Professional Documents
Culture Documents
International Trade
International Trade
YS% ,xldf uE; ld,sk yd fuf;la ls%hd;aul jq wdl m%;sm;a;s u; mokj ysjq
foaY fj<| m%;sm;a;s ldKav lsysmhla ykd.; yelsh' tajd k"
fuu m%;sm;a;s foi iQlaIuj n,k g fmkShkafka Y%S ,xld wKavq n,h ys foaYmd,k
mlaIh fyda lKavdhf u;jdoh wkqj foaY fj<| m%;sm;a;sh ;srKh fldg we;s njhs' tfiau
foaYdNsudkh ksiqkaf.a flld,sk wjYH;d foaYmd,ksl jYfhka jdisiy.; ;;ajhka i,ld foaY
fj<| m%;sm;a;Ska fjkialsula ,xld b;sydih ;=< oel.; yelsh'
flfia kuq;a wdKavq udrejkg foaY fj<| m%;sm;a;s fjkiaula ;snqk o ,xldf
wmkhk f;%h wrdcHjdka ksudKh l< foaj,ska Tng hEug ;ju;a wiu;a we;' fYaIfhka
f;a"fmd,a"rn jeks m%d:l NdKavka m%uLq lr.kska ;ju;a foaY fj,|du lrf.khk ;;ajhla
olakg ,ef' frms<s wmkhkh ms<sn| uE;ld,Sk m%.;shla w;alrf.k ;snq w;r j;udkh jk g
O fya;=ka ksid tu ludka;ho miqneiSf wjhlg t<U we;'
flfia kuq;a fuu fya;= idOlhkq;a mok lr.kska ,xld b;sydifha m%Odk jYfhka
lemSfmfkk wdl m%;sm;a;s y;rla iy tu.ska fjkig ,la jq foaY fj<| m%;sm;a;Ska ms<sn| fYaI
wjOdkhla fhduqlsrsu;a" tu.ska rf foaY fj<|ug isjq n,mEu;a" j;udk foaY fj<| m%;s;a;s;a
;=,ska w;alr .ekSug n,dfmdfrd;a;= jkakd jq wkd.; m%.;Ska ms<sn|j .%ylsu;a" ,xldf uE; ld,sk
foaY fj<| m%;sm;a;s .%ylsrsu ;=,ska n,dfmdfrd;a;=f'
1
^01& hg;a cs; jD; wd:sl m%;sm;a;sh hgf;a foaY fjf<| m%;sm;a;s
^1948- 1956&
Y%S ,xldf foaY fjf<| m%;sm;a;S;a .ek i<ld ne,Sf b;d jeo.;a
ikaia:dkhla f,i hg;a ; jD; wdl m%;sm;a;sh hgf;a foaY fjf<|du l%shd;aul jQ wdldrh
jeo.;af' 1948 jIfha Y%S ,xldjg ksoyi ,efnk g hg;a ; wdlfhka Y%S ,xld wdlhg
Wreu jq ,laIK rdYshla mj;S' ta w;r foaY fjf<|du inkaO fYaI m% ;sm;a;s uid ne,Sf my;
lreKq l.; yelsh'
wdkhk wmkhk wdl rgdj' tjl Y%S ,xldf lDIs wmkhk fNda.h jQ f;a" fmd,a yd rn
wmkhk i|yd f,dal fjf<|m, hym;a h' 1950-51 we;s jQ fldhdkq hqoaOh;a" 1954-55 ld,fha
f;a , by< heu;a ksid Y%S ,xldf wmkhk bmhS jeh'
uq wkhkfhka 80] mdfNda.sl NdKav wdkhkh lsu' tu mdfNdack NdKavj,ska Yd,
m%udKhla iykdOdr f,i fnodu'
j;= wdlh mok lr.;a wmkhk jHqyhla l%shd;aul lsu'
2
^02& wNH;a;rdjf,dalk wdl m%;sm;a;sh hgf;a foaY fjf<| m%;Sm;a;shka
^1956-1977&
1960 ueo Nd.fha ,xlf foaY fjf<| m%;sm;a;sh fuhg w;qj yev.eiqks '
tu ld,fha furg foaY ix;h isoShdu;a foaY fj<o wkqmd;h wjdisodhl u;a u; thg ms<shula
f,i fuu wdhd; wdfoaYk ldlrK Wmdh ud. ;+,g keTqrej fyj;a wNHh;a;r wNsuqL
m%;sm;a;sh ls%hd;aul lrk ,os' 1960 -1965 yd 1971- 1976 o f,i ls%hd;aul jq w;r 1966 -1970 ld,fha
,sys,a f,i ls%hd;aul h' fuu ld,fha os furg mej;s foaYmd,k ;;ajh fuu foaY m%;Sm;a;sh we;su
flfrys n,mdk ,os wNHdka;r wdfoaYk hkq tf;la wdkhk lrk ,o NdKavh foaYShj ksmojd
.eksuhs' f hgf;a iqfLdamfNda.S hehs ie,l+ iuyr NdKaav wdkhkh imqKfhka ;yyk lrk
,os' ;j;a iuyr NdKav n,m;%hla hgf;a wdkhkh lsrsug wjir fok ,os' we; NdKav j,g
wl ;Sre n whlrk ,os' foaYSh ludka; j,g wjYH wka; yd wdfhdack NdKav wkhkhg
iykodhS ;SrE n mkjk ,os' kuh wkqmd;h ia:djr lrk ,os'
fuysoS foaYSh ksIamdolhskag iykodh uq,H myiql ,ndfok ,os'
wNH;a;r wNsuqL wd:sl m%;sm;a;sh hgf;a rdcH wxYh flfrys je fhduq lrk w;r
