17.04.

2017 Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

Yunan felsefesinin balangcnda temel kabuller:

1. Msr ve Mezopotamyadan alnan bilgiler.

2. Homeros ve Hesiodosdan alnan okluun ve eitliliin tek bir maddeden meydana geldii fikri.

3. Temel maddenin belirsiz, snrsz, niteliksiz ve ayn zamanda canl, hareketli, ilahi, ezeli ve ebedi
olduu gr.

4. Grnen dnyann bir dzene sahip olduu dncesi.

5. Doada hakim olan bir yasa olduu gr.

6. Temel maddenin zaman iinde olutuu, kendi ilk halinden bakalat fikri.

Yunan felsefesinde 3 temel soru vardr.

1. Grdmz nesnelerin kendisinden yapld ana madde nedir?

2. Nesneler bu ana maddeden nasl meydana gelmilerdir?

3. Evrenin yaps nedir?

lk filozoflarn ana sorunu doa (physis)dr. Doa olaylardan kurulur. Sorun, doadaki olaylar belli bir
biimde aklamaktr. Bu nedenle Thales, Anaximandros, Anaximenes gibi filozoflar Aristotelese gre
doa aratrmaclardr.

Thales ile birlikte Bat dncesinde Mithostan Logosa doru bir dnme balar. Bu mitolojik
aklamalardan, rasyonel aklamalara geitir. nsann, olaylarn aklanmasnda belirgin yn
vardr; Gzlem, gzlenen olaylarn aklanmas, temellendirilmesi ve kabuller; olaylar arasnda ba
olduuna inan.

Temel aklama modelleri:

a) Mitolojik; arlkl olarak hayaldedir,

b) Bilimsel; deney akl snrlandrr,

c) Aklc; sadece kendinin koyduu kabullerle i yapar,

https://www.turkcebilgi.com/yunan_felsefesi 1/5
17.04.2017 Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

d) Dini, dindeki akl, vahyi kantlama abasdr,

e) Hissi.

Mitolojik aklama biimi: Mitolojik aklamada doa olaylar ksmen aklc unsurlar tasalar da, temelde
doada bulunmayan unsurlarla aklanrlar. Mitolojilerde de bir dzen vardr, sorun olaylar arasnda
kurulan balantlardadr. Mitolojik aklamada akl ve hayal birlikte alr.

Rasyonel aklama biimi: Her olay baka bir olayla aklanmaya allr. Doadaki olaylar arasnda
sebep-sonu ilikisi kurmaya allr. Aklamaya giriilirken tartmasz kabullerle yola klr;

a) Doadaki herey kendi i dinamiklerine gre gerekleir,

b) Yoktan hibir ey varolmaz, varolan bir ey yok olamaz.

Aklc aklama biimi makul ve tutarl bir aklama biimidir. Ancak her makul dnce doru deildir.
Rasyonel aklama deneyci olmad zaman, doa olaylarnn aklanmasnda glkler ortaya kar.
nk doa olaylar deneylere aktr, bilimsel aklama ise hem rasyonel hem de deneycidir.
Rasyonel aklama, bilimsel aklama deildir ve doru da olmayabilir. Yunan felsefesinin ana zellii
speklatif ve aklc olmasdr; insan aklnn gcne inanr, deney yapmay gerek grmez. Rasyonel
aklamann nemli bir baka yn dzeltmeye ak olmasdr, mitolojik aklama ise tartlmaz,
dzeltilmez.

Yunan felsefesinin douu

Milattan 500-600 yl ncelerinde

ran
devleti
Avrupay
da hakimiyeti altna alp etkinliini yaymaya aba harcamtr. Bu giriimleri, zgrlk a kk bir
ulus olan
Yunanllar
n direnii ile karlat. Yunanllar ranllarn ok gl donanmasn yok etmeyi ve ordusunu denize
dkmeyi baard. Bylece kltr evremizin tarihinde yeni bir ulus olarak Yunanllar sahneye km
oldu.

Yunanllarn ranllar bozguna uratmalar, ulusal birliklerini belgeleyen tek grnt olarak kalmtr.
nk bu zel karakterli ulus, Babil, Msr ve ranllarn aksine, srekli olarak dank bir yaam
sergilemitir. Yunanllar tarihlerinin hibir dneminde sistemli ve btncl bir devlet kuramamlardr.

Srekli biri tekiyle atm ve i savalar ile kendilerini ypratp bitirmitirler. Yunanca'da "polis"

https://www.turkcebilgi.com/yunan_felsefesi 2/5
17.04.2017 Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

kelimesinin hem kent hem de devlet anlamna gelmesi dikkat ekicidir. Yunanda her kent bamsz bir
devletti. atmalar yalnzca bu bamsz kent devletleri arasnda olmaz, ayn kent iindeki snflar ve
bireyler arasnda da srdrlrd.

