3.

MAKROFORM
3.1. ANKARADA MAKROFORMUN GELM
Ankara kentinde kentsel makroformun geliim sreci, kentin zellikle Cumhuriyet dnemi
yaad hzl kentleme srecine kout bir geliime sahip grnmektedir. lkemiz kentlerinin
ya lekesi olarak adlandrlan kendi evresinde bir genel geliim emasndan yoksun olarak
younlap, skarak genilemesi eilimi, Ankara iin de btn planl gelime sreci ve
abalarna karn, kentin geliimindeki en nemli belirleyicilerden biri olarak yorumlanabilir.
Bu erevede Ankarada makroformun geliimi, planlama almalar ve planla yaplmaya
allan mdahaleler balamnda tartlacaktr.

Lrcher Plan (1924-1932) Dnemi

Kale ve evresindeki eski kent evresindeki geliimi ile orta byklkteki bir Anadolu kasabas
grnmyle Cumhuriyete kadar ulaan, ancak bir Roma Kenti olarak nemli bir ok uygarla
evsahiplii yapm Ankarada, 1924 ylnda Eski Ankara (kale ve evresi) ve 1925 ylnda
Yeniehir iin stanbul mar Komisyonu yesi, Berlinli mimar Dr. Carl Ch. Lrchere ncelikle
zorunlu kentsel altyaplarn gtrlebilmesi araylaryla yaptrlm planlar ile balayan planlama
almalar, kentin makroformuna ynelik ilk biimlendirme aray olarak yorumlanabilir.
Lrcher plan eski Ankara iin olduka radikal grlen neriler ieren ve kenti Ankara Gar girii
ile Ulus meydan, Kale ve Dkap eksenlerine alan bulvarlar zerine kurgulam, Gardan
bugnk Talatpaa Bulvarnn nvesini oluturan bir yol ngrerek bu yol ile eski kentin
gneyinden yeni kente ulaan bir baka aks zerinden Yeniehir ad verilen ve bugnk Shhiye-
Kzlay blgesinin oluumunu biimlendiren bir konut blgesi oluumu kararn vermitir.
Lrcherin eski kent iin nemli ykmlar ieren radikal ngrs uygulanamaz bulunurken, kenti
gney ynne sratan ve kentin bugn kalbini oluturan Kzlay merkezi ve evresini
biimlendiren Yeniehir nerisi ise yerinde grlmtr.
Bu srama, o dnemin eriilebilirlik olanaklar ve mesafeleri dikkate alndnda ok nemli ve
zor bir karar olarak grnmesi yannda, kent makroformunun ynlenii asndan da stratejik bir
yer tutmutur. Atatrkn Cumhurbakanl kk iin ankaya evresinde bir yer semesi ile
Kale-ankaya aksna oturduu sylenen kentsel geliimin ynleniinde en nemli aba olarak
grlebilecek Lrcher Plannn yol ngrs, o dnemin kstl mali olanaklarna ramen bir
yandan hzla hayata geirilmeye balamtr.
Bugnk Kzlay evresine hayat veren yol ve imar adas altyapsn oluturan temel kararlar
vermi olan Lrcher Plannn, Kale ve evresi iin hayat gemeyen kararlarna ilaveten, ncesu
deresinin Shhiye evresinden geiinde dou ynnden balayarak dou-bat aksnda
oluturduu yeil aks ve ayra da kentsel gelime srecinde byk lde yitirilmitir.
Uzun sre kentin ilk plan olarak bilinen Jansen Plannn da nvesini oluturan Lrcher Plan ile,
kentin bir makroform zere biimlenip, gneye ynlenmesi anlamnda ok nemli bir adm
atld sylenebilir.

Jansen Plan (1932-1957) Dnemi

1928 ylnda sonulanan Bakent Ankara iin yaplan snrl uluslararas yarmay kazanan
Jansen plan, 1932 ylnda uygulamaya ynelik kesin plan ile hayata gemi ve kentin geliimi
iin en nemli kararlar veren almalardan birisidir. Toplam 1500 ha. alan zerinde ortalama
120-240 kii/ha younlukla 1978 yl itibariyle yaklak 300.000 kiinin yaayacan varsayan
Jansen Plan, Lrcher Plannn Yeniehir iin ngrd geliim ve uygulama seeneini byk
lde kabul etmitir. Eski Ankaraya fazla mdahale etmeksizin Yeniehir Kavakldere aksnda
memur kesimin yaayaca bir konut geliim ngren plan, dou ve bat ular olarak tanmlad
Tandoan, Bahelievler aks ve Cebeci evresini ise ii mahalleri olarak tasarlamtr. Kenti
62
dou bat ynnde geen bir yeil aks oluumunu da ngren bu yaklam, Ankaray orta-dk
younluklu bir bahekent, gzelkent olarak gelitirme hedefindedir.

Jansen plannn yarma ve uygulama projeleri arasnda baz farkllklar da bulunmaktadr.

Szgelimi Lrcher plannda da Gar evresi iin tasarlanan ticaret merkezi, uygulama projesinde
Atatrkn mdahalesiyle yerini Genlik Parkna brakmtr. Jansen plannn yeni bir ticaret
merkezi oluturma kararnn sekteye uramasna karn bu anlamda merkez iin yeni yer
belirlememesi, nemli bir seim olmutur. Bu yaklamn, daha sonraki yllarda Yeniehirin
merkez olarak kendi iinde younlamas srecinin de dolayl hazrlaycs olduu sylenebilir.

Jansen plan dou-bat ynndeki yeil aks arayn, kentin temel geliim aks olarak grd
kuzey-gney aksnda da doal eik ve belirleyicilere oturtmaya alm, Ankara ay, ncesu
Deresi ve Kavakldereyi nemli ak-yeil alan akslar olarak tanmlamtr. Atatrk Bulvarn bir
prmenad ve protokol yolu olarak omurga biiminde tanmlayan bu plan, kentin bugn merkez
blgelerindeki dokunun temellerini atm ancak bu alanlardaki sre iinde arttrlan katlar ve
kendi iinde younlatrma operasyonlar ile, bu doku temel dinamiklerini yitirmitir. Kentteki
doal ykselti ve yaplar koruyarak gelime ngren bu plann makroforma verdii biimin,
zellikle dere ve su geilerinde ise byk lde tahrip edildii, zeri kapatlan Kavakldere ve
ncesu Derelerinden nete okunmaktadr. Jansen plannn dier kararlar, Tarihe blmnde
verilmi olup, bu plann uygulanmas ile ilgili bir ok sorun yaand ve plann makroform ve
doku ngrsnn byk lde tahrip edildii grlmektedir.

1932 tarihli Kesin mar Plan ile 1928 Jansen Yarma Projesi arasnda; geleneksel dokunun
kendi haline braklmas plann ekirdeinin Kaleden ankayaya ynlenmesi, Kzlay Meydannn
dzenlenmesi bata olmak zere farkllklar olumas yannda, kentin ald hzl g ve arsa
speklasyonu, Jansenin de plann danmanlndan istifa etmesine kadar varan bir sreci
beraberinde getirmitir. 1939 ylnda plann uygulamasn Ankara ehri mar Mdrlne
brakan Jansenin plannn 1957 tarihli Ycel-Uybadin planna kadar her gn urad erozyonu
hazrlayan temel etmen olan hzl g, 1945 ylnda 225.000i, 1950de 288.000i aan kent
nfusuyla, plann 1978 yl ngrsne yaklak 30 yl nce ulaldn ve planda tanmlanan
alanlarn yetersiz kalarak yeni yerleim alanlar bulunmasnn temel bir grev haline geldiini
gstermektedir. Yeni konut alanlar bulunmas ynndeki bu grev, Bahelievler blgesinden
balayarak, yeni ii mahalleleri oluturulmas ynndeki abalarda ve kentin aha sonraki
yllarda makroformunun gecekondu blgeleri ile mevcut dokuya ya lekesi gibi eklenen konut
alanlar oluumuyla okunmaktadr. Ya lekesi biimindeki bu kontrolsz byme eilimi, sonraki
yllarda da Ankarann en temel makroform sorunu olacaktr.

Ycel-Uybadin Plan (1957-1970) Dnemi

Kentsel gelime hznn en yksek olduu ve adeta bir nfus patlamas yaanan bu dnem,
lkede nfus art ortalamas yaklam binde 27 iken, Ankarada nfus art hznn binde 75
civarnda gereklemesi ile, kentin sosyo-ekonomik ve mekansal geliimine damga vurmutur.
zellikle 1950-55 dneminde binde 89a varan nfus art hz, 1940l yllarda Ankarann lke
nfusu iinden ald %1 civarndaki payn, 1970e gelindiinde %3,5e yaklamasna yol
amtr.

Kentin bu denli hzl bir nfus ylmasna sahne olduu bu dneme, 1932 onayl ve 300.000
nfus ngrl Jansen Plan dnemiyle girilmi olmas, 1950ler geildiinde bu ngry geen
nfusun barnma gereksinimlerinin zmlenmesinde marjinal yntemlerin gndeme gelmesine
ve bu spontane zmlerin kentsel mekan da biimlendirmesine yol amtr. Bir yandan Kaya
blgesinde banliy gzergahnda, dier yandan Etlik srtlarnda, Keiren evresinde, te
taraftan ankaya gneyinde Dikmen evresinde balayan gecekondu geliimleri, Jansen plannn
kentsel gelime ngrmedii bu alanlarda, teknik ve sosyal altyaps olmayan yaplarn arlkla

63
tescil harici ve eimi yksek hazine arazileri zerinde kente g eden ynlarn barnma
gereksinimlerinin karland bir zel dnemin yaanmasna yol amtr.

Gecekondulu, dolmulu, iportal ehir19 olarak adlandrlan bu dnem snrl kamu

kaynaklarnn, kentsel geliimin gerektirdii, kentsel teknik altyapya ve konut sorununun
zmne ynlendirilemedii ve kente g eden ynlarn kendi barnma ulam ve i sorunlarn
kendi yntemleriyle zmlemeye altklar ve bu kendiliinden zmn peinden gitmeye
alan bir planlama kurumu da oluturmutur. Bu dneme kadar planl ynlendirilmeye allan
ve modernite hareketinin temsil mekan Ankara iin kentsel mekann kontrolsz geliimini
tekrar kontrol altna alabilmek amacyla, acil bir planlama almas yaplmas gereklilii tespit
edilmitir.

Lrcher ve Jansen Planlarnn maksimum ulat 1500 hektarlk kent bykl, 1957 ylnda
onaylanan Nihat Ycel-Rait Uybadin Plannn yerleik alan olarak kabul ettii meskun dokunun
yaklak 5720 ha olduu dikkate alndnda, ne denli byk bir alann gecekondu olarak kente
eklendiini grlmektedir. Kentin bu denli byk bir g ve nfus basks altnda kald, kamu
kaynaklarnn bu nfusun gereksinimlerini karlayacak arsa retimi, alma alan oluturulmas
ve teknik ve sosyal altyap unsurlarnn hayata geirilmesi anlamndaki amazlarnn olduu bir
dnemde alan ulusal yarmay kazanan Ycel-Uybadin Plan ise, kentin geliimi iin tm bu
eperlere yaylmay kontrol etmeye alan btnleik bir makroform retmeye almtr.

Snrl kamu kaynaklarn verimli kullanma abasnn da etkili olduu bu kompakt makroform
aray, kaak yaplama eilimlerinin bulunduu alanlar ve evresinde orta ve yksek
younluklu kentsel gelimeler ngrlmesini beraberinde getirmi grnmektedir. Kentin dou
ve bat ularnda oluan alma alanlarn banliy gzergah ile ilikilenecek konut blgeleri
oluturarak birbirine ve kente entegre etmeye alan bu plan, o gne dek gndemde olmayan
Etimesgut evresinde eker fabrikasyla i-iskan ilikisi kurmay hedefleyen, Kaya blgesinde
Askeri fabrikalarn ii gereksinimlerini karlayarak gecekondularn oluumunu engellemeyi
seen plan kararlar retmitir.

Kamunun snrl kaynaklar ve bir ok kst iinde kenti bir plan zerine biimlendirme amacndaki
bu plan dneminde, kentin merkezinin Yeniehir-Kzlay aksna gelime eiliminde olduu verisi
yeterince szlememitir. Kzlay evresinde bir merkezi i alan oluturabilme ynnde almlar
retemeyen bu plann, gnmzde merkezi i alanlarnda yaanan bir ok sorunun da
hazrlaycs olduu ifade edilebilir. Ancak, bu plann onayland yllarda hayata gemesini
olanakszlatran ve plann adeta l domasna yol aan ok nemli bir gelime olarak Kat
Mlkiyeti Kanunu ve bu Kanun uyarnca, Ycel Uybadin Plann baz alarak yollarn genilikleri
uyarnca kat ykseklii belirleyen Blge Kat Nizam Plan ad verilen ancak plan olarak
nitelendirilemeyecek haritalarn etkili olduu sylenebilir.

Lrcher ve Jansen Planlarnn 2 katl baheli evler olarak ngrd Yeniehirde, 4ten
balayarak 10a ulaan, hatta zel yksek inaat blgeleri belirleyen bu haritalar, mevcut yol
altyapsn deitirmeksizin bulunduu yerde ykselen bloklarla, hem kentin grnmn hem
de kentin merkezinden balayarak, altyap sorunlar zlmemi yerleim blgelerinin yapsn
deitirmitir.

Ycel-Uybadin plannn kentsel sistem ve makroformun biimlenmesi balamndaki en temel

ngrs, bugn de kentin en temel ulam omurgasn oluturan Konya-Samsun Yolu olarak
adlandrlan evre yolu ngrsdr. O dnem iin kenti kuaklayan ve Mamak ynnden Etlik,
Ulus ve Kazkii, Bahelievler, Balgat zerinden Konya ynne ulaan bu yol sistemi ngrs,
getii gzergahlardaki planl ve plansz konut geliimlerinin de hizmet ald nemli bir ivme
olmu ve kent makroformuna biim veren temel bir perde nitelii de tamtr.

19
Okyay, T., Tekeli, ., Glksz, Y., 1976, Gecekondulu, Dolmulu, portal ehir, Cem Yaynevi, stanbul.
64
Belediye snrlar ile snrlanan bu plann, onayndan sonra hemen onay snrna bitiik kaak
yaplama eilimleri de kendisini gstermitir. Buna en temel rnek olarak belediye snrnn bat
ucunda nemli bir sosyal konut blgesi olarak hayata geirilen Yenimahallenin bat ve
kuzeybatsndaki gecekondu ve kaak yaplama eilimleri gsterilebilir. Demetevler, Karyaka
ve giderek entepe yresinde balayan ve bu yerleimlerin belediye snr dnda kalmasnn da
bu bir etmen olduu bu blgedeki geliimin benzerleri, ncirli, Keiren, Sitelere bitiik nder-
Ulubey, Tuzluayr, Akdere, veler, Sokullu blgelerinde kendisini gstermektedir.

Bu plan ile, olduka youn ve grece homojen 750.000 nfuslu bir kent olarak tasarlanan
Ankarada, bu plann 1987 yl iin tanmlad nfus ngrsne de, 1965 ylna gelmeden
ulalm, srekli bir younluk art talebi, kentin yerleik alanlarnda bugn de zlemeyen
sorunlarn hazrlaycs olmutur. Belediye snr dndaki gecekondulama eilimleri, bugn bile
dnememi nemli gecekondu blgelerinin nerilen evre yolunun kuzeyi bata olmak zere,
entepe, Esertepe, Aktepe, Zerdalitepe vb. hazine arazilerinin bulunduu tepelerde ve Keiren,
Mamak, nder vb. kenti her ynden evreleyen yeni yerleimlerde oluumunu hazrlam ve bu
sre ya lekesi gibi byyen bir kent makroformu kente biim veren temel unsur olmutur.

Ankara 1990 Nazm Plan (1970-2006) Dnemi

1969 ylnda Bakanlar Kurulu Karar ile mar ve skan Bakanl bnyesinde kurulan Ankara
Metropoliten Alan Nazm Plan Brosu (AMANPB) ile, lkede ilk kez metropoliten lekte bir
planlama almas, stanbul ve zmir ile birlikte Ankarada da balamtr. Kendisinden sonra
yaplan ancak onaylanamayan dier st lekli plan almalar, 1990 Nazm Plannn bugne
dein yrrlkte olmasna yol asa da bu plan, 1990l yllarla birlikte gneybat koridorundaki
kentsel yaylmay kapsayamad iin byk lde mrn tamamlamtr. Ankara kentinin
yapsal plan anlay ile bat koridoru boyunca geliimini ngren bu plan, kapsaml analizleri
ve kenti btncl bir anlayla uygularken izleyerek ynlendiren bir ynetim anlay ile de
btnleen ok nemli bir almadr.

1970lere gelindiinde, Ycel-Uybadin plannn nfus ve yerleim ngrlerinin oktan ald ve

metropoliten nitelik kazanmaya balayan bir kentin karmak sorunlar zmlemede onayl
plann yetersiz kald tespit edilmiti. Kent byk bir hzla g almaya devam ediyor. Kentleme
hz lke ortalamasnn 3 kat civarnda seyrediyor ve orta byklkteki bir kentten metropoliten
lee geiin sanclar yaanyordu. 1970 yl 1.230.000i aan kent nfusu, kentin %70ini aan
kesiminin gecekondularda yaad ve kentin toporafik ana iine skm bir Bakent
tanmlyordu.

Metropoliten Planlama Brosunun 1970 ylndan itibaren yapt analizler ve kapsaml arazi
kullanm almas; 1970 ylnda kentin yerleik alannn 22.500 haa ulatn, kuzeyde bugn
entepe, Elence, Daniment, Kucaz, Dutluk, Hasky, nder, Ulubey, ad verilen
yerlemelerin, douda Tuzluayr, Akdere, Trkz evresinin batda Demetevler nvesinin
olutuunu gsteriyordu. Ycel-Uybadin ve zellikle Blge Kat Nizam Plan ile bir yandan kendi
iinde younlap skan kent ve merkezine karn, te taraftan hzla kendi etrafnda gecekondu
blgelerinin sarmalamasyla byyen bir kent makroformu, ok hzl gn srecei varsaymyla
ivedilikle yeni konut gelime alanlarnn bulunmasn zorunlu klyor ve Bro, bu yeni
yerlemelerin bir makroform uyarnca geliebilmesi anlamnda zel bir strateji aryordu.

Bu erevede Ankarann iinde bulunduu doal anak ve kentin doal, evresel deerlere
zarar vermeksizin en az maliyetle byyebilecei koridor olarak, byk konut ve sanayi
blgelerinin kentin batsnda yerlemesini salayacak gelime dinamii oluturulmaya allm,
zellikle Batkent, Eryaman, Sincan gibi Toplu Konut Alanlar ile Sincan Organize Sanayi Blgesi
gibi nemli odaklar bat koridoru adyla gelimeye alarak kent arlkla stanbul Yolu aksna
ynlendirilmitir.

65
1990 da nfusun 2.8 milyon (dk g kabul)-3.6 milyon (yksek g kabul) aralnda
olacan ngren bu yaklam, ya lekesi formunda genileyen kentsel dokuyu bir makroform
zeri nsal olarak ynlendirme anlamnda ok nemli bir aray olarak grlmelidir. Bugn
kentin en nemli yerleim ve alma alanlarna ynelik temel ereveyi izen bu plann nfus
ngrs dahil bir ok tahlil ve nerisi yerinde olmakla birlikte, kentsel makroformun geliimi
anlamnda grece baarsz olduu 2 noktann alt izilebilir. Bunlardan ilki ve en nemlisi, kenti
epeevre saran gecekondu alanlarn dzensiz konut alanlar olarak tanmlayp,
dnmlerine ynelik bir model ve aray gelitirememi olmasdr. kinci nemli sorun ise, bat
koridoru boyunca desantralize olaca varsaylan kentin merkezi i alannn mevcut yapsn
korumas ya da bu anlamda yeni bir ngrde bulunulmam olmas olarak ifade edilebilir.

Plan resmi bir belge olarak 1982 ylnda askeri ynetim dneminde onaylanm olmakla birlikte,
plann temel kararlar bata Batkent (Akkondu) olarak hayata geirilmeye balanm, nemli ve
stratejik kentsel kullanmlar oluturulma aamasna getirilmi, ulam ngrlerinin altyapsnn
hayata getii gzlenmitir. Ancak plann resmi onaynn gerekletirildii 1980 sonras, ayn
zamanda planl planszlk srecinin de balangc olarak tarihe geen bir dnem olarak ifade
edilebilir. Bu dnemde art arda karlan imar aff yasalaryla, slah planlar araclyla
gecekondular aratan biimde ok katl beton ynlarna dnen varolar, teknik ve sosyal altyap
sorunlar zlmek bir yana, daha nce kent merkezinin yaad kendi iinde younlama, kat
arttrma operasyonlar ile yeni sorun yumaklar haline gelmitir. 1984-1986 yllar itibariyle
yaanan bu sre bykkentlerin ynetim sisteminin de 3030 sayl yasa ile iki kademeli
(Bykehir, ile) bir yapya sahip, imar plan yetkileriyle donatlm bir belediye mekanizmasnn
oluturulmasyla, yepyeni sreleri de hazrlamtr.

mar rantlar ve arsa speklasyonunun daha nce hi olmad kadar kentsel mekann
biimlenmesinde etkili olduu ve yerel ynetimlerin kenti ynetebilmesindeki temel belirleyici
unsuru olarak imar rantlarn kullanmaya balad bu dnemde patron-adam ilikileri iin de
temel rant argman olarak kentsel imar rantlar kullanlmaya balanmtr.

1990 nazm plannn yrrlkte olduu bu dnemde, o gne dek dnm iin yeterli alm
gelitirilip, model retilmemi ve 775 Sayl yasa ile tanmlanan aralarn hayata geirilmesi
ynnde yeterince kaynak yaratlmayp, istekli davranlmayan bir srecin sonunda, kat arttrp
parsel baznda yap-sat mteahhit eliyle dnm ngren af ve slah plan yaklam, kentlerin
en sorunlu gecekondu blgelerinin sorunlarn zmek bir yana iinden klmaz bir hale
getirmitir. Bu dnm kenti epeevre saran gecekondularn bir makroform yaratp doku
oluturacak biimde dnmn de ngrmediinden, gecekondular benzer snrlarla 4 katl,
kottan kazanm, bahesi, otopark olmayan apartmanlarla olumu bir baka dokuyla yer
deitirmitir. stelik affn zendirdii gecekondu yapma eilimi, dnme eilimi balayan
alanlarn evresinde yeni gecekondularn yer semesini de beraberinde getirmitir. 1980li yllar
boyunca sren bu eilim 1990l yllarn bana da tanmtr.

1990 Nazm Plannda i-iskan ilikisi kurma anlamnda kark kullanmlarn bir arada bulunduu
bir aks olarak ortaya kan stanbul Yoluna karn, kk bir konut gelime blgesi olarak
ngrlen Eskiehir Yolu koridorunun 1990l yllar boyunca hzla spekle edilmesi ve alma
alanlarndan yoksun dk ve orta younluklu bir konut alan olarak gelimesi sreci de, kentin
makroformu ve ulam ilikilerinin biimlenmesinde byk nem tamaktadr. 1990 Nazm
Plannn evre yolu ngrsnn de bir hkmet karar ile deitii ve TEM yolunun Ankara
geiinde planlara uyulmamasnda da, slah planlarnda olduu gibi bir planl planszlktan sz
edilebilir. Bu dnemde, 1990 nazm plannda irili ufakl baz deiiklikler yapld ve plann
mevcut duruma uydurulmas ynnde bir srecin de balad ifade edilebilir.

1990 Nazm Plannn kent makroformu iin ngrd dou-bat ynndeki aklk sistemi ve
kenti epeevre saran yeil kuak ngrs de, baz blgelerin yerleim d tutulmas ve
aalandrlmas anlamnda nemli bir karardr. Plann ortaya koyduu toporafik anan kapal
66
grnen dou ve kuzeydou ucundaki aalandrma ve yerleim d tutma kararlar hayata
geerken, anan bat koridoruna alan kesimlerinde hem kentsel gelime etkisi, hem otoyol
geii hem de grece dz toporafya, aalandrmann olumamas yannda bu blgelerin plan
deiiklikleri ile de yerleime almasn beraberinde getirmitir.

Bu ve benzeri plan deiiklikleri 1980lerin ikinci yarsndan itibaren kentin geliiminde temel
sorun ve belirleyici haline gelecek, uzun yllar srecek yetki kavgalaryla birlikte, makroform
uyarnca gelime eiliminden her ynde ve zellikle en spekle edilen blgelerde yaylma-
salma srecinin de balangcn oluturacaktr. Bu yaylma ve farkl ellerden onaylanan parac
planlarla mcadele edebilme anlamndaki st lek sorunsal, planlamann rant datma arac
haline indirgendii ve balayc st lek kararlarn verilmesinden kanld bir srecin de
balangc olarak yorumlanabilir.

2015 Yapsal Plan

1980 sonras gerek ulusal dzeyde serbestleme politikalar ve gerekse yerel lekte
belediyelerin yetki, grev ve sorumluluklar balamnda nemli deiimler yaanmaktayd.
1984de 3030 sayl Kanun ile yeni bir Bykehir Belediyesi ynetimi dzenlemesi
gerekletirilerek, balangta 5, daha sonra 8 ileye ulaan Ankara Bykehir Belediyesi
snrlar oluturulmutur. Bu snr, Ankarann metropoliten etki alanndan kk olup, 35-40
kmlik bu etki alan halkasnda Kazan, Hasanolan, Elmada, ubuk, Kutludn, Akyurt,
Pursaklar, Balum, Karagedik ve Yenikent olmak zere bamsz belediyeler bulunmaktayd.

Bu dnemde, Ankara kenti, toporafik anak iinde younlam, kentin meteorolojik havalanma
koullar ortadan kalkm ve ya lekesi biiminde byyen kent makroformu, kentsel hava
kirliliinin de sebebi haline gelmiti. Bu sorunu zmleyebilmek ve giderek karmaklaan kent
ii ulam sorununa bir Ana Plan araclyla zm retmek abasyla, Ankara Bykehir
Belediyesi, bir ulam ana plan ve bu plana altlk tekil edecek kapsaml bir kentsel gelime
ngrs hazrlanmas gerekliliini tespit etti.

Bu tespit zerine, 1986da Orta Dou Teknik niversitesi ehir ve Blge Planlama Blmnde
oluturulan bir aratrma grubunca, 2015 yl hedef alnarak Ankara kent makroformu deiim
srelerine ilikin 1/100.000 lekte bir Yapsal Plan hazrland. Bu planlama almas;
balangta Ankara Kentsel Ulam Projesinin gerektirdii 2015 ylnn makroformuna ilikin girdi
salamak gibi snrl bir amala balasa ve belediyenin planlama yetkisi mcavir alan snr ile
snrlansa da, bu plan kentin metropoliten etki alann gzden karmayan bir ereve tanmlad.

Bu ereve, toporafik anak iine skm Ankarann hava kirlilii sorununu zmlemek,
bozulmu i-iskan ilikilerini onarmak ve kentsel ulama ilikin makro hedef ve uygulama
aralar tanmlamak ynnde ilkeler tanmlamt. 2015 Yapsal Plan emas; kamu
kurulularnn yer seim sreleri, kent ii ulamn rgtlenme biimleri, altyap sistemleri ve
arsa fiyatlarnn kontrol, merkez oluumu, sanayi yer seimi gibi kent makroformunu
etkileyen sreleri irdeleyerek, desantralizasyonun Ankara iin sadece normatif bir istek deil
srelerdeki deiimlerin gereklemesine olanak salayan bir eilim olduunu saptamtr.

Bu saptama, koridorlar boyunca gelien ana odaklarda uzmanlaarak dmlenen, nsal bir
kentsel gelime formunun kentin gereksinim duyduu desantralizsyona ilikin en nemli
almlar olduunu vurgulamaktayd. Insal koridorlar arasndaki yeil kamalar ile havalanma
koridorlar oluturulmasn, korunacak bu aklklarn ve ya lekesi formundan kurtarlacak kent
makroformunun kentin hava kirlilii sorunun zm yannda ulam ve i-iskan ilikileri iin de
yararl olacan da belirleyen bu ema; 1990 Ankara Nazm Plan kararlarn temel ilke olarak
korumu, ancak bat koridoru gelime stratejisine karn, kuzey, kuzey-dou ve gneyde de
Ankarann mevcut gelime eilimine baklarak, desantralize bir yaplama ngrmtr.
Gneyde teknoloji youn sanayi oda olarak Ahiboz, batda nemli alma odaklar olarak
67
Temelli ve Polatl, kuzeyde stanbul yolu sanayi geliimlerini toparlayan Kazan oda,
kuzeybatda Akyurt-ubuk Koridoru baznda bir dizi snrl gelime ve douda Elmada, Krkkale
odaklarnda savunma sanayi-ar sanayi odaklar, bu plann koridor ve odak nerileridir. Bu
planla; metropoliten bir merkez olarak hizmetler sektr younlamasnn oda olan kentsel
ekirdek ise, yeni ulam akslar ve yenilenmelerle Bakentin merkezi olarak kurgulanmalyd.

Kentin metropoliten ilikilerini ve desantralizasyon koullarn hayat geirebilmek amacyla

nerilen evre yolu sistemi ngrs ile de desteklenen 2015 Yapsal Plan, TEM otoyolunun
Ankara geiinde ortada bir plan ve analiz yokmuasna bambaka bir gzergah belirlenerek,
gllerin, sulak sistemlerin zerinden geen, yerlemeleri blen, bir gei tasarlanmasyla, byk
lde ilevsiz kalmtr. Planl planszlk dneminin bir baka uygulamas olarak
gsterilebilecek evre otoyolu Ankara geiinin ilevsizletirdii bu plan; bir protokol ile
Bayndrlk ve skan Bakanl, l Mdrl ve Bykehir Belediyesi tarafndan temel ereve
olarak kabul edilse de onaylanamad iin, alt lekli plan ve uygulamalar olmas gerektii gibi
ynlendirememitir. Ancak, bu plan temel ereve olarak kabul eden kamu otoriteleri,
birbirinden kopuk bir ekilde zellikle kentin gneybat aksnda younlaan plan onamalar ve
yetki kavgalar ile gndeme gelmilerdir.

2015 Plannn desantralizasyon ngrsn 1/200.000 lekli bir l Gelime emas haline
getirerek uygulamaya balayan Bayndrlk ve skan Bakanl bir yandan gneybat Ankara
Gelime Koridorunda 1/25000 lekli bir evre dzeni plan onaylarken, dier yandan
Bayndrlk l Mdrl araclyla ncek, Beytepe, Tulunta evresinde onaylad mevzi planlar
ile bu koridorda, kontroll ve alma alanlar ile btnleen bir desantralizasyon ve odak
oluumu yerine, hzl bir kentsel yaylma srecinin de balangcn gerekletiriyordu.

Bu aamada, Mogan ve Eymir Glleri evresinin Glba zel evre Koruma Blgesi olarak tespit
edilmesi ve bu planla nemli miktarda alann az youn villalarn yerleebilecei ba-bahe
alanlar olarak ngrlmesiyle kentsel makroform asndan nemli bir baka sre yaanmtr.
Bu blgede plan onayan kurumun kentsel altyap konusunda sorumluluu bulunmamas ve bu
kararlarn yerel ynetimlerle egdml retilememesi sreci, gneybat koridorundaki kentsel
yaylma ile birleen, gney koridorundaki az youn konut geliimini de hazrlamtr. Bylece,
Eskiehir ve Konya yolu gzergahndaki 20-35 km.lik bir yelpazede ok hzl bir st gelir grubu
konut alan yaylmas ortaya km oluyordu.

2015 Yapsal Plannn ngrd desantralizasyonu kontrolsz bir yaylma haline getiren bu
eilim, kentin makroformundaki havalanma koridoru tanmlayan yeil kamalarn yitirilmesi,
koridorlardaki mevcut altyapy kullanan et kalnlnn iirilmesi, odaklar ile kopmu koridor
geliimlerinin bu geliimleri odak olmaktan karacak bir sreklilik sunacak hale getirilmesine yol
amtr. Buna ilaveten, bu alanlarn tek elden ynetilmesini engelleyen bir Bykehir ynetim
sistemi bulunmamas, Bakanln yarg karar ile iptal edilmi l Gelime emas ve Gneybat
Ankara Kentsel Gelime Koridoru evre Dzeni Plan ile birleince, tam bir speklasyon ve
kentsel yaylma sreci yaanmasnn da tabann olumaktayd.

ayyolu, Beytepe ve Glba yresinde mevzi planlarla oluturulan yeni konut alanlar, le
Belediyelerince yaplan Islah mar Plan uygulamalar, vedik yresindeki Organize Kk Sanayi
Blgesi ile benzer uygulamalar, 2015 emas ile ngrlen konut-iyeri dengesini bozmutur.
2015 Planlama almasnn ngrd desantralizasyonu gerekletirecek bir karallk ve
ynetsel btnlk de salanamad iin, odak ve akslarn olduu blgelerde, plann ilkeleri
gerei olmayan speklatif arsa-arazi hareketlenmeleri meydana gelmitir. Bu srecin kentin bir
saaklanma, yaylma eilimini hazrlamas, kentsel gelime iin ok nemli makroform nerileri
olan 2015 Plannn nemli lde zarar grmesine yol amtr. Bundan sonraki dnem, arsa-
arazi speklasyonlar ve st lek plan olmakszn imar rantlarnn paylamna indirgenmi plan
onamalar ile gndemde kalacaktr.

68
 2025 Planlama almalar ve Parac st lek Onamalar
1990 Ankara Nazm Plannn kentsel gelimeyi ynlendirme ve gneybat koridorundaki hzl
kentsel yaylmay kontrol altna alabilme anlamnda snrllklar olmas ve 2015 Yapsal Plannn
onaylanmam, stelik evre yolu ngrs benzeri srelerle ilevsizletirilmi olmas, 1990
ylnda projeksiyon yln tamamlayan bu st lek plann yerine yeni bir st lekli plann
retilmesini gerekli klmaktayd. Bu erevede, kentsel geliimi kontrol edebilme amacyla,
anakentin etki alann genileten yeni bir yetki alan tanmlanma abas ile, 2025 yl erimli
planlama almalar da Bykehir Belediyesince balatlmsa da bu aamada, Bayndrlk ve
skan Bakanl ile, Bykehir Belediyesi arasnda gerek mcavir alan ve gerekse parac evre
dzeni planlar zerinden davalarn yaand ve metropoliten kentin kontrol edilebilecei bir
erevenin oluturulamad grlmektedir.

Bu srecin ilk parac st lek onamas, 14.03.1995 tarihinde Bayndrlk ve skan Bakanlnca
1/25.000 lekli Gneybat Ankara Gelime Aks ve 1/25.000 Yakack-Yuva evre Dzeni Nazm
mar Planlardr. Gneybat ve kuzeybat koridorlarndaki speklatif gelimeleri kontrol altna
alabilme amacyla onaylanan bu planlar, kentin en youn gelien bu koridorlarn kontrol
etmekten ok, kent btn sre ve gerekliliklerini zmleyen kapsaml ve btncl analizlere
dayanmadndan ok geni alanlar az youn konut geliimine aan, evresindeki arazi
speklasyonlarn tetikleyen ve kentsel altyapy verimli kullanmayan, kentsel ulam sistemi ile
entegre olabilecek toplutam sistemleri oluumuna da olanak sunmad iin, nemli sorun ve
amazlar da retmitir. Bu evre dzeni planlarna ait 1/5.000 lekli nazm imar planlar etaplar
halinde Ankara Valiliince onaylanmsa da, 1997, 1998 yllarnda Dantay 6. Dairesi tarafndan
parac olduklar gerekesiyle iptal edilen bu st lekli planlar, spekle edilmi durumdaki
blgenin kontrol edilmesindeki sreleri nemli lde etkilemitir. Yarg kararyla bu blgenin
Ankara Bykehir Belediyesi Mcavir Alan olduunun onaylanmas ve bu alanda Bakanlka
onaylanan evre dzeni planlarnn iptal edilmesi, blgede plan yapma onama yetkisini yarg
karar ile elde etmi Bykehir belediyesinin bu blge iin, kent btn ile btnleen ve/veya
kent btnne ynelik bir st lekli ereveyi hayata geirememesi nedeniyle, blgede
olumu sorun, beklenti ve speklasyonlar giderilememitir.

Bu dnemde, 1980li yllarn sonundan itibaren srdrlen 2025 yl hedefli st lek plan
almalar, Ankara Bykehir Belediyesi mar Dairesince 30.07.1998 tarihinde sonulandrarak
Ankara 2025 Nazm Plan onaylanmak zere Bykehir Belediye Meclisine sunulsa da, bu plann
st lekli bir plan olarak nemli kuramsal amazlar olduu ifade edilmitir. Bykehir
Belediyesinin yetki alann oluturan mcavir alan snr ile snrlanan ve 3030 sayl Yasa
kapsam dnda kalan belde belediyelerince (Pursaklar, Sarayky, Balum, Altnova, Esenboa,
Yenikent) yaplan planlara mdahale edemeyen bu plan almas ise, kent makroformunun
gneybat koridoru arlkl olarak geliimine ynelik bir byme ngrm, ancak bu ngrnn
bir makroform btnl ve 2015 Plannn tartt yeil kamalar da yitiren bir abartl nfus
atamas yapt (6,5-8 milyon aras) ifade edilmitir.

Kentsel makroformun geliimi ve ynlendirilmesi anlamnda alnmas gereken radikal kararlarn

bir ksmn yetki alan dnda olduu iin retemeyen (belde belediyesi planlarna mdahale),
gneybat koridorundaki speklasyonlar snrlama anlamnda kararl bir ereve sunamayan bu
st lek almas, Dantay tarafndan Bykehir belediyelerinin 1/5000 lekten daha st
lekli plan onamas yapamayaca ynndeki kararndan sonra onay sreci ve gndeminde de
dmtr. Bu sre, bir yandan Bykehir sistemi dndaki ile ve beldeler, bir yandan da
merkezi ve yerel ynetimlerce, mevzi ve parac st lek planlarla, emlak pazar zerinden
biimlenen bir kent ekonomisi ve arsa speklasyonunun peinden giden bir planlama
mekanizmas ve kontrolden kan bir kentsel yaylma tanmlamtr.

Bu yaylma ve parac st lekli planlama anlaynn en arpc iki rnei, daha nce
gneybat koridoru olarak spekle edilen, ve Bykehir ile Bakanlk arasnda dava konusu

69
olan alanda, Bayndrlk ve skan Bakanl ile Bykehir Belediyesi ibirlii ile onaylanan 2 ayr
1/50.000 lekli plandr. Bunlardan ilki, Gneybat Ankara Gelime Aksnda (Eskiehir-Konya
yolu ve evre otoyolu arasnda kalan blmde) 18.07.2001 tarihinde Bayndrlk ve skan
Bakanlnca onaylan 1/50.000 lekli Ankara 1990 Nazm Plan Ksmi Revizyonu dur. Bu plan
ile, 2015 planlama almalar kapsamnda tanmlanan koridorlarn varl kabul edilip,
srdrlmeye allsa da, plan sadece mcavir alan snrlar ile snrlanan ve odaklara karar
retemeyen zorunluluklar nedeniyle, koridorlar boyunca oluturulmu nsal gelime, yeil
kama sistemi (Eskiehir Yolu Aks - ncek, Tapnar Aks) ve bunlar arasndaki Atatrk Orman
iftlii alm salayan havalanma koridorunu tanmlayan makroformun byk lde yitirildii
gzlemlenmektedir.

kinci olarak, ayn aksta otoyol d olarak tanmlanan, Gneybat Ankara Metropoliten mar Plan
ismiyle Bayndrlk ve skan Bakanlnca 24.02.2004 tarihinde bir baka 1/50.000 lekli plan
onamas daha yaplmtr. Dantay 6. Dairesince 19.09.2006 gn ve E: 2005/875 sayl karar
ile, parac olduu ve abartl bir alan yerleime at gerekesiyle yrtmesi durdurulan bu
plan da, otoyol dndaki kentsel yaylma ve kamu kaynaklar ve altyapsn verimli kullanacak bir
kompakt ema gereksinimi karsnda yetersiz ve sorunlu grnmektedir. 1990 sonras parac
st lek onamalar, davalar, anlamazlklar ve arsa speklasyonlar ile gndeme gelen ve yetki
alan snrllklar, yetersiz anakent ynetim sistemi ve planlama kurumunun rant datma arac
haline indirgenmeye alld bir srete, yrrle giren 5216 Sayl Kanun ile; belde
belediyelerini bykehire ilk kademe belediyesi olarak balayp, kentin geni etki alan
saylabilecek bir blgeyi, belediye snr iine dahil ederek btncl bir st lek plan yapma
grev ve sorumluluu tanmlanmas, kent makroformunun salkl bir biimde ynlendirilmesinde
nemli bir k olarak deerlendirilmelidir.

Tablo 3.1. : Ankara st lekli Planlarna likin zet Bilgiler

Kentsel Toplam
Plan Mevcut Plan Nfus
Yerleim Plan Temel Makroform Ynlenimi-
Plan Ad Onay Nfus Hedef ngrs
Alan Alan Stratejisi
Yl (kii) Yl (kii)
(ha) (ha)

Gney aksna (Yeniehir) srama, Ankara

Lrcher Plan 1925 ~65.000 ~280 ** ~150000 ~700 Gar evresinde yeni ticaret merkezi
oluumu

Yeniehir Geliimi korunuyor, Dou

Jansen Plan 1932 ~75.000 300 1978 300.000 1.500 (Cebeci), Bat (Maltepe-Tandoan) ii
mahalleleri-bahekent/gzelkent geliimi

Kompakt bir geliim kaak yaplama

Ycel-Uybadin alanlarnda dzenli konut olarak
1957 455.000 ~5.720 1987 750.000 12.000
Plan younlama, Etimesgut, Keiren, Yldz,
Yenimahalle ynlerine byme
"Bat Koridoru" desantralizasyon stratejisi,
1990 Nazm 2,8-3,6 Batkent, Eryaman, Sincan ynlerine
1982 120000(*) ~22.500 1990 43.250
Plan (1970-75) milyon aras byme, "koruma", i-iskan ilikisi kurma,
koridor geliimi, yeil kuak ngrs
Elmada-Krkkale, Kazan, Temelli, Ahiboz
2015 Yapsal odalarna "ana anak" dna yeil
4,5-5,5
Plan emas Onaysz 2.300.000 ~31.000 2015 ~210.000 kamalarla desantralizasyon, koridorlar
milyon aras
(1985) boyunca nsal gelime ngrs, evre
yolu tanmlama

2025 Planlama Mcavir alan snr iinde konut gelime

6,5-8
almas Onaysz 2.800.000 ~45.000 2025 ~200.000 eilimlerini ynlendirme abas, gneybat
milyon aras
(1998) koridoruna genileme-yaylma

(*) 1970 Nfusu

(**) : Eski kent ksm onaylanmadndan kente dair btncl bir plan hedef yl olduu tespit edilememitir.

70
Ankara iin Cumhuriyetin ilk yllarndan bu yana yaplan st lek planlama almalarnn
kentsel makroformun geliimine ynelik temel ngrleri ve koullarn vurgulayan zet bilgiler,
Tablo 3.1de verilmekte olup, bu planlara ait emalar 2. blmde sunulmutur.

3.1.1. 2005 ARAZ KULLANIM ALIMASI

Ankara kentinde makroformun geliiminin okunabilmesi anlamnda kentte belirli dnemlerde

yaplan arazi kullanm almalarnn tanmlad kullanmlar ve snrlarn deerlendirilmesi gerekli
grlmtr. Kentte belirli aralklarla yaplan planlama almalar ncesinde gerekletirilen
arazi kullanm almalarnn st ste aktrld, kentin mevcut yerleik alannn geliimi ve bu
st lekli planlarn planlama snrlarnn kapsad alanlar gsteren Harita 3.1. ve Harita 3.2
irdelendiinde, kentin ya lekesi biiminde byme eilimi ve bu eilimi planlarla bir
makroforma oturtma ynndeki aba ve araylar aka grlebilmektedir.

1925te onayland ifade edilen Lrcher Plan iin 1924 ylnda yapld sanlan arazi kullanm
almas kentin kale ve bugn Ulus, Hacettepe ad verilen blge ile Gar arasndaki snrl
ynlenimini ortaya koymakta, bu alma kapsamnda kenti Yeniehir ynne gneye sratan ve
Gar evresi ile btnletiren bir makroform ngrlmtr. Bu altyapy kullanan Jansen Plan
ise, mevcut hali yaklak 300 ha olan kenti, 1500 hektar bulan bir makroform ile, kuzeyde
bugnk Aydnlkevler yaknlarna, batda Bahelievlere, douda Cebeciye ve gneyde ise
ankaya srtlarna dayandran ve kentin bugnk merkez blgesini tanmlayan bir nitelie
kavuturmutur.

Kentin ald ok hzl g ve byyen kent evresindeki kaak yaplama alanlarnn Jansen
Plan snrlarn amas ve kenti evreleyen gecekondu alanlarnn kente temel karakterini veren
unsurlar haline gelmesi, kentte bir makroformdan te ya lekesini andran kendi evresinde
byme eiliminin baladnn da habercisi olarak yorumlanabilir. Kentin planl alanlarna
eklemlenmeye alan bu gecekondu alanlarnn oluturduu makroform ile ilgili bilgi ise, 1957
ylnda onaylanan Ycel-Uybadin Plan iin yaplan tespitlerden okunmaktadr. Belediyenin
halihazr harita ve ariv kaytlarndan, 1952-54 yllar arasnda kentin, Jansen Plannn 1978 iin
ngrd 1.500 hektar alann ok zerine karak yaklak 5700 hektarlk bir alana yayldn
gstermektedir. Ycel-Uybadin Plannn 1987 yl iin yaklak 12.000 hektar bulan bir alan iin
kentin kaak yaplama alanlarnn dzenlenmesi ve olas gelime alanlar olarak Etimesgut,
Yenimahalle, Yldz, Keiren ve kuzeyinde ngrd byme seenei, daha sonra onaylanan
Blge Kat Rejimi Plan ile, bulunduu yerde ykselen ve younlaan bir merkez blgesi
oluturmas yannda, ana anak ad verilen jeomorfolojik olarak yerlemeye msait alanlarda
genileme de ngrmektedir.

Bugn kentin temel aktivitelerinin bulunduu temel younlama alan haline gelen ana anak
iinde ngrlen byme ve younlamaya karn, hzl g ve youn kaak yaplama eilimi,
kentin 1970-75 yllar arasnda yaklak 22500 hektarlk bir alana yaylmasn ve bu yaylmann
ya lekesi biiminde kendi etrafna genileme biiminde srmesine yol amtr. 1990 Ankara
Nazm Plan, 1970liyllarda yaplan tespit ev arazi kullanm almalar kapsamnda kentin bat
koridoru boyunca toporafik anak iinde desantralizasyonu ilkesini getirmi ve motorlu tat ve
toplutam olanaklarnn gelimesine paralel, koridor boyunca alma ve yaam alanlar
tasarlamtr. Kentin 22500 hektardan yaklak 2 kat kadar bir alansal bykle ulamasn
ngren bu makroform nerisi, ilk kez ana anak dna, jeomorfolojik ve toporafik koullar
anlamnda en uygun ve dk maliyetle yerleilebilir alanlara byme ngrs iermekteydi.

1985 ylnda yaplan arazi kullanm almas ise, kentin yaklak 31.000 hektarlk bir bykle
eritiini ve bat koridoru boyunca ngrlen desantralizasyonun hayata gemeye baladn
gstermekteydi. Kentin o dnem yaad hava kirlilii iin ana anak dna desantralizasyon
ngrsnde bulunan ve belirli odaklar tanmlayarak, younlamann getirdii sorunlar nsal
koridorlar ve yeil kamalar ile amaya alan 2015 Yapsal Plan emas ise, daha sonra il olan
71
Krkkale ile Polatl, Temelli, Elmada, Kazan ve Ahiboz odaklarna ana yollar boyunca oluan
koridor gelimeleri ile ulama hedefini benimsemekteydi. Bu odak ve koridor gelimeleri
arasnda evre yollar oluturarak, yeil kuak ve kamalar ile kentin havalanma koridorlar da
tanmlayacak biimde gerek ve planl bir desantralizasyonla, igc-istihdam dengelerini
onarmay ngren bu plan yaklak 210.000 hektarlk bir alan kapsyordu.

1997 ylnda yaplan arazi kullanm almas ise, kentin 1985-1997 yllar arasnda ok nemli bir
yaylmay yaadn gstermektedir. Bu yaylmann altyaps, 1990 ve 2015 planlama almalar
ile ngrlen koridor ve odaklar boyunca desantralizasyon karar ile biimlenmekle beraber,
1997 arazi kullanm almas, bir desantralizasyondan ok mevzi planlar e parac onamalar ile,
odak ve koridorlar tanmlamaktan ok dalma biiminde bir yerleme eiliminin baladna
iaret etmekteydi. Kentin yaklak 45.000 hektarlk bir alana yayldn tespit eden bu arazi
kullanm almas, artan ara sahiplilii ve bireysel ulam odakl ulam semeleri yannda,
kark kullanmlar iermeyen ve odaklar tanmlayan desantralizasyon abalarndan ok, sadece
konut amal prestij arlkl plan kararlarnn, kentsel yaylmay hazrladn da gstermesi
asndan nemlidir.

2023 Bakent Ankara Nazm mar Plannn hazrlanmas srecinde de, daha nce yaplan
planlama almalarnda olduu gibi Ankara iin kapsaml bir arazi kullanm almas yaplmtr.
1/10.000 lekli halihazr haritalar zerine, srekli gncellenen uydu grntleri ve yerinde
yaplan tespit almalar ile sonulandrlan bu etd, kentin metropoliten ekirdei ve
yaylmasndaki detayl tespitler yannda, Bykehir Belediyesine yeni balanan ile ve ilk
kademe belediyelerinin katlmyla oluan yeni snrlara da uzanmaktadr (Harita 3.3. ve 3.4.).

Ankara Valililii merkez olmak zere 50 km.lik yarap baz alnarak tespit edilen Ankara
Bykehir Belediye Snr yaklak 855.000 hektarlk bir bykle ulamtr. lkedeki
belediyeler iinde en geni alandaki snr olan bu snr, il snr belediye snr olan stanbul ve
Kocaeli belediyelerinin snrlarndan byk bir alan kapsamakta olup, ierisinde 15 ile ve 21 ilk
kademe olmak zere 36 belediye bulunmaktadr.

Bu snr ierisinde 401 adedi 5216 sayl Kanun ncesi Bykehire bal olan, 59u 5216 sayl
Kanun ncesi Bykehire bal olan 8 ileye eklenen, 220si 5216 sayl kanun ile mahalle
stats kazanarak Bykehir belediyesine balanan, 60 adedi yeni balanan ile ve ilk kademe
belediyelerinin ilk snrlar iindekiler olmak zere toplam 740 Mahalle bulunmaktadr. Bu
mahallelerin kapsad alan yaklak 700.000 hektardr. Ayrca, 5216 Sayl Kanun uyarnca
Bykehir belediyesine mcavir alan olarak balanan 86 orman ky de, yaklak 155.000
hektarlk bir alan kapsamaktadr.

Bu snrlar iinde yaplan arazi kullanm almas, 1997 yl itibariyle yaklak 45.000 hektara
yaylm, metropoliten ekirdek olan merkez ilelerdeki yerleim alanlarnn yaklak 61.000
hektarlk bir alana yayldn gstermektedir. Bu, 8 yl iinde gerekleen yaklak %35lik
genileme, 1985-1997 yllar arasndaki %50ye yaklaan ve 12 yla yayld grlen bymeden
farkl zellikler iermektedir. 1985-1997 arasna gre daha az gibi grnen bu yaylma, 1997ye
kadar olan dnemde yerleime alarak ikamet edilir hale gelmi, Eryaman, Batkent, Elvankent,
Sincan Gecekondu nleme Blgeleri gibi kentin bat koridorunda yaklak 1.000.000 kiilik
nfusun yerletii yerleim blgeleri tanmlamayan, mevzi nitelikli az youn ve kopuk kopuk, bir
ksm da ikinci konut niteliindeki konut alanlarndan olumaktadr.

1985te 2.300.000 dolaylarndaki kent nfusunun 1997 yl nfus saym sonularna gre
2.984.000e ulamas da, kentin alan olarak geniledii, 1985-1997 dneminde toplu konut
alanlar yaratan, gle artan nfusun konut gereksinimlerini zebilmeyi hedefleyen ve planl
olarak genileyen bir Ankaraya iaret etmektedir. Oysa 2000 yl nfusuna gre 3.300.000e
yaklaan Ankara nfusu, 1985-97 arasndaki nfus artnn olmad bir Ankaray gstermekte,
1997-2005 dneminde kent nfusunun bu biim ve younlukta artmad ve kentin ald g
72
hznn dt, gecekondu ve kaak yaplama eilimlerinin byk lde kontrol altna alnd
bir yap ierisinde, byk toplu konut alanlar ve koridorlar oluturmakszn, desantralizasyondan
ok bir yaylma-saaklanma ve dalma yaandna iaret etmektedir.

2005 yl itibariyle yaklak 61.000 hektar olan kentsel yerleik alann yaklak 16.000 hektarn
konut alanlarnn oluturduu, bu konut alanlarnn da yaklak 11.000 hektar olan %70ine
yakn blm dzenli konut alanlarndan olutuu, bu alanlarda kentte yaayan nfusun
yaklak %77,5i yaad grlmektedir. Mahalle snrlar baz alnarak, mahalle nfuslar ve her
bir mahalle baznda dnen alanlarn tespit edilmesi ile elde edilen bilgiler, dzensiz konut
alanlarnn kentteki konut alanlarnn yaklak %30unu kapsamakla birlikte, bu alanlarda
yaayan nfus, kentsel nfusun yaklak %27,5ine karlk gelmektedir. Bu durumu dzensiz
konut alanlarnn grece daha az youn nitelie sahip olmas ile aklamak olasdr.

2005 yl arazi kullanm almas verilerine gre, kentin metropoliten ekirdei yaklak 61.000
hektara ularken, 855.000 hektara ulaan Bykehir snrlar iindeki yerleik alanlar toplam
yaklak 80.000 hektar civarnda gereklemektedir. nemli nfus atamalarna sahip onayl
planlar olan ve Bykehir belediyesine yaklak 300.000 kiilik bir nfus ekleyen 28
belediyedeki yerleik alanlar ve bu belediyeler ile metropoliten ekirdek arsndaki kentsel
kullanmlarn yaklak 22.000 hektarlk bir byklk kapsyor olduu grlmektedir. Bu
belediyelerdeki genellikle orta ve dk younluklu konut alanlar yannda ana yollar boyunca
oluan alma alanlarnn oluturduu bu byklk iinde dzenli konut alanlar yaklak 13.785,
dzensiz konut alanlar ise yaklak 9431 hektardr.

2005 yl arazi kullanm almasnn alan dalm deerleri incelendiinde, metropoliten ekirdek
olarak tanmlanabilecek kentsel ve blgesel hizmet ve etkinliklerin younlat alanda, ticaret,
salk vb kullanmlarn sadece kent halkna hizmet eden bir nitelikle snrl olmad, blgesine ve
lkeye de hizmet sunan niversite, salk kenti, ticaret-hizmet kenti Ankarann kendisini
gsterdii anlalmaktadr. Bunun en iyi okunduu kullanm kamu kurum kurulular,
niversiteler ve ticaret alanlar olarak ifade edilebilir. Buna gre Ankarada bulunan kamu
kurulular askeri alanlar dahil edilmeksizin kapladklar alanlar toplanarak, kent nfusuna
blndnde kii bana yaklak 17 m2 kamu kurum kurulu alan dt grlmektedir. Kii
bana hesaplanan deerler iinde sosyal donatlar nem kazanmakla birlikte Ankaraya
karakteristiini veren ilevlerden kamu kurumlarnn byklnn belgelenmesi anlamnda bu
deer nem tamaktadr. Sosyal donat alanlar dikkate alndnda Ankarada,ilk ve orta
retim tesislerinin bir arada kaplad alan olarak kii bana yaklak 2,9 m2 eitim tesis alan
dt grlmektedir. Salk tesisleri dikkate alndnda da Ankarada kii bana yaklak 1,12
m2 salk tesis alan dt grlmektedir.Aktif yeil alanlarn kii bana oranlanmasnda ise
yaklak 4 m2lik bir bykle ulalmaktadr. Bu orana yar aktif yeil ilevler olan mezarlk,
kamu kurumlar ak alanlar, refjler ve Atatrk Orman iftlii eklendiinde ise, oran kii bana
yaklak 12,8 m2ye ulamaktadr. Sosyo-kltrel tesisler asndan bakldnda da Ankarada
kii bana yaklak 0,48 m2 alan dt grlmektedir. niversiteler kampus alanlar ile
birlikte deerlendirildiinde Ankarada kii bana yaklak 16 m2 niversite alan dt
grlmekte, ticaret kullanmlarnn kaplad taban alan, nfusa oranlandnda da yaklak 3,3
m2lik kii bana ticaret kullanm verisine ulalmaktadr.

1/10.000 detaynda ve mahalle, konut grubu leindeki kullanmlar byk lde barndran
bu analiz, kii bana dzen deerler hakknda kesin sonular retmemekle birlikte, baz deerler
hakknda nemli fikirler sunabilecei dncesiyle kullanma sunulmutur. Buna gre eim,
salk ve kltr tesisleri bata olmak ze, sosyal donat alanlarnn saylarnn ve byklklerinin
arttrlmas ve kentsel mekana dengeli datlmas gerektii ifade edilebilir. Kamusal hizmetler
olarak da deerlendirilebilecek sosyal donatlarn da kentin bat blgesinde daha fazla olduunun
grlmesi, kuzey ve dou blgeler iin sosyal donat alanlarnn nitelik ve nicelik olarak
gelitirilecei zel programlarn uygulanmas zorunluluunu ortaya karmaktadr.

73
Harita 3.1. : Ankara Kenti Yerleik Alan Snrlarnn Geliimi (1924-2005)

74
Harita 3.2. : Planlama almalarnn Makroform Snrlar

75
Harita 3.3. : Ankara 1970 Arazi Kullanm

76
Harita 3.4. : Ankara 1997 Arazi Kullanm

77
Harita 3.5. : Ankara 2005 Arazi Kullanm

78
Harita 3.6. : Ankara 2005 Arazi Kullanm-Yerleik Doku ve evresi

79
3.2. MAKROFORMU BMLENDREN DOAL ETMENLER
Ankara kent makroformunun geliiminde nemli bir belirleyici olan ve kentin zaman zaman
yaad hava kirlilii sorunlarnn da hazrlayc olan, kentin blge iinde bulunduu corafik
konum ve Anadolu havzasnda, denizlere kapal, hava sirklasyonu oluturabilecek gl
rzgarlardan yoksun yapsnn dikkatlice irdelenmesi gerekmektedir.

3.2.1. JEOMORFOLOJK KONUM VE ANA ANAK

Ankara morfolojik bakmdan, Anadolu ile bu blgeyi denizden ve dier blgelerden ayran
sradalar arasnda yerleime elverili doal bir eik kuandaki Ankara ili, kuzeybatdan
balayan ve kenti kuzey, ynnde saran ykseltiler zinciri ile, kuzey ve kuzeybat ynnde artan
engebeliklerle evrilidir. Ankara ilinde Bykehir Belediye Snr dnda bulunan ve kent
merkezinden ortalama 80-90 km uzaklkta bulunan ykselti kuann oluturduu bitki rts
ve 1200 m. ykseklik ortalamas ile seyreden jeomorfolojik yap, kuzey, kuzeybat ynnden
dou ve gneydou ynnde Elmada ile btnleecek bir halka gibi ili sarmaktadr. Kent
merkezinin yakn evresinde ve Bykehir Belediyesi Snrlar ile akacak biimde kent
merkezine ortalama 40-60 km uzaklktaki kuak ile benzer bir btnlk sunan bu ilk kuak,
Kzlcahamam ve Kazan ormanlar ile Aya srtlar ve Elmada etekleri ile kent evresinde ikinci
bir doal kuak oluturmaktadr. Kentsel yeil sistemin de temel belirleyicisi olan bu iki kuaa
ilikin daha detayl bilgi, Kentsel Yeil Sitem blmnde verilmektedir.

ekil 3.1. Ankara Jeomorfoloji Haritasnda Toporafik ve Ana anak

lin merkezini oluturan ve ortalama 840 m. ykseklikteki temel toporafik anak ise, Ankara
Jeomorfoloji haritasndan aka okunmaktadr (ekil 3.1).

Kentin tarihsel geliim srecinden bu yana merkezi olan Ankara Kalesi, Ulus merkezini odak
kabul eden ve kentsel yerleimin younlat alanlar belirleyen doal snrlayclar, Ankara-
ubuk aynn kuzeydou ynnden kente girerek, gneydou ynnden Elmada eteklerinden
szlen ncesu Deresi ile birleerek, kuzeybat ynnden kenti kuaklayan Ova ayna ald
alanda oluturduu yerleime msait dzlkleri tanmlamaktadr. Bu toporafik anak kentin
80
yerleimini de belirlemi, kent makroformunun alm noktasn ve snrllklarn da ortaya
koymutur. Ankara ay geii ve bu ay besleyen Macun, Hackadn, ncesu Dereleri ile
glenen, kuzeyde Ovack, Yakack ykseltileri ile Kazan tepeleri ile snrlanan bu yap, Mrted
(Kazan) Ovasna almakta ve bu blgedeki deerli tarm topraklarnn oluturduu havzann
korunmas gerekli zellikleri ile snrlanmaktadr. Havzann dou ucu Mamak blgesinde nemli
ykseltiler ile evrili olup, bu ykseltiler nemli lde gecekondular ile evrilmi ve dnm
konusunda da en nemli sorunlarn olduu bir nitelik sunmaktadr.Toporafik anan en geni
hali olarak tanmlanabilecek Ova ayna alan ve Sincan, Etimesgut, Yenikent yerleimlerini de
kapsayan ilk halka, kentin en nemli geliim noktas olmutur. Ancak kentin tarihsel geliim
srecindeki temel younlamasnn gerekletii Ana anak ise, daha snrldr. Ana anakn
ald en nemli nokta olarak 1990 Nazm Plannn belirledii temel gelime noktas olan bat
koridoru ise, Etimesgut ve Sincan kylerinin nemli ile merkezleri haline gelmesini de
beraberinde getirmitir.

Ankarann kalbini oluturan ilevlerin yaam bulduu ana anak, kuzeyde Ankara ay
geiinde ok geni olmayan bir vadi ile ubuk Ovasna almaktadr. ayn getii bu vadinin
her iki yannda srdrlen protokol yolu kentsel dnm projesi ile Esenboa yolu zerinden
Pursaklar ve Saray yerlemelerine ve Akyurt, ubuk ilelerine alan bu youn odak, gneydou
ynnde Elmada etekleri, gney, gneybat aksnda da ncek, Tulunta aks boyunca uzanan
1200 m. zerindeki ykseltilerle snrlanm grnmektedir.

Kentin en youn merkez ileleri olan Altnda, ankaya, Keiren, Mamak ve Yenimahalle
ilelerinin ok byk bir ksmn kapsayan ana anak ise, kentteki nfusun en youn kesiminin
ierisinde yaad, kentin merkezi i alan ve en nemli alma alanlarn da bnyesinde
barndrmaktadr. Kentin gneydou, dou ve kuzey ynndeki snrlayclar ile, uzun yllar kendi
iinde younlaan ve bir dnem kentte youn bir hava kirlilii yaanan bu temel byme
merkezinin, sratlmas gereksinimi ise, zellikle 2015 Yapsal Plannn tespit ettii en temel
vurgulardandr.

lin en nemli gelime kutbu olan ve kentsel hizmetlerin ok nemli bir ksmnn retildii, il
nfusunun %85i civarndaki kesiminin yaad metropoliten kent btn olarak
adlandrlabilecek 8 ile iindeki nfus ve igc ilikilerinin nemli bir blm de Ana anak
olarak tarif edilen blmde gereklemektedir. 1990 Nazm Planna kadar, neredeyse tm
kentsel retim ve hizmetlerin bir arada bulunduu bu toporafik anak, 1990 Nazm Plan
kararlar dorultusunda gelien Sincan, Etimesgut ileleri ynne genilemitir. Ancak, kentsel
hizmetlerin en youn olarak bir arada bulunduu ve eriilebilirlik olanaklar olarak Ulus, Kzlay
merkezleri evresindeki yaklak 7 km.lik bir kua kapamaktadr.

Bu bat ynnde biraz genileyip, dou ve gney ynnde daralan yaklak 7 km. lik kuak,
batdan Macun deresi geii ile snrlanp Demetevler evresini iine almakta, buradan kuzeye,
entepenin gney yamalar boyunca, Elence, Esertepe, Kucaz, Aktepe gzergah ile
Esenboa yoluna ulamakta, Hseyingazi Dann gneybat etekleri nder, Ulubey evresini
iine alarak Samsun Yoluna erimekte, Mamak blgesinin engebeli toporafyasnn Natoyolu,
Tuzluayr blmn iine alarak, Akdere, Trkz ve Krkkonaklar zerinden, Mhyenin kuzey
srtlarna ve ankaya eteklerini de kapsayacak biimde, Yldz, Dikmen, Sokullu, veler
zerinden, Konya Yolu ile bulumaktadr. Balgat, ukurambar, Stz evresini kapsayarak
iftlik arazisinin Anadolu Bulvar ile snrlanan dou blmn iine alp, Macun-Gimat zerinden
balad noktaya ulayor grnmektedir.

1970e kadar kentin byk lde gelitii ve toporafik snrlayclar yannda yol balantlar,
ulam ilikileri ve eriilebilirlik olanaklar ile kompakt bir biimde kentte retilen mal ve
hizmetlerinin tamamna yaknnn ve kentteki konut alanlarnn ok byk bir blmnn
bulunduu bu ana anak ierisine giren mahalleler, alan ve nfus bilgilerinin ilelere gre
dalm ise Tablo 3.2.de grlmektedir.
81
Tablo 3.2. : Ana anak Snrlarndaki lelere likin zet Bilgiler
ANA ANA ANA ANA
LE ANA Ana
ANAK ANAK ANAK ANAK
MERK. ANAK anak/
NDEK NDEK % NDEK % NDEK
TOPLAM NDEK le
MAH. DZENL DZENSZ ALAN
NFUSU NFUS Nf %
SAYISI NFUS NFUS (Ha)
LELER
ALTINDA 400.023 104 281.896 70,47 134.736 47,80 147.385 52,20 3.461,7
ANKAYA 758.490 86 600.400 79,16 540.050 89,95 60.700 10,05 5.579,8
KEREN 625.167 30 505.158 80,80 472.428 93,52 32.730 6,48 2.620,5
MAMAK 412.771 37 285.309 69,12 138.483 48,54 147.637 51,46 2.152,3
YENMAHALLE 534.109 24 239.421 44,83 215.833 90,15 23.588 9,85 2.883,3
5 EKRDEK
2.730.560 281 1.912.184 70,03 1.501.530 78,52 412.039 21,48 16.697,6
LE

Jeomorfolojik anlamda Ankara kentinin tarihsel geliim srecinde yerletii ve nfusun

younlat ana anakta, Ankara ili toplam nfusunun %47,7si, 2000 yl nfus saymna gre
belediye snr iinde yaayan nfusun %59,6s yaamaktadr. 5216 sayl Kanun sonras
genileyen belediye snrnda artan nfus gz nne alndnda, ana anak iindeki nfus
belediye snrnda yaayan nfusun %53,2sini oluturduu grlmektedir.

Ana anak iinde yaayan nfus, kentin gelime srecindeki 5 merkez ilenin toplam nfusunun
yaklak %70ini olutururken, bu nfusun yaklan %78,5i dzenli konut alanlarnda
yaamaktadr. 2005 yl arazi kullanm verileri balamnda mahalle snrlar zerinden yaplan
tespitlerin ortaya koyduu bu oran, ana anak eperlerindeki gecekondularn nemli lde
dntn gstermektedir. Bu dnm byk lde imara aflar ve slah imar planlar
araclyla gereklemi ve ana anan kendi iinde younlamasna neden olmutur. Yllar
itibariyle bir yandan ana anak dna desantralizasyon gerekleir, nelcikle bat8 koridoru
olmak zere yeni gelime alanlar ve odaklara nfus atamalar yaplrken, 2015 plannn ana
anak iinde yeni younlamaya yol almamams anlamndaki ilkeye de uyulmad
grlmektedir. Bir baka deyile, 1985 sonras kent bir yandan imar aflar ve slah planlarnn
oluturduu doku ile ana anakta kontrolsz ve ar biimde younlarken, dier yandan
kentsel eperlere desantralizasyondan ok yaylma ad verilebilecek bir formda salm
grnmektedir.

Bu salmay daha iyi alglayabilmek iin yllar itibariyle ana anak iinde yaayan nfusa ve
kentsel arazi kullanmna bakmak yerinde olacaktr. 1970 nfus saymnda Ankarann nfusunun
tamamna yakn ana anak iinde yaarken, 1975 sonras gerek 1990 Ankara Nazm Plan karar
ve uygulamalar ve gerekse ardndan gelen 2015 Yapsal Plan almasnn ana anak dna
desantralizasyon ilkesi balamnda, ana anak dna nemli miktarda nfus atamas yapld
grlmektedir.

1990 Nazm Plannn kentin iinde bulunduu jeomorfolojik anak balamnda tek alm olarak
grd bat koridoru ile balayan ve 1985 sonras hzla gneybat ynne prestij konut
nitelikli yaylmalar ile sren desantralizasyon sreci, belde belediyelerinin bir plan btnl ve
denetiminden kopuk uygulamalar, planlama kuram ve uygulamasnn indirgendii rantsal
ynelimler, ara sahipliliinin art ve eriilebilirlik eiinin ykselmesi gibi etmenlerle, kentin
ok hzl bir kentsel yaylma-saaklanma ile ba baa kalmasn da hazrlamtr.

82
ekil. 3.2. : Jeomorfolojik anak (Ana anak) Snr

83
2005 yl itibariyle ana anak iinde kentin temel alma alanlarndan merkezi i alan ve onun
desantralize olduu alanlar, kentteki konut alanlar ve yap stounun ok nemli bir blm ve
kentte yaayan nfusun %70 civarnn bulunuyor oluu, ana anak ad verilen blgenin kentin
can damar olarak nitelendirilebileceini de gstermektedir.

Ana anak dnda kentsel ekonomik faaliyetlerin desantralize olduu temel ynlenim alan
olarak grnen bat koridoru, Ostim, vedik organize kk sanayi blgeleri yannda Sincan
organize sanayi blgesi, nemli rekreasyon alanlar ve Sincan, Etimesgut, Eryaman, Batkent ve
evresindeki nemli toplu konut alanlarn da iermekte ve bu kark kullanmlar ieren
niteliiyle daha dengeli bir geliime sahip grnmektedir. Bu aksn Kazan ovasna almnda ise,
onayl evre dzeni plan ngrlerini de aan kontrolsz ve yer yer kaak sanayi alanlar
kendini gstermektedir.

Ana anan kuzeyde Esenboa havaliman ile ilikilenen Akyurt-ubuk aks ve Pursaklar-Saray
evresindeki gelimeler ise, 2004 yln kadar Bykehir btnnden kopuk uygulamalarla
biimlenmi, Bayndrlk Bakanl tarafndan yaplan evre dzeni plan ilke ve atamalaryla
uyumsuz ve abartl nfus atamas reten planlar, ubuk Ovas ve ubuk Baraj su toplama
havzasna nemli lde zarar vermitir. Ana anan gneybat snrlaycs olan Tapnar,
ncek, Tulunta ykseltisi ise, prestij konut alanlarnn oluumuna yol aan mevzi plan onamalar
ve speklasyonlarla, kentin ana anak dna bir baka salmas olarak deerlendirilebilir. Gney
ynnde ise, zel evre koruma blgesi snrlaycsnn oluturmas gereken kontroll yap
yerine, bu blgede de ba-bahe nizaml konut alanlarnn oluturduu seyrek younluklu konut
alanlarnn da bir baka yaylmaya iaret ettii sylenebilir. Bu anlamda en snrl gelimenin
olduu koridor, doal eikleri ve toporafyas ile n plana kan dou koridorudur.

Bu alan ayn zamanda kentsel yerleik alan iinde yaanan gerek sorunsallarn da bulunduu
niteliiyle zel bir almaya muhta grnmektedir.
o Ana anan d eperlerindeki henz dnmemi gecekondu alanlarnn, slah
planlarnn kaderine braklamayaca deneyimlerle grlm dnm sorunlar,
o Ekonomik mrn tamamlama noktasna gelen 1950-60l yllarn apartmanlarnn yap ve
blge baznda yenileme ve dnm sorunlar,
o Merkezi i alanlarnn zlme, kntleme sorunlarna ilikin kapsaml mdahale
gerektiren sorun alanlar,
o Afet ve deprem riski yksek kaak yaplam ve bir biimde yasallam konut
blgelerinin yenilenmesi,
o Talebin ynetilmesini zorunlu klan nemli trafik younlamalar- ulam sorunlar,

gibi bir ok sorun, ana anak iinde mdahale edilmesi gereken gerek kentsel sorunsallar
tanmlamaktadr.

3.3. MAKROFORMU BMLENDREN ONAYLI ST LEKL

PLANLAR
5216 Sayl Kanunun yrrle girmesinden nce, gerek Bayndrlk ve skan Bakanlnca ve
gerekse Glba zel evre Koruma Blgesi iin zel evre Koruma Kurumu Bakanlnca
onaylana st lekli planlar da, kentin makroformunun biimlenmesinde ve kentsel gelime
srecinde nemli bir rol stlenmitir. bu blmde ilgili kurumlarca onaylanan eitli st lekli
planlar ve kararlar irdelenecek olup, 5216 sayl Kanun ile Ankara Bykehir Belediyesi
kapsamna giren ile ve ilk kademe belediyelerinin onayl planlar ise, gerek st lekli planlar

84
uyumluluu ve gerekse isel yaplar balamnda, planlama blgelerinin irdelendii 9. blmde
ele alnacaktr.

Daha nce eitli tarihlerde onaylanm ve kentsel makroformun biimlenmesinde nemli bir
unsur olan 6 adet st lekli plann bulunduu tespit edilmitir. Onay tarihlerine gre bu planlar
ve ngrleri ile bu planlara yaplabilecek mdahaleler yledir.

Glba zel evre Koruma Blgesi evre Dzeni Plan

zel evre Koruma Kurumu Bakanlnca 31.08.1992 tarihinde, 22.10.1990 tarih ve 90/1117
sayl Bakanlar Kurulu karar ile tespit edilen zel evre koruma Blgesi snrlar iinde onaylanan
1/25.000 lekli Glba zel evre Koruma Blgesi evre Dzeni Plan, yaklak 27.400 halk
bir alanda 84.000 kiilik nfus atamas ngrm, bu plan eitli tarihlerde yaplan deiiklikler
sonucu son halini 24.01.2006 tarihli onay ile almtr. Plann son halinde yaplan deiiklikler,
younluk artlar ve kentsel kullanmlarn yaylmas ynndeki kararlarla deitirilme eiliminde
olduu gzlenmektedir. Alann tm dikkate alndnda yaklak 3 k/halk bir younlua sahip
olduu grlen plann yaplama d tutulan alanlar gz nnde bulundurulduunda, yaklak
8.000 haa yaylan bir alanda nfus atamas yapt grlmektedir. Bu da yaklak 10 k/halk bir
nfus younluuna iaret etmektedir. Blgenin zel evre koruma nitelii ve hassa koruma zonu
tamamlamas anlamnda dk yap ve nfus younluunun bir gerekesi bulunmakla ve bu
yaklamn kabul edilebilir bir yan olmakla birlikte, plann hayata gemesi srecinde ok yaygn
bir prestij konut dokusu olutuu grlmtr. Bu ok yaygn gelime dokusu, gerek kentsel
altyap hizmetlerinin datm ve oluturulmasnda nemli bir sorun oluturabilmekte, gerekse,
blgenin hassas koruma zonu niteliinden ok villalar ile anlan bir nitelie brnmesine neden
olabilmektedir. Kentsel ulam ve toplutam hizmetlerinin de sadece bireysel ulamla
yaplabilmesi ynndeki bir semeyi de beraberinde getiren bu yaygn makroform nerisinin,
zel evreye komu alanlardaki yaylma-saaklanma srecini de tetikleyen bir unsur haline
geldii sylenebilir. Bu anlamda, baz alanlarda younlaan, ancak daha fazla alan koruma
altnda tutan ve daha kompakt bir seimin hayata geirilebilmesi sorgulanmakla birlikte, bu
aamada bu neriye ilikin yaplabilecekler byk lde snrl grnmektedir. O bakmdan, bu
plann ngr ve kararlarnn bu gerekliliin farkna varlarak gereklerinin aratrlmas suretiyle
yerine getirilmesi, zel evre koruma blgesinin daha geni havza snrlarnda korunabilmesine
ynelik ilkelerin gelitirilmesi benimsenmitir.

Kazan-Sarayky evre Dzeni Plan

Bayndrlk ve skan Bakanlnca, 2015 Yapsal Plan emasnn desantralizasyon ngrd

Kazan oda ve stanbul Yolu koridoru geliimini kontrol edebilmek amacyla 30.09.1993
tarihinde onaylanan 1/25.000 lekli Kazan-Sarayky evre Dzeni Plan, ortalama 100 ve 150
k/ha konut younluklar ile, yaklak 175.000 kiilik bir nfus atamas gerekletirmitir. Kazan
havzasndaki deerli tarm topraklar ve Ova ay geii ile de bir btnlk sunan bu koridorda
bir yandan korunmas gerekli doal ve evresel deerlerin yitirilmememsi, dier yandan da
kentsel gelimenin ngrld koridorun nerilen alma alanlar ile birlikte, bir dizi kentsel
ilevle yklenmesi ngrlmtr. Ancak bu plana karn koridor boyunca yaanan kentsel
gelime, bir yandan kaak sanayi alanlar ve dier yandan da plan dnda bulunan tarm
topraklar iin nemli bir imar basks oluturmu grnmektedir. Koridor boyunca ngrlen bu
gelime, Kazan ile merkezinde onaylanan planlarda da younluk artlarnn hazrlayc olmu,
plann ngrd alma alanlar ile i-iskan ilikisi kurmas beklenen orta younluklu konut
blgeleri hayata gemezken, kaak sanayi alanlarna ilaveten, ky yerleik alanlar evresinde
prestij konutlar ve villa nitelikli yaylmalar gzlenmitir. Bu haliyle, plann koridor boyunca
oluturulmas hedeflenen geliimi ynlendirmekte ok baarl olamadn, yeni bask ve gelime
eilimlerini de tetiklediini sylemek olasdr. Bu nedenle, bu plan kapsamnda ama dnda
yerleime alm alanlar ile, nfus younluklarnn gzden geirilmesi ve tarm havzasnda yeni
basklar yaratacak plan kararlar retilmemesi ilkesi benimsenmelidir.
85
 Temelli-Malky evre Dzeni Plan

2015 Yapsal Plan emasnn ngrd nemli alma odaklarndan birisi olan Temelli evresi
ve bu oda kent merkezine balayan Eskiehir Yolu koridoru boyunca desantralizasyon
ngrsn salama amacyla yapld ifade edilen 1/25.000 lekli Temelli-Malky evre
Dzeni Plan, Bayndrlk ve skan Bakanlnca 29.05.1997 tarihinde onaylanmtr. Temelli
oda evresinde sanayi ve alma alanlar ile bunlarla ilikili gecekondu nleme blgeleri
oluturulmas ynnde plan kararlar getiren bu plann yaklak 221.500 kiilik bir nfus atamas
yapt tespit edilmitir. Bu plan alannda daha sonra yaplan organize sanayi yerseimleri
dorultusunda yeni sanayi ve organize sanayi alanlar da ayrlm olmakla birlikte, blgede
planlanan sanayi alanlarnn tamamna yaknnn henz hayta gemedii, gecekondu nleme
blgesindeki konutlarn son dnemde inaatna baland, blgedeki konutlarn daha ok st
gelir yerleimleri nitelii tama eiliminde olduu bu haliyle alma alanlarnn i-iskan ilikisini
salama anlamnda sorunlar bulunduu grlmektedir. Blgede bu plan dayanak alnarak
Temelli Belediyesince onaylana planlarn ise, atanm nfusu 2 ila 3 katna kadar karabilecek
bir kapasite tanmladn, stelik bu planlarn bir etap dahilinde btnlkl olarak hayata
gemediini, daha ok talep dorultusunda prestij konutlara ynelik uygulamalar yapldn
sylemek olasdr. Blgenin st gelir grubu yerleim talepleri ile nemli lde spekle olduu
bu srete, plann alma, sosyal konut ve i-iskan ilikisi amal bir desantralizasyon ve odak
tanmlama ilkesinin hayata gemedii, blgede kentsel yaylma eilimini destekleyen bir
hareketin kendini gsterdii gze arpmaktadr. Kentin en nemli kentsel gelime koridoru olan
gneybat koridoru ve Temelli oda iin, plan karalarn btnlkl olarak hayata geirecek bir
rgtlenme modeli ve zel uygulama anlay benimsenmesi, plann gerekli revizyonlar ile,
yitirmeye balad hedeflerinin hayata geirilmeye allmas byk nem tamaktadr.

ubuk-Akyurt evre Dzeni Plan

Esenboa havaliman ve ubuk, ankr karayollar gzergahnda, nemli sanayi tesislerinin yer
seme eiliminde bulunduu bir koridor bulunmasna karn blge, ubuk I Barajnn su toplama
havzasnda bulunduu iin yllarca kontrol altnda ve yaplama d tutulmaya allmtr.
Ancak, gerek blgede ubuk ve Akyurt gibi iki nemli ile merkezinin bulunmas ve gerekse
havza iinde bykehir btnnden kopuk olarak kurulmu belde belediyelerinin kurulmu
olmas nedeniyle bir sre sonra havzann kontrol edilmesi olanakl olamamtr. 5216 sayl
Kanunun yrrle girdii tarihe kadar bykehir snrlar dnda kalan bu blge iin,
Bayndrlk ve skan Bakanlnca 22.06.2000 tarihinde onaylanan 1/25.000 lekli ubuk-Akyurt
Plan ile, bu dinamikler kontrol altna alnmaya allmtr. Bu plan Akyurt, ubuk, Altnova ve
Esenboa belediyelerini kapsamakta ve tm bu yerleimler iin yaklak 205.000 kiilik nfus
atamas ngrmekteydi. Buna karn, anlan belediyelerce bu plana uyumlu olarak yaplmas
gereken planlarn toplam nfusunun yaklak 1.200.000 olduu tespit edilmitir. Bu plan
onamlar ilgili kurumlarca kontrol altna alnamad gibi, bu alanlara benzer ekilde bykehir
snrlar dnda ve bu belediyeler bitiik Balum-Pursaklar ve Saray belediyelerinin plan onama
ve uygulamalar da denetim d kalm grnmektedir. Bu 3 belediyenin yaklak 1.500.000
kiilik nfus atamas getirdii de gz nnde bulundurulduunda bykehir snr dndaki en
nemli gelimelerin kuzey koridoru olarak da adlandrlabilecek ubuk Ovasnda gerekletirildii
grlmektedir.ubuk-Akyurt evre Dzeni Plannn ise bu gelimeleri kontrol altna alamad ve
blgenin deerli tarm topraklar, su toplama havzalarnn elden kmasna yol aan bir
gelimeye sahne olduu noktasndan hareketle, bu blgede onaylanm her tr ve lekteki
plana mdahale edilmesi gerekmektedir.

1990 Ankara Nazm Plan Ksmi Revizyonu

Ankara kentinin en youn konut gelime koridoru olan Eskiehir yolu ile, Konya yolu arasndaki
gelimeleri ynlendirebilmek amacyla, Bayndrlk ve skan Bakanlnca 18.07.2001 tarihinde
onaylanan 1/50.000 lekli bu plan, 60 k/ha ve 30 k/ha konut alanlar ile, evre otoyolu iine
86
mevcut gelimelere ilaveten yaklak 300.000 kiilik bir nfus atamas yapyor grnmektedir.
Plan onama snr 14.700 ha olan ve 3 etap halinde yaklak 7600 halk bir alanda yaygn bir
formda arlkla st gelir yerleimleri oluturabilecek plan karar reten bu plan ile, bir yandan
zel evre koruma blgesi ile btnleen, dier yandan da ayyolu evresindeki st gelir
yerleimlerini tamamlayan bir doku oluturulmaya allmtr. Ancak bu geliim nerisi, kentin
gney bat ynndeki saaklanmasn bir anlamda dalma-yaylma biimine de eviren nitelii
ile n plana kmaktadr. Kentin en youn imar speklasyonlarna da konu olan alanda, kark
kullanmlar da bulunmad iin etkin ve verimli bir toplutam sistemi kurulmasnda da glk
yaanabilecektir. bu haliyle blgeyi kent merkezine balayan ana karayollar zerinde daha
byk bir trafik yk de oluturabilecek bir makroform seimi yapld sylenebilir. Bu plan
dorultusunda ok hzl bir biimde yaplama faaliyetlerinin srd alanda, en azndan gerekli
alma alanlarnn oluturulmas ve kark kullanmlarn tanmlanmas yolu ile, makroformun
geliimi ve olas trafik problemlerinin azaltlmas salanmaldr. Blgede bu amal zel almalar
yaplmas gerektii dnlmektedir.

Gneybat Ankara Metropoliten mar Plan

Kentin gneybat koridorundaki hzl speklatif gelimelerin oluturduu hareketlenme, evre

otoyolu dna da taarak, blgenin ok hzl bir saaklanma ile etrafnda gelimesine yol
amaktayd. Bu blge iin 14.03.1995 tarihinde Bayndrlk ve skan Bakanlnca Gneybat
Ankara Gelime Aks ad altnda 1/25.000 lekli bir evre Dzeni Plan onamas yaplm olup,
bu planlarn bykehir belediyesince yargya tanmas ve yargnn bu plan ve ardndan bun
dayal yaplan daha alt lekli onamalar iptal etmesi, blgedeki dava-anlamazlk uzun sren
plan onamalarnn da balangcn oluturmaktayd. Blgenin ok youn bir speklasyonla kentin
en nemli arsa-arazi el deitirmesi yaanan bu koridorunda, Gneybat Ankara Metropoliten
mar Plan ismiyle Bayndrlk ve skan Bakanlnca 24.02.2004 tarihinde bir baka 1/50.000
lekli plan onamas yaplmasn da beraberinde getirmitir.

Plan onama snr yaklak 30.000 haa ulamakta olup, plann yerleim d tutulan alanlar snr
dnda brakldnda yaklak 18.000 halk bir alan yerleime konu ettii grlmektedir. 60
k/ha, 30 k/ha ve 16 k/halk younluklarla olduka yaygn bir makroform ngrsne sahip bu
plan, gney bat koridorundaki yeil kamann klcal bir forma inmesine de yol am
grnmektedir. Plann aklama raporu 243.980 kiilik bir nfus atamas ngrldn ifade
etmekle birlikte, daha sonra yargya gtrlen plan ile ilgili olarak bilirkii raporu, plann yaklak
900.000 kiilik bir nfusu emebileceini tespit etmitir. Her iki biimde de kentin btnnden
kopuk ve yaygn bir makroform tanmland ve kentsel gelimenin byle bir gerekesi olup
olmad ynnde nemli soru iaretleri bulunan bu plan, Dantay 6. Dairesinin 19.09.2006 gn
ve E: 2005/875 sayl karar ile yrtmesi durdurulmutur.

Kentsel gelimeyi kontrol altna almaktan ok gneybat koridorunda yerleim d tutulmas

gereken alanlar dahil ok geni bir alanda, makroform tanmlama kaygsndan ok yeni konut
alanlar oluturma hedefinde grnen, ok yaygn bir form tanmlayan bu plann yarg karar ve
dayana bilirkii raporu dorultusunda gzden geirilmesi zorunlu grnmektedir. Bu amala,
daha nce yerleim karar verilen baz alanlarn ehircilik ilkeleri, planlama esaslar, kamu yarar
ve kent btn gereklilikleri balamnda yerleim d tutulmasna ynelik plan karar ve
uygulama aralar gelitirilmelidir (Harita 3.7).

87
Harita 3.7. : Ankara Bykehir Belediye Snr Kapsamnda onayl 1/50.000 ve 1/25.000 lekli Planlar

88
3.4. MAKROFORMA YNELK MDAHALE BMLER-NGRLER
Gelime srecinde srekli bir makroform aray ve planl gelime aray ile ynlendirilmeye
allan Ankara kentinin makroform geliiminin, gerek bykehir btnnden kopuk onamalar,
gerek parac st lek onamalar, gerek younluk arttran kararlar ve kendi etrafnda yaylma
eilimleri ile nemli lde zarar gren makroformunun bu eilimler dnda kontrol edilmesi
gerekli grnmektedir. Bu amala;
o Kentin kendi etrafnda genileyen ve bir ya lekesi formu oluturma eilimindeki parac
plan onamalarndan kurtarlmas salanmal, bu amala bu st lek plann izdii
erevenin titizlikle korunmasna allmaldr.
o Kentin makroformunun desantralizasyonu ynnde verilen kararlarn sre iinde bir
yaylma-saaklanma retmekte olduu tespitinden hareketle, bu formu toparlayacak
btnleik-deriik bir kent makroformu oluturulmas seenei seilecektir. Bu hedefe
ulalabilmesi iin;

Az youn geliimleri ve yaylma reten plan st lekli plan kararlar revize
edilecektir. Bu ilke erevesinde yarg karar ile yrtlmesi durdurulan Gneybat
Ankara Metropoliten mar Plan bata olmak zere, ubuk-Akyurt, Kazan-
Sarayky ve Temelli-Malky evre dzeni planlarnn karar ve uygulamalar
gzden geirilecektir. Ankara 1990 Nazm Plan Ksmi Revizyonu ve Glba zel
evre Koruma Blgesi DP da, bu planda tanmlana ilkeler dorultusunda
deerlendirilecektir.

Yukarda zikredilen onayl st lek planlar ile uyumlu olmayan alt lekli plan
onamalar ve bu st lekli planlardan bamsz, mevzi ve alt lek plan
onamalar, plann koruma ilke ve erevesi kapsamnda gzden geirilecek,
gereinde iptal edilecektir.
o Kent makroformunun 2015 Plannda ngrlen nsal bir makroform ve yeil kamalar
dorultusunda geliebilmesi hedefi dorultusunda, nemli havalanma koridorlar
tanmlayacak akslarn ak-yeil alan sisteminin paras olarak korunmas, yeil kamnn
yitirilmesine neden olan plan onamalar var ise, bunlara ynelik zm nerileri ve
gereinde yerleim d tutma kararlar verilecek, revizyonlar gerekletirilecektir.
o Kentsel makroformun ulam sistemi ile btnleen ve birbirini belirleyen nitelii
dorultusunda yaygn ve dank bir kent makroformu oluumunu engellerken, koridor
gelimelerinin kark kullanmlar (mixed use) ile, alma, yaama ve dinlenme alanlarn
da ierecek biimde tasarlanmas salanacaktr.
o Kentsel yerleik alan evreleyen ak-yeil alanlar ve havzalarn yeil kuak
tanmlayabilecek bir btnlkte tanmlanmas salanacak, bu amala; orman,
aalandrlacak alan ve tarm alanlarnn bir yeil kuan paras ve btnleri olarak
yerleim d tutulmasna ynelik her tr strateji gelitirilerek titizlikle uygulanacaktr.
o Geliim sreci iinde ana anak iinde younlaarak skan ve yeni sorunlar tanmlayan
Ankarada ana anak iinde younluk arttran plan deiikliklerinin hayata gemesi kabul
edilmemelidir. Ana anak iindeki gecekondu alanlarnn dnm iin ise, slah
planlarnn oluturduu dokunun yaratt sorunlar engelleyebilmek iin, yeni dnm
modelleri aratrlacak, bu araylarda yeil kama, kuak ve makroform oluturma ilke ve
stratejileri gz nne alnacaktr.
o Ana anak dndaki yer seim eilimlerinde korunmas gerekli doal, kltrel,i evresel
deer ve varlklar zerinde bask yaratacak, tarm topraklarn, havzalar, orman alanlarn
tketecek eilim ve talepler, planl alanlara ynlendirilecek, bu alanlar titizlikle
korunacaktr.

89
o Yerleim d tutulacak tarmsal alanlar ve aalandrlacak alanlarda, yap younluu
retmeyen, kentlinin krsal alan ve toprakla btnlemesine ynelik abalar
zendirilecek, bu alanlar ba-bahe ve ak-yeil alan sisteminin paras olarak ele
alnacaktr.
o Ana anak iindeki gerek kentsel sorunsallara mdahale edilmesi salanacak, kentin
makroform geliiminde nemli olabilecek byk ve nemli yerseimlerinde (toplu konut
alanlar, byk alveri merkezleri, kampuslar biimindeki kullanmlar vb), kentsel
makroforma etkilerini de gz nnde bulunduran analizler zerinden karar getirilmesi
salanacaktr.
o Bu ilkeler dorultusunda planlama blgeleri baznda yaplacak etd ve almalarda,
blgeye zel plan karar ve uygulamalar gerekletirilecektir.
o Kentsel makroformun geliimin srekli bir kontrol mekanizmas iinde ele alnabilmesi
iin, st lekli almalar yrten bir birimin devamll salanmaldr.

90