fm!oa.,sl wxYh flfrys wjOdkh wvqh' f hgf;a foaYSh im;a Wmfhdckh jeh' foaYSh
ksuh b;+re lr.eksu" fiajdkshqla;sh by, heu" f.jq fYaI wiu;+,s;d ke;slr.eksug f
m%;sm;a;sh l%shd;aul h' fuu wruqKq bgqlr .ekSug by, ;SrE n" wdkhk iSud ls"wdkhk mx.="
ksuh md,k jeks WmlrKo ksuh wkqmd; m%;sm;a;sh hgf;a ia:djr ksuh wkamd; l%uhlao
l%Shd;aul flKs'
wNH;a;r wNsuL q wd:sl m%;sm;a;sh f wdldrhg ls%hd;aul
jqjo tys oel.; yels j,;d lsysmhls' tk ho wl u yd .=K;ajfhka wvq NdKav ksmou
"tfiau wfmalaIs; fiajd kshqla;sh by, fkdheu " ;dlaIKsl {dkh wmg fkd.e,mSu" fjf<| m, iS;
u" " cd;sl im;a ldhlaIu yd M,odhs f,i Wmfhda.s lr fkd.ekSu ksid wldhlaaIu ludka;
ysu wd:sl jOkh wvd, u" ksImd;j, wl wdkhk fhojq msjehla wka;.; u"
ldlrK m%;sm;a;s u.ska b iy miq inkaO;d iys; NdKav ksIamdokhla we;s fkdu jeks j,;d
lsh yelsh'
3
tf;la mej;s ia:djr ksuh wkqmd;sl l%uh fjkqjg p, ksuh wkqmd;hla
ykajduhs' ia:djr ksuh wkqmd;slh hgf;a foaYSh uqof,a foaY w.h jD;
fj<|mf,a mj;skjdg jvd by< ugul fyj;a w ;lafiare ugul mej;Su
fya;=fldg f.k wmkhklrejka wffOh ula is jQ w;r" ^wmkhklreg wvq foaYsh
uqo,a m%udKhla ysjk ksid&mdfjk ksuh wkqmd;slhla ;=<ska foaYh s uqof,a foaY
w.h" foaY ksuh b,au yd iemhqu u; ;srKh u ksid wmkhklreg ta u.ska je
foaYsh uqo,a m%udKhla ysfuka wmkhklre ffOhu;a ula isf' wfkla w;g
f.jq fYaIfha iajhxl%Sh ;=,khlao p, ksuh wkqmd;sl m%;sm;a;shla hgf;a wfmalaId
flf'
wdkhk ,sys,a lsuo ;j;a wx.hls' f hgf;a tf;la ;snq wdkhk mx.= l%uh ksuh
md,k Wml%u hgf;a ;snQ fkdfhl=;a ;yx bj;a h' tfy;a w;jYH wdkhk
wffOhu;a lsug f l%uh hgf;a jqjo h h Wml%u fhdod.ekSKs' wdkhk ,sys,a
lsu fya;=fldg f.k ksIamdok lghq;= myiqfjka yd ldhlaIuj lrf.k hEug
fuf;la ;snQ ndOl bj;a flKs' wfkla w;g fuf;la ;snq NdKav ys ke;s fldg
NdKav iq<N;djla we;s lsug o tu m%;sm;a;sh rel=<la h' tfiau Bg fmr ;snQ
wdkhk md,k Wml%u hgf;a is jQ O IK f ksid fndfyda rg bj;a lr .ekSug
yelsh'
foaY wdfhdackh i|yd ys;lr jd;djrKhla we;s lsu ;j;a wx.hls' f i|yd
wdfhdack m%jOk l,dm msysgqu o tfiau wdfhdck wdrlaIK .siqu we;slr .ekSuo
jeo.;a fldg i,lk ,' foaY wdfhdck fya;=fldg f.k foaYsh ksImdok jvd;a
ldhlaIuj l< yels jkjd muKla fkdj ldl wmkhk .ekau yd foaY
fjf<|fmd<j,a ms<sn| kqu mq,a uo is f
jeks m%;sm;a;Ska f
flfia kuq;a Wla; ioyka l< m%;sm;a;Ska 1977-88 olajd ld,h ;=< wdl
ia:dhslrK yd jHqyd;aul .e,mS wjYH;dj bgqlsug fhdod.;a m%;sm;a;s f,i yekah yelsh' ta wkqj
bkamiq ;;ajh ;=< foaY fj<o m%;sm;a;Skays m%;sixialrKhkaf.ka we;sjq ;;ajh uid ne,Sf f.jq
;=,kfha j;k .sKqf lghq;= inkaOfhka ksuh md,k ksoyia lsu" fmdfydr hkd wdkhk
NdKav i|yd fjf<|fmdf<a , .Kka ksoyia lsu" im%Odhsl wmkhk i|yd jq n bj;a lsu"
wmkhkhg fhduq jQ jOkhla i|yd remshf,a ndysr w.h wjm%udKh lsu" wdkhk u; Wmu kdl
n 100] isg 50] g wvq lsu jeks m%;s m;a;ska l%shd;aul ks'
1977 w. N.fha isg 2005 w. olajd ndysrdjf,dalk wd:sl m%;sm;a;sh hgf;a wd:slh
ls%hd;aul jq w;r th fmr mej;s ;;ajhg jvd hym;a h rcfha ueosy;a u hgf;a wd:sl jOkh 2''5
-4] w;r fuu m%;sm;a;sh hgf;a th 5] je h' furg wdkhk wmkhk fjf<o ixhq;sh fuu
m%;sm;a;sh hgf;a oe fjkilg ,la h' wdkhk n wvq lsu jeks m%;sm;a;s yryd foaYSh
mdfNda.slhkag je mdfNdack wjia:d ys jqjo foaYh
s lDIsludka; ksIamdokhkag ;rul whym;a
n,mEula t,a, h'
4
^04& uyskao ka;kh
uyskao ka;k m%;sm;a;s ;=,ska rf ixjOk wruqKq bgq lr.ekSf b;d jeo.;a
idj wdl WmlrKhla f,i foaY fj<odu olS tfiau tu.ska foaY fj<odug iqiq mirhla
f.dvke.Su ;dlsl whqka ;s/ n m%;sm;a;s l%shd;aul lsu foaY wdfhdack .ekafjk whqka
lghq;= lsu wdh ;=,ska cd;sl ixjOk rduqjg b;d jeo.;a f,i foaY fj<odu fhdod .ekSug
n,dfmdfrd;a;= we;
uyskao ka;k oi wjqre ie,eiau ;=,ska YS% ,xldf wdlh f.da,Sh fj<om,
yd ixl,kh u jelsug ;on, W;aiyhla .ekSug ls%hdud.f.k we; f,dl fj<o ixOkfha
uq,Ouhkag wkql=,j hka ;jrg;a ndysrdNsuqL fj<o m%;sm;a;sh ls%hd;aul lrka ;u ksIamdokhka
foaY fj<om,g m%fYf bvlv mq,a lsug;a f,dl wdlh yd ixl,kh ug;a W;aiy .ekSug
uyskaok ka;k oi wjqre ie,eiau ;=,ska n,dfmdfrd;a;= we;
tfia Y%S ,xldj l%shdYs,s f,i fodayd ixjOk kHdh m;%h bgqlsugla olakg
,ef fuu kHh m;%hg wkqj lDISluh NAMA, TRIPS iy foaY fj<odu myiqls jeks ldhka
ukdj Y%S ,xldj bgqlrka mj;s flfia kuq;a Y%S ,xldj Y=oaO wdydr wdkhk ixjOkh jk rgla njg
m;a ;sf fuhg fya;= f,i ,fxlSh f.dkaf.a wdydr iqrlaIs; l%uhka weiqre l%uhka fkdhqKq
ugf my;a ;;ajhl mej;Su;a wjOk iys; l=vd lDIsldl l%u u; / mej;Su;a nj uyskao
ka;k m%;sm;a;s ;, ykdf.k we; ta flfia fj;;a f ;;ajh ;=, Y%S ,xldjg kuHYS,s ;sre n
l%uhl wjYH;djh ykdf.k ;sf
5
foaYmd,ksl wruqKq Tiafia .,d hdug Wmfhda.s fkdlsug lghq;= lsug fuu m%;sm;a;sh hgf;a W;aiy
.kS
tfia Y%S ,xld rch ksr;=/ju ;u foaY fj<odu hqKq lsf m%;smlalskag
Okd;aul iyhla ;u yjq,aldr rgj,aj,ska n,dfmdfrd;a;= f WodyrKf,it h uE;ld,Skj kh
rch iu tl;= islrka mj;sk njla fmfkkag we;
uyskao ka;k m%;sm;a;s hgf;a Y%S ,xldj ;rfha Yajdi lrkqfha l,dmSh
fj<odu iy wdl iyfhd.s;dj nyqmdIh ksoyia fj<odu Yla;su;a lsf .uka u i,iajk njhs
fuu moku u; isg Y%S ,xldj ol=Kq wdish;sl fj<o l,dmh iy wdishdkq *eismsla fj<o .siqu hk
l,dmSh ixOdkhkays l%shdld iudlfhl= ug W;iy orhs
flfia kuq;a 1977 wmkhk wNsuqL ludka; i|yd W;aiy oeu;a iutys
mej;S wvqmdvq uyrjka tk b;d iq m%udKhl ksIamdok bm;a lsu jeks lreKq ldrKd foi
fYaI wkOkhla fhduq lr tu wxYhka hqKq lsug mshjr .kska foaY fj<o m%;sm;a;s Yaf,aIKh
lr .siq j,g t,U th l%shd;aul lrka wdmkhk Odx.slrKhka ;rld;ajh jOkh ;=,ska tu
j,;d u yrjd .ekSug lghq;= lsug fm< we; fYaIfhka wdishdkq ixjOk nexl=f m%Odk
uq,H iemhqlrejk cmdkh jeks rgj,ays fkdu| iyh ,la rch ,nd .ekSug j;udkfha mshjr f.k
we; g wu;rj bkahdj kh jeks rgj,ays iyh ,nd.ekSug o mshjr f.k ;sf
6
^05& j;udk fj<o m%;sm;a;Ska ksid foaY fj<o wxYfha we;s jq m%;sM,hka
NdKav fjf<|du iy fjf<| fYaIh
2012 ud;= udifha isg fmr jif wkqrEm ld,mfoh iu. ieif my; jegq Kq
wmkhk wdodhu" 2013 cqks udifha isg Okd;aul jOkhla jd;d lrk ,' flfia jqjo" 2013 m<uq
udi wg ;=< iuq; wmkhk wdodhu fmr jif wkqrEm ld,mfoh iu. ieif t'c'fvd,
,shk 6"437 la olajd ishhg 1'0 lska iq jYfhka my; jegqKs' uq wmkhkj,ska ishhg 75 lg jvd
je odhl;ajhla ,ndfok ldl iy Lksc wmkhk my; jeu f i|yd fndfyda fihska fya;= h'
2013 m<uq udi wg ;=< m%Odk ldl ksIamd; fndfydauhl wmkhk fukau
Lkscuh wmkhk o my; jegqKq w;r f.da,Sh b,au j, ;;a;ajhl mej;Su f i|yd m%Odk jYfhka
