Professional Documents
Culture Documents
Kerem Kasideleri
Kerem Kasideleri
Z
Nazirecilik gelenei iinde nemli bir yere sahip olan kerem redifli
kasidelerin ilki, nazire mecmualarna gre XV. yzyln byk airi eyh
tarafndan yazlmtr. Onu tanzir eden ilk air Ahmed Paadr. Kerem
redifli kaside denilince akla ilk gelen isim olan Ahmed Paa, sonradan bu
redifle nazire yazm airler zerinde eyhden daha fazla bir etkiye
sahiptir.
Nazire mecmualarnn ve divanlarn taranmas neticesinde kerem
redifli on bir kaside tespit edilmitir. Bu makalede, eyhden balayarak
elde edilen on bir kaside ve airi sz konusu edilmitir. Bunlar arasnda
Resm, Mehd, Ahmed-i Rdvn, Ak-i skdr ve Ysrye ait olanlar
yazl sebepleri, ekil ve muhteva zellikleri asndan incelenmitir.
Ayrca yukarda saylan airlerin kerem redifli kasidelerinin
transkripsiyonlu metinleri sunulmutur.
Anahtar Szckeler: Nazire, kaside, redif, kerem kasideleri, eyh,
Ahmed Paa.
ABSTRACT
The first of the eulogies with the rhyme kerem, which have a
significant place in the tradition of poems written to emulate (paralell)
others, was written by Sheikhy, the great poet of the 15th century, according
to magazines of this poetic tradition. The first poet trying to emulate him
was Ahmed Pahsa. Being the first name that comes to mind concerning
eulogy with the rhyme kerem, Ahmed Pahsa had a greater influence than
Sheikhy on poets who wrote emulating (paralell) poems with this rhyme .
As a result of an examination of the magazines of emulation and divan
poetry, 11 eulogies with the rhyme kerem were determined. The present
article is on these eleven eulogies and their poets beginning with Sheikhy.
Among these, those belonging to Sheikhy, Ahmed Pahsa, Mehdy, Ahmed-i
Ridvan, Ashky Uskudary and Yusry were examined in terms of the reasons
why they were written, and their characteristics of form and content.
Moreover, transcribed texts of the eulogies with the rhyme kerem
belonging to the poets cited above were presented.
Keywords: Emulating poem, eulogy, rhyme, kerem eologies, Sheikhy,
Ahmed Pahsa.
Giri
eyh
Yaad dnemde stadl kabul edilen eyh, Trk edebiyatnda
Ahmed Paadan balayarak Fuzlye kadar etkisi yzyllar boyu devam etmi
bir airdir. Birok kaside ve gazelleri zellikle XV ve XVI. yzyl airleri
tarafndan tanzir edilmitir. Bu etki yeeni Ceml ve Ahmet Paada daha
kuvvetlidir. Ceml onun gazellerine nazire yapt gibi, Hm v Hmyn
mesnevisinin bandaki gazelleri, eyhnin Husrev u rn mesnevisindeki
kasideleri rnek alarak yazmtr. 2
eyhnin Germiyanolu Yakub Beye sunduu 22 beyit uzunluundaki
kasidesi bir methiyedir. 3 Germiyanolu Yakub Beyin cmertliinin vgsnn
yapld manzumede air, onun ihsann beklediini dile getirir. eyh,
iirlerinde muhitinden ve devrinden ikayet eden bir airdir. Bu ikyetleri
1
Bu kasidelerden Ahmed Paa, Cem Sultan, Behit Ahmed Sinan, Nect Bey, Gelibolulu li ve
Haylye ait olanlar, Prof. Dr. Mine Menginin danmanlnda Nazire Gelenei inde Kerem
Kasideleri adyla bir yksek lisans tezinde konu edilmitir. Tezde, kasideler nazire gelenei
asndan tahlil ve mukayese yntemiyle incelenmitir. (bk. Mehmet Irklata, Nazire Gelenei
inde Kerem Kasideleri, ukurova niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Adana, 2007, 241s.)
