Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija

poslovanja

1. SADRAJ

2. Uvod ......................................................................................... 2

3. Ekonomska mjerila uspjenosti poslovanja .............................. 3

3.1 Metodika utvrivanja uspjanosti poslovanja ................ 4

4. Produktivnost rada .................................................................... 5

4.1 Mjerenje produktivnosti rada ......................................... 6

4.2 Rad kao elemenat za mjerenje produktivnosti rada ...... 7

5. Ekonominost ........................................................................... 8

5.1 Pojam i znaenje ekonominosti .................................... 8

5.2 Mjerenje ekonominosti ................................................. 9

5.3 Uporeivanje ekonominosti .......................................... 10

6. Princip rentabilnosti ................................................................... 11

6.1 Pojam i znaaj rentabinosti ............................................. 11

6.2 Mjerenje rentabilnosti ..................................................... 11

7. Optimalizacija poslovanja .......................................................... 14

7.1 Optimalizacija procesa proivodnje .................................. 15

7.2 Grafiki metod ................................................................. 15

7.3 Simpleks metod ................................................................ 16

8. Zakljuak .....................................................................................17

9. Literatura ..................................................................................... 18

Mikroekonomija 1
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

2. UVOD
Produktivnost, ekonominost i rentabilnost kao ekonomski principi
izvedeni su iz opteg univerzalnog principa ekonomije koji glasi:
OSTVARITI MAKSIMALNE REZULTATE (OUTPUT-e) UZ
MINIMALNO ULAGANJE RESURSA (INPUT-a).
Uspjenost poslovanja moe se definisati sa razliitih stajalita
(ekonomsko, tehniko, umjetniko...), pa zavisi o tome moe se vrednovati
uspjenost poslovanja. Tako npr. s ekonomskog stajalita, ekonomist e smatrati
da je preduzee ostvarilo cilj svog poslovanja ako je ostvarilo povoljan
ekonomski uspjeh, tj. odnos izmeu rezultata reprodukcije i ulaganja koja su
bila nuna za njegovo ostvarenje.
Da bi preduzee ostvarilo to vei uspjeh u svom poslovanju, treba
poslovati u skladu s privrednim principima, a da bi ocijenilo taj uspjeh, treba
primjeniti prikladnu metodiku mjerenja.

Mikroekonomija 2
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

3. Ekonomska mjerila uspjenosti poslovanja

Da bi se osigurala uspjenost poslovanja preduzea, potrebno je provoditi
i mjerilima pratiti ostvarenje privrednih naela poslovanja, a time i ostvarenje
uspjenosti poslovanja.
U ekonomskoj literaturi razmatraju se ova ekonomska mjerila uspjenosti
poslovanja:
a. produktivnost
b. ekonominost
c. rentabilnost

Mjerenje ostvarenja produktivnosti, ekonominosti i rentabilnosti izraava

se kvalitativnim odnosom izmeu uinaka ili poslovnog rezultata te koliine
utroenih ili uloenih elemenata radnog procesa. Tako dobiveni koeficijent
pokazuje kvalitet procesa reprodukcije i stepen uspjenosti poslovanja
preduzea.

U produktivnost rada i ekonominosti polazi se od uinaka. Pod uincima

podrazumjevamo koliinu proizvodnje ili bilo koju izvedenu veliinu, kao to su
norme rada, uslovi koliina, reprezentativni proizvod ili vrijednost izraena u
novcu.
Pri mjerenju rentabilnosti u brojniku formule uzima se poslovni rezultat,
koji moe biti dobitak ili dio dobitka.

Kao element radnog procesa uzima se :

u produktivnosti rada: ukupan broj zaposlenih ili broj uloenih sati
u ekonominosti: koliina rada, koliina utroka predmeta rada i
vrijednost utroka sredstava za rad, ili trokovi
u rentabilnosti: prosjeno koriteni vlasniki kapital, ili prosjeno uloena
sredstva koja su koritene za ostvarenje poslovnog rezultata.

Uspjeno poslovanje ostvaruje se poboljanjem produktivnosti rada,

ekonominosti i rentabilnosti.

