BAB 5 UBAHAN

5.1 Ubahan Langsung

1. Pemboleh ubah y berubah secara langsung dengan pemboleh ubah x bermaksud:
(a)
Nilai Nilai
x y dan

y
x
(b) Nisbah adalah sama untuk semua pasangan nilai x dan nilai y.
2. Hubungan antara y dan x ini boleh ditulis dalam:

(a) Simbol:
yx
y kx
(b) Bentuk persamaan: dengan keadaan k ialah pemalar ubahan

y x
MENGENAL PASTI UBAHAN LANGSUNG DAN MENULIS
Contoh: Tentukan sama ada y berubah secara langsung dengan x. Jika ya, tulis persamaannya.
(a) (b)
x 2 4 6 8 10
x 3 5 7 8 9
y 0.5 1 1.5 2.4 2.5
y 9 15 21 24 27

Contoh: Tulis hubungan berikut dalam bentuk simbol dan bentuk persamaan:

Bentuk simbol Bentuk persamaan

1. M berubah secara langsung dengan T.

2. p berubah secara langsung dengan kuasa

dua q.
3. w berubah secara langsung dengan kuasa
tiga v.
4. k berubah secara langsung dengan punca
kuasa dua v.

MENCARI NILAI PEMBOLEH UBAH DALAM UBAHAN

LANGSUNG
Contoh:
y4 x 8. x 6.

Diberi bahawa y berubah secara langsung dengan x dan apabila Hitung nilai y apabila

Penyelesaian:
yx

Tulis dalam bentuk persamaan.

y kx
Gantikan y=4 dan x=8 dalam persamaan untuk mencari nilai k.
4 k (8)
1
k
2 Tulis persamaan.
1
y x
2
Hitung nilai pemboleh ubah y apabila x=6
1
y 6
2
y 3

Latihan 5.1a:

1. P berubah secara langsung dengan M dan 2. y berubah secara langsung dengan x

P=10 apabila M =15 .
dan
Cari nilai P apabila M =9 . y=1.6 apabila x=8 .

Cari nilai y apabila x=10 .

3. G berubah secara langsung dengan H dan 4. y berubah secara langsung dengan x

1
G=5 H dan
3 y=24 apabila x=6 .
apabila .
(a) Cari nilai H apabila G=30 . (a) Cari nilai y apabila x=8 .

(b) Cari nilai G apabila H=1.4 (b) Cari nilai x apabila y=36 .
 p n2 6. w berubah secara langsung dengan kuasa
5. berubah secara langsung dengan dan
tiga p dan w=8 apabila p=4 .
p=36 apabila n=3 . Ungkapkan p
Hitungkan nilai p apabila w=27 .
dalam sebutan n

P Q3 8. Jadual 1 menunjukkan dua set nilai G dan H

7. Diberi bahawa dan P = 3 apabila H
Q = 3. yang memuaskan G .
(a) Nyatakan hubungan yang menghubungkan
P dan Q.
1
G 1
1 8
Q
2 H 16 m
(b) Hitung nilai P apabila
(a) Ungkapkan G dalam sebutan H.
(b) Cari nilai m.

5.2 Ubahan Songsang

1. Pemboleh ubah y berubah secara songsang dengan pemboleh ubah x bermaksud:
(a) (b)
Nilai Nilai
x y dan

2. Hubungan antara y dan x ini boleh ditulis dalam:

(a) Simbol:
1
y
x
k
y
x
 (b) Bentuk persamaan: dengan keadaan k ialah pemalar ubahan

Pernyataan Bentuk simbol Bentuk persamaan

y berubah secara songsang

dengan x
y berubah secara songsang
x
dengan kuasa dua
y berubah secara songsang
x
dengan kuasa tiga
y berubah secara songsang
x
dengan punca kuasa dua

Latihan 5.2a: Tuliskan persamaan bagi ubahan songsang berikut.

Contoh: Contoh:
y berubah secara songsang dengan x dan y berubah secara songsang dengan kuasa dua
y=5 apabila x=3 . x dan y=5 apabila x=2 .

1. y berubah secara songsang dengan punca 2. y berubah secara songsang dengan kuasa tiga

kuasa dua x dan y=4 apabila x=9 . 1

x dan y= apabila x=6 .
16

3. y berubah secara songsang dengan x 4. y berubah secara songsang dengan kuasa dua

dan y=4 apabila x=7 . 1

x dan y= apabila x=8
4
5. y berubah secara songsang dengan kuasa 6. y berubah secara songsang dengan punca

tiga x dan y=72 apabila x=2 . kuasa dua x dan y=3 apabila x=36 .

Latihan 5.2b: Selesaikan setiap yang berikut.

Contoh: Contoh:
y berubah secara songsang dengan x dan y berubah secara songsang dengan punca
y=4 apabila x=6 . Cari nilai y apabila kuasa dua x dan y=12 apabila x=3 . Cari
x=1.6 . nilai y apabila
x=4 .

1. y berubah secara songsang dengan punca 2. y berubah secara songsang dengan kuasa

kuasa dua x dan y=9 apabila x=4 . dua x dan y=72 apabila x=3 . Cari

Cari nilai y apabila x=16 . nilai y apabila x=2 .

3. y berubah secara songsang dengan punca 4. p berubah secara songsang dengan q

kuasa dua x dan y=80 apabila x=16 . dan

Cari nilai y apabila x=100.

 1
p=2.4 q p
8
apabila . Cari nilai apabila
q=15.

5. e berubah secara songsang dengan punca 6. y berubah secara songsang dengan kuasa

kuasa dua f dan e=0.75 apabila 1

dua x dan x= apabila y=9 . Cari
3
f =1.5 . Cari nilai f apabila e=4.8.
nilaix apabila
y=4.

7. 8.
x 4 6 p 80 640
y 18 p 1
q n
2
Diberi bahawa y berkadar songsang dengan
x , cari nilai p . Diberi bahawa p berkadar songsang dengan
kuasa dua
kuasa tiga q , cari nilai n .
9. 10.
p 4 w x 15 p
q 6 2 y 16 64

Diberi bahawa p berkadar songsang dengan Diberi bahawa x berkadar songsang dengan
q , cari nilai w . punca kuasa dua y , cari nilai p .

1 y 3 12. Diberi bahawa y berubah secara songsang

11. Diberi bahawa y
dan apabila
x 1
x .
x 3 y4 2
x 36. x 4. dengan dan apabila Hitung nilai
Hitungkan nilai y apabila
1
y
16
x apabila .

5.3 Ubahan Tercantum

Pernyataan Bentuk simbol Bentuk persamaan
y berubah secara langsung dengan
x dan z .
m berubah secara langsung dengan t

dan kuasa dua s .

A berubah secara songsang dengan
b dan h .
 k berubah secara langsung dengan p

dan secara songsang dengn q.

t berubah secara langsung dengan kuasa

dua x dan secara songsang dengan

punca kuasa dua y .

Isipadu kuboid, V , berubah secara

langsung dengan luas tapak, A dan

tingginya, t .

Ketumpatan bahan, f , berubah langsung

dengan jisim, m dan secara songsang

dengan isi padu, V .

Rintangan dawai, R , berubah secara

langsung dengan panjang dawai, l , dan

secara songsang dengan kuasa dua
diameternya, d .

Latihan 5.3a: Tuliskan persamaan bagi setiap ubahan tercantum yang berikut.
Contoh: Contoh:
V berubah secara langsungdengan A dan h . M berubah secaralangsung dengan N dan kuasa dua p .
Diberi V =6 apabila A=4 dan h=2. Diberi M =60 apabila N =4 dan p=2.
1. 2. p berubah secara langsung dengan q dan secara
w berubah secara langsung dengan kuasa dua
songsang dengan r . Diberi p=6 apabila
x dan secara songsang dengan punca kuasa
q=0.4 dan r=8 .
dua z .
1
Diberi x= apabila y =4 dan z=16.
2

3. p berubah secara langsung dengan 4. y berkadar langsung dengan kuasa tiga r

q dan secara songsang dengan punca dan berkadar songsang dengan p . Diberi

kuasa dua r . Diberi p=12 apabila y=2 apabila r=2 dan p=2 .
q=3 dan r=16 .

Latihan 5.3b: Selesaikan setiap yang berikut.

Contoh: Contoh:
Diberi x berubah secara langsung dengan y
p 1 6
dan z . Jika x=12 apabila y=3 dan
r 2 3 z=8 , cari
q 8 w
a) Nilai x apabila y=2 dan z=9 ,

p berkadar langsung dengan kuasa b) Nilai y apabila x=18 dan z=7 ,

Diberi bahawa
c) Nilai z apabila x=36 dan y=16 .
dua r dan berkadar songsang dengan q , cari
nilai w .
1. 2.
y 1 n y 36 30
p 2 4 p 2 w
q 5 5 q 3 4

Diberi bahawa y berkadar langsung dengan p Diberi bahawa y berkadar langsung dengan
dan berkadar songsang dengan q , cari nilai n p dan q , cari nilai w .

x 4.
3. Diberi p dan p=7 apabila
y s 18 3
x=14 dan y=8 . Cari nilai p apabila q 8 12

x=5 y=2 . r 2 m
dan
q
s m
r2
Diberi , cari nilai .

5.
s 2 3
q 4 n
r 9 16
 x
s n.
qr
Diberi , cari nilai

SOALAN FORMAT SPM

LATIHAN
1.PENGUKUHAN
Jadual 1 menunjukkan nilai-nilai untuk pembolehubah R, S dan T.