Bu sebeple yukarda saylan kasideler almann dnda tutulacak, Giri ksmnda bunlarla ilgili
ksa aklamalar yaplmakla yetinilecektir. almann esasn dier kasideler oluturacak ve bu
manzumelerin transkripsiyonlu tam metinleri makalenin sonuna ilave edilecektir.
2
F.Kadri Timurta, eyhinin hreti ve Tesiri, Makaleler ( hzl. Mustafa zkan), s.477-478
3
Ali Canib Yndem vd., eyh Divan, Tarama Szl ve Nsha Farklar, stanbul, 1942, s. 28-
29.
4
F. Kadri Timurta, eyhinin Hayat ve ahsiyeti, Makaleler (hzl. Mustafa zkan), Ankara,
1997, s. 421-423.
5
Ali Nihad Tarlan, Ahmed Paa Divan, stanbul, 1966, s. 60-63.
6
Rdvan Canm, Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara, 2000,
s. 157-158; Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1989, C.
1, s. 136; ; Filiz Kl, Meir-uar, nceleme-Tenkitli Metin (Yaynlanmam Doktora Tezi,
Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits), Ankara, 1994, s. 108-109; ; Beyn, Tezkiret-
uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1997, 74; Mustafa sen, Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm,
Ankara, 1994, s. 131.
kaybeden bir insann onu tekrar kazanmak iin yazlan bir manzume olduunu
ifade eder. Tarlan, Fatih gibi kadirinas bir padiahn bu denli takdir ettii
vezirini sadece ahlk bakmndan bir anda ldrtmeye kadar gitmeyecei, tezkire
yazarlarnn hikyeyi rivayet halinde nakledip, yeterince incelemedikleri ve
kerem kasidesinin ruh ve slbunun bu ekilde dnmeye izin vermeyecei
grndedir. 7
Ahmed Paann kerem kasidesini incelediimizde Ali Nihat Tarlann
grlerine katlmak mmkndr. Gayet ince, duygusal ve mkemmel bir tarzda
yazlm kasidede, lm korkusu iinde olan bir insann edas bulunmaz. Bununla
birlikte padiah ile Ahmed Paa arasnda getii rivayet edilen hadiseyi
hatrlatacak bir iaret de yoktur. Ancak hadisenin ne olduu belirtilmese de,
Ahmed Paa, aadaki beyitte padiahn alak insanlarn szn dinlememesi,
onlara inanmamasn ister. Bu da Ahmed Paann kendisine iftira edildii,
sylenenlerin alak kimselerin rn olduu eklinde deerlendirilebilir:
Ekreml-halksn iy vsta-i kd- kerem
Her lemn szin iitme budur n- kerem (26. beyit)
Aadaki beyitte de padiaha, vg blbln gam kafesinde brakma,
diyen airin bu syleyii onun hapis hayatn dndrmektedir. Zira tezkirelere
gre air, bu kasideyi hapisteyken yazmtr:
Midhatin blblini gam kafesinde koma kim
Hayfdur ttye zehr iy ekeristn- kerem (25. Beyit)
Kerem kasidesinin belki de en bilinen ve syleyi asndan en
mkemmel beyti udur:
Kul hata klsa nola afv- ehenh kan
Tutalum iki elm kanda imi kan kerem (27. beyit)
Bu beyte bakarak, airin hata ilediini kabul eden bir edasnn olduu
sylenebilir. Ancak kullarn hatada bulunmasnda alacak bir ey yoktur.
Tutalm ya da farzedelim iki elim kandaym, diyerek aslnda kabahatinin o
kadar byk olmadn, eer byleyse de affa mazhar olmas gerektiini ifade
eder.
