een vrij en open

internet is het fundament

van een gezonde
informatie-maatschappij

apen missen de hersenen om

terabit optical routers en
vuistbijlen te bouwen

it’s not about the world of

design, it’s about the design
of the world

je kunt
concurreren
met gratis

INTERNET VOOR IEDEREEN

32 visies op internet, technologie
en maatschappij

in welk bed werd

u wakker?

eens kijken waar die

eeuwenoude routekaart me de
komende vijf maanden brengt

zorg dat je
interessant bent
 INTERNET VOOR IEDEREEN
32 visies op internet, technologie
en maatschappij
 inhoud

Inleiding
Internet is ook cultuur, maatschappij. En dat is
precies wat het zo geweldig maakt. Aanjager
van piepkleine of juist heel grote gebeurtenis-
sen. Platform voor uitbundig sociaal leven, voe-
dingsbodem voor een onophoudelijke stroom
innovaties. Een plek waar alle meningen van
de wereld geuit kunnen worden, waar iedereen
Voor XS4ALL is internet van zich kan laten horen en zijn ideeën kan ver-
spreiden, waar op revolutionaire, vernieuwende
vooral een technisch ding. manieren wordt samengewerkt. Een plek waar
fraaie en minder fraaie dingen gebeuren. Waar
Wij doen in techniek: in vriendschappen en liefdes ontstaan, maar ook
getreiterd en gepest wordt. Waar kunst wordt
verbindingen via koper geschapen maar ook piraterij plaatsvindt.

en glas, in bits en bytes, Die bonte verzameling onderwerpen is het

speelveld van de afdeling Public Affairs van
in routers en switches. We XS4ALL. Met een voet stevig in de techniek
brengen we in kaart wat er op internet gebeurt
programmeren en beheren en in de toekomst gaat gebeuren, welk effect
dat op ons heeft en welke invloed wij op die
servers, zorgen dat inter- processen kunnen en willen uitoefenen. We
gunnen je graag een kijkje in die wereld: in
netverkeer goed en veilig wat ons zoal bezig houdt, en hoe XS4ALL vindt
4 - Margreth Verhulst, Niels Huijbrechts, XS4ALL

dat internet eruit zou kunnen en moeten zien.

loopt, dat je mail aankomt Daarom vroegen we een aantal bekenden en
minder-bekenden met uiteenlopende visies en
op zijn bestemming. meningen over internet, te schrijven over de
verschillende thema’s die ons de afgelopen tijd
hebben geboeid. Om te vertellen wat internet
voor hen betekent, wat zij belangrijk vinden en
Maar internet is veel wat hen drijft.

meer dan alleen Het resultaat is een bundel inspirerende verha-

len geworden, met persoonlijke anekdotes maar
techniek. ook met technische toekomstvisies, het geheel
fraai geïllustreerd en vormgegeven door Beeld-
bureau Baracudah. We wensen u veel plezier
bij het lezen en hopen dat u er wat van op-
steekt!

Margreth Verhulst en Niels Huijbregts

Jérémie Zimmermann Brennon Williams
La Quadrature du Net Technologie is alles dat
War on Access 4 na je geboorte is ontstaan 64
Maurice Beljaars
Vita Zwaan en Maarten Goudsmit XS4ALL
SOLV advocaten Jongeren op internet... 65
De Clinic en de wet op internet 12
Karin Spaink
publiciste
Bas van Abel en Lucas Evers HAR 74
Waag Society
Open Design 16
Bruce Schneier
security guru
Heleen van Lier 5 Tips voor een succesvol blog 82
Volkskrant
Kranten online 22
Marco Hogewoning
XS4ALL
Er verandert niets 84
Pascal Hetzscholdt
MPAA Arno Meulenkamp
iGod 28
en Alex Band
RIPE NCC
Rouwverwerking 86
Erik Dubbelboer
Mininova Samenwerking is cruciaal Hannah de Groot
voor de toekomst van internet 30 Blanco&Co
Wie heeft mijn fiets gezien? 89
Ot van Daalen
BOF Online vrijheid is Gert Hans Berghuis
niet vanzelfsprekend 34 Fabrique Creativiteit en internet:
vrienden of vijanden? 90

Menso Heus Laurine van de Wiel en Edith Schreurs

Gendo Je kunt concurreren Van Gogh Museum Kunst voor een
met gratis 36 miljoenenpubliek 94

Tim Kuik Niels Huijbregts

BREIN XS4ALL
BREIN vs. de Pirate Bay 38 Wiki loves art 96

Arjen Kamphuis
Egbert Dommering Emeritus Gendo Hoe een aap
Hoogleraar Informatierecht aan de op Mars komt 100
UvA Gefilterde informatie
is gecensureerde informatie 42
Marc Cornelissen
Icentials Het is gemakkelijk
Simon van de Geer cynisch te worden 104
Ministerie van Justitie
Internet en het
blokkeren van websites 46 Theo van Stegeren
De Nieuwe Reporter
Grote Wereld 110
Rob van Kranenburg
Council Internet of Things Arjen Barel, Esther Lagendijk
Internet of Things 52
Bureau Barel, Over het IJ
Festival, Internet als podium
voor Theater 116
Theo de Vries
XS4ALL Tinkebell
Meer internet, minder uitstoot 54 Minutes of Fame
118
Axel Arnbak Niels Huijbregts
BOF XS4ALL
Vrijheid, maar onder controle 58 Over Tinkebell 122

Machiel Bolhuis David Smit

Google Freelance conceptontwerper en
Adverteren op het Internet 62 illustrator videogames 126
 “Artikel 11 van de Verklaring van de rechten van de mens en de
burger uit 1789 stelt: “De vrije uitwisseling van ge-
dachten en meningen is een van de meest kost-
bare rechten van de mens; iedere burger kan
dus vrijelijk spreken, schrijven en drukken,
behoudens en bij de wet omschreven gevallen,
waarin hij van deze vrijheid misbruik maakt.” In
de huidige betekenis van communicatie en gezien
de wijd verbreide ontwikkeling van publieke on-
line communicatiediensten en het belang daarvan
voor deelname aan democratie en het uiten van
ideeën en meningen, impliceert dit recht ook
vrije toegang tot dergelijke diensten. ”

Franse constitutionele raad

6 - Jérémie Zimmermann

(Conseil Constitutionnel),
besluit 2009-580 (artikel 12)
War on
Access
 vrijheid van meningsuiting

vrije toegang tot internet

8 - Jérémie Zimmermann - foto Ben Oh
Dit besluit van de hoogste raad
in Frankrijk (tegen de HADO-
PI “driemaal is scheepsrecht”-
wet) is in veel opzichten
historisch. Met de expliciete
uitspraak dat vrijheid van me-
ningsuiting ook vrije toegang
tot internet betekent, erkent
de constitutionele raad het
grote belang van internettoe-
gang voor de samenleving.
door Jérémie Zimmermann
Medeoprichter van La Quadrature du Net, een
Franse organisatie die zich inzet voor digitale
burgerrechten.
niet weg te denken
Tegenwoordig maken mensen overal ter wereld
gebruik van internet om te leren, te werken, te
communiceren, te ontspannen, zaken te doen,
cultuur te snuiven, hun bestaan meer inhoud te
geven... Elk aspect van ons leven is op de een of
andere manier niet meer los te denken van dit
onmetelijke netwerk van netwerken. Internet en
digitale technologie zijn in nog grotere mate be-
palend voor de manier waarop we toegang heb-
ben tot kennis en we deze kennis kunnen delen,
dan de uitvinding van de boekdrukkunst rond
1440. En net als in het geval van de boekdruk-
kunst betekent een betere toegang tot kennis dat
we onze fundamentele vrijheden beter kunnen
uitoefenen, en dat is goed voor de maatschappij
waarin we leven.
Angstige, zelfingenomen amusements-
sectoren verzetten zich tegen dit nieuwe
tijdperk omdat dit hun huidige busi-
nessmodellen ondermijnt. Ze proberen
nu wettelijk vast te leggen dat mensen
die culturele werken zonder hun toe-
stemming downloaden en delen, van
internet afgesneden kunnen worden of
alleen nog beperkte toegang hebben.
Deze ‘oorlog’ werd al gevoerd op natio-
naal en op Europees niveau en nu dan
wereldwijd. Momenteel wordt onder-
handeld over de Anti-Counterfeiting
9 - Pieter Hoogendoorn
Trade Agreement (ACTA). 
 restricties
Niet alleen de contentsector, maar ook de
telecombedrijven hebben een poging gedaan
om restricties te stellen aan internettoegang
om zo voorrang te geven aan hun eigen content
en diensten. Door dit soort praktijken worden
deze bedrijven meer een verhuurbedrijf met een
businessmodel dat is gebaseerd op het contro-
leren en discrimineren van internetverkeer, in
plaats van dat ze investeren in de gemeenschap-
pelijke infrastructuur die nodig is voor internet.
Het zou onherstelbare schade toebrengen aan de
netneutraliteit, een van de grondbeginselen van
internet, wat inhoudt dat iedereen in dezelfde
mate kan deelnemen en bijdragen aan een open
publieke ruimte.
Dergelijke pogingen om restricties te stellen aan
de toegang tot internet, laten zien hoe gevaarlijk
internet is voor die paar dominante spelers met
een businessmodel dat is gebaseerd op het con-
troleren van de distributiekanalen voor informa-
tie. Omdat internet kennis voor iedereen toe-
gankelijk maakt, ontkracht het logischerwijs ook
een overmatige controle op informatie, cultuur
en kennis. Je kunt het vergelijken met de boek-
drukkunst die de monniken brodeloos maakte en
hun dominante positie binnen de maatschappij
aan het wankelen bracht. Nu internet doordringt
tot alle lagen van de samenleving, zal de macht
van hele sectoren worden ingedamd.  maat- en economische pro-
ten onder
In een gezonde markt die wordt gestuurd door
10 - Jérémie Zimmermann - foto Photo {loves you too}
vrije mededinging, moeten dergelijke economi-
sche partijen zich aanpassen, anders zullen zij
ten onder gaan. Maar in hun pogingen om aan
deze marktwerking te ontkomen, kunnen deze
grote bedrijven rekenen op de steun van politici
die net als zij de media en de publieke ruimte
willen controleren om hun politieke macht te
behouden. Zal deze gebundelde economische en
politieke macht voldoende zijn om de structuur
van internet radicaal te veranderen? 
Het net zou van een gratis, open netwerk, waar,
tenminste in democratische landen, iedereen
met een aansluiting toegang heeft tot dezelfde
content, diensten en applicaties zonder dat deze
gefilterd of gemodificeerd worden, onherroepe-
lijk veranderen in een knooppunt van gecentra-
liseerde, gediscrimineerde en gefilterde netwer-
ken. Zo’n “Cable TV 2.0”, te vergelijken met
“ChinaNet”, is niet het internet dat we kennen
en willen.
gebruikers
Maar internet is ooit gebouwd zonder deze
economische spelers. Internet is gemaakt door
de gebruikers, mensen die binnen het open
en neutrale netwerk allemaal gelijk zijn, en
heeft zich kunnen ontwikkelen dankzij nieuwe
toepassingen en innovaties van deze gebruikers.
Wij, als burgers, als gebruikers, kunnen het
eigendomsrecht op de grondslagen van internet
opeisen. Wij hebben het recht om op basis van
deze technologie alle vormen van meningsuiting
en actie te koesteren zodat het net blijft wat het
nu is: een motor voor innovatie, economische
groei, democratie en menselijke vooruitgang.
Dit kan, samen met de kli-
blemen, wel eens de grootste
strijd zijn die wij wereldbur-
gers moeten leveren. Maar
zoals onze voorouders hun
vrijheid hebben bevochten
voor een beter leven, is het nu
onze beurt om te vechten voor
de vrijheid van toegang tot een
open internet.
 internet is ooit gebouwd

zonder economische spelers

internet is ooit gebouwd

door gebruikers
 Wereldwij
2006 161.00
gigabyte a
digitale in
geproduc
12 - foto Yuan2003
 jd is er in
00.000.000
aan
informatie
ceerd
 De gevolgen overzien
De Clinic en de wet op internet
Door Vita Zwaan en Maarten Goudsmit
JOHAN CRUYFF
Het internet heeft een groot aantal nieuwe
juridische kwesties opgeworpen. Met name voor
particulieren is het vaak niet goed te overzien
wat de juridische gevolgen kunnen zijn van
hun handelingen op internet. Zo gebruikte een
16-jarige jongen een foto van Johan Cruyff van
internet voor zijn eigen voetbal-website zonder
dat hij hiervoor toestemming had gekregen van
de fotograaf. In de offline wereld zou het gebruik
van de foto in een privé-project van een scholier
en zijn vrienden niet zo snel juridische proble-
men veroorzaken. Maar omdat de website van
de scholier tot ver buiten de landsgrenzen te be-
zoeken was, ontstond wel degelijk een probleem
en volgde een claim van de fotograaf. Vanwege
inbreuk op het auteursrecht werd de jongen
veroordeeld tot een voor hem hoge schadever-
14 - Maarten Goudsmit en Vita Zwaan
goeding. De handelingen van particulieren kun-
nen door internet enorme juridische gevolgen
hebben. Hoe komen deze mensen te weten wat
hun rechten zijn? Daarvoor is gespecialiseerde
rechtshulp noodzakelijk. Maar gespecialiseerde
advocaten zijn duur en dus doorgaans niet be-
reikbaar voor particulieren.
PARTICULIEREN
Om particulieren en kleine ondernemingen gra-
tis toegang te bieden tot gespecialiseerde rechts-
hulp zijn wij in augustus 2008 in samenwerking
met SOLV Advocaten stichting de Clinic gestart.
De Clinic is de eerste rechtswinkel die gespeciali-
seerd is in technologie, media en communicatie
(TMC). Hieronder vallen rechtsgebieden als te-
lecomrecht, privacy, auteursrecht, merkenrecht,
vrijheid van meningsuiting en e-commerce. De
Clinic wordt gerund door zes studenten in de
laatste fase van hun studie met affiniteit voor
TMC. De studenten worden intensief begeleid
door onder meer de advocaten van SOLV.
De website www.clinic.nl is het belangrijkste
instrument in het helpen van de cliënten van de
Clinic. Via het aanvraagformulier op de website
kunnen mensen juridische vragen stellen. Door
de Clinic wordt vervolgens telefonisch advies
verstrekt. De meeste rechtswinkels houden
hier op en gaan door met de volgende vraag. De
Clinic plaats het antwoord op de vragen echter
geanonimiseerd in de wiki van de website zodat
iedereen ervan kan profiteren.
Op die manier bouwen we langzaam maar zeker voorkomen
een waardevolle databank met juridische kennis
Met alweer meer dan een jaar achter de rug
op. Deze website is zó geschreven dat iedereen
mogen we ons verheugen in een succesvolle start
kan begrijpen wat er wordt bedoeld, zonder het
en een zeer kansrijke toekomst. Eén ding weten
onnodig moeilijk taalgebruik.
we zeker: er zijn genoeg mensen die behoefte
informatiecentrum hebben aan gespecialiseerde rechtshulp. Wij pro-
beren ook te voorkomen dat mensen pas hulp
De website is naast een informatiebron ook weer
zoeken op het moment dat er een probleem is
een bron voor vragen. Veel mensen zullen naar
ontstaan. Dat doen wij door de informatievoor-
aanleiding van de informatie vragen hebben
zieningen door middel van de wiki op de website,
over hun specifieke situatie. Ons online infor-
maar bijvoorbeeld ook door inloopspreekuren
matiecentrum is dus zowel het eindpunt van een
te organiseren in samenwerking met verschil-
zoektocht naar een antwoord op een juridisch
lende partijen. De hierboven genoemde zaak
probleem als een startpunt voor individueel
had waarschijnlijk niet zo hoeven te eindigen
advies. Wij crowd sourcen onze informatievoor-
als de scholier zich bewust was geweest van de
ziening in de zin dat wij grotendeels reageren op
mogelijke gevolgen van het gebruiken van een
het initiatief van individuele internetgebruikers
foto van internet. Met behulp van voorlichting,
om vragen aan ons voor te leggen.
workshops, folders en persoonlijke adviezen wil-
len wij er in de komende jaren alles aan doen om
te zorgen dat internetgebruikers zich bewust zijn
van hun rechten en plichten.
15 - foto - Philippe Leroyer

Maarten Goudsmit is masterstudent IT-recht stichting de Clinic, de rechtswinkel die gespeci-

aan Fordham Law School in New York. Vita aliseerd is in technologie, media en communica-
Zwaan is advocaat bij SOLV Advocaten. Maarten tie. Vita is sinds de start van de Clinic voorzitter
was als een van de eerste studenten betrokken bij van het bestuur van de stichting.
 Er zijn weinig zaken die ons bestaan zo drastisch
voortdurend blijven doen - als het internet
16 - foto Mr Thomas, Clint M Chillcot, Telethon, ExtraKetchup, The Akermans, Amit Gupta

leven, zowel privé als zakelijk. Ook zijn er

zekerheid kunt zeggen dat er nooit een
Erik Dubbelboer

What a beautiful robot to be! Or not

to be.. Sadly, the mower jammed
Credit for the wacky invention idea up too frequently in my grass, even
actually goes to my wife. when it was cut.
Mr Thomas ExtraKetchup
 Whoever invented the spork is an
American Hero
Seriously, this invention is genius.
Amit Gupta

drastisch hebben veranderd - en dat ook

internet. Het is niet meer weg te denken uit ons
er niet veel uitvindingen waarvan je met
een einde komt aan de ontwikkeling ervan.