R 10 12

S 4 q

T 3 5

Jadual 1

S
R T
Diberi bahawa . Cari nilai q.
A 60 C 15
B 16 D 4

1
2.
Y X Y X
Diberi , dan = 3 apabila = 16. Hubungan di antara Y dengan X ialah
8 12
A Y C Y
X X
1 4
B Y D Y
6 X X

3. p qr
Jadual 2 menunjukkan dua set nilai-nilai p, q dan r yang memuaskan .

p 12 40
q 3 4
r
2 m
Jadual 2

Hitung nilai m.
 A 5 C 10
B 6 D 20

4. Jadual 3 menunjukkan beberapa nilai bagi pembolehubah r dan s.

s 1 2 3 4

r 2 8 18 32

Jadual 3
Nyatakan hubungan di antara r dan s.

A r s2 C r s 2
B r s D r s3

5. Jadual 4 menunjukkan nilai-nilai bagi pembolehubah-pembolehubah x, y dan z dengan

keadaan x berubah secara langsung dengan kuasa dua y dan berubah secara
songsang dengan z.

x y z
50 5 2
9 r 16

Jadual 4
Hitung nilai r.

A 12 C 6
B 10 D 4

6. Diberi bahawa P berubah secara langsung dengan kuasa tiga R dan secara songsang
dengan punca kuasa dua Q. Nyatakan hubungan antara P, Q dan R.
Q
A P R3 Q C P
R3

R3 R3
B P 2 D P
Q Q

7. Jadual 5 menunjukkan beberapa nilai bagi pemboleh ubah H, F dan G yang

1
H
FG
memuaskan hubungan .

H 4 e
1
F 2 32

1
G 8 4
 Jadual 5
Hitungkan nilai e.
A 1 C 6

B 2 D 8
x2
8. T
w
Hubungan antara pemboleh ubah T, w dan x ialah . Diberi T = 32 apabila x = 4
dan w = 6. Ungkapkan T dalam sebutan w dan x.
12 x 2 x2
A T C T
w 12 w

3x 2 24 x 2
B T D T
w w

1 1
9. y
x3 2
Diberi bahawa dan y = 16 apabila x = .
Hitung nilai y apabila x = 3.
2 1
A C
9 8
2 1
B D
27 4

10. Jadual 6 menunjukkan beberapa nilai bagi pembolehubah x dan y dengan keadaan y
berubah secara songsang dengan punca kuasa dua x.

x 4 36
y 6 2

Jadual 6
Nyatakan hubungan antara y dengan x.
96 12
A x2 C
x
y= y=

B x D x
y=3 y = 12
11. Jadual 7 menunjukkan beberapa nilai bagi pembolehubah r, s dan t, yang memuaskan
s
r
t
hubungan .

1
r 8 4

s 16 p
1
t 4 16

Jadual 7
 Cari nilai p.

A 4 C 64
B 16 D 86

12. P berubah secara langsung dengan punca kuasa tiga Q dan secara songsang dengan R.
Hubungan antara P, Q dan R ialah
R Q
A P C P 3
3 Q R

3
R 3 Q
B P D P
Q R

13. Jadual 8 menunjukkan nilai-nilai bagi tiga pembolehubah u, v dan w, yang dihubungkan oleh
v
u
w
.

u 4 2

v 12 n

w 8 16

Jadual 8
Cari nilai n.
A 2 C 16
B 12 D 36
14. Diberi d berubah secara langsung dengan e2 dan secara songsang dengan f. Jika d = 10,
apabila e = 5 dan f = 2, cari nilai f apabila d = 160 dan e = 40.

A 8 C 40
B 20 D 80

15. P berubah secara songsang dengan punca kuasa dua M. Diberi k ialah pemalar, cari
hubungan antara P dengan M.
1

A P kM 2 C P kM 2

k k
B P D P
M2 1
M2
r
16. p
q
Jadual 9 menunjukkan dua set nilai p, q, dan r yang memuaskan .

p q r
8 4 4
16 64 x
 Jadual 9

(a) Ungkapkan p dalam sebutan q dan r.

(b) Cari nilai x.

17. Diberi bahawa G berubah secara langsung dengan punca kuasa dua H dan secara
songsang dengan kuasa dua K.
(a) Ungkapkan G dalam sebutan H dan K bila G = 5, H = 25 dan K = 2.

(b) Seterusnya, hitungkan nilai G apabila H = 64 dan K = 4.

(c) Hitungkan pula nilai H bila G = 100 dan K = 0.4.

qm
18 p
. rn
Diberi bahawa dan p berubah secara langsung dengan punca kuasa dua q dan
secara songsang dengan kuasa tiga r.
(a) Nyatakan nilai m dan nilai n.

(b) Ungkapkan p dalam sebutan q dan r jika p = 3, q = 16 dan r = 2.

(c) Seterusnya, hitungkan nilai r apabila p = 4 dan q = 196.

19 Jadual 10 menunjukkan sebahagian daripada nilai-nilai bagi pembolehubah w, x dan y
. dengan keadaan w berubah secara langsung dengan kuasa dua x dan secara
songsang dengan y.

w x y
40 4 2
m 6 4
100 z 5
Jadual 10

(a) Ungkapkan w dalam sebutan x dan y .

(b) Hitungkan nilai m .

(c) Hitungkan nilai z .