Sonu olarak, Ahmed Paann bu kasideyle balanmay diledii aktr
ve kasidenin slbu, affn bekledii kabahatin hi de basit olmadn
hissettirecek mahiyettedir. Dier taraftan Ahmed Paann yaad yzylda
7
Ali Nihad Tarlan, Age, s. VII-VIII.
beytiyle balar. Zaman zaman Ahmed Paann kerem redifiyle yazd bu iki
kaside kartrlmtr. Nitekim kaynaklar, Ahmed Paann sadece bir
kasidesinden bahsetmektedir ve bunlarda rnek verilen beyitler, her iki kasideden
alnmtr. Bu kasidenin,
Yani kim saf- devrn mun-i fuzal
Kayag topragdur srme-i ayn- kerem (11. beyit)
beytinden hareketle kasidenin bir vezire yazld anlalmaktadr. Kaynaklar bu
vezirin Mahmud Paa olabileceini belirtmektedirler. 9
Cem Sultan
Cem Sultan, eyhyi tanzir eden bir baka airdir. 74 beyit
uzunluundaki kasidesini, byk kardei Sultan II. Byezide sunmutur. 10
Babas Fatih Sultan Mehmedin lm zerine, aabeyi II. Bayezid ile saltanat
mcadelesine girien, hi olmazsa hkmdarl paylamak isteyen Cem Sultana
bu istei pahallya ml olmutur. Bu hrsla Cem Sultan, hazin bir hayat maceras
iinde olmu, baz savalar ve malubiyetlerden sonra Rodos valyelerinin ve
Papann eline dmtr. 11 Her ne kadar Rodosta bir hkmdar gibi karlanp,
hrmet grse de valyelerin menfaati iin kullanlacak bir esir olmutur.
ehzde, iinde bulunduu felaketin nemini kavram ve buradan II. Byezide
yazd mektupta kendini kffr elinde brakmamasn rica etmitir.
ehzdenin II. Byezide yazd bu tazarrnme kendisinin vicdanen ne kadar
perian ve piman olduunun bir vesikasdr. Yaptklarndan ztrap duyarak
byk bir znt ile kardeinden zr dileyip affn ister. Ancak bu durumda
kardeinden ald cevaplarla ithama urar, ac szlerle gururu incinir. Bu yzden
Cem Sultan, iinde bulunduu firar ve esaret hayat iinde zt duygu ve
8
Ali Nihad Tarlan, Age, s. 82-84.
9
Turgut Karabey, Ahmed Paa, Hayat, Edeb Kiilii, Eseri ve Baz iirlerinin Aklamalar,
Erzurum, 1991, s. XII-XIII.
10
Cem Sultan Divannn niversite Ktphanesi TY 5547 numarada kaytl bulunan nshasnda bu
manzumenin banda Cem Sultn Selme yazup irsl eyledii kasde v niyzdr bal
yazldr.
11
Nihad Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, 1971, s. 450.
12
smail Hikmet Ertaylan, Sultan Cem, stanbul, 1951, s. 150.
13
Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s. 172; Rdvan Canm, Latf,
Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara, 2000, s. 194-196;
Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1989, C. 1, s. 225-
226; Hasan Aksoy, Bihit Ahmed Sinan elebi, TDVA, C. 6. s. 144-145.
14
Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s. 172.
15
Ali Nihad Tarlan, Nect Beg Divan, stanbul, 1693, s. 69-71
16
Mehmed avuolu, Nect Bey Divannn Tahlili, stanbul, 1971, s. 59.
Hayl Bey
Hayl Bey, pek ok kasidesi gibi kerem redifli kasidesini de Knn
Sultan Sleyman iin yazmtr.
Geri ba egmedi Cemd ile hkna kerem
Geldi old bugn h Sleymna kerem
beytiyle balayan ve airin divannda Kasde-i Kerem balyla yer alan
manzume 23 beyit uzunluundadr. 17 Knnnin iltifat ve himayesini kazanm
bir air olan Hayl Bey, onun devrinde rahat bir hayat srm ve sanatnn
parlak dnemini icra etmitir. Padiaha sunduu gazeller ve kasideler sayesinde
kendisine nce ulfe balanm sonra tmar ve zeamet verilmitir. Pek ok
iirinde tevliyet, dirlik, tmar istemitir. 18 Nitekim airin kerem redifli
kasidesinde de maksadn dile getirdii beyitlerde; esirgemeden vermek padiaha
mahsustur, bu arada beyler ise daha rezil olmu alalmlardr, emirlere
yaraacak cmertlik bunlarn yaradllarnn cimrilii haline geldi, birisinin
makamn bana ltfet ki cmertlik, bayramn ucundaki hilli Zuhal yldzna
ulatrsn (19-20. beyitler), diyerek bir mansp istediini aka ifade etmitir.
