Inwerkdossier Definitieve Versie 24-3-2017

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 49

De korte theorie achter de

vrijetijdseconomie

Lisanne de Roos 2115660


Fabio van Gils 2111394
Mathulan Nagalingam 2098596
Klas 1A
Datum 24-3-2017
Colofon
Titel Inwerkdossier

Ondertitel De korte theorie achter de vrijetijdseconomie

Opdrachtgever Gemeente Heusden

Onderzoeksgebied Gemeente Heusden

Onderzoek door Junior beleidsmedewerkers

Lisanne de Roos
Fabio van Gils
Mathulan Nagalingam

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 2


Voorwoord
Voor u ligt het inwerkdossier dat gemaakt is in opdracht van de gemeente Heusden. De
gemeente Heusden heeft ons de opdracht gegeven om een zo volledig mogelijk
inwerkdossier te maken. Dit inwerkdossier zal voor de nieuwe wethouder een hulpmiddel zijn
om goed te kunnen fungeren op haar nieuwe positie.

Het beleidsterrein waar zij wethouder van wordt, is toerisme en recreatie, ook wel
vrijetijdseconomie genoemd.

Dit document bevat een inhoudsopgave, een introductie met leeswijzer en tot slot een zestal
paragrafen. Elk hoofdstuk bevat aan het einde aanbevelingen.

Wij willen tot slot graag onze dank uitspreken aan de gemeente Heusden. In het bijzonder
willen wij Patricia Lardinois bedanken voor haar hulp en informatie. Daarnaast willen wij het
Heusdens Buro voor Toerisme bedanken.

Wij wensen u veel leesplezier,

Mathulan Nagalingam
Fabio van Gils
&
Lisanne de Roos

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 3


Inhoudsopgave
Colofon................................................................................................................................. 2
Voorwoord ........................................................................................................................... 3
Leeswijzer ............................................................................................................................ 6
Introductie............................................................................................................................ 7
Heusden als toeristen- en recreatiestad ..................................................... 7
Hoofdstuk 1 Gemeentelijk beleid ..................................................................................... 8
1.1 Beleidsdoelen ............................................................................................. 8
1.2 Schaalvergroting ......................................................................................... 8
1.3 Beleidsinstrumenten.................................................................................... 8
1.4 De beleidsomgeving.................................................................................... 8
Heusdens Buro voor Toerisme ................................................................... 9
Platform Toerisme en Recreatie ................................................................. 9
Hart van Brabant ........................................................................................ 9
Visitbrabant ................................................................................................ 9
De Langstraat ...........................................................................................10
1.5 Krachten en machten .................................................................................10
Sterke punten............................................................................................10
Zwakke punten..........................................................................................10
Hoofdstuk 2 Cultuur & leiderschap .................................................................................12
2.1 de organisatiecultuur ..................................................................................12
2.2 Uitkomst enqute .......................................................................................12
2.3 Manager of leider .......................................................................................13
Autoritair ...................................................................................................14
Participatief (consulterend) ........................................................................14
Democratisch ............................................................................................14
Hoofdstuk 3 Wetgeving ....................................................................................................15
3.1 Subsidiewetgeving .....................................................................................15
3.2 De hardheidsclausule.................................................................................15
3.3 Horecawetgeving .......................................................................................15
3.4 Toeristenbelasting ......................................................................................15
3.5 Bed & Breakfast .........................................................................................16
Hoofdstuk 4 Financile middelen ....................................................................................17

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 4


4.1 Programmabegroting .................................................................................17
4.2 Verantwoordelijkheden college ..................................................................17
4.3 Productenraming ........................................................................................17
4.4 Subsidie Heusdens Buro voor Toerisme (HBT) ..........................................18
Hoofdstuk 5 Aandachtspunten ........................................................................................19
5.1 Poort van Heusden ....................................................................................19
Literatuurlijst ......................................................................................................................20
Bijlage .................................................................................................................................22
1 - Defiities .......................................................................................................22
2 Interview Inge Sprangers ...........................................................................23
3 Vragen interview Inge Sprangers ...............................................................26
4 Interview Patricia Lardinois ........................................................................28
5 Vragen interview Patricia Lardinois ............................................................30
6 Productraming 2016 ...................................................................................32
7 Corporate story De Langstraat ...................................................................37
8 Begroting 2016 Heusdens Buro voor Toerisme ..........................................42
9 Doelenboom ..............................................................................................43
10 Factsheet .................................................................................................44
11 Visit Brabant Trade Services ....................................................................45
12 Enqute ...................................................................................................48
13 Antwoorden enqute ................................................................................49

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 5


Leeswijzer
Na de introductie begint het inwerkdossier begint met het hoofdstuk gemeentelijk beleid. In dit
hoofdstuk worden de beleidsdoelen besproken en vervolgens wordt ook uitgelegd met welke
instrumenten deze doelen bereikt worden. Verder wordt er dit hoofdstuk ingegaan op de
samenwerkingsschaal en de vele samenwerkingen die er zijn op het beleidsterrein, die allemaal
toegelicht worden. Tot slot heeft het hoofdstuk een alinea die gaat over krachten en machten, dat
de sterke en zwakke punten van het beleidsterrein bespreekt. Elk hoofdstuk zal eindigen met
aanbevelingen die de conclusie van het hoofdstuk vormen.

In het tweede hoofdstuk wordt er ingegaan op cultuur & leiderschap. In dit hoofdstuk wordt de
organisatiecultuur besproken die geanalyseerd wordt aan de hand van het model van Handy. Dit
model zal inzicht geven in de heersende cultuur binnen de gemeentelijke organisatie. Verder
wordt er in dit hoofdstuk een analyse gedaan die tot de conclusie leidt of iemand leider of een
manager is. Vervolgens wordt ingegaan op de soorten leiderschap die er zijn en die de vorige
wethouder aanhield. Het hoofdstuk eindigt met een aantal aanbevelingen ten aanzien van de
organisatiecultuur en de leiderschapsstijl.

In het derde hoofdstuk wordt er ingegaan op wetgeving. In dit hoofdstuk worden de


bevoegdheden en kaders beschreven die vallen onder het bestuursrecht. Hierbij worden de
juridische instrumenten die de gemeente inzet om haar doelen te bereiken besproken, waaronder
de hardheidsclausule. Vervolgens wordt er ingegaan op de regelgeving met betrekking tot de
toeristenbelasting die geldt voor personen die niet als ingezetene in de gemeentelijke
basisadministratie persoonsgegevens zijn ingeschreven. Het hoofdstuk eindigt met een aantal
aanbevelingen.

Het vierde hoofdstuk omvat de financile middelen. In dit hoofdstuk wordt vermeld wat de baten
en lasten op het beleidsterrein zijn. Hierbij wordt er een toelichting gegeven op de
programmabegroting. Vervolgens wordt er ingegaan op de taken en bevoegdheden die het
college heeft met betrekking tot de programmabegroting. Hierbij wordt er gereflecteerd op de
handelingen van het college op het gebied van effectiviteit en efficintie. Daarna wordt de
productenraming besproken. Hierbij wordt er ingegaan op de uitgaven van de gestelde doelen.
Ten slotte komen de voorwaarden waaraan voldaan moet worden om voor een subsidie in
aanmerking te komen naar voren. Dit hoofdstuk kent geen aanbevelingen omdat de wethouder
hier minder tot weinig mee te maken zal hebben in praktijk.

In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op het overige aandachtspunt, namelijk Poort van
Heusden. De discussie en de dilemmas die rondom dit thema spelen, worden uitgelicht en tot
slot wordt er een aanbeveling over gedaan.

Nadat alle hoofdstukken besproken zijn, is er in het document een literatuurlijst te vinden gevolgd
door de bijlage. In de bijlage (blz. 22) is onder andere een definitielijst te vinden. Deze definitielijst
is toegevoegd zodat er geen onduidelijkheid kan ontstaan rondom een definitie. Daarnaast zijn
alle documenten die van meerwaarde zijn om door te lezen of die gebruikt zijn om het
inwerkdossier te maken in de bijlage te vinden. In de tekst wordt telkens verwezen naar de
bladzijden uit de bijlage die van toepassing zijn.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 6


Introductie
De gemeente Heusden wil voor de komst van de nieuwe wethouder, mevrouw van Aart, een
inwerkdossier van haar toekomstige beleidsterrein vrijetijdseconomie. Het inwerkdossier
moet er voor zorgen dat de wethouder zo volledig mogelijk genformeerd en geadviseerd is.

Het beleidsterrein vrijetijdseconomie valt, zoals de naam al weggeeft, onder het


beleidsterrein economische zaken. In veel documenten maakt vrijetijdeconomie een deel uit
van het geheel, zoals in het Sociaal-economisch plan.

De benaming vrijetijdseconomie duidt op alles wat men onderneemt in zijn vrije tijd. Dit
omvat dus meer dan toerisme en recreatie, echter is dit toch wel de naam die gebruikt
wordt voor dit beleidsterrein. Dit komt onder andere omdat Vrijetijdseconomie een hippere
naam is en beter past bij de huidige markt. Daarnaast geeft de benaming al aan dat er veel
samenhang en samenwerking plaatsvindt met cultuur en sport.
Dit inwerkdossier richt zich op toerisme en recreatie, dat ook wel vrijetijdseconomie
genoemd wordt.