fya;= h' frms<s yd we. wmkhk jvd hym;a ls%hdld;ajhla fmkajqjo" uq wmkhk wdodhfuka
y;frka ;=kla muK jk ldl wmkhk wdodhu t'c'fvd, ,shk 4"815 la olajd ishhg 2'8 lska
my; jegqKs' uq wmkhkhkaf.ka ishhg 40 lg jvd odhl;ajhla ,nd fok frms<s yd we
wmkhk wdodhu fuu ld,mfofha t'c'fvd, ,shk 2"740 la olajd ishhg 2'6 lska jOkh h'
fjf<|fmd< Odx.SlrKh iy ksIamdok ls%hdj,sfha by< wka;hkays ls%hdj,Ska fj; je wjOdkh
fhduq lsu" frms<s yd we ludka;fha Yla;su;a ls%hdld;ajhg odhl h' rn ksIamd; iy
ueKsla" huka;s yd iajKdNrK wmkhkj, j,j, ls%hdld;ajh ldl wmkhk wvqug m%Odk
jYfhka odhl h' rn ksIamd; wmkhkfhka ,o wdodhu t'c'fvd, ,shk 543 la olajd ishhg 7'6
7
lska o" ueKsla" huka;s iy iajKdNrK wmkhkfhka ,o wdodhu t'c'fvd, ,shk 301 la olajd
ishhg 25 lska o wvqjQ w;r" cd;Hka;r fjf<|fmdf<ys rn iy r;%x , .Kkays is jQ ie,lsh hq;=
my; jeu f i|yd m%Odk jYfhka fya;= h' wfkl=;a ldl wmkhk ie,l+ g" m%jdyk WmlrK"
mska ue ksIamd; iy i NdKav" ixpdrl NdKav yd mdjyka hk ldKavhka yer wfkl=;a m%Odk
ldKavhka ish,a,u RKd;aul jOkhka jd;d lrk ,' 2013 m<uq udi wg ;=< Lksc wmkhk o
t'c'fvd, ,shk 54'7 olajd ishhg 15'4 lska my; jegqKs'
wdkhk md,kh lsrSu i|yd 2012 jif oS .kq ,enQ m%;sm;a;suh l%shdud.hkag
m%;spdr lau iy fjf<| jHhkays cd;Hka;r , .Kka my< hdu fya;=fjka m%Odk wdkhk
ldKavhka ish,a,lu wdkhk ho 2013 m<uq udi wg ;=< wLKavj my; jegqKS' fuu ld,h
;=< wdkhk hou miq.sh jif iu ld,mrsfohg idfmalaIj t'c'fvd, ,shk 12"435 la
olajd ishhg 3'3 lska wvq h' wdkhkhkays ixhq;sh ie,l+ g" mdfNda.sl NdKav wdkhk
hou ishhg 0'7 lska iq jYfhka je jqjo" uq wdkhk hofuka ishhg 83 lg;a jvd je
m%udKhla jk wka; NdKav iy wdfhdack NdKav i|yd jQ ho ms<sfj<ska ishhg 3'2 lska
iy ishhg 6'1 lska my; jegqK's fuu ld,mfoh ;=< bkaOk yer wfkl=;a NdKav i|yd jQ
wdkhk hou t'c'fvd, ,shk 9"122 la olajd ishhg 3'6 lska wvq h'
fjf<| , wkqmd;h
2013 m<uq udi wg ;=< fjf<| , wkqmd;h idudkH jYfhka 2012 jif tu
ld,mfohg idfmalaIj jvd;a ys;lr ugula olajd jOkh h' YS% ,xldf wmkhk NdKavj,
, ug my< hdug jvd je f.hlska m%Odk wdkhk ldKav rdYshl , .Kka my<
hdu" fjf<| , wkqmd;h jOkh ug rel=,la h' 2013 m<uq udi wg ;=< m%Odk
wdkhk ldKavhka ish,af,ysu , .Kka my< hdu fya;=fjka wdkhk , oYlh ishhg 4'0
lska my< .sfhah' 2013 m<uq udi wg ;=< wka; NdKav yd Lksc jH wmkhk , .Kkays my<
hdula fmkakq lrka YS% ,xldf wmkhk , oYlh ishhg 2'3 lska wvq h' fuu m%jK;djhkays
m%;sM,hla f,i" 2013 ckjd isg wf.daia;= olajd ld,h ;=< fjf<| , wkqmd;h 2012 iu
ld,mfohg idfmalaIj oYl wxl 90'5 la olajd idudkH jYfhka ishhg 1'8 lska jOkh h'
8
fiajd fjf<|du
2013 jif m<uq Nd.h ;=< fiajd .sKqfuys w;sla;h wLKavj jOkh h'
2012 jif wkqrEm ld,mfoh ;=< t'c' fvd, ,shk 596 la f,i jd;d jQ fiajd .sKqfuys
w;sla;h m%jdyk" ixpdrl iy m.Kl yd f;dr;=re fiajd Wm wxYhkays jOkh jQ
l%shdld;ajh fya;=fjka 2013 jif m<uq Nd.h ;=< t'c' fvd, ,shk 787 l w;sla;hla
olajd ishhg 32'1 lska jOkh h' u.S .dia;=" ke l=,S" jrdh yd .=jka f;dgqfmd< wdY%s;
fiajdjkaf.ka iuka; m%jdyk fiajd i|yd jQ o< ,e" jif m<uq Nd.h ;=< t'c' fvd, ,shk
906 la olajd ishhg 10'8 l i;=gqodhl jOkhla fmkakq lf<ah' Y%S ,xlka .=jka iud.u iy