Gelibolulu li
16. yzyln hem tarih hem de edebiyat alannda pek ok eser veren
nemli isimlerinden biri olan Gelibolulu l, divannda yer alan 37 beyit
uzunluundaki kerem redifli kasidesini maiyetinde grev yapt Lala Mustafa
Paaya yazmtr: 19
Mr-i mrn- Budin Hazret-i Paa-y kerm
Mustafa-nm u al-himmet Dr-y kerem (11. beyit)
Gelibolulu lnin naziresinde dikkat eken bir husus kafiye ile ilgilidir.
Manzume, kafiye farkll ile zemin iirden ve tespit edilen dier nazirelerden
ayrlr. Nazire geleneinde zemin iirle nazire arasnda kafiye birliinin
bulunmas yaygn kabullerdenden birisidir. Bu durum nazire kavramnn
tanmlanmasnda da nemli bir l olmakla birlikte her zaman belirleyici bir
zellik deildir. Baka bir ifadeyle bu zellik btn nazireleri
kapsamamaktadr. 20 Nitekim kerem redifli kasidelerin zemin iiri olan
eyhiye ait kasidede n sesleri kafiyeyi tekil ederken Gelibolulu lnin
kasidesinde sesi kafiyeyi oluturur.
17
Ali Nihat Tarlan, Hayl Bey Divan, stanbul, 1945, s. 47-48.
18
Cemal Kurnaz, Hayl Bey Divannn Tahlili, stanbul; 1996, s. 25.
19
. Hakk Aksoyak, Gelibolulu Mustafa l ve Divanlarnn Tenkitli Metni (Yaynlanmam
Doktora Tezi, Gazi niversitesi. Sosyal Bilimler Enstits), Ankara, 1999, s. 91-93.
20
M. Fatih Kksal, Sana Benzer Gzel Olamaz, Divan iirinde Nazire, Ankara, 2006, s. 33 vd.
21
Haluk pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, stanbul, 1996, s. 218.
22
Rdvan Canm, Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara,
2000, s. 272.
23
Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s. 185.
24
Mustafa sen, Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, Ankara, 1994, s. 137.
iir sahasnda Ahmed Paay takip etmi, onun birok iirine nazire
sylemitir. 25 Resmnin Eirdirli Hac Kemlin Cmin-Nezir adl nazire
mecumasnda rastladmz kerem redifli kasidesi 26 de Ahmed Paaya nazire
niteliindedir. Ad geen mecmuada, eyhye nazire yazd iirlerin varlndan
hareketle ve kaynaklarn verdii bilgilere bakarak eyhnin Resm zerinde
etkisi olduu anlalmaktadr. Ancak kerem kasidesi sz konusu olduunda,
Resmnin kasidesinin eyhden deil, Ahmed Paadan izler tad grlr.
Kasidenin pek ok beyti Ahmed Paann kerem kasidesinin beyitlerini andrr.