A Swedish invention.
The Akermans
 BURGER fen op de openbare ruimte als kennisbron: de
stad als museum en je telefoon – the end of the
Bij Waag Society ontwikkelen we creatieve tech-
cell phone as we know it – als gereedschap om
nologie – of technologische creativiteit zo je wilt
de verhalen rond het cultureel erfgoed in de
- voor maatschappelijke en culturele innovatie.
openbare ruimte te ontsluiten. Inmiddels is
We zijn voortdurend op zoek naar hoe techno-
internet gerelateerde technologie niet meer
logie een rol speelt in de samenleving op een
de enige technologie waarop we ons richten.
manier dat die betekenis krijgt voor de burger.
Er zijn meer technologische ontwerpvraagstuk-
De Digitale Stad als voorloper van Waag Society
ken waarvan we het belangrijk vinden er burgers
maakte in 1994 dat het internet als publieke
actief bij te betrekken. Denk aan technologie in
ruimte voor burgers vorm kreeg. Op dezelfde
de zorgsector, duurzaamheid en biotechnologie.
manier zijn we nu aan het kijken hoe mobiele
Belangrijk bij deze ontwerpvraagstukken is dat
technologie ons een andere kijk kan verschaf-
18 - Bas van Abel en Lucas Evers
Maatschappelijke
ontwerpvraagstukken
moeten een open,
gezamenlijke en
gedistribueerde
inspanning worden als
in open source, open
content en uiteindelijk
19 - Bas van Abel en Lucas Evers - foto studioludens
open design.
Door Bas van Abel en Lucas Evers, creative director, respectievelijk
programmaleider cultuur, Waag Society, www.waag.org

de commons altijd een rol spelen. De commons
zijn die zaken of bronnen die aan niemand toe-
behoren en dus aan allen, zoals de oceanen, bio-
diversiteit, maar voor zover niet geprivatiseerd
ook de publieke ruimte en de digitale variant het
internet. We weten dat het internet doordat er
digitaal bestanden kunnen worden gedeeld, het
klassieke auteursrecht en intellectueel eigendom
ernstig onder druk zet. Het digitaal delen biedt
echter ook erg veel mogelijkheden als het
gaat om het sociaal en technologisch delen
van innovatie.
 It is not about the world o
It’s about the design of th
PERSONAL FABRICATION
Dat is ook een belangrijk aspect van de activitei-
ten in het zogenaamde Fablab van Waag Society.
Het Fablab is een voor ieder open werkplaats
naar voorbeeld van Neil Gershenfeld van MIT,
waar machines digitale ontwerpen om kunnen
zetten in prototypes, mits die ontwerpen digi-
taal worden gedeeld met ieder ander Fablab in de
wereld. Fablab staat daarmee in een jonge maar
veel bredere traditie van productie en distribu-
tieveranderingen in design. Aan de ene kant heb
je snel groeiende doe-het-zelf (DIY) cultuur die
zich baseert op transparantie en kennisdeling.
En aan de andere kant heb je de democratisering
20 - Bas van Abel en Lucas Evers
van betaalbare en flexibele fabricagetechnolo-
gieën, die personal fabrication mogelijk maken.
Deze ontwikkelingen zorgen er samen voor dat
er een globaal netwerk ontstaat van makers dat
een groot deel van de fysieke wereld kan gaan
bepalen door kennisdeling via internet optimaal
te benutten. Designinnovatie wordt een open,
gezamenlijke en gedistribueerde inspanning zo-
als we dat zien bij open source soft- en hardware
en open content.
LICENTIES
Om open design mogelijk te maken zijn er niet
alleen online community platforms en open
toegang tot technologie nodig, maar ook open
licenties die het mogelijk maken om kennis
en ideeën gewaarborgd te delen. Waag Society
heeft in samenwerking met Premsela, Creative
Commons Nederland en de Nederlandse Fablabs
het Open Design programma opgezet, waarin
we activiteiten organiseren om aandacht te
genereren voor open design, tools ontwik-
kelen en licentiesystemen inrichten om open
design te onderzoeken en mogelijk te maken.
Een eerste spin-off van deze samenwerking is
de (Un)limited Design Contest. Deelnemers aan
 of design.
he world

de contest hebben een nieuw ontwerp gemaakt de gezamenlijke verantwoordelijkheid ervoor te

of bestaande ontwerpen aangepast, inclusief de
inzendingen van anderen. Daarom zijn naast
de ontwerpen zelf ook de blue prints en de
instructies van de inzendingen gepubliceerd op
de wedstrijdsite onder een Creative Commons
licentie. In totaal zijn er meer dan 80 ontwerpen
ingestuurd, waar per categorie (Form, Food en
Fashion) een winnaar uit is gekozen. De win-
naars zullen samen met een commerciële partij
de prototypes als product in de markt zetten,
waarmee getoond wordt dat open design en
commerciële activiteiten goed samengaan.
ONLINE
versterken. Sinds het bestaan van het internet
woedt er een strijd om de vrijheid en toeganke-
lijkheid van deze digitale publieke ruimte. Met
de aandacht en ontwikkeling van methodes voor
open design heeft die digitale strijd een positief
effect op fysieke ontwerpuitdagingen: It is not
about the world of design. It’s about the design
of the world (Bruce Mau in Massive Change).
Iedereen is welkom om een van de designs (of
een afgeleid ontwerp) te komen maken in het
Fablab. www.unlimiteddesign.nl.
21 - Bas van Abel en Lucas Evers

Online kennisproductie (hetgeen we vaak onte-

recht virtueel noemen – kennis is immers ken-
nis) krijgt op deze manier weer zijn weerslag op
de materiële wereld die we om ons heen ontwer-
pen. Door voor dat ontwerpproces het open ka-
rakter te waarborgen, stellen we ons in staat ook
 Dat het verkopen
van kinderporno
in een boekwinkel
niet kan, is
aanvaard.
Op internet
moet dat wel
kunnen, vinden
tegenstanders.
Simon van de Geer
22
23 - foto Dustout
 Sinds ruim twee jaar werk ik in de newsroom bij de Volkskrant.
Een stageperiode en een freelanceperiode daarbij genomen,
gaat mijn geschiedenis met de Volkskrant drie jaar terug. Ik
ben de eerste lichting van de master Journalistiek en
Nieuwe Media aan de Universiteit Leiden, en kwam daar
met een doctoraal Communicatiewetenschappen, Media en
Computercommunicatie. Naast mijn studie heb ik een jaar
bij Hyves gewerkt en erna heb ik een website opgezet bij VNU.
Kortom: ik begon bij de Volkskrant als iemand met een 2.0
instelling op een 1.0 redactie. Mijn verhaal gaat over mijn
ervaringen daarmee, de ontwikkeling die de Volkskrant heeft
doorgemaakt en mijn visie op de toekomst, hoe lastig ook in een
alsmaar veranderend   en dynamisch internetlandschap.
Door Heleen van Lier

anp’tjes doorplaatsen centrum

Toen ik bij de Volkskrant kwam, werd net de
newsroom ingevoerd, de opvolger van de tradi-
tionele internetredactie, die sinds de lancering
van onze eerste webpagina in 1996 tot aan de in-
voering van de newsroom in 2006 in een hoekje
van de redactie vooral anp’tjes doorplaatste. Dit
nieuwe begin was echter slechts het begin van de
verandering. In de afgelopen drie jaar heeft de
Volkskrant enorme ontwikkelingen doorgemaakt,
zowel intern als extern.
24 - Heleen van Lier
Van een figuurlijk eiland op de redactie, gingen
we naar een bijna letterlijk eiland, een cirkel
in het midden van de redactievloer, het klop-
pende hart van een nieuwsorganisatie.  Van de
vreemde eend in de bijt, zijn we een deelredactie
geworden waar de hele redactie de noodzaak van
inziet. Logisch, vind ik, want wat kan er erger
zijn voor een echte journalist om met je pri-
meur te zitten en lijdzaam af moeten wachten of
anderen er niet mee vandoor gaan? Of met een
ramp achterover in je stoel te zitten en wachten
op hoe de ramp zich ontwikkelt in plaats van
bezig zijn in de actualiteit van het moment? Dat
moet de hel voor de nieuwsjournalist zijn. Wie
nu op de Volkskrantredactie niet in het belang
van internet gelooft, is inmiddels verworden tot
de vreemde eend in de bijt.
Wie nu op de
Volkskrantredactie
niet in het belang
van internet
gelooft, is inmiddels
verworden tot de
vreemde eend in
25 - foto Stylianosm

de bijt.
 heleen van lier ziet mogelijkheden

zoals bijvoorbeeld Daily Telegraph, waar alle

journalisten in eerste instantie voor de website
schrijven en meerdere deadlines per dag hebben en
waar aan het einde van de dag een krant uit wordt
gedestilleerd, zou mij geweldig lijken. Ook hoop
ik op meer integratie met sociale media, er moet
leven ontstaan rondom een nieuwssite, zonder te
vervallen in frustratieuitingen van mensen onder
nieuwsartikelen. Als je mensen laat inloggen via het
sociale netwerk waar ze lid van zijn, via Facebook,
Twitter of Hyves Connect bijvoorbeeld, zullen
26 - foto - Marco Raaphorst

ze minder snel hierin vervallen, de reacties

verschijnen namelijk ook in hun buzz waar
vrienden, contacten en familie het kunnen volgen.
Want één ding is zeker, de
weggelopen adverteerders komen
niet terug naar de krant.
In het begin had ik soms moeite met de logheid
van een grote organisatie als de Volkskrant, maar
uiteindelijk hebben we toch wel veel gedaan en
bereikt. Uiteraard zijn er projecten gesneuveld,
op het internet ben je bijna genoodzaakt het trial
and error principe te hanteren, want niemand
weet waar het naartoe gaat. En hoe kun je in-
novatief zijn zonder dingen te proberen? Er
zijn mooie dingen uit geboren, zoals VK.tv en
VKBlog, VKopinie en natuurlijk gewoon VK.nl
in zijn huidige vorm.
Op het moment van schrijven is het onbekend
wat de toekomst van Volkskrant.nl zal zijn. Ik
hoop dat we de koers kunnen voortzetten en
we de site nog beter kunnen maken. Tot het
allemaal klopt, we een snelle, goede en innova-
tieve nieuwssite zijn, waar je komt als je geïn-
teresseerd bent in wat er op dit moment in de
wereld gebeurt. Momenteel leunt de newsroom
bijvoorbeeld nog iets te veel op persbureaus en
op internetbronnen. Die markt is in Nederland
al verzadigd door Nu.nl. Daar kom je niet tussen
en moet je ook niet tussen willen komen, want vk
moet online doen wat aansluit bij de krant; een
kwaliteitsnieuwssite maken.
In de praktijk kan het nog wel wat beter qua re-
dactieinput, maar dat heeft ook met de structuur
van de organisatie te maken. Een structuur zoals
Daily Telegraph, waar alle journalisten in eerste
instantie voor de website schrijven en meerdere
deadlines per dag hebben en waar aan het einde
van de dag een krant uit wordt gedestilleerd, zou
mij geweldig lijken. Ook hoop ik op meer inte-
gratie met sociale media, er moet leven ontstaan
rondom een nieuwssite, zonder te vervallen in
frustratieuitingen van mensen onder nieuwsarti-
kelen. Als je mensen laat inloggen via het sociale
netwerk waar ze lid van zijn, via Facebook,
Twitter of Hyves Connect bijvoorbeeld, zullen
ze minder snel hierin vervallen, de reacties ver-
schijnen namelijk ook in hun buzz waar vrien-
den, contacten en familie het kunnen volgen.
Ook kan er filtering worden toegepast, alleen
reacties van je netwerk of je groepen bijvoor-
beeld. En natuurlijk is het zeer relevant voor alle
partijen als nieuws meer gedeeld wordt, maar die
ontwikkeling is al vrij ver gevorderd.
geld
Dit kan tevens financiële voordelen opleveren.
Er moet natuurlijk ook gewoon geld verdiend
worden. De demografische kenmerken die op
sociale netwerken zijn ingevuld, kunnen com-
mercieel worden ingezet. Dit is interessant
voor adverteerders, zij kunnen zeer specifieke
doelgroepen benaderen, namelijk Volkskrantbe-
zoekers, misschien zelfs op thema zoals klimaat
(via tags), woonzaam in Groningen en tussen
de 20 en 30 jaar. Doelgerichte banners leiden
waarschijnlijk tot minder irritatie en banner-
blindheid. En er kunnen meer banners geplaatst
worden.
hersenspinsels
Nieuwssites betaald maken zou een grove fout
zijn. Dat zou van het world wide web world wide
islands maken. Misschien als er betere manieren
voor micropayments komen dat je een doneer-
knop na artikelen kunt implementeren. Of dat je
voor een paar cent wat extra’s krijgt. Goldmem-
berships kan natuurlijk ook, zonder de helft van
je site achter een muur te zetten. Nieuws moet
gratis blijven. Voor een paar euro per maand
kun je bijvoorbeeld de Sigmund zien. Of als
mensen dingen uit de webwinkel aanprijzen,
krijgen ze een deel van de winst. Het zijn maar
hersenspinsels van een commerciële leek, maar
ik geloof dat websites lucratief kunnen worden,
mits de oude modellen worden losgelaten en er
op een creatieve manier naar gekeken wordt.
Want één ding is zeker: de weggelopen adverteer-
ders komen niet terug naar de krant.
 Nieuwssites
betaald
maken zou
een grove
fout zijn.
Dat zou van
het world
wide web
28 - Heleen van Lier - foto binarydreams

world
wide islands
maken.
 samenwerken aan de toekomst

heilloos technologie volgt

Op dit moment zie ik enkel personen en bedrij-
ven die op de voor hun belangrijke deelgebie-
den technologische convergentie bespoedigen
of tegengaan. Voor allen een redelijk heil-
loze excercitie. Ontsnappen aan dit specifieke
zwaartekrachtsveld is onmogelijk en verzet kost
enkel energie. De vraag is natuurlijk hoe een
toekomst na convergentie eruit zal zien.
De wereld van Blade Runner, Minority Report,
I, Robot, WALL-E of Surrogates?
Grote denkers zullen dat waarschijnlijk als eer-
ste beschrijven, de filmindustrie zal het als eer-
ste visualiseren. De technologie zal volgen.
Tot nog toe heeft die technologie aan velen
een fantastische ontmoetingsplaats geboden
en soms zelfs een ontmoetingsplaats in een
fantasiewereld. Een ontsnapping uit die andere
koude en harde werkelijkheid in ruil waarvoor
men een ogenschijnlijk complexe maar tevens
meer voorspelbare omgeving terugkreeg. Een

Door Pascal Hetzscholdt

30 - Foto Ben Heine

Pascal Hetzscholdt werkt voor de Motion Picture Association of America en vertegenwoordigt

de zes Hollywood filmstudio’s Warner Bros, NBC Universal, Twentieth Century Fox, Walt Dis-
ney Studios, Paramount en SONY. Als Director of Content Protection – Internet voor Europa,
het Midden-Oosten en Afrika probeert hij het probleem van het grootschalig en commercieel
uitwisselen van illegaal gekopieerde digitale bestanden via het internet aan te pakken door
samenwerking met Internet Service Providers en online distributeurs. Eveneens draagt hij bij
aan educatie en bewustwording over de nadelen van een gebrek aan respect voor andermans
(digitale) eigendommen, of het nu gaat om computerspellen, muziek, boeken, films of financiële
gegevens of persoonsgegevens.
technologische
convergentie brengt
onherroepelijk de
noodzaak met zich mee
dat we ons in elkaars
werelden, ambities,
hoop en vrees zullen
moeten verdiepen

omgeving waarvan gehoopt werd dat hij de
mensheid zou nopen of ten minste leiden tot
meer verdraagzaamheid en meer transparantie
in het handelen en de consequenties daarvan.
convergentie
Inmiddels zijn we met onze neus op het belang-
rijkste feit gedrukt: technologische convergen-
tie brengt onherroepelijk de noodzaak met zich
mee dat we ons in elkaars werelden, ambities,
hoop en vrees zullen moeten verdiepen, hele-
maal als we zelf grip willen houden op onze
eigen werelden, ambities, hoop en vrees.
Succesvolle technologische convergentie kan
alleen bestaan indien onze leiders en beleid-
smakers ook een zekere mate van technische
kennis hebben. Hierbij kunnen, nee MOETEN,
de experts in dit boek een handje helpen. Niet
alleen door van een afstand te roepen hoe het
niet moet, maar vooral ook door in gezamen-
lijkheid te bespreken hoe het wel moet. Dat
zorgt hopelijk voor de beste balans tussen de
vele opinies en belangen die verdedigd en be-
schermd moeten worden.
Rest ons de situatie waarin de convergentie
praktisch een feit is en misschien zelfs niet
eens meer bijzonder. Als we tegen die tijd onze
iGod op zak hebben, als we straks allemaal al-
wetend en alziend kunnen zijn, dan gaat het
toch echt alleen nog maar om wat we met de
kennis doen, en niet enkel om de coolste ma-
nier om toegang tot de kennis te krijgen. Of de
spectaculairste manier om de kennis te delen.
verantwoordelijkheid
Technologie brengt gelijke kansen, maar alleen
indien iedere deelnemer aan en bouwer van de
nieuwe wereld zijn of haar sociale, morele en
ethische verantwoordelijkheid kent en neemt.
Afzijdigheid is ook een keuze, of misschien wel
een recht, maar nooit zonder consequenties
voor degenen die wel een beetje hulp of ken-
nis kunnen gebruiken. Of degenen zonder een
iGod, en die zullen er altijd zijn.
Samenwerking
is cruciaal
voor de
toekomst van
internet
Door Erik Dubbelboer
Medeoprichter van Mininova
www.mininova.org Er zijn weinig zaken die ons
bestaan zo drastisch hebben
veranderd - en dat ook
voortdurend blijven doen - als
het internet. Het is niet meer
weg te denken uit ons leven,
zowel privé als zakelijk. Ook zijn
er niet veel uitvindingen waarvan
je met zekerheid kunt zeggen dat
er nooit een einde komt aan de
ontwikkeling ervan.
verbindingen top 100

Internettechnologie gaat wat ons betreft over
het faciliteren van verbindingen tussen men-
sen en het stimuleren van interactie. Elkaar
ontmoeten, contact houden, informatie delen,
ideeën uitwisselen. De toegang tot internet
levert een enorme bijdrage aan ons individu-
ele en collectieve bewustzijn en welzijn, onder
andere door het drastisch vergroten van onze
scope. Het stelt ons in staat een objectief en
gevarieerd wereldbeeld te vormen. Internet laat
ons letterlijk en figuurlijk zien en horen en doet
dit iedere dag meer, vaker en beter.
Hoewel de ontwikkelingen elkaar snel opvol-
gen en er inmiddels een niveau is bereikt wat
een aantal jaren geleden nog niet voor moge-
lijk werd gehouden, wordt in technisch opzicht
het enorme potentieel nog maar voor een deel
benut. Dit is bovenal een enorme kans. Als Mi-
ninova hebben wij het voorrecht een bijdrage
te kunnen leveren aan de ontwikkeling van (het
gebruik van) internet in het algemeen en bit-
torrent technologie in het bijzonder. Een tech-
nologie die de laatste jaren haar waarde heeft
laten zien, alleen al door het enorme aantal we-
reldwijde gebruikers en de ongekende popula-
riteit. De afgelopen jaren wisten enkele tiental-
len miljoenen bezoekers per maand Mininova te
vinden, waarmee de site tot de top-100 van best
bezochte websites ter wereld behoort.

Ook lanceerden wij een aantal jaren geleden onze Content

Distribution service, waarmee producers en artiesten hun werk
eenvoudig en kosteloos bij een groot publiek onder de aandacht
kunnen brengen door het te verspreiden via ons platform. Vanaf
het moment dat wij live zijn gegaan met deze dienst, heeft zich
iedere dag een groot aantal nieuwe aanbieders geregistreerd. De
33 - foto - english.school.nz

succesvolle Nederlandse band ‘Silence is Sexy’ koos voor dit systeem

en verspreidde zijn complete nieuwe album gratis. De formatie won
hiermee de Interactive Award 2009. Ook de VPRO besloot begin
dit jaar om gebruik te maken van Content Distribution service en
verspreidde daarmee onder andere de film ‘Eeuw van de Stad’.
34 - Pieter Hoogendoorn
samenwerking
Het succes van Content Distribution benadrukt
een belangrijke voorwaarde voor de ontwikke-
ling en zelfs de toekomst van internet: samen-
werking. De afgelopen jaren hebben wij het
belang hiervan waar mogelijk onderstreept en
in een aantal gevallen heeft dat geleid tot inte-
ressante ontwikkelingen en nieuwe kansen.
dialoog
Internet blijft groeien, veranderen en vernieu-
wen en kan daarmee terecht rekenen op de
voortdurende aandacht van publiek, bedrijfs-
leven, wetgever en wetenschap. Daar ligt nog
een belangrijke uitdaging voor de toekomst: een
collectief besluit om de krachten waar mogelijk
te bundelen. Een belangrijk besef wat hieraan
ten grondslag ligt, is dat wij allemaal betrokken
zijn bij het internet. Als consument, als aan-
bieder, als ontwikkelaar, als toezichthouder, als
criticus en als voorvechter. Soms in meerdere
rollen, maar in onze visie altijd met hetzelfde
doel: het creëren van een open space waar
ruimte is voor nieuwe ideeën. Het is belangrijk
voortdurend in dialoog te blijven, van elkaar te
leren en goed te blijven luisteren.
35 - foto hooverdust, andres rueda
 Online
Door Ot van Daalen
Directeur van Bits of Freedom
www.bof.nl
bits of freedom
Als directeur van de digitale burgerrechtenbe-
weging Bits of Freedom zet ik mij in voor een
vrij een open internet. Ik heb mijn toga onlangs
aan de wilgen gehangen, mijn baan bij een
commercieel advocatenkantoor vaarwel gezegd
en ben mij dagelijks gaan wijden aan het ver-
dedigen van online vrijheid.
ik heb die stap gezet omdat de belofte van
vrijheid van het internet mij altijd heeft geïn-
spireerd. Toen ik voor het eerst met een Japan-
ner een potje schaak speelde via het internet,
decennia geleden. Toen ik voor het eerst reali-
seerde dat een groep vastbesloten vrijwilligers
via internet een complete encyclopedie konden
Een vrij en open in
fundament van een
informatiemaatsch
36
schrijven. Toen ik voor het eerst getuige was
van hoe een compleet besturingssysteem via
internet in elkaar werd gezet. En die inspiratie
wordt alleen maar versterkt, nu ik zie hoe het
internet ons de middelen biedt om samen met
vrijwilligers te werken aan het gezamenlijke
doel van Bits of Freedom.
Ik maakte die stap ook omdat ik ervan over-
tuigd ben dat een vrij en open internet het
fundament is van een gezonde informatiemaat-
schappij. Het internet geeft iedereen een stem.
Het geeft toegang tot een ongekende hoeveel-
heid informatie. Het biedt gebruikers de moge-
lijkheid zich aan te sluiten bij de gemeenschap
die bij hem of haar past. Kort gezegd: het geeft
het individu onbegrensde mogelijkheden zich-
zelf te ontplooien.
 is niet
Maar ik maakte die stap vooral omdat online
vrijheid niet vanzelfsprekend is. De democrati-
sche waarden die in het internet besloten lig-
gen, zijn voor een belangrijk deel het gevolg
van bewuste keuzes, jaren geleden gemaakt.
Die waarden komen steeds meer onder druk te
staan. Zo wordt het idee dat gebruikers afgeslo-
ten zouden moeten worden van het internet als
ze auteursrechtinbreuk maken, in steeds meer
landen wet. Ook wordt steeds vaker geopperd
om de doorgifte van bepaalde websites of be-
paalde diensten geheel te blokkeren. De basis-
beginselen van een vrij en open internet dat
voor iedereen toegankelijk is, staan daarmee op
de tocht.
nternet is het
n gezonde
happij
Het internet lijkt nu al een belangrijk deel van
ons leven uit te maken. Maar naar mijn stel-
lige overtuiging zal dat belang de komende ja-
ren vrijwel exponentieel groeien. Steeds meer
diensten zullen steeds vaker exclusief via het
internet aangeboden worden. Het internet zal
steeds “dichter” bij ons komen: bij ons lichaam
en onze geest. Afijn: de andere schrijvers van
dit boekje leggen dat veel uitgebreider uit.
En het is essentieel om ook in de toekomst de
openheid en vrijheid die het internet nu ken-
merkt, te waarborgen. Daarom is Bits of Free-
dom actief. Want online vrijheid is niet vanzelf-
sprekend.
37
 concurreren
‘Je kunt niet concurreren met
gratis’ is een veelgehoorde uitspraak van
de muziekindustrie in haar strijd tegen
piraterij. Piraterij moet harder aangepakt
worden en zwaarder bestraft. Maar is
‘gratis’ wel waar de industrie mee
concurreert?
Door Menso Heus
Innovatie
Lang voordat de Apple met de iTunes Music
Store kwam, waren consumenten al driftig be-
zig met online muziek uitwisselen. Dat daar een
markt voor was, werd niet door de industrie en
haar miljardenomzet aangetoond maar door een
puber op een zolderkamer die de dienst Nap-
ster programmeerde, de voorloper van diensten
als Kazaa en Limewire. Voor de consument was
Menso Heus: In 1994 kregen we thuis voor het
eerst internet. Ik was meteen verkocht. Op
mijn zestiende schreef ik maandelijks voor
IDG’s Net Magazine om het evangelie van
internet verder te verkondigen. Op mijn ze-
ventiende ben ik fulltime gaan werken in de
internetindustrie.
het logisch: ineens kon ze content aanschaffen
op een manier die gelijk was aan de manier
waarop het internet werkte: internationaal en
zonder winkeltijden. Albums die in Nederland
nooit uitgebracht waren, konden tien minuten
later op je harde schijf staan. Films en series
die niet uitgebracht werden in Nederland kon-
den ineens toch bekeken worden.
Bij de gameindustrie zien we hetzelfde. De
De eerste jaren was ik voornamelijk bezig met
techniek, de afgelopen jaren juist met inter-
netstrategie, nieuwe manieren van werken en
(open) innovatie. Bij Gendo ben ik partner en
adviseer ik klanten over wat internet voor hun
organisatie kan betekenen.
belangrijkste nieuwe feature in Sony’s laat-
ste Playstation Portable is dat je spellen kunt
downloaden en op het apparaat kunt opslaan.
Handig: niet meer afhankelijk van winkeltijden
en er kunnen meerdere spellen opgeslagen
worden waardoor je niet een tas vol games mee
hoeft te nemen op vakantie. Alleen kon dat ook
al met de vorige versie van de PSP, dankzij pi-
raterij.
Vraag en aanbod
De vraag vanuit de consument is simpel samen
te vatten: Geef me wat ik wil, wanneer ik wil,
voor een redelijke prijs. Het antwoord van de
industrie op die vraag van de consument was:
Je krijgt wat wij je willen geven, wanneer wij
het je willen geven, voor een buitenproportio-
nele prijs. Er gaapt dus klaarblijkelijk een groot
gat tussen de vraag van de consument en het
aanbod vanuit de industrie. Als consument ga
je dan al snel op zoek naar een partij die beter
aan je vraag kan voldoen. Ik geef je wat je wilt,
wanneer je wilt, gratis. Dat is de belofte van de
‘piraten’. Het is logisch dat de consument zich
meer aangetrokken voelt tot de illegale markt
dan de legale. Maar het gaat om meer dan prijs
alleen.
Vrijheid
De industrie heeft op het grenzeloze internet
het idee van grenzen opnieuw proberen in
te voeren. Content van de Amerikaanse MTV
website is vaak niet te bekijken in Europa, bij-
voorbeeld. Ook de Amerikaanse UitzendingGe-
mist dienst Hulu.com blijft onbereikbaar voor
mensen buiten de VS. Als Europeaan is het
hopen dat er een zender in je land komt die
de serie ooit gaat uitzenden en daarna is het
een kwestie van op het juiste moment achter je
tv kruipen of de dvd-recorder programmeren.
Maar dat is helemaal niet wat de moderne con-
sument wil.
Het alternatief in de piratenmarkt is enkele uren
na uitzending in de VS de nieuwste aflevering
automatisch op je harde schijf of iPhone be-
zorgd krijgen, zodat je kunt kijken waar en wan-
neer je wilt. Als bonus is de reclame er dan ook
nog voor je tussenuit geknipt. Voor Amerikanen
is de markt overigens ook niet ideaal: zij kun-
nen series via de iTunes Store kijken, wat mooi
is. De prijzen hiervoor liggen echter hoger dan
het bestellen van de dvd box set van datzelfde
seizoen. En daarvoor krijg je fysieke goederen
met extra productiekosten thuisbezorgd. Net
als met online muziekalbums lijkt de industrie
te denken dat de consument het prima vindt
om voor een paar bits en bytes over een lijn
evenveel te betalen als voor een medium dat
geperst, verpakt en getransporteerd wordt naar
een winkel waar het kostbare vierkante meters
in beslag ligt te nemen. 
Elasticiteit
Dat consumenten bereid zijn om zelfs voor pi-
raterij te betalen, werd duidelijk met sites als
AllOfMp3.com. Een soort iTunes Store waar de
prijs voor een los nummer rond de tien cent lag
en de prijs voor een album rond de twee euro.
De klanten van AllOfMp3 wisten dat de down-
loads niet legaal waren maar dat maakte ze
weinig uit: de dienst werkte gemakkelijk en de
prijs was een prijs die de consument overhad
voor het aangeboden product. De AppStore van
de iPhone, waar de meeste applicaties rond de
0,80 euro kosten is ook een groot succes: het is
een prijs die men bereid is om te betalen. Een
prijs die het voordeel van de ‘gratis’ piraterij
niet langer mee laat tellen ten opzichte van het
extra werk dat het kost om zelf op het grote
internet op zoek te moeten gaan naar muziek.
‘Killing the industry’
Door niet aan de klantwens te voldoen, cd’s zo
te beveiligen tegen kopiëren dat ze niet meer
werkten in allerlei apparatuur en sterren vanuit
hun MTV Crib te laten vertellen dat ze zo ‘arm’
zijn, heeft de industrie zelf voor een giganti-
39 - Menso Heus
sche vervreemding van haar klanten gezorgd.
Het is niet piraterij die de markt kapot maakt:
het is de industrie zelf.
BREIN
vs
The
Pirate
Bay
Stichting BREIN is een

content private organisatie zonder

winstoogmerk die ‘entertain-

productie ment content’, met name film,

muziek en games, beschermt
tegen structurele inbreuk en

vs misbruik. Zij heeft ‘the art

of protecting the creative’ als

illegale motto.

distributie
Je kunt niet anders dan enorm
enthousiast zijn over Internet.
Het Internet maakt informatie
toegankelijk voor iedereen, te allen
tijde en waar ook ter wereld. Het
Internet is snel gegroeid op basis
van de brede beschikbaarheid van
informatie. Tegenwoordig dringt
steeds meer het besef door dat
Internet een distributiemodel is
dat zelf geen informatie of content
produceert.
Door Tim Kuik
Directeur van Stichting BREIN
www.anti-piracy.nl

GRATIS
Het Internet nodigt wel uit tot creativiteit maar
hoogwaardige informatie die kostbaar is om te
veredelen, denk aan kwaliteitsjournalistiek, en
ook commerciële entertainment content die
kostbaar is om te produceren, blijken niet via
gratis distributiemodellen uit de kosten te kun-
nen komen. Als je de productie daarvan veilig
wilt stellen dan zul je die content moeten kun-
nen beschermen tegen ongeautoriseerd gebruik,
met name het verlenen van toegang tot illegaal
aangeboden content, zoals door websites als The
Pirate Bay of Mininova.
ILLEGAAL
Zulke websites hebben wel het signaal afgege-
ven dat de consument ook voor entertainment
content gebruik wil maken van het Internet. Het
Internet als nieuwe technologie is een gat in de
markt gebleken. Illegale partijen springen altijd
als eerste in zo’n gat onbelemmerd door regel-
geving en licenties. De maker en zijn of haar
zakenpartner moeten illegale uitbating kunnen
aanpakken en er tegelijkertijd voor kiezen om de
consument te bedienen op de manier waarop die
bediend wil worden. Commerciële partijen kun-
nen zich niet meer beperken tot hun traditionele
41 - foto Steeljam

distributiekanalen. Bescherming tegen illegali-

teit houdt een gat in de markt niet open maar het
geeft wel de mogelijkheid om legale alternatieven
levensvatbaar te maken. Het falen van verschil-
lende legale distributiemodellen tot nu toe geeft
ook aan dat bescherming van content voorwaarde
is voor de sprong naar het Internet.
 De Nederlandse
rechter heeft
bepaald dat sites
die structureel
gebruikmaken van
de beschikbaarheid
van ongeautoriseerde
content op Internet
onrechtmatig en
schadeplichtig zijn.

STRUCTUREEL MISBRUIK ANONIEM

BREIN is bezig met het opbouwen van een Websites, zeker commerciële platforms zoals
raamwerk van rechtspraak waarbinnen snel en The Pirate Bay, kunnen zich niet langer achter
effectief gehandhaafd kan worden tegen structu- hun gebruikers verschuilen. Als er incidenteel
reel misbruik van auteursrechtelijk beschermde inbreuk of misbruik gemaakt wordt dan zal een
content. De Kazaa-uitspraak gaf aan dat niet Notice & Take Down beleid voldoende zijn, maar
de site maar de gebruiker de inbreuk maakt. als er sprake is van structureel misbruik dan
BREIN bleef echter voorstander van de aanpak moeten zij preventieve maatregelen nemen om
van de grootste gemene deler en dat zijn toch de de site schoon te houden: hun site, hun zaak,
plekken op het worldwide web waar de gebruiker hun taak. Het volgende station is de vraag wat er
naartoe gaat om toegang tot content te krijgen. moet gebeuren als zo een website zich daar niet
De Nederlandse rechter heeft in de Zoekmp3- aan houdt en anoniem vanuit het buitenland
uitspraak bepaald dat sites die structureel ge- doorgaat met haar onrechtmatige activiteiten. In
bruikmaken van de beschikbaarheid van onge- dat geval zouden als laatste redmiddel de access
autoriseerde content op Internet, bijvoorbeeld providers de toegang tot de site kunnen blokke-
door daarnaar te linken, onrechtmatig en scha- ren. Ook dat is een vraag die waarschijnlijk aan
deplichtig zijn. Dat maakt een site als The Pirate de rechter voorgelegd zal moeten worden.
Bay onrechtmatig, ook al staat de content zelf
niet op de site opgeslagen. De volgende vraag was
wat zo een site dan moet doen om wel rechtmatig
bevonden te worden. Anders dan The Pirate Bay
hanteerde Mininova een ‘Notice & Take Down’
beleid. Dat betekent dat zij na melding een link
naar illegale content verwijderde. Aangezien Mi-
ninova structureel naar illegale content verwees,
vond de rechter dit niet voldoende en bepaalde
dat Mininova preventief op links naar illegale
content moet controleren.
42
Gefilterde
informatie is
gecensureerde
informatie
Door Egbert Dommering
Emeritus Hoogleraar
Informatierecht aan de
Universiteit van Amsterdam
zuivering FILTEREN OP INHOUD,
FILTEREN OP WEBSITES

Een filter is een toestel dat uit een inkomende

stroom deeltjes afzondert die niet worden door-
gelaten: vloeistoffen en luchtstromen worden
aldus ‘gezuiverd’, delen van het licht kunnen
worden tegengehouden. Ook een informatie-
stroom kan worden gefilterd. Dat betekent dat
het deel van de informatie dat wordt weggefil-
terd, niet openbaar wordt gemaakt. Censuur is
van oudsher een bekende methode van het fil-
teren van een informatiestroom. Toen de boek-
drukkunst opkwam, vreesden kerk en koning
voor hun gezag. Zij zetten zich dus aan het
filteren van informatie die ze niet zelf hadden
geproduceerd. Uit teksten werden delen tegen-
gehouden die schadelijk werden geacht voor
het eigen gezag. Sommige teksten waren zo
schadelijk dat ze helemaal werden verboden,
of, als ze dan toch door het filter waren geglipt,
werden ze in het openbaar verbrand. Er werd
niet alleen op geloof en gezag gefilterd. Ook
Op internet kun je informatie vinden op adres-
sen. Dat zijn domeinnamen die de mensen ge-
bruiken en de daaraan gekoppelde IP-nummers
die de computers op internet aansturen. Je
kunt dus filteren door een van deze twee cate-
gorieën adressen te laten blokkeren, omdat ze
op een zwarte lijst staan die de adresseercom-
puters kunnen lezen. De gebruiker die op zijn
pc om een zwarte-lijstadres vraagt, loopt dood
in een stoppagina. Je kunt ook filteren op in-
houd van webpagina’s door informatie met be-
paalde woorden of beelden met bepaalde ken-
merken te onderscheppen. In het eerste geval
verbied je dus het hele boek. In het tweede ge-
val gaat de censor met een digitale schaar aan
de slag. Hoe dat precies in zijn werk gaat, staat
overzichtelijk beschreven in een studie Access
Denied 1, een WODC studie Filteren van kinder-
porno op internet2 en een Europese studie van

veiligheid en zeden werden flink in de gaten
gehouden. In de tijd dat film nog op celluloid
werd verspreid, ging regelmatig de schaar van
de censor in de filmrol. Seksscènes en beelden
die gevaarlijk waren voor de openbare orde of
veiligheid (of wat de censor onder al deze ca-
tegorieën verstond) werden verwijderd. Je kunt
zeggen dat er van oudsher wordt gecensureerd
om politieke en sociale redenen en om redenen
van veiligheid.
censuur dus
Het filteren van natuurkundige processen ging
al snel mechanisch in zijn werk. Filteren van
informatiestromen bleef lange tijd een mense-
lijke aangelegenheid. Ook hier is het internet
echter de grote sprong voorwaarts in de infor-
matievoorziening. Filtering (censuur dus) kan
nu uitgevoerd worden zonder menselijke tus-
senkomst. De mens hoeft alleen de filters nog
maar in te stellen.
45 - Een uitgebreidere versie van dit artikel verscheen in het Tijdschrift voor Internetrecht.
de Open Society Institute Internet blocking van
20093. Je kunt filteren op wereldniveau, op lan-
delijk en op lager niveau. Filtering op landelijk
niveau vindt plaats in centrale servers waar al
het internetverkeer binnenkomt en uitgaat. Dat
vindt plaats in (semi) dictatoriaal geregeerde
landen, zoals China. In democratische landen,
waar de centrale greep op de informatiestro-
men minder stevig is, vindt filtering plaats bij
de toegangspoorten (de ISP’s). Op lager niveau
kan filtering binnen organisaties plaatsvinden
(bijvoorbeeld bibliotheken). Filtering is een we-
reldwijd om zich heen grijpende praktijk, ook in
Europa. Onder het vaandel van de bestrijding
van kinderporno en terrorisme zet het ook op
dit continent door.
Waarom deugt filtering niet? Ik zie vier redenen
waarom dat zo is.4

1 Ronald Deibert, John Palfrey, Rafal Rohozinski & Jonathan Zittrain (eds.), Access denied, The

MIT Press, Cambridge, Massachusetts, 2008.

2 W. Ph. Stol, H.W.K. Kaspersen, L. Kerstens, E.R. Leukfeldt & A.R. Lodder, Filteren van kinder-

porno op internet. Een verkenning van technieken en reguleringen in binnen – en buitenland, Den
Haag: Boom Juridische Uitgevers 2008.
3 Cormac Callagan, Marco Gercke, Estelle De Marco & Hein Dreis-Ziekenheiner, Internet blocking,

balancing cybercrime responses in democratic societies, Open Society Institute 2009.

4 Het in noot 3 geciteerde document gaat in meer detail op deze bezwaren in.
 De eerste, meest vergaande, reden is dat fil-
tering preventieve controle op openbare infor-
matiestromen is. Dat is censuur. Artikel 7 van
de Nederlandse Grondwet (dat in dit opzicht
sterk is geformuleerd) verbiedt censuur bij alle
media. De wet mag bij andere media dan pers
en omroep leeftijdsgrenzen aan de toeganke-
lijkheid van informatie stellen ter bescherming
van de openbare zeden. Dit betekent dat filte-
ren op internet in strijd is met artikel 7 Gw en
dat een wet die probeert aan de filterpraktijken
een wettelijke basis te verschaffen, in strijd is
met de Grondwet zodat de Tweede Kamer die
dus niet mag aannemen. Het rapport Filteren
van kinderporno legt bloot dat de bestaande
praktijk in Nederland geen wettelijke basis
heeft, maar gaat er ten onrechte vanuit dat een
dergelijk gebrek is te verhelpen.
ineffectief en te breed
De tweede reden is dat filteren disproportio-
neel is. Het is zowel ineffectief als te breed.
In Amerikaanse termen: het is underinclusive
en overbroad. Met het eerste bedoelen we dat
de filters technisch niet in staat zijn alle ge-
vaarlijke informatie af te vangen, gemakkelijk
zijn te omzeilen en snel verouderen: voor een
verboden boek zijn er drie andere op de markt
te vinden. Met het tweede bedoelen we dat het
filter teveel informatie pakt, ook die niet gevaar-
lijk is: de censor pakt met het verboden boek
de hele plank waar het boek zich op bevindt.
Bovendien is er disproportionaliteit in de afwe-
ging van het risico dat men wil bestrijden en
het zware middel om dat te bereiken. Het rap-
port Filteren van kinderporno toont aan dat je
behoorlijk moet zijn ingevoerd in internettech-
nieken om kinderporno op internet te kunnen
vinden. Dus: hoe groot is het risico eigenlijk?
De derde reden is het gebrek aan transparantie.
Internetfiltering vindt in Europa nu (bij gebrek
aan een wettelijke basis) plaats op basis van
(door de markt en de samenleving afgedwon-
46 - Egbert Dommering
gen) afspraken tussen opsporende autoriteiten
en ISP’s. De inhoud van de zwarte lijsten en
de proportionaliteit van de gebruikte filterme-
thoden zijn voor de aanbieder en de gebruiker
oncontroleerbaar.
De vierde reden is het ontbreken van due pro-
cess, zowel voor de aanbieder als de gebruiker
van de informatie. Zij hebben geen van beiden
een reële mogelijkheid een bepaalde filterprak-
tijk binnen redelijke tijd en tegen aanvaardbare
kosten aan een rechter voor te leggen.
Hoe komt het dat filtering zo gemakkelijk de
samenleving binnensluipt, terwijl wij in de 18e
en de 19e eeuw de barricaden opgingen voor
de afschaffing van de censuur? Dit is een com-
plexe vraag waar geen eenvoudig antwoord op
is. Ik volsta met het noemen van een aantal
factoren die mijns inziens de uitkomst bepalen.
ISP’s komen uit de traditie van de telecommu-
nicatie. Die traditie is dat de transporteur zich
niet met de inhoud van het getransporteerde
bemoeit: ‘geen boodschap aan de boodschap
heeft’, zoals de gevleugelde woorden van de
PTT klonken. Zij beschouwen zichzelf primair
als toegangverschaffers en voelen zich onge-
makkelijk met het groeiende aantal verplichtin-
gen ten aanzien van de inhoud van de bood-
schap dat op hen afkomt. Zij hebben dus ook
niet de uitgeverstraditie achter zich om cen-
suur te vuur en te zwaard te bestrijden. Hun
opstelling is daarom hybride: we bemoeien ons
niet met de inhoud, maar we gaan er ook niet
voor op de bres staan dat de gebruiker toegang
krijgt tot alle door hem gewenste informatie.
Een andere factor is de onzichtbare techniek,
waardoor het vrij ‘geruisloos’ kan worden in-
gevoerd. De laatste factor is dat wat de Duitse
socioloog Beck de risicomaatschappij heeft
genoemd. We beveiligen ons tegen risico’s
die zich misschien kunnen verwezenlijken. We
doen de tandpasta voor de vlieghavenbeveili-
ging in een apart plastic zakje, hoewel we nog
nooit een vloeibare bom hebben gezien. Hij kan
echter gemaakt worden. Er kan ergens kinder-
porno zijn te vinden. We leven onder een col-
lectief beveiligingssyndroom.
In een volwassen samenleving beveiligt de ge-
bruiker met zijn of haar gezin zichzelf tegen
informatie die hij of zij niet wenst. Dat moet het
uitgangspunt blijven. De sprookjes van Grimm
zijn in vele gezinnen als spannende verhalen
gelezen, in andere geweerd omdat ze schade-
lijk werden geacht voor de kinderziel.
After creating the image Alkhateeb posted it to his Flickr account
and ended up getting over 20,000 views on it. 20,000 views that is until
Flickr pulled the image down censoring him, along with everyone who
commented on the image, citing “copyright-infringement concerns,”
according to the Times.

What’s more, in the interest of free speech, political parody *especi-

ally* is perhaps given the widest berth of all. This is why Ralph Nader
was able to directly rip MasterCard’s “Priceless” campaign and why
the courts subsequently ruled in his favor after MasterCard sued him
over it. Earlier today, a friend and Flickr contact of mine from DMU,
A Boy and His Prime, who is a law student, put it more directly. “If
you produce something that is transformative, and not derivative, then
it’s fair use (Folsom v Marsh). In Campbell v Acuff-Rose, 510 U.S. 569,
Souter seemed to suggest that the main idea is substitutability, and
that makes a lot of sense when you consider what copyright protects
(i.e. your interest in your own work). The Jokerbama does not replace
the original photo in any sense.” I’m not a lawyer myself of course and
would be interested if anyone else out there who is would like to add
comment as well.

Personally, I think it’s unfortunate that Flickr would embark upon

yet another act of censorship when an image was so clearly parody
and fair use. What bothers me even more is that this is still another
example of Flickr censoring users who are critical of President Obama
and his policies. In June Flickr deleted the entire account and pho-
tostream of Flickr user Shepherd Johnson after he posted comments
critical of the President on the Official White House Photostream.
Now I’m actually a Democrat who voted for President Obama and
am super happy to see the President using Flickr. But while Flickr’s
staff is obviously proud of the fact that they have President Obama’s
official photostream on Flickr, I don’t think that this fact ought to be
the impetuous for them to censor and delete users who are critical of
the President.

I’m also troubled by this censorship in light of the clear pro-Obama

bias that Flickr’s staff has shown. If you do a search for the word
“Obama” on the flickr blog you get 74 different results, many of them
very positive. By contrast a search for “Bush” on the Flickr blog only
pulls up 5 results (even though Flickr has existed much longer under
President Bush’s presidency than President Obama’s).
thomas hawk

I made this image using Adobe Photoshop CS3 back in January of

2009 and uploaded it to my photostream. Sometime between then and
August 2009, someone copied it off here and added the caption “So-
cialism”. The image since then went viral, showing up on streets in
LA and T shirts. When the picture and the story behind it became po-
pular in August, someone filed a fraudulent DMCA takedown notice
with Flickr, which caused them to automatically take down the image
without investigating the claim. I had to file a counter notification and
they told me I can reupload it on September 22nd.

The fraudulent takedown notice caused much controversy with Flickr.

The hoopla surrounding the image and its removal caused Flickr to
actually CHANGE their takedown policy!
Alkhateeb
 INTERNET
en het
BLOKKEREN
van websites
Door Simon van de Geer
Ministerie van Justitie, programmamanager aanpak cybercrime

internet hoofdbreker

Bij mijn werk op het Ministerie van Justitie word
ik dagelijks geconfronteerd met zowel de zonnige
als de donkere zijde van het internet. Het net is
een bron van informatie, is leuk en het gebruik
van het internet is meestal na het ontbijt mijn
start van de dag. Snel even de vaste pagina’s be-
zoeken en kijken of er nog mail is. Tijd genoeg,
48
Voor de overheid is het internet een uitdaging en
een kans. Het schept mogelijkheden voor andere
vormen van publieksvoorlichting en dienstverle-
ning. Maar het internet is ook een hoofdbreker
als het gaat om de bestrijding van criminaliteit.
Het grondgebied van Nederland lijkt virtueel
te zijn uitgebreid. De hele wereld is bereikbaar

ruim 1,5 uur treinreizen. voor iedere internetcrimineel uit welk land dan
Zoals altijd is ook het criminele
milieu geïnteresseerd in het
verdienen van geld, met wat voor
criminaliteit dan ook. Naast het
brede aanbod voor de gewone
pornografiemarkt is ook het
aanbod van kinderpornografie
tegen betaling via professionele
sites sterk toegenomen.

ook. Inwoners van Nederland hebben eenvou- pers en in de politiek. Het wereldwijd tegengaan
49 - foto Michael Ramallah

dig toegang tot content uit de hele wereld, maar
kunnen ook slachtoffer worden van criminaliteit
die van ver komt.
niet verwonderlijk
In de eerste jaren van het internet was er nog
weinig discussie over criminaliteit. Al snel bleek
dat het aanbod en de verspreiding van kinder-
pornografie via het net een hoge vlucht nam.
Kinderpornografie heeft altijd aandacht in de
van misbruik van kinderen is een emotioneel
geladen onderwerp waar breed aandacht voor is
en op mondiaal niveau afspraken over worden
gemaakt. Het was dan ook niet verwonderlijk dat
de eerste pijlen van politie en Justitie wereld-
wijd werden gericht op deze vorm van misbruik
op het net. In eerste instantie ging het om het
rondpompen op het net van ouder bestaand
kinderpornografisch materiaal. Het hoeft geen
betoog dat de voor iedereen betaalbare digitale
fotografie en de snellere bandbreedte die be-
 schikbaar kwam de volgende fase van problemen
voor de opsporing meebrachten. Er verscheen
veel nieuw materiaal. Maar ook werd het steeds
moeilijker om de professionelere aanpak van
de pedofielen netwerken bij te houden. Peer to
peer en versleuteling van de gegevens maakt het
moeilijk en erg arbeidsintensief. Er is sprake van
uitgebreide internationale samenwerking zowel
van politie als ook van particuliere initiatieven
zoals Inhope. Meerdere grote internationale net-
werken van verspreiders van kinderporno zijn de
afgelopen jaren opgerold. Insiders geven aan dat
dit slechts een druppel op de gloeiende plaat is.
geld
Zoals altijd is ook het criminele milieu geïnte-
resseerd in het verdienen van geld, met wat voor
criminaliteit dan ook. Naast het brede aanbod
voor de gewone pornografiemarkt is ook het
aanbod van kinderpornografie tegen betaling via
professionele sites sterk toegenomen. Het is niet
verwonderlijk dat landen waar de wetgeving of
handhaving achterloopt, de veilige thuishaven
vormen van dit soort exploitanten. Niets is hun
te gek. Steeds jongere kinderen worden gebruikt
voor de productie. Betaald kan worden met alle
op het net gebruikelijke manieren. Het opsporen
en berechten van deze criminelen is lastig zoniet
onmogelijk. Er is vaak geen rechtshulp mogelijk
en de lokale autoriteiten werken niet mee aan de

Het opsporen en berechten van

deze criminelen is lastig zoniet
onmogelijk. Er is vaak geen
rechtshulp mogelijk en de lokale
autoriteiten werken niet mee aan
de opsporing. Er moeten dan ook
andere mogelijkheden gezocht
worden om hun werkzaamheden te
frustreren.
50 - Simon van de Geer
opsporing. Er moeten dan ook andere mogelijk-
heden gezocht worden om hun werkzaamheden
te frustreren. Om geld te kunnen verdienen
moeten de criminelen hun waren aanbieden
op het internet. Ook politiediensten en andere
onderzoekers kunnen de websites vinden op
het internet. Vooral Zweden en Engeland zijn
als eerste aan de slag gegaan met het opstellen
van zwarte lijsten en het maken van afspraken
met Internet Service Providers (ISP’s) over het
gebruik van die lijsten om te filteren en te blok-
keren. Afspraken tussen de politiekorpsen in
Europa hebben ertoe geleid dat meer landen dit
voorbeeld volgen. Ook in Nederland is door het
Korps Landelijke Politiediensten met een aantal
ISP’s gestart met het filteren en blokkeren op ba-
sis van een Nederlandse versie van de zwarte lijst.
afsluiten
In september 2008 heeft de minister van Justitie
de Tweede Kamer bericht over de uitkomsten
van een onderzoek op basis van de motie Van der
Staaij - Rouvoet uit de Tweede Kamer waarin
de regering werd verzocht ‘verdere uitbouw en
toepassing van de technische mogelijkheden tot
het blokkeren, filteren of afsluiten van kinder-
pornografisch materiaal op internet en andere
media te bevorderen en de Kamer daarover
nader te berichten’. De minister geeft aan dat hij
het maken van een zwarte lijst niet een taak voor
de politie vindt. Hij heeft overleg gehad met de
grootste ISP’s. Deze zijn van mening dat zij een
verantwoordelijkheid hebben in het voorkomen
van de verspreiding van kinderpornografie. Af-
51 - foto NCanup
 gesproken is dat zij een voorziening treffen voor
het bijhouden en actualiseren van een zwarte
lijst. De verwachting is dat begin 2010 daadwer-
kelijk een eerste zwarte lijst zal worden opgesteld
en gedeeld met de ISP’s voor gebruik in hun
systemen.
De vraag die vaak gesteld wordt is of het filteren
en blokkeren wel werkt en of het niet kan wor-
den omzeild. Op beide vragen kan ja geantwoord
worden. Het wordt lastiger voor de aanbieders
als toegang tot hun websites wordt geblokkeerd.
Zeker als veel landen mee gaan doen met het
blokkeren. Criminelen zullen daarop inspelen
door via andere url’s de kinderpornografie te
gaan aanbieden. Gebruikers die op een zoge-
naamde stoppagina terechtkomen, worden attent
gemaakt op de kinderpornografie en het straf-
bare karakter daarvan. Natuurlijk kan er door de
gebruiker om de blokkade heengegaan worden.
Dit vraagt echter meer kennis dan de doorsnee
computergebruiker heeft van het internet.
52 - Simon van de Geer
Nieuwe vormen van tegenhouden zullen moeten
worden ontwikkeld om effectiever te worden.
Ook zal de druk op landen die als vrijhaven
dienen, moeten worden opgevoerd door de
internationale gemeenschap.
Er is in veel landen verzet tegen het filteren en
blokkeren. De vrijheid van meningsuiting is
schijnbaar op het internet groter dan in de ana-
loge wereld. Dat het verkopen van kinderporno
in een boekwinkel niet kan, is aanvaard. Dat je
strafbaar bent als je het daar zou kopen is duide-
lijk. Op internet moet dat wel kunnen, vinden
tegenstanders. Vaak komen daar argumenten bij
die kort erop neerkomen dat het de bedoeling
is van de overheid om het internet zwaar te gaan
censureren. Nederland is daar zeer terughou-
dend in en draagt dit ook internationaal uit. De
druk vanuit Europa neemt echter toe.
Vaak komen daar
argumenten bij die kort
erop neerkomen dat het
de bedoeling is van de
overheid om het internet
zwaar te gaan censureren.

53 - foto Robert Hruzek

 internet of
things
Door Rob van Kranenburg
Council Internet of Things
54 - foto Acroamatic
een nieuwe
actualisering van
het politieke in het
netwerk
Het internet is 17 jaar oud voor de meeste men-
sen, als www browser. Het Internet der dingen
is een visie en een logistieke werkelijkheid waar
vooral RFID (Radio Frequence Identification)
een rol speelt. Als kleine passieve tag (goed-
koop en het gebruikt geen batterij) heeft het de
potentie alle (‘alle’) objecten op aarde digitaal
benaderbaar te maken. Met een ecologie van
bardcodes, 3d codes, rfid, bluetooth, wireless,
wimax, gps en applicaties als rekeningrijden,
paspoorten met iris en vingerafdruk, slimme
camera’s is het een objectief feit geworden
(nu al) dat er een data laag naast onze analoge
(hier loop ik, drink ik een koffie) laag opereert.
Laten we die nu eens openstellen voor ieder-
een. Kleine slimme creatieve bedrijven - Viviane
Reddings droom over Europa als ‘testbed voor
ambient services’- kunnen dan bijvoorbeeld
real-time threat analyses maken en aanbieden
voor een paar euro per dag. Daaruit zal blijken
dat onze risico’s zich vooral in huis bevinden.
Ramen wassen is erg gevaarlijk. Het klepje van
de verluchting dicht doen op de rand van het
bad is gevaarlijk. Het klepje van de verluchting
open doen op de rand van het bad is gevaarlijk.
Fietsen is een probleem. Uw persoonlijke ter-
reurdreiging is 0.00001. Terreurdreigingen zo-
als nu gedefinieeërd, zijn alleen een probleem
omdat ze het idee van de staat zelf ondermij-
nen. Er sterven meer mensen in het totale ver-
keer in Europa in een willekeurige week.
Wat ik voorstel en waarvoor ik de denktank
Council www.theinternetofthings.eu heb op-
gericht is dat we een Europese ‘iphone’ gaan
maken en die net zo hard ‘locken’1 op een paar
belangrijke lagen: infrastructuur, hardware,
software, diensten/api’s., maar dan met een
vaste 30% die meedraait op alle applicaties en
diensten:
10% voor klimaatverandering,
10% voor de dieren en de planten,
10% voor solidariteit in de openbare ruimte:
mobiliteit, riolering, generieke infrastructuur.
We halen de functies die vervat zijn in de ac-
tualisering van het politieke op elk willekeurig
moment - gangs, dictatuur, monarchie, demo-
cratie - uit die specifieke constellatie en kij-
ken wat tot nu toe gewerkt heeft: opvoeden van
massa’s door het vertragen van systeemveran-
deringen in data-informatie-kennis2, experts
opleiden in bemiddelen en onderhandelen3,
een balans proberen te vinden tussen korte,
midden en lange termijn oplossingen4 en een
juiste inschatting maken van de aard en soort
van intelligenties die leidend zijn in het creeë-
ren van een aard van familie, van een tribe, van
een tijdelijke samenhang.5
De actualisering van al deze functies is aan
vernieuwing toe. Het hangt gewoon in de lucht
55
en de voortekenen zijn al een tijdje zichtbaar.
 Ik stel een breed
maatschappelijk
debat voor
Ik stel een breed maatschappelijk debat voor
over een nieuwe actualisering van het politieke
in het netwerk. We kunnen daar met z’n allen
supergoed uitkomen. Als Nederland over de
breuk kan heen ademen, iets waar we als brug-
genbouwers en landwinners altijd erg goed in
zijn geweest, dan kunnen wij niet alleen dat
‘testbed’ worden maar een voorbeeld voor de
rest van Europa en de wereld in hoe mensen
zich vrij kunnen organiseren en toch kiezen
voor een zekere samenhang en ondersteuning
van elkaar. Een eerste stap is de hervorming
van belastingen naar een systeem van parti-
cipatory budgeting waar je als burger directe
feedback krijgt en zelf voor een deel je bijdrage
ook op lokaal niveau kan inzetten. Een tweede
is een toolkit maken voor beslissing nemen in
het netwerk. Daar kunnen we veel leren van
activisten en groepen coders als dyne.org, me-
tareciclagem en bricolabs.net.
Ooit zijn we de Tweede Wereldoorlog ingetui-
meld en gedommeld:
“The search for a convincing and temporary
moral claim during the crisis did not make
war completely inevitable, but made it hard to
avoid.”6
Op een bepaald moment riepen een paar En-
gelse mannen ergens ‘Honor’ en enkele Fran-
sen riepen ‘Honneur’ en miljoenen andere
mensen stierven in pijn, hun eigen ingewanden
56 - Rob van Kranenburg
bekijkend voor hun laatste zucht. Voor de eer
van een paar mensen die in de maanden voor
de eigenlijke oorlogverklaring niet sliepen en
de totale uitputting nabij waren. Richard Overy
schrijft in zijn boek 1939. Countdown to War:
“Hitler was, according to Speer, ‘in an unwon-
ted state of nerves’ in the last days of August,
giving the impression that he was ‘exhausted
from overwork’. Goebbels complained: ‘Late to
bed, out early’. On 23 August; two days later,
‘Late and dead tired, a few hours sleep’; three
o’clock at night still in the office…a few hours
sleep’, on 26 August; and so on. In London, Ca-
dogan penned very similar entries after retur-
ning home in the early hours of every morning:
‘mad with fatigue’, on 30 August; ‘can’t give
full or connected account, too tired’, on the fol-
lowing night... Many eye witnesses in the last
days before war attest to the strain apparent on
Chamberlain’s face. Chamberlain was anxious
to be involved in everything he could; which
left him with a punishing schedule for a man
of seventy. When the chiefs of staff asked him
on 30 August to arrange a meeting to discuss
plans for the opening of hostilities, Chamber-
lain scribbled on the note, ‘It is difficult to fix
appointments ahead just now.’”
Ik ben van plan dit jaar meer van dit soort mo-
menten eens te bekijken, hoe een paar hoge
heren niet slapen en het dan maar als een op-
luchting zien mooie woorden te roepen. Ik denk
dat ik dan niet meer zo bang zal zijn voor het
hardcoden van bepaalde waarden in de code
en infrastructuur (vooral de ‘lezers’). Vooral
niet als ik ze mee kan bepalen.
57 - foto E Murray, DuReMi

ambitie
Deze kop staat voor een ambitie die in de hele
ICT industrie zou moeten worden opgepakt.
Het is nu nog een publiek geheim maar de ICT
industrie is op dit moment even vervuilend,
gemeten in CO2 uitstoot, dan de gehele lucht-
58 - Pieter Hoogendoorn
vaartindustrie. En ik denk dat we op een kantel-
punt zitten, waarbij de ICT industrie gezien de
huidige trends in de nabije toekomst een nog
veel grotere claim gaat leggen op de totale CO2
footprint omdat deze industrie nu eenmaal veel
sneller groeit dan de luchtvaart.
De bewustwording hierover begint nu snel toe
te nemen. Bij de ICT industrie zelf, maar ze-
ker ook bij de eindgebruikers, bij klanten en bij
overheden. Iedere zoekopdracht op het internet
levert 4 gram CO2 uitstoot op. Deze wordt ver-
oorzaakt door de totale internetketen van PC,
Door Theo de Vries
Directeur XS4ALL
modem maar natuurlijk met name servers en
koelingsystemen. En op al die datacenters waar
de internet “backbone” draait heb je inderdaad
te maken met een lasting fenomeen:
explosief
Geconditioneerde datacenter ruimte is erg
duur, je wilt dus zoveel mogelijk servers op
zo weinig mogelijk ruimte kwijt, de capaciteit
per server neemt explosief toe waardoor steeds
meer warmte wordt afgegeven. En daardoor
wordt de afvoer van al die warmte door koeling
essentieel. Het wordt anders simpelweg veel te
heet. Energietoevoer naar de servers en koe-
lingssystemen is hierdoor explosief gestegen
en is daardoor nu al de kritieke factor gewor-
den in de datacenter business.
maatregelen
Maar hier staan bij XS4ALL natuurlijk wel een
scala aan maatregelen tegenover: het inkopen
van windenergie, een enorme warmtewisse-
laar op ons datacenter die warmte verzamelt
en waar opnieuw energie mee wordt opgewekt,
het inkopen van AntiSpam software die 70%
minder beslag legt op serverruimte, het testen
of de basistemperatuur in onze dataruimte’s
een paar graden zou kunnen stijgen (lees veel
minder koeling) gecombineerd met snellere
escalatieprocedures bij temperatuurstijgingen,
het inkopen van energiezuinige hardware, de
luchtcirculatie in het datacenter beinvloeden
en optimaliseren. Het zijn allemaal maatrege-
len die we nu nemen en die uiteindelijk een
grote besparing op onze CO2 footprint gaan
opleveren.
Veel nieuwe
ontwikkelingen zijn
enorm ontlastend
voor het milieu.
bloemlezing
En daarnaast willen we ook alle positieve din-
gen die er met behulp van internet gebeuren
zoveel mogelijk omarmen, faciliteren en stimu-
leren. Niet alleen bij onszelf maar zeker ook bij
onze klanten. Veel nieuwe ontwikkelingen zijn
namenlijk dankzij internet mogelijk geworden
en zijn enorm ontlastend voor het milieu. Het
thuiswerken, het vervangen van de papieren
factuurstromen door de electronische variant,
het digitaliseren van folders en reclameprint.
En dit is nog maar een korte bloemlezing van
alles waar we samen met klanten mee bezig
zijn om uiteindelijk onze ambitie “meer inter-
net, minder uitstoot” te realiseren.
foto Michael
59 - Pieter Clesle, Mahmood
Hoogendoorn
 Vrijheid, maar
onder controle?
Door Axel Arnbak
Door het Internet kun je vandaag de dag als
kleine organisatie al grote veranderin-
gen teweegbrengen. Je bereikt de burger niet
alleen veel effectiever, maar “the crowd” denkt
bovendien mee met campagnes, schrijft mee
met open brieven (bijvoorbeeld aan BUMA/
Stemra en aan de Tweede Kamer) of laat met een
simpele retweet via hun mobieltje aan hun leef-
omgeving weten dat ze je steunen, waardoor je
activiteiten draagvlak krijgen. In ‘informa-
tiesamenleving 2.0’, waarin Internet is verweven
met het dagelijks leven, geeft het Internet de
betrokken burger de vrijheid om zijn stem
hoorbaar te maken. Die handelingsvrijheid
stelt Bits of Freedom in staat om digitale grond-
rechten namens en samen met de burger op een
betekenisvolle manier te verdedigen.
Dat is voor mij een grote bron van inspiratie, die
ik iedere dag ervaar.
monitoren
Het Internet biedt (dus) ongekende keuzemoge-
lijkheden en handelingsvrijheid. Tegelijktijd in-
tensiveren de pogingen om gedrag op Internet
te monitoren. Het boegbeeld van deze pogin-
gen is de bewaarplicht. Wanneer en waar was
60
Axel is bij Bits of Freedom verantwoordelijk voor het dossier Privacy & Communicatie. Dit jaar won
hij de mede door XS4ALL in het leven geroepen Internet Scriptieprijs voor zijn kritische blik op
de Wet bewaarplicht telecommunicatiegegevens. In 2006 was hij voorzitter van de VeerStichting.
u, toen u eergisteren via Internet een boek van
Tariq Ramadan kocht? Waar was u überhaupt
in de afgelopen maanden? In welk bed werd u
wakker? Welke medische informatie heeft u op-
gezocht op internet? Nog interessante nieuws-
berichten gelezen? En nu we toch bezig zijn,
waar houden al uw vrienden, familie, bekenden
en zakenpartners zich mee bezig, en met welke
journalisten heeft u wel eens contact? Ook al
werd de noodzaak en effectiviteit van de be-
waarplicht nooit bewezen, uw Internet Service
Provider (ISP) is sinds 1 september wettelijk
verplicht het antwoord op al deze vragen te be-
waren in haar databanken, zodat het OM en de
politie deze vragen – die in de offline wereld
nooit gesteld werden – makkelijk kunnen be-
antwoorden. Makkelijk, omdat de criteria voor
opvraging heel laag zijn.
opvragen
Precies dát cruciale onderwerp heeft veel te
weinig aandacht gekregen: de opvraging van
uw internetgedrag door OM en politie is nog
steeds even eenvoudig, terwijl de opslag van
telecomgegevens in een andere wet verplicht
werd. Opslag en opvraging opereren nu los van
Wanneer en waar was u, toen u eergisteren via Internet
een boek van Tariq Ramadan kocht? Waar was u über-
haupt in de afgelopen maanden? In welk bed werd u
wakker? Welke medische informatie heeft u opgezocht
op internet? Nog interessante nieuwsbericht gelezen?
elkaar, maar zijn in feite onlosmakelijk met el-
kaar verbonden. Want als u een gestolen fiets
koopt, kan de Officier van Justitie sinds 1 sep-
tember al uw internetgedrag opvragen. Klinkt
bizar? Als uw dochter uw “hond als trekkracht”
gebruikt, kan niet alleen haar gedrag op het
net, maar ook dat van u worden doorgeplozen.
Geen geintje. Als zomaar iemand waarmee u
vaak contact heeft, verdacht wordt van “het in
samenwerking vervatten van een belediging in
een object”, bingo!
3 miljoen keer
Hier houdt het nog niet op. Wat bijna niemand
weet, is dat er vanuit de overheid nieuwe plan-
nen in ontwikkeling zijn om álle telecommu-
nicatiegegevens automatisch opvraagbaar te
maken via het Centraal Informatiepunt Onder-
zoek Telecommunicatie (CIOT). Via dit systeem
worden uw klantgegevens (naam, e-mailadres,
ip-adres) al 3 miljoen keer per jaar opgevraagd
(!). Het kan zomaar gebeuren dat in de nabije
toekomst alle telecommunicatiegegevens (wat
deed u, met wie had u contact, waar was u?)
met één druk op de knop door OM en de politie
zijn op te vragen, zonder tussenkomst van de
rechter. Niks te verbergen? Niet alleen vrijheid
en privacy staan op het spel, ook identiteits-
fraude en misbruik door (toekomstige) overhe-
den wordt kinderlijk eenvoudig. Maar wat nou
als hierdoor meer boeven gepakt worden? De
noodzaak en de effectiviteit van deze maatre-
gelen is nog steeds niet bewezen.
De schade kan beperkt worden, als de aanbie-
ders de stekker uit de plannen trekken. En als u
technologie ter hand neemt om uw anonimiteit
te beschermen. En als Bits of Freedom ervoor
zorgt dat de wet wordt aangepast en wij tech-
nologie inzetten om fouten en misbruik te voor-
komen. Geen makkelijke klus, maar wij gaan
ons best doen. U hoort nog van ons.
Het Internet vergroot onze handelingsvrijheid
en maatschappelijke betrokkenheid, maar kan
tegelijkertijd verregaande controlemechanis-
men scheppen, die in de offline wereld he-
lemaal niet mogelijk waren. Internet dendert
door, en dat is maar goed ook, voor iedereen.
Maar als wij niet uitkijken, is deze nieuwe vrij-
heid steeds onder controle.
 Adverteren
op het
Internet
Door Machiel Bolhuis
European Policy Manager Benelux
Google
ALLE INFORMATIE
De missie van Google is om alle informatie
wereldwijd toegankelijk en bruikbaar te
maken. De meest tot de verbeelding sprekende
manier is het gebruik van de Google zoekma-
chine waardoor snel relevante informatie kan
worden gevonden. Maar de Google zoekmachine
is maar één manier om informatie toegankelijk
en bruikbaar te maken. Andere diensten die
Google aanbiedt zijn bijvoorbeeld Google Trans-
late, Google Maps, Google Earth en YouTube. Al
deze gratis diensten helpen eindgebruikers om
relevante informatie te ontsluiten en om hun
informatie te delen met anderen.
AdVERTEREN
Om deze diensten te financieren en verder invul-
ling te geven aan onze missie, biedt Google de
mogelijkheid aan bedrijven en particulieren om
op het Internet te adverteren.  Advertenties die
aansluiten bij de interesses en voorkeuren van
de internetgebruiker. Google Adwords is hiervan
het bekendste voorbeeld, tekstadvertenties
die worden getoond naast de zoekresultaten
op bijvoorbeeld google.nl of google.com. Onze
ervaring wijst uit dat mensen deze advertenties
op prijs stellen en waarderen. De inspanningen
van Google zijn erop gericht om advertenties
op het Internet nog relevanter voor de inter-
64
netgebruiker te maken. Dit zorgt ervoor dat de
boodschap van adverteerders beter aansluit bij
de wensen van eindgebruikers en tijd en moeite
wordt bespaard om de juiste informatie te
vinden. Maar ook voor aanbieders van content
biedt het advertentiemodel van Google een uit-
stekend instrument om inkomsten te genereren,
aangezien de inkomsten van Google advertenties
op websites van derden worden gedeeld met
laatstgenoemde partijen. Ten slotte biedt dit
model ook voor startende ondernemers een
unieke kans om een succesvol online bedrijf
te starten.
INDIVIDUELE VOORKEUREN
In ons streven om de relevantie van internet-
advertenties voor de eindgebruiker verder te ver-
groten, heeft Google begin 2009 Interest Based
Advertising geïntroduceerd. Interest Based
Advertising is gebaseerd op de inhoud van
de in het verleden bezochte websites. Google
gebruikt deze informatie om individuele voor-
keuren vast te stellen en deze onder te brengen
in interesse categorieën zoals sport, reizen of
entertainment. Als iemand houdt van reizen en
vaak reizen-gerelateerde websites bezoekt, krijgt
hij of zij meer kans om advertenties over vakan-
ties en reizen te zien. Uiteindelijk profiteert de
internetgebruiker hiervan, omdat deze niet meer
wordt lastig gevallen met advertenties die niet
aansluiten bij zijn of haar interesses. Google was
niet het eerste bedrijf dat gebruikmaakte van
dergelijke vormen van online advertising en zal
ook niet de laatste zijn.
Juist ook bij deze meer geavanceerde vormen
van internetreclame - zoals Interest Based
Advertising - speelt het belang van privacy
een grote rol. Google heeft langer dan andere
partijen gewacht om een dergelijke dienst aan te
bieden, omdat we wilden dat het eindproduct de
privacy van internetgebruikers zou respecteren.
 M.C. Eschers’s Maps
Daarom biedt Interest Based Advertising gebrui-
kers transparantie en heeft Google hulpmidde-
len gemaakt die gebruikers in staat stellen om te
controleren welke interessecategorieën in hun
specifieke situatie worden onderscheiden. De
internetgebruiker kan zelf interessecategorieën
verwijderen of toevoegen. Ook kan de dienst
door de eindgebruiker worden uitgeschakeld en
kan een plug-in worden geïnstalleerd in de brow-
ser die voorkomt dat Interest Based Advertising
van Google überhaupt wordt geactiveerd.

dashboard

De verschillende keuzemogelijkheden van Inte-

rest Based Advertising zijn voor elke internet-
gebruiker toegankelijk via de zogenaamde Ads
Preference Manager, een website (www.google.
nl/ads/preferences) waarin alle instellingen zijn
weergegeven en door de desbetreffende internet-
gebruiker kunnen worden beheerd. Daarnaast
heeft Google het Google Dashboard gelanceerd.
Door middel van het Google Dashboard kunnen
internetgebruikers op een centrale plaats een
overzicht krijgen van informatie die is gekoppeld
aan een specifiek Google account. Meer informa-
tie over het Google Dashboard is te vinden op
www.google.com/dashboard.
relevant
Stitching together satellite pix and aero
pics of cities can result in situations like
this where the different aerial vantage
points result in buildings’ pictures being
taken at different angles. Once stitched to-
gether, the taller buildings at the edges of
each of the pictures appear to be leaning
toward or away from one another at pro-
nounced angles.
This has come to be known as the “Escher
Effect”, named after M.C. Escher, an artist
who made pictures sometimes with optical
illusions inspired by contradictions in per-
spective. Escher’s illustrations of structures
with impossible angles had the exact same
“feel” as the image above, and his topsy-
turvey pictures are widely known.

Informatie op het Internet dient relevant te zijn

voor de internetgebruiker. Dat geldt ook voor
advertenties op het Internet. De inspanningen
van Google zijn erop gericht om deze relevantie
65 - tekst en beeld - Silvery

te vergroten en het succes van het Internet ver-

der uit te bouwen, waarbij de eindgebruiker zelf
zijn eigen data kan beheren. Dit is een model
dat in de toekomst kan worden uitgebouwd en
bovendien aansluit bij de wens om internetge-
bruikers meer zeggenschap te geven over hun
eigen gegevens.
 “Technologie is alles wat na je
geboorte is ontstaan.”
Door Brennon Williams
“Technology is anything released after you are
born.” Die tekst hoorde ik een paar jaar ge-
leden voor het eerst. In die tijd waren Apple
computers nog lelijke dikkertjes, was de PC in
de mode en speelden de meeste kinderen nog
blikkietrap in plaats van Call of Duty 4. Tech-
nologie betekent voor mijn ouders iets totaal
anders dan voor mij. Toen mijn vader jong was
stortten hij en zijn vrienden zich vol overgave in
sporten. Voor hen was belangrijk wie het hardst
een honkbal kon gooien. Toen ik naar de lagere
school ging vonden wij het belangrijk wie het
snelst door een level van een dr. Seuss video-
game kon manoeuvreren en de meeste punten
wist te behalen.
Mijn eerste echte ervaring met een computer was
in groep vijf. Zoals gewoonlijk maakte de lerares
zich druk over dat de computer niet naar haar
luisterde en haar had buitengesloten. Ik weet
nog goed dat ik achter de monitor zat, starend
naar het scherm, terwijl de lerares woedend met
haar handen in het haar uitschreeuwde dat ze
technologie haatte. Ik typte langzaam het woord
‘admin’, letter voor letter in het vakje voor het
wachtwoord. Vol vertrouwen drukte ik op enter,
en de computer kwam tot leven. In shock liet
de lerares haar mond openvallen terwijl ze me
vol afschuw aankeek. Hiervoor had ze mij altijd
gezien als die luidruchtige, enigszins vervelende
maar onschuldige derdeklasser die bang was in
het donker en huilde als hij zijn knie had open-
gehaald. Maar vanaf dat moment was ik in haar
ogen een kwaadaardige computer hacker die zich
door geen wachtwoord liet tegenhouden. Ze
begreep me niet en dat maakte haar bang
We zijn nu zes jaar verder en computers zijn ver-
anderd in kleine, gelikt vormgegeven krachtige
66 - foto Nieziam
machines. In plaats van met stokken oorlogje
te spelen op straat kunnen kinderen elkaar
bestoken met hun iPhone Gun app. Behalve het
alfabet leren kinderen tussendoor de basics van
het programmeren. Een paar jaar geleden liet ik
mijn neefje van acht een stukje code zien dat ik
had geschreven in de programmeertaal Python.
Hij knikte enthousiast terwijl ik uitlegde hoe
een if / else statement werkt en wat een for loop
is. Nu bouwt hij complete computerspellen met
behulp van MIT’s programma Scratch en weet
hij al meer over computers dan zijn ouders ooit
zullen weten.
Technologie heeft het leven van elk kind in
Amerika drastisch veranderd. Elk kind met
toegang tot een computer heeft toegang tot
letterlijk alles dat hij ooit zou willen weten.
Kwantummechanica, literatuur, informatie over
de wereldeconomie, alles is binnen klikbereik
maar toch lijkt mijn gereratie haar dorst naar
kennis te hebben verloren. Want die eindeloze
zee van informatie is vervuild met afleidingen
en onbenulligheden die de toch al beperkte tijd
die we hebben, verder inperken. Als ik door de
bieb loop zie ik overal om me heen scholieren
die “Buffy the Boy Scout Slayer” en “Zombie
Wars” aan het spelen zijn. Vraag de gemiddelde
Amerikaanse tiener wat zijn hobbies zijn en het
antwoord is “videogames”.
Technologie is niet goed of slecht, het is alleen
maar een middel. Een gereedschap. Wat belang-
rijk is, is hoe je het gebruikt. Om het leven te
verbeteren, of alleen maar om de tijd te doden.
Brennon Williams is een 15-jarige technologie-
liefhebber. Hij blogt op www.bwsciencelabs.com
over zijn projecten: over programmeren, over
de robots die hij bouwt, alles onder het motto
‘taking over the world one project at the time’.
Hij blogt om zijn werk te delen met de wereld,
zodat mensen kunnen meedenken, meepro-
grammeren en kunnen voortborduren op zijn
ideeën. Om die reden maakt hij alles openbaar
onder een Creative Commons licentie. Met zijn
blog won hij onlangs de Digital Open Grand
Prize, een initiatief van het Institute for the
Future voor techno-enthousiaste jongeren onder
de 17 over de hele wereld.
reportage jongeren + internet

Jongeren op
internet...
Een ander
zonnestelsel?

