TEKIJE, DERVII I DERVIKI REDOVI U BOSNI

Tekije su ustanove u kojima se gajio islamski misticizam i vrili derviki mistini obredi.
Vrijedne su spomena Isa- begova tekija u Sarajevu, najstarija tekija u Bosni (1461) i Hadi Sinanova u Sarajevu
(1640), tekija na vrelu Bune u Mostaru, Emir- sultanova u Skoplju.
Svojom monumentalnou isticao se Husrev- begov hanikah (derviki samostan) u Sarajevu (1537.).

Od samog poetka osmanske uprave, jedna od znaajnijih uloga pripadala je derviima i njihovim redovima u
procesu formiranja urbanih sredina.
Dervii su bili najvatreniji propagatori islamskog vjerskog fanatizma i osmanskog ratnikog duha.
Mnogi dervii razvijali su perzijsku klasinu knjievnost.
Dijelili su se na mnoge redove.
U naim krajevima bilo je zastupljeno svih 12 glavnih dervikih redova proirenih po osmanskoj dravi.
Najpoznatiji su bili- mevlevije, nakibendije, rifaije i bektaije.
Svi su oni imali svoje tekije po krajevima JI Evrope, ali najvie u Makedoniji i Kosmetu, manje u Bosni i Srbiji,
a najmanje u Hercegovini.

Ima miljenja da su dervii u Bosnu doli prije osmanske vojske.

U vrijeme osmanske vlasti tarikati i tekije potpali su pod nadzor muftije ili kadije odreenog podruja.
Prva registrirana ustanova tarikata u Bosni bila je mevlevijska tekija u na Bembai iz 1462.
Dervii su dali neizmjerljiv doprinos razvoju sarajevske arije, njenog opredjeljenja za budunost.
Dervii su doprinijeli islamizaciji Bosne, bili su misionari vjere.
Islamizacijom naih krajeva proirili su se i tarikati, pa su podizane tekije, ali nikada tako impozantne kao
damije.
Sultan Mehmed II Fatih pored vojske sa sobom je poveo i najobdarenije predstavnike svih tarikata da bi moralno
djelovali na vojnike.

U Sarajevu, organiziranje dervikih redova poinjalo bi tako to bi se prvo odredilo sjedite tarikata.
Potom, izgradila bi se tekija, graevina u kojoj su boravili ejhovi.
Tu su se redovno okupljali uenici muridi, te i simpatizeri- muhibi.
ejh je neprikosnoven autoritet meu derviima.
Dob ne utjee na rang u tekiji.
Na cijeni je jedino pobonost, uenost, privrenost ejhu i redu.
Duhovni centar tarikata je sjedite ejha.
Tekije se izdravaju od svojih vakufa, od priloga bogatih dervia i murida.
ejhovi nisu imali plau.
Morali su biti ueni i najodlieniji u svojoj sredini.

Mevlamije u BiH- krajem XV. st. red mevlamija je potpuno formiran u pogledu obreda, tekije i prakse.
Ve u dr. pol. XV. st. osnivaju svoje tekije u Sarajevu.
Isa- beg Isakovi ,kako saznajemo iz njegove vakufname iz 1462., osnovao je mevlamijsku tekiju.
Isa- begova tekija bila je izgraena na mjestu zvanom ehova Konija, 1 kl istono od Sarajeva.
Tu se nalazio jedan ardak koji je sluio kao ljetna bata i kao izletite derviima.
Opis mevlamijske tekije u Sarajevu dao je Evlija elebija u svom Putopisu u XVII. st.
To je vakuf- tekija.
Imala je dvoranu za obrede dervia, sobu za razgovore, 77 prostranih dervikih elija.
Njen je starjeina obrazovani dervi.
Kaligraf dervi Mustafa ima prekrasan rukopis, pie Evlija elebija.
Sarajevski pjesnik Reid ef. U svojoj pjesmi o katastrofi Sarajeva 1697. kada su stradale musafirhane i tekije
zbog pohoda princa Eugena Savojskog posvetio je 40 stihova mevlamijskoj tekiji.
Kae da je najvee mjesto za riznicu nauka, a tekiju naziva gnijezdom anela.
Iz daljih stihova saznajemo da je ejh tekije vrlo uen ovjek, a masa sluaoca sa oduevljenjem ga slua.
Govori o njihovom harmoninom plesu popraenom zvucima muzikih instrumenata.
Mevlamizam se u Bosni ispoljavao u stilu i na isti nain kao u centru- Koniji.

Demaludin ehaji, Derviki redovi u jugoslavenskim zemljama

HAMZEVISKI POKRET U BOSNI I NJEGOV VOA HAMZA ORLOVI

Ovaj vjerski i donekle politiki pokret desio se u XVI. st.

Centar pokreta je Bosna a jezgro Gornja Tuzla.
Pokret je bio rairen do Istambula, vrlo prihvaen, to govore sultanovi fermani upueni Zvornikom,
Bosanskom, Hercegovakom sandak- begu i budimskom beglerbegu.
Pokret je bio jak i u Istambulu, osobito meu janjiarima.
Fermani sadre upustva za hapenje lanova, pomagaa i simpatizera, koji su i kao sam Hamza proglaeni
krivovjercima.
Hamzi Orloviu pravo ime je Bali.
Roen je u selu Orloviu kod Nove Kasabe.

Tu je jo 1519. Hamza Dedo podigao tekiju zaviju.

Hamza Dedo je bio skoro sufija, pa izgleda da je tu roeno jezgro kasnijeg pokreta, jer je iz tog kraja 1527.,
dakle, 46 godina prije Hamzine pogibije osuen i pogubljen ejh Rauk Oglan sa svojim 12 murida.
Ovo jeste pretpostavka nekih historiara o ranijem jezgru jer, pokret se brzo rairio za Hamzina ivota, znai,
imao je podlogu.

Hamza je uio u Tuzli i Budimu, ali glavno znanje stekao je u Bursi.

Tu se kod ejha Kabusa Bajramijskog tarikata pokazao odlian i ejh muje dao vriti irad.
Hamza se vratio u Bosnu.

Nemamo podataka o proramskom sadraju djelovanja kada on prelazi u pokret.

Sudei po sadraju optubi moe se rei- neki suvremenici iz dervikih redova tvrde- da je postojala ljubomora
uleme a i nekih iz dervikih redova na ovakav zamah Hamzina pokreta.
U Istambul su slate optube da je on mulhid i zindik.
Nemamo podataka o njegovom sutinskom djelovanju da se vidi koliko je on bio u krivu, koliko je opravdana
njegova pogibija, ili koliko je krivo shvatan neznanjem ili namjerno od svijeta.
Hamza Bali ubijen je 1573. u Istambulu.

U nauci se ustalilo miljenje da derviiki red hamzevija predstavlja zaseban ogranak bajramijskog reda, ili
jednu mjeavinu mevlamijsko- bajramijskog ogranka koji je osnovao ejh Hamza Bali.