Her iki kasidenin matla beyitlerindeki syleyi benzerlii, bu etkiyi
rneklendirebilecek niteliktedir:
Ahmed Paa:
Ey muht-i keremn katresi ummn- kerem
Bg- cd ebr-i kefnden tolu brn- kerem
Resm:
Ey serr-i keremn pyesi pyn- kerem
Himmetn sahn- ser perdesi eyvn- kerem
Kasidenin aadaki beytine bakarak devrin padiah Fatih Sultan
Mehmede yazld anlalmaktadr:
ftihr- ulem yan hudvend-i cihn
b-ry- fuzal hazret-i sultn- kerem (5. Beyit)
Padiahn cmertliinin vgsnn yapld kasidede Resm, onun
lutfundan, ihsanndan nasiplenme isteini dile getirmitir:
Nola hn- keremn toylasa ben dervini
Olmuam zviye-i lutfuna mihmn- kerem (20. beyit)
Kabe-i ehl-i recdur iig Merve hakk
Saym oldur ki tavf eyleym ey kn- kerem (21. beyit)
rem iigne yz zrile urdum yire yz
Nazar itsen nola ben bendeye sultn- kerem (22. beyit)
Resmiy gam yime imden gir var eyle du
Hlni anlad v bildi shan-dn- kerem (23. beyit)
Mehd
Bursal olan Mehd, Fatih Sultan Mehmedin makbul tuttuu
airlerdendir. Neeli, gler yzl, nktecidir. rticalen iir syleme kabiliyeti ve
25
Haluk pekten, Divan Edebiyatnda Edeb Muhitler, stanbul, 1996, s. 128.
26
Eirdirli Hac Keml, Cmin-Nezir, Byezid Genel Ktp., Nu. 5782, v. 240b.
27
Rdvan Canm, Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara,
2000, s. 509.
28
Mustafa sen, Knhl-Ahbrn Tezkire Ksm, Ankara, 1994, s. 145.
29
Eirdirli Hac Keml, Cmin-Nezir, Byezid Genel Ktp., Nu. 5782, v. 242a.
30
smail nver, Ahmed-i Rdvn, Hayat, Eserleri ve Edeb ahsiyeti (Baslmam Doentlik Tezi),
Ankara, 1982, s. 16-28; Rdvan Canm, Edirne airleri, Ankara, 1995, s.27; Rdvan Canm,
Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara, 2000, s. 169-170;
Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s.88; Knalzde Hasan elebi,
Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1989, C. 1, s. 149.
31
Rdvan Canm, Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara,
2000, s. 169.
32
Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1989, C.1, s. 149.
33
Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s. 88.
34
Divn- Rdvn, TDK Ktp. Yz. Nu. 32, v.125.
35
smail nver, Ahmed-i Rdvn, Hayat, Eserleri ve Edeb ahsiyeti (Baslmam Doentlik Tezi),
Ankara, 1982, s. 17-18.
36
Ak iin bk., Mustafa sen, Seh Bey Tezkiresi, Het Behit, Ankara, 1998, s. 247; Rdvan
Canm, Latf, Tezkiret-uar ve Tabsratn-Nuzam (nceleme-Metin), Ankara, 2000, s. 394-
395; Knalzde Hasan elebi, Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1989, C.2, s.
636; Beyn, Tezkiret-uar (hzl. brahim Kutluk), Ankara, 1997, 176; Sleyman Solmaz,
Ahd ve Glen-i uars (nceleme-Metin), Ankara, 2005, s. 439; Filiz Kl, Meir-uar,
nceleme-Tenkitli Metin (Yaynlanmam Doktora Tezi, Gazi niversitesi, Sosyal Bilimler
Enstits), Ankara, 1994, s. 594-596, skender Pala, Ak ve Divanndan rnekler, Ankara, 1988;
smail nver, Ak, skdarl TDVA, C. 4, s. 23.
37
Kaside-i Kerem, Milli Ktphane, 06 Mil Yz A 2412/6, v. 80b-81b.
38
smail nver, Ak, skdarl TDVA, C. 4, s.23.
