za ovu fazu rada, tj. transporta u cjelini. Na ovaj ili
slian nain razraena operativna evidencija koristi se dalje za analizu i poboljanje
racionalizacije i optimizacije transporta koji inae stvara velike trokove poti.

4. RACIONALIZACIJA POTANSKOG TRANSPORTA

Racionalizacija (od latinske rijed ratio - razum, um) znai svjesno djelo vanje na
unapreenje i pojednostavljenje prijevoza roba ili usluivanja, uz postizanje najmanjih
trokova uz bolji kvalitet obavljanja usluga. Uz to, u racionalizaciju moemo ukljuiti i
tenju ka veoj produktivnosti rada i postizanju boljih uinaka.
Racionalizacija znai promiljeno djelovanje na poboljanju, pojednostavljenju i pojeftinjenju
procesa proizvodnje ili uslunog procesa, kao i na poveanju proizvodnosti rada.
U potanskom saobraaju racionalizaciju moemo predstaviti kao metodu za optimalniju
primjenu tehnike mehanizacije i automatizacije, bolje metode rada, optimizaciju
postojeih resursa, tipizaciju, poboljanje tehnoloke oganizacije, poveanje brzine i
kvaliteta usluivanja, i dr.

Racionalizacija potanskog transporta ukljuuje:

poboljanje naina i postupaka rada u potanskim jedinicama

optimizaciju rasporeda djelatnika i drugih resursa
primjenu tehnike mehanizacije i automatizacije u obradi poiljaka
poveanje brzine prijenosa poiljaka
poboljanje kvalitete usluivanja korisnika
informatiku podrku upravljakim odlukama

Osnovni pristup i mogui sadraji racionalizacije obuhvaaju prijevozne potrebe, supstrat

prijevoza, rokove, kvalitetu usluga, izbor metoda transporta, strukturu P-mree, koncentraciju

10
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

poiljaka, kapacitete prijevoza, manipulativne postupke, evidencije i praenje poiljaka, te

koritenje kapaciteta kako bi ih potom uskladili i koordinirali da bi se postigla efikasnost,
efektivnost i ekonominost. Naela koja je postavio jo Rene Descartes su:

naelo evidencije statistike i druge evidencije, injenice i dokazi

naelo analize ralamba na sastavne dijelove koji se posebno istrauju
naelo sinteze povezivanje istraivanog u svrhovito cjelovito rjeenje
naelo kontrole zakljuci trebaju slijediti tek nakon provjere ili pokusa
naelo predvianja i planiranja treba unaprijed predvidjeti okolnosti pod kojima e
se budui rad i procesi odvijati, time se uvodi sustavnost i osmiljeno postupanje
naelo podjele rada omoguuje efikasnije i uinkovitije djelovanje. Postoje
horizontalna i vertikalna podjela rada
naelo pripreme rada zahtijeva da se za svaki posao unaprijed osiguraju potrebni
uvjeti za njegovo izvrenje. Time se poboljava operativno djelovanje, kvalitete i
kvantiteta uinaka
naelo ukidanja nekorisnih (povratnih) hodova znai sustavno minimiziranje svih
nepotrebnih razmaka u prostoru i vremenu
naelo pojednostavljenja rada odnosi se na otkrivanje i uklanjanje neuinkovite
uporabe opreme, materijala, prostora, vremena i ovjekova napora
naelo povezivanja znai da se jednaki ili srodni poslovi to vie priblie u prostoru i
vremenu, te bi se tako osiguralo rentabilno uvoenje mehanizacije i automatizacije u
njihovoj obradi
naelo unifikacije odnosi se na normizaciju i tipizaciju postupaka, procesa, opreme,
pribora, uvjeta rada i drugo