wfkl=;a .=jka iud.j,g wh;a .=jka hdkd u.ska .uka l< u.Ska ixLHdj by< hdu iy Y%S
,xlka .=jka iud.u iska .uka .dia;= by< kexu fya;=fjka u.S .dia;= u; jQ ,e ishhg 19'2
lska jOkh h' ny m%;ske.; lsu iy ta wdY%s; fiajdjkays jQ l%shdld;ajh jOkh u
fya;=fjka ke l=,S" wfkl=;a jrdh iy .=jka f;dgqfmd< wdY%s; fiajdjkays ,e ishhg 4'1 lska
jOkh h' Y%S ,xldf .=jka fiajd ludka;hg iy jHdmdr" fjf<| iy fkdaod;aul
l%shdldrlj,g by< m%;s,dN ,nd .ekSf wfmalaIdfjka 2013 jif ud;= udifha " Y%S
,xldf fojk cd;Hka;r msiqu jk u;a;, rdcmlaI cd;Hka;r .=jka f;dgqfmdf<ys fufyhq
lghq;= werUq' f w;r" 2013 jif wf.daia;= udifha fld<U ol=K jrdfha kj;u ny
mhka;h ksu flreKq w;r" tu.ska mj;akd moaO;shg w iaig iudk ny tall (TEUs) ,shk
2'4 la tla h' fld<U iy ynkaf;dg jrdhka zzksoyia jrdhkaZZ(free ports) f,i iy u;a;,
rdcmlaI cd;Hka;r .=jka f;dgqfmd< zznka; m%foaYhlaZZ (bonded area) f,i m%ldY lsug rch
.kq ,enQ l%shdud.hka iu`. b jirj, fuu fiajd wxYhka fj; by< foaY ksuh
,e m%udKhla wfmalaId flf'
g wu;rj YS% ,xldf mej;s hqOuh jd;djrKh ksudu;a iu. YS% ,xldjg
mefKk ixpdrlhka ixLHdf iS>% jOkhla olakg ,enqK's 2016 jif oS ,shk 2'5 l
ixpdrl mef m%udKhla iy 2016 jir jk g t'c'fvd, ,shk 3'6 l jdIsl ixpdrl
bmehqula f,i jQ b,lalhka imqrd.ekSu i|yd wod< n,Odka iska ls%hdud. /ila f.k we;'
9
wdodh ,e iy f.
2013 jif m<uq Nd.h ;=< wdodh .sKqf ys`.h" 2012 jif tu ld,mfoh
;=< jd;d jQ t'c' fvd, ,shk 526 isg t'c' fvd, ,shk 666 olajd by< .sfhah' 2012
jif m<uq Nd.h ;=< jd;d l< t'c' fvd, ,shk 477 la jQ fmd,S f. 2013 jif
tu ld,mfoh ;=< t'c' fvd, ,shk 568 la olajd by< hdu f i|yd uQ,slju fya;= h' by<
fmd,S f. uQ,sl jYfhka NdKavd.dr nelr i|yd jQ l+mk f. iy rch ,nd.;a .=ld,Sk
Kh u; jQ fmd,S f.j,ska iuka; h' wdodh .sKqu fj; jQ ,e ie,ls,a,g .ekSf "
2013 jif m<uq Nd.fha Y%S ,xld uy nexl=f uq bmehq my< hdug fya;= fjka Y%S ,xld
uy nexl=j i;= ia:djr wdodh iys; iq/l=m;a i|yd ,o fjf<| ,dN my; jegqKq w;r"
ix; ;=<ska ,o fmd,S ,e fkdfjkiaj mej;=K'S fuu ld,mfoh ;=< foaYh S iDcq
wdfhdack iud.ys wdfhdackh l< wfkajdislhska fj; lrk ,o ,dNdxY f. t'c' fvd,
,shk 191 la f,i jd;d h' flfia kuq;a" wfkajdisl wdfhdaclhska iska ,nd.;a
,dNdxYj,ska ie,lsh hq;= fldgila mj;akd jHdmdr fufyhq lghq;= ;jrg;a mq`M,a lsu i|yd
myiql i,ika tu jHdmdr wdh;k ;=< m%;swdfhdackh lr we;'
cx.u ixl%du
foaY fiajd kshqla;slhskf
a .a fm%aIK" Y%S ,xldf m%Odk iy ia:djr foaY ksuh
bmehq uQ,h jYfhka ;jrg;a mej;=Ks' 2013 jif m<uq udi kjh ;=< foaY fiajd
kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e 2012 jif wod< ld,mfoh ;=< jd;d jQ t'c' fvd, ,shk
4"419 g idfmalaIj t'c' fvd, ,shk 4"922 olajd ishhg 11'4 lska jOkh h' jD;a;Sh iy mqyqKq
wxYhkag wh;a Y%lhskaf.a ixl%uK by< hdu" wfkajdisl foaY jHjydr uqo,a nexl= .sKq (NRFC)
jOkh u u.ska ms<sUq jk m u;a nexl= uQ,dY% yryd uqo,a fm%aIKh lsu ;=<ska ,efnk
jdis ms<sn| foaY fiajd kshqla;slhskaf.a kqu jOkh lsu iy uqo,a fm%aIKh lsu i|yd
wka;cd,h mok lr.;a kj uqo,a ifm%aIK l%u ykajd u 2013 jif m<uq udi kjh
;=< foaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e by< hdug m%Odk jYfhka fya;= h' g
wu;rj" W;=re iy kef.kysr m<d;aj, kj nexl= YdLd jD; lsu iy ksuh yqjudre
