MESIHOVI SALMEDIN

B L A G A J U A R H E O L O K I M I S T R A  I V A NJ I M A
-- pregled --

Rad objavljen kao :

Blagaj u arheolokim istra.ivanjima, Zbornik radova Kulturno-historijsko i
prirodno naslje2e vrela Bune i Blagajske tekije, Nau3ni skup u Mostaru od 10.
V. 2007. god., izd. Med.lis Islamske zajednice u Mostaru, 2009. god., str. 22 29

Blagajsko podru3je spada u red arheoloko-historijski interesantnih i zna3ajnih zona

Hercegovine. Na osnovi do sad poznate izvorne i arheoloke i historijske gra2e kontinuitet
3ovjekovog bivstvovanja i aktivnog djelovanja se mo.e pratiti jo iz perioda neolitika. Radi
toga ne bi trebalo 3uditi da je arheoloki istra.iva3ki rad na prostoru jo vrlo rano, ve= sa
uspostavom prvih zvani3nih nau3nih institucija u Bosni i Hercegovini u austrougarskom
periodu (istra.ivanja A.Jedlika i V.Radimskog te konzervatorski radovi na Blagaju ?ire
Truhelke i Vejsila ur3i=a1). Ta prva istra.ivanja imala su i formu rekognisticiranja terena
Blagaja i Bune (v. Radimsky, 1891). Nakon II. sv. rata, zapo3inju i sistematska arheoloka
istra.ivanja. Ona su primarno usmjerena na dva lokaliteta Zelena Pe=ina (A.Benac) i Blagaj
(Stjepan Grad) koji je zaokupljao pa.nju Marka Vege, ure Baslera i Pave An2eli=a. Rezultati
tih istra.ivanja su ostvarili i prevashodni doprinos po pojedinim aspektima
renogkonstruiranja prolosti ireg prostora Hercegovine. Po Arheolokom leksikonu Bosne i
Hercegovine na prostoru Blagaja evidentirano je sedam arheolokih lokaliteta (navode se po
abecednom redu) :
1. Blagaj 1,2 (br. u Arheolokom leksikonu BiH 24.16)
2. Blagaj 2,3 (br. 24.17)
3. Blagaj (Stjepan grad), 4 (br. 24.18) gradina, utvrda/refugij, srednjevjekovni grad --
4. Bunsko, Blagaj Vinogradine, 5 (br. 24.27)
5. Matera, Blagaj Orah,6 (br. 24.262)
6. Orah, Blagaj Orah,7 (br. 24.289)
7. Zelena Pe=ina, Blagaj,8 (br. 24.396)
Prilikom istra.ivanja u toku 2007. god. dr. Enver Imamovi= je na lokalitetu Vu3je to3ilo (na
liticama iznad vrela Bune) naiao na nalaze koji bi se mogli datirati u period od ranog
neolitika do bronzanog doba.

Prahistorija
Prahistorija

1
Imamovi=, 2004, 16
2
Kraljevi=, 1983
3
Vego, 1962, 38 39; Imamovi=, 2004, 13 - 14
4
Vego, 1957, 14 16; Isto, 1962, 38 39; Basler, 1972, 47 50; An2eli=, 1981, 41 72; Imamovi=, 2004, 9 -
17
5
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 291, 3l. P. An2eli=
6
Radimsky, 1891, 180
7
Radimsky, 1891, 180
8
Benac, 1957; Isto, 1964, 73 76; Batovi=, 1979, 488; 495; 497 - 499

1
Najraniji tragovi ljudskog bivstvovanja na blagajskom prostoru poti=u iz duboke prahistorije.
U prvom redu rije3 je o lokalitetu Zelena Pe=ina, koji je jedan od glavnih simbola Blagaja. Rije3
je o pe=inskom nalazitu koje poti=e iz neolitika. Istra.ivanja na njemu je vodio A. Benac
1955. god. Nalazite se sastoji od dva pripe=kaVelike i Male Zelene pe=ine. Naseljena je bila
samo Velika pe=ina. Uz pe=insku stijenu, u dubini Velike pe=ine su na2eni i ostaci dje3ijeg
skeleta. Prema kerami3kim nalazima kulturni sloj se dijeli na tri osnovna stratuma : a) donji
stratum je sadr.avao uglavnom impresso keramiku i pripadao je starijem neolitiku, b) u
srednjem stratumu je na2eno nekoliko fragmenata danilske keramike i mnogo vie keramike
Hvarsko Lisi3i=ke kulture, c) u gornjem stratumu se nalazila keramika kasnog eneolitika i
jedan primjerak keramike ukraene vrp3astom tehnikom. Izgleda da je ovaj pripe=ak slu.io
kao privremena stanica u kretanju neolitskih grupa i zajednica dolinom Neretve.
Materijal iz kasnijih prahistorijskih razdoblja (bronzano i .eljezno doba) evdentiran je i na
lokalitetima :
I. Gradina Blagaj je bila situirana na visokom i teko pristupa3nom krakom brdu iznad vrela
Bune. Na zaravni je postojalo utvr2eno naselje u obliku trougla i sa pristupa3nih strana
zati=eno suhozidom. Postojali su i fortifikacijski objekti.
II. Bunsko, Blagaj Vinogradine, tragovi naselja. Prona2eni su fragmenti keramike, mo.da iz
bronzanog doba.
III. Matera, Blagaj Orah, veliki kameni tumul

Veoma blizu Zelene Pe=ine na lokalitetu evrljica u Vranjevi=ima (br. u Arheolokom

leksikonu 24.362) je isto pe=insko nalazite iz neolitskog razdoblja sa fragmentima keramike
Lisi3i=ke kulture.9 U neposrednom okru.enju blagajskog podru3ja evidentiran je i veliki broj
lokaliteta sa tumulima (datacija bronzano .eljezno doba) :
1. Povitine, Kokorina10
2. Gomila, Kokorina11
3. Gorica, Malo Polje12
4. Kosorska glavica, Kosor13
5. Kri., Dra3evica14
6. Gomile 1, Donje Gnojnice Rudine15
7. Tuste, Donje Gnojnice16
8. Gomile 2, Donje Gnojnice17
9. Gomila, Donje Gnojnice18
10. Buna19
11. Hodbina 1.20 Istra.ivanje tumula obavio V.Radimsky 1889. god.
12. Gorica, Buna Suho Polje21
13. Hum Osoje, Hodbina22

9
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 307, 3l. .Basler
10
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 305, 3l. A. Zelenika
11
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 294, 3l. .Basler
12
T. An2eli=, 1974, 55 - 57
13
Radimsky, 1891, 180 - 181
14
Radimsky, 1891, 188 - 189
15
Radimsky, 1891, 189
16
Radimsky, 1891, 189
17
Radimsky, 1891, 189
18
Radimsky, 1891, 189
19
Radimsky, 1891, 164
20
Radimsky, 1891, 164 166; ?remonik, 1970, 100
21
Radimsky, 1891, 175

2
 14. uli=a Ograde. 23 Pet tumula istra.io B.?ovi= 1973. god. Grobovi pripadaju ve=im
dijelom starijem .eljeznom dobu i to Glasina3koj kulturi, a postoje i sahrane iz mla2eg
.eljeznog doba.
U spomenute tumule su se vjerovatno ve=inom ili bar dijelom sahranjivali oni stanovnici
prostora Blagaja i Bune =ije su naseobine bile ili gravitirale gradinama na lokalitetima :
1. Kri., Dra3evica24
2. Ki3in, Malo Polje.25 Gradina je podignuta u rano bronzano doba i imala je dugi
kontinuitet postojanja.
3. Ogra2, Hodbina26
4. Gradina, Malo Polje27
Pored ovih navedenih lokaliteta, jedan usamljeni prahistorijski grob je na2en i u mjestu
Gnojnice.28
Brojni lokaliteti sa gradinama i tumulima potvr2uju, da je i nakon neolitika, iri
prostor Blagaja i Bune imao izra.en kulturni razvitak sa brojnijom populacijom. Posebno treba
uzeti u obzir gradinsko naselje Ogra2 na Hodbini koje se na osnovi dimenzija smatra jednim
od najve=ih gradina na prostoru dananje Bosne i Hercegovine (397 X 118 m).

Anti3ko doba

I u sljede=em, anti3kom, periodu nastavljen je kontinuirani .ivot. Na tragove anti3kog

kulturnog razvitka nailazi se na sljede=im lokalitetima :
I. Kasnoanti3ki refugij Blagaj. Na ju.nom i sjevernom vrhu trougla nekadanje gradine,
koji se danas zovu Stjepan grad i Mala Gradina, podignute su manje utvrde/refugiji.
Anti3ko naselje na Blagaju je ve= postojalo u IV. st. n. e., da bi u V. st. n. e. do.ivjelo
odre2enu preinaku. U VI. st. n. e. Blagaj je vjerojatno 3inio jedan od kastela
Justinijanovog limesa. Vjerojatno su naselja uz ove kastele postojala i u ranom
srednjem vijeku. To bi odgovaralo podatku Konstantina Porfirogeneta o dva grada
(Bona i Hum) koji su se nalazili na jednom visokom brdu (...; ; ; ; v).
Po Porfirogenetu iza tog brda prolazi rijeka nazvana Bona, to zna3i dobro
(v v v j).29
II. Ostaci rimske gra2evinske djelatnosti na lokalitetu Orah, Blagaj Orah (u ravnici uz
lijevu obalu Bune). Na2eni su i brojni ostaci opeke, tegula, maltera, fragmenata keramike,
novac Apolonije i rimski novac.
III. Nalaz rimskog novca na lokalitetu Blagaj 1. Prona2eni su rimski novci iz vremena
Republike (I. st. p. n. e.) i novci rimskih careva iz III. i IV. st. n. e.

Ina3e u irem porje3ju Bune evidentirano je u Arheolokom leksikonu jo znatan broj

lokaliteta sa nalazima anti3ke provenijencije. Na sljede=im lokalitetima su prona2eni
tragovi rimske gra2evinske djelatnosti (naselja na otvorenom, vile, utvrde) :

22
Radimsky, 1891, 169
23
T.An2eli=, 1969, 109 - 113; ?ovi=, 1982, 13 27; Isto, 1987
24
Radimsky, 1891, 188 - 189
25
Radimsky, 1891; ?ovi=, 1983, 164
26
Radimsky, 1891, 169 - 171
27
Radimsky, 1891, 180
28
uri, 1907, 208; Sakellarakis- Mari=, 1975, 156; ?ovi=, 1983, 166
29
Porfirogenet, 33 (O Zahumljanima i zemlji u kojoj sada obitavaju) citirano prema Ferjani, 1959, 60 -
61

3
 1. Gradina, Malo Polje30
2. Kosorska Glavica, Kosor.31 Vjerojatno je rije3 o zna3ajnijem rimskom naselju, jer
su do sada na2eni ostaci 15 rimskih zgrada, poredanih jedna do druge, pa se
tako dobije oblik ulice.
3. Suho Polje, Buna32
4. Ki3in, Malo Polje33
5. Gorica, Buna Suho Polje34
6. Nego3ine, Buna35
7. Alibegovina, Hodbina.36
Zatim su do sada evidentirane dvije nekropole iz anti3kog doba i to na lokalitetima Hodbina
1.37 i Hodbina 2.38 Djelimi3no iskopavanje Hodbina 2. obavili su A.Jedli3ka i V.Radimsky 1888
1889. Vrlo je zanimljiv i rimski most na lokalitetu Kosorska uprija, Kosor.39 Najve=a
koncentracija nalaza iz anti3kog perioda (posebno one gra2evinske djelatnosti) jeste na potezu
Bunica Buna, pa bi se moglo smatrati da se u rimsko doba na tome prostoru nalazila
zna3ajnija naseobinska aglomeracija sa brojnijom populacijom. Vrlo je mogu=e da je kroz ovu
anti3ku naseobinsku aglomeraciju prolazio i priklju3ni rimski put na cestu Narona Aquae
S... (Sarajevsko polje). Taj put bi vezao anti3ka naselja u zoni Bunica Buna i sa rijekom
Neretvom.40 U kasnoj antici ova populacija sa ravnijih dijelova poteza Bunica Buna se uslijed
ote.anih sigurnosnih uslova povla=i na okolne padinske dijelove. Vjerojatno je i ova
romanizirana populacija 3inila i osnovni element izgradnje kasnoanti3kih i
ranosrednjevjekovnih naselja na Blagaju. I od po3etaka VII. st. ta populacija je ula u proces
simbioze sa novonaseljenim slavenskim zajednicama. Rezultat te simbioze na najbolji na3in
pokazuje terminoloki odnos Buna Blagaj.

Srednji vijek

Blagajsko podru3je je i u toku srednjeg vijeka do.ivljavalo intenzivan kulturni razvitak. Od

lokaliteta najpoznatiji su :
I. Blagaj (Stjepan grad) je srednjovjekovni grad sa podgra2em. Sonda.no iskopavanje
obavio je Pavao An2eli= 1965. god. U kasnom srednjem vijeku na mjestu
nekadanje gradine i anti3kih i ranosrednovjekovnih utvrda i naselja postoji dobro
utvr2eni grad koji je u izvorima poznat pod nazivom Blagaj (to je slavenska
prevedenica iskvarane latinske Bona/Buna). To je bio jedan od najva.nijih gradova
Hercega Stjepana Kosa3e. U podno.ju grada na mjestu dananjeg mjesta Blagaj
istovremeno sa utvr2enim gradom postojalo je i istoimeno podgra2e. Osmanska
vojska je zauzela Blagaj 1465. god.
II. Blagaj 2, epigrafski spomenik sa natpisom na bosan3ici na kome se spominje ime
Nemanja i izvjesna crkva.

30
Radimsky, 1891, 180
31
Radimsky, 1891, 180 - 181
32
Radimsky, 1891, 174
33
Radimsky, 1891; ?ovi=, 1983, 164
34
Radimsky, 1891, 175
35
Radimsky, 1891, 171
36
Zelenika, 1960, 182
37
Radimsky, 1891, 164 166; ?remonik, 1970, 100
38
Radimsky, 1891, 166 - 167
39
Radimsky, 1891, 173 174; ?eli= Mujezinovi=, 1969, 211 - 212
40
Radimsky, 1891, 190 191; Bojanovski, 1978, 77; PRILOG I

4
Nekropole ste=aka se nalaze u irom obuhvatu blagajskog podru3ja i to na sljede=im
lokalitetima :
1. Grdojevac, Kru.anj.41 Na istom lokalitetu se nalazio i kamenolom za ste=ke.
2. Stra.njica, Kokorina Jar3ita.42 Ve=a nekropola sa 45 sa3uvanih ste=aka.
3. Osoje, Kokorina - Gradina43
4. Povitine, Kokorina - Gradina44
5. Crkvina, Gornji Vranjevi=i. 45 Uz nekropolu ste=aka na2eni su i grobovi bez spomenika.
U jednom od tih grobova na2en par naunica Dalmatinsko hrvatske grupe. XI XII.
st.
6. Igrite (Ste=ci), Gornji Vranjevi=i - Bara46
7. Sva3i=i, Vranjevi=i Sva3i=i.47
8. Grebnice, Gornji Vranjevi=i.48 Ve=a nekropola od 125 sa3uvanih ste=aka.
9. Nego3ine, Buna49
10. Hodbina 350
Na lokalitetu Hodbina 1. evidentirano je postojanje nekropole ravnih grobova ,51 a neto
udaljenije od Blagaja, vrlo je zanimljiv nalaz suda3ke stolice sa =irilskim natpisom na
lokalitetu Varda, Kosor (br. u Arheolokom leksikonu BiH 24.377).52 Po tradiciji stolica je
slu.ila za sudovanje hercega Stjepana Kosa3e.

BIBLIOGRAFIJA

Kratice

AP - Arheoloki pregled, Beograd

GZM - Glasnik Zemaljskog muzeja, Sarajevo
N.S. - Nova serija GZM od 1945 sv. I - VIII; od sv. IX (1954 god.) naziva se N.S. Arheologija
(izdanje Glasnika Zemaljskog muzeja posve=eno arheologiji), Sarajevo
PJZ - Praistorija jugoslavenskih zemalja, Tom I - V, glavni urednik Alojz Benac, Sarajevo: ANU
BiH, CBI
SANU - Srpska akademija nauka i umjetnosti, Beograd

Literatura

ANELI 1981.: Pavao An2eli=, Bi=e i Blagaj, politi3ki centar Humske zemlje u srednjem
vijeku, Hercegovina 1, 41 72
T. ANELI 1969.: Tomislav An2eli=, Nekoliko praistorijskih nalaza iz Hercegovine (Gubavica,
Rabina, Dolac), GZM, N.S. Arheologija, XXIV. 109 - 113

41
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 298, 3l. V. Atanackovi= - Sal3i=
42
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 306, 3l. A. Zelenika
43
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 304, 3l. A. Zelenika
44
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 305, 3l. A. Zelenika
45
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 292, 3l. N. Mileti=
46
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 299, 3l. A. Zelenika
47
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 306, 3l. A. Zelenika
48
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 298, 3l. A. Zelenika
49
Radimsky, 1891, 171
50
Arheoloki leksikon BiH, Tom III, 1988, 299, 3l. A. Zelenika
51
Radimsky, 1891, 164 166; ?remonik, 1970, 100
52
Radimsky, 1891, 152 192; Vego, 1962, br. 21

5
T. ANELI 1974.: Tomislav An2eli=, Gorica, Malo Polje, Mostar nekropola sa tumulima,
AP 16, 55 57; 165
ARHEOLOKI LEKSIKON BIH, Tom (broj toma), 1988.: Arheoloki leksikon Bosne i
Hercegovine, Tom I- III; Mape 1-4; Sarajevo : Zemaljski muzej
BASLER 1972, : uro Basler, Arhitektura kasnoanti3kog doba u Bosni i Hercegovini, Veselin
Maslea (danas Sarajevo Publishing), Sarajevo
BATOVI 1979.: ime Batovi=, Jadranska zona, PJZ II-neolit, 473 - 634
BENAC 1957.: Alojz Benac, Zelena pe=ina. Istorijat istra.ivanja i terenski podaci. GZM, N.S.
Arheologija, XII. 61 92+Pl.1+Tbl. I XIII
BENAC 1964.: Alojz Benac, Studije o kamenom i bakarnom dobu u sjeverozapadnom Balkanu,
Sarajevo.
BOJANOVSKI 1978.: Ivo Bojanovski, Prilozi za topografiju rimskih i predrimskih komunikacija
i naselja u rimskoj provinciji Dalmaciji (s posebnim osvrtom na podru3je Bosne i Hercegovine)
II-Prethistorijska i rimska cesta Narona-Sarajevsko polje s limotrofnim naseljima. ANU BiH,
XVII. CBI 15. 51 125+Tbl. I VI+Prl.1
UR?I 1907.: Vejsil ur3i=, Nekoliko prehistori3kih predmeta iz Bosne i Hercegovine u zbirci
c. kr. naravoslovnoga dvorskog muzeja u Be3u, GZM, god. XIX, 203 214+Tbl. I III
?ELI MUJEZINOVI 1969.: D.emal ?eli= Mehmed Mujezinovi=, Stari mostovi u Bosni i
Hercegovini, Sarajevo : Veselin Maslea
?OVI 1982.: Borivoj ?ovi=, Tumulusi .eljeznog doba u Gubavici, Hercegovina 2, Mostar, 13
32+Pl. 1 6
?OVI 1983.: Borivoj ?ovi=, Regionalne grupe ranog bronzanog doba, PJZ IV-bronzano doba.
114 - 190
?OVI 1987.: Borivoj ?ovi=, Glasina3ka kultura, PJZ V-.eljezno doba, 575-643+Tbl. LX-LXV
?REMONIK 1970.: Irma ?remonik, Die Chronologien der ltesten slavischen Funde in
Bosnien und der Herzegovina. Archaeologia XI, 99 103+Tbl. I IV
FERJAN?I 1959.: B, Ferjan3i=.: Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. Tom 2, SANU,
VII-XII, 1-98 (Posebna izdanja CCCXXIII, Vizantoloki institut 7), Beograd.
IMAMOVI 2004.: Enver Imamovi=, Arheoloka slika Blagaja, stolnog mjesta hercega Stjepana
Vuk3i=a Kosa3e, Zbornik Herceg Stjepan Kosa3a i njegovo doba, Mostar, 9 - 17
KRALJEVI 1983.: Gojko Kraljevi=, Rimski novci iz Mostara i okoline, Hercegovina 3, 15 28,
Mostar
RADIMSKY 1891.: Vjenceslav (Vaclav) Radimsky, Bi=e-polje kod Mostara, GZM god. III, sv. 2.
159 192
SAKELLARAKIS-MARI 1975.: J.A. Sakellarakis- Zdravko Mari=, Zwei fragmente mykenischer
Keramik von Debelo brdo in Sarajevo, Germania, 153 156, Berlin
VEGO 1957.: Marko Vego, Naselja bosanske srednjovjekovne dr.ave, Sarajevo.
VEGO 1962.: Marko Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa Bosne i Hercegovine I, 71+Krt.1,
Sarajevo : Zemaljski muzej
ZELENIKA 1960.: An2elko Zelenika, Nekoliko slu3ajnih pronalazaka arheolokih spomenika
kulture u Hercegovini, Nae starine VII, 181 182