H e u s d e n a l s t o er i s t e n - e n r e cr e a t i e st a d
De afgelopen jaren is de vraag naar vrijetijdsbesteding steeds meer toegenomen. De huidige
maatschappij zoekt in zijn vrije tijd steeds meer naar rust en vermaak. De vele activiteiten en
bezienswaardigheden die er in Heusden en omgeving te vinden zijn, zorgen ervoor dat er
jaarlijks zon 600.000 bezoekers op de vestigingsstad af komen. Deze bezoekers zijn over het
algemeen wat ouder en hoog opgeleid (bijlage 10, blz. 44). Grote trekpleisters in de
gemeente zijn de vestigingsstad en het Nationaal park Loonse en Drunese duinen
(Gemeente Heusden, 2004).

Toch blijft Noord-Brabant, en dus ook Heusden, achterlopen in de ontwikkelingen die er


plaats vinden op de markt. Mede hierom wordt er de laatste jaren intensief samengewerkt
met andere gemeentes en organisaties om zo samen een grotere speler in de markt te
worden (Provincie Noord-Brabant, 2012).

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 7


Hoofdstuk 1 Gemeentelijk beleid

De gemeente Heusden laat door middel van het Sociaal-Economisch plan haar doelen op
het beleidsterrein vrijetijdseconomie weten (Gemeente Heusden, 2015). Dit staat in het
Sociaal-Economisch plan aangezien vrijetijdseconomie een deel uit maakt van het
beleidsterrein economische zaken. Het beleid en de beleidsinstrumenten die bij de doelen,
gesteld in het Sociaal-economisch plan, horen zijn samengebracht in een doelenboom. De
doelenboom is te vinden in de bijlage op pagina 43.

In de doelenboom zijn de doelen en ambities op gebied van recreatie en toerisme te vinden,


onder andere de ambitie van regio Hart van Brabant. Deze regio wil voor 2025 de Leisure
regio worden van Noordwest Europa voor familievakanties en korte vakanties. Om deze
ambitie waar te maken, zijn er een aantal subdoelen opgesteld om dit doel te kunnen halen.
Deze subdoelen zijn terug te vinden in de doelenboom.

De gemeente Heusden heeft net zoals het samenwerkingsproject Hart van Brabant een
ambitie. De gemeente Heusden wil de komende jaren het toeristische klimaat op hetzelfde
niveau houden en waar mogelijk versterken. Zo is een van de doelen van de gemeente
bijvoorbeeld: Het stimuleren van vernieuwende productontwikkeling, inspelen op kansen,
aanjagen van evenementen. Dit willen ze gaan doen door aan te sluiten bij evenementen uit
onder andere s-Hertogenbosch. Afgelopen jaar is het Jeronimus Bosch jaar ondersteund
door middel van een bijdrage (Bijlage 4, blz. 28).

Wat belangrijk is om te weten, is dat het beleid voor het beleidsterrein vrijetijdseconomie
vaak op grotere schaal gaat. De gemeente werkt veel samen met andere gemeenten en met
de provincie. De reden hiervoor is dat toeristen en recreanten zich niet houden aan de
gemeentegrenzen en provinciegrenzen. Volgens de gemeente moet dit beleidsveld regionaal
bekeken worden en moet er dus ook regionaal beleid op worden gevoerd (Gemeente
Heusden, 2015). Meer over de samenwerkingsverbanden van de gemeente wordt verderop
in dit hoofdstuk besproken.

De gemeente Heusden maakt gebruik van verschillende beleidsinstrumenten. Zo worden er


financile instrumenten ingezet in de vorm van subsidie. Met subsidie wordt onder andere
een groot deel van het Heusdens Buro voor Toerisme (HBT) betaald. Meer over de subsidie
voor het HBT is te vinden op bladzijde 18.

Naast beleidsinstrumenten gebruikt de gemeente ook informatie- en communicatie-


instrumenten. Zo is de gemeente actief op Facebook, hier worden burgers ingelicht over
activiteiten binnen de gemeente.

Op het gebied van recreatie en toerisme werkt de gemeente veel samen met andere
gemeenten en organisaties. Om toeristen aan te trekken, wordt samengewerkt zodat er meer
aangeboden kan worden voor de toerist. Er zijn momenteel een aantal belangrijke

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 8


samenwerkingsverbanden gaande, deze worden achtereenvolgens besproken.

H e u s d e n s B u r o vo o r T o e r i s m e
Het Heusdens Buro voor Toerisme (HBT) is de uitvoeringsorganisatie van de gemeente. Er
vindt veel overleg plaats tussen ambtenaren van de gemeente en medewerkers van de
organisatie. Het Buro biedt rondleidingen en informatie aan voor toeristen, daarnaast
overlegt het veel met lokale ondernemers. Het bureau is gevestigd in het hart van Heusden
vesting (Bijlage 2, blz. 23).

P l a t f o r m T o er i s m e en R e c r e at i e
Het platform Toerisme en Recreatie komt twee keer per jaar bij elkaar. Tijdens deze
vergaderingen schuiven ondernemers en het Heusdens Buro voor Toerisme aan. In de
vergadering worden de nieuwe beleidsvoorstellen gepresenteerd en besproken. Het is de
bedoeling dat de wethouder bij deze vergadering ook aanschuift.

De vergaderingen zijn tevens een mogelijkheid voor ondernemers om hun wensen naar de
gemeente toe uit te spreken. In de laatste vergaderingen was een belangrijk thema de
toeristenbelasting. Hier wordt verderop in dit document op ingegaan.

H a r t va n B r a b a nt
Hart van Brabant is een samenwerking tussen de gemeenten uit midden-Brabant. De
gemeenten Dongen, Gilze en Rijen, Goirle, Heusden, Hilvarenbeek, Loon op Zand,
Oisterwijk, Tilburg en Waalwijk werken op verschillende gebieden samen in de
gemeenschappelijke regeling. Op het gebied van toerisme en recreatie, ook wel Leisure
genoemd, legt men bij de samenwerking de nadruk op het economische belang.

Visitbrabant
Visitbrabant is een samenwerking met grote namen uit Brabant, zoals ze zien is in figuur 1.
Aan de samenwerking doet ook het Heusdens buro voor Toerisme mee, hier zijn ze zelf erg
trots op (Bijlage 2, blz. 23). De samenwerking heeft als doel om meer toeristen naar
Brabant te trekken die langer blijven en meer geld uitgeven tijdens hun verblijf. Ook wil
Visitbrabant ervoor zorgen dat er meer banen komen in de sector.

Visitbrabant is opgericht op verzoek van de gemeente Noord-Brabant. De aanleiding voor dit


verzoek was de achterliggende cijfers in de sector in vergelijking met andere provincies. Om
de doelstelling van Visitbrabant te bereiken, richt de organisatie zich ook op de internationale
markt. Toeristen uit het buitenland blijven namelijk langer en geven ook meer geld uit (Bijlage
11, blz. 45).

Figuur 1: de afbeelding geeft alle partners weer die mee doen aan Visitbrabant (bijlage 11, blz. 45)
Het Heusdens Buro voor Toerisme kan zich met dank aan deze samenwerking presenteren
op grote beurzen in het binnen- en buitenland, hier profiteert de lokale markt ook van mee.
Wij adviseren de wethouder dan ook om moeite en inzet te tonen voor deze samenwerking.
In het partnerprogramma 2016-2017 van Visitbrabant is meer te vinden over de

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 9


samenwerking en de plannen voor de komende jaren, een deel van dit programma is de
vinden in de bijlage (Bijlage 11).

De Langstraat
De Langstraat is een samenwerking tussen de gemeenten
Dongen, Heusden, Loon op Zand en Waalwijk (zie figuur 2). De
Langstraat heeft als doel om een van de aantrekkelijkste regios
van Nederland te worden op het gebied van toerisme en
recreatie. Deze ambitie sluit goed aan bij de ambitie van Hart van
Brabant. Door de organisatiestructuur te veranderen, hoopt men
dat er meer bezoekers naar het gebied gaan komen die meer
besteden en langer verblijven.

Na verschillende vormen van onderzoek zijn een aantal


conclusies getrokken over de Langstraat. Er kwam onder andere
Figuur 2: de afbeelding geeft de reden
naar voren dat weinig mensen weet hebben over het bestaan van voor het ontstaan van de Langstraat
de Langstraat. Daarnaast werd geconcludeerd dat samenwerken weer (bijlage blz. 37)
een positief effect zal hebben. De aanbeveling van de
onderzoekers was dat de gemeenten het beste de handen in een kunnen slaan. Door dit te
doen, worden zij serieuze partners voor grote partners in Brabant zoals de Efteling.

De Langstraat heeft de ambities om een nog grotere samenwerking te worden. Nieuwe


gemeenten die mee willen doen zijn dan ook meer dan welkom. Echter zijn er wel een aantal
criteria waar de gemeenten aan moeten voldoen willen ze meedoen. Zo moeten de
gemeenten genoeg geld willen investeren, een logische- en aansluitende geografische
ligging hebben en aan kunnen sluiten op de themas die van toepassing zijn.
Op het moment worden volgende stappen ondernomen in de plannen die op tafel liggen
(Bijlage 7, blz. 37).