Ysr
Ysrnin hayat hakknda tezkirelerde bilgi yoktur. 39 Divannda bulunan
tarih ktalarndan anlaldna gre 18. yzyl airlerindendir. 40 Girit
kasabalarndan Resmodaki Ahmed Paa Camii imam Kurra Efendinin
katledili olay zerine yazd ktann tarih beyti udur:
kd ler didiler katline Ysr trih
Old sermed hed zmresine Hac imm 41
H. 1136/M. 1723
Aadaki beyit de yine Resmoda katledilen Kethda Muhammed Aa
iin yazd ktadan alnmtr:
Gep serden misl-i csse-i trh-i pr-dgum
Mehemmed kethdya menzil-i evvel nam old 42
H. 1129/M. 1717
Ysr, divannda Kasde-i Kerem-nme-i Esad Paa balyla
kaytl 43 kerem redifli kasidesini Kprlzde Mustafa Paann nc olu,
Esad Paaya yazmtr:
Sadr- bezm-i bleg hazret-i Esad Paa
Nsha-i zt yeter leme burhn- kerem (24. beyit)
Esad Paa, Osmanlnn vezirlerindendir. Kap kethdasyla olan
yazmalar ve gnderdii iirleri halktan gizlemesi vezirlie liyakatsizlik olarak
39
Ysr iin bk., Aslhan Yldz Acar, Ysr Hayat, Eserleri, Edeb Kiilii ve Divannn Tenkidli
Metni (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Konya, 2001.
40
Ysr Divan, stanbul niversitesi Ktp., T. 2912.
41
Ysr Divan, ayn yer, v. 33a.
42
Ysr Divan, ayn yer, v. 34a.
43
Ysr Divan, ayn yer, v. 7a-9a.
44
Mehmed Sreyy, Sicill-i Osmn, stanbul, 1996, C. 2, s. 496.
Kafiye
almamza konu olan kasidelerin hepsinde n sesleri kafiyeyi tekil
etmektedir. Kafiyeyi meydana getiren kelimeler arasnda, an ve kan kelimeleri
hari dierleri redifle izafet terkibi oluturmaktadr. Dolaysyla bu iki kelime
dndaki btn kafiye kelimeleri Arapa ve Farsa kelimelerdir. Kasidelerde
kafiyeyi oluturan kelimeler airlere gre yledir:
Resm: yn, burhn, eme-i havyn, evgn, destn, devrn, drahn,
dvn, erkn, eyvn, glistn, hn (sofra), handn, kn, mihmn, rahn, Rdvn,
sebak-hn, sen-hn, sultn, shendn, tbn, ummn.
Kasidede kn (maden) kelimesi , sultan kelimesi iki, eyvn kelimesi iki
defa kullanlmtr.
Mehd: Avn, burhn, dendn, elhn, erkn, glistn, handn, kaftn,
mihmn, neyistn, sultn, hn, tbn.
Ahmed-i Rdvn: Ayn, akrn, an, sn, bstn, blendn, cevln,
evgn, dmn, devern, dvn, dr-efn, eyvn, girbn, glistn, hkn, hn,
hn (sofra), hrmn, kn, kan, mihmn, mzn, nn, nsn, pyn, Rdvn,
sultn, n, ummn, unvn, uzmn.
Kasidede ayn kelimesi iki, dvn kelimesi , eyvn kelimesi iki,
glistn kelimesi iki, hn kelimesi drt, kn (maden) kelimesi drt, nisn
kelimesi iki, Rdvn kelimesi iki, sultn kelimesi , n kelimesi iki, ummn
kelimesi iki defa kullanlmtr.
Ak-i skdr: r, br, bzr, bmr, cihn-kr, ddr, dr,
devvr, ddr, dildr, dvr, ebhr, edvr, emtr, enbr, enhr, envr,
45
Ysr Divan, ayn yer, v. 1b.
enzr, esmr, esrr, er, etvr, evzr, gftr, glzr, hr, idrr, ikrr,
inkr, sr, izhr, mimr, mikdr, perbr, reftr, serdr, yr.
Kasidede bzr kelimesi , dr kelimesi iki, ddr kelimesi iki, edvr
kelimesi iki, enhr kelimesi iki, enzr kelimesi iki, er kelimesi iki, etvr
kelimesi iki, ikrr kelimesi iki, serdr kelimesi iki, yr kelimesi iki defa
kullanlmtr.