uOHia:dk" iajhxl%Sh fg, hka;% cd,h iy jdKsc nexl=j, jHdmdr m%jOk ldhd, ixLHdj by<
kexu u.ska u;a ud. Nd; lrka uqo,a fm%aIKh lsu i|yd foaY fiajd kshqla;slhska
.eka we;' foaY fiajd kshqla;sh i|yd Y%S ,dxlsl mqyqKq Y%lhska .ekaug n,Odka
iska .kq ,enQ l%shdud.hkays m%;sM,hla f,i foaY fiajd kshqla;sh i|yd msg;aj .sh
Y%lhska ixLHdfjys Y%u n, ugfuys iy ia;%S-mqreI Ndjfhys ixhq;suh fjkia is we;'
2013 jif m<uq Nd.h ;=< " foaY fiajd kshqla;sh i|yd msg;aj .sh mqreIhskaf.a ixLHdj ishhg 22
lska jOkh jQ w;r" ldka;djka ixLHdj ishhg 7 lska my; jegqKs' foaY /lshd i|yd ixl%uKh jk
mqyqKq iy jD;a;Sh wxYhkag wh;a Y%lhskaf.a ixLHdj ishhg 14'2 lska jOkh h' f w;r"
.Dy fiajh i|yd msg;aj .sh Y%lhska ixLHdj" 2012 jif m<uq Nd.h ;=< jd;d jQ ishhg 22'8
l jOkhg idfmalaIj 2013 jif m<uq Nd.h ;=< ishhg 9 lska my; jegqKs'
2012 jif m<uq Nd.fha t'c' fvd, ,shk 2"180 la jQ cx.u .sKqf ys`.h 2013
jif m<uq Nd.fha t'c' fvd, ,shk 1"583 la olajd wvq h' idfmalaIj wvq f.hlska
my< .sh wmkhk iu`. ieif wdkhkhkays is jQ iS>% wvqfuys m%;sM,hla f,i
fjf<| .sKqf ys`.h wvqu cx.u .sKqf ys`.h wvqug uQ,slju fya;= h' by< hk
wdkhk ho wvq lsu i|yd 2012 jif uq,a Nd.fha ykajdka m%;sm;a;s l%shdud.hka
id:l jqjo" f.da,Sh wdlh h:d ;;a;ajhg m;au ukao.d u fya;=fldgf.k foaYh S
b,au wvqf m%;sM,hla f,i jif m<uq Nd.h ;=< wmkhk bmehq wvq h' ixpdrl"
m%jdyk" mrs.Kl yd f;dr;=re fiajd wxYhkays bmehq u.ska fiajd .sK qu fj; jQ ,e ie,lsh
10
hq;= f,i by<hdu iy foaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e" cx.u .sKqf fYaIh Yla;su;a lsug
fya;= jQ w;r" foaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e ;=<ska muKla fjf<| ys`.fhka
ishhg 70 lg je m%udKhla uQ,Hkh lr .ekSug yels h' iD;=uh b,au yuqf t<fUk udij,
wdkhk iq jYfhka jOkh h yels jqjo" f.da,Sh wdlh l%lj h:d ;;a;ajhg m;au;a
iu`. jif b;s ld,mfoh ;=< wmkhk bmehq by< hkq we;ehs wfmalaId flfrk w;r ta
wkqj" fjf<| .sKqf fYaIh ;jrg;a jOkh jkq we;' fiajd .sKqu fj; jQ by< ,e iy
foaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK by< hdu ;=<ska fjf<| .sKqf ys`.fhka Yd, m%udKhla
uQ,Hkh flfrkq we;ehs wfmalaId flfrk w;r" tu.ska 2012 jif o< foaYh S ksIamd;fha
m%;sY;hla f,i ishhg 6'6 la jQ cx.u .sKqf ys`.h 2013 jif o< foaYSh ksIamd;fha
m%;sY;hla f,i ishhg 4'3 la muK olajd wvq jkq we;'
g wu;rj 2013 jif m<uq Nd.fha fm!oa.,sl wxYhg ,enqKq Y=oaO .=ld,Sk
Kh ,e ie,lsh hq;= ugulska by< .sfhah' 2013 jif m<uq udi kjh ;=< rch fj; jQ
Y=oaO foaYSh ,e idudkH ;;a;ajhl mej;=Ks 'Kh jdl wdmiq f. iy fmd,S f. we;=<;a uq`M
foaYhS Kh fiajdlrK f. 2013 jif m<uq Nd.h ;=< by< .sfhah' m%.aOk yd uq,H
m%jdyh fujeks iso we;su fYaI;ajhls'
f.jq ;=,kh
f.jq ;=,kfha iuia; fYaIh 2012 jif m<uq Nd.fha jd;d jQ t'c' fvd,
,shk 320 l ys`.h yd ieif 2013 jif wod< ld,mfoh ;=< t'c' fvd, ,shk
169 l ys`.hla jd;d l< kuq;a 2013 jif iema;en udih w. jkg th w;sla;hla njg jOkh
h' 2013 jif ;=kja k ld;=f cd;sl b;s lsf nexl=f nelr ksl=;=f ,e o we;=j
nexl= iy fm!oa.,sl wxY fj; jQ ,e by< hdu fukau wmkhk" ixpdrl fiajd iy wfkl=;a fiajd
wxYhkays l%shdld;ajh jOkh u iy foaYh S fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e" 2013 jif