Naast de beleidsomgeving zijn er ook nog een aantal andere factoren die het beleid
benvloeden, deze factoren zijn echter soms niet te benvloeden. De gemeente Heusden
noemt deze krachten ook wel haar sterke en zwakke punten. Een aantal van deze punten
staan hieronder vermeld (Gemeente Heusden, 2004).

Sterke punten
Er is voor elke doelgroep een gevarieerd aanbod aan activiteiten. Deze activiteiten
zijn binnen de gemeente, maar ook binnen de provincie te vinden.
Er zijn veel organisaties in de omgeving die zich bezig houden met de
vrijetijdseconomie (zoals hierboven te zien is).
Heusden kent een mooi landschap dat de mogelijkheid biedt voor
watersportmogelijkheden en het bevat een aantal toeristische trekpleisters.

Z wa k k e p u n t e n
De verblijfsmogelijkheden in de kernen Drunen en Vlijmen zijn beperkt.
De zogenoemde elkweersvoorzieningen zijn niet genoeg aanwezig.
De bereikbaarheid met het openbaar vervoer is matig, naar bepaalde delen zelfs

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 10


slecht.

Aanbevelingen
De vorige wethouder had een goede relatie met de andere wethouders van de Langstraat. Dit
zorgde ervoor dat alles soepel verliep binnen de samenwerkingen. Wij bevelen een nieuwe
wethouder aan om te investeren in de banden met de wethouders van de gemeente Dongen,
Loon op Zand en Waalwijk.
Aangezien er veel en intensief wordt samengewerkt binnen dit beleidsterrein, adviseren wij de
wethouder om zich goed in te lezen in de documenten die in de bijlage zitten. Door dit te
doen, zal de kennis van de wethouder groot zijn, wat de samenwerking vergemakkelijkt.
De verblijfsmogelijkheden in kernen rondom Heusden zijn beperkt, wij adviseren de
wethouder om zich in te zetten voor meer verblijfsmogelijkheden. Dit kan zij door onder
andere het oprichten van Bed & Breakfast te stimuleren.
Tot slot willen wij de wethouder mee geven dat het belangrijk is om niet alleen te investeren in
de grote samenwerkingen, maar ook te blijven investeren in de banden met de lokale
ondernemers. Zij zijn ten slotte degene die de basis voor het succes van Heusden vormen.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 11


Hoofdstuk 2 Cultuur & leiderschap
Om als wethouder goed samen te kunnen werken met de ambtenaren op het beleidsterrein,
is het van belang om kennis te hebben van de organisatiecultuur. Door te kijken naar de
organisatiecultuur en de omgang die er was bij de vorige wethouder, wordt er in deze
paragraaf een toelichting gegeven op de meest passende organisatiecultuur. De paragraaf
eindigt met een aantal aanbevelingen voor de nieuwe wethouder.

De organisatiecultuur is geanalyseerd aan de hand van het model van Handy. In het model
wordt er een onderscheid gemaakt tussen de samenwerkingsgraad en de machtsspreiding,
zoals ook te zien is in tabel 1. Elke cultuur hanteert een andere manier van werkuitvoering en
laat zien welke waarden en normen een organisatie heeft.

Om dit model te kunnen analyseren, is er een enqute afgenomen bij een


beleidsmedewerker van het beleidsterrein. De enqute en de antwoorden zijn terug te vinden
in de bijlage (bijlage 12 & 13, blz. 49)

Tabel 1: de tabel geeft de relatie weer tussen de samenwerkingsgraad en de machtsspreiding binnen een
organisatie. Aan de hand van die twee indicatoren kan een cultuur worden geanalyseerd. Dit model is
gemaakt door Handy (Ten Berge, Oteman & Van Kooten, 2016).

Samenwerkingsgraad Laag Hoog

Machtsspreiding
Hoog Personencultuur Taakcultuur
Laag Rolcultuur Machtscultuur

Uit de vragenlijst wordt geconcludeerd dat er binnen de organisatie een personencultuur


heerst. De personencultuur houdt in dat er veel waarde wordt gehecht aan individuele
belangen en individuele ontwikkelingen. Er is veel machtsspreiding waarbij de macht wordt
ontleend aan de hand van kennis en expertise. De personen hebben veel vrijheid doordat ze
vaak een minimum aan regels en voorschriften hebben (Ten Berge, Oteman & Van Kooten,
2016) .

Aan de hand van de enqute kan men dus de conclusie trekken dat er een cultuur heerst
waarin er weinig wordt samengewerkt en men veel vrijheid kent bij het uitvoeren van zijn
taken.

Om meer kennis te krijgen van de organisatiecultuur heeft er een interview plaatsgevonden


met een beleidsmedewerker (bijlage 4, blz. 28). Deze keuze is gemaakt om de validiteit van
de aanbevelingen te vergroten. Uit dit interview bleek dat de vorige wethouder ervoor
gekozen heeft om tussen de ambtenaren in te werken, dit zorgde ervoor dat de wethouder
goed bereikbaar was. Daarnaast kwam naar voren dat gemeente Heusden veel flexibele
werkplekken heeft, dit past goed bij de persoonscultuur waarbij weinig regels en
voorschriften zijn en men dus kan werken waar hij wil.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 12


Aanbevelingen
De vorige wethouder koos ervoor om goed bereikbaar te zijn voor de medewerkers. Wij
adviseren de nieuwe wethouder om met deze stijl door te gaan. De medewerkers zijn immers
gewend aan deze stijl en zullen dan ook weinig weerstand wanneer deze stijl overgenomen
wordt.
De medewerkers op de afdeling zijn gewend zelfstandig aan projecten te werken en zijn
daarnaast weinig regels en voorschriften gewend. Wij adviseren die nieuwe wethouder om
deze zelfstandigheid te stimuleren en om redelijke mate van vrijheid te geven aan de
medewerkers.

Tot slot willen wij de nieuwe wethouder meegeven dat het uitermate moeilijk tot onmogelijk is
om een organisatiecultuur te veranderen. Wij willen de nieuwe wethouder dan ook adviseren
om zich zo veel mogelijk aan te passen in de organisatiecultuur.

In deze alinea willen wij analyseren of de vorige wethouder een manager of een leider was.
Aan de hand van deze analyse kunnen wij een advies uitbrengen aan de nieuwe wethouder.

Aan de hand van een aantal vragen die door middel van een interview gevraagd zijn (zie
tabel 2), kan er geconcludeerd worden dat de vorige wethouder een leider was. Een leider is
iemand die mensen probeert te overtuigen van zijn/haar mening. Daarnaast wilt een leider
graag inspireren. De vorige wethouder was relatiegericht met als doel om haar taken zo
goed mogelijk uit te voeren.

Tabel 2: de tabel geeft een aantal vragen weer die kunnen analyseren of iemand een leider of een
manager is (Rulkens-Zielman, 2015).

Manager of leider?

Focussen op taken X Focussen op mensen

Doen dingen goed Doen de goede dingen x

Plannen Inspireren x

Organiseren Benvloeden x

Sturen Motiveren x

Nu de conclusie getrokken is dat de vorige wethouder een leider was, kan nog gekeken
worden naar het soort leiderschap dat zij aannam. Dit gebeurt aan de hand van het model in
figuur 3. Het model onderscheidt drie soorten leiderschap:

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 13


Autoritair
Bij autoritair leiderschap worden medewerkers
niet betrokken bij besluiten en heeft de leider
een negatief mensbeeld (Ten Berge, Oteman &
Van Kooten, 2016) .

P a r t i c i p a t i ef ( c o n s u lt e r e n d)
De leider geeft werknemers ruimte in de invulling
van het werk maar blijft, als het erop aan komt,
wel de leider. De leider heeft een positief
mensbeeld en gaat er vanuit dat medewerkers Figuur 3: deze afbeelding geeft de verschillende soorten
meer gemotiveerd zijn als ze mee mogen denken leiderschap weer (BTSG InfoBulletin, 2017).
(Ten Berge, Oteman & Van Kooten, 2016).

D e m o c r at i s c h
Een democratische leider wil dat keuzes genomen worden door een groep en heeft een
positief mensbeeld (Ten Berge, Oteman & Van Kooten, 2016).

Uit het interview (bijlage 4, blz. 28) blijkt dat de vorige wethouder een participatieve leider
was. Wel moet hierbij vermeld worden dat een wethouder in principe geen leidinggevende is
van een ambtenaar. Dit model wordt gebruikt om naar de omgang tussen de vorige
wethouder en de werknemers te kijken.

Aanbevelingen
Wij adviseren de nieuwe wethouder om de houding aan te nemen van een participatieve
leider. De medewerkers zullen weinig tot geen weerstand vertonen omdat ze al gewend zijn
aan deze leiderschapsstijl. Echter, als de wethouder ervoor kiest om een andere stijl aan te
nemen, adviseren wij dat zij dit goed zal communiceren naar de medewerkers.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 14


Hoofdstuk 3 Wetgeving
In deze paragraaf staat het bestuursrecht beschreven dat van toepassing is op het
beleidsterrein. De nadruk ligt vooral op de bevoegdheden, instrumenten en kaders die op dit
gebeid van toepassing zijn voor de wethouder.