Ysr: Arsn vn, Bedahn, beybn, buhrdn, burhn, bstn, cn,
ergn, eme-i hayvn, evgn, dmn, debrn, debistn, devrn, drahn,
dvn, dkkn, elhn, elvn, eyvn, fermn, gazln, gazel-hn, gerdn, girbn,
glistn, hn, handn, Hassn, haytn, hemyn, hrmn, hrmn, hicrn, hbn,
hsrn, iln, ihsn, imkn, irfn, kn, Kenn, keyvn, Lokmn, merdn, mestn,
meydn, mzn, mugayln, nln, numn, nsn, peymn, prn, pistn, reyyn,
rindn, Sahbn, Sfhn, Sleymn, srn, ebistn, emidn, tbn, tfn,
ummn, unvn.
Kasidede burhn kelimesi iki, ihsn kelimesi iki, imkn kelimesi iki,
Lokmn kelimesi iki, Sahbn kelimesi iki, ummn kelimesi iki defa
kullanlmtr.
Grlecei zere Mehdnin kasidesi hari dier kasidelerin hepsinde
baz kelimeler birden fazla beyitte kafiyeli olmulardr. Kasidelerde yazllar ve
anlamlar ayn olan kelimelerle yaplan kafiyeler ho grlmemi, bu durum
estetik llere ve kabul edilen sanat anlayna uymad iin kasidelerin sanat
deerini dren bir husus olarak kabul edilmitir. Dolaysyla kerem
kasidelerinde ayn kelimelerle yaplan kafiyeler bu kasidelerin sanat deerini
dren bir zafiyet olarak deerlendirilebilir ve airlerin kafiye oluturacak
kelimeleri bulmakta zorlandklar sylenebilir. Dier taraftan sklkla tekrar
edilen kn (maden), sultn, hn, ummn, gibi kelimelerin kerem sahibi olmada
idealize edilmi bir memduha vurgu yapmak iin airler tarafndan bilinli
olarak, dne dne tekrarlandn da dnmek mmkndr.
Nazire gelenei aasndan deerlendirilecek olursa bu almaya esas
olan kasidelerin tamam zemin iirle kafiye birlii iindedir. Tespit edilen btn
kasideler iinde ise Gelibolulu lnin kasidesinin farkl kafiyelendiine yukarda
deinilmiti. Ayrca, kasidelerin kafiye kelimeleri, zemin iirle ve kerem
kasidesi denilince akla ilk gelen Ahmed Paann kasidesinde kullanlan pek ok
kelime ile ortaklk arz etmektedir. Buna mukabil airler ve bunlar arasnda
zellikle Ysr, soyut bir kavram olan kerem kelimesini hem somutlatrmak
hem de kelimenin anlamna daha derin ve zengin armlar kazandrmak iin
yeni ve orijinal kelimelerle kafiye yapmlardr. Bu durum airlerin kafiye
kelimelerini duygu ve dnce dnyalarn yanstmak iin konuyla ilgili
Ahmed-i Rdvn:
B-kelimt ki be-hak mede ez-ahd-i kadm
Byezd-i eh-i sultn ki budur hn- kerem (5. beyit)
46
Htem-i T: Araplarn Tay kabilesinden cmertliiyle mehur Abdullah bin Mesudun olunun
unvandr. Htem-i Tay da denilir. Edebiyatmzda kerem, sevhvet timsalidir. (Ahmet Talat
Onay, Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar, stanbul, 1996, s. 260)
Sonu
Nazirecilik gelenei iinde en dikkate deer manzumelerden olan
kerem kasidelerinin ilki XV. yzylda eyh tarafndan yazlmtr. Elde
bulunan son kasidenin XVIII. yzylda Ysrye ait olmas ise eyhnin etkisinin
devamlln gstermesi asndan anlamldr. Ancak kerem kasidesi denince
ilk hatrlanan kaside, Ahmed Paann manzumesidir. Bu durumda Ahmed
Paann naziresinin zemin iirden daha gzel olduunu sylemek mmkndr.