11
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

5. ULOGA KOPNENOG, ZRANOG I VODENOG

SAOBRAAJA U TRANSPORTU POTANSKIH
POILJAKA

Transport potanskih poiljaka realizuje se svim transportnim sredstvimana na kopnu, vodi i

vazduhu. U starom vijeku potanski saobraaj je bio uslovljen prvenstveno administrativim i
vojnim potrebama. U srednjem vijeku s razvojem gradova razvija se i potanski saobraaj
koji postaje vaan faktor razvoja i prosperiteta. Obim potanskog prometa zavisi od
nacionalnog dohotka, strukture i razvijenosti privrede, cijena usluga, broja stanovnika i
gustine i opremljenosti potanski mrea.
PRIJEVOZ ELJEZNICOM
Do 70-tih je bio dominantan oblik prijevoza na srednje i velike udaljenosti, odnosno
magistralnim linijama. Prijevoz se obavljao putem tzv. putujuih pota koje su realizirane u
posebnim potanskim vagonima opremljenim za skladitenje poiljaka i manipulativne
postupke obrade (otvaranje i zatvaranje zakljuaka, svrstavanje i dijeljenje poiljaka.)
PRIJEVOZ CESTOVNIM MOTORNIM VOZILIMA
Danas predstavlja dominantan oblik prijevoza na kraim i srednjim udaljenostima. Pritom se
koriste kombi vozila, furgoni, posebni potanski kamioni, autobusi, motocikli i slino. Vozila
su najee u vlasnitvu potanskog operatora. Prednosti vlastitog prijevoza su prilagodba
voznog reda zahtjevima korisnika i mogunostima, razmjena poiljaka neposredno u
potanskom objektu, poveana sigurnost i zatita poiljaka, prijevoz putnika i osoblja, mogua
tipizacija vozila i slino.
PRIJEVOZ AVIONIMA
Osnovna prednost je u brzini prijevoza, a osnovni nedostatak u veliini trokova. Postoje
redovite putnike i vlastite potanske linije. Osobito znaenje za ostvarenje visoke kvalitete
prijenosa ima uvoenje none zrakoplovne potansko-transportne mree. Na veim

12
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

udaljenostima, odnosno na relacijama 400 km, zrakoplovima se postie znatno krae

vrijeme prijevoza poiljaka. Prijevoz moe biti redovitim putnikim i vlastitim potanskim
linijama. Osobito znaenje za ostvarenje visoke kvalitete prijenosa ima uvoenje none
zrakoplovne potansko-transportne mree.
PRIJEVOZ BRODOVIMA
Linijama obalne plovidbe za povezivanje PJ na otocima, linijama duge plovidbe za prijevoz
paketskih poiljaka u prekooceanskom prometu. Ovakav je oblik prijevoza danas vrlo rijedak.

6. KONTEJNERI I PALETE U POTANSKOM

TRANSPORTU

Pored potanskih vrea, kontejneri i palete predstavljaju neophodne vrste posuda koje se koriste u
prijenosu potanskih poiljaka. Veliki obim pismonosnih poiljaka malih teina i dimenzija, te
razni oblici paketa i razliiti zahtjevi manipulacije sa poiljkama opredjeljuje izbor i tipizaciju
posuda. Kontejnerski sistem transporta zahtijeva posebne objekte koji su u funkcioji takvog
sistema transporta, kao:

kontejnere,
saobraajna prijevozna sredstva za prijevoz kontejnera,
pretovarne objekte, tj . terminale sa odgovarajuom mehanizacijom,
ostale ureaje i opremu.

Pod pojmom kontejnera se podrazumijeva transportna oprema koja mora zadovolijiti

uslove:
trajne osobine i vrstou,
da je izgraena na jednostavan nain za potrebe transporta,
da ima sve elemente za transportne operacije,
da ima tipizirane dimenzije i odgovarajuu unutarnju zapremninu.

Danas, u veini zemalja, potanske uprave koriste razliite vrste potan skih kontejnera i
paleta. Kontejneri, prema namjeni u poti su tipske posude, u koje se smjetaju vee

