Resumo

gramatical
 resumo gramatical

O alfabeto O dgrafo nh representa a consoante nasal velar, en posicin

O alfabeto galego componse das seguintes 23 letras. Estas interior, antevoclica: unha, algunha, ningunha, dunha...
teen xnero masculino: o a, o b, o c etc. O l e o ll corresponden, respectivamente, aos sons [l] e [ ].
Ll s aparece diante de vogais (palla, colleita, allo), ao paso
A a F efe M eme Q que V uve que l pode aparecer tamn ao final de slaba e ante outras
B be G gue N ene R erre X xe consoantes (leite, mel, malsn,  galpn, salnesn).
C ce H hache ee S ese Z zeta O r pode representar os sons [r] e [r], mentres o rr s repre-
D de I i O o T te senta o son [r]. Emprgase exclusivamente o r no comezo de
E e L ele P pe U u palabra (ra, ramaxe), ao final de slaba (cor, parte, troular)
e despois de consoante (venres, prato, traste). No primeiro

Ademais destas letras, na ortografa galega sanse estes caso, correspndelle o son [r] e nos dous ltimos, o [r]. En
dgrafos (combinacins de das letras), que representan un posicin intervoclica emprganse tanto r (representando o
nico son: son [r]) como rr (representando o son [r]): para/parra, toro/
torro, foro/forro, caro/carro.
ch (ce hache) gu (gue u) ll (ele dobre) O v e o b representan un nico son. S b aparece en grupos
nh (ene hache) qu (que u) rr (erre dobre) consonnticos con l e r (blusa, problema, bloque, branco,
brtema), seguindo o m (tumba, cambra, zombi) ou diante
Os signos j (iota), (cedilla), k (ka), w (uve dobre) ou y (i doutras consoantes (obsoleto, obtuso, abnegado, obxecto).
grego) soamente se encontran en palabras estranxeiras, Nos demais contextos as das letras distribense seguindo
como, por exemplo jazz, Valena do Minho, Kafka, wter- a etimoloxa de cada palabra (bala/vala, saber/ver, bico/vio,
polo e whisky. abono/avogado, bulbo/vulto).
As vogais e e o poden manifestarse (medio)abertas e O x corresponde a dous sons: [], nas palabras patrimoniais
(medio)pechadas, por exemplo: ou prstamos adaptados ao galego: xamn, xente, xersei,
xullo; o grupo consonntico [ks], antes de consoantes ou ao
Abertas Pechadas final de palabras (experimento, texto, trax, slex) e tamn
Nome das letras: e, efe, ele, Nome das letras: be, ce, de, entre vogais en palabras de procedencia culta como existen-
eme, ene, ee, o, erre, ese. gue, pe, que, te, xe, zeta. cia, sexo, boxeo.
Algunhas formas verbais Algunhas formas verbais
da segunda e terceira con- da segunda conxugacin, Numerais
xugacin, no presente do no presente de indicativo e Cardinais
indicativo: bebes, bebe, no imperativo: como bebo,
serves, serve, dormes, como, beba, bebas, coma, 0 cero 31 trinta e un/trinta e unha
dorme, foxes, fixe... comas... 1 un/unha 32 trinta e dous/trinta e das
Substantivos rematados en Substantivos rematados en 2 dous/das 40 corenta
-el ou -ol e os seus plurais: -edo, -eo, -eza, -or, e a 3 tres 50 cincuenta
tonel-toneis; caracol- maior parte das acabadas 4 catro 60 sesenta
caracois. en -s: dedo, feo, beleza, 5 cinco 70 setenta
orador, santiagus. 6 seis 80 oitenta
7 sete 90 noventa
8 oito 100 cen
Letras e sons 9 nove 101 cento un/cento unha
Polo xeral, a cada letra correspndelle un son e a cada son 10 dez 102 cento dous/cento das
correspndelle unha letra, pero hai algns casos especiais. 11 once 200 douscentos/duascentas
As grafas c, qu e z estn en distribucin complementaria: 12 doce 300 trescentos/trescentas
o son [k] represntase por c diante de a, o, u e ao final de 13 trece 400 catrocentos/catrocentas
slaba: casa, conto, cunca, acto; e por qu diante de e e i: 14 catorce 500 cincocentos/cincocen-
queixo, quilo. 15 quince tas, quientos/quientas
C e z representan o son [] da seguinte forma: c diante de e 16 dezaseis 600 seiscentos/seiscentas
e i (cero, cinco); z diante de a, o, u e ao final de slaba (pra- 17 dezasete 700 setecentos/setecentas
za, cazo, Arza, capaz, voz). En resumo, temos as grafas: 18 dezaoito 800 oitocentos/oitocentas
ca, que, qui, co, cu (para [k]) e za, ce, ci, zo, zu (para []). 19 dezanove 900 novecentos/novecentas
O ch pronnciase [t]: chama, cachelo, chicho, chusma... 20 vinte 1000 mil
O g corresponde ao son [g] e s aparece diante de a, o e u 21 vinte e un/vinte e unha 1 00 000 cen mil
ou ante algunhas consoantes: gando, goma, gusta, ignorar, 22 vinte e dous/vinte e das 1 000 000 un milln
globo, grade. Para transcribir este son s vogais e e i, em- 30 trinta 1 000 000 000 000 un billn
prgase o dgrafo gu: guerra, guitarra. Se queremos que o
u soe como vogal neste ambiente, debemos empregalo coa Ata o 20, todos os nmeros escrbense cunha soa palabra:
direse: lingstica. dezaseis, dezasete...
O h nunca se pronuncia, pero mantense naquelas palabras A conxuncin e s se usa entre decenas e unidades: coren-
que etimoloxicamente xa o tian: home, haber, herba, horta, ta e oito (48), douscentos vinte e sete (227), mil cinco-
prohibir... centos oitenta e nove (1 589).

130 cento trinta


O un, o dous e todas as centenas concordan en xnero co
substantivo ao que se refiren: un rapaz/unha rapaza, dous
nenos/das nenas, douscentos euros/duascentas libras.
Pero: cen euros/cen libras.
As centenas concordan en xnero co substantivo ao que
se refiren: custa douscentos euros/custa duascentas
libras.
Cen s se usa para unha centena completa (100). Se
seguida de decenas ou unidades, convrtese en cento:
cento dous (102), cento oitenta (180), pero cen mil
(100 000).
1000 dise mil, pero dous mil, tres mil etc.
Cos millns sase de: trinta millns de habitantes
(30 000 000), pero non se coloca a preposicin se hai
algunha cantidade despois do milln: trinta millns dez
habitantes (30 000 010).
Ordinais
1./1. primeiro/primeira
2./2. segundo/segunda
3./3. terceiro/terceira
4./4. cuarto/cuarta
5./5. quinto/quinta
6./6. sexto/sexta
7./7. stimo/stima
8./8. oitavo/oitava
9./9. noveno/novena
10./10. dcimo/dcima
11./11. undcimo/undcima
dcimo primeiro/-a
12./12. duodcimo/duodcima
dcimo segundo/-a
13./13. dcimo terceiro/terceira
14./14. dcimo cuarto/cuarta
15./15 dcimo quinto/quinta
16./16. dcimo sexto/sexta
17./17 dcimo stimo/stima
18./18 dcimo oitavo/oitava
19./19 dcimo noveno/novena
20./20. vixsimo/vixsima
21./21. vixsimo primeiro/-a
30./30. trixsimo/trixsima
32./32. trixsimo segundo/-a
40./40. cuadraxsimo/cuadraxsima
43./43. cuadraxsimo terceiro/-a
50./50. quincuaxsimo/quincuaxsima
60./60. sesaxsimo/sesaxsima
70./70. septuaxsimo/septuaxsima
80./80. octoxsimo/octoxsima
90./90. nonaxsimo/nonaxsima
100./100. centsimo/centsima
1000./1000. milsimo/milsima
Todos os numerais ordinais admiten morfemas de xnero e
de nmero. Nas formas compostas estes morfemas s se
unen ao ltimo elemento (trixsimo quinta).
resumo gramatical
O grupo nominal
O grupo nominal componse do nome, ou substantivo, e dos
seus determinantes e cualificativos: artigos, demostrativos,
adxectivos cualificativos, frases subordinadas adxectivas etc.
As partes do grupo nominal concordan en xnero e nmero
co substantivo.
Nome ou substantivo
o ncleo da frase nominal e, dunha forma xeral, o que
designa as cousas. As, todo o que pode ser collido, sentido,
visto, sexan seres animados, inanimados ou conceptos abs-
tractos, denomnase nome ou substantivo.
O substantivo comn cando designa seres dunha especie
de forma xenrica (home, libro, ordenador etc.) e propio
cando denota un ser especfico, de forma individualizada
(Sanxenxo, Lisboa, Helena etc.).
Xnero
En galego s hai dous xneros: masculino e feminino.
En xeral, son masculinos os substantivos rematados en -o e
femininos os rematados en -a, pero hai excepcins (o fan-
tasma, a moto, o diadema, a tribo etc.).
Os substantivos que terminan en -ista ou -e, teen a mes-
ma forma para o masculino e o feminino: o/a artista, o/a
estudante, o/a cantante etc.
Os adxectivos que rematan en-ista, -e ou -z tamn teen a
mesma forma para os dous xneros: optimista, individualis-
ta, intelixente, alegre, feliz, capaz, perspicaz etc.
Son masculinos: os nomes das letras (o xe, o hache); os
substantivos de orixe grega terminados en -ema e -oma (o
problema, o cromosoma); os nomes que acaban en -me (o
acedume, o abdome... ags a servidume, a mansedume,
a negrume e a pesadume) e os nomes das rbores froiteiras
cando a froita que dan masculina (o plataneiro, o marme-
leiro... ags a figueira).
Son femininos: os nomes acabados en -axe (a mensaxe, a
viaxe, a equipaxe... ags o traxe, o paxe, o garaxe) e os
nomes das rbores froiteiras cando a froita que dan femini-
na (a maceira, a laranxeira... ags o castieiro).
Formacin do feminino
En xeral, frmase o feminino dos substantivos e adxectivos
cambiando o -o final por un -a ou engadindo un -a s termi-
nacins -r, -n, -z (no caso de substantivos) e vogal tnica:
alto/alta, traballador/traballadora, bailarn/bailarina,
rapaz/rapaza, nu/na, cru/cra etc.
Os substantivos e adxectivos rematados en -n forman o
feminino en - (curmn/curm, irmn /irm, composte-
ln/compostel, cataln/catal, cidadn/cidad, san/sa,
trun/ tru); ou en -ana (folgazn/folgazana, larpn/lar-
pana, paspn/paspana, papn/papana etc.).
Os rematados en -s, fano en -esa: fregus/freguesa,
vigus/viguesa, chins/chinesa; ags corts, que inva-
riable.
Dos substantivos rematados en -n, algns fan o feminino
en -oa, pero tamn poden presentar outras formas: anglo-
saxn/anglosaxoa, len/leoa, patrn/patroa, ladrn/la-
droa ou ladra etc.; e algns substantivos e adxectivos fano
en -ona: lambn/lambona, chorn/chorona, papaleisn/
papaleisona, pasmn/pasmona etc.
cento trinta e unha 131
 resumo gramatical

Os adxectivos xentilicios rematados en vogal tnica presen- O artigo determinado contrae coas preposicins a, con, e de
tan a mesma forma para o masculino e o feminino: o/a ma- e coa conxuncin comparativa ca, formando:
rroqu, o/a somal, o/a israel, o/a hind etc.
Hai palabras que presentan formas de feminino moi pecu- o a os as
liares: heroe/herona, tsar/tsarina, sacerdote/sacerdotisa, a ao ()* aos (s)* s
profeta/profetisa, poeta/poetisa, xudeu/xuda, rei/raa, con co coa cos coas
galo/galia, prncipe/princesa, abade/abadesa, barn/baro- de do da dos das
nesa, actor/actriz, emperador/emperatriz... ca c c cs cs

Nmero * Anda que na escrita poida representarse de das formas, a nica

A categora do nmero srvenos para expresar a oposicin
entre o singular e o plural. O plural dos substantivos e dos
adxectivos frmase da seguinte maneira:
Palabras rematadas en vogal, ditongo ou -n engdeselles
-s (cadeira/cadeiras, marroqu/marroqus, xersei/xer-
seis, limn/limns etc).
Palabras rematadas en -r e -z engdeselles -es (muller/
mulleres, fogar/fogares). No caso de -z, este cmbiase
por c antes de facer o plural (vez/veces, luz/luces).
Palabras agudas rematadas en -s forman o plural engadin-
do -es (deus/deuses, autobs/autobuses).
Palabras rematadas en -s ou -x, ben sexa grave, esdrxula
ou que formen grupo consonntico, permanecen invaria-
bles hora de formar o plural (mrcores, lapis, lux, uni-
sex, luns).
Palabras graves ou monosilbicas rematadas en -l forman
o plural engadindo -es (sol/soles, difcil/difciles, tnel/
tneles etc.).
Palabras agudas de mis dunha slaba rematadas en -l
forman o plural substitundose o -l por -is (papel/papeis,
espaol/espaois, civil/civs, caracol/caracois etc).
No caso de palabras que rematan en consoantes distin-
tas das aqu vistas, que son, na maiora, estranxeirismos
ou cultismos, frmase o plural engadndolles -s (club/
clubs, pub/pubs, clip/clips, robot/robots, lbum/lbu-
ms etc.).
Artigo
Existen dous tipos de artigos en galego: o determinado e o
indeterminado.
Artigo determinado
Os artigos determinados (o, a, os, as) utilzanse cando fala-
mos de algo en concreto, que nico ou que xa se mencio-
nou antes.
Imos alugar a casa de meus pais
Trouxeron o coche de sempre.
Tamn o empregamos cando nos referimos a un aspecto ou
a unha parte dun pas ou dunha rexin: o Exipto antigo, a
Galicia actual.
Coas formas de tratamento e cos ttulos usamos o artigo en
todos os casos, ags para dirixirnos ao noso interlocutor.
A seora Gonzlez vive preto de aqu, non?
Seora Gonzlez, onde vive vostede?
O doutor Fidalgo traballa neste centro.
l Doutor
Fidalgo, chmano por telfono.
pronuncia correcta a de /s.
Existe tamn unha segunda forma do artigo determinado
(lo, la, los, las) que se emprega obrigatoriamente tras da
preposicin por e do adverbio u.
Imos polo monte.
U-los mozos que chegaron?
Ademais destes contextos, a segunda forma do artigo poden
aparecer nos seguintes casos:
1. Despois das formas verbais rematadas en -r ou -s:
l Non compartmo-la mesa con eles. (Compartimos + a)
l Debes deixa-los libros no estante. (deixar + os)
2. Despois dos pronomes enclticos -nos, -vos, -lles, e dos
pronomes tnicos ns e vs:
l Duno-lo dieiro que faltaba. (Deunos + o)
l V-los tres segudeme. (Vs + os)
3. Despois de ambos/as, entrambos/as, todos/as, tras,
(e) mais:
l mbalas estudantes eran de Porrio. (Ambas + as)
l Entrmbolos dous fixemos o traballo. (Entrambos + os)
l Tdolos das faca o mesmo. (Todos + os)
l Vinos tralo hrreo. (Tras + o)
l Fomos eu e maila ta de Lusa. (E mais + a)
Artigo indeterminado
Usamos os artigos indeterminados (un, unha, uns, unhas)
para mencionar algo por primeira vez, cando non sabemos
se existe ou para referirnos a un exemplar dunha categora.
Queremos mercar unha casa en Sanxenxo.
Trouxeches un coche novo?
Tamn empregamos o artigo indeterminado cando identifica-
mos algun pola sa profesin ou cando o valoramos.
A sa muller unha xornalista moi coecida.
O artigo indeterminado contrae coas preposicins con, de e
en:
un/s unha/s
con cun/cuns cunha/cunhas
de dun/duns dunha/dunhas
en nun/nuns nunha/nunhas
Casos de omisin do artigo
En xeral, os artigos non se usan cos substantivos propios
(nomes de persoas, de continentes, de pases e de cidades),
ags cando forma parte do nome: A Habana, O Cairo etc. O
seu uso opcional con algns pases: (A) India, (O) Brasil,
(O) Per etc.
Tampouco empregamos o artigo cando falamos dunha cate-
gora ou de substantivos non contables:
Tes coche?
Merca sal cando vaias ao sper.
Necesito leite para facer a sobremesa.

132 cento trinta e das

 resumo gramatical

Os demostrativos
Serven para referirse a algo, con referencia sa distancia
no espazo ou no tempo, con respecto persoa que fala.
Estn en relacin cos adverbios de lugar aqu (preto de quen
fala), a (preto de quen escoita) e al/al (lonxe de ambos).
Os posesivos
Os posesivos utilzanse para identificar algo ou algun re-
ferndose ao seu posuidor. Concordan en xnero e nmero
coa cousa posuda e varan segundo o posuidor (eu = mia
casa; ti = ta casa...)

Masculino Feminino Masculino Feminino

Neutro
Singular Plural Singular Plural Singular Plural Singular Plural
aqu este estes esta estas isto (eu) meu meus mia mias
a ese eses esa esas iso (ti) teu teus ta tas
al/al aquel aqueles aquela aquelas aquilo (el/ela/vostede) seu seus sa sas
(ns) noso nosos nosa nosas
Este avin bastante novo, pero aquel estacionado al (vs) voso vosos vosa vosas
vellsimo. (eles/elas/vostedes) seu seus sa sas
Coas formas neutras refermonos a algo descoecido ou que
non queremos ou non podemos identificar cun substantivo.
Que isto? Non entendo nada. 1) Cando acompaan o substantivo, xeralmente diante
Iso? a traducin do informe anual. destes, os posesivos funcionan como determinantes ou
Cando acompaan un substantivo, os demostrativos fun- adxectivos:
cionan como determinantes ou adxectivos, concordando co l Gstame o meu traballo.
devandito substantivo en nmero e xnero. Xeralmente van 2) Cando van sos, substitundo un substantivo xa menciona-
diante, a non ser que haxa outro determinante que ocupe do ou coecido polo interlocutor, os posesivos funcionan
esta posicin: como pronomes:
Estas lentes son graduadas. l Este libro meu.
As cadeiras esas comprmolas nas rebaixas. 3) Como determinante ou adxectivo, o posesivo vai obrigato-
Cando os demostrativos aparecen sos, substitundo os subs- riamente con artigo determinado, pero en certos contex-
tantivos, denomnanse pronomes. tos o artigo pode aparecer elidido:
Estes son os que procuraba. Con nome de parentesco:
Gstanme aquelas brancas. Podo levalas? l Onte falei con meu pai.
Os demostrativos contraen coas preposicins de e en: l Mia muller traballa toda a tarde.
En exclamacins ou vocativos:
este(s)/ ese(s)/ aquel(es)/ l Meus amigos! Non sei como agradecervos...
esta(s) esa(s) aquela(s) 4) As formas do masculino singular (meu, teu, seu, noso,
de deste(s)/ dese(s)/ daquel(es)/ voso) poden ser usadas coa preposicin de para indicar
desta(s) desa(s) daquela(s) pertenza exclusiva (Xa tia moitas terras de seu cando
casou); ou co significado de por si mesmo ou pola sa
en neste(s)/ nese(s)/ naquel(es)/
natureza (Cozote e sei que es xeneroso de teu).
nesta(s) nesa(s) naquela(s)

Traballo naquel edificio con cristais negros. Os pronomes persoais

Quen o dono deste coche? Os pronomes persoais son palabras que designan as persoas
que participan no discurso. A forma dos pronomes persoais
A mesma contraccin ocorre cos demostrativos neutros: cambia segundo a sa funcin na oracin. O pronome perso-
al tnico se funciona como suxeito, e tono se ten outras
isto iso aquilo funcins.
de disto diso daquilo
Pronomes persoais en funcin de suxeito
en nisto niso naquilo

1. pers. singular eu l Eu teo fro, e ti?

Ti sabes algo disto?
2. pers. singular ti l Ti tes a culpa de todo.
3. pers. singular el, ela l El msico e ela cantante.
1. pers. plural ns l Ns chegamos s 5 en
punto.
2. pers. plural vs l Vs deixastes a porta aberta
cando sastes onte.
3. pers. plural eles, elas l Eles teen mis experiencia,
pero esfrzanse menos.

cento trinta e tres 133

 resumo gramatical

Os pronomes suxeito utilzanse para resaltar unha persoa Pronomes persoais reflexivos
por oposicin a outras ou cando a sa ausencia pode levar
a confusin ou malentendido, principalmente na terceira 1. pers. singular ditome
persoa. 2. pers. singular ditaste
Vs traballades nun banco, non?
3. pers. singular ditase
Eu si, pero ela non; ela ten un saln de peiteados.
Vostede e vostedes son as formas de cortesa en singular 1. pers. plural deitmonos
e plural, respectivamente. Trtase de formas de segunda 2. pers. plural deitdesvos
persoa, pero esixen o verbo e os pronomes de terceira per- 3. pers. plural ditanse
soa. Emprganse en relacins xerrquicas, con descoecidos
dunha certa idade ou con persoas mis vellas en xeral. Hai
unha gran variacin de usos segundo o contexto social ou Pronomes persoais complemento
xeogrfico. de obxecto directo (COD)

Pronomes persoais con preposicin 1. pers. singular me l Vesme ben?

2. pers. singular te l Non te quero ver por aqu.
1. pers. singular min* l Hai algunha mensaxe para 3. pers. singular o, a l Hoxe o seu aniversario e
min? non a penso molestar.
2. pers. singular ti l Estes das pensei moito 1. pers. plural nos l Deixronnos tres horas na
en ti. sala de espera.
3. pers. singular el, ela** l Fgoo por ela. Por el non, 2. pers. plural vos l Quen vos levar ao colexio?
que non o merece.
3. pers. plural os, as l As nenas non as vexo desde
1. pers. plural ns l O neno moi pequeno e o ano pasado.
anda non dorme sen ns.
2. pers. plural vs l Quera coecervos.Todos
falan moi ben de vs. Os pronomes COD o, a, os e as utilzanse tanto para perso-
as como para obxectos. Diante do verbo, aparecen sempre
3. pers. plural eles, elas l Quixase das amigas, pero nestas formas, pero, cando van despois do verbo, poden
sempre est con elas***. presentarse noutras grafas, dependendo da terminacin do
verbo que os precede.
*Coa primeira persoa do singular, as preposicins entre, ags, Cando o verbo co que van remata en -r ou -s, estas grafas
excepto, fra, menos, salvo levan a forma do pronome desaparecen e os pronomes aparecen nas formas lo(s)/
suxeito. la(s):
Entre ti e eu xa non hai segredos. l Non penso molestala, seora Elvira.
Calquera pode facer isto ags/excepto/fra/salvo/menos eu. l Os nenos? Pois deixmolos cos avs.
**Os pronomes persoais el, ela, eles, elas contraen coas prepo- Cando o verbo co que van remata en ditongo, adquiren as
sicins de e en, formando, respectivamente, nel, nela, neles, formas no(s)/na(s):
nelas e del, dela, deles, delas:
l O meu aniversario celebreino s cos amigos mis ntimos.
O pantaln azul del e o verde, dela.
Onde est a lista de asistentes? Teo que pr uns comenta- l A ta carteira gardouna Mara nese caixn.
rios nela. O tamn un pronome COD neutro e pode substitur unha
***Coa preposicin con, os pronomes adoptan formas especiais parte do texto, que pode ser unha oracin ou un enunciado:
do seguinte xeito: Isto compreino en Pars, gstache?
1. singular: comigo A que hora chega o avin de Miro?
2. singular: contigo
Non o sei. Vouno mirar na pantalla.
3. singular: consigo
1. plural: connosco
2. plural: convosco Pronomes persoais como complemento
3. plural: consigo de obxecto indirecto (COI)
Os pronomes COI s se diferencian dos COD nas formas de
Non obstante, o emprego destas formas opcional, xa que segunda e terceira persoa.
tamn podemos empregar a preposicin con e as formas
pronominais que presentamos anteriormente, ags na pri- 1. pers. singular me l Non me dixeches a verdade.
meira e na segunda persoas do singular. 2. pers. singular che l Podo contarche unha cousa?
Ven comigo agora mesmo.
3. pers. singular lle l Tes que devolverlle estas
Temos que falar con vs/convosco.
entradas rapaza da recepcin.
Trouxo con el/consigo todo o material de aula.
1. pers. plural nos l Os Reis trouxronnos moitos
agasallos este ano.
2. pers. plural vos l Se queredes, scovos a foto.
3. pers. plural lles l Non lles demos ningunha
explicacin aos rapaces.

134 cento trinta e catro

 resumo gramatical

Cando aparecen xuntos, os pronomes COI e os COD Nas perfrases verbais os pronomes poden colocarse des-
contraen da seguinte forma: pois do verbo principal, despois da conxuncin ou preposi-
cin que forma parte da perfrase ou detrs do infinitivo:
COI COD l Tesme que facer un favor.
l Tes que me facer un favor.
mo, ma, mos, mas l Estas cartas,
deumas Lusa. l Tes que facerme un favor.
l Estiven chamndote toda a ma.
cho, cha, chos, chas l Queres isto? Pois
l Estvente chamando toda a ma.
dixocho.
me Nas perfrases de participio, o pronome s se coloca despois
llo, lla, llos, llas l Non o sei, voullo
che do verbo auxiliar (ou conxugado), ags nos casos de excepci-
preguntar a Lus.
lle o ns mencionados anteriormente:
nos a nolo, nola, nolos, nolas l A chave?
l Too visitado al algunhas veces.
vos os Entregunola a
l Non che dou feito isto ata ma.
lles as conserxe.
volo, vola, volos, volas l As publicacins
enviarivolas logo.
Acentuacin
De acordo coa posicin da slaba tnica, as palabras que
llelo, llela, llelos, llelas l Estes xoguetes teen mis dunha slaba clasifcanse en agudas, graves e
lvallelos aos
esdrxulas e a sa acentuacin faise da seguinte forma:
nenos do orfanato.
Agudas: son as palabras nas que a slaba tnica a lti-
ma. Levan acento grfico, chamado acento agudo, cando
rematan en vogal, vogal + n, vogal + s e vogal + ns:
Colocacin dos pronomes tonos ma, pat, refn, francs, compostelns...
Por regra xeral, a orde de colocacin dos pronomes tonos Graves: son palabras nas que a slaba tnica a penlti-
: verbo + COI + COD. Os pronomes colcanse sempre ma. Levan acento cando rematan en consoante que non
despois do verbo e unidos a el. sexa -n ou -s ou en grupo consonntico distinto de -ns:
Gustoume moito a obra do outro da. difcil, lbum, carcter, trax...
Deille todo o que tia. Esdrxulas: son palabras nas que a slaba tnica a an-
Non obstante, hai determinados contextos nos que o prono- tepenltima; sempre levan acento: mdico, bgoa, cn-
me se coloca diante do verbo e separado deste: xuxe, vido, slaba...
Despois de palabras que marcan subordinacin (que, an-
da que, sempre que, xa que, posto que, se...): Outras regras de acentuacin
l Dixo que se xubilaba nesa empresa. Os estranxeirismos correntes en galego seguen as devan-
l Axdoche se me deixas a moto. ditas regras de acentuacin: popurr, xamps, accsit,
Despois de adverbios ou expresins que indican negacin cmping, prkinson, crdigan.
(non, nunca, xamais, tampouco...) e dbida (quizais, Os monoslabos non se acentan, ags nos casos do
talvez, seica, disque): acento diacrtico: da, das (contraccin preposicin + arti-
l Nunca o vin por esta zona. go)/d, ds (formas do presente indicativo do verbo dar);
l Xamais che dir a verdade. pe (nome da letra)/p (parte do corpo) etc.
l Seica lle deron un premio de poesa. Cando un verbo leva pronomes complemento ou a segun-
Despois dalgns outros adverbios (xa, anda, tamn, da forma do artigo, o conxunto que forman considrase
sempre, ben, mal, s, axia, logo, mis, menos, aqu, unha nica palabra para fins de acentuacin: vmolos no
a, al...): parque, fixmo-la cea, deixullelos aos fillos...
l Sempre me ducho pola noite. Acentanse as vogais i, u tnicas, se estas van precedidas
l Queras este libro? Pois aqu o tes. ou seguidas doutra vogal, para indicar que forman parte
l Xa lle dixen que non dispoo deste material. de slabas distintas: rudo, sade, or...
Despois dalgns pronomes indefinidos (algo, nada, nin-
gun, algun, calquera, mesmo, bastante...):
l Ningun me deu a resposta correcta. ATENCIN
l Algo me di que isto non est ben. En galego non se acentan:
Despois de interrogativos (que, por que, como, quen, Os monoslabos, salvo nos casos que leven
onde, cando, canto, como...), exclamativos (que, como, acento diacrtico ou diferencial: son, voz, po,
canto...), ou frases desiderativas: nu, cru...
l Quen che dixo esta barbaridade? As palabras agudas rematadas en ditongo
l Cando lle daremos o regalo? decrecente, seguidas ou non de s: falou,
l Canto me alegro por ti! cantei, metais, aneis, anzois...
l Deus me valla! Os adverbios en -mente: tranquilamente,
Hai casos nos que a posicin do pronome variable: rapidamente, facilmente, habilmente...
Diante de preposicins, o pronome pode ir despois da Os interrogativos e exclamativos: Que queres?
preposicin ou despois do verbo: Cantos somos? Que sorpresa!
l Os profesores temos o compromiso de lles axudar aos
alumnos./Os profesores temos o compromiso de
axudarlles aos alumnos.

cento trinta e cinco 135

 resumo gramatical
Principais casos de acentuacin diacrtica ou
diferencial
(a prep. + a artigo)
bla (esfera) bola (peza de pan)
c (ca + a)
c (ca + o)
cmpre ( mester) compre (merque)
d (pres. e imp. de dar)
d (compaixn) do (de + o)
(pres. de ser)
fra (adv.)
m (run) ma (me + a)
mis (adv. e pron..)
n (subst.)
ns (pron. tnico; pl. de n) nos (en + os; pron, tono)
(a + o)
so (do corpo)
p (parte do corpo)
pr (poer)
prsa (apuro)
s (sede eclesistica; imp.
de ser)
s (adv. e adx.)
t (infusin)
vn (pres. de vir)
vs (pres. de vir)
vs (pron. tnico)
Preposicins
e locucins prepositivas
Espazo: posicin e movemento
a: direccin, distancia
ante: diante de
ata/deica: punto de chegada
(deica precisa o punto de
partida = de aqu/al)
baixo: posicin inferior
contra: contacto; direccin
contraria.
de: procedencia (lonxe/preto
de)
desde/dende: punto de
partida
en: localizacin, medio de
transporte
entre: localizacin no medio
de das ou mis cousas.
onda: proximidade; o mesmo
lugar.
136 cento trinta e seis
a (artigo; pron.; prep.)
travs do espazo.
ca (conx.)
co (con + o)
sobre: localizacin nun
da (de + a)
e (conx.)
fora (antepret. de ser e ir)
xunta: ao lado de, preto de.
mais (conx.)
no (en + o)
o (artigo; pron.)
oso (animal)
pe (letra)
por (prep.)
presa (prendida; presada)
se (conx.; pron.)
so (prep.)
te (pron.; letra)
ven (pres. de ver; imp. de vir)
ves (pres. de ver)
vos (pron. tono)
l Imos a Rianxo.
l Allariz est a dez
quilmetros.
l Atopmonos ante o Palacio
Real.
l Camiamos ata a entrada
da catedral.
l Imos deica Santiago.
l Coloca as botellas baixo a
mesa.
l Apoiouse contra a parede
para evitar a cada.
l a contra o vento.
l Somos de Celanova.
l Barrantes est preto de
Vilanova de Arousa.
l Veu andando desde o
centro.
l Ribadeo est en Lugo.
l Iremos en tren.
l Encontrei unha postal entre
os meus libros.
l A perruquera est onda a
parada de autobs.
l Foi onda as fillas e anda
non volveu.
para: direccin l Marchou para Suza cando
era moi novo.
por: movemento dentro ou a l Gstame pasear por esta
alameda.
l O ladrn entrou por un
burato no teito.
l Estenda a masa sobre
espazo superior. unha superficie fra.
tras: detrs de, mis al de. l A sa aldea est tras
aquela montaa.
l Deixei a carteira xunta o
ordenador.
debaixo de enriba de detrs de
diante de entre dereita de
esquerda de ao lado de no centro de
Tempo
a + hora l Levntome s oito.
ata + punto lmite no tempo l Esprote ata as cinco.
antes/despois de l Sempre chamo a mia nai
antes de deitarme.
contra + hora imprecisa l Din que chegan contra o
medioda.
de + da/noite. l Prefiro descansar de da e
de + inicio a + fin estudar de noite.
l Traballamos das* 9.00 s
15.00 h.
desde/dende + punto no l Non vexo a Xavier desde o
tempo inverno pasado.
durante + tempo que dura l Durante o curso acadmico
ou no que transcorre algo case non vn por aqu.
en + mes/estacin/ano l O aniversario dela en xullo.
entre + dous puntos de l Estarei na casa entre as
referencia temporal que das e as sete da tarde.
determinan un intervalo.
para + tempo exacto ou l Para Nadal xa estaremos de
aproximado; duracin. volta.
l Temos conversa para toda
a tarde.
por + parte do da l Nunca traballo pola** tarde.
sobre + hora aproximada l Chegou sobre as das da
madrugada.
* Recorda que de + as = das e a + as = s.
** Recorda que por + las (segunda forma do artigo) = polas
 resumo gramatical

Outros usos Cando preguntamos por algo ou algun dentro dun conxunto,
normalmente para propoer unha escolla ou exclusin, em-
a: modo pregamos cal/cales:
l Filete prancha; linguado ao forno. l En vermello temos estes tres modelos, cal prefires?

ags/excepto/fra/menos/salvo: exclusin Tamn podemos empregar cal de cando o substantivo se

l Todos xa tiamos algunha nocin do tema, ags esa menciona ou non no momento pero se entende polo con-
parella. texto:
ante: en presenza de l Cal dos* dous consideras mis axeitado para o traballo?
l Ante tantas dificultades decidiu regresar ao seu pas. l Cal delas* a ta moza?

baixo: influencia ou dependencia l Cal destes* bolsos mis caro?

l Non lle fagas caso porque est baixo os efectos do alcohol. * Recorda: de + os = dos; de + elas = delas, de + estes = destes
canda: coincidencia temporal e compaa
l Iremos canda os outros rapaces. Outros interrogativos
Para preguntar por...
con
Compaa: l Fun ao cine con Mauricio.
Acompaamento: l Polo con patacas. persoas quen l Quen trouxo estas flores?
Instrumento: l Cortei as fichas con aquelas tesoiras. unha canto/a/ l Cantas veces estiveches en
Composicin: l Unha casa con moitos cuartos. cantidade os/as Galicia?
contra: en oposicin a un lugar onde l Onde tes o mbil?
l Non faremos nada contra a sa vontade.
un momento cando l Cando chegaches a Santiago?
de no tempo
Material: l Un abrigo de la.
o modo como l Como fostes? En avin ou en barco?
Partitivo, con substantivos non contables: un pouco de arroz;
200 gramos de queixo. o motivo por que l Por que choras, muller?
Pertenza ou posesin: l Esta a casa de Adolfo. a finalidade para que l Para que me chamaron outra vez?
Finalidade: l Mquina de escribir.
Causa: l Chorou de susto.
Modo: l Fxoo de malas maneiras.
RECoRda
entre Cando os interrogativos van acompaados
Cooperacin: l Entre todos acabaremos todo antes do previsto. dunha preposicin, esta colcase antes deles.
Relacin ou comparacin: l Non atopo ningunha diferenza
entre un e outro.
l Con quen saches onte?
para/por
m Con Tais.
Para + finalidade:
l Desde onde chamas?
l Necesito dieiro para o alugamento deste mes.
m Desde o bar da esquina.
Para + destinatario: l Este paquete para o teu irmn.
Por + causa: l Viaxa moito polo seu traballo. l Sobre que tratou a conferencia?
m Sobre reciclaxe.
segundo
Concordancia, opinin: l Segundo as leis, isto un delito. l Ata cando vos quedades?
Simultaneidade: l Segundo escoita a gravacin, anota no m Ata o mrcores.
caderno os puntos mis interesantes. l Para cantas persoas preparo a cea?
sen: ausencia m Para oito, como mximo.
l Eu prefiro tomar o caf sen azucre.
sobre
Tema: l Estiven nunha mesa redonda sobre a situacin dos Comparacin
minusvlidos. A estrutura comparativa componse de dous elementos b-
Valoracin aproximada: l O cativo tera sobre catro anos. sicos. O primeiro un adverbio que indica superioridade,
igualdade ou inferioridade (respectivamente, mis, tan/
tanto(s)/tanta(s), menos); o segundo, unha partcula: que,
Interrogativos ca ou do que para as comparacins de superioridade e
Os pronomes e os adverbios interrogativos substiten o ele- inferioridade), e coma/como (para a comparacin de igual-
mento descoecido na pregunta de resposta aberta. dade). Cando a segunda parte da comparacin un verbo,
emprgase do que.
Que, cal/cales Na maiora dos casos que/ca e coma/como sanse indistin-
Empregamos que en preguntas abertas con ou sen referen- tamente. Pero cando o segundo termo da comparacin un
cia a un substantivo en concreto. pronome persoal, faise obrigatorio o emprego de ca/coma.
l Que fixestes durante as vacacins? l A mia irm mis alta ca min.
l Que restaurante me recomendas en Lisboa? l Traballamos tanto coma eles.
A partcula ca contrae co artigo determinado:
ca + a = c; ca + as= cs; ca + o = c e ca + os = cs.
l O teu coche consome mis ca o/c meu.

cento trinta e sete 137

 resumo gramatical

Superioridade VERBOS
Con nomes:
A Corua ten mis habitantes ca/que Ourense. Conxugacins
Con adxectivos: En galego existen tres conxugacins, que se distinguen po-
Vigo mis grande ca/que Santiago. las terminacins: -ar (primeira conxugacin), -er (segunda)
A casa dela mis moderna ca a/c/que a mia. e -ir (terceira). Algunhas formas dos verbos da segunda e da
Con verbos: terceira conxugacin son moi similares. A maiora das irregu-
Os mozos viaxan mis que os/cs vellos. laridades danse nestes dous grupos.
Eles falan mis do que traballan.
Ademais das formas analticas mis bo, mis malo e mis Verbos reflexivos
grande, pdense empregar no seu lugar, respectivamente, Son verbos que se conxugan cos pronomes reflexivos me, te,
as formas especiais mellor, peor e maior. se, nos, vos, se: chamarse, levantarse, deitarse, baarse...
(Eu) chmome Abel. (chamarse)
Igualdade Hai verbos que poden converterse en reflexivos cando a ac-
Con nomes: cin recae no propio suxeito.
tanto espazo Maruxa lava a roupa.
tanta luz Maruxa lvase.
Esta casa ten coma/como a outra.
tantos cuartos
tantas vents Verbos que funcionan como gustar
Existe un grupo de verbos (gustar, encantar, apetecer,
o mesmo coche. interesar, custar, doer etc.) que se conxugan case sempre
a mesma idade. na terceira persoa (do singular, se van seguidos dun nome
Carlos e eu temos
os mesmos gustos. en singular ou dun infinitivo; e do plural, se van seguidos
as mesmas afeccins. dun substantivo en plural). Estes verbos van acompaados
Con adxectivos: sempre dos pronomes de COI me, che, lle, nos, vos, lles e
Aqu as casas son tan caras coma/como no meu pas. expresan sentimentos e opinins respecto a cousas, persoas
Con verbos ou actividades.
Traballa tanto coma/como folga.
(A min) gstame o cine/bailar/gstanme as
Inferioridade (A ti) pelculas de accin
Con nomes: (A el/ela/vostede) gstache o cine/bailar/gstanche as
No meu pas hai menos bares ca/que aqu. (A ns) pelculas de accin
(A vs) gstalle o cine/bailar/gstanlle as
tanto espazo (A eles/elas/vostedes) pelculas de accin
Esta casa non ten tanta luz coma/como a outra gstanos o cine/bailar/gstannos as
tantos cuartos pelculas de accin
tantas vents gstavos o cine/bailar/gstanvos as
Con adxectivos: pelculas de accin
Esta casa menos luminosa ca as/cs/que as outras. gstalles o cine/bailar/gstanlles as
O seu barrio menos tranquilo ca o/c/que o meu. pelculas de accin
Aqu as casas no son tan caras coma/como no meu pas
Con verbos: Cstame moito pronunciar o xe.
Eles traballan menos do que din. A Xulio encntalle Luz Casal.
Que vos parece este cadro?
O superlativo relativo Denme moito os ps.
o grao mis alto que se lle pode atribur a algo ou a algun Con estes verbos, sase a + pronome tnico (a min, a ti, a
por un adxectivo ou adverbio. el/ela/vostede, a ns, a vs, a eles/elas/vostedes) cando
A ra de Arousa a mis grande de Galicia. queremos contrastar diferentes persoas.
O Nilo e o Amazonas son os ros mis longos do mundo. A vs que vos pareceu a pelcula?
Sar o barrio mis emblemtico de Santiago de Compos- A min encantoume.
tela. Pois a min pareceume moi lenta.

Presente do indicativo
FALAR COMER ESCRIBIR
(eu) falo como escribo
(ti) falas comes escribes
(el/ela/vostede) fala come escribe
(ns) falamos comemos escribimos
(vs) falades comedes escribides
(eles/elas/vostedes) falan comen escriben

138 cento trinta e oito

 resumo gramatical

A terminacin da primeira persoa do singular igual nas tres Os verbos ir e ser teen a mesma forma no pretrito.
conxugacins.
As terminacins da segunda e da terceira conxugacins son IR/SER
iguais, ags na primeira e na segunda persoas do plural (ns (eu) fun
e vs). (ti) fuches
(el/ela/vostede) foi
Empregamos o presente de indicativo para: (ns) fomos
Facer afirmacins atemporais: (vs) fostes
l Unha semana ten sete das.
(eles/elas/vostedes) foron
Falar de feitos que se producen cunha certa frecuencia ou
regularidade: Copretrito
l Como na casa todos os das.
Falar do presente cronolxico: FALAR COMER ESCRIBIR
l Vai moi bo tempo. (eu) falaba coma escriba
Pedir cousas e accins en preguntas: (ti) falabas comas escribas
l Dixasme un bolgrafo? (el/ela/vostede) falaba coma escriba
Falar de intencins firmes: (ns) falabamos comiamos escribiamos
l Ma devlvoche o libro. (vs) falabades comiades escribiades
Relatar en presente histrico: (eles/elas/vostedes) falaban coman escriban
l Rosala de Castro nace en Santiago de Compostela en
1838.
Formular hipteses:
l Se me toca a lotera, deixo de traballar. ATENCIN
Dar instrucins: Na primeira e na segunda persoas do plural,
l Segues todo recto e logo xiras dereita. ocorre un cambio de slaba tnica.

Pretrito
Os verbos que presentan formas irregulares no copretrito
FALAR COMER ESCRIBIR son:
(eu) falei comn escribn
(ti) falaches comiches escribiches
SER PR TER VIR
(el/ela/vostede) falou comeu escribiu
(eu) era pua tia via
(ns) falamos comemos escribimos
(ti) eras puas tias vias
(vs) falastes comestes escribistes
(el/ela/vostede) era pua tia via
(eles/elas/vostedes) falaron comeron escribiron
(ns) eramos puamos tiamos viamos
(vs) erades puades tiades viades
O pretrito emprgase para relatar accins pasadas, relacio- (eles/elas/vostedes) eran puan tian vian
nadas ou non co presente.
l Esta semana coecn moita xente interesante.
l Onte ceei cuns amigos. ATENCIN
l O mes pasado descubrn un restaurante xenial. Os verbos derivados dos anteriores tamn
presentan as mesmas irregularidades: repor,
Verbos con terminacins irregulares compor, supor, recompor, sobrepor, antepor, ater,
Os verbos seguintes presentan irregularidades propias na raz reter, conter, previr, intervir, sobrevir etc.
e teen unhas terminacins especiais no pretrito, indepen-
dentemente da conxugacin que pertenzan.
Usos do copretrito
ESTAR estiv- Para describir as circunstancias que rodean un acontece-
DICIR dix- -en mento pasado.
FACER fix- -eches l Como estabamos cansos, quedamos na casa.
TER tiv- -o l Onte non tia ganas de cociar e fun comer fra.
PODER puid- -emos Para realizar descricins en pasado.
POER pux- -estes l Onte vin a Marta. Estaba guapsima.
QUERER quix- -eron l A nosa casa da aldea era enorme e tia moita luz.
TRAER troux-
Para falar de costumes no pasado.
SABER soub-
l De neno, sempre a ao campo visitar os meus avs.
l Na mia poca de estudante, durma moi pouco.

ATENCIN
Na primeira e na terceira persoas do singular dos
verbos regulares, a ltima slaba tnica; nos
irregulares, en cambio, a slaba tnica a penltima.

cento trinta e nove 139

 resumo gramatical

Relatar en pasado
Un relato unha sucesin de feitos que contamos utilizando ATENCIN
o pretrito e o copretrito. Facemos avanzar a historia con Para falar de plans, intencins e accins futuras
cada novo feito que presentamos. en galego emprgase mis frecuentemente
l Aquel da Xan non ou o espertador e espertou media hora o presente de indicativo ou a perfrase ir +
tarde. Sau da casa sen almorzar e colleu un taxi. Por sor- infinitivo.
te, conseguiu chegar a tempo ao aeroporto.
En cada feito podemos deter a accin e mirar as circuns- Ma temos a comida na casa. Axdasme?
tancias que a rodean. Para isto, usamos o copretrito. Pois non podo.Vou falar co propietario do piso
l Aquel da Xan estaba moi canso e non ou o espertador, s 12 h e non sei a que hora volvo.
as que espertou media hora tarde. Como non tia tempo,
sau de casa sen almorzar e colleu un taxi. Por sorte, non
haba moito trfico e conseguiu chegar ao aeroporto a Imperativo afirmativo
tempo. O imperativo afirmativo en galego ten catro formas: ti e vs
A eleccin que facemos entre pretrito e copretrito non (informal) e vostede e vostedes (formal).
depende da duracin das accins, senn da maneira na que
queremos presentalas e da sa funcin no relato. PENSAR COMER PARTIR
l Onte, como estaba chovendo, non san. (Non interesa o (ti) pensa come parte
fin da chuvia: presentmola como unha circunstancia de (vs) pensade comede partide
non sar) (vostede) pense coma parta
l Onte, estivo chovendo todo o da e non san. (Informo da (vostedes) pensen coman partan
duracin da chuvia e do feito de non sar)
As formas para ti e vs obtense eliminando o -s final da
Futuro forma correspondente en presente.
O futuro frmase engadindo ao infinitivo as terminacins -ei, estudas, estuda estudades, estudade
-s, -, -emos, -edes e -n. bebes, bebe bebedes, bebede

FALAR BEBER VIVIR

(eu) falarei beberei vivirei ATENCIN
(ti) falars bebers vivirs Algns verbos irregulares non seguen esta regra
(el/ela/vostede) falar beber vivir para ti:
(ns) falaremos beberemos viviremos poer/pr > pon ir > vai
(vs) falaredes beberedes viviredes facer > fai vir > ven ter > ten
(eles/elas/vostedes) falarn bebern vivirn

Hai moi poucos verbos irregulares. Estes presentan un cam- As formas para vostede e vostedes obtense cambiando
bio na raz, pero teen as mesmas terminacins cs verbos a vogal temtica da forma correspondente do presente:
regulares. estuda > estude estudan > estuden
bebe > beba beben beban
DICIR FACER
direi farei
dirs fars ATENCIN
dir far Os verbos que son irregulares na primeira persoa
diremos faremos do presente teen en imperativo unha raz
diredes faredes irregular.
dirn farn poo poa/n vou vaia/n fago faga/n
veo vea/n teo tea/n oio oia/n
Usamos o futuro para referirnos ao futuro cronolxico dunha digo diga/n traio traia/n vexo-vexa/n
maneira neutra. Utilizmolo para facer predicins ou para
expresar que algo ocorrer inexorablemente.
Ma far sol en todo o pas. O verbo ser presenta formas especiais no imperativo:
As cartas din que ters moitos fillos.
O sol sair ma s 6.42 h. (ti) s
Tamn usamos este tempo para formular hipteses sobre (vs) sede
o futuro ou o presente, algunhas veces acompaado por (vostede) sexa
marcadores como seguramente, probablemente, posible- (vostedes) sexan
mente, seguro que, creo que etc.
Non atopo a camisa azul en ningn lado, vchela?
Pois estar na lavandera. Vouna recoller pola tarde.
Que vas facer esta noite?
Pois seguramente quedarei na casa. E ti?
Eu creo que sairei tomar algo por a.

140 cento corenta

 resumo gramatical

Imperativo negativo Participio

As formas do imperativo negativo para todas as persoas O participio pasado frmase engadindo as terminacins -ado
obtense cambiando a vogal temtica da forma correspon- aos verbos da primeira conxugacin, e -ido aos verbos da
dente do presente: segunda e da terceira.
cantar, cantado beber, bebido/vivir, vivido
pres. imp. neg. pres. imperativo neg. pres. imp. neg. Hai participios que son irregulares.
falas non fales comes non comas vives non vivas
fala non fale come non coma vive non viva abrir aberto dicir, dito ver, visto
falades non faledes comedes non comades vivides non vivades escribir, escrito facer, feito volver, volto
falan non fale comen non coman viven non vivan morrer, morto poer, posto romper, roto

O participio ten das funcins bsicas. Como verbo, acom-

ATENCIN paa os auxiliares ter e dar nas perfrases verbais e inva-
Os verbos que son irregulares na primeira persoa riable.
do presente teen no imperativo negativo unha Podo facer a queimada porque a teo feito para o ma-
raz irregular para todas as persoas. gosto doutros anos.
Non dou acabado este traballo antes de ma.
non poas non fagas Como adxectivo, concorda co substantivo en xnero e en n-
poo non poa fago non faga mero, e refrese a situacins ou estados derivados da accin
non poades non fagades do verbo. Por iso, neses casos, utilzase moitas veces co
non poan non fagan verbo estar.
A comida xa est feita.
non veas non vexas
A porta estaba pechada e na entrada haba uns vasos
veo non vea vexo non vexa
rotos.
non veades non vexades
non vean non vexan
Xerundio
O xerundio frmase engadindo a terminacin -ando aos
Os verbos ser, estar e ir presentan formas especiais. verbos en -ar, a terminacin -endo aos verbos en -er, e a
SER: non sexas, non sexa, non sexades, non sexan terminacin -indo aos verbos en -ir.
ESTAR: non esteas, non estea, non esteades, non estean cantar, cantando beber, bebendo vivir, vivindo
IR: non vaias, non vaia, non vaiades, non vaian O xerundio pode formar perfrases con verbos como estar,
Recorda que co imperativo negativo os pronomes van diante levar, seguir, continuar...
do verbo, ags nas perfrases onde a posicin pode variar. Estes das estou facendo demasiadas cousas. Necesito un
Non me esperes para cear. Vou chegar moi tarde. descanso.
Non te vaias esquecer da reunin!/Non vaias esquecer- Canto tempo levas vivindo nesta ra?
te da reunin!
Sabes se Carme segue traballando na mesma empresa?
Usos do imperativo Pois si, como sempre, e Marta tamn contina dando
Dar instrucins: clases.
Retire o plstico protector e coloque o aparato sobre Tamn empregamos o xerundio para explicar de que maneira
unha superficie estable. se realiza unha accin.
Conceder permiso: Sabes que lle pasa a Antonio? Sau chorando.
Podo entrar un momento?
Si, claro. Pasa, pasa. E como consegues manter tan ben a forma?
Ofrecer algo: Pois facendo exercicios todos os das, comendo san e
Toma, proba estas galletas. Estn bosimas. durmindo oito horas ao da.
Aconsellar:
Non sei que poer para a cea de traballo de ma. Impersonalidade
Pon o vestido azul, non? Qudache moi ben. En galego, podemos expresar a impersonalidade de varias
maneiras. Unha delas coa construcin verbo en terceira
persoa + se.
ATENCIN O cocido galego faise con chourizo, xamn, repolo, coste-
s veces empregamos o imperativo para dar la de porco...
ordes ou pedir accins, pero s en situacins moi Outra forma de expresar a impersoalidade, cando non pode-
xerarquizadas ou de moita confianza. Adoitamos mos ou non nos interesa especificar quen realiza unha accin,
suavizar este emprego con elementos como por usar a terceira persoa do plural.
favor, vea etc., ou xustificando a peticin. Sabes se xa amaaron a calefaccin?
Por favor, Francisco, fgame dez copias destes Soubeches? Descubriron un novo planeta.
documentos.
Ven comigo de compras... vea, que logo non
podo con todas as bolsas.