Eski Yunanllar tam anlamyla sen-ben ekimesi iinde yaayan insanlard. Onlarn rgtl ve sistemli
bir devlet kuramam olmalarnn nemli nedenlerinden biri bu kiilik yaplarndan kaynaklanr. Siyasal
adan byk sakncalar tayan bu zellikleri, bir bakma olumlu sonularn da hazrlaycs olmutur.

yle ki; Yunanllarda rahipler snfnn olumas bu karakter yaplarnn bir sonucu saylmaldr.
Yunanistan'da zamanla rahipler snfnn yerini dnrler topluluu almtr. Yunan dinini rahipler deil
airler yaratmtr. Bu dinin babasnn Homer olduunu syleyebiliriz. Bu sanat enili dine kar, daha
dinin kuruluunda, fikir eletirileri balatlmtr.

Eski Yunanllar byk kabileden olumutur: Ky kkenlilerin oluturduu Eolia'llar, gneyde

oturan ve asker kkenlilerin oluturduu Doria'llar (Ispartallar bu boydandr), tccar ve denizci
kkenlilerin oluturduu onia'llar. Denizci ve tccar her ulus gibi onia'llar da merakl ve aratrc
idiler.

Aristo
'nun dedii gibi, bilimin temelinde merak ve aratrmaclk ruhu ve yeni bir ey karsnda duyulan
aknlk vardr. Gerek felsefenin yaratcs Yunanllardr. Ancak felsefeyi onia'l Yunanlar yaratmtr
demek daha doru olur. onia'llar eitli yerlerde ve de zellikle Anadolu sahillerinde koloniler
kurmutur.

Yunan kltrnn yksek dzeyli rnlerini ilk kez M.. 600 yllarnda bu onia kolonileri oluturmutur.
Bu gelime uzun srmemi, kurulularndan yarm yzyl sonra kolonileri ranllar igal etmitir. Bundan
sonra ranllarn Yunanistan'n Avrupa yakasna saldrlar balar.

Bilindii gibi, Yunanllarn birlemesiyle bu saldn sonusuz kalmtr. Zafer ile sonulanan ran
savalar Yunanistan'n gerek siyaset, gerek kltr bakmndan ykselmesine yol amtr. Sz gelii
M.. 400-300 yllar arasnda Atina'da Eflatun ve Aristo gibi iki byk dnrn yaamasna tank
oluruz. Fakat Atina'nn siyasal stnl fazla srmemitir. Atina ile Isparta arasnda otuz yl sren bir
sava Atina'nn siyasal stnlnn yok olmasna neden olmutur.

M.. 300 yllarnda Yunanistan'n kuzeyinde yeni bir g ortaya kmtr: Makedonya. Hzla gelien bu
devlet sonralar skender'in ynetiminde byk ve efsanevi Asya seferlerine balamtr. skender'in
Asya seferleri kltr tarihi bakmndan nemli sonular dourmutur.

Bu seferler sayesinde Dou ve Bat kltrleri arasnda karlkl diyalog kurulmutur. Bu iki kltrn
karlamasnda "Hellenizm" ad altnda bir akm olumutur. Hellenizmin karakteristik zellii, bir
yandan Yunan kltr ve dncesinin o zamanki Douya yaylmas, te yandan Dounun dini
dncelerinin Batya girmesidir. Hellenizm, bu kart ynlerden gelen akmlarn birbiriyle karp

https://www.turkcebilgi.com/yunan_felsefesi 3/5
17.04.2017 Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

birlemesinden olumutur.

Hellenizm
ann siyasi alandaki en byk olay,
Roma mparatorluunun
kurulmasdr. Roma batda gl bir devlet sistemi kurmay baarmtr. Roma, kltr evremiz iin ok
nem tayan "Koma Hukuku"nun yaratcsdr. Roma'nn bymesi sonunda Yunanistan, M.. 146
ylnda, siyasi bamszln yitirmi ve bir Roma eyaleti durumuna gelmitir.

Ancak Yunanistan kltr rehberliini korumu, Romallar kltr ynnden Yunanllarn rencisi
olmaktan kurtulamamtr. Dini etkiler konusunda Dou hem rehber ve hem de hakim olmutur. Nitekim
bu Hellenistik dnemde Doudan gelen eitli din etkileriyle byk monoteist dinler domu, nce
Hristiyanlk, sonra da slamiyet grlmtr.

Bylece kltr evremizin ilk dnemine ait tarihin ana hatlarn belirlemi olduk. Yunan felsefesi de bu
tarihi ereve iinde yerini alm ve sonralar Hellenistik felsefe adn alarak oluumunu srdrmtr.

Acaba Yunan felsefesini ve onun tarihini hangi kaynaklardan reniyoruz? Yunan felsefesini, ncelikle
bize kadar kalan ok saydaki metinlerden reniyoruz. Sz gelii bugn Eflatun'un eserlerinin hemen
tamam, Aristo'nun eserlerinin ise byk bir blm elimizde bulunuyor.

Eflatun
'dan nceki ve sonraki filozoflardan da pek ok bilgiler bize kadar ulamtr. Bu bilgilerin sentezi de
hemen hemen yaplm durumdadr. Yunanllar zellikle Aristo'dan beri, felsefe tarihi ile ilgilenmilerdir.
Yunanl felsefe tarihilerini iki kmede toplamak gelenek olmutur: Biyograflar ve doksograflar.
Biyograflar inceledikleri filozoflarn zellikle z gemilerini tasvir ederler. Bize kadar ulaan biyografik
yaptlarn nemlilerinden biri de, M.S. II. yzylda yazlan Laert'li Diogenes'inkidir.

Diogenes bu yaptnda bildii filozoflar sras ile sayar ve bunlarn z gemileri ve yaptlar ile ilgili bilgi
verir. Diogenes'in sz konusu yapt tm yaptlar kendisinin grm olabileceini var saymak olduka
gtr. Olsa olsa o, bugn bizim tarafmzdan bilinmeyen baz felsefe tarihi kaynaklarndan yararlanm
olabilir.

Doksograflar ise, szgelii evrenin ya da yaamn balangc gibi, yalnzca belirli tek bir felsefe
problemini ele alr ve bu problem ile ilgili eitli filozoflarn grlerini, kanaatlerini (doksa) tasvir
ederler. Doksograflarn banda Aristo'dan sz etmek hakl bir davrantr. lk bilimsel almay
balatan Aristo, ele ald konu ile ilgili olarak kendinden ncekilerin neler sylediini, neleri
bulduunu ortaya koymaya zen gstermitir. Bunun iindir ki Aristo, Yunan felsefe tarihi asndan,
ok nemli doksografik bir kaynaktr.

Aristo'dan sonra da doksografik aratrma yapanlar olmutur. Bunlarn iinde, zellikle, Aristo'nun
takipisi olan Theophrastos nemlidir. Theophrastos'tan sonra yazlm olan baz doksografik yaptlar

https://www.turkcebilgi.com/yunan_felsefesi 4/5
17.04.2017 Yunan Felsefesi - Trke Bilgi

bize kadar ulam ise de bunlarn hangi kaynaklardan yararlanlarak yazlm olduklarn kesin olarak
bilememekteyiz. Antik felsefe konusundaki bilgilerimizi ite bu szn ettiimiz kaynaklardan elde etmi
bulunmaktayz. Biz zellikle Aristo'nun verdii bilgilerden hareket edeceiz.

Aristo, hakl olarak, felsefede ilk kez evrenin kayna konusunu ele almtr. O, "evrenin kayna-"
konusunun, kendisinden nce, yalnzca teolojik adan ele alndn haber veriyor. Daha sonralar ise
teologlara kar olan fizikilerin ortaya ktndan sz ediyor. Teologlar trelerle gelen Mitolojiden
hareket ettikleri halde, fizikiler gzlemleri temel almtr.

Teologlardan da nce air Hesiod bu konuyla ilgilenmitir. M.. yaklak 700 ylnda yaam olan
Hesiod, kuzey Yunanistanl bir ifti ailesinin ocuudur. Kendisinden bize "Teogoni" adl yaptndan
birka blm kalmtr. Hesiod bu yaptnda eski Veda yaztlarnda ortaya atlan soruyu yineler: Tanrlar
yokken acaba ne vard? Tanrlarn kayna nedir"?

Hesiod'a gre hereyin balangcnda kaos vardr. Buna yaratc gcn sembol olan Eros ve topra
simgeleyen Gaia katlr. Hesiod'un hereyin balangcna yerletirdii bu ilk gler hem somut ve hem
de soyutlatrlm eylerdir.

Hesiod evrenin balangcnda ne tam anlamyla somut ve ne de tam anlamyla soyut olan, fakat bu ikisi
arasnda araclk yapan varlklar kabul etmekle, Tanrlarn yalnzca somut olarak benimsenmesi
grnden uzaklar, bunlar kavram olarak anlamak yolunu benimser. Bu tr dnen, Hesiod'dan
bakalar da vardr. Biz onlar dikkate almayacaz ve yalnzca Aristo'nun "fiziki" dedii dnrlerden
sz edeceiz.

Fizikiler, Tanrlarn kayna ve onlarn var olular ile ilgili efsanelerden ve problemlerden deil de
dorudan yaplan gzlem ve deneysel olaylardan hareket ederler. Hesiod'un yaptnn ad olan
"Teogoni", Tanrlarn meydana gelii anlamn tar. Fizikilerin yapdan ise "Doa Konuundu" adn
tar.

Teologlar Tanrlarn kkn aratrdklar halde; fizikiler, doann nereden geldiini, doann kknn
ne olduunu aratrr. Bunlarla ilgili sorular sorar. Onlarn doa dedikleri ise hepimizin bildii denizlerin,
karalarn, bitkilerin, hayvanlarn ve insanlarn dnyas olan doadr.

https://www.turkcebilgi.com/yunan_felsefesi 5/5