13
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

koliine potanskih pismonosnih poiljaka i to u vreama, potanski paketi u vreama

ili pojedinano, svenjevi asopisa i druge vrste poiljaka. U proizvodnim programima
vodeih svjetskih proizvoaa razvijeni su kontejneri za potrebe potanskog saobraaja.
Najpoznatiji tipovi kontejnera su: RakoEuro- kontejner, Eurotec, sklapajui kontejneri i
Nesco kontejneri. Sve ove vrste po kvalitetu, osobinama i namjeni su prikladne za potanski
sistem. Zbog svojih osobina kontejneri mijenjaju sistem rada, jer objekat za prekrcaj nije
vie jedna vrea, ili jedan paket, ili novinski sveanj, nego kontejner koji moe, u
zavisnosti od kapaciteta, da primi 20 do 30 vrea, ili 50 do 60 paketa, ili 100 ili vie
svenjeva poiljaka. Za potrebe unutarnjeg potanskog transporta, mnoge potanske
uprave konstruisale su vlasitite tipove kontejnera. Takoe, tipizirani potanski kontejneri
se koriste za prijevoz potanskih poiljaka na magistralnim linijama, itinerima unutar
velikih gradova za otpremu poiljaka velikih korisnika, i sl. U meunarodnom
potanskom saobraaju koriste se kortejneri prilagoeni za potanske poiljke koje
odgovaraju standardima potanskih poiljki (ISO,'IATA).
Tehniko-tehnoloke osobine potanskog kontejnera danas su, uglavnom, slijedee:

obim kontejnera 1 do 3 m kubna,

dimenzije su prilagoene dimenzijama standardne palete (80 /120)

sa visinom do 170 cm,
za itavo vrijeme transpotta do odredita kontejner je zatvoren,
u pravilu je na tokovima radi lake manipulacije,
konstrukcija je kvalitetno uraena,
utovar, istovar i prijevoz se obavljaju bez kontakta sa sadrajem,
za itavo vrijeme transporta do odredita kontejner je zatvoren,
tipiziran je kao potanski i uskiaen sa odgovarajuim standardima.

U potanskom transportu sa kontejnerima, potrebno je da jedinice pota koje takav sistem

imaju u svome programu se opreme sa posebnim sredstvima za prekrcajnu manipulaciju.
Takoe, vozila moraju biti prilagoena upotrebi kontejnera.

6.1. Kontejneri

14
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

Kontejner je posuda pravokutnog oblika. Ona je nepromoiva, titi robu od kvarenja i

gubitaka. Primjenjuje se za prijevoz i smjetaj odreenog broja teretnih jedinica, i moe se
odvojiti od prijevoznog sredstva i manipulirati njime kao homogenom jedinicom bez
prekrcaja robe smjetene u njemu. Primjenjuju se kao tipizirane posude koje mogu prihvatiti
vei broj potanskih vrea, potanskih paketa, te druge poiljke. U primjeni su mali kontejneri
volumena 1-3 m3 koji mogu sadravati 20 30 potanskih vrea, 50 60 paketa, 100 i vie
svenjeva tiska, dok su veliki kontejneri volumena do 60 m3, a mogu primiti do 30000 kg
poiljaka.

Osnovne tehniko tehnoloke karakteristike malog potanskog kontejnera su:

volumen 1-3 m3
dimenzije su prilagoene standardnim paletama (80120 cm) s visinom do 170 cm
opremljen je kotaima i kukom za vuu
izraen je od lakih materijala, ali tako da je konstrukcija dovoljno vrsta
prilagoen je dizanju i sputanju u vozilo
sadraj je zatien i mogue ga je zakljuati

6.1.1. Kontejnerizacija

Kontejnerizacija je kompleksan proces primjene kontejnera sa svrhom racionalizacije

prijevoza robe i prekrcajnih manipulacija. Pristup projektiranju kontejerizacije mora se
temeljiti na utvrenoj dinamici i racionaliziranim tokovima poiljaka na promatranom
podruju. Naela kojih se valja pridravati pri planiranju i uvoenju kontejnerizacije su:

na prvoj transportnoj razini i udaljenostima manjim od 200 km (na podruju

gradske i prigradske mree) treba usmjeriti prema transportu potanskih paketa i
AO poiljaka
u meumjesnom transportu treba obuhvatiti potanske pakete i neprioritetne
pismovne poiljke
na duljim relacijama obuhvaa transport paketa i AO poiljaka koristei
specijalizirana vozila ili posebne vagone

15
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

poiljke prve kategorije prioriteta na kraim udaljenostima transportirati na

klasian nain, tj. u potanskim vreama
u PC formirati paketske kontejnere primjenom kontejnera odgovarajuih
kapaciteta
strukturu kontejnerske potanske transportne mree modelirati u skladu sa
zahtjevima prometne potranje, razraenih veza, tipskih vozila, tipizirane ambalae
i opreme, mehanizacija i automatizacije u potanskim sreditima