cento corenta e unha 141

 resumo gramatical
Ser/estar/haber
Para localizar algo no espazo, usamos o verbo estar.
O Concello est bastante lonxe do centro.
Pero se informamos sobre a existencia, usamos hai (do
verbo haber). unha forma que, con este uso, s existe na
terceira persoa do singular, pero utilzase para falar de cou-
sas ou persoas tanto no singular como no plural. Tamn se
emprega nos demais tempos verbais.
Preto da mia casa hai un parque enorme.
Na festa houbo momentos moi divertidos.
Haba moita xente no concerto?
No futuro haber problemas de abastecemento de auga.
Para informar sobre a localizacin dun evento xa menciona-
do, usamos ser.
A reunin na mia casa.
Con adxectivos, usamos ser para falar das caractersticas
esenciais do substantivo e estar para expresar unha condi-
cin ou un estado especial nun momento determinado.
Lucas enxeeiro.
Lucas est enfadado.
Este coche novo.
Este coche est avariado.
Tamn usamos ser cando identificamos algo ou algun ou
cando falamos das caractersticas inherentes de algo.
Alba unha amiga mia.
Cos adverbios ben e mal, usamos unicamente estar.
O concerto estivo moi ben, non?
Perfrases verbais
Unha perfrase verbal unha construcin formada por un
verbo conxugado e outro na forma nominal (infinitivo, par-
ticipio ou xerundio), entre os que pode haber ou non un
elemento de relacin (preposicin ou conxuncin). A conti-
nuacin, lstanse as principais perfrases verbais do galego e
a relacin do que poden indicar.
Ir + infinitivo
Futuridade:
Para a semana imos ter outra reunin.
Movemento: Levantouse e foi abrir a porta.
Haber (de) + infinitivo
Futuridade:
Cando o vexa hei (de) pedirlle os meus libros.
Obrigatoriedade:
Has (de) facer o que che digan.
Accin que estivo a piques de realizarse (co pretrito):
Houbo (de) regresar cando naceu o seu fillo.
Hiptese:
Os nenos han (de) estar na eira xogando.
Ter que/de + infinitivo
Obrigatoriedade:
Teo que/de axudar ao meu irmn cos deberes.
Necesidade:
Teo que/de conseguir unha parella para as clases de
baile.
142 cento corenta e das
Haber + que + infinitivo
Obrigatoriedade:
Hai que deixar as chaves na recepcin.
Necesidade:
Hai que baixar o lixo, quen pode facelo?
Deber (de) + infinitivo
Obrigatoriedade ou deber:
Debedes visitar os vosos avs mis a mido.
Hiptese:
Debeu (de) chamar antes, pero non estabamos na casa.
Dar + participio
Indica se unha accin se rematou ou cumpriu:
Non deron chegado antes das nove.
Cres que ds feito todo o traballo ata ma?
Poder + infinitivo
Probabilidade ou hiptese:
Pode ser que todos vean festa.
Estar + xerundio/a + infinitivo
Accin en proceso:
Estou terminando/a terminar o traballo.
Andar + xerundio/a + infinitivo
Accin en proceso, reiterativa ou prolongada no tempo:
Anda buscando/a buscar un piso no centro.
Botar(se) + a + infinitivo
Comezo da accin:
En canto llo dixen botouse a chorar coma unha nena.
Estar + para + infinitivo
Accin a piques de ocorrer:
Estaba para sar cando chegaron os meus tos.
Ter + participio
Idea de repeticin en experiencias pasadas:
Teo ido a este tipo de feira varias veces.
Volver + infinitivo
Repeticin da accin expresada no infinitivo:
Volvn chamalo pero xa non estaba.
 resumo gramatical

Conxugacin verbal
Paradigma dos verbos regulares

Presente Pretrito Copretrito Futuro Imperativo Formas nominais

afirmativo
ANDAR
ando andei andaba andarei anda Infinitivo:
andas andaches andabas andars ande andar
anda andou andaba andar Xerundio:
andamos andamos andabamos andaremos andade andando
andades andastes andabades andaredes anden Participio:
andan andaron andaban andarn andado
BEBER
bebo bebn beba beberei Infinitivo:
bebes bebiches bebas bebers bebe beber
bebe bebeu beba beber beba Xerundio:
bebemos bebemos bebiamos beberemos bebendo
bebedes bebestes bebiades beberedes bebede Participio:
beben beberon beban bebern beban bebido
PARTIR
parto partn parta partirei Infinitivo:
partes partiches partas partirs parte partir
parte partiu parta partir parta Xerundio:
partimos partimos partiamos partiremos partindo
partides partistes partiades partiredes partide Participio:
parten partiron partan partirn partan partido

Principais verbos irregulares

Presente Pretrito Copretrito Futuro Imperativo Formas nominais

afirmativo
SER
son fun era serei s Infinitivo:
es fuches eras sers sexa ser
foi era ser Xerundio:
somos fomos eramos seremos sede sendo
sodes fostes erades seredes sexan Participio:
son foron eran sern sendo
ESTAR
estou estiven estaba estarei est Infinitivo:
ests estiveches estabas estars estea estar
est estivo estaba estar Xerundio:
estamos estivemos estabamos estaremos estade estando
estades estivestes estabades estaredes estean Participio:
estamos estiveron estaban estarn estado
FACER
fago fixen faca farei fai Infinitivo:
fas fixeches facas fars faga facer
fai fixo faca far Xerundio:
facemos fixemos faciamos faremos facede facendo
facedes fixestes faciades faredes fagan Participio:
fan fixeron facan farn feito
SABER
sei souben saba saberei sabe Infinitivo:
sabes soubeches sabas sabers saiban saber
sabe soubo saba saber Xerundio:
sabemos soubemos sabiamos saberemos sabede sabendo
sabedes soubestes sabiades saberedes saiban Participio:
saben souberon saban sabern sabido

cento corenta e tres 143

 resumo gramatical

Presente Pretrito Copretrito Futuro Imperativo Formas nominais

afirmativo
QUERER
quero quixen quera quererei quere Infinitivo:
queres quixeches queras querers queira querer
quere quixo quera querer Xerundio:
queremos quixemos queriamos quereremos querede querendo
queredes quixestes queriades quereredes queiran Participio:
queren quixeron queran querern querido
IR
vou fun a irei vai Infinitivo:
vas fuches as irs vaia ir
vai foi a ir vamos Xerundio:
imos fomos iamos iremos ide indo
ides fostes iades iredes vaian Participio:
van foron an irn ido
VIR
veo vin via virei ven Infinitivo:
vs vieches vias virs vea vir
vn veu via vir Xerundio:
vimos viemos viamos viremos vinde/vide vindo
vindes/vides viestes viades viredes vean Participio:
veen vieron vian virn vido
HABER
hei houben haba haberei -- Infinitivo:
has houbeches habas habers -- haber
ha, hai houbo haba haber Xerundio:
habemos houbemos habiamos haberemos -- habendo
habedes houbestes habiades haberedes -- Participio:
han houberon haban habern habido
PODER
podo puiden poda poderei pode Infinitivo:
podes puideches podas poders poida poder
pode puido poda poder Xerundio:
podemos puidemos podiamos poderemos podede podendo
podedes puidestes podiades poderedes poidan Participio:
poden puideron podan podern podido
TER
teo tiven tia terei ten Infinitivo:
tes tiveches tias ters tea ter
ten tivo tia ter Xerundio:
temos tivemos tiamos teremos tende tendo
tendes/tedes tivestes tiades teredes tean Participio:
teen tiveron tian tern tido
DICIR
digo dixen dica direi di Infinitivo:
dis dixeches dicas dirs diga dicir
di dixo dica dir Xerundio:
dicimos dixemos diciamos diremos dicide dicindo
dicides dixestes diciades diredes digan Participio:
din dixeron dican dirn dito
POER/PR
poo/poo puxen poa/pua poerei/porei pon Infinitivo:
pos/pos puxeches poas/pua poers/pors poa poer/pr
pon/pon puxo poa/pua poer/por Xerundio:
poemos/pomos puxemos poiamos/puamos poeremos/poremos poede/ponde poendo/pondo
poedes/pondes puxestes poiades/puades poeredes/poredes poan Participio:
poen/pon puxeron poan/puan poern/porn posto
TRAER
traio trouxen traa traerei trae Infinitivo:
traes trouxeches traas traers traia traer
trae trouxo traa traer Xerundio:
traemos trouxemos traiamos traeremos traede traendo
traedes trouxestes traiades traeredes traian Participio:
traen trouxeron traan traern trado
144 cento corenta e catro