Geometrijski nivelman

Nivelman iz sredine
(mjerenje i raunanje nivelmanskog vlaka)

Geodetski metodi odreivanja visinskih razlika su:

trigonometrijski nivelman
geometrijski nivelman

GEOMETRIJSKI NIVELMAN

Geometrijski nivelman je najtanija metoda odreivanja visinskih razlika i jedna od

najtanijih mjernih postupaka. Nivelanjem pomou horizontalne optike linije, koju
osigurava nivelir (durbin nivelira), i na osnovu itanja podjele na vertikalno postavljenim
nivelmanskim letvama odreujemo visinsku razliku izmeu dvije take.
Nain odreivanja visinske razlike ili prenos visine je jednostavan:
direktan (kod kraih udaljenosti)
postepen (kod veih udaljenosti izmeu taaka)

Kod postupnog odreivanja visinske razlike postavljamo letve na vezne take (a, b, c ...)
koje stabiliziramo s podlokama ili papuama.

Visinsku razliku izmeu dva repera lako odreujemo:

nivelanjem iz sredine (Sl. br. 1) ili
nivelanjem s kraja

Sl. 1: Postupak odreivanja visinske razlike

Visinska razlika izmeu dvije take postavljenim letvama, je razlika itanja na letvama:

h i = z i si .

1
visinska razlika izmeu poetne i krajnje take repera izmeu kojih se odreuje
visinska razlika:
hRR12 = ( z1 s1 ) + ( z 2 s 2 ) + ... + ( z n s n ) = z i si .

n broj nivelmanskih stanica.

Prednosti nivelanja iz sredine:

eliminiramo instrumentalne greke ne horizontalnosti horizontalne vizure (vizurna
os nije paralelna s osi nivelacijske libele ili osi kompenzatora)
eliminiramo uticaj zakrivljenosti Zemlje i refrakcije
poveavamo udaljenost izmeu veznih taaka

S metodom rada, u ovom primjeru nivelanjem iz sredine, lako eliminiramo neke

pogreke.

NIVELIR

Nivelir je optiko mehaniki, danas i elektronski instrument, koji osigurava horizontalnu

optiku liniju (vizuru). Moe biti izraen:
nivelir s nivelacijskom libelom na durbinu instrumenta
nivelir s kompenzatorom, tj. automatskim horizontiranjem vizure (kompenzacijski
niveliri)

Svi niveliri imaju sastavne dijelove:

podnoje, alhidadu, durbin, nivelacijsku libelu ili kompenzator

b) nivelir s kompenzatorom
a) nivelir sa libelom
Sl. br.2: Tipovi nivelira

Podnoje nivelira je tronoac sa podnonim vijcima, koji imaju istu funkciju kao kod
teodolita (horizontiranje instrumenta). U podnoju je postavljena alhidada, koja se vrti
oko vertikalne (Z) ili glavne osi nivelira. Na alhidadi je postavljena dozna libela, koju
vrhunimo pomou podnonih vijaka, i tako nivelir dovodimo u horizontalan poloaj. Na
alhidadu je privren preko nosaa durbin nivelira. Niveliri starije konstrukcije na
durbinu imaju nivelacijsku libelu (sl.br.2 a), a to je cijevna libela pomou koje vizuru

2
 dovodimo u horizontalan poloaj (elevacijski vijak). niveliri novije konstrukcije imaju
mogunost automatskog horizontiranja vizure pomou kompenzatora (sl. 2b). Nivelir,
koji horizontiramo s doznom libelom, umiren pomou kompenzatora (0,5 do 1 sek.) je
pripremljen za rad.
prije svakog mjerenja u nivelmanskom vlaku potrebno je izvesti ispitivanje glavnog
uslova nivelira da li je os nivelaijske libele ili kompenzatora paralelna s vizurnom osi.

L L
X X

Z
Sl. br. 3: Osi nivelira i njihov meusobni odnos

Mehanike i optike osi nivelira su:

obrtna os alhidade (vertikalna os): Z os

vizurna ili kolimacijska os (u smijeru durbina): X os
os nivelacijske libele ili os kompenzatora: L os

Konstrukcijski uslovi:

XZ
X L
Reichenbachov daljinomjer

Nivelir lako upotrijebimo i za optiko mjerenje duina. TAnu udaljenost izmeu

instrumenta i letve lako odreujemo s Reichenbachovim daljinomjerom, koji ima nitni
kri )konanicu), s tri horizontalna konca. Gornji i donji konce nitnog kria nazivamo i

3
niti za udaljenost. Na vertikalno postavljenoj letvi oitamo interval izmeu te dvije niti, te
pomnoimo s konstantom daljinomjera (K) i dobijemo udaljenost izmeu nivelira i letve.

NIVELMANSKE LETVE

U pribor za nivelanje spadaju nivelmanske letve, koje u zavisnosti od oblika i nanesene

podjele dijelimo na:
obine nivelmanske letve
Centimentarska podjela je direktno nanesena na letve, izmjenjuju se svijetla i tamna
polja, decimetri su ocnaeni. Nula podjele koincidira s dnom letve.
precizne nivelmanske letve
Dvostruka podjela nanesena na invarske trake, koje su zategnute u letvi. Podjela je
smaknuta za konstantu letve. Nula podjele koicidira s dnom letve.
kodirane letve
Kodirane letve upotrebljavamo u kombinaciji s digitalnim nivelirom. Podjela je
postavljena kao niz svijetlo-tamnih polja razliitih dimenzija. Oblik i dimenzije crtnog
koda zavise od proizvoaa.
NIvelmanske letve su duge od 1m do 4m. Prilikom nivelanja letva mora biti postavljena
vertikalni, pri emu se pomaemo s doznom libelom na letvi.
Letve koje se upotrebljavaju za najtanije radove, moraju biti redovno komparirane.U
postupku komparacije se odreuje popravka dna letve (poetak podjele) i popravka metra
letve.

Podmetai ili papue

Umetnute visinske take (vezne) pri nivelanju brzo stabiliziramo s podmetaom

(papuom).

Reperi

Ako elimo nadmorske visine taaka tano odrediti, take je potrebno stabilizirati, da se
njihova visina ne bi mijenjala. To je posebno vano za one take na koje veemo
nivelanje.Te take zovemo reperi. Reperi su stalne visinske take s poznatim
nadmorskim visinama. Uobiajeno su stabilizirane kao litoeljezni epovi odreenog
oblika i dimenzija. Reperi se ugrauju u stalne i stabilne objekte, tako da na njih moemo
postaviti letve (sl.br. 4)

Sl .br.4: Nain stabilizacije repera

4
 Mjerenja

Za odreivanje visinske razlike izmeu poetnog repera, izabrane take i krajnjeg repera
podijelimo put na krae odsjeke. Pomone vezne take stabiliziramo s papuama, na
koje postavljamo nivelmanske letve. Letve postavljamo vertikalno pomou dozne libele.
U obrascu za nivelanje iz sredine oznaavamo vezne take s malim slovima abecede (a,
b, c ...) Vezne take moraju biti stabilne i ne smiju se vie puta postavljati ( u sluaju da
doe do pomjeranja papue, mjerenje se mora ponoviti). Nivelanje poinjemo s jednog
repera i nivelamo prema sljedeem reperu, tj. nivelamo u smijeru take ili taaka, ije
visine elimo odrediti. Na letvi koja je na ishodinjoj (poetnoj) taki proitamo zi
(zadnja letva) i na prednjoj taki si (prednja letva). Visinska razlika izmeu taaka je
h i = z i si .
Kada zavrimo postupak na jednom stajalitu, premjetamo nivelir na novo stajalite.
Uvijek je letva prema ishodinom reperu zadnja, a suprotna letva, ona u smijeru
nivelanja, prednja letva.
Upozorenje! Sve dok na letvi nismo proitali obje vrijednosti (zadnju i prednju letvu), ne
pomjeramo papue, letve niti nivelir.

itanje na letvi

Na vjebama e biti koritene obine nivelmanske letve s centimentarskom podjelom, a

niveliri s kompenzatorom i s libelom. Centimentri podjele na letvi su oznaeni
naizmjenino, crno-bijelo, ili crveno-bijelo, decimetri su oznaeni brojem. Ocnaka
decimetara moe biti prava ili obrnuta slika. Prilikom mjerenja itamo sva tri konca
konanice (nitnog kria).
Kako itamo?
Decimetre proitamo broj decimetara koji imamo u vidnom polju, centrimetre
prebrojimo, a milimetre cijenimo.