6.1.2. Rentabilnost kontejnerizacije

Pozitivni uinci, odnosno prednosti kontejnerizacije moraju nadilaziti ukupne trokove i

negativnosti. Pozitivni uinci proizlaze iz:
bre manipulacije u svim fazama prijenosa
dobrog osiguranja poiljaka
utede u radnoj snazi
snienja trokova
manjih potreba i uteda potanskih vrea
umanjenja praine koja prati rad s potanskim vreama

Nepovoljni uinci:
poveanje neiskoristive mase vozila za teinu kontejnera
zahtjev za prateom prekrcajnom mehanizacijom i ureajima
potrebna prilagodba vozila ili nabavka tipskih vozila prilagoenih kontejnerima
potrebna adaptacija prostornih povrina PC
visoki trokovi poetnih investicija
poveane mogunosti ozljeda na radu

16
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

6.2. Palete

Uporedo sa uvoenjern kontejnera u potanski sistem uvode se i palete. Premda su palete nale
odgovarfajuu upotrebu u primjenu mehanizacije u potanskom sistemu kod razliitih utovara,
pretovara i prekrcajnih manipulacija, paleta predstavalja tipiziranu podlogu na koju se stavljaju
jedinice tereta, kako bi se dobila odgovarajua tovarna jedinica u prekrcajnoj manipulaciji i
transportu. Paleta je nosivo postolje, odnosno podloak na koji se slau manje jedinice tereta
u cilju okrupnjivanja krcajne jedinice u prekrcajnoj manipulaciji i transportu. Palete takoer
moemo definisati kao transportni ureaj, odnosno napravu izraenu od razliitih materijala,
a osnovna joj je zadaa omoguiti oblikovanje optimalne jedinice manipuliranja. U nekim
izvorima paleta se definie kao krcajna podloga sastavljena od dva poda razdvojena
meupodnicama ili jednog poda oslonjenog na noice, tako da se njome lako manipulira
viljukarom ili paletnim kolicima. Konstrukcija palete je takva da ima otvore, tj. ulaze koji
omoguuju zahvatanje viljuskarima i!i drugim ureajima manipulacije. Prema kriterijima,
razlikujemo ravne palete, boks palete, i dr. Palete mogu prihvatiti vei broj potanskih vrea i
paketa, tako da je njihova upotreba veoma korisna.
Palete se mogu podijeliti s obzirom na:
oblik palete
dimenzije
namjenu
vrstu materijala i drugo

Prednost palete u odnosu na kontejnerje u tome to je znatno laganija i pogodnija za

manipulaciju. Uvoenje palete pomae brem i lakem razvrstavanju i slaganju poiljaka, te
za unaprjeenje internog transporta

6.2.1. Paletizacija

Pod paletizacijom podrazumijevamo metodu pakiranja tereta upotrebom paleta. Paletizacija je

kompleksan proces primjene paleta radi racionalizacije prijevoza robe i prekrcajnih
manipulacija. Bitna pretpostavka za kontinuiranost paletnog toka je priblina ujednaenost
polaznog i povratnog toka paleta

17
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

7. MODERNIZACIJA TRANSPORTA U POTANSKOM

SISTEMU

U sklopu modernizacije potanskog saobraaja, upoznaemo se sa nekim novinama u

transportu kao znaajnoj tehnolokoj fazi potanskog sistema. Dosadanja iskustva su pokazala
da su u koncentraciji i difuziji poiljaka, na podruju potanskog centra, za transport
najpogodnija potanska vozila sa adekvatnom opremom koja omoguuje racionalno koritenje
transportnih kapaciteta. Sredstva utovara i istovara treba snabdjeti savremenim rjeenjima u
transportnoj mrei, u cilju ubrzanja i poboljanja kvaliteta transporta.
Analiziranjem transporta, na bazi pokazatelja racionalnosti koja su obraena u ovome
poglavlju mogue je djelovati na cijenu i racionalizaciju transporta.
U potanskom centru se obavljaju sloene operacije i velikog obima sa brojnim problemima
koji zahtijevaju da se i u ovome segmentu pote prie osavremenjavanju. Modernizacija
potanskog transporta u potanskim centrima treba da omogui funkcionalan protok svih vrsta
poiljaka unutar centra i izmedju pojedinih tehnolokih faza (prispjee, skladitenje, prerada i
otprema). Najvei dio tog transporta se odnosi na premjetanje korespondencije, tj. vrea ili
paketa, a sve da se transportuje koritenjem pokretnih traka, viseih i lananih transportera i
drugih ureaja za tu namjenu. U razvojnom procesu, razni tipovi upravljakih sistema koji se