Dier taraftan kasidenin yazl sebebinin merak uyandran bir hikayeye
dayandrlmasnn da gndemde kalmasn salad muhakkaktr. Ayrca nazire
yazmann airleri yetitirdii ve airlerin rnek alnan iirden daha gzel, daha
fazla sanat deeri olan iiri ortaya koyma gayretinde olduklar aratrmaclar
tarafndan kabul edilen bir gerektir.
almada tespit edilen on bir kaside de methiye arlkl manzumelerdir.
Kerem kelimesinin etrafnda ekillenen syleyilerde airler, bu kasideler
araclyla durumlarn arz ederek memduhlarnn cmertliklerinden
nasiplenmek isterken kimi zaman da affedilmeyi beklemilerdir. Asl nemlisi ise
dil, asil, merhametli, fazilet sahibi, eli ak, limi kollayan, zor durumda olan
himaye eden ideal bir devlet adam portresi izmilerdir.
Aratrmalar neticesinde kerem redifiyle yazlm baka kasidelerin
tespit edilmesi mmkndr. Bu kasideler zerinde nazirenin nemli unsuru
olarak kabul edilen vezin, kafiye ve edaya dair yaplacak mukayeseli almalar
hem nazire gelenei hem de sanatn geliim izgisini gstermesi asndan
edebiyat tarihine katkda bulunacaktr. Makalenin bu aratrmalara bir basamak
olmas gayesiyle, almaya esas olan kasidelerin transkripsiyonlu metinleri
aratrclarn dikktine sunulmutur.
47
RESM
47
Eirdirli Hac Keml, Cmin-Nezir, Bayezid Genel Ktp., Nu.: 5782, v. 240b.
48
Msrada vezin bozuktur.
49
Eirdirli Hac Keml, Cmin-Nezir, Bayezid Genel Ktpnnesi, Nu.:5782, v. 242a.
AHMED- RIDVN 50
1 ems-i cd- niamu erresi umn- kerem
Ebr-i keff yemin aresi ummn- kerem
Mala- sn melhat kerem luf u se
Menba- bar- a ver-i suln- kerem
Rm- skender-i devrn fat- n-i
Tc-drn- serr-i dil n- kerem
Vaf- dery-y se sne n olmad kenr
Ziynet-i zeyn-i en mutasar ey kn-
kerem
5 B-kelimt ki be-a mede ez-ahd-i adm
Byezd-i eh-i suln ki budur n- kerem
Gelmedi sencileyin mlk-i adefde bir dr
ulyile bezenr nki glistn- kerem
Br-ghu hmdur naaru hem meymn
Yir yzinde kim ola bu dr-efn- kerem
50
Divn- Rdvn, TDK Ktp. Yz. Nu.: 32, v. 125
AK- SKDR 51
ADE- KEREM MN ER-I A
1 urud b- cihndan aan enhr- kerem
uk olup almad ter nal-i pr-emr- kerem
Olmiken bu cihn hem cinn bdn
Yd mamr arb eyledi mimr- kerem
Ne rev mil-i ars olmiken pr-zver
Boza dny yzini ma-i dr- kerem
Ulem ret-i hirde libs-sitndur
Chel alib-i dnydur ider r- kerem
5 Ulem almad lemde alan retdr
merda da yo ib-i evr- kerem
ib-i luf u himem almad hem ald hemn
al iinde kim ider ulile bzr- kerem
Kimisi ret-i erbb- ada tem
51
Kaside-i Kerem, Milli Ktphane, 06 Mil Yz A 2412/6, v. 80b-81b.
52
Elimizdeki yazmada bu kelimenin imls bozuktur. Dmper, kuyruu kesik canavar,
anlamna gelen bir kelimedir.
YSR 53
ASDE- KEREM-NME- ESAD PAA
1 Nedr ey ar- den dmen-i merdn- kerem
sset-mz- cihn-bn-i debistn- kerem
53
stanbul niversitesi Ktp., T. 2912, v.7a.
KAYNAKA: