Professional Documents
Culture Documents
Kurora 163 PDF
Kurora 163 PDF
Kurora 163 PDF
163
(VITI XIX I BOTIMIT)
Projekti Menaxhimi i
Ky projekt sht financuar nga Delegacioni Europian Ekosistemit Ndrkufitar
Ruajtja dhe konservimi i habitatit Shqipria, Kosova dhe Maqedo-
nia, angazhohen pr bashkpu-
t llojit dushk, nprmjet nim n fushn e Mjedisit
trajtimit me rrallime tregtare
M
inistrat e Mje-
disit t Shqi-
Genci KACORI, Zef IMERAJ pris, Maqe-
donis dhe Kosovs,
N
kuadr t Projektit prkatsisht, Lefter Ko-
Ruajtja e Habitateve t nj ka, Bashkim Ahmeti dhe
rndsie t veant, n- Ferat Shala, zhvilluan
prmjet metodave q promovojn n Tiran Takimin e Ni-
zhvillimin e tyre t qndrueshm, velit t Lart, gjat t cilit prezantuan projektin Menaxhimi i
mbshtetur nga ALCDF, bn pjes Ekosistemit Ndrkufitar. Gjat takimit ata shkmbyen pikpamjet
edhe prmirsimi i pyjeve t degra- e tyre lidhur me hapat e mtejshm pr zbatimin e Vizionit t Prba-
duar t dushkut. Pyjet e dushkut shkt trepalsh, t nnshkruar n vitin 2013 Pr nj zon t mbrojtur
jan burimi kryesor pr furnizimin ndrkufitare t rajonit Sharr/Sar - Planina/Korab - Koritnik, rajon q
e banorve t zonave rurale me ma- aktualisht sht pjes e projektit q u prezantua pas ktij takimi.
terial drusor pr plotsimin e nevo- N fjaln e tij, ministri Koka theksoi rndsin e bashkpunimit
jave t tyre jetike dhe me gjeth pr rajonal pr mbarvajtjen e ktij projekti. Vullneti i prbashkt ka
blegtorin, por njhersh kryejn rndsi kye pr ta br t zbatueshm kt projekt dhe t tjera
edhe funksione t tjera t rndsi- mes vendeve tona! Shpesh ndodh q nuk jan fondet apo mungojn
shme, ekologjike dhe mjedisore. kapacitetet e shteteve pr t realizuar finalizimin e bashkpunimeve,
por vullneti pr ta uar prpara at. far firmosim e biem dakord,
N bashkpunim me komunite-
Pr sa i prket prmirsimit t procesin e rritjes s tyre. Nprmjet duhet t ken vullnetin ton, i cili sht vendimtar pr zbatimin e
tet dhe strukturat e menaxhimit t
pyjeve t degraduar t dushkut, sondazheve n terren, u verifikuan do projekti t prbashkt nnvizoi ministri Koka, i cili rikonfirmoi
pyjeve pran Bashkis s Lezhs, u
hotspoti u zgjodh n ngastrn 154/ t dhnat e planit t mbarshtimit vullnetin e pals shqiptare pr bashkpunim n zbatimin e projektit.
diskutuan konkretisht dhe n m- Ministri Koka n fjaln e tij u ndal n rolin q ka pushteti vendor n
nyr t detajuar mundsit e pr- a t ekonomin pyjore Brinjat e mbi numrin e drurve pr ha dhe
Trtonit, n fshatin Ungrej. Pylli i kurordendsin e grumbullit. prfitueshmrin dhe implementimin e sakt t ktyre projekteve,
zgjedhjes s hotspoteve, me ka- si dhe rolin aktiv t komunitetit, si prfitues kryesor i zhvillimit t
rakteristika prfaqsuese dhe me ksaj ngastre paraqitet me zhvillim Sipas t dhnave konkrete, pylli
turi-zmit n kto zona t mbrojtura.
interes pr komunitetet e fshatrave, jo t mir, pr shkak t numrit t i ksa ngastre prbhet nga lloji lis, Vijon n fq. 6
ku ato do t shtrihen. Qllimi krye- madh t drurve pr ha, duke krijuar me mosh 25 vjeare, me lartsi
sor sht formulimi i rekomandi- nj grumbull jo t rregullt, ku drurt mesatare 6 m, diametr mesatar 6
e nnshtruar dhe pa perspektiv cm dhe kurordendsi 0.9-1.0.
meve t aplikueshme, pr t gjitha
ekonomit pyjore t Lezhs, n jan penges pr zhvillimin e Numri i drurve pr ha sht 7.950, Censusi Kombtar
prfundim t ktij projekti. drurve t tjer, pra ngadalsojn Vijon n fq. 3
i Shpendve Dimrues
INVENTARI KOMBTAR I PYJEVE, Censusi u krye m 13-16 janar 2017, n kuadr t
Censusit Ndrkombtar t shpendve dimrues t
PROJEKT ME PRITSHMRI T LARTA ujit. Duke iu bashkuar ksaj nisme ndrkombtare,
Prof. dr. ARSEN PROKO, Fakulteti i Shkencave Pyjore Shqipria konfirmon edhe nj her rolin e saj t
Suedeze, prmes SIDA dhe GEF. gjithashtu prmirsimin e rrjetit t rndsishm n mbrojtjen e biodiversitetit botror.
Objektivi i prgjithshm i zhvillimit t prhershm t vrojtimeve dhe zbatimin
ktij projekti sht t mbshtes e Inventarit Kombtar t Pyjeve.
N
Rezervatin e Mena-
praktikat e menaxhimit t qndrue- Inventari Kombtar i Pyjeve sht
shm t burimeve natyrore dhe t rris hapi m i rndsishm pr prcaktimin xhuar Kune-Vain, Le-
prfitimet monetare e jo-monetare t e ndryshimeve n koh e hapsir t zh, u prezantuan rezul-
komuniteteve n zonat e integruara mbuless pyjore, vendimmarrjen poli- tatet e Censusit Kombtar pr
Shpendt Dimrues t Ujit n
T
gjith ata q jan t lidhur t projektit, q kryesisht priren drejt tike pr zhvillimin e sektorit, si dhe
me sektorin e pyjeve n erozionit, lokalizuar n zonat e larta kryerjen e detyrimit ligjor ndrkomb- Shqipri. I pranishm ishte edhe
Shqipri e din mir kontri- malore. Kjo parashikohet t arrihet tar t monitorimit e raportimit t ministri i Mjedisit Lefter Koka, i
butin e nj serie projektesh financuar prmes mbshtetjes s sigurimit t zhvillimit t qndrueshm t pyjeve. cili prshndeti mbajtjen e ktij censusi pr her t dyt n vendin
nga Banka Botrore dhe institucione mjeteve alternative t jetess (drunore Ndrkoh, q ANFI 2004, i kryer ton dhe vuri n dukje efektet pozitive t Moratoriumit t Gjuetis.
t tjera me autoritet ndrkombtar, n e jodrunore), si dhe prdorimit t nga nj kompani e huaj, pati konte- Formalizmi dhe sistemi na bn t kuptojm situatn jo vetm t
zhvillimin e sektorit t pyjeve, Projekte, mekanizmave t shrbimeve n eko- stime n disa aspekte dhe nuk u fauns s egr, por t gjith sektorve t Mjedisit. Sot jemi ktu ku
q kan synuar mir-menaxhimin e sistem (PES). prdor si duhet pr qllimet pr t cilat sht br nj pun e shklqyer pr t evidentuar rezultatet e
burimeve pyjore e kullosore, rehabi- Projekti konsiston n disa pr- u krye, prfshi dhe mungesn e kom- moratoriumit t gjuetis. M vjen mir q rezultatet ishin shum
litimin e tyre, si dhe uljen e nivelit t brs: (i) forcimi i kapacitetit insti- petencave t strukturave pyjore pozitive dhe kjo na bn tashm q t ulemi e t diskutojm edhe me
varfris n zonat e thella rurale. tucional pr t prmirsuar shrbimet shqiptare pr ta prdorur at. Ndrsa shoqata t ndryshme dhe pasionant t gjuetis. E kam thn vite
Aktualisht nga Ministria e Mje- mjedisore nga menaxhimi i integruar i ANFI 2018 ka si qllim ngritjen e ka- m pare, nuk do t jen gjykatat ato q do t vendosin sesi duhet t
disit sht duke u zhvilluar faza e tret peizazhit; (ii) planifikimi dhe prgatitja paciteteve dhe forcimin e kompete- funksionoj ky sektor n Shqipri, por duhet t jemi t gjith s
dhe m pikantja Projekti Shqiptar pr Grantet IPARD like, pr t ncave t Shrbimit Pyjor Shqiptar, pr
bashku, pra Ministria, specialistt e fushs, gjuetart, pr ta ushtruar
pr shrbimet n Ekosistem, finan- prmirsuar menaxhimin e toks; (iii) t kryer vet e n vazhdimsi inven-
kt pasion n mnyr sa m t ligjshme.
cuar nga Banka Ndrkombtare pr prgatitja e pagesave pr shrbime n Vijon n fq. 6
Rindrtim dhe Zhvillim, Qeveria Ekosistem. Ky projekt po mbshtet Vijon n fq. 3
2
A
rsimi sht themeli pr prparim. Ne kemi 1970 dhe tani sht e koordinuar n nivel global nga dukurit m shqetsuese mjedisore q ka vendi yn.
nevoj pr t ndrtuar nj qytetari globale, Rrjeti Dita e Toks, dhe festohet do vit n t gjith Grryerja e toks sht kryesisht pasoj e shkatrri-
q flet rrjedhshm pr konceptet e ndryshi- botn. Dita e veant e Toks, si dit e miratuar edhe mit t mbuless bimore dhe e moszbatimit t masave
meve klimatike dhe t vetdijshm pr krcnimin e nga OKB, sht caktuar m 22 prill, 1970. Ajo sht agroteknike. Relievi yn sht tepr malor e me pje-
saj t paprecedent ndaj planetit ton. Pra, lind nevoja nj nga datat kryesore n Kalendarin Mjedisor Ndr- rrsi t madhe. Prandaj bhet thirrje pr vmendje n
ti pajisim t gjith me njohuri pr t ndrmarr ve- kombtar. N kt dat n t gjith botn zhvillohen rritje pr ruajtjen e ekosistemeve malore dhe mbar-
prime pr mbrojtjen e mjedisit. Shkathtsia mjedisore veprimtari t ndryshme me objektiv mbrojtjen e shtim t integruar, pr t siguruar n vazhdimsi fun-
dhe klimatike sht motori jo vetm pr krijimin e mjedisit, n mbrojtje t planetit ton - Tok. Kjo dit ksionet mbrojtse e mjedisore t tyre.
votuesve t gjelbr, avancimin e ligjeve dhe politi- mjedisore, do vit dhe n vende t ndryshme, ka nj
kave mjedisore e klimatike, por edhe pr prshpej- Kjo faqe u prgatit nga
sllogan, si dhe forma t ndryshme organizimi, pjes-
timin e teknologjive dhe vendeve t puns s gjelbr. Gjon FIERZA - AKM, Tiran
marrjeje dhe veprime konkrete n mjedis.
3
INVENTARI KOMBTAR I PYJEVE, PROJEKT ME PRITSHMRI T LARTA
Prof. dr. ARSEN PROKO, Fakulteti i Shkencave Pyjore
tar kombtar e lokal t pyjeve e qndrueshm t burimeve natyrore, Agjencia Suedeze e Pyjeve sht Pr t patur zhvillim t suk-
kullotave. Arritja e ktij objektivi do jemi zgjedhja natyrore e sektorit pr nj organizat qeveritare, me detyr sesshm t ANFI 2018, duhet kuptuar
t realizohet duke i dhn mandatin bashkpunim dhe kemi nj mjedis pr t siguruar q Pyjet e Suedis t mir se far ka ndodhur n ANFI
nj ekspertize ndrkombtare, e fituar pune krijues e frymzues. menaxhohen n mnyr q politikat 2004. far sht br mir dhe far
tashm nga konsorciumi SLU & SFA. Me rreth 24 departamente, 45 pyjore t vendosura nga Parlamenti duhet prmirsuar, lidhur dhe me
Nj prshkrim i shkurtr preza- drejtues, 30 PhD/vit, 140 MSC/vit dhe Qeveria, t prmbushen. faktin se ai do t prdoret si baz
ntues, pr t njohur konsulentt tan, dhe 45 BSc/vit, Fakulteti i Shkencave krahasuese, pr t prcaktuar
sht i nevojshem: SLU (Swedish Pyjore sht institucioni kryesor pr dinamizmin e zhvillimit t pyjeve n
University of Agricultural Sciences), edukimin e lart pyjor dhe agjencia vendin ton. M tej, u demonstruan
ku ndodhet dhe Fakulteti i Shkencave m e madhe pr krkimin shkencor eksperienca t NFI n nj sr
Pyjore, sht themeluar n vitin 1977, n Suedi. Qllimi i krkimit sht t vendesh, duke filluar nga ato t e imazheve ajrore (ortofoto dhe
duke bashkuar tre kolegje ekzistuese mbuloj t gjitha fushat e shkencave rajonit e duke prfunduar n Suedi. LiDAR). Prdorimi i tyre do t rris
(Veterinari, Pyje, Bujqsi). Instituti i pyjore e t lidhura me t. Rezultati i ktij seminari ishte saktsin e t dhnave t marra dhe
Pyjeve sht themeluar n Stokholm Ekspertt e ktij fakulteti, q jan prcaktimi i kuadrit t ANFI 2018: (i) do ul sasin e orve n terren.
m 1828, pr t siguruar edukimin e dhe ekspertt prgjegjs pr rritjen e forcimi i metodologjis, pr t arritur N seminar morn pjes prfa-
lart pr ata q kan prfunduar kapaciteteve t Shrbimit Pyjor Agjencis Suedeze t Pyjeve i nevojat pr informacion t tanishm qsues nga gjith aktort, q do
shkollat praktike t pyjeve. Stafi i Fa- Shqiptar, jan t njjtt ekspert q sht caktuar detyra nga Qeveria dhe n perspektiv; (ii) kapacitete marrin pjes n kryerjen e ktij
kultetit t Shkencave Pyjore ka the- kan krijuar sistemin e Inventarit Suedeze pr t mundsuar pr- teknike (instrumente e pajisje) dhe (iii) procesi t rndsishm, t cilt m
meluar Sistemin e Inventarit Kombtar Kombtar t Pyjeve n Suedi. fshirjen aktive t Suedis n proceset zhvillim kompetencash sipas parimit pas do ndrtojn sistemin e nevoj-
t Pyjeve, i cili sht nj nga m t Agjencia Suedeze e Pyjeve sht ndrkombtare t politikave dhe t msojm duke br, si dhe ndarja shm, q do t vazhdoj me kryerjen
avancuarit n Evrop. Ai sht autoriteti administrativ pr shtjet raportimeve pyjore. Ajo sht auto- e roleve. E paraqitur skematikisht do e inventarve t tjera kombtar e n
institucioni prgjegjs pr kryerjen e e pylltaris n vend. Ai punon pr t ritet kshillues n mbshtetjen me kishim kuadrin e mposhtm: nivel lokal, si dhe me hartimin e
Inventarit Kombtar t Pyjeve, i cili, siguruar q pyjet e vendit t mbrohen eksperiz t Qeveris Suedeze. Agje- planeve t menaxhimit t njsive
fal teknikave t avancuara inovative dhe prdoren n nj mnyr q t ncia prfaqson Suedin n proceset territoriale pyjore. Theksojm faktin
t imazheve ajrore dhe t dhnave prodhojn t mira materiale, t e lidhura me pyjet n nivel Evropian se SLU & SFA (strukturat prgjegjse
LiDAR, kryen do vit Inventarin sigurojn fitime t qndrueshme, dhe ndrkombtar. t SNFI, kryejn inventarin e pyjeve
Kombtar t Pyjeve. ndrkoh q biodiversiteti duhet t Por, le t kthehemi tek problemi Suedeze do vit.
Vizioni i ktij institucioni sht: mbrohet. Agjencia gjithashtu punon yn, te komponenti i Ngritjes s Ka- Seminari i ardhshm, q do t
Ne udhheqim n progresin e q t nxjerr n pah vlern e pyjeve paciteteve t Shrbimit Pyjor Shq- zhvillohet n fillim t majit, do t
njohurive dhe n zhvillimin e pr lodhje dhe aktivitete t tjera. iptar n Inventarizimin Kombtar t fokusohet n rritjen e kompetencave
proceseve efektive pr zhvillimin e Pyjeve, dhe t prpiqemi ti japim Seminari i dyt trajnues, n shkurt pr marrjen e t dhnave n terren,
prgjigje dilems lidhur me prit- 2017, u fokusua n: (i) aspektet e pr- duke vazhduar me ngritjen e grupeve
shmrit e autoriteteve shqiptare t dorimit t t dhnave t marra nga t puns, q do t inventarizojn nj
interesuara n ANFI 2018 dhe pro- ANFI 2004 dhe disa analiza stati- zon pilot (nj rajon).
dukteve q lidhen me t. stikore t lidhura me shkalln e besi- Rezultatet e ktij inventarizimi
Mbas njohjes s situats n mit dhe gabimet standarde meto- pilot, n nivel rajonal, prve rritjes
sektorin pyjor shqiptar dhe disku- dologjike; (ii) aspekte t prdorimit s kompetencave t stafit t
timit me aktort rreth pritshmrive, t imazheve e t dhnave LiDAR, si inventarit, do t shrbejn si objekt
konsulenti mendoi ta filloj procesin teknika t avancuara pr reduktimin analize, pr t prsosur e miratuar m
e trajnimit (seminari i par) n nntor e t dhnave n terren dhe nxjerrjen tej metodologjin q do t prdoret
2016, me aktort q do t realizojn e sa m shum informacioni t n inventarizimin e ANFI 2018.
dhe prdorin ANFI 2018 (stafin e vlefshm, nprmjet prdorimit t Nse do perifrazonim thnien e
AKM, AKZM, disa shrbime pyjore imazheve. Krahasuar me vitin 2004, popullit ton se Fillimi i mbar
n bashki dhe nj grup ekspertsh ku u prdorn imazhet satelitore sht gjysma e puns, mendojm se
t rinj t FSHP). LANSAT, ka progres n prmirsimin ky sht nj fillim i mbar.
Pamje e nj nga kampuseve te Fakultetit te Shkencave Pyjore (SLU)
Gjorm - Kurbin
Ekosistemet for-
mohen nga mjedisi
i gjall dhe jo i
Shrbimet e ekosistemeve
Nga THIMAQ LAKO
gjall. Pra, Eko-
K
sistemet jan ba- onventa mbi Diversitetin Biologjik (1992) e Ja 10 fakte interesante, pr katr grupet e shrbimeve q ofrojn ekosistemet e bots!
shksi t formuara prkufizon ekosistemin si nj kompleks t
organizmave t gjalla dhe mjedisit abiotik me t Uji, ushqimi, lnda e drurit dhe mallra t tjera ,jan disa nga prfitimet
nga BIOTIKET materialet q njerzit marrin nga ekosistemet nga shrbimet e furnizimit.
cilin ata bashkveprojn n nj vend t caktuar. Me fjal
(qniet dhe mjedisi
t tjera, ekosistemi sht nj rrjet lokal ku bimt dhe kafsht
i gjall) DHE bashkveprojn me peizazhin n t cilin jetojn. Pr kt
Sot bota prodhon 17 % m shum ushqim pr person sesa 30 vjet m
ABIOTIKET(Bota par, me normn e prodhimit q sht rritur m shpejt se sa popullsia
arsye shrbimi i ekosistemit, nga nj ekosistem i caktuar, gjat dy dekadave t fundit. Nga t gjitha shrbimet e ekosistemit,
jo e gjall), ose sht nj prfitim i drejtprdrejt dhe i matshm, pr prodhimi i ushqimit sht ai q ka vazhdimisht prirje n rritje n
mjedisi abiotik dhe shembull, parandalimi i erozionit t toks nga pyjet. historin e kohve t fundit.
biotik. Aktualisht shum prej ktyre shrbimeve t ekosistemeve
Ekosistemi sht jan t nnvlersuara ose nuk kan t gjitha vlersim Ekosistemet ofrojn nj larmi t madhe t materialeve, prfshi lndn
bashksi aktive e financiar. Shum struktura dhe funksione t ekosistemit drusore, bio-karburantet dhe fibrat nga bimt dhe kafsht. Pr shembull,
biosfers, q jan duke u shkurtuar krejtsisht, meq vendimet e blegtoria ofron lloje t ndryshme t lndve t para t tilla si fibr
prbhet nga prditshme shpesh fokusohen n rikthimin e menjhershm (lesh, lesh angora), lkur dhe produkte t prdorura n industrin
organizmat e t shpenzimeve financiare. Studimi Vlersimi i ushqimore dhe t prodhimit t ushqimeve pr blegtorin (kockat, gjaku).
gjalla, vendosur n Ekosistemeve t Mijvjearit, q sht vlersimi m i plot
nj hapsir t i shrbimeve t ekosistemit deri m sot, ku u prfshin mbi Prodhimet bujqsore kan vartsi t madhe ujrat e mbla pasi gati
1300 shkenctar nga 95 vende t bots, evidentoi se mbi
prcaktuar mir. 60 pr qind e ujrave t mbla n bot t prdoren pr t ujitje.
60 % e shrbimeve mjedisore t studiuara po degradohen
N kt hapsir Prmirsimi i sistemeve t kultivimit t kulturave bujqsore mund t
m shpejt se sa koha q nevojitet pr rimkmbjen e tyre.
organizmat e gjalla Vlersimi i Ekosistemeve t Mijvjearit i ka klasifikuar n
rris kapacitetin mbajts t ujit n tok dhe furnizimin me uj.
jan t lidhura katr grupe shrbimet e ekosistemeve:
ngusht midis tyre Medikamente kye t tilla si kinina, q prdoret pr luftimin e malaries,
Furnizuese: Produktet e dobishme fizike t tilla si sigurohet nga bimt. Njohurit tradicionale mund t na msojn shum
dhe me mjedisin ushqim, dru, fibr, lnd djegse, bim mjeksore, etj. pr ilae t tjera t mundshme nga natyra pr sa koh q ruhet ekuilibri
fizik, n bashk- Rregullatore: Kto jan prfitimet parandaluese: roli i brisht i ekosistemeve pyjore.
veprim t shum- i ekosistemeve n kontrollin e erozionit, parandalimin e
llojshm pr prmbytjeve, rregullimin e klims, sekuestrimin e karbonit, Ruajtja e cilsis s ajrit dhe t toks, duke siguruar kontrollin e prmbytjeve
shkmbimin e pastrimin e ujit, etj. dhe t smundjeve ose pjalmimin e kulturave bujqsore jan disa nga
energjis dhe t Mbshtetse: Kjo prshkruan rolin e ekosistemeve si shrbimet rregullatore, q ofrohen nga ekosistemet.
lnds. nj erdhe pr prfitimet e tjera t mjedisit, t tilla si cikli
ushqimor n natyr dhe formimi i toks. Shrbimet e Trajtimi i ujrave t zeza: Ekosisteme t tilla si ligatinat filtrojn
N prbrjen e biodiversitetit, si speciet dhe ruajtja e habitatit prfshihen rrjedhjet e ujit, dekompozojn mbeturinat prmes aktivitetit biologjik t
n kt kategori. mikroorganizmave dhe eliminojn mikroorganizmat e dmshme
ekosistemit gjalle-
Kulturore: Ekosistemet e ndryshme jan burime t patogjene.
sat si bashksi
riprtritjes estetike dhe shpirtrore, si dhe t rekreacionit
quhen biocenoz, dhe edukimit n natyr, q ofrojn shrbime pr industrin Parazitt nematod gastro-intestinal jan nj nga smundjet m
ndrsa lnda e turizmit. shqetsuese t prodhimit nga bagtit e imta n zonn tropikale dhe
organike quhet N vijim shrbimet e ekosistemeve ilustrohen nga nj subtropikale. Smundja mund t kontrollohet biologjikisht duke
biotop. Midis dy publikim i FAO-s n shkurt t vitit t kaluar On ecosystems prdorur luftimin me krpudha.
ekosistemeve and the services they provide Lets talk facts.
shtrihet nj zon, e Blegtori mund t ket ndikim negativ n cilsin lokale t ajrit, sidomos
cila karakterizohet Ekosistemet dhe shrbimet q ofrojn Le t prmes lshimit t amoniakut (NH3), q vjen nga sistemet e blegtorale
nga tipare t flasim pr faktet me densitet t lart. Instalimi i filtrave n stallat e blegtoris mund t
prbashkta t t Shrbimet e ekosistemeve jan baza e t gjitha ndihmoj n reduktimin e ktij ndikimi.
dy ekosistemeve. sistemeve t ushqimit dhe bujqsore
Sigurimi i hapsirave jetsore pr bimt ose kafsht dhe ruajtja e nj
Biosfera prbhet shumllojshmrie t bimve dhe kafshve, jan shrbime mbshtetse dhe
nga miliona eko- jan baz pr t gjitha ekosistemet dhe shrbimet e tyre.
sisteme, prej t Ekosistemet detare dhe ujrave t mbla jan habitate t rndsishme
cilve formohen pr miliona specie ujore (p.sh. shkmbinjt nnujor koralor jan streh
rajone t ndry- pr 25 % t specieve t peshqve detar dhe nj burim i rndsishm
shme t gjeografis ushqimi pr mse nj miliard njerz n mbar botn) q shfrytzohen
s gjallesave (bio- pr tregti ose pr tu konsumuar n vend.
gjeografi). Rajoni
m vete prbn at Q nga viti 1900, ka humbur rreth 75 % e diversitetit gjenetik bimor
q quhe biom n pasi fermert n mbar botn kan braktisur varietetet e tyre t shumta
ekologji dhe zon lokale dhe racat lokale pr t tjera me prodhimtari t lart, gjenetikisht
gjeografike n Shrbimet e ekosistemit bjn t mundur jetn njerzore, uniforme. Ruajtja e diversitetit gjenetik sht elsi pr prshtatjen
gjeografi. nprmjet sigurimit t ushqimit dhe ujit t pastr, rolit n kushte q ndryshojn.
rregullator mbi smundjet dhe klimn, rolit n pllenimin e Prfitimet jomateriale q njerzit marrin nga ekosistemet quhen shrbime
Gjallesat n nj bimve dhe n formimin e toks, duke siguruar njkohsisht kulturore. Ato prfshijn frymzimin estetik, identitetin kulturor, ndjesin e
Ekosistem jan prfitime rekreative, kulturore e shpirtrore. Vlera e shtpis, si dhe prvojn shpirtrore lidhur me mjedisin natyror.
disa llojesh. Secili shrbimeve t ekosistemeve n vitin 2014, sht vlersuar
me nj shum kolosale prej 125 mij miliard dollar Shkmbinjt nnujor koralor jan veanrisht t rndsishm pr
lloj prbn nj turizmin dhe kan nj vler t lart q lidhet me to. Peshkimi rekreativ
amerikan. Shrbimet e ekosistemeve, t ofruara nga
grup m vete, i cili sht nj sektor n rritje i turizmit, me rreth 118 milion peshkatar n
biodiversiteti, jan themelore pr prodhimin e ushqimit dhe
ka edhe hapsirn zgjidhjen e problemeve t varfris e uris. botn e industrializuar.
e tij t jets. Ndodh
shpesh q hapsi-
rat e jets s A e dini se?
grupeve dhe t
llojeve, jan t N nj lug gjelle me dherishte ka m shum organizma t gjall individuale se sa ka njerz n tok.
ndrthurura me do kafshat e tret e ushqimit q hani varet nga polenizuesit.
njra-tjetrn. Varietetet lokale dhe indigjene t ushqimit mund t prmbajn 1000 her m shum lnd ushqyese se sa varietetet
m t zakonshme.
Jetesa e 10-12 % e popullsis s bots varet nga peshkimi dhe akuakultura.
6
Projekti
Vijon nga fq. 1 Censusi Kombtar
Menaxhimi i Ekosistemit Ndrkufitar i Shpendve Dimrues
Vijon nga fq. 1
Gjermane pr Bashkpunim
Ekonomik dhe Zhvillim (BMZ), me
vler prej 3 milion euro. Ky fond
ka paracaktuar nj vler prej
250.000 Euro pr t 3 vendet e
rajonit, t kushtuar specifikisht pr
zonn Sharr/Sar - Planina/Korab -
Koritnik. Projekti synon t kon-
tribuoj n forcimin e bashkpu- Gjykata Kushtetuese la n fuqi vendimin e moratoriumit. Nuk dua
nimit rajonal mes tre vendeve dhe ti dekurajoj gjuetart, por dua tu them q ne jemi t hapur t ulemi
t siguroj kushtet pr fillimin e me ta pr t diskutuar pikrisht kto rezultate t nxjerra nga
menaxhimit t ekosistemit ndr- specialist t fushs dhe pr t hapur nj dialog t ri, pr t funksionuar
kufitar n zonn Sharr/Sar - Pla- edhe ky sektor n mnyr ligjore dhe korrekte, nnvizoi ministri Koka.
Me prfundimin e ktij projekti, vizioni t prbashkt pr avancimin nina/Korab - Koritnik. M tej ai u shpreh se rezultatet e reforms administrative tashm
kjo zon ndrkufitare do t hyj si e zonave ndrkufitare. Kontribuoj- Lanimi i ktij projekti sht jan t dukshme: Reforma administrative e br n fund t vitit 2013,
kryeprioritet dhe me procedura t m n mbrojtjen m efikase dhe me rndsi t madhe pr t tre po jep rezultatet e saj. Ne kemi nj Agjenci Kombtare t Zonave t
thjeshtuara, n do aplikim q do prmbushjen e qllimeve globale vendet partnere, pr rajonin m t Mbrojtura, q nuk e kishim m par dhe kemi njerz profesionist e
t bhet pr fondet IPA ndrkufitare pr biodiveristetin. gjer t Evrops Juglindore, por t prkushtuar. Kemi, gjithashtu, Inspektoratin Shtetror t Mjedisit
rikonfirmoi gatishmrin pr reali- N prfundim t Takimit, t tre edhe n kontekstin e zbatimit t e Pyjeve dhe Agjencin Kombtare t Mjedisit, t cilat, n mnyr t
zimin e ktij bashkpunimi ministri Ministrat doln n nj deklarat t Iniciativs s Harkut Dinarik. pavarur, funksionojn me agjencit simotra n vende t tjera evropiane.
i Mjedisit t Kosovs, z. Shala: Ne prbashkt pr median, ku rikon- N prezantimin e projektit ishin Kt vit Censusi shnon disa arritje, si: (i) shtrirje m t gjer,
jemi gati. Kemi do mekanizm firmuan angazhimin dhe vullnetin t pranishm prfaqsues t Am- krahasuar me nj vit m par (19 ligatina kundrejt 16 n 2016-n); (ii)
dhe kapacitet gati pr t br t e tyre pr t uar prpara jo vetm basads Gjermane n Shqipri prfshirje m t gjer e t kualifikuar t stafit t AKZM-s; (iii) prani
mundur kt projekt. Natyra, flora zbatimin e projektit pr menaxhi- dhe t GIZ (i cili do t zbatoj kt m t madhe t shpendve, krahasuar me nj vit m pare; (iv) prani
dhe fauna, jan pakrahasimisht m min ndrkufitar, por edhe hartimin projekt), si dhe prfaqsues nga shpendsh q prej kohsh nuk ishin par n ligatinat tona.
t rndsishme se barrierat, u dhe zbatimin e do projekti tjetr organizatat ndrkombtare, rajo-
shpreh ai. n t gjith sektort e Mjedisit. nale e kombtare t prfshira n
Edhe Ministri i Mjedisit t Ma- Projekti Rajonal pr Mena- ruajtjen e natyrs dhe menaxhimin
qedonis, z. Ahmeti ndau t njjtin xhimin e Eksosistemit Ndrkufitar ndrkufitar, prfshir edhe institu-
qndrim, duke thn se: Rikon- zbatohet si pjes e Fondit t Hapur tet krkimore, akademike, organi-
firmojm vullnetin e qeveris son, Rajonal pr Evropn Juglindore - zatat e shoqris civile, si dhe ba-
bazuar n firmosjen e marrve- Biodiversiteti (ORF-BD) dhe shkit dhe prfaqsues t nivelit
shjes mes tre vendeve dhe ktij financohet nga Ministria Federale lokal nga rajoni.
5 Prilli
Dita e Zogjve
Natyra pa jetn e egr, Rezultatet e ktij Censusi konfirmojn efektet pozitive t
moratoriumit t gjuetis, si pasoj e t cilit sht vrejtur progres i
si dita pa diell dukshm n shfaqjen dhe numrin e popullatave t llojeve t fauns
s egr. Pavarsisht nj dimri m t ashpr se vitet e shkuara, u
regjistrua nj numr i lart i shpendve t uji. N total u regjistruan
F
illimi i muajit prill, prkon me ekuilibrin mes qenieve t gjalla, duke 64 lloje shpendsh uji dhe nj numr i prgjithshm prej 165.268
ardhjen e shum lloje zo- penguar shtimin e madh t insek-
individsh (nga 98.564 individ n 2016-n). Shum lloje me interes
gjsh. Prandaj edhe 5 prilli teve. Duke par shpejtsin me t
sht caktuar si dita simbolike, ciln shtohen kta dmtues dhe
global ruajtjeje u vrojtuan kt vit, t cilat dshmojn rndsin e
gjat s cils, pioniert e t rinjt shifrat astronomike t individve t Shqipris pr zogjt shtegtar.
kontribuojn pr mbrojtjen e zogjve do lloji, lind pyetja: Me far ush- Censusi ofroi disa vzhgime t rndsishme pr disa lloje, q
dhe shpendeve n prgjithsi, qehen gjith kto qenie? Prgjigja shnojn pr her t par dimrimin e tyre n ligatinat shqiptare.
duke vendosur fole apo edhe sht e qart: Me ushqim organik, Parku Kombtar Divjak-Karavasta regjistroi 39.999 individ dhe 51
ushqime, sidomos n zonat ku q e gjejn te bimt, kafsht dhe lloje t ndryshme shpendsh uji, duke u shpallur kshtu zona m e
dimri ikn von dhe ushqimi n njerzit. Insektet gjejn kushte t pasur n kt mes dimri. Zona t tjera t rndsishme pr shpendt
natyr pothuaj mungon. mira zhvillimi sidomos n masivet e ujit ishin Narta (40 lloje), Kune-Vaini (36 lloje) dhe Butrinti (33
Pr vet pozicionin gjeografik, pyjore monokultur. Bile, kur jan nj dit ka arritur t haj 18 har-
dhucka 9-10 cm t gjata, 39 karka- lloje). Indeksi m i lart i larmis u regjistrua n Kune-Vain, duke
vendi yn ka qen dhe mbetet bio- me shumic, mund t zhdukin pyje
korridor pr lvizjet faunistike midis t tra. Duke patur parasysh sasin lec t mdhenj, 3 kristalida t flu- treguar nj baraspesh t mir midis numrit t lart t shpendve t
kontinenteve. Zogjt dhe shependt e madhe t ushqimit, q krkon nj turs koka e t vdekurit (Acheronit ujit dhe diversitetit t lart t llojeve t vrojtuara.
e tjer, si banor t ktij mjedisi, jan insekt, kuptohet sasia e madhe e atropos), 43 vemje t fluturs s lak-
pasuri kombtare me vlera t ushqimit q konsumohet prej tyre. rs, 5 larva t zhuzhakut t majit, 4
mdha. N vendin ton hasen rreth Kta dmtues, q jan me miliona, merimaga t mdha, 50 krimba mie- Korbi dhe disa shpend t tjera
370 lloje zogjsh, nga t cilt rreth 290 dmtojne dhe zhdukin siprfaqe t lli dhe shum krisalida milingonash. ushqehen n plehrishte dhe n
autokton e 80 shtegtar. mdha me kultura bujqsore e Zogjte e vegjl pjellin 4-15 vez, vende ku hidhen mbeturina, papa-
pyjore. Pr t luftuar dmtuesit e por disa prej tyre ngrohin 2-3 her strti e ngordhsira. Pra, ata shfa-
kulturave bujqsore e pyjore ka shu- n vit. T vegjlit e tyre, n prgjithsi rosin me lehtsi insekte dmtues t
me metoda: masa agroteknike, i ushqejn me insekte: miza, karka- rrezikshm, duke kryer edhe shr-
metoda mekanike, kimike dhe bio- lec, zhuzhak, mushkonja, krimba, bime t mdha sanitare. Disa
logjike, por mjaft prej tyre zhduken larva e vez insektesh, etj. Disa zogj shpend grabitqar t dits dhe t
edhe nga zogjt. i ushqejn t vegjlit me minj, nats, si skiftert, petritet, shqiponjat,
Gargulli i kuq (Stornus roseus), i hardhucka, gjarprinj, etj. dhe u japin gjeraqinat, krahthati, etj., prdorin
ushqyer me ushqimin e tij t prefe- pr t ngrn shum her n dit. pr ushqim lloje nga m t ndry-
ruar, karkalecin, n oret e mngjesit Eshte vrejtur se crloi u on t shmet, duke zgjedhur gjithmon t
vegjlve n fole deri 200 her ush- dobtit e t smurt dhe ndikojn Zogjt lvizin shum, qysh me
Prve efektit rekreativ, pr bu- ha 50-60 karakalec dhe n mesdit zbardhjen e dits e deri n
deri 120 t mdhenj, kurse t vegjl qim n dit, dallandyshja bisht- n shum raste mosshfaqjen e
kurit, kngt e cicrimat, ata kan grshr (Hirundo rustica) 250 her, smundjeve dhe epidemive. mbrembje. Rrembyesit e nats dhe
vlera t pazvendsueshme n deri 200. Gargulli i kuq sljell pr t dallandyshet e nats vihen n lvizje
trishtili (Parus mjer) 340 her, Oreksi i zogjve sht mahnits.
ekulibrin biologjik midis qenieve t vegjlit e tij do fluturim nga tre sapo ngryset dhe vazhdojn deri n
bishtkuqi 450 her, mizkapsi i Ata jane shume gryks dhe mjaft
gjalla. karkalec me pesh 3 g secili dhe t gdhir. Nga ky aktivitet i madh, lind
prhimt 560 her, etj. Nse su- prej tyre gjat 24 orve han ushqim
Nisur vetm nga nj aspekt, si gjat dites nj ift u sjell t vegjlve nevoja e ushqimit t tyre n mnyr
pozojm se mizkapsi u shpie t shum her m tepr se pasha e
sht luftimi i insekteve, dobia e 260 g karkaleca; gjat folezimit intensive. Ata e mbushin stomakun
vegjlve do her vetm nga nj tyre. Nse njeriu do t kishte oreksin
shpendeve dhe e zogjve sht e njmujor, nj ift zogjsh on n fole 4-5 her n dit. Nj grup prej 5-6
miz, del se ai mbyt 560 miza, por e zogjve duhej q do dit t hante
pallogaritshme pr prodhimin, 11000 g karkaleca. Gjat nj muaji, trishtilsh n nj dit ha m shum
n t vrtet do radh zogjt u mbi 50 kg buk. Nj shembull i mir
ekonomin dhe biodiversitetin n 1000 garguj, q jetojn n koloni, s se 80 krimba mielli, 200 vemje
shpien t vegjlve m shum insek- pr kt sht zogu i deles, i cili pe-
prgjithsi. Shpendt, zogjt n bashku me zogjt e vegjl, fluturash, 9000 larva insektesh. Nj
te, kshtu q sasia e insekteve q shon 17 g, por ha n dit 21 g ush-
veanti, jan t domosdoshm pr asgjesojn 22 ton karkaleca. Zogu individ prej tyre arrin t shfaros
ata shfarosin gjat nj dite sht qim, pra 26 % m shum se pesha
tokn, jetn e gjall. Ata vendosin i vogl i qyqes (Coculus canorus) n brenda vitit 8-10 milion insekte.
shum m e madhe. e tij.
7
Nikaj Mertur
Rishtazi pr bimt
Ruajtja e riteve fetare dhe besimi mjeksore dhe
q u lan pasardhsve eterovajore
Nga GJON NEAJ
H
ulumtimet dhe gjurmimet Si tinglloi manushaqja bukuroshe n takimin
pr Nikaj Merturin, n
shtratin e t cilit kan ba- m t madh evropian gjermanofols pr bimt
shkjetuar historia, feja, eposi i mjeksore dhe eterovajore
Kreshnikve dhe dimensioni njerzor
i pakrahasueshm, me virtytet m t
muara t racs s saj njerzore, prej
shekujsh nn trysnin e prhershme
t evazioneve t ndryshme, jan tu-
rrur pr t prmbysur jo vetm racn
e tyre, por fen, zakonet dhe mbase
edhe jetn n kto rajone t Shqi-
pris Veriore.
Karakteristik e veant e kra-
hins Nikaj Mertur sht se banort e
ktyre anve jo vetm i ruajtn traditat
shumshekullore t t parve t tyre,
ditn ti kultivojn ato tek pasardhsit kto kan qn vende tubimesh dhe erdhi, ndonse kisha ka prfunduar
Akademiku Nazim GRUDA, gjat fjals n takim
edhe n koht m t zymta t pu- t betimit tradicional t prvitshm q para 14 vjetsh. Kt e pohon edhe
shtimeve, thurn kng, vaje e rapso- bnin fshatart. prifti Dom Maurizio Cacciola, q
N takimin m t madh evropian gjermano fols pr bimt
di dhe aedt e mrekullueshm t kra- At Zef Pllumi, i cili ka sherbyer n shrben n famullin Shn Gjoni,
mjeksore dhe eterovajo re, organizuar s fundi n Bern-
hins i ruajtn t paprekura deri n vitin 1946 dhe n vitet gjashtdhjet Dushaj.
burg t Gjermanis, ishte i ftuar edhe akademiku shqiptar
ditt e sotme. Kngt, vajet dhe rapso- t shekullit t kaluar si famulltar i Drejtuesit vendor, n plotsim t
ankesave t banorve, pas nj takimi
Nazim Gruda. Ai referoi pr Potencialin e bimve mjeksore
dit e kreshnikve i bn ata q t kishs se Nikajve, ne librin e tij Rrno dhe eterovajore n Shqipri. N kt prezantim z. Gruda
personifikohen me Gjeto Basho Mu- per me tregue, i pershkruan kshtu me priftin q mbulon edhe famullin e
Nikajve, ka vn n dijeni edhe tregoi rndsin e bimve mjeksore pr vendin, p.sh. si se-
jin, Halilin, Gjergj Elez Alin, Ajkunn, malsort e ktyre anve: Po t ishte
ipeshkvin me qendr n La, n pritje ktori i dyt m i madh n eksportin bujqsor, por edhe pro-
Omerin, duke treguar heroizma dhe kjo zon n perndim, do ta thurshin
t realizimit t krkesave dhe ndihen blemet e sotme n vjeljet shpesh pa kriter, pa zbatuar prak-
virtyte t pashoqe gjat rrjedhave t me tel e mos me lan kurrknd me hi
optimist se ato do t realizohen. tikat e mira t mbledhjes bujqsore, problemet n selitjen e
ekzistencs s tyre, e mbi t gjitha pa kontroll. Ktu t gjith njerzit
Edhe n Curraj Epr ekziston nj ktyre bimve n siprfaqet, q sa vijn e zgjerohen, si
mbajtn gjall fen katolike, ndonse jan mbretr dhe n mes vetit kan
n vitin 1967 shkatrruan kishat n kish e vogl q nuk ishte shkatrruar. edhe ato t pasvjeljes. Problemet e sotme jan potenciali
marrdhnie t barabarta si mbretr.
Gjonpepaj, Raj, Curraj Epr, etj. Pas vizits s Ipeshkvit, Monsinjor ekzistues i rritjes, jo vetm t sasis, por, mbi t gjitha, i ci-
Vetm ktu sht i sakt koncepti i
Krishtrimi ka gjurm t hershme. njeriut t lir. Ktu jan njerzit m Lucjan Avgustini, ndjes past, n lsis s tyre n t ardhmen - theksoi ai. Gjermania sht
Ende ruhen rrenojat e disa kishave, t lir q ka bota korrik t vitit 2011, sht rikonstru- vendi i par importues, si nga sasia edhe nga vlera e bim-
varreza ose toponime q lidhen me Sot n themelet e kishs s her- ktuar, ndonse banort jan larguar ve mjeksore dhe eterovajore shqiptare.
banort paraardhs t Nikajt. Ndr m shme sht ndrtuar kisha e re e pa- dhe tashm aty banojn vetm 3-4 N kt takim nuk mungoi edhe nj paraqitje letrare. Anali-
t njohurat jan kisha e Vargut dhe gzuar famullia Shn Sebastiani, familje. zn e tij t thell shkencore ai e mbylli me vargjet e Naim
varrezat pran saj, si thuhet n Gjonpepaj, Nikaj. Kjo kish i ka re- Edhe n Curraj Epr sht ruajtur Frashrit mbi manushaqen e vogl dhe projektuar nj foto
dokumente qytez e seli ipeshkvnore zistuar sistemit komunist dhe jan dhe mbrojtur feja gjat sistemit t origjinale nga Shqipria. Duke elektrizuar salln e mbushur
e Pultit. Kisha e Luzajs n Curraj, ruajtur nga fshatart e Gjonpepajve kaluar. Nga familja e Grimc Dems, me m shum se 300 studiues e prfaqsues t industris
edhe kjo ish-seli ipeshkvnore, varrezat ikonat dhe kmbana e kishs q daton shtatorja e Jezu Krishtit ka qndruar s bimve mjeksore dhe eterovajore, ai theksoi se sa t ko-
n lagjen Susaj n Lekbibaj, rrnojat e shekullit t 17-t. Ajo ka qn prej 23 vite e groposur nn dhe. Pra, arri- hs jan kto vargje edhe sot e ksaj dite pr ruajtjen e bio-
dhe varrezat e vjetra n Paplekaj, kisha metali tunxh. Krahas vitit ishte shkruar tn q nn nj regjim q i kishte shpa-
diversitetit. Por jo vetm kaq, vargjet Veilchen, du schne,
dhe varrezat e Shiokut n Gjonpepaj, kishs s Nikajve. Por n fillimin e llur luft fes, mbajtn t paprekur
warum hebst du nicht den Kopf? jan edhe nj metafor
varrezat e Mavriqve n Kalbs e viteve nntdhjet u dmtua dhe, me bekimin e Hyit.
poetike, q simbolizon Shqiprin e vogl, q dalngadal
Marin, kndej e andej lumit Curraj, etj. krkes t banorve e me mbshtetje Tashm kjo zon baritore prfshin
po e ngre kryet prpjet - tregoi ai.