iema;en ui w. jkg f.jq ;=,kfhys t'c' fvd, ,shk 585 l w;sla;hla jd;d ug
uQ,sl jYfhka fya;= h' nexl= wxYfha weia;fka;=.; ,e iy ixpdrlhska je jYfhka
mefKk ld, iSudj wdrN u;a iu`. ixpdrl bmehq by< hdu we;= j NdKav yd fiajd
wmkhk jOkh u fya;=fjka 2013 jir w. jkg f.jq ;=,kh ;jrg;a Yla;su;a t'c'
fvd, ,shk 700 l w;sla;hla jd;d lrkq we;ehs wfmalaId flf'
11
foaY ix;
2012 jir w.jk g t'c' fvd, ,shk 6'9 la jQ o< ks, ix; m%udKh 2013 jif
iema;enui w. jkg t'c' fvd, ,shk 7'0 la olajd jOkh h' fuu ld, mfoh
;=< imia: Kh myiqlu hgf;a jQ f. we;=<;a Kh fiajdlrK f. iy uE; udihka
;=< wdkhk b,au idudkH f,i by< hdu o< ks, ix; ugu flfrys h n,mEula we;s
lf<ah' tfiau" foaY ix; jHjydr uqo,a w.hka Yd, jYfhka fjkiau iy rka ,
f,i my< hdu fya;=fldgf.k we;s jQ ;lafiare w,dN fya;=fjka ix;j, fjf<|fmd< jkdlu
t'c' fvd, j,ska ;lafiare lsf h fjkiaj,g nka h' flfia kuq;a" cd;sl b;s
lsf nexl=f nelr ksl=;=fjka ,o foaY ksuh ,e Y%S ,xld uy nexl=f ;ekam;a lsu
iy wfkl=;a foaY ksuh ,e o fya;=fjka 2013 iema;en ui w. jkg o< ks, ix; m%udKh
t'c' fvd,r ,shk 7'0 la olajd jOkh h' cd;Hka;r jYfhka ms<s.;a iu;h jk
wdkhksl udi 3 yd ieif fuh wdkhksl udi 4'4 lg iudk h' mqfrdal:kh lr we;s t'c'
fvd, ,shk 700 l f.jq ;=,k w;sla;h iu`." 2013 jir w. jkg o< ks, ix; m%udKh
wdkhksl udi 4'5 lg iudk jk m t'c'fvd, ,shk 7'1 la olajd by< hkq we;ehs
weia;fka;= lr we;' f w;r" o< ks, ix; iy jdcKs nexl=j, foaYh S j;alj,ska iuka;
uq`M foaYh
S ix; m%udKh 2013 jif iema;en udih w. jkg t'c' fvd, ,shk 8'3 la h' th
wdkhksl udi 5'3 lg iudk h'
2013 jif foaY ksuh m%;sm;a;sh uQ,sl jYfhka fhduq jQfha Y%S ,xld
remshf,ys foaYSh w.h jvd kuHYS,S f,i ;SrKh ug bv yeu flfrysh' 2012 jif wdrNfha
ykajd fokq ,enQ m%;sm;a;suh fjkia ug laIKsl m%;spdrhla jYfhka t'c' fvd,rhg tfrysj Y%S ,xld
remsh, wjm%udKh fuka miqj 2013 jif cqks ui wdrNh olajd l%lj ia:djr fjka mej;=Ks'
ta wkqj" 2013 jif ckjd ui isg cqks ui m<uq i;sh olajd ld,h ;=< t'c' fvd,rhg tfrysj
remsh, ishhg 0'55 lska wm%udKh h' flfia kuq;a" cqks iy cQ,s udi ;=< wdkhk b,au
by< hdu iy tlai;a ckmofha nelr , .ekSf jevigyk iSud lsf bv m%ia:dj u;
rdcH iq/l=m;a fjf<|fmd< ;=<ska foaYSh wdfhdaclhska bj;aj hkq we;ehs hk wfmalaIdj
fya;=fldgf.k cqks ui fojk i;sfha isg 2013 jif wf.daia;= ui w. jk;=re remsh, t'c'
fvd,rhg tfrysj ishhg 5'01 lska wjm%udKh h' flfia kuq;a" tlai;a ckmofha f*vr,a
ix; nexl=j u.ska l%shd;aul lrk m%udKd;aul ,ssys,alrK jevigyk iSud lsug we;s bv
m%ia:dj ms<sn| ksfokh lsfuka wk;=rej Yd, jYfhka wjm%udKh ula fmkakq lrk
,o cmka fhka" bkahdkq remsh, iy bkakSishdkq remsh, jeks O l,dmSh uqo,a tallj,g
idfmalaIj Y%S ,xld remshf,a wjm%udKh wju ;;a;ajhl mej;=' fjf<|fmd< wfmalaIdjka
Yla;su;a lrka 2013 jif iema;en ui islrk ,o cd;sl b;s lsf nexl=fjys
nelr ksl=;=j we;=j nexl= wxYh fj; ,e by< hdu fya;= fldgf.k Y%S ,xld remsh,
iema;en ui wdrNfha isg Tlaf;dan ui w. olajd ishhg 1'45 lska wm%udKh h'
ta wkqj" iuia;hla f,i remsh, 2013 jif Tlaf;dan ui w. jkg ishhg 2'94 lska
muK wjm%udKh h' wfkl=;a foaY jHjydr uqo,aj, fjkia ms<sUq lrka Y%S ,xld remsh,