Op het beleidsterrein vrijetijdseconomie wordt subsidie verstrekt aan het Heusdens Buro
voor Toerisme. Subsidies zijn een juridisch instrument die de gemeente inzet. De
subsidieverordening wordt elk jaar vastgesteld door de raad. De verordening geeft het
college de bevoegdheid om te beslissen over subsidieaanvragen. Het criterium waar het
college de aanvraag op moet testen, is of het voor het belang van de gemeente is. De
verordening geeft het college daarnaast ook de mogelijkheid om een voorschot te geven
(Gemeente Heusden, 2015).

Er bestaat de mogelijkheid voor bestuursorganen om van de wetgeving af te wijken, dit kan


door een hardheidsclausule. Dit mag alleen wanneer er onvoorziene en onredelijke gevolgen
optreden die een nadeel zouden kunnen vormen voor de belanghebbenden (AMS
advocaten, z.j.). Om daadwerkelijk af te mogen wijken van het huidige beleid moeten er niet
voorzienbare omstandigheden zijn opgetreden. Men wilt niet dat de belanghebbende moeten
opdraaien voor de nadelige gevolgen, daarom is de hardheidsclausule in het leven
geroepen. Een wethouder heeft de mogelijkheid om zich op dit recht te beroepen (Gemeente
Heusden, z.j.). Artikel 4:48 van de Algemene wet Bestuursrecht is een voorbeeld van een
hardheidsclausule die van toepassing is bij de vrijetijdseconomie. De desbetreffende wet
vormt een hardheidsclausule voor subsidies. Een wethouder kan de hardheidsclausule
gebruiken als juridisch instrument, het gebruik ervan wordt echter afgeraden in verband met
de juridische nasleep die het gevolg hiervan kan zijn.

Op het gebied van de horeca bestaat vele wetgeving, dit gaat veelal om verordeningen. Zo is
er bijvoorbeeld afgesproken welke openingstijden er gelden in de gemeente. De
verordeningen geven de burgemeester van Heusden de bevoegdheid om bij bijzondere
gelegenheden de openingstijden te wijzigen (Gemeente Heusden, z.j.). Het college heeft
weinig inspraak op de horecawetgeving.

Elk jaar wordt er in Heusden een verordening gemaakt voor de toeristenbelasting (artikel 224
Gemeentewet). Deze verordening, vastgesteld tijdens de openbare vergadering, biedt het
college de mogelijkheid om op deze regeling beleidsregels te maken (Gemeente Heusden,
2016). Toeristenbelasting houdt volgens de wet in dat de gemeente de mogelijkheid heeft
om personen die niet als ingezetene in de gemeentelijke basisadministratie
persoonsgegevens zijn ingeschreven toeristenbelasting te laten betalen (Wetboek online,
z.j.).

Rondom de toeristenbelasting is de laatste jaren in Heusden veel ophef geweest. Voorheen


had de belasting, ongeacht het soort overnachting, de hoogte van 1,50. Vooral

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 15


minicampings hadden hier moeite mee, want op de lage tarieven voor een standplaats was
1,50 in verhouding best veel. De raad heeft naar aanleiding daarvan het college de
opdracht gegeven om onderzoek te doen naar de mogelijkheden (De Joode, 2016).
Uiteindelijk is de raad tot het besluit gekomen om de tarieven aan te passen. Minicampings
betalen 1,00, Bed & Breakfast betalen 1,50 en hotels betalen 2,00 per nacht (Heusden,
2016).

Het oprichten van een Bed & Breakfast juicht de gemeente erg toe, het sluit namelijk erg aan
bij de vastgestelde doelen op het beleidsterrein. Er is een beleidsnotitie gemaakt over de
kaders waarbinnen een Bed & Breakfast opgericht mag worden. Deze notitie is gemaakt
door het college. Het college geeft in deze notitie aan dat zij de teammanager op het
beleidsterrein mandateren (Het college van Heusden, 2012).

Aanbevelingen:
- Wij adviseren de wethouder om het gebruik van een hardheidsclausule te vermijden.
- Nu er een einde is gekomen aan de discussie rondom de toeristenbelasting, adviseren wij de
wethouder de discussie te laten voor wat het is en de discussie vooral niet opnieuw op gang
te brengen.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 16


Hoofdstuk 4 Financile middelen
Het is voor de nieuwe wethouder van belang om kennis te hebben van de inkomsten en
uitgaven op haar nieuwe beleidsterrein. Uiteraard is het onnodig om alle cijfers toe te lichten.
In deze paragraaf willen wij de wethouder inzicht geven in de bestedingen op dit
beleidsterrein.

Tabel 3: De programmabegroting van gemeente Heusden (bijlage 6, blz. 32)

Programmabegroting Jaarrekening 2014 Primaire begroting 2015 Begroot 2016

Financin (x 1.000) lasten baten saldo lasten baten saldo lasten baten saldo

Economische zaken en 1257 513 -744 1180 292 -889 898 291 -607
toerisme

De programmabegroting, te zien is in tabel 3, wordt elk jaar vastgesteld door de


gemeenteraad. De programmabegroting geeft in grote lijnen de baten en lasten van de
verschillende beleidsterreinen weer. De beleidsterreinen zijn echter soms samengevoegd, zo
is toerisme ondergebracht bij economische zaken. Dit zorgt ervoor dat de
programmabegroting een duidelijk beeld schetst van de daadwerkelijke inkomsten en
uitgaven op het beleidsterrein vrijetijdseconomie.

Daarnaast is de programmabegroting onbetrouwbaar aangezien de toeristenbelasting, een


van de grootste inkomsten op het beleidsterrein, niet te zien is bij dit programmaonderdeel.
Belasting gaat namelijk altijd direct naar de algemene inkomsten. In de productenraming
verderop in dit hoofdstuk worden alle baten en lasten nauwkeuriger in beeld gebracht.

Rondom het maken en het uitvoeren van de programmabegroting heeft het college een
aantal bevoegdheden en taken, deze zijn vastgesteld in de financile verordening
(Gemeente Heusden, 2006). Een van deze taken is dat het college graadmeters moet
opstellen voor de beoogde effecten van het te besteden geld. Ook de outputindicatoren
moeten vastgesteld worden door het college. Daarnaast moet het college ervoor zorgen dat
er toetsbare gegevens worden aangedragen bij de raad aan het einde van het jaar. Aan de
hand van die gegevens gaat de raad kijken of er effectief en efficint te werk is gegaan.
Vervolgens legt het college een verantwoording af over de uitvoering van de begroting. In
deze verantwoording moet verteld worden wat er is bereikt, welke middelen en diensten er
zijn geleverd, wat de lasten en zijn en in hoeverre de kosten zich verhouden tot de gestelde
doelen (Gemeente Heusden, 2006).

De productenraming (zie tabel 4) is gemaakt aan de hand van de productenraming 2016. De


gebruikte tabellen uit dit document zijn terug te vinden in de bijlage 6 (blz. 35&36). De
productenraming geeft een gedetailleerder beeld van de baten en lasten op het
beleidsterrein vrijetijdseconomie. Echter, de precieze inkomsten en uitgaven zijn ook hier

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 17


nog niet op te zien.

Nummer en omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenraming


financin (x 1.000) 2014 2015 2016
2017 2018 2019
56007 Toerisme 230 223 225 225 225 225

93601 Toerisme belasting 75 73 79 79 79 79


56008 Enecotour 113 - - - - -
Totaal der baten 418 296 304 304 304 304
Tabel 4 bevat de batenbegroting van gemeente Heusden op het beleidsterrein vrijetijdseconomie

Nummer en omschrijving Rekening Begroting Begroting Meerjarenraming


financin (x 1.000) 2014 2015 2016
2017 2018 2019
56007 Toerisme 584 599 570 568 587 565

56006 Overige 12 12 13 13 13 13
openluchtrecreatie

56008 Enecotour 183 0 - - - -

- Subsidie Heusdens 168,795 164,139 158


Buro voor Toerisme
(inclusief Open
monumentendag)

Totaal der lasten 779 611 583 581 600 578

Tabel 5 bevat de lastenbegroting van gemeente Heusden op het beleidsterrein vrijetijdseconomie

De gemeente Heusden stelt het stimuleren van toerisme en recreatie als doel, zoals al
eerder vermeld. Om dit doel te bereiken, zijn een aantal taakstellingen opgesteld. Zo moet er
aandacht zijn voor het onderhouden van contact met de klanten, dit gebeurt door middel van
het Platform Toerisme en Recreatie. Daarnaast moeten de doelen die vastgesteld zijn in het
Sociaal-economisch plan (terug te vinden in de doelenboom) uitgevoerd worden. Ook moet
er geld vrijgemaakt worden voor het uitbrengen van advies aan onder andere ondernemers
en moet er deelgenomen worden aan de vergaderingen van Hart van Brabant. Voor al deze
taakstellingen maakt de gemeente dus elk jaar een bedrag vrij van ongeveer 570.000 euro.

Het college stelt niet alleen de hierboven genoemde taakstellingen vast, ook de
kwaliteitseisen en de output worden door het college vastgesteld (Gemeente Heusden,
2006). Wat betreft vrijetijdseconomie houdt dat in dat het college ervoor moet zorgen dat er
voldoende steun te vinden is bij alle betrokkenen. Daarnaast moeten alle
overeenstemmende doelen in andere beleidsnotas waargemaakt worden.

Wanneer de raad besluit subsidies te verlenen, worden hierbij kaders vastgesteld


waarbinnen de subsidie gegeven kan worden. Door de outcome vast te stellen, probeert men
een subsidie toetsbaar te maken. Het HBT is verplicht vervolgens meerdere keren per jaar
verslag te doen van hun gang van zaken en hun bestedingen. In de begroting in de bijlage
(bijlage 6, blz. 34 & 35) is te zien waar het geld van de subsidie aan besteed wordt.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 18


Hoofdstuk 5 Aandachtspunten

De poort van Heusden, of beter bekend als het vroegere Land van Ooit, is door de gemeente
aangekocht in 2007 na het faillissement van het land van ooit. Er zijn in de loop der jaren al
vele initiatiefnemers geweest voor invulling, maar deze liepen vaak stuk omdat er geen
financile middelen waren en/of de plannen niet binnen de visie van de Gemeente pasten.
De afgelopen maanden is al er een nauwe samenwerking geweest met de gemeente en
initiatiefnemers Keldersgroup en Arec-DBM B.V. De financin lijken gedekt te zijn bij deze
initiatiefnemers. In de plannen worden er meerdere functies gegeven aan het gebied, zo ook
recreatie (Gemeente Heusden, 2016).

De poort van Heusden is een project in de portefeuille van de huidige wethouder Mart van
der Poel (Gemeente Heusden, z.j.). Echter, dit project kan nog worden benvloed. Aangezien
het project nog in de ontwikkelingsfase zit, kan er natuurlijk worden ingezet op het stellen
van meer recreatieve doelen in de plannen.

De poort van Heusden heeft de afgelopen jaren flink op de begroting van de gemeente
gedrukt, dit heeft binnen de gemeente tot spanningen geleid. Aan de ene kant wilde de
gemeente dat de grond een goede bestemming zou krijgen, maar aan de andere kant wilde
de gemeente er ook vanaf omdat het in het bezit houden van het land veel geld kostte
(Bijlage 4, blz. 28).

Aanbevelingen
- Poort van Heusden heeft de afgelopen jaren flink op de begroting gedrukt, het
onderwerp ligt dan ook gevoelig in de gemeente. Wij raden de wethouder aan dat zij zich
inzet voor een recreatieve bestemming van het stuk grond, echter moet zij ook zeker niet te
veel macht uit willen oefenen. De prioriteit ligt bij de verkoop en het ontlasten van de
begroting.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 19


Literatuurlijst
Albeda, H. (2006). Financin voor gemeenteraadsleden. Alphen aan den Rijn,
Nederland: Kluwer.

AMS advocaten. (z.j.). hardheidsclausule. Geraadpleegd van


https://www.amsadvocaten.nl/woordenboek/algemeen/hardheidsclausule/

Berge, L. ., Oteman, M., & Kooten, J. . (2016). Inleiding organisatiekunde. Bussum:


Uitgeverij Coutinho.

BTSG InfoBulletin. (2017, 17 februari). Leiderschapsstijlen. Geraadpleegd van


https://www.btsg.nl/infobulletin/leiderschapsstijlen.html

Fischer, T., & Julsing, M. (2014). Onderzoek doen!: Kwantitatief en kwalitatief


onderzoek (2e ed.). Groningen/Houten, Nederland: Noordhoff.

Gemeente Heusden, Gemeente Waalwijk, & Gemeente Loon-op-Zand. (2015, 18


november). Economisch programma de LANGSTRAAT. Geraadpleegd van
https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=1e2bda91-3826-412f-8c2d-
1cfb30ca3358

Gemeente Heusden. (2004, 5 oktober). Beleids- en actieplan Recreatie en Toerisme


gemeente Heusden 2004-2010. Geraadpleegd van
http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Heusden/i23004.pdf

Gemeente Heusden. (2006, 12 december). Financile verordening gemeente


Heusden. Geraadpleegd van
http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/historie/Heusden/53160/53
160_1.html

Gemeente Heusden. (2015, 4 juni). Sociaal-economisch plan Heusden 2015.


Geraadpleegd van
https://www.google.nl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&uact=
8&ved=0ahUKEwjYy-
Do74zSAhWIChoKHWUrAH8QFggcMAA&url=https%3A%2F%2Fwww.heusden.nl%2
Fdsresource%3Fobjectid%3Dd4716a3d-e529-4b21-b825-
26f2b36ffcf4&usg=AFQjCNFv8fYqwWBOtVenv6zx6BAonspqYg&sig2=TlIw1RgX7l2jn
Gw2ts4nuw

Gemeente Heusden. (2015, July 07). Algemene Subsidieverordening gemeente


Heusden 2016. Retrieved March 09, 2017, from
http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/Historie/Heusden/371824/3
71824_1.html

Gemeente Heusden. (2016, 21 december). Land van Ooit wordt Landgoed


Steenenburg [Persbericht]. Geraadpleegd van
https://www.heusden.nl/dsresource?objectid=41e3fcbf-2444-468c-98c4-

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 20


c5a8b6471643&type=pdf&&

Gemeente Heusden. (2016, 23 december). Gemeente Heusden Verordening


toeristenbelasting 2017. Geraadpleegd van
http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/xhtmloutput/historie/Heusden/431099/4
31099_1.html

Gemeente Heusden. (z.j.). Dhr. dr. M.G.M. (Mart) van der Poel. Geraadpleegd van
https://www.heusden.nl/Raad_en_College_1/College_van_B_en_W/Dhr_dr_M_G_M
_Mart_van_der_Poel

Gemeente Heusden. (z.j.). Horecabeleid gemeente Heusden. Geraadpleegd van


http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Heusden/i270522.pdf

Geul, A. (2013). Beleidsconstructie, coproductie en communicatie (3e ed.). Den


Haag, Nederland: Boom Lemma.

H. (2016, December 23). Gemeente Heusden - Verordening toeristenbelasting 2017.


Retrieved March 09, 2017, from https://zoek.officielebekendmakingen.nl/gmb-2016-
183571.html

Het college van Heusden. (2012, november). Beleidsnotitie Bed & Breakfast.
Geraadpleegd van
http://decentrale.regelgeving.overheid.nl/cvdr/images/Heusden/i150130.pdf

Heusdens Buro voor Toerisme. (z.j.). Rijk Heusden. Geraadpleegd van


https://www.hbtheusden.nl/rijk-heusden

Joode, D. de. (2016, 07 november). Toeristenbelasting Heusden verandert niet.


Geraadpleegd van http://www.bd.nl/heusden/toeristenbelasting-heusden-verandert-
niet~a633db2c/

Provincie Noord-Brabant. (2012, december). Beleidskader & Uitvoeringsagenda


vrijetijdseconomie 2013-2020. Geraadpleegd van
http://www.brabant.nl/dossiers/dossiers-op-thema/economie-en-
werk/maatschappelijke-opgaven/-
/media/449A088622294996A41A0A8C2D0B61C2.pdf

Rulkens-Zielman, A. (2015, 13 februari). Directeur van de BV Ik. Geraadpleegd van


http://hr-communicatie.nl/2015/02/13/bv_ik/

Visscher, Y. M. (2015). Praktisch bestuursrecht (4e ed.). Groningen, Nederland:


Noordhoff Uitgevers.

Wetboek online. (z.j.). Gemeentewet artikel 224. Geraadpleegd van


http://www.wetboek-online.nl/wet/Gemeentewet/224.html

Wiebinga, P. (2015). Profiel van de Nederlandse overheid : organisatie, beleid en


besluitvorming (7e ed.). Bussum, Nederland: Uitgeverij Coutinho.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 21


Bijlage

Actoren
Een actor is een persoon of organisatie die betrokken is bij een beleidsproces.
(Wiebinga, 2015)

Beleidsinstrumenten
Onder een beleidsinstrument verstaan wij alles wat een actor gebruikt of kan gebruiken om
het bereiken van een of meer doeleinden te bevorderen.
(Geul, 2013)
Beleidsomgeving
De beleidsomgeving is de omgeving waar de maatschappelijke actoren in leven.
(Geul, 2013)
Beleidstheorie
Een goed doordacht beleidsplan onderscheidt zich door een overtuigende probleemanalyse,
een zorgvuldige verkenning van diverse mogelijke beleidsaanpakken en een beredeneerde
keuze van het uiteindelijke voorstel.
(Geul, 2013)
Beleidsveld/Beleidsterrein
De maatschappelijke actoren die op het betreffende beleidsterrein actief zijn.
(Geul, 2013)

Financieringspragraaf
De financieringsparagraaf bevat in ieder geval de beleidsvoornemens ten aanzien van het
risicobeheer van de financieringsportefeuille.
(Albeda, 2006)

Juridische instrumenten
Juridische middelen die gebruikt worden om bepaalde doelstellingen te bereiken.
(http://www.juridischwoordenboek.nl/)

Leisure
Vrije tijd.
(http://www.vandale.nl/)

Organisatiecultuur
Organisatiecultuur is de verzameling van normen, waarden en gedragsuitingen die gedeeld
worden door de leden van de organisatie en die leden aan elkaar en aan de organisatie
bindt. (Ten Berge, Oteman & Van Kooten, 2016)
Organisatiestructuur
Een organisatiestructuur die laat zien hoe de arbeidsverdeling (functie- en taakverdeling) en
de cordinatie (de communicatie tussen functies, taken en afdelingen) plaatsvindt.
(Ten Berge, Oteman & Van Kooten, 2016)

Validiteit
Validiteit is de mate waarin je resultaten van het onderzoek zijn te wijten aan systematische
fouten.
(Fischer & Julsing, 2014)

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 22


Interview uitwerken Heusden Buro
Op maandag 6 maart 2017 heeft er een interview plaatsgevonden met Inge Sprangers bij het
Heusdens Buro voor Toerisme (HBT). Zij werkt bij het HBT als manager Recreatie en
Toerisme.

Werkzaamheden
Inge werkt als manager bij Heusden Buro voor Recreatie & Toerisme. Zij werken met een
team dat bestaat uit 5 betaalde krachten. Daarnaast bestaat de organisatie uit heel veel
vrijwilligers. Hun doel is om de recreatie & toerisme binnen gemeente Heusden te
bevorderen. Gemeente Heusden is een vestingstad met De Loonse en Drunense duinen en
Vlijmen.

Heusden Buro werkt veel samen met partners in de regios, bijvoorbeeld de collegas in de
Langstraat. De Langstraat bestaat uit: Dongen, Waalwijk, Loon op Zand en Heusden.
Heusden Buro is een traject gestart, waarbij zij hebben besproken om samen op te gaan in
n organisatie. Alle ondernemers hebben hun eigen overheidskosten en hebben weinig
bereik.
De opdracht van de gemeente is om de samenwerking tussen Heusden Buro en
ondernemers te bevorderen. Door samen te werken, werk alles efficinter en
kostenvoordeliger. Ze willen daarbij een marketingstrategie voor de Langstraat in kaart gaan
brengen. Heusden Buro werkt voornamelijk samen met de wethouders, de ambtenaren en
met ondernemers in dit gebied. De Langstraat bestaat nu uit losse toeristische bureaus en
gemeenten. Door samen te werken hopen zij meer te kunnen bereiken. Er is momenteel nog
geen sprake van een organisatie of een officieel samenwerkingsverband. De organisaties
werken momenteel alleen samen op het gebied van Recreatie & Toerisme.

Heusden Buro heeft frequent contact met de gemeente Heusden, vooral met ambtenaren.
Het gaat hierbij om operationele zaken.
In de zomer wordt er een voorstel gemaakt wat zij het komende jaar willen gaan doen. Ze
zullen daarvoor eerst gaan kijken hoe groot het subsidiebudget van de gemeente bedraagt.
Inge maakt daar een voorstel van en de gemeente zal o.b.v. het voorstel een feedback
geven. Vervolgens maakt zij een concrete offerte. In de offerte is er specifiek uitgelegd wat
zij het komende jaar gaan doen. Dat zal leiden tot een subsidie beschikking, daarin staan de
afspraken voor de komende jaar vastgelegd. Twee keer per jaar zal Inge een verantwoording
afleggen, dus voor 2017 moet zij het halverwege het jaar een verantwoording afleggen van
de afgelopen 6 maanden. Ze moeten hierbij vermelden wat zij met het overheidsgeld gedaan
hebben. In juni 2018 zal zij een verantwoording af moeten leggen over heel 2017, dit gebeurt
aan de hand van een financieel jaarverslag.

De gemeente heeft een platform recreatie en toerisme. De samenwerking binnen gemeente


Heusden werkt goed. De wethouder is de voorzitter van het platform recreatie en toerisme.
De ambtenaar is de secretaris, agendavorming en de verslaglegging. Twee keer per jaar
komen zij samen met de ondernemers en bespreken zij waar de ondernemers tegen elkaar
komen.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 23


Er is een marketingplan opgesteld voor de Langstraat. De gemeente is zelf als toerist het
gebied gaan verkennen om te kijken wat het gebied zo aantrekkelijk maakt en hoe dit het
beste in de markt gezet kan worden.

Nu bevinden wij in fase twee. Hierbij zal de bijbehorende organisatie bepaald worden. De
uitvoeringsorganisaties gaan de marketingstrategie implementeren.

Heusden Buro zit minimaal twee per jaar met de wethouders aan tafel, daarnaast spreken ze
elkaar als ze elkaar zien. En keer per half jaar wordt er een voortgangsgesprek gehouden,
daarbij is de wethouder en het bestuur aanwezig.

De gemeente maakt het economisch beleid, lokaal beleid en beleid voor de Langstaat. In de
Vrijetijdseconomie staat wat de gemeente gerealiseerd wilt hebben. Heusden Buro is een
uitvoeringsorganisatie van de gemeente. Zij voeren het beleid uit van de gemeente Heusden.
Voorbeelden van het beleid is: het samenwerkingsverband in de Langstraat, internationale
ambities, discussiren over nieuwe markten. Zij zullen vooral Noord-Brabant in de markt
zetten, omdat Heusden vaak een onderdeel vormt van een Holland trip.

Duitsers en Belgen zijn nogal genteresseerd in de Nederlandse markt, Visit Brabant. In


overleg met de gemeente zijn zij daarbij aangesloten als Alliance Partner samen met Beekse
Bergen, Efteling, Den Bosch, Tilburg, Noord-Brabant museum en Eindhoven. Heusden Buro
wordt dan gepromoot op internationale Beurzen. Zij hebben ervoor gekozen om Noord-
Brabant te promoten, omdat Heusden daaronder valt. Als men een Holland trip houdt,
kiezen ze er vaak voor om langs Heusden te reizen. De reisbureaus worden door Visit
Brabant uitgenodigd om op side inspection te komen, daarbij komen zij naar Heusden.
Heusden heeft ook gidsen die verzorgen rondleidingen.

Gemeente Heusden ziet graag dat de samenwerking tussen ondernemers bevordert en dat
toeristen werkelijk geld uitgeven bij de ondernemers.

Nieuwe wethouder/aandachtspunten
Het college wordt uitgenodigd en dan wordt er een presentatie gehouden over wat Heusden
Buro doet. Allereerst wordt er kennis gemaakt en afspraken gemaakt.

Aandachtspunten
Cruiseschepen, Land van Ooit is failliet gegaan, maar de grond is nog niet verkocht.

Beleidstheorie
Een beleidstheorie is vastgelegd in een beleidsplan. Er zijn twee beleidsplannen. Deze
bestaat uit: Sociaal-economisch plan lokaal en Sociaal-economisch plan Langstraat. De
beleidslijnen zijn al uitgezet en deze zijn nu in ontwikkeling. In de toekomst zullen de
toeristische bureaus gaan samen werken in de naam van Langstraat of in een andere naam,
maar de naam is nog niet zeker.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 24


Wetgeving
Personeelsbeleid deze zijn ondergebracht bij Professionals, zoals ABAB Accountants.
Personele administratie en boekhouding zijn hier ondergebracht. Heusden Buro is een
stichting, waarbij zij hun statuten hebben vastgelegd bij de notaris.

Doel organisatie
Het doel is het trekken van meer toeristen die meer geld uitgeven. De uitdaging is hierbij dat
zij niet vooral inkomsten verwerven in het weekend, maar ook doordeweeks. Ze zien graag
dat toeristen verspreid over de week komen. Er is ook een Festiviteiten commissie, die
probeert te bewerkstelligen dat evenementen verspreid over het jaar worden georganiseerd.
Samen met ondernemers organiseren zij arrangementen. Het gaat vooral om dagtoeristen
en toeristen vanuit de regio.

Beslissingen
Ze krijgen veel vrijheid vanuit de gemeente.

Inkomstenbron
Heusden Buro krijgt inkomsten vanuit toeristen die deelnemen aan rondleidingen, die 4,50
per persoon bedraat. Heusden Buro heeft zelf ook een winkel waar zij spulletjes verkopen.