18
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

koriste u transportu, postepeno su ustupili mjesto mikroprocesorskim sistemima i primjenom

elektronskog upravljanja i nadzora. Taj upravljaki sistem ima vie vanih funkcija koje se
sastoje u preuzimanju voenja kompletnog transportnog sistema i podjelu poiljaka, skla-
ditenje, otpremu, nadzor, signalizaciju i statistiku. Iskustva potanskih uprava u uvodjenje
automatizacije u transportni sistem kao i novih vozila standardizovanih za potanski sistem su
pozitivna, a odraavaju se kao:
uteda vremena radi ubrzanja obavljanja operacija u PC,
bolje koritenje radnog prostora,
bolji uslovi rada radnika,

kvalitet unutranjeg transporta se odraava na veu sigurnost protoka poiljaka,

trokovi u unutranjem transportu se znatno smanjuju,

udovoljava se zahtjevima automatizacije u preradi poiljaka i tako

se uveava opti uinak.

8. ISTORIJSKI RAZVOJ POTANSKOG

TRANSPORTA U BIH

Razvoj organiziranog prenosa poruka i poiljki na prostoru BiH pratimo od vremena starih
Rimljana kada se odvijao, tzv. "Rimskim putom", preko Bosne do Panonije u unutranjost, a
neto kasnije oivljava i transport tzv."Neretvanskim putom", od Dubrovnika do Luke
Drijeva kod Gabele. U drugoj polovini XIX vijeka, za vrijeme otomanske vladavine u BiH,
transport roba, pote i novca odvijao se neprekidno u svim pravcima uzdu i poprijeko
putevima kojima su se kretali karavani otomanskih velikaa u svom pohodu na Zapad.
Potanskom vezom preko Bosne, vezu sa Turskom odravale su susjedne drave Austrija i
Francuska. U tom cilju u Sarajevu je uspostavljena tzv. Francuska pota, a prenos te pote je
povjeren trgovakoj firmi Fraissinet. Neki dokumenti tvrde da je ta Sarajevska pota imala i
svoj ig na kojem je pisalo Bosna Sarai. Pismo sa ovakvim igom otpemljeno je 1813. godime
iz Sarajeva za Lion. Sve do kraja vladavine Osmanlija, privatnu potu, prepiske i trgovaku
potu raznosili su trgovci - kiridije.
Drugom polovinom XIX vijeka, u Sarajevu je osnovana privatna pota austrijskog konzula,
tzv. Konzulova pota. Stanovnitvo se se vie poelo koristiti uslugama ove pote, to nije