m%Odk uqo,a j. lsysmhlg tfrysj wm%udKh h' 2013 jif Tlaf;dan ui w. jkg Y%S
,xld remsh, bkahdkq remsh,g tfrysj ishhg 8'74 lska o" iaf%,shdkq fvd,rhg tfrysj ishhg
6'24 lska o" cmka fhkaj,g tfrysj ishhg 11'19 lska o wm%udKh jQ w;r hqfrdaj,g tfrysj ishhg
6'55 lska o" %;dkH mjqug tfrysj ishhg 2'19 lska o wjm%udKh h'
2012 jir wdrNfha .kq ,enQ m%;sm;a;suh ;SrKh wkq.ukh lrka Y%S
,xld uy nexl=j iska ksuh wkqmd;slfha wl Wpdjpkhka je<elau i|yd muKla foaY
ksuh fjf<|fmd<g uey;au iSud lrk ,' ta wkqj" 2013 jif m<uq udi oyh ;=< Y%S
,xld uy nexl=j t'c' fvd, ,shk 879 la , .kska iy t'c'fvd, ,shk 640 la imhka
12
foaYSh foaYSh ksuh fjf<|fmd< fj; uey;a we;' iuia;hla f,i 2013 jif Tlaf;dan ui
w. jkg Y%S ,xld uy nexl=j iska foaYh
S foaYh
S ksuh fjf<|fmdf<ka Y=oaO moku u; t'c'
fvd, ,shk 239 la , .kakd ,'
2013 jif m<uq udi oyh ;=< kdl iM, ksuh wkqmd;slh iq wjm%udKh
ula fmkakq l< w;r" uQ; iM, ksuh wkqmd;slh iq m%udKhlska wm%udKh h' t'c'
fvd,rhg tfrysj iy uqo,a mefiys wvx.= %;dkH mjqu iy hqfrda jeks m%Odk uqo,a j.j,g
idfmalaIj Y%S ,xld remsh, wjm%udKh u ms<sUq lrka 2013 jif Tlaf;dan ui w. jkg
jHjydr uqo,a j. 5 lska iy jHjydr uqo,a j. 24 lska ie,;a mei u; mok jQ kdl iM,
ksuh wkqmd;slhka ms<sfj<sska ishhg 0'24 lska iy ishhg 0'11 lska wjm%udKh h' f w;r" 2013
jif Tlaf;dan ui w. jkg fjf<| yjq,aldr yd ;r.ld rgj,g idfmalaIj foaYh S
WoaOukh jeu fya;=fjka WoaOuk wka;rh by< w.hla .;a w;r"ta wkqj uqo,a j. 5 lska iy
24 lska ie,;a mei u; mok jQ uQ; iM, ksuh wkqmd;slhka ms<sfj<ska ishhg 1'22 lska iy
ishhg 1'53 lska muK wm%udKh h'
g wu;rj 2012 jif wkqrEm ld,mfoh iu`. ieif 2013 jif m<uq
udi oyh ;=< foaYSh foaY ksuh fjf<|fmd< Y% l%shdld;ajhla fmkakq lf<ah'udi ;=k iy
udi yh hk ld, mrdihka i|yd jk b ksuh .kqfokq w," 2013 cqks ui ueo Nd.h jk
f;la fmd,S wkqmd;sl wka;rhg jvd ;rul my< ugul mej;=Ks'
13
2013 jif o< foaYh
S ksIamd;fha m%;sY;hla jYfhka ishhg 4'3 la f,i mqfrdal:kh
lr we;s cx.u .sKqf ys`.h" 2014 jif o< foaYSh ksIamd;fha m%;sY;hla f,i ishhg 3'2 lg muK
;jrg;a wvqjkq we;ehs mqfrdal:kh flf' f.da,Sh wdlh h:d ;;a;ajhg m;a u;a iu`. fjf<|
.sKqfuys wfmalaIs; jOkh yd foaY fiajd kshqla;slhskaf.a fm%aIK ,e wLKavj jOkh u iy
ixpdrl jHdmdrfha by< bmehq 2014 jif cx.u .sKqf ys`.h ie,lsh hq;= f,i wvq ug odhl
jkq we;ehs wfmalaId flf'
2014 jif uq,H .sKqf ,e ;jrg;a by< hkq we;ehs wfmalaId flf' 2014
jif foaYh
S Kh iy m%odk jYfhka rch fj; jk ,e t'c' fvd, ,shk 2"350 la muK jkq
we;ehs weia;fka;= lr we;' m%d.aOk .kqfokqj,g wod< iuyr foaY ksuh md,khkaa ,sys,a lsu iy
cd;Hka;r uQ,dY%hkaf.ka wruqo,a /ia lsu i|yd fm!oa.,sl wxYh u;a lsu fya;=fjka foaYSh iDcq
wdfhdack o we;=<;a fm!oa.,sl wxYh fj; jQ ,e ;jrg;a jOkh jkq we;ehs wfmalaId flfr'
f.jq ;=,kfha iuia; fYaIh 2013 jif wfmalaIs; t'c' fvd, ,shk 700 l
w;sla;hl isg 2014 jif t'c' fvd, ,shk 1"125 l w;sla;hla olajd by< hkq we;ehs wfmalaId
flf' ta wkqj" 2014 jir w. jk g o< ks, ix; wdkhksl udi 4'2 lg iudk jk m t'c'
fvd, ,shk 7'6 la olajd jOkh jkq we;ehs wfmalaIs;h'
14
mrsYS,kh l< uQ,dY%hka
kaika uka m%kdka" Y%S ,xldf wdl jOkh iy ixjOkh
uynexl= j;dj ^2014&
wka;cd,h
15