Toeristenbelasting
Gemeente Heusden heft toeristenbelasting. Dit is een besluit vanuit de raad geweest. Maar
aan de andere kant investeert de gemeente zelf ook veel in toerisme. De belastingen gaan
voornamelijk naar de algemene reserve. De ondernemers moeten de registers bijhouden,
bijvoorbeeld wie er allemaal verblijven en moeten daarover toeristenbelasting in rekening
gaan brengen.
Er wordt nu ook differentiatie toegepast: bij de watersport en bij de minicampings hoeft er nu
een lager bedrag worden toegepast dan bij de horeca.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 25


1. Op welke manier zorgen jullie ervoor dat Heusden aantrekkelijk blijft voor toeristen?

2. Welke middelen/activiteiten gebruiken jullie hiervoor en waarom juist deze?

3. In hoeverre spelen jullie als actor een rol op het beleidsproces?

4. Op welke manier zorgen jullie ervoor dat Heusden zich onderscheidt t.o.v. de andere
gemeentes?

5. Welke activiteiten bieden jullie aan voor de toeristen en waarom juist deze?

6. Op welke manier zorgen jullie ervoor dat de toeristen bekend zijn met de activiteiten
in Heusden?

7. Waar bestaat jullie inkomstenbron uit?

8. In welke activiteiten wordt er het meeste in genvesteerd? en waarom juist deze?

9. Op welke andere manieren zorgen jullie ervoor dat jullie bekend zijn bij de toeristen?
d.m.v. logos, bedrijfskleding, de voorzieningen die jullie aanbieden

10. Met welke organisaties werken jullie samen?

11. Wat vinden jullie als organisatie belangrijk?

12. Welke uitstraling hanteren jullie als organisatie? en waarom juist deze?

13. In welke mate wordt er samengewerkt binnen de organisatie?

14. Over welke taken mogen jullie zelf beslissen en welke taken moeten jullie uitvoeren?

15. In hoeverre is de procedures, regels en functiebeschrijving binnen de gemeente van


toepassing (weinig, veel)?

16. Hoe benvloeden de medewerkers elkaar binnen de organisatie?

17. Op welke manier draagt iedereen bij om het gezamenlijke doel te bereiken?

18. Welke normen en waarden hanteren jullie binnen de organisatie?

a. Waarom hebben jullie specifiek voor deze waarden gekozen?

b. Wordt er veel samen gewerkt of meer individualistisch?

c. Is er sprake van routinematig werk of diversiteit?

d. In hoeverre worden medewerkers betrokken bij besluitvormingen?

e. In welke mate is duurzaamheid belangrijk voor jullie als organisatie?

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 26


f. Hoe wordt er omgegaan met gemaakte afspraken?

19. Welke visie hanteren jullie om deze doelen te bereiken?

20. Hoe worden de taken aan de medewerkers toebedeeld?

a. Een officile verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden

b. Het persoonlijke oordeel en de persoonlijke wensen van de leidinggevende

c. Taken worden verdeeld o.b.v. vaardigheden en bekwaamheden van


medewerkers

d. Persoonlijke wensen en behoeften van medewerkers met betrekking tot hun


kennis en vaardigheden

21. Werken jullie binnen de organisatie veel samen of individualistisch en waarom?

a. Door wie worden beslissingen genomen binnen de organisatie?

b. Door medewerkers met deskundigheid op het desbetreffende probleemgebied

c. Door de medewerkers met de meeste persoonlijke opgebouwde macht

d. Door de medewerkers die het meest betrokken zijn

e. Door de medewerker die daar bevoegd en verantwoordelijk voor is

22. Hoe is de structuur van de organisatie opgebouwd?

a. De top beslist en de medewerkers voeren uit

b. Een hirarchische structuur met duidelijk omschreven rapportageplichten en


beslissingsbevoegdheden voor iedere medewerker.

c. O.b.v. individuele behoeftes van medewerkers, ambities en voldoening

23. Waaruit bestaan jullie inkomsten?

a. Eigen middelen

b. Subsidies

c. Etc.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 27


Op dinsdag 7 maart 2017 heeft er een interview plaatsgevonden met Patricia Lardinois bij
het gemeentehuis van de gemeente Heusden in Vlijmen. Zij werkt bij de gemeente Heusden
als klantcordinator Recreatie en Toerisme en accountmanager bedrijven.

Functie
Patricia werkt als klantcordinator Recreatie en Toerisme. Ook is zij accountmanager
bedrijven. Tijdens het interview spreekt ze haar over functie van klantcordinator en de
kennis die zij heeft over recreatie en toerisme in de gemeente Heusden.

Toerisme ziet de gemeente echt als Vrijetijdseconomie aangezien toerisme steeds meer een
onderdeel van de economie is geworden. Vrijetijdseconomie is een grote economie, het is zo
breed dat het alles is wat je buiten je werk doet, zoals sport en cultuur enz.
Vrijetijdseconomie staat centraal wat naast wonen en werken valt.
Zij vertelt dat in dit geval het beter is om aan te geven dat vrijetijdseconomie een
overkoepelend gedeelte is en dat er bij dit project meer de nadruk zal liggen op recreatie en
toerisme.

Beleidsomgeving
De belangrijkste partner van de gemeente is het Heusden Buro voor Toerisme (HBT). Dit
vooral omdat het HBT een uitvoeringsorganisatie is, hier heeft de gemeente veel baat bij.
Het HBT is een organisatie die vergelijkbaar is met de grotere organisatie Vereniging Voor
Vreemdelingenverkeer (V.V.V.). Daarnaast hebben zij op het gebied van toerisme veel
ondernemers als partner.

Toeristenbelasting
De toeristenbelasting is een complex geheel. In 2008 heeft de gemeente toeristenbelasting
ingevoerd. Toeristen die in gemeente Heusden overnachten en niet in gemeente Heusden
wonen, betalen een klein bedrag voor elke nacht dat zij hier overnachten. Er was hier in het
begin veel weerstand vanuit de ondernemers. Dit komt omdat alle ondernemers die een
overnachting aanbieden een andere prijs voor hun product vragen, maar de belasting even
hoog wis. Zo betaalt de minicamping relatief meer dan een hotel.
Voorheen was er n tarief voor alle accommodaties. Ondanks de discussies heeft de
politiek toch gewoon besloten om de toeristenbelasting te heffen. De gemeenteraad heeft
toch besloten om gedifferentieerd belastingtarief toe te passen. Dat wil zeggen dat er
onderscheid wordt gemaakt in accommodatie typen en het tarief dat wordt geheven over de
toeristen. Vooral de hotels waren hierop tegen.

Media
Ze zijn momenteel bezig met de gebiedsmarketing in de Langstraat. Het gaat hierbij om
artikelen, sociale media en evenementen. Bij de media gaat het vooral om de zaken die
gerealiseerd zijn (vooral de leukere dingen) en projecten waar zij zich mee bezig houden.
Politiek op het gebied van recreatie en toerisme komt nauwelijks voor in de media.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 28


Langstraat
Heusden ligt precies op een scheidingslijn Noordwest Brabant, Midden-Brabant, Het hart van
Brabant en Land van Heusden. Zij zien in elke regios wel plussen, daarom willen ze ook wel
samen werken met deze regios. Op het moment dat zij denken dat er voordeel uit te halen
valt, dan sluiten zij zich daar graag bij aan.
De grootste kansen voor Heusden liggen in het Hart van Brabant. Vooral omdat daar de
grote spelers zich daar bevinden, zoals de Efteling en het nationaal park. Vanuit de provincie
hebben zij de opdracht gekregen om te kijken of zij liever zelfstandig willen blijven of willen
zij juist iets anders gaan doen. Op dat moment werkte zij al veel samen met de Langstraat.
De Langstraat is een samenwerking tussen drie gemeentes. De Langstraat is op dit moment
nog niks en heeft ook nog geen bevoegdheden.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 29


Algemene vragen
1. Hoe is het om te werken met Hanne van Aart?
2. Hoe zou u Hanne van Aart omschrijven op de werkvloer?
3. Welke kwaliteiten denkt u dat belangrijk zijn om leiding te kunnen geven over
het beleidsterrein Vrijetijdseconomie/ Recreatie en toerisme in Heusden?
4. Hoe stelt de wethouder zich tegenover u op als u haar tegenkomt?
5. Wat voor relatie onderhoud u met de wethouder?
6. Hoe benvloed de wethouder uw werk?
7. Wat is het streven/doel van uw organisatie?

Organisatiekunde
24. Over welke taken mogen jullie zelf beslissen en welke taken moeten jullie uitvoeren?
25. In hoeverre is de procedures, regels en functiebeschrijving binnen de gemeente van
toepassing (weinig, veel)?
26. Hoe benvloeden de medewerkers elkaar binnen de organisatie?
27. Op welke manier draagt iedereen bij om het gezamenlijke doel te bereiken?
28. Welke normen en waarden hanteren jullie binnen de organisatie?
a. Waarom hebben jullie specifiek voor deze waarden gekozen?
b. Wordt er veel samen gewerkt of meer individualistisch?
c. Is er sprake van routinematig werk of diversiteit?
d. In hoeverre worden medewerkers betrokken bij besluitvormingen?
e. In welke mate is duurzaamheid belangrijk voor jullie als organisatie?
f. Hoe wordt er omgegaan met gemaakte afspraken?
29. Welke visie hanteren jullie om deze doelen te bereiken?
30. Hoe worden de taken aan de medewerkers toebedeeld?
a. Een officile verdeling van taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden
b. Het persoonlijke oordeel en de persoonlijke wensen van de leidinggevende
c. Taken worden verdeeld o.b.v. vaardigheden en bekwaamheden van
medewerkers
d. Persoonlijke wensen en behoeften van medewerkers met betrekking tot hun
kennis en vaardigheden
31. Werken jullie binnen de organisatie veel samen of individualistisch en waarom?
a. Door wie worden beslissingen genomen binnen de organisatie?
b. Door medewerkers met deskundigheid op het desbetreffende probleemgebied
c. Door de medewerkers met de meeste persoonlijke opgebouwde macht
d. Door de medewerkers die het meest betrokken zijn
e. Door de medewerker die daar bevoegd en verantwoordelijk voor is
32. Hoe is de structuur van de organisatie opgebouwd?
a. De top beslist en de medewerkers voeren uit
b. Een hirarchische structuur met duidelijk omschreven rapportageplichten en
beslissingsbevoegdheden voor iedere medewerker.
c. O.b.v. individuele behoeftes van medewerkers, ambities en voldoening