Hoe zit het met privacy en al die

vreemde “vrienden” op hun Hyve?
En gaat het niet te ver, wat ze
allemaal doen? Lopen ouders
achter? Moeten we ons nou wel
of geen zorgen maken? Wat
zeggen jongeren zelf als je het
ze vraagt? En wat zeggen ouders
er dan over?
 XS4ALL organiseerde een diner
voor 3 jongeren en 3 volwassenen.
Iedereen zag elkaar voor het eerst.
Al tafelend ontstond een boeiende
uitwisseling van ervaringen en
meningen. Remco Pijpers van Mijn
Kind Online leidde het gesprek dat
plaatsvond op 19 november 2009
in Neva, het restaurant van de
Hermitage in Amsterdam.

De tafelgenoten
Rutger de Quay (14)
is blogger, twitteraar (@rutger_), trots op zijn iPhone en altijd online. Op zijn weblog
www.koekjesfabriek.com praat hij je vrijwel dagelijks bij over zijn leven, zijn gedachten
en ervaringen. Hij komt uit Nijmegen.
Veerle Klijn (15)
is lid van de digiraad www.digiraad.net. Samen met andere jongeren (12-18) geeft zij
adviezen over met name privacy en betrouwbaarheid van informatie op internet. Bij-
voorbeeld aan Staatssecretaris Heemskerk. Veerle komt uit Nieuwegein.
Djana Djordjevic (17)
twittert er vrolijk op los (@djaanr). Een paar jaar lang publiceerde zij met vriendinnen
een online magazine. Stijlvol en streetwise houdt zij nog steeds haar eigen blog bij: www.
dxuce.net. Djana studeert Communicatiewetenschappen in Nijmegen.
Euridice Reingoud (41)
is managementassistente. Zij heeft een dochter van 12 en een zoon van 18. Euri-
dice woont in Purmerend.
Nicole Albada Jelgersma (48)
is leerkracht in het basisonderwijs. Zij heeft een dochter van 16 en een zoon van 19.
68 - Pieter Hoogendoorn

Nicole woont in Diemen.

Arend Klos (53)
is leraar Nederlands en aardrijkskunde op een middelbare school. Hij heeft
dagelijks intensief contact met jongeren over alles wat bij internetten en digitaal
leren komt kijken. Arend woont in Amsterdam.
Remco Pijpers
is directeur van stichting Mijn Kind Online: www.mijnkindonline.nl. Samen
met Justine Pardoen publiceerde hij Mijn kind online, hoe begeleid je je kind op
internet? en Verliefd op internet, over het internetgedrag van pubers (SWP).
reportage jongeren + internet
Door Maurice Beljaars
Copywriter XS4ALL
Privacy
“Always in touch with
your friends”
Veel jongeren zitten op sociale
netwerken zoals Hyves en
Facebook. Veerle legt uit dat
je al snel 400 vrienden hebt,
vooral als je profiel een paar
jaar oud is. De schoolklas-
sen waarin je gezeten hebt,
sport- en andere clubs,
(buurt)vrienden, kennisen,
vakantiecontacten, feestjes...
Ze zegt ook dat ze iedereen in
IRL ontmoet heeft, dus echte
vreemden zitten er niet tus-
sen. De een is zich bewuster
van wat iedereen over hem of
haar kan lezen en zien, dan
de ander. Ook niet iedereen
weet dat je je privacy vaak kunt
afschermen voor vreemden.
Het kan tenenkrommend zijn
om dingen van een paar jaar
geleden weer terug te vin-
den. En te beseffen dat je dat
niet meer van internet kunt
verwijderen. Veerle legt glun-
derend uit dat ze juist heel
zorgvuldig met haar privacy
omgaat op internet.
Profileer jezelf
Jongeren willen vaak dat
iedereen alle goede en mooie
dingen van hen ziet. Althans,
alles wat zij zelf online zet-
ten, al kan dat vrij uitgebreid
zijn. Djana benadrukt dat je
wel veel van jezelf kunt laten
zien, maar dat jij daarover
nog steeds de regie voert. Het
lijkt soms impulsiever dan het
werkelijk is. En natúúrlijk laat
je je van je beste kant zien.
Het is ook leuk om mensen
een beetje op het verkeerde
been te zetten.
Imago
De angst om tijdens een solli-
citatie geconfronteerd te wor-
den met pijnlijke uitspraken
of foto’s bestaat. Met name bij
ouders. Maar is die angst re-
ëel? In sommige gevallen mis-
schien wel. En ook lang niet
69 - Pieter Hoogendoorn
in alle. Veel jongeren zijn en-
thousiast bezig met wat Remco
imagomanagement noemt. Ze
experimenteren met identi-
teiten. Daarbij presenteert de
een zich nog creatiever dan
de ander. Reacties worden
uitgelokt en grenzen verkend.
Soms stoot je daarbij je teen.

Zal iemand je daar over 5 of
10 jaar op aanspreken? Mocht
dat zo zijn, wil je daar dan
graag werken?
Risicomanagement?
Nicole belicht de andere kant
van deze zaak. Onbewust
kunnen ‘vondsten’ in het
internetgeheugen wel invloed
uitoefenen. Als een sollici-
tatiecommissie over iemand
twijfelt, zouden ongenuan-
ceerde of schokkende uitspra-
ken die zij op internet heeft
aangetroffen een positief oor-
deel over die persoon in de
weg kunnen staan. Of dat nou
terecht is of niet. De kans om
70 - Pieter Hoogendoorn
daar iets aan te doen, die krijg
je dan niet meer. De context
waarbinnen iets op internet is
beland, is jaren later meestal
onduidelijk. Arend maakt een
vergelijking met de uitingen
op de bekende muren van
Pompeii.
Er is wel een mogelijkheid om
het beeld dat anderen van je
vormen, te beïnvloeden. Dat
beeld wordt opgebouwd uit
informatie die iemand over
jou vindt. Die info kun je
kanaliseren. Laat mensen niet
in het ongewisse zodat ze je
alleen maar kunnen googlen.
Biedt de informatie ook zelf
aan. Via je website, weblog,
of actuele profielen die ertoe
doen. Laat zien wie je werke-
lijk bent.
Internetopvoeding
Arend legt uit dat hij in de
klas intensief aan internetop-
voeding doet. In zijn lokaal
heeft hij 30 computers. Veel
communicatie en samenwer-
king verloopt via het interne
netwerk. Als iemand pestge-
drag laat zien, grijpt hij direct
in. Hij haalt zelfs de ouders
naar school. Internetopvoe-
ding vindt hij onmisbaar in
deze tijd, er is zoveel te ont-
dekken en te leren. Jammer
dat het nog erg afhangt van de
interesse en vaardigheden van
individuele leerkrachten.
Nicole schetst een toekomst
waarbij er in elk tafeltje een
touchscreen zit. Alles altijd
bij de hand en met iedereen
te delen. Elk schooltafeltje en
schoolbord een IP-adres dus.
The internet of things komt
steeds dichterbij…
Vertrouwen,
vertrouwd,
vertrouwelijk
Vertrouwen hebben we van
nature. Terwijl we terecht
niet alles zomaar aan ieder-
een toevertrouwen. Je profiel
reportage jongeren + internet

afschermen voor vreemden door de telefoon. Ook had het ook heel vaak goed? Zowel
biedt veiligheid en tegelijk mijn collega nog contact met Rutger en Djana zeiden dat je
staat dat geslotene juist haaks iedereen opgenomen. Maar altijd vrij vlug kunt inschat-
op het idee dat je jezelf in alle toch, het idee op zich had iets ten of iets wel of niet in de
openheid profileert. bedenkelijks als je erover na- haak is.
dacht. Zo zie je: door onpret-
Rutger houdt zijn iPhone in tige ervaringen van anderen
de ene hand en gebaart met de waar we allemaal over lezen of
andere, als hij ons vertelt dat horen, krijgen we een beetje
hij bij de Albert Heijn werd last van irreële angstgevoelens.
opgewacht door iemand die Gaat het altijd mis, of gaat
hem volgde op Twitter. Dat
vond hij niet zo leuk, maar
hij tilde er niet zo zwaar aan.
Blocken en klaar. Bij 20.000
tweets gaat het goed. En dan
die ene keer wat minder,
boeie... Jezelf kwetsbaar
opstellen en weerbaar zijn
tegelijk kan ook!

Voordat Djana en Rutger

samen vanuit Nijmegen naar
Amsterdam zouden treinen,
71 - Pieter Hoogendoorn

vertelde Rutger aan vrienden

dat hij op Station Zuid zou
worden opgehaald door een
man die hij nog nooit eerder
had ontmoet. Dat was ik...
Toen hij dit met ons deelde,
dachten we verhip! Dat is ook
zo! Maar we hadden elkaar
getweet, gemaild en gesproken
72 - Pieter Hoogendoorn
reportage jongeren + internet
Opgegroeid met
internet
Internet is de hele we-
reld voor iedereen
Je kunt internet geen los
onderdeel van het leven meer
noemen. Jongeren kennen
geen leven zonder internet.
Ze zijn er immers mee op-
gegroeid. En al is informatie
soms niet altijd even betrouw-
baar, toch vind je er alles.
Internet is eerder een extra
dimensie die je nergens goed
mee kan vergelijken en die
je steeds verder mag ontdek-
ken. Het verrassende twee-
lingbroertje van de materiële
wereld waarin wij leven. De
mogelijkheden zijn weerga-
loos.
Kleuters van nu hebben over
een paar jaar waarschijn-
lijk hun hele verdere leven
internet op zak. Altijd, overal.
Als de gewoonste zaak van de
wereld…
Netwerken,
bijblijven en
contact houden
Juist in de puberteit is de
peergroup van levensbelang.
Waar vooral in vorige genera-
ties eindeloos werd samenge-
klit op pleintjes, gebeurt dat
nu voor een onmisbaar deel
op internet. Hun netwerken
onderhouden ze online en
echt niet alleen als vervan-
ging voor offline contacten.
Juist meer als aanvulling en
uitbreiding daarvan.
Online ontmoeten ze elkaar
na school. Er worden hele ge-
sprekken gevoerd. Ze wisselen
van alles uit, maken afspra-
ken, werken samen, spelen
en flirten. Via MSN of sociale
media zoals Hyves en Twit-
ter kun je iemand feliciteren,
troosten, testen, schaamte-
loos bevragen, welterusten
wensen, een handkus zenden,
overhoren, stylingtips geven,
muziek laten meeluisteren, én
op iemand verliefd worden.
Alle vormen van contact met
leeftijdsgenoten die je maar
kunt bedenken, doen zich ook
online voor. Contact met leef-
tijdsgenoten, dat is eigenlijk
waar het om draait. De rots in
de onstuimige branding van
het puberleven.
Multitasken en
multiframen
De meeste jongeren zijn mul-
tiframers. Huiswerk maken,
muziek luisteren (al of niet
via de TV) en MSN’en doen
veel jongeren vaak tegelijk. Er
staan veelal meerdere frames
tegelijk open. Dat vraagt nogal
wat van de processoren en
harde schijven in hun herse-
nen. En je mag je daar best
zorgen over maken. Het risico
is dat de output van hun in-
spanningen kwalitatief daalt.
Volwassen hersenen trekken
multitasking veel beter, dus bij
hen is dat risico lager.
Maar hoe dan ook: zo gaat
het nogal eens in het leven
van een jongere. Je wil niks
missen. Je moet op de hoogte
blijven van ontwikkelingen
binnen je netwerk en op tal
van gebieden (sport, muziek,
gadgets, mode, series, enz.).
En jouw mening over van alles
wordt de hele tijd gevraagd.
Kunnen we jongeren dit kwa-
lijk nemen?
Flirten en
verliefd worden
Toen een jongen tegen haar
73 - Pieter Hoogendoorn
zei dat ze er die dag leuk
uitzag, streelde dat Veerles
ego. Djana heeft niet zoveel
met online gebabbel over je
uiterlijk. Voor haar telt meer
de inhoud, zegt ze. Erg loslip-
pig zijn onze jonge disgenoten
niet, bij dit onderwerp. Is dat
omdat flirten op internet hen
niet bezighoudt? Of praat je
 hier niet zo makkelijk over,
met betrekkelijk vreemde vol-
wassenen in een restaurant?
:) Misschien is het onderwerp
gewoon minder interessant
dan het lijkt. Verliefd word
je als iemand je gevoelens op
jouw ‘juiste’ manier raakt.
Endorfinen en andere hor-
monen regelen de rest, terwijl
jij fijn wegglijdt in een roes
van gelukzaligheid. Of zich dat
nou via internet afspeelt of
op het schoolplein, dat maakt
eigenlijk weinig uit. Toch?
Seks, schaamte en
pesten
Als jongeren hun seksualiteit
ontdekken, doen zij dat ook
via internet. Dat is op zich
geen verontrustend gegeven.
Online grenzen verkennen en
uitproberen kan juist vei-
lig zijn. Als alles tenminste
gewoon vlekkeloos verloopt.
Zo safe als cyberseks kan zijn,
zo onveilig kan het uitpakken
op een andere manier. We
kennen allemaal de campagnes
rond internetsoa en cyberpes-
ten. Remco laat een voorbeeld
zien. Onder bedreiging van vrienden
die geen vrienden blijken te zijn, kleedt
74 - Pieter Hoogendoorn
een 12-jarig meisje zich uit voor de
webcam.  De jongens leggen de beelden
vast en zetten die online. Als een lopend
vuurtje gaan de beelden door de hele
school en door het hele dorp. Iedereen
ziet het en roept het meisje na, in de
veronderstelling dat ze vrijwillig uit de
kleren is gegaan. Het meisje schaamt
zich zo erg, dat ze amper meer op straat
en naar school durft te komen. Uitein-
delijk praat ze erover met de vertrou-
wenspersoon van haar school. En pas
na een maand durft ze erover te praten
met haar moeder. Ze was bang dat haar
moeder boos op haar zou worden.
Lang niet iedereen weet dat de
ontvanger de webcambeelden
kan opnemen. En doorsturen
of uploaden. Als iemand het
uitmaakt bijvoorbeeld en de
emoties lopen op, dan kan het
verspreiden ervan een pijn-
lijke wraakactie zijn.
Internetimpact
Rutger merkt op dat echt niet
iedereen zich zomaar en met
tegenzin zou uitkleden voor
de camera. Niet alles is seks.
Veel dingen schuren er tegen-
aan, hebben een sensuele of
seksuele lading en zijn niets
nieuws onder de zon. Soms
gaat iemand onderuit en dat
kan dan inderdaad pijnlijk
zijn. Pijnlijker. Via internet
is de impact groter omdat
elke blunder die je maakt zich
honderd (of honderdduizend)
keer kan ‘herhalen’. Op You-
Tube of in eindeloos doorge-
stuurde e-mails bijvoorbeeld.
Relaxte ouder-kind-
relatie
Sommige kinderen kunnen
niet zomaar bij hun ouders
terecht. Bijvoorbeeld omdat
ze denken dat ze alleen maar
verwijten terug krijgen. Of
dat hun ouders er niets van
snappen of om wat voor reden
dan ook. Euridice benadrukt
dat veel ellende voorkomen
kan worden, door een goed
contact tussen ouders en kin-
deren. Gezonder is inderdaad
de thuissituatie waar onvoor-
waardelijk geldt: Is er wat
gebeurd? Vertel het mij en ik
sta achter je.
Voorbij
de generatiekloof
Technische voorsprong
Veel ouders/volwassenen
zouden hopeloos achterlopen
en amper snappen waar hun
kinderen mee bezig zijn, op
internet. Natuurlijk bestaan
er nog steeds misverstanden
tussen ouders en kinderen.
Maar ouders zijn juist hard
nodig om hun kinderen te be-
geleiden. En kinderen weten
het echt niet altijd alleen maar
beter, al hebben ze over het
algemeen een bepaalde voor-
sprong op dit terrein.
Ouders beschikken over
meer levenservaring en een
groter relativeringsvermogen.
Vaders, moeders en andere
volwassenen kunnen veel voor
ze betekenen door feedback te
geven of sociale tips. Vanuit
volop verschillende invals-
hoeken. Zonder kinderen te
belemmeren in hun ontplooi-
ing en eigenheid. Rutger
vertelde dat zijn ouders trots
zijn op wat hij online doet en
hem regelmatig opbouwend
bekritiseren.
reportage jongeren + internet
Tweerichtingsverkeer: praten over internet
Vanuit de belangstelling die ouders hebben voor hun kinderen, kunnen zij contact
houden. Over wat ze allemaal doen, over hun twijfels en vragen. Maar hoe doe je dat?
Verliefd op internet* geeft 7 handige tips. Hier mijn verkorte versie:
Ouders hoeven geen internet-expert te zijn. Afspraken over maximale
internettijd of een verbod op pesten en uitschelden zijn niet raar. Verdiep jezelf
een beetje. Kijk bijvoorbeeld op www.mijnkindonline.nl, op jongerensites, ga-
me-sites. Lees een artikel over jongeren en internet. Toon échte belangstel-
ling. Kies het juiste moment uit en vraag of je mag zien wat ze doen. Uit interesse,
zonder oordelen. Laat je verrassen en ‘voorlichten’. Vraag om uitleg. Leer van
je kind hoe MSN werkt. Of Hyves. Of een online game. Stel de juiste vragen.
“Wat is de grappigste nickname die je op MSN bent tegengekomen?”, “Als jij kin-
deren zou hebben, hoe zou jij ze wegwijs maken op internet?” Of: “Een collega wil
gaan daten op internet. Heb jij tips voor hem?” Laat je kind een website ma-
ken. Voor jezelf of je bedrijf. Raak samen betrokken bij een boeiend internetpro-
ject. Ontdek samen de do’s & don’ts. Betrek je tiener bij de internetopvoe-
ding van jongere broertjes of zusjes. Laat hem/haar een kinderbrowser
installeren als www.krowser.nl. Praat over veiligheid, privacy, internetgedrag.
*Verliefd op internet door Justine Pardoen & Remco Pijpers, uitg. SWP, 2007

Pubers en hun
besturingssysteem
Tot de leeftijd van 25 zijn de
hersenen nog steeds in ont-
wikkeling. Aandachtsgebieden
verschuiven, meningen van
vrienden worden veel belang-
rijker en emoties kunnen als
tornado’s door het parman-
tige of puisterige tienerhoofd
razen. De laatste jaren wordt
meer en meer geschreven
over het brein van tieners en
adolescenten. Boekentips: Het
puberende brein door Eveline
Crone (uitg. Bert Bakker,
2009). Puberbrein binnen-
kronkels van haar zoon. Ze is
niet de eerste die er wel eens
razend om kon worden. De
manier van redeneren lijkt
soms buitenaards en tegelijk
kan die ook bijzonder verras-
send zijn. Juist door in eerste
instantie niet te oordelen en
je te verplaatsen in die ‘andere
wereld’. Wie herinnert zich
niet zijn eigen jeugd- en
jongerenjaren? Waarbij je je
vaak alleen voelde en dacht dat
niemand je begreep?
Begeleiden vanuit
betrokkenheid
maal beter zonder restricties.
Ondanks alle onzekerheid die
het oplevert, blijven pubers
zich losmaken van de ouders
en gaan ze steeds meer hun
eigen weg. Ouders kunnen
daarop meebewegen en meer
een begeleidende rol aanne-
men. Gevoed vanuit betrok-
kenheid. Jongeren houden
van betrokkenheid. Het twee-
richtingsverkeer dat daarbij
hoort, komt bijzonder van pas
bij het begeleiden van al die
nieuwe experimenten. Online
en offline.
75 - Pieter Hoogendoorn

stebuiten door Huub Nelis Ouders en kinderen kunnen

en Yvonne van Sark (Young-
Works.nl, uitg. Kosmos,
2009).
Rare redenering?
Euridice vertelt over de soms
onbegrijpelijke gedachte-
nog steeds veel van elkaar
leren. Nu misschien wel meer
dan ooit.
Vooral in deze tijd is er zoveel
te ontdekken. Verbieden helpt
zelden en dat is maar goed
ook. Ontdekken gaat nou een-
Over Maurice Beljaars vind je alles via:
http://blog.moriesbel.nl Hij richtte in
2000 samen met vrienden een inter-
nationale info- en hulpwebsite voor
homojongens op: www.GayBoySup-
port.nl. Maurice twittert (@moriesbel)
en blogt en is copywriter en communi-
catiespecialist bij XS4ALL.
 HAR
76 - foto benjaminboccas, pachango, marita phelan, cor bosman, reinoud van leeuwen

Hacken op de Paasheuvel
76 - Pieter Hoogendoorn

Het is verbazingwekkend wat een groep toeg

Hacking at Random, het vierdaagse hackers
plaatsvond, kostte een jaar voorbereiding en
hackers uit alle landstreken op een kampeer
 r e p o r t a g e H A R 2 0 0 9 hacking at random

77 - Pieter Hoogendoorn

gewijde vrijwilligers voor elkaar kan krijgen.

scongres dat in augustus 2009 in Vierhouten
n werd onbetaald in elkaar gezet. Circa 2300
rterrein bij elkaar brengen is geen sinecure.
78 - Pieter Hoogendoorn

78 - foto benjaminboccas, pachango, marita phelan, cor bosman, reinoud van leeuwen
r e p o r t a g e H A R 2 0 0 9 hacking at random
De honderd sprekers gaven onbe-
zoldigd een lezing en hadden
vaak zelfs hun eigen reiskosten
betaald: het was een eer om
op HAR te mogen spreken,
nergens vind je immers zoveel
vakgenoten en deskundig com-
mentaar als daar. Er was een
imposant netwerk gebouwd
dat iedereen van internet
voorzag, compleet met servers
in een tuinhuisje en een wifi-
netwerk dat vijftienhonderd
mensen tegelijkertijd aankon.
IP-adressen werden op wasknijpers
uitgedeeld, en bij de tenten
stonden tot hubs omgebouwde
mobiele wc’s waarop je je com-
puter kon inpluggen.
Het kampeerterrein was uit-
bundig versierd met lichtobjec-
ten, de bomen waren in lam-
pen en ledjes gehuld; ’s avonds
was het er feeëriek. Er waren
drie enorme tenten voor de
lezingen en twee iets kleinere
voor de horeca. Shuttles reden
tussen het kampeerterrein en
het dichtstbijzijnde treinsta-
tion; er was een EHBO-team,
een veiligheidsteam, een
infoteam, een team dat het
internet op de been hield,
en een eigen nieuwsdienst.
Er was HAR-radio en HAR-tv.
Er waren mensen die de bar
draaiden, tenten opbouwden,
elektriciteit aanlegden en een
lokaal telefoonnet onderhiel-
den; er waren immens veel
mensen die achter de scher-
79 - Pieter Hoogendoorn
 80 - foto benjaminboccas, pachango, marita phelan, cor bosman, reinoud van leeuwen
men honderduit regelden en
deden. En er was een bus vol
politieagenten die helemaal niets
te doen hadden, behalve soms
een ommetje over het terrein
maken. (Zij kregen denkelijk
wél betaald.)
Een spreker vertelde gedetail-
leerd hoe je je eigen deeltjesver-
sneller kunt bouwen en er werd
gedebatteerd over quantum-
80 - Pieter Hoogendoorn
cryptografie. Met hulp van de
3D-printer konden we dingen
maken, met hulp van de hard-
disk-versnipperaar konden we
ze grondig kapot maken. We
kregen gedemonstreerd hoe
kinderlijk eenvoudig elektro-
nische sloten te openen zijn
en een deskundige vatte nog
maar eens samen hoe brak de
OV-chipkaart is (‘zo kapot dat
hij niet te repareren is’).
We leerden hoe je signalen
van ingebouwde RFID-chips
kunt onderscheppen en hoe
je je eigen GSM-station kunt
bouwen en dat voor echt kunt
laten doorgaan. We kregen
uitgelegd waarom internet
vol en GSM-verkeer onveilig
is. Er werd nagedacht over
auteursrecht en overheidstrans-
parantie, terwijl de kinderen
een robotwedstrijd voerden.
r e p o r t a g e H A R 2 0 0 9 hacking at random
Bits of Freedom, de Nederlandse
digitale burgerrechtenorga-
nisatie, beleefde er tot mijn
opluchting zijn feestelijke we-
deropstanding – erg gepast, daar
op die Paasheuvel. Er vielen
maar drie lezingen uit en er
was slechts één incident, dat
gelukkig snel werd opgelost.
Het was kortom een groot feest.
Pas toen het afgelopen was –
of nu ja, het afbreken moest
nog beginnen, en daar zouden
zeker nog een paar dagen
mee gemoeid zijn – drong het
gaandeweg door tot de men-
sen die zich al maandenlang
het vuur uit de sloffen hadden
gelopen: verhip, het is gelukt! We
did it!
Zo mooi. Anderhalf jaar
geleden nam een heel klein
groepje mensen de hand-
schoen op. Maanden achter
elkaar zochten ze een terrein,
geldschieters, medewerkers,
sprekers, en vooral heel veel
vrijwilligers. Maandenlang
zaten ze iedereen achter de
broek, blusten brandjes,
spraken mensen moed in en
regelden zich suf. They did it.
Dat ze daarbij een grote groep
jonge hackers en technolo-
gieliefhebbers aan het festijn
hebben weten te binden, geeft
ons allen een prachtige belofte
voor de toekomst. Want zonder
hackers – mensen die uitzoeken
wat technologie wel en niet kan –
kunnen we niet.
www.har2009.org
81 - Pieter Hoogendoorn
82 - Pieter Hoogendoorn
hoe kun je
innovatief
zijn zonder
dingen te
proberen?
Heleen van Lier,
Journalist bij de Volkskrant
83
 TIPS
Degenen onder ons die de internetrevolutie in de journalistiek van
dichtbij meemaken, weten niet wat het ons in de toekomst zal
brengen: welke wisselwerking ontstaat er tussen lezers en journa-

VOOR
listiek? Wat zullen de journalistieke bronnen worden? Hoe zul-
len journalisten hun geld verdienen. Wat we wel weten is dat
de journalistiek voor de grote massa zware tijden doormaakt

EEN
en misschien niet zal overleven. En dat we geen idee hebben
hoe we in deze nieuwe wereld van digitale media succes kunnen
hebben.

SUCCESVOL Voor wie probeert te overleven en voor succes gaat,

heb ik vijf tips. Stuk voor stuk zijn ze gebaseerd op

BLOG zowel mijn eigen ervaringen als succesvolle internetexpert en blogger als op
mijn observaties van anderen die wel of niet succesvol zijn. Ik heb het over
schrijven, maar daarmee bedoel ik ook audio en video.

Door Bruce Schneier, securityguru, schrijver en blogger. www.schneier.com

interessant betrokkenheid

Eén, zorg dat je interessant bent. Ja, vanzelf-
sprekend. Maar de schaalverdeling is nu anders.
Voorheen kon je alles bij elkaar genomen interes-
sant zijn: een paar interessante artikelen konden
een volledige publicatie dragen. Nu moet elke
tekst op zichzelf interessant zijn; anders wordt
het niet gelezen, circuleert het niet of wordt er
niet naartoe gelinkt. Zorg dat je iets te zeggen
hebt. Kies iets waar je je mee kunt onderschei-
den.
ONDERHOUDEND
Twee, zorg dat je onderhoudend bent. Interes-
sant alleen is niet genoeg; je moet mensen ook
onderhouden. Een internetlezer leeft in een
wereld waarin miljoenen zaken voortdurend zijn
84 - Bruce Schneier
Drie, zorg dat je de lezers erbij betrekt. Dat is
wat ze willen. Ze willen ergens bij horen. Ze
willen betrokken zijn bij elkaar en bij jou, op hun
eigen voorwaarden. Betrokkenheid kan com-
mentaar of discussie met zich meebrengen, maar
het kan ook een manier zijn waarop mensen
jouw werk kunnen volgen. Alles wat de betrok-
kenheid beperkt, vormt een belemmering voor
het community-gevoel. Wat dit betekent, hangt
af van de context. Soms moet je toelaten dat
het community-gevoel zich op een natuurlijke
manier ontwikkelt, ook al gebeurt dat niet op de
manier zoals jij het zou willen. Soms moet je off-
topic commentaar censureren om te voorkomen
dat haatdragende of vervelende commentatoren
anderen wegjagen. In het algemeen moet je
anoniem commentaar toch toestaan. Je interface
moet zo eenvoudig mogelijk in gebruik zijn. Je
moet je lezers antwoord te geven. En je moet
je lezers behandelen alsof ze alleen maar een

aandacht proberen op te eisen. Alleen de beste marketingtool zijn. Hoe meer reacties jouw tekst
content redt het in deze omgeving. Vaak staat oproep, des te populairder de tekst wordt.
“de beste” gelijk aan “de meest onderhoudende”.
Meningen zijn op het internet geen stuiver
waard; je moet ervoor zorgen dat jouw mening
de tijd van je lezers waard is.
 bereikbaar
Vier, zorg dat je bereikbaar bent. Lezers moeten
in hun eigen taal op jouw tekst kunnen reageren.
Dit betekent dat ze jouw content gemakkelijk
moeten kunnen vinden en openen. Zorg ervoor
dat jouw content toegankelijk is vanaf elk ap-
paraat met een internetaansluiting. Haal nooit
je oude teksten van internet. Verander nooit je
URL. Zorg dat ze de website Maak het je lezers
nooit moeilijk om een URL te vinden of ernaar
te linken. Maak je tekst niet alleen beschikbaar
voor betalende lezers. Je maakt nu deel uit van
een ecosysteem: als je de regels aan je laars lapt,
raak je snel geïsoleerd.
wees alert
Vijf, zorg dat je alert bent. Internet verandert
voortdurend; wat vandaag de waarheid is, kan
over twee jaar achterhaald zijn. Zorg dat je niet
vastroest in een bepaalde look of in een bepaalde
webtechnologie. Een simpele interface is beter
dan een flitsende, ingewikkelde interfaces; al
zal je reclamebureau dat ongetwijfeld anders
zien. Als je alert bent, valt er ook geld voor je te
verdienen. We hebben geen idee welke finan-
ciële modellen het in de toekomst goed zullen
doen, maar een portfolio lijkt waarschijnlijk. De
kans is groot dat je voor verschillende uitgaven
zult schrijven. Je zult kijken hoe je activiteiten
kunt combineren, met als gevolg dat het een het
ander betaalt. Zelf heb ik een gratis blog en een
gratis maandelijkse nieuwsbrief, en bereken ik
geld voor boeken, lezingen en adviezen. Jouw
combinatie zal er weer anders uitzien. Met een
beetje geluk zal alles wat je doet, al het andere
intensifiëren.
Revoluties zijn schrikaanjagende tijden. Het
85 - Bruce Schneier - foto Minifig
oude brokkelt om ons heen af, en we hebben
geen idee wat er - en of er - weer op de resten
gebouwd gaat worden. Bedenk echter dat de
menselijke aard niet verandert. Mensen zullen
altijd op zoek gaan naar wat interessant, on-
derhoudend, betrokken en bereikbaar is, en wie
alert is, is er als de kippen bij.
 Er verandert
niets over IPv6
Door Marco Hogewoning, netwerkbeheerder en IPv6-expert bij XS4ALL

Doe Maar zong het al in 1980 en ook over de afgelopen

16 jaar waarin ik met internet te maken heb – van nieuws-
gierige gebruiker tot professional – houdt deze stelling
stand. Al in 1993 draaide het om contacten leggen en
onderhouden, gedeelde interesses en het uitwisse-
len van informatie en dat alles vanachter je eigen bureau,
of, zo dat heette, vanuit je ‘luie stoel’, met een snelheid
die tot kort daarvoor nog als onmogelijk werd beschouwd.
verandert nauwelijks meepraten

In al die tijd is e-mail weinig veranderd, al is de
term ‘postkantoor’ voor de webmail-interface in-
middels in de vergetelheid geraakt. De nieuws-
groepen (usenet) werden als discussieplatform
vervangen door webfora, waarna ze de rol van
FTP overnamen in het uitwisselen van bestan-
den, later gevolgd door de ontwikkeling van
peer-to-peer netwerken. De ‘pleinen’ werden
portals en het uitwisselen van ditjes en datjes
evolueerde van IRC naar ICQ, MSN en Twitter.
De eigen homepage verhuisde naar facebook
en hyves, met als grootste voordeel dat je niet
langer zelf de inhoud hoeft te verzorgen, maar
dat je in de vorm van ‘krabbels’ vooral ook din-
gen toevoegt aan elkaars pagina. De ontwikke-
lingen blijven maar doorgaan, maar hoewel de
vorm aan verandering onderhevig is, verandert
de inhoud nauwelijks.
86
Ondanks alle initiatieven tot narrowcasting zijn
de meest populaire filmpjes op Youtube, een
enkele uitzondering daargelaten, nog vaak pro-
fessioneel gemaakte videoclips en fragmenten
van sportwedstrijden en hoewel iedereen op
uitzendinggemist zelf kan bepalen wanneer hij
ergens naar kijkt, schuiven er op zondagavond
nog altijd 4 miljoen mensen tegelijk voor de TV
voor ‘boer zoekt vrouw’, we moeten tenslotte
op maandagmorgen bij de koffieautomaat toch
mee kunnen praten.
De enige twee zaken die de afgelopen 16 jaar
daadwerkelijk zijn veranderd is het aantal
gebruikers en de bandbreedte die de gemid-
delde gebruiker tot zijn of haar beschikking
heeft. ‘Meer meer meer’ is het uitgangspunt,
iedereen altijd overal online en de kopie van
die DVD moet toch in maximaal 5 minuten te
downloaden zijn anders wordt het tijd voor een

upgrade.
pijnpunt zit elders

Met enige regelmaat wordt daarom voorspeld

dat de ondergang van internet nabij is, het zal
aan overbelasting bezwijken. De filmdownloa-
ders, videoconferences en radio en tv via in-
ternet zullen ervoor zorgen dat aan alle pret
uiteindelijk een einde komt, zo brommen de
pessimisten. En ook toen werknemers onlangs

Overal waar winst

wel belangrijk is,
vinden beleidsmakers
zich voor de lastige
situatie gesteld dat ze
moeten investeren
in iets dat niet direct
leidt tot meer winst.
werden opgeroepen thuis te werken via inter-
net in verband met de Mexicaanse griep, wa-
ren er weer zure toekomstvoorspellers die zeker
wisten dat dát het einde van het net zou bete-
kenen. De toename van de bandbreedte – die
gehinderd wordt door natuurwetten als de snel-
heid van het licht en de minimale grootte van
onderdeeltjes op de chips – wordt vaak gezien
als de grootste en meest directe bedreiging
voor het netwerk. Maar feitelijk zit het pijnpunt
heel ergens anders. Niet de hoeveelheid bytes,
maar het aantal internetgebruikers en het aan-
tal apparaten dat op internet wordt aangeslo-
ten, zijn het probleem. Een urgent probleem
inmiddels, dat de afgelopen jaren wel bekend
was maar gek genoeg weinig aandacht krijgt.
internet vol
Om deel uit te maken van het netwerk moet
een apparaat voorzien zijn van een wereldwijd
uniek nummer, een zogenaamd IP-adres, ver-
gelijk het met een kentekenplaat. Circa 40 jaar

feiten
Alle computers en andere
apparaten die met internet
verbonden zijn, hebben een
IP-adres. Dat adres zorgt
IPv4
over IPv6
De manier van nummering
is vastgelegd in het Inter-
net Protocol (IP) waarvan
intern-, test- en ander speci-
aal gebruik, zijn daarvan ef-
fectief zo’n 3,7 miljard te ge-
bruiken.
87 - foto Henning

ervoor dat een computer kan momenteel versie 4 (IPv4) in

worden gevonden en geïden-
tificeerd zodat internetverkeer
(bijvoorbeeld een e-mailtje)
op de juiste plek kan worden
afgeleverd.
gebruik is. Een IPv4-adres is
een reeks van 32 bits. Het
maximale aantal adressen dat
op deze manier gemaakt kan
worden is in theorie 232, onge-
veer 4,3 miljard. Maar omdat
bepaalde gedeeltes van die
reeks zijn gereserveerd voor
Schaarste
Inmiddels hebben zo’n 1,5
miljard mensen toegang tot
internet. Het aantal compu-
ters en andere apparaten dat
aan het internet is aangeslo-
ten, ligt nog veel hoger. Daar-
door zal binnenkort schaarste
 komende 2 jaar ook de laatste 10 procent be-
schikbare adressen in gebruik zullen worden
genomen. En dan is het internet vol.

ernstige bedreiging

Dit probleem is niet nieuw, het werd in de

geleden toen het internet nog een experiment
was, is de vorm van dat nummer vastgelegd
in een formaat wat maximaal 4,2 miljard unie-
ke combinaties biedt. Voor die periode – het
internet bestond toen uit 12 computers – een
onwaarschijnlijk groot aantal. Maar inmiddels
is van de 4,2 miljard mogelijke adressen 90 pro-
cent in gebruik en de verwachting is dat de
vroege jaren negentig al voorzien en reeds in
1995 is er een oplossing gepresenteerd in de
vorm van een nieuw adressensysteem met veel
grotere – en dus veel meer nummers. Korte ter-
mijn denken in bestuurskamers en op beurzen
heeft er echter voor gezorgd dat deze oplos-
sing, bekend als IPv6, nauwelijks ondersteund
wordt. Slechts een fractie van het totale inter-
netverkeer gebruikt dit nieuwe protocol, het
wordt eigenlijk alleen ondersteund in de weten-
schappelijke wereld en de opensource gemeen-
schap: omgevingen waar winst maken niet op
de eerste plaats komt. Overal waar winst wel
belangrijk is, vinden beleidsmakers zich voor
de lastige situatie gesteld dat ze moeten inves-
teren in iets dat niet direct leidt tot meer winst.
Een IP-adres is geen product dat gemakkelijk
te verkopen is. Maar worden de investeringen
niet gedaan, dan zullen op termijn geen nieuwe
klanten en geen nieuwe diensten meer kunnen
worden aangesloten. En dat vormt op den duur
een ernstige bedreiging van de winst.

over IPv6
ontstaan: er komt een moment
dat de adressen simpelweg
op zijn. Op dat moment zullen
alle verbonden computers ge-
woon blijven werken, maar er
is geen ruimte meer om nieu-
we apparaten aan het internet
toe te voegen. Uitstel van dat
moment is mogelijk, bijvoor-
beeld door een adres met
meerdere computers te delen,
maar er komt onvermijdelijk
een moment waarop dat niet
meer werkbaar is. Dat zal naar
verwachting over ongeveer 700
dagen gebeuren.
Gevolgen
Wanneer geen nieuwe compu-
ters meer kunnen worden aan-
gesloten, heeft dat mogelijk
grote economische gevolgen.
ICT speelt een essentiële rol in
de mondiale economie, bereik-
baarheid is van groot belang.
Het aantal internetgebruikers
in opkomende economieën als
Brazilië en China groeit met
tientallen procenten per jaar.
Wanneer de adressen op zijn,
komt die groei abrupt tot stil-
stand. Daar, maar ook hier bij
ons.
IPv6
Om het probleem van de
schaarse IP-adressen op te
lossen, is een nieuwe versie
van het Internet Protocol be-
dacht: IP versie 6. Een IPv6
adres is een reeks van 128 bits.
Het maximum aantal adressen
in deze versie is dus 2128, dat is
zo’n 3,4 x 1038, (34 met 37 nul-
len). Dat is zo’n onvoorstelbaar
groot aantal dat die adressen
nooit allemaal in gebruik zul-
len zijn. Door over te gaan op
IPv6 is het probleem dus voor
altijd opgelost.
Interconnectie
Internetverkeer tussen een
IPv4- en een IPv6-adres is niet
zonder meer mogelijk: het
oude en het nieuwe systeem
zijn niet compatible. Daarom
moet worden geïnvesteerd in
hardware die beide protocol-
len begrijpt (dit wordt dual
lastiggevallen ip-adressen

Voor de commerciële partijen vormen de ko-
mende 24 maanden dus een ultieme uitdaging:
lukt het om aandeelhouders ervan te overtui-
gen dat er geïnvesteerd moet worden in deze
nieuwe techniek en is er daarna nog voldoende
tijd beschikbaar om de nieuwe techniek ook te
Er verandert niets...
behalve misschien
de koers van uw
aandelen.
implementeren? En heel belangrijk: lukt het om
dat zo te doen dat wijzigingen onzichtbaar voor
de gebruikers plaatsvinden? De gemiddelde in-
ternetter wil namelijk niet worden lastiggeval-
len met dit soort technische zaken: voor hem
geldt dat ‘het internet het gewoon moet doen’.
Mislukt die poging, dan is het niet zo dat het
internet opeens stopt met werken. Wel zal de
groei abrupt tot stilstand komen en zal het aan-
sluiten van nieuwe mensen en apparaten op
internet, steeds moeizamer gaan. Nu steeds
meer mobieltjes kunnen internetten en e-mai-
len, hebben die ook allemaal een IP-adres no-
dig. Hetzelfde geldt voor tomtoms, digitale tv’s
en videorecoders en veel andere apparaten. Al
die apparaten kunnen er dan dus niet meer bij,
maar dat probleem zal niet heel zichtbaar zijn.
Voor iedereen die nu al op internet zit, zal er
op het eerste gezicht niet zoveel veranderen.
Spam zal nog steeds in grote hoeveelheden
uw mailbox vullen en uw vrienden zullen nog
steeds vrolijk uw hyves vol krabbelen. Er ver-
andert niets... behalve misschien de koers van
uw aandelen.

over IPv6
stack genoemd) zodat ver-
binding kan worden gemaakt
met IPv4- èn IPv6-adressen.
Hardwareleveranciers ontwik-
kelen momenteel dual stack
apparaten voor de zakelijke
markt en XS4ALL en som-
mige andere ISP’s zorgen er-
voor dat hun netwerk klaar is
voor IPv6. Aan de kant van de
consument is die ontwikke-
ling er nog niet: veel compu-
ters kunnen in principe met
IPv6 overweg, maar modems
en routers waarmee huishou-
dens en kantoren met het
internet verbonden zijn, kun-
nen dat niet. Ook veel grote
bedrijven en overheidsinstel-
lingen zijn nog lang niet klaar
voor IPv6.
Investeren
Omdat hardware een afschrij-
vingstermijn van minimaal
drie jaar heeft, zullen de mo-
dems en routers die op dit
moment verkocht worden, het
moment meemaken dat de
IPv4-adressen op zijn. Daar-
om is het van belang dat nu
al geïnvesteerd wordt in IPv6
/ dual stack apparaten om te
voorkomen dat hardware bin-
nen de afschrijvingstermijn
moet worden vervangen. Bij
bedrijven en overheid zou
IPv6 daarom tot de standaard
functiecriteria moeten beho-
ren voor inkooporders voor
hardware. Particulieren zou-
den weinig moeten merken
van het probleem: de meeste
besturingssystemen op com-
puters van particulieren zijn
al lang klaar voor IPv6. Als
providers en andere bedrij-
ven er dus voor zorgen dat
het netwerk IPv6-geschikt
wordt gemaakt, kan de over-
stap plaatsvinden zonder dat
consumenten daar last van
hebben.
 Rouwverwerking
We moeten optreden als inspirators en
tors, bieden hulp bij rouwverwerking,
pen bij het bouwen van een businesscase
willig management over de streep te
Arno Meulekamp en Alex Band, trainers bij RIPE NCC, http://ripe.net
HANDBAGAGE
Routineus wordt de koffer ingepakt: wat kle-
ding, tandenborstel, laptop. Alleen handbaga-
ge, uiteraard. De taxi staat tien minuten voor
de afgesproken tijd voor het huis te wachten.
Afscheid. In recordtijd rijden we naar Schiphol,
banen we ons een weg door de paspoortcon-
trole en beveiligingspoortjes en belanden we
bij de gate. Voor de zoveelste keer deze maand.
Wachtend tot we het vliegtuig inmogen, lezen
we de reisinformatie door. In welk hotel zitten
we eigenlijk?
Een vlucht zoals zo vele. Iets mysterieus met
een pannenkoek en stoofperen. Alleen water
zonder bubbels, cola of jus. Mini-Tucjes of
mini-Marsjes. iPod op de shuffle-stand. Poging
tot slapen. Taxi nummer twee vandaag. Beige
hotelkamer met nondescript schilderij.
ROUTINEUS
In het hotel lopen we met ons contactpersoon
door de checklist heen: opstelling van de tafels,
koffiepauzes, lunch. De eerste werknemers van
de lokale ISP’s die onze IPv6-training zullen bij-
wonen druppelen binnen. We wijzen ze naar
de koffietafel. Ondertussen leggen we de pen-
nen en het papierwerk op de tafels en bestellen
wat grote flessen water. Er zal vandaag veel
gepraat worden en de kelen moeten gesmeerd
blijven.
90
motiva-
en hel-
om on-
trekken.
IPV6
“Hoeveel van jullie hebben al een IPv6-adres-
blok bij ons aangevraagd?”, beginnen we. Bij
drie of vier van de twintig aanwezigen gaan de
vingers omhoog. Geen verrassing. Deze trainin-
gen zijn niet voor niets, blijkt maar weer eens.
We schetsen een situatie die in de niet zo verre
toekomst ligt: jullie slepen over twee jaar een
nieuwe grote klant binnen waarvoor jullie een
groot blok IP-adressen nodig hebben. Jullie
bellen de RIPE NCC en wij zeggen: “Helaas!
We geven net het laatste IPv4-blok uit, de koek
is op.” Wat gaan jullie dán doen? De stilte over-
heerst. Er wordt wat met de stoelen geschui-
feld. “eBay!”, grapt iemand. “We gebruiken ge-
woon meer Network Address Translation”, vult
iemand aan. Het zijn de standaardantwoorden.
Lapmiddelen, geen oplossingen.
Het afscheid van IPv4 valt zwaar. De groep lijkt
uiteen te vallen in categorieën waar psychiater
Elizabeth Kübler-Ross van zou gaan gloeien.
“Kunnen we dan geen adressen terughalen
van die bedrijven die in de jaren ‘80 veel te
veel hebben gekregen?!” Een typisch geval van
de Onderhandelingsfase. “Maar IPv6 biedt he-
lemaal geen voordelen! Ik wacht wel op IPv7!”;
Protestfase. Maar verreweg de meesten zitten
zelfs in 2009 nog in de eerste fase: Ontkenning.
ONWILLIG MANAGEMENT
Het is ook de reden dat onze training niet
uitsluitend technisch is. Het gaat niet alleen
over bits, headers en adresseringsplannen. We
moeten optreden als inpirators en motivators,
bieden hulp bij rouwverwerking, en helpen bij
het bouwen van een businesscase om onwillig
management over de streep te trekken.

“Hoeveel van jullie

hebben al een IPv6-
adresblok bij ons
aangevraagd?”,
beginnen we
Aan het eind van de dag hopen we een klein
deel zover gekregen te hebben dat ze über-
haupt een IPv6-blok bij ons aanvragen en aan
het plannen en experimenteren slaan. Dat we
de gefrustreerden hoop hebben gegeven. Dat
we de onwilligen overtuigd hebben. Tijdens het
opruimen van het trainingslokaal merken we
hoe vermoeid we zijn. Volgende week mogen
we naar een nieuw land, een nieuw hotel, en
pogen we weer twintig mensen te inspireren.
Er is nog een lange weg te gaan, maar IPv6
gaat er komen.

91 - foto Mr Thomas
92 - foto - natebeaty, vin60, gabrielamadeus, banter, aigarius, chdot, nautikal2k, sveden, juicyrai
Wie heeft
mijn fiets
gezien?
Door Hannah de Groot
Fiets weg. Woest ben je. Dat iemand zo wil
léven, zo met het idee dat ie een fiets heeft ge-
stolen. Want wat een verdriet, je was extreem
aan je fiets gehecht. En nu is ie er niet meer.
Per direct wordt alles onhandiger: je moet
met de bus die nooit op tijd rijdt, lopend met
je boodschappen sjouwen, en hoe bereik je in
godsnaam de sportschool?! Nu moet je dus ook
nog op zoek naar een nieuwe fiets.

Opsporing verzocht via Flickr

Maar eerst: koste wat kost die fiets terugkrij-

gen. Dus zet je een foto op Flickr.com. Net als
duizenden anderen wereldwijd. Oproepje er-
bij, klaar. Nu maar wachten. In de tussentijd
lees je de oproepen van anderen. Bijvoorbeeld
voor de rood-goud geverfde fiets van ene Eva
uit Leuven: “it was stolen. What a pity, it was
beautifully ‘pimped’ just to protect it from get
stolen...” Of de roze damesfiets met een schat-
tig mandje: “WHERE IS SHE? Please, keep your
eyes open!!!!”

A tribute to my bike

Werkt het, krijg je zo je fiets terug? Dat is niet

met zekerheid te zeggen. Maar er zitten wel an-
dere voordelen aan Flickr: 1. je voelt je niet meer
zo alleen, over de hele wereld worden fietsen
gestolen. En 2. zo’n plaatje met een stukje tekst
erbij is toch een soort afscheid, a tribute to my
bike. Snik.
93 - Hannah de Groot

O, en nog een tip: hou ook de fietsen op Markt-

plaats.nl in de gaten. Misschien staat ie daar
ineens tussen…
 Mijn naam is Gert CREATIEF EN ORIGINEEL
Vroeger was het bijna onmogelijk om op deze
Hans Berghuis en ik vraag antwoord te geven, maar met het toe-
nemende en evoluerende gebruik van inter-
ben partner en di- net over de hele wereld verandert dat in rap
tempo.  We zien op Youtube commercials uit
recteur van Fabrique, andere landen, lezen tekst op buitenlandse si-
tes en spotten trends over de hele wereld. Wat
een multidisciplinair vandaag een uiting van ultieme creativiteit lijkt,
blijkt morgen een onbewuste kopie van een
ontwerpbureau met twee jaar oud Guatemalteeks concept. Creatief
en origineel zijn wordt steeds lastiger. 
vestigingen in Delft en  
NIEUW JARGON
Amsterdam, dat zich De keerzijde van dit gegeven is het ‘beter goed
gejat dan slecht bedacht’ dat tegenwoordig
bezighoudt met inter- hoogtij viert. Het is nu veel makkelijker de basis
van een concept te vinden in iets bestaands,
netontwikkeling, merk waardoor er tijd vrijkomt om het concept zelf te
verbeteren: overzicht als katalysator voor opti-
en identiteit. Fabri- malisering.
Lateraal denken speelt een steeds grotere rol:
que werkt voor klanten bestaande ideeën een nieuw leven geven bin-
nen een andere context. Je zou bijvoorbeeld
als Albert Heijn, Het ‘een soort Zoover voor auto’s, maar dan gecom-
bineerd met Twitter-achtige messaging en een
Rijksmuseum, Low- Facebook-achtige profielstructuur’ kunnen ont-
wikkelen. Onze klanten spreken inmiddels deze
lands en D-reizen, taal en het referentiemateriaal is maar drie
clicks bij ons allen vandaan.
en levert creativiteit,
[gaat verder op pagina 94]
scheppend vermogen.
Dit raakt ook aan het
begrip originaliteit,
ofwel oorspronkelijk-
heid. Is iets al eerder
94

gedaan?
creativiteit
en internet:
vrienden of
vijanden?

The cover of a brochure announcing new partners at Peat, Marwick, 95 - Gert Hans Berghuis, foto Epicharmus
Mitchell & Co. in 1974. (PMM & Co. later became KPMG.)

Scanned in because the cover is so beguiling--and my dad’s featured

within. I’m thinking of scanning the entirety of it: the suits on the cover
were very conservative and consequently haven’t dated too badly, I sup-
pose, but the rest of it is excellent evidence of a very unsettled time in
men’s style, to be charitable. It’s shocking how nearly every guy in it (and
yes, it’s almost all guys) is in their early 30’s, yet looks ten-twenty years
older. (Dad looks good, though!)

I’m not a graphic designer, so I don’t really know what the proper term is
for the technqiue used here--high-threshold monochrome photographic
images, maybe?--but I remember it being used all the time in advertise-
ments and printed material from industry and government. It’s a kind
of subdued, corporate “pop” sensibility: creative but not whimsical, and
suitable for suits. 
 BRON
Door de aard van dit nieuwe proces is een rol
weggelegd voor de brononderzoeker. Hij brengt
contacten en kennis bijeen, herkent goede
ideeën en ontleedt die, om ze te vertalen naar
nieuwe componenten en op het juiste moment
in te zetten. De brononderzoeker wordt met zijn
energie, flair en aansprekende ideeën vaak als
creatief ervaren, maar is dat strikt genomen
niet. Zijn tegenpool zou zich opsluiten zonder
communicatiemiddelen om zeker te weten dat
hij niet onbewust iets kopieert wat al bestaat.
Hij loopt dan wel het risico iets te ontwerpen
wat al iedereen al kent: niet gejat, maar wel
minder goed bedacht.
Over een poosje kunnen we, als het aan Google
ligt, alles vinden. Is er nog toekomst voor de
creativiteit? Zeker: creativiteit zal geconcen-
treerder worden ingezet, om het verschil te
maken. Om het wiel te verbeteren, niet om het
opnieuw uit te vinden.
Berghuis - foto kaptain kobold
96 - Gert
34 Hoogendoorn
PieterHans
Create an album cover
for a fictitious band
Do This
...it’s fun and SUPER easy!
by Florian Schroiff
1- Go to “wikipedia.” Hit “Random
article” The first random wikipedia
article you get is the name of your band.
Święconka is Polish and means “the
blessing of the Easter baskets”
2- Go to “Random quotations”
The last four or five words of the very
last quote of the page is the title of your
first album.
Mine is by Georges Rouault: Anyone can
revolt. It is more difficult silently to obey
our own inner promptings, and to spend
our lives finding sincere and fitting means
of expression for our temperament and our
gifts.
3- Go to flickr and click on “explore
the last seven days” Third picture,
no matter what it is, will be your album
cover. Mine is by Leia Jospe.
4- Use photoshop or a similar pro-
gram to put it all together. It shouldn’t
take you more than 30 minutes. You can
download this free photoshop jewel case
template.
5- Post it to flickr and tag the friends
you want to join in.
6-Ask those friends to give suggestions
on what type of music the band would
play.
Wat het ene
moment een
uiting van
ultieme
creativiteit
lijkt te zijn,
wordt het
volgende moment
ontmaskerd
als een
onbewuste
kopie van een 97 - Gert Hans Berghuis - foto Glenn Karlsen

Guatemalees
concept van
twee jaar terug.
 kunst voor een
miljoenenpubliek
van gogh museum over wiki loves art

In de toekomst zal het Van

98 - foto 23dingenvoormusea

Gogh Museum meer en meer

de controle op hun digitale
collectie moeten loslaten om
het publiek vast te houden
Het Van Gogh Museum zet zich in om het
leven en werk van Vincent van Gogh en de
kunst van zijn tijd voor zo veel mogelijk
mensen toegankelijk te maken om hen te
verrijken en te inspireren.
Door Laurine van der Wiel en Edith Shreurs, digitale
communicatie en e-marketing bij het Van Gogh museum
Online communities
Dankzij internet en met name web 2.0 kan aan
deze missie op vele nieuwe manieren invulling
worden gegeven, samen met ons publiek. Hier-
bij staat altijd de inhoud en het enthousiasme
voor de kunst voorop