Mikroekonomija 3
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

3.1. Metodika utvrivanja uspjenosti poslovanja

Da se postigne to bolji poslovni uspjeh preduzea potrebno je:

jasno definirati pojedina mjerila uspjenosti

pronai odgovarajue metode za pojedina mjerila uspjenosti i provjeriti
ih u praksi preduzea
izvriti usporeivanje ostvarenih pokazatelja uspjenosti u odnosu na
plan, vrijeme i prostor
istraiti pojedine faktore koji utiu na ostvarenje pojedinih mjerila
uspjenosti

Kod svakog mjerila moe se pratiti:

efekat pokazuje koliko je ostvareno uinaka na jedinicu elemenata
radnog procesa
tedljivost predouje koliko je utroeno elemenata radnog procesa za
ostvarenje jedinice uinka

Pouzdanu ocjenu uspjenosti poslovanja preduzea moe se dobiti ako se

pokazatelji uspjenosti meusobno usporede.
Planskim usporeivanjem usporeuju se ostvareni i unaprijed predvieni
pokazatelji
Vremenskim usporeivanjem usporeuju se ostvareni pokazatelji u
odreenom razdoblju i ostvareni pokazatelji poslovanja u baznom ili nekom
drugom prethodnom razdoblju
Prostornim usporeivanjem usporeuju se ostvareni pokazatelji na jednom
mjestu i odgovarajui pokazatelji na nekom drugom prostorno odvojenom
mjestu.

Poredbe se mogu provoditi usporeivanjem pomou razlike i indeksa:

razlika izmeu ostvarene i usporeene uspjenosti poslovanja izraunava
se tako da se pokazatelji uspjenosti poslovanja meusobno odbijaju.
Pozitivan rezultat vea efekat, slabija tedljivost
indeksi se izraunavaju tako da se ostvareni pokazatelj podijeli s
pokazateljem uspjenosti kojim se usporeuju, pa se pomnoi sa 100.
Pomou indeksa vidi se koliko je porasla ili opala uspjenost poslovanja u
odnosu na plan, neko drugo prethodno razdoblje ili prostorno odvojeni
privrednog subjekta. Indeks vei od 100 vei uspjeh u odnosu na
pokazatelj uspjenosti s kojim se usporeuje, i obratno.

Mikroekonomija 4
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Mikroekonomija 5
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

4. PRODUKTIVNOST RADA

Produktivnost se definie kao odnos koliine uinaka i bilo kojeg

elementa koji sudjeluje u procesu proizvodnje. Tako postoji produktivnost radne
snage, produktivnost kapitala, predmeta rada, opreme... Neki razlikuju jo i
globalnu ili integralnu produktivnost i neto produktivnost.
Prevladava miljenje prema kojem se produktivnost rada izraunava na temelju
tekueg rada, koji se izraava u koliinskim jedinicama kao to su: radnik sat,
radnik sedmica, radnik mjesec, itd. Efekti minulog rada, koji je inkorporiran
u sredstvima za rad, mogu znaajno poveati efikasnost tekueg rada
Dosad ekonomska terija nije mogla nai zajednika mjerila za tekui i
minuli rad, osim novanog.
Produktivnost rada moe se definirati kao jedno od mjerila uspjenosti, koje
predouje efikasnost rada izraenu odnosom izmeu ostvarene koliine uinaka
i koliine ljudskog rada upotrebljenog za njeno ostvarenje.To znai da
produktivnost rada predstavlja zapravo efikasnost koritenja ljudskog rada, i na
taj nain daje predstavu o proizvodnoj sposobnosti preduzea. Produktivnost,
odnosno efikasnost rada ima veliko znaenje za razvoj ljudskog drutva, jer od
ostvarenja ovog principa zavisi mogunost podmirenja ljudskih potreba.
Poveanje produktivnosti rada omoguuje mnogobrojne pozitivne uinke,
od kojih se tri posebno istiu:
predstavlja osnovni nain poveanja linih primanja, to ima bitan uticaj
na kupovnu mo stanovnitva
djeluje protuinflacijski jer smanjuje trokove proizvodnje
smanjuje cijenu kotanja po jedinici proizvoda, pa znaajno utie na
konkurentsku sposobnost na domaem i stranom tritu

Danas se poveanju produktivnosti rada u svim zemljama pridaje veliko

znaenje. Tim se poveanjem nerazvijene zemlje nastoje izvui iz vjekovne
zaostalosti, a razvijene nastoje zadrat svoju konkurentsku sposobnost i tako
ouvati svoj dominantan poloaj na svjetskom tritu. Na poveanje
produktivnosti rada djeluje, osim radnika, i stepen tehnike opremljenosti.
Primjenom visoke amortizacije i koritenjem numeriki kontroliranih alatnih
maina i industrijskih robota dolo je u posljednje vrijeme do nesluenog porasta
produktivnosti tekueg rada. Kako na cijenu kotanja utie ne samo cijena
tekueg rada nego i minulog rada, koja se prenosi sa sredstava na uinke, porast
produktivnosti tekueg rada ima smisla ako se pritom vie smanji udio tekueg
rada nego se uvea ulog minuloga rada.Postoji mogunost da preduzee katkad
povea produktivnost rada smanjivanjem proizvodnje, to moe biti
neprihvatljivo sa ireg drutvenog interesa.