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 30


Is Hanne van Aart een manager of een leider?
Manager
- In hoeverre plant en organiseert Hanne haar werkzaamheden?
- legt Hanne meer nadruk om de taken die uitgevoerd moeten worden of juist meer op de
mensen?
- Stuurt Hanne de anderen aan of overtuigt zij anderen van haar handelingen?
- Neemt Hanne haar beslissingen o.b.v. Rationeel

Leider
- Heeft ze persoonlijke aandacht voor anderen?
- weet zij anderen te motiveren en inspireren?
- Op welke manier benvloedt zij anderen?
- Heeft zij een sterke visie waarmee ze haar doelen kan bereiken?
- Is ze op zoek naar veel uitdagingen?
- In hoeverre kan zij goed samenwerken met anderen?
- Probeert Hanne de anderen te motiveren d.m.v. persoonlijke aandacht en uitdagingen of
door middel van beloningen

Autocratisch, Democratisch en Participatief


Bespreekt ze haar doelen veel met anderen of neemt zij op eigen houtje
beslissingen?
Op welke manier probeert ze haar doelen te bereiken (visie)?
o Sancties, Inzet en inzicht of Groepsbeleving

Financile gedeelte
Welke financile instrumenten gebruiken jullie? (Naast en subsidies, zijn er nog
andere financile instrumenten inzetten als gemeente?)
In welke activiteiten wordt er het meeste in genvesteerd? en waarom juist deze?

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 31


Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 32
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 33
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 34
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 35
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 36
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 37
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 38
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 39
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 40
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 41
Begroting 2016

Soort BEGROOT 2016


Bedragen zijn exclusief BTW kosten baten
Loonkosten medewerkers, manager, gastheren/vrouwen (exclusief verzekeringen), all-in 132.705
Premie ziekengeldverzekering (verzuim, arbo en WGA) 8.000
Huurkosten 15.527
Servicekosten 8.463
Reiskostenvergoeding werk-werk 250
Opleiding gidsen en personeel (inclusief gidsendag- en borrel) 1.500
Kostenvergoeding bestuursleden ntb
OZB 484
Domeinnaamregistratie HBT (99), hosting website (300), updateservice QR-site (150), SSL-certificaat (90) 639
Porto en antwoordenveloppen 500
Representatie (geschenken, bijeenkomsten, recepties, jubilarissen, verjaardagen, kerstpakketten, catering) 2.500
Accountantskosten ABAB 7.500
Loonadministratie ABAB 2.150
Automatiseringskosten gemeente (inclusief domeinnaamregistratie RH) 4.700
Kantoorbenodigdheden/abonnementen/telefoon 1.900
Toevoeging bestemmingsreserve automatisering 700
Algemene verzekeringen: bestuurdersverz. + bedrijvencompactverz. 1.455
Subsidie 158.000

Projecten
OOP Langstraatsamenwerking 500
OOP Samenwerking VisitBrabant (jaarlijkse bijdrage + budget site-inspections) 4.500
OOP Promotie (adverteren, gratis drukwerk, promotieteam) 3.000
OOP aanpassingen website 1.500

Producten en diensten
Winst boekingsbureau (inclusief alle reserveringskosten) 6.000
Winkel, inclusief bonnen en entreebewijzen 5.000
Winst rondleidingen 10.000
Advertenties op website 6.000
Urenvergoeding Vestiviteitenkalender 870

Totaal 198.473 185.870


Begrotingstekort 12.606,- op te vangen door Algemene Reserve en Bestemmingsreserve TR-productontwikkeling

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 42


Stimuleren vrijetijdseconomie

De provincie Noord-Brabant
Heusden wilt haar toeristische
wilt zich profileren als de
klimaat op peil houden en
meest innovatieve en gastvrije
waar mogelijk versterken
provincie.

Onderhouden van de Stimuleren van kruisbestuiving tussen


voorzieningen voor de sectoren (cross-overs en
Ambitie regio Hart van Samenwerking, promotie en
vrijetijdseconomie en het ketenbenadering).De sector heeft
Brabant marketing
stimuleren van de uitbreiding duidelijke samenhang met andere
daarvan sectoren, samenwerking met onder
andere de volgende sectoren wordt
actief gestimuleerd:

Goed onderhouden fiets- en wandelroutenetwerk, Sterke promotie van het


Groei van 10 miljoen naar 20 bewegwijzering, aantrekkelijk landschap, paden, aanbod in Heusden gekoppeld
miljoen dagrecreatieve goede bereikbaarheid voorzieningen, zwemwater aan het aanbod in de regio,
bezoekers per jaar en mogelijkheden voor watertoerisme. Waar zowel in de eigen gemeente Detailhandel: aantrekkelijke
mogelijk bestaande voorzieningen verduurzamen als daarbuiten; centra, voldoende horeca
en innoveren voorzieningen en
gezamenlijke promotie;

Stimuleren vernieuwende
Verbreding / verlenging van het productontwikkeling, inspelen
seizoen van de huidige 250 naar Ruimte bieden voor een grotere commercile
toeristische trekker, de Poort van Heusden is op kansen, aanjagen van Cultuurhistorie, natuur en
350 dagen evenementen. landschap: aantrekkelijk
hiervoor de meest logische kans. Maar ook
ontwikkelingen op andere locaties stimuleren en decor, toegankelijkheid versus
vestiging faciliteren behoud.

Aanhaken op de activiteiten van


Visit Brabant, o.a. voor het
Top van het huidige dagbezoek onderdeel aantrekken
stijgt van 40.000 naar 60.000 Stimuleren van onderscheidende verblijfsrecreatieve internationale markten en
bezoekers voorzieningen. Zowel kleinschalig en primitief als promotie van Brabant als geheel.
hoogwaardig aanbod. Dit door bijvoorbeeld
planologische mogelijkheden te vergroten

Speciale aandacht voor ontwikkelingen bij de twee


60% van de dagbezoekers zijn grote trekpleisters. Gericht op bezoekers buiten de
tevens short break verblijfsgasten pieken, welke nu met name op zondag liggen.
Ontwikkelingen in Heusden-Vesting moeten een
kwaliteitsverbetering opleveren en passen binnen
het cultuurhistorisch decor. Bij de Loonse en
Drunense Duinen ligt de opgave om de natuurpoort
verder te versterken en om ontwikkelingen in de
schil van het park te stimuleren

Verdubbeling aantal winterharde


bedden van 7500 naar 15000

Toename van de leisureomzet


van 900 miljoen per jaar nu
tot 1,5 miljard

Verdubbeling
werkgelegenheid tot 25.000
FTE (35.000 banen)

Nieuwe investeringen in de
regio van ca 850 miljoen tot
1 miljard

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 43


Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 44
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 45
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 46
Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 47
Vragenlijst

1. Op welke manier worden er beslissingen genomen?


Men neemt gezamenlijke beslissingen of beraadslaagt daarover.

2. Hoe wordt er omgegaan met kritiek?


Kritiek is gericht op de taak en niet op personen.

3. Hoe wordt er omgegaan met de teamdoelstellingen?


Team- en bedrijfsdoelstellingen vormen geen belemmering voor het realiseren
van persoonlijke doelstellingen.

4. In welke mate wordt er initiatieven genomen binnen de organisatie?


Initiatieven worden ontwikkeld zonder dat er door iemand anders om wordt
gevraagd.

5. Hoe wordt er omgegaan met tegenstrijdige belangen of conflicten?


Conflicten worden erkend en geaccepteerd. Ze worden niet als "pijnlijk" ervaren.

6. Op welke manier worden er beslissingen genomen?


Beslissingen binnen het team gaan doorgaans over proces. Uiteindelijke
beslissingen worden door het college genomen.

7. Hoe wordt er omgegaan met kritiek?


Het doel van kritiek geven is om mensen bewust te laten worden van wat ze aan
het doen zijn.

Teamdoelstellingen worden opgesteld omdat dat nu eenmaal moet. Men neemt aan dat ze
nuttig zijn.

8. Wanneer worden er initiatieven door medewerkers genomen?


Men neemt initiatief om het hoofd te kunnen bieden aan problemen die zich, naar
men verwacht, zullen voordoen in de nabije maar ook in de verre toekomst.

9. Hoe wordt er omgegaan met een conflict?


Belangrijk is wat we kunnen leren van het conflict en welke positieve
veranderingen uit het conflict naar voren kunnen komen.

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 48


ITEM MACHT ROL TAAK PERSONEN

A 1 3 2 4

B 3 2 1 4

C 1 2 3 4

D 4 3 1 2

E 1 2 4 3

F 4 2 3 1

G 2 3 4 1

H 1 4 2 3

I 3 2 1 4

J 4 3 2 1

Inwerkdossier vrijetijdseconomie 2017 49

You might also like