19
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

odgovaralo Porti, pa je esto dolazilo do sukoba izmeu organa vlasti i Konzulove pote.
Ipak, u Sarajevu i Mostaru konzulova pota nastavila je funkcionirati sve do propasti
osmanske vlasti do okupacije 1848. godine. Povoljne prilike za organizaciju pote i njene
mree nastupile su dolaskom Topal Osman-pae za bosanskog vezira (1861-1896. godine),
nakon donoenja Seferske naredbe. Prva pota (telegrafska stanica) ustanovljena je u Mostaru
1858. godine, a u Sarajevu 1864. godine u privatnoj kui (zgrada kod Konaka).
Posljednji dani osmanske vlasti obiljeeni su telegramom austrougarskog ministra vanjskih
poslova Andraija, kojim javlja ulazak austrougarske vojske u BiH.
Aneksija Bosne i Hercegovine je donijela poti i telegrafu radikalno novu organizaciju i novi
razmjetaj njene mree u skladu s dravnim, vojnim, ekonomskim, politikim i geo-stratekim
ciljevima Austro-Ugarske. Neposredno nakon zauzimanja Sarajeva, ve 1878/79. godine,
formirane su ratne, odnosno vojne pote, sa svojim centralama i ekspoziturama, odnosno
etapnim potanskim stanicama. Na taj nain uspostavljena je redovna potanska veza sa svim
dijelovima Monarhije. Poetkom septembra 1878. godine, objavljena je vijest o otvaranju
telegrafskih stanica u Derventi, Doboju, Maglaju, Banjoj Luci, Sarajevu i Travniku. Neto
kasnije i u Zenici i Busovai, da bi, ve u oktobru, s neogranienom dnevnom i nonom
slubom, telegrafske stanice bile formirane u Brkom, Jajcu, Livnu, Prijedoru, Tuzli,
Zvorniku, Bihau, Goradu, Mostaru, Trebinju itd.
Do 1914. godine, vojnih potanskih stanica bilo je 118. Od 1879-1918. proirena je mrea
pota sa stotinu novih potanskih stanica. Za vrijeme austrougarske uprave, ukupno je
otvoreno 150 potanskih stanica. este promjene dravne administracije imale su negativan
efekat za razvoj i funkciju potanskog prometa u ovom periodu.
Uvoenjem Banovine u Jugoslaviju, BiH je podjeljena u tri zone. Administrativna podjela
drave praena je odgovarajuom teritorijalnom podjelom potanskih ureda sa Glavnim
administrativnim uredima. Na taj nain, uredi u BiH bili su podreeni poti, telegrafu i
telefonu u gradovima Sarajevu, Splitu, Cetinju i Zagrebu.
Nakon Drugog svjetskog rata direkcija PTT-a u BiH funkcionirala je u okviru Zajednice
jugoslovenskog PTT-a (JPTT).
Razvojnom politikom, praenjem svjetskih trendova, uz direktno lanstvo u Svjetskom
potanskom savezu (BiH primljena 1892. godine i ponovo 1993. godine), PTT BiH je,
stvarajui optimalne radne uslove, te stimulirajui sve vidove poslovnih usavravanja,
osigurao vrste preduslove da se odgovori izazovima dananjice i spremno doeka budunost.

20
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

9. ZAKLJUAK

U ovom maturskom radu je obraena tema transporta potanskih poiljaka, gdje se logikim
slijedom krenulo od definisanja pojma potanskog transporta, kao i njegovog znaaja u
drutvu. Posebna panja je posveena tehnolokoj organizaciji potanskog transporta, gdje
smo obradili tri transportna nivoa, te smo detaljnijom obradom treeg nivoa u drugom dijelu
maturskog rada doli do zakljuka da je cestovni transport potanskih poiljaka
najdominantniji i najrentabilniji nain transporta istih.
Sama brzina i kvaliteta transporta potanskih poiljaka bi trebala biti od krucijalnog znaaja
za pruaoca usluga, a konan cilj zadovoljan korisnik usluga i povean prihod.
Najvanije je da sami zaposlenici prihvate ubjeenje da je kvalitet usluge ono to zahtijeva i
oekuje korisnik. Treba shvatiti da je kvalitet zapravo, red, rad i obaveza da se svaka aktivnost
vezana za transport potanskih poiljaka izvrava ispravno, prvi put i svaki put.
Upravo zbog ovakvog finalnog zadatka u prometu poiljaka, transport istih na neki nain
predstavlja ogledalo pote, jer se na osnovu kvalitete i brzine transporta donosi dosta
zakljuaka u vazi znaaja pote kao organizacije te stvaranje pozitivnog imida pote.
Transport ima zadatak da zadovolji sve korosnike bez obzira na njihovu udaljenost ili
nepristupanost.

21
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

LITERATURA

1. Arnautovi E. (1998) Tehnologija potanskog saobraaja, JP PTT, Sarajevo;

2. Kujai M. (2004) Potanski saobraaj, Fakultet tehnikih nauka, Novi Sad;
3. Internet.

22
Transport potanskih poiljaka Milica Dujakovi, IVs

Datum predaje: ______________

misija:
Predsjednik _______________
Ispitiva _______________
lan _______________

Komentar:

Datum odbrane: _____________ cjena__________ (___)

23