Primjer:

gornji konac: 0625

srednji konac: 0572
donji konac: 0519

5
Raunanje udaljenosti izmeu nivelira i letve

Najvea udaljenost izmeu nivelira i letve je kako 30 m ( 40 koraka). Tana udaljenost

izmeu instrumenta i letve odreujemo Reichenbachovim daljinomjerom ( na osnovu
itanja gornjeg i donjeg konca-niti). Konstanta daljinomjera je poznata K=100.
Primjer raunanja:
d = K ( Ligk Ldk
i )

Ligk 1,582
Ldk
i 1,278
______________
0,304* 100 = 30,4 m

Napomena: kako imamo horizontalnu vizuru, a nije nam neophodna najvea tanost
mjerenja udaljenosti izmeu nivelira i letve, dovoljno je broj crtica (koje predstavljaju
centrimetre) izmeu gonjeg i donjeg konca prebrojati, a svaka crtica predstavlja 1 m
udaljenosti.

Obrazac za nivelanje iz sredine (NO br. 1)

Visinsku razliku izmeu dva repera dobivamo, saberemo sve nivelane visinske razlike i
to tako da napravimo zbir visinskih razlika na zadnjim letvama i od njih oduzmemo zbir
visinskih razlika na prednjim letvama. Podaci nivelanja se upisuju u odgovarajui
obrazac za nivelanje iz sredine. Za svako stajalite instrumenta dobijemo po jednu
visinsku razliku h1, h2, h3, ....
Ako nivelamo izmeu dva repera sa datim visinskim koordinatama, suma nivelanih
visinskih razlika (teoretski) je jednaka visinskoj razlici datih repera 1. Zbog nemogunosti
da izbjegnemo pogreke, koje nastaju pri nivelanju ovaj uslov ne bi bio ispunjen.
Nastupit e tzv. visinsko odstupanje fh :

f h = treba ima = ( H R2 H R ) hi
1

HR2 nadmorska visina krajnjeg repera HR1 nadmorska visina poetnog repera
Izraunato visinsko odstupanja mora biti manje od dozvoljenog odstupanja h koje
raunamo na osnovu cjelokupne duine nivelmanskog vlaka, zavisno od reda
nivelmanskog vlaka. Za primjer: h[mm ] = 15 * d [km ] ,
gdje je d duina nivelmanskog vlaka u [km] (suma svih udaljenosti letva-nivelir).
U zakljuku mjerenja potrebno je imati kontrolu mjerenja: f h < h .
Apsolutna (nadmorska) visina poetnog, ishodinog repera HR1

1
u primjeru zatvorenog nivelmanskog vlaka bi morala suma visinskih razlika biti nula:hi = 0.

6
 RAUNANJE

Date veliine:
Apsolutna (nadmorska) visina poetnog, ishodinog repera HR1
Apsolutna (nadmorska) visina zavrnog repera HR2
konstanta nivelira K=100

Mjereno:
mjerene visinske razlike hi
duine letva- nivelir di

Raunamo:
absolutne (nadmorske) visine umetnute take HT
Na zadatak je odreivanje nadmorske visine umetnute take HT, koju odreujemo
izravnanjem nivelmanskog vlaka. Kada je uslov f h < h ispunjen, potrebno je mjerene
visinske razlike odgovarajue popraviti za visinsko odstupanje fh, koje nastaje zbog
greaka pri mjerenju. Za praktine potrebe pretpostavim, da su pogreke mjerenja
visinskih razlika srazmjerene duini izmeu njih. Popravke visinskih razlika
raunanaemo po jednadbi:
f
vk = h d k .
d
d duina cjelokupnog nivelmanskog vlaka u [km]
dk duina pojedinog nivelmanskog vlaka duina izmeu dvije take.

Kako nas zanima samo nadmorska visina umetnute take HT, lako emo izvesti
raunanje, tako da popravimo visinsku razlika izmeu poetnog repera R1 i take T, i od
take T i krajnjeg repera R2:
f
v1 = h d R1 , T
d
f
v 2 = h d T , R2
d
Kontrola raunanja popravki je : v k = f h .
Popravljene visinske razlike izraunamo kao:
h1' = hR1T + v1
h2' = hT , R2 + v 2
S popravljenim visinskim razlikama izraunamo nadmorsku visinu umetnute take HT.
H T = H R1 + h1'
Za kontrolu izvedemo raunanje nadmorske visine krajnjeg repera:
H R 2 = H T + h2'