Mikroekonomija 6
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Npr. kada se neki rudnik siromaan rudom zatvori iako je prisutna potreba
za dotinom rudom na domaem trzitu.
4.1. MJERENJE PRODUKTIVNOSTI RADA

Tehnika mjerenja produktivnosti rada zavisi o nivou za koju produktivnost

rada izraunavamo. Obino se uinci (proizvodnja) za potrebe mjerenja
produktivnosti rada za privredu kao cjelinu, ili privredne grane kao njezine
sastavne dijelove, svode na drutveni bruto proizvod, drutveni proizvod i
nacionalni dohodak. Drutveni proizvod i nacionalni dohodak precizniji su
pokazatelji doprinosa tekueg rada nacionalnoj privredi od bruto proizvoda.
Za izraunavanje produktivnosti rada potrebno je poznavati koliinu
uinaka (Q) i uloenog rada (R) pa se produktivnost rada moe izraunati na
dva naina:

- da se stavi u odnos koliina uinaka i rada (efekat) P = Q:R

- da se stavi u odnos koliina rada i ostvareni uinci (tedljivost) P = R:Q

Ostvarena koliina uinaka i rada nazivaju se elementima za mjerenje

produktivnosti rada, a koeficijent koji se iz toga dobije predstavlja nivo
produktivnosti rada.
Mjerenje produktivnosti rada moe se vriti naturalnim putem i
vrednosnim putem.
Naturalno izraavanje proizvodnje je dosta sloeno. Ukoliko preduzee
proizvodi homogene proizvode izraavanje proizvodnje se vri preko osnovnog
proizvoda. Problem izraavanja proizvodnje, prometa pojavljuje se kada se
proizvode razliiti proizvodi (heterogena proizvodnja). Ovde je potrebno
potraiti odreene naine za svoenje heterogenih proizvoda na istovrsne
proizvode. Istraivanje proizvodnje moe se vriti naturalnim i vrednosnim
putem, pomou dohotka radnom metodom.
Vrednosno mjerenje produktivnosti sastoji se u tom to koliine
proizvedenih uinaka mnoe sa prodajnim cjenama, a da se utroni rad takoe
izrazi kao utroak radnog vremena vrednosti, tj.

P = (Q * Cp) : R ili P = R : (Q * Cp)

pri emu je Q (koliina), Cp prodajna cjena, R (uloen kapital).

U cilju realnijeg iskazivanja produktivnosti, tj. Iskljuivanja promjena u
cijenama, produktivnost treba mjeriti stavljanjem u odnos ostvarenog rezultata
izraenog u planskim cijenama sa efikasno utroenim radom, takodje mjerenim
planskim cijenama, tj.
P = (Q * Pc) : R

Mikroekonomija 7
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Ovim putem se u odreenoj meri iskljuuju poveanja ili smanjenja

produktivnosti koja su prouzrokovana promenama cijena.

Mikroekonomija 8
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

4.2. Rad kao element za mjerenje produktivnost rada

Koliina rada je drugi podatak koji je potreban za izraunavanje

produktivnosti rada. Pri izraunavanju koliine rada ne postoje vei problemi.
Preduzee mora imati dobru dokumentaciju o koliini rada po mjestima i
uincima.
Takoer treba znati:
1. koje radnike ukljuiti u obraun mjerenja produktivnosti
2. koju jedinicu rada treba uzeti kao osnov za obraun

a) Kategorija radnika koje treba ukljuiti u mjerenju produktivnosti rada.

U obzir se mogu uzeti direktni i indirektni radnici. Za potrebe mjerenja

produktivnosti rada, kao koliina rada uglavnom se uzima prosjean broj
ukupno zaposlenih radnika, a u analitike svrhe treba uzeti i pojedine kategorije
radnika. Svjetske statistike pokazuju da br. inenjera, ekonomista dizajnera itd.
raste bre od radnika u neposrednoj proizvodnji. Produktivnost rada opada ako
se proiruje broj indirektnih radnika koji se ukljuuje u obraun.

b) Jedinice vremena rada u funkciji mjerenja produktivnosti rada

Jedinice mjere kojima se izraava vrijeme rada su:

- Radnik-sat
- Radnik-dan
- Radnik-sedminca
- Radnik-mjesec
- Radnik-godina

Satna produktivnost rada - efikasnost po radniku za jedan sat efektivnog

rada. Zavisi o tehnikoj opremljenosti rada i drugim faktorima.
Dnevna produktivnost rada - efikasnost po radniku tokom radnog dana (8
sati). Nivo produktivnosti zavisi o produktivnosti po satu i stepenu iskoritenosti
radnog vremena tijekom smjene.
Mjesena produktivnost rada - prosjena efikasnost po radniku tokom
mjeseca. Nivo mjesene produktivnosti rada < od dnevne i produktivnosti po
satu.
Godinja produktivnost rada - prosjena godinja efikasnost po radniku.
Jedinica mjere - broj radnika zaposlen u preduzeu u odreenoj godini. Kod
obrauna koliine rada uzimaju se svi doputeni i nedoputeni gubici na radnom
vremenu. Zato godinja produktivnost rada znaajno zavisi o stepen
iskoritenosti fonda radnog vremena.

Mikroekonomija 9
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Od svih mjerenja prduktivnost rada po satu najpreciznije izraava

efikasnost rada.Razlog je to druge jedinice rada obuhvataju vea razdoblja pa
ukljuuju nove gubitke radnog vremena te tako daju nesigurnije podatke o
koliini rada. Preporuuje se mjerenje produktivnosti rada na bazi vie jedinica
radnog vremena. Gubici radnog vremena po pojedinim jedinicama rada utiu i
na dinamiku produktivnosti rada. Indeks porasta produktivnosti na nivou niih
jedinica rada je najee vei nego kod viih. Razlog tome su novi gubici u
radnom vremenu kod veih vremenskih jedinica.

5. EKONOMINOST

5.1 Pojam i znaenje ekonominosti

Pod ekonominou se obino podrazumijeva stepen tedljivosti u
ostvarivanju rezultata, a izraava se kroz odnos izmeu outputa i inputa.
Ekonominost- mjerilo uspjenosti poslovanja. Izraava se kroz odnos izmeu
ostvarenih rezultata i koliine rada, predmeta rada, sredstava za rad i tuih
usluga potrebnih za njihovo ostvarenje.
Djelovanje ekonomskih zakona prisiljava i stimulie preduzea da ostvare
ciljeve poslovanja uz istovremeno to manje trokove. Ekonominost pokazuje u
kojoj se mjeri postiu poslovni ciljevi i u kojoj se mjeri tede potrebni resursi za
njihovo ostvarivanje. Da bi se moglo uticati na kvalitet ekonomije potrebno je
mjeriti udio pojedinih elemenata na ekonominost poslovanja.
Najbolji se rezultat postie optimalnom kombinacijom svih elemenata.
Npr: u praksi se ljudski rad esto zamjenjuje mainskim, to uslovljava
smanjenje trokova rada (plate radnika) i poveanje trokova sredstava za rad
(amortizacija, odravanje i osiguranje srestava i sl.).
O ekonominom poslovanju se moe govoriti samo onda ako je ostvareni
uinak rezultat ekonominog troenja sredstava za rad, predmeta rada, tuih
usluga i racionalnog raspolaganja s radnom snagom i ako postoji mogunost za
realizaciju (tj. prodaju ili stavljanje u upotrebu) ostvarene proizvodnje.

Mikroekonomija 10
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

5.2. Mjerenje ekonominosti

Ekonominost se moe mjeriti vrednosno i naturalno. Naturalno iskazivanje

ekonominosti je odnos izmeu koliine proizvoda (Q) i utroenih elemenata
proizvodnje, npr.

1) Q : M, 2) Q : S, 3) Q : R,

Vrijednosno iskazana ekonominost je odnos izmeu proizvedene vrednosti (V)

i trokova (utroenih vrednosti u proizvodnji, tj. V:T).
Opti obrazac ekonominosti izraava odnos izmeu ostvarenih uinaka (Q) i
za njih utroenih elemenata. To znai da se ekonominost izraava na sledei
nain:
E = Q : (M+S+R)

Pri emu je M materijal, S sredstva, R rad.

Kod naturalnog mejrenja uinci i utrosci elemenata proizvodnje iskazuje se
koliinski (u kg, tonama, metrima,litrima i dr.). Takvo mjerenje ekonominosti
nije mogue u cjelosti sprovesti zbog toga to utroci predmeta rada,sredstava
za rad i radne snage nisu merljive veliine (to su heterogeni elementi). Ovim
putem ekonominost je mogue mjeriti samo parcijalno. Drugi problem odnosi
se na broitelj; u kome se vri istraivanje koliine uinka u fizikim jedinicama
mjere. Ako preduzee proizvodi jednu vrstu proizvoda (ili vie proizvoda koji
se mjere istom jedinicom mjere uz isti normativ) nema potekoa. Ukoliko
preduzee proizvodi heterogene uinke, pojavljuje se problem istraivanja takve
proizvodnje, jer se proizvodne koliine raznovrsnih proizvoda ne mogu sabrati.
Za prelivanje raznovrsnih koliina heterogenih proizvoda u zajedniki
pokazatelj koriste se razliite metode.

1. Naturalno uslovna metoda kod koje je baza za obraun radno vreme pomou
kojeg se sve vrste uinka izraavaju u jednom osnovnom proizvodu
(upotrebljava se kod proizvodnje srodnih proizvoda).
2. Radna metoda, kojom se koliina uinka izraava naorma-satima.
3. Vrijednost mjerenje ekonominosti, izraava se u globalnu ekonominosti.
Mjerenje se vri po obrascu:

1.

Mikroekonomija 11
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

2.

Pri emu je: 1) Q-koliina; 2) Cpr- prodajna cijena; 3) Cpl- planska cijena;
4) u- utroci.

4. Trend rasta ekonominosti, se mjeri stavljanjem u odnos nivoa

ekonominosti u tekuem periodu sa nivoom ekonominosti u prethodnom
periodu, tj. le = E1 : E0 * 100

Kod vrednosti izraunavanja ekonominosti prisutne su razliite cijene, tj.

tekue, prodajne, nabavne i planske. U ovom primeru obraun se vri po
tekuim, trinim cijenama, a u drugom po stalnim planskim cijenama.
Pri izraunavanju ekonominosti na nivou tekuih cijena, tj. onih cijena
po kojima se prodaje roba odnosno nabavljaju elementi proizvodnje do
promjene nivoa ekonominosti, moe doi mjenjanjem koliine uinka i
koliine utroenih elemenata, ili menjanjem njihovih cijena. Ovakvo
izraavanje ekonominosti esto moe biti nerealno ukoliko je dolo do
promjene cijena. To moe da utie na nivo ekonominosit i bez njenog realnog
poveanja. Obraun je realnoje vriti po stalnim planskim cijenama i za ukupan
prihod i za ukupne trokove. U praksi obraun se vri po oba metoda. Za
praenje dinamike ekonominosti (kretanja) sluimo se indeksima. Indeksi su
relativni brojevi koji izraavaju odnos izmedju dva stanja neke pojave (grupe
pojava) i slue za njihovo uporeivanje. Brojitelj prestavlja podatak koji se
uporeuje, a imenitelj podatak prema kome se uporeuje. Dobijeni rezultat se
mnoi sa 100, da bi se rezultat izrazio u procentima. Pri tome, indeksi vei od
100 pokazuju porast, a manji od 100 pad veliine posmatrane pojave. Oni mogu
biti bazni i tekui.
Tano izraunavanje ekonominosti i trenda rasta ima veliki znaaj za
voenje poslovne politike preduzea. U tom smislu analize ekonominosti
imaju veliki znaaj.

5.3. Usporeivanje ekonominosti

Na temelju koeficijenata ekonominosti mogue je usporeivanjem

pouzdano ocijeniti kvalitet ekonomije poslovanja
Mora se ostvarenu ekonominost usporeivati u odnosu na plan u razliitim
vremenskim razdobljima, u odnosu na srodna preduzea, odnosno s prosjekom
grupe preduzea i sl.
Mora se voditi rauna o uticaju koji na ekonominost imaju koliinske
promjene i promjene cijena
Razlikujemo:

Mikroekonomija 12
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

- Usporeivanje ostvarene i planirane ekonominosti

- Vremensko usporeivanje ekonominosti poslovanja
- Prostorno usporeivanje ekonominosti

Mikroekonomija 13
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

6. PRINCIP RENTABILNOSTI

6.1. Pojam i znaaj rentabilnosti

Rentabilnost je ekonomsko mjerilo uspjenosti, koje predstavlja efekat
uloenog kapitala u nekom vremenskom razdoblju, a iskazuje se kroz odnos
poslovnog rezultata odnosno profita i uloenog kapitala. Za vlasnika preduzea
manje je znaajan proizvod koji se proizvodi u preduzeu od poslovnog
rezultata, jer je poslovni rezultat za njega jedina realnost.

PROFIT JE CILJ I SVRHA SVAKOG PREDUZEA

Rentabilnost je razliita od preduzea do preduzea u okviru iste grane,

razliita izmeu grana i djelatnosti, a i meu nacionalnim privredama. Te razlike
predstavljaju vrlo vaan instrument poslovne orijentacije. Nivo rentabilnosti ima
veliki uticaj na alokaciju kapitala i stalno prestruktuiranje poslovanja. Vlasnici
kapitala na slobodnom finansijskom tritu kupuju akcije onih preduzea od
kojih se oekuje da e obezbjediti veu dividendu i tako usmjeravaju postojei i
reinvestiraju novostvoreni kapital u rentabilnija preduzea, grane, nacionalne
privrede i sl. U tom smislu naelo rentabilnosti predstavlja zahtjev po kojem
treba raspoloivim kapitalom postii maksimalno mogui poslovni rezutat.

6.2 Mjerenje rentabilnosti

Rentabilnost poslovanja moe se izraziti ovom formulom:

Rentabilnost (r) =

Dobiveni koeficijent pokazuje koliko se jedinica poslovnog rezultata

ostvari na jedinicu uloenog kapitala.
Pri mjerenju rentabilnosti, kao uloeni kapital moe se uzeti:

1. Vlastiti kapital preduzea, tj kapital za koji ne postoji obveza vraanja

(drutveni kapital, fond ulagaa i rezerve).
2. Sredstva preduzea, tj. prosjena vrijednost uloenih sredstava koja su
iskoritena za ostvarivanje poslovnog rezultata, a njima pripadaju:
osnovna sredstva, obrtna sredstva te dugorona i kratkorona financijska
ulaganja.

Mikroekonomija 14
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Sa stajalita rentabilnosti vlastitog kapitala, kao poslovni rezultat moe se

upotrijebiti :

1. dobitak i
2. isti dobitak

Sa stajalita rentabilnosti sredstva preduzea, kao poslovni rezultat moe se

upotrijebiti:

1. Dobitak uvean za kamate dane drugima za koritenje tueg kapitala

2. Ostatak dobitka uvean za kamate dane drugima za kortenje tueg
kapitala

Pri mjerenju rentabilnosti umjesto koeficijenta uzima se stopa, jer ona u

poreenju sa kamatnom stopom, jasnije predstavlja uspjeno ulaganje kapitala.
Tako je npr. dovoljno usporediti stopu ostvarene rentabilnosti s kamatnom
stopom banke da se dobije jasna predstava o uspjenosti poslovanja preduzea.
Ako je stopa rentabilnosti preduzea manja od bankovne stope, kapital nije
dobro uloen i obratno.
Prema tome, formule za izraunavanje rentabilnosti su:

a) Za rentabilnost vlastitog kapitala

Rentabilnost (r) =

Rentabilnost (r) =

Rentabilnost (r) =

Pri emu je : UP- ukupan prihod; D- dohodak; D- ist dohodak; AS-

proseno angaovana sredstva.

b) Za rentabilnost sredstava preduzea

Mikroekonomija 15
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Mikroekonomija 16
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Sema 1: dobijanje stope rentabilnosti

angaovanih seredstava.

Rentabilnost pokazuje koliko je ostvareno ukupnog prihoda, dohotka ili

istog dohotka po 1 dinaru angaovanih sredstava. Izraunavanje rentabilnosti
na osnovu cjelokupnog dohotka nije najbolje reenje, jer su u dohotku sadrani i
drutvene obaveze i lini dohoci radnika. Realnije iskazivanje rentabilnosti je
preko istog dohotka koji poslije izmirenja obaveza ostaje. Dalje, porast
rentabilnosti moe biti uzrokovan odreenim iniocima koji ne prestavljaju
zasluge preduzea, naime moe biti rezultat okolnosti na tritu, porasta cijena i
dr.
Pojm angaovanih sredstava podrazumjeva se sadanja vrijednost
osnovnih sredstava za koje se obraunava amortizacija i koliina raspoloivih
obrtnih sretstava u toku godine. Pojam angaovanih sredstava je iri od pojma
njihovog troenja.Visina prosjenih angaovanih sredstava zavisi od vie
faktora. to je suma angaovanih sredstava manja to je povoljnije sa stanovita
optereenja.

7. OPTIMALIZACIJA POSLOVANJA
Opte je poznata injenica da ne postoji izobilje dobara za podmirenje
ljudskih potreba, jer ne postoji ni izobilje resursa potrebnih za obavljanje
procesa proizvodnje. Zbog ove injenice o ogranienoj raspoloivosti ljudskih i
materijalnih resursa, oduvjek je ljudsko drutvo nastojalo da se ovi resursi to
racijonalnije iskoriste, odnosno da se uz raspoloive resurse ostvare maksimalni
rezultati.
ovjek se ma i nesvjesno bavio optimalizacijom poslovanja od poetka
procesa proizvodnje. Kako se proizvodnja ukrupnjavala, posebno u savremenim
uslovima, optimalizacija poslovanja dobija sve vei znaaj. Optimalizacija
procesa proizvodnje zahtjeva primjenu naunih saznanja koja prestavlja
interdisciplinarnu i multidisciplinarnu naunu oblast.
U razvoju optimalizacije poseban znaaj ima razvoj matematike, statistike
i ekonometrijskih metoda u oblast procesa proizvodnje i prometa, ija primena

Mikroekonomija 17
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

otpoinje tokom tridesetih godina prolog vijeka, a primena raunara je

omoguila bri razvoj i sve iru primenu optimalizacije.
Optimalizacija poslovanja obuhvata sve faze procesa proizvodnje i
procesa razmjene. Danas se u svijetu, a sve vie i kod nas u primejeni metodi
optimalizacije svih poslovnih funkcija. Tako razlikujemo sledee optimalizacije:

- Optimalizacija nabavke,
- Optimalizacija proizvodnje,
- Optimalizacija prodaje,
- Optimalizacija transporta,
- Optimalizacija evidencije,
- Optimalizacija rukovodstveno-upravljake funkcije,
- Optimalizacija odravanja itd.

Dosadanjim razvojem optimalizacija je obogaena velikim obimom saznanja

koja se ne mogu prikazati u jednom poglavlju, to nam nije cilj u ovom radu.
Zato emo pokuati da ukratko upoznamo studente sa nekim najjednostavnijim
metodama optimalizacije poslovanja u oblast procesa proizvodnje.

7.1. Optimalizacija procesa proizvodnje

Prelaskom od pojedinane na serijsku proizvodnju, postaje sve tee da se

optimalni program proizvodnje odreuje intuicijm pojedinca. Mnotvo vrsta i
asortimana proizvoda sa razliitim ulaganjem i rezultatima zahtjeva reavanje
problema uz pomo, ne samo strunog znanja i iskustva organizatora procesa
proizvodnje, nego i primenom odreenih ekonomaterijalskih metoda i modela.
Situacija postaje sloenija ako se pretpostavi da se proizvode dva ili vie
proizvoda uz vei broj elemenata kao ograniavajuih faktora proizvodnje. Isto
tako treba dodati ovom problemu i rezultate koji se iskazuju u koliinu
proizvoda, prihodom ili dohotkom. Postavlja se pitanje koliko treba proizvesti
od pojedinih proizvoda da bi se moglo ostvariti racionalno iskorienje
pojedinih kapaciteta, a sa druge strane ostvarenje maksimalnog rezultata.
Iznalaenje optimalnog programa proizvodnje postaje sve sloeniji
postupak sa porastom broja faktora proizvodnje i broja proizvoda. Reenje se

Mikroekonomija 18
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

sve tee moe dobiti jednostavnim peakim raunanjem. Matematike

metode koje se koriste u reavanju optimizacije su:

- Grafiki metod
- Simpleks metod

7.2 Grafiki metod

Pod grafikim metodom se podrazumjeva prikazivanje ekonomskih
problema u koordinatnom dvodimenzijalnom sistemu. Poto se u
dvodimenzionalnom sistemu mogu prikazati vrednosti samo dveju promenljivih,
ovim metodom se mogu traiti reenja samo za probleme koji imaju dve
varijable, odnosno proizvodnju koja ima dva proizvoda. Svaki proizvod
predstavlja varijablu pa je zbog toga ograniena primena ovog metoda, jer se
vie dimenzionalni sistem ne moe lako okularno razumeti.
U optem matematikom obliku izbora optimalnog programa proizvodnje
prikazuje se na sledei nain:
x,y 0
a1x + a2y b
d1x + d2y = D

Gdje je: x,y - koliina proizvoda; a1 i a2 normativ utroaka po jedinici

proizvoda; b raspoloiva koliina resursa; d1 i d2 dohodak po jedinici
proizvoda; D dohodak.
Prva nejednaina prikazuje uslov o negativnosti varijabli x i y, tj. uslov da
varijabla x i y mogu imati vrijednos veu od nule ili ravnu nuli. Poto varijable
x i y predstavljaju koliinu jednog ili drugog proizvoda, onda je sasvim logino
da koliina proizvoda ne moe biti vrijednost manja od nule.
U drugoj nejednaini su prikazani ograniavajui uslovi proizvodnje, kao
to su elementi i faktori: rad, materijal, sredstva za rad, trite, ekonomska
politika itd. Koeficjenti a1 i a2 prestavljaju tehniki utvrene utroke materijala
po jedinici proizvoda x, odnosno y. Prema tome, leva strana izraza oznaava
koliinu materijala ili nekog drugog elementa.
Simbol b na desnoj strani prastavlja kapacitet, odnosno raspoloivu
koliinu materijala. Izmedju lijeve i desne strane izraza stoji znak jednakosti i
nejednakosti. Jednakost oznaava situaciju kad se kapaciteti moraju u potpunost
iskoristiti. Znak < manje koristi se u situaciji, to realnija pretpostavka u
odnosu na znak jednakosti. Ako bi se stavio znak > vee znailo bi da je
utroena koliina vea od raspoloive koliine materijala, to se ne moe nikako
pretpostaviti. Zato se koriste znaci jednako i manje. Znak vee koristi se
samo ponekad kod situacije koju odredjuje, na primeru trite, da koliina nekog
proizvoda mora biti vea od odreene.

Mikroekonomija 19
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

Trea jednaina se naziva funkcija kriterija. Parametri d1 i d2 prestavljaju

dohodak po jedinici proizvoda, a pomnoeni sa koliinom proizvoda daju
ostvarenu masu dohotka. Zbir dohotka oba proizvoda izraen simbolom D,
prestavlja ukupan dohodak koji se ostvaruje odredjenim programom
proizvodnje. Optimalan je onaj program koji daje za rezultat maksimalnu
virjednost funkcije kriterija.

7.3 Simpleks metod

Tvorac ovog matematikog metoda, poznati naunik G. Dancing, objavo
je 1951 godine poseban metod reavanja problema linearnog programiranja pod
nazivom simpleks metod. Ovaj metod prestavlja jedan tabelarni nain
izraunavanja i reavanja problema optimalizacije primenom odredjenog
mnemotehnikog postupka iteracija. Simpleks metod prestavlja veliko
olakanje u iznalaenju optimuma u odnosu na primjenu grafikog naina
reavanja problema. Pored toga, simpleks metodom se moe reavati problem sa
vie od dvije varijable i sa velikim brojem ograniavajuih uslova. Kako
problemi optimalizacije proizvodnje postaju sve sloeniji, simpleks metod
dobija sve vei znaaj i sve iru primjenu.

Mikroekonomija 20
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

8. ZAKLJUAK
U mjerenju produktivnosti rada, ekonominosti i rentabilnosti mogua su
istosmjerna i raznosmjerna kretanja tih triju mjerila uspjenosti poslovanja od
jednog do drugog razdoblja. Tako je mogu porast produktivnosti rada i pad
ekonominosti ako je od jednog do drugog razdoblja smanjen utroak rada po
jedinici uinka, ali i jo vie povean utroak ostalih elemenata.
Vea produktivnost rada omoguuje i veu ekonominost. Razlog tome je
to vea produktivnost rada uslovljava manju koliinu rada po jedinici
proizvoda, a time i manji utroak jednog od elemenata radnog procesa (uz uslov
da se ne povea cijena rada kao i iznos utroka sredstava za rad,predmeta rada).
Meusobna zavisnost izmeu ekonominosti i rentabilnosti znatno je vea nego
izmeu produktivnosti rada i ekonominosti. Ekonominost i rentabilnost su
pozitivne kada je poslovni rezultat pozitivan. Ako poraste ekonominost, uz istu
vrijednost uloenih sredstava poraste i rentabilnost.
Mogua su i raznovrsna kretanja izmeu produktivnosti rada i
rentabilnosti npr. ako se promjene cijene na tritu.
Preduzee u svom poslovanju treba teiti uspjenijem poslovanju poveanjem
produktivnosti rada, ekonominosti i rentabilnosti. Nesklad izmeu tih triju
principa u poslovanju moe se negati vno odraziti na poslovni uspjeh preduzea.

Mikroekonomija 21
Seminarski rad Principi ekonomije i optimalizacija
poslovanja

9. LITERATURA

- Doc.dr Nevenka Niin, Mikroekonomija, I izdanje, Panevropski

Univerzitet Apeiron, Banja Luka 2007
- Berberovi, . i drugi: Ekonomika preduzea, 2000.
- Internet.

Mikroekonomija 22