Banort e Nikaj Merturit jan t t bamirsve, n vitin 2000 filluan Nikaj Merturin, si Njsi Admini-
bindur se kto varreza nuk u prkasin strative, me 2300 banor, me fshatrat Zoti Gruda i ftoi t pranishmit t bhen pjes e ktyre zhvilli-
punimet pr ndrtimin e kishs s re,
brezave paraardhs t fiseve t tyre, Lekbibaj, Shngjergj, Curraj Eprm, meve, p.sh. prmes projekteve evropiane shkencore e zhvilli-
q u shugurua n vitin 2002.
por nj popullsie tjetr q skishte Sipas banorve, para disa vitesh Curraj, Tetaj, Qeresh-Mulaj, Gjon- more pr ruajtjen e arealeve t bimve t vendit, si dhe kultivi-
lidhje gjaku me ta. Megjithat, jan erdhn nga Shkodra disa fretn dhe pepaj, Btosh, Peraj, Pal, Salc, min me kritere bujqsore t tyre. Ruajtja dhe selitja e qndrue-
ruajtur e adhuruar si vende t shenjta, morn kmbann e kishs, nn pre- Bris. sht zona m e thell malore shme nuk jan vetm problem i nj vendi, por i yni, i tr komu-
me bindjen se ato i prkisnin nj tekstin se do ta riparojn, por ajo nuk e dioqezs dhe historikisht edhe kjo nitetit shkencor - theksoi ai. Duartrokitjet n fund t referimit
popullsie shqiptare t besimit katolik. u pa m. Pas krkesave t herpas- zon ka qen shrbyer nga etr fran- t tij, si dhe diskutimet gjat ktij takimi, jan tregues t zhvi-
Betimi n kishn e Vargut, t Paple- hershme t fshatit Gjonpepaj, u kishin eskan. Q nga gjeneza, ky ko- llimeve pozitive, q priten n t ardhmen n kt sektor kaq
kajve ose t Luzajs, ishte i nj rn- thn se do sjellin kmban tjetr, por munitet katolik ka sakrifikuar, duke e t rndsishm t bujqsis shqiptare. Krkohet q kto
dsie t jashtzakonshme pr banort deri m tani as kmbana e kishs q u mbrojtur besimin me betimin pasha zhvillime t bashkrendohen edhe me institucione prkatse,
e Nikaj Merturit. Deri n koht e vona, ruajt me dekada, as kmban tjetr nuk fen!. si dhe me aktort e tjer n vend.
Mbretthi (Regulus regulus), zogu m 48 % m tepr se pesha e tij. Nga ushqimi, kur ai sht me pakic, por Pr ekonomin pyjore, rndsi kushteve pr ti afruar n zonat
i vogl q takohet tek ne, peshon 5- kjo del qart se sasia e ushqimit q kur shumzohen fillojne ti han me ka mbrojtja e pyjeve nga dmtuesit. bujqsore e pyjore duhet vlersuar.
6 g, ha deri 100 larva milingonash han zogjt sht shum m e ma- shpejtsi t madhe. Kshtu ve- N pyjet e thjesht ka kushte t Pr kt lypset br pun e madhe
n dit, kurse n vit 182 mij. T ve- dhe e, pr rrjedhoj, sasia e inse- projn gjelza, lejleku, afka e favorshme pr insektet e dmshm sensibilizuese, me forma t ndry-
gjlit e ushqyer n mnyr intensive kteve q shfarosen prej tyre, natyrisht bardh e vogl, pulbardha, etj., dhe jo t favoreshme pr zogjt. shme, me qllim q t luftohen disa
zhvillohen shpejt; ata do dit rriten sht mjaft e madhe. sidomos kur npr fusha ka brejts Kshtu, n pyjet me pisha takohen mendime jo t drejta pr shpendt
me 30-40 % t peshes s tyre. Nj Fakt interesant n biologjin e t vegjl, minj e karkaleca. vetm 2-5 lloje zogjsh t vegjl, q e egr n prgjithsi. Nga ana tjetr,
turtull i vogel, 14 ditsh, gjat nj shpendve sht se han ushqim Syt e zogjve jan shum t ndrtojn fole, por edhe kta n sasi t rrisim dashurin pr zogjt te
dite ha nj sasi ushqimi q peshon t bollshm (insekte, minj, etj.), mpreht, mund ti diktojn insektet t pakta (rrall takohen m shum fmijt, q tu bhet edukat mbrojtja
shtohen me ritrme t shpejta, disa mjaft larg, i ndjekin, i kapin e i shfa- se 1-2 ifte pr ha. Prandaj, sht e e tyre. U del detyr msuesve,
her n vit dhe pjellin numr t madh rosin me shpejtsi e lehtsi, deri nevojshme q pyjet afr qendrave t pylltarve, biologve e gjith atyre q
vezsh. Kjo sht veori sidomos pr n individt e fundit. banuara t popullohen me zogj, duke e duan dhe e vlersojn kt pasuri
rrmbyesit e dits e t nats, si bufi Zogjt ushqehen edhe me vendosur fole artificiale. e bukuri natyrore.
i vogl me vesh (Asio atus), ku- barra e farra t kqija. Nga Pr t siguruar prodhimtari t Edhe ky shkrim, m shum se
kuvajka (Athene nocturne), shqipja analizat e bra n prmbajtjen e lart frutash n kopshte dhe blloqet burim njohjeje e informimi, sht
e livadheve (Cirus cyaneus), etj. ushqimit n stomakt e 295 th- me pem, lypset t kujdesemi pr apel pr komunitetet lokale, pr
Prve ksaj, shpendt e egra llzave t fushs, t vrara gjat ruajtjen e zogjve, t cilt shfarosin organizmat shtetrore prgjegjse,
grumbullohen n vendet ku ka vers, ka dal se n ushqim ka n mas dmtuesit e pemve fru- pr biologt, pylltart, etj., pr t
shum brejts ose insekte t farra t flors spontane. Pra, zogj- tore. Zogjt q takojm n kopshte, vepruar sa m shpejt pr mbrojtjen
dmshme. Vrehet gjithashtu se t bjn nj shrbim t madh, duke ara, parqe, pyje dhe kudo jan t nga zhdukja t ksaj pasurie t rrall
shum prej tyre nuk han nj lloj pastruar barishtet e kqija. shumt. Mbrojtja e tyre dhe krijimi i t trashgimis son natyrore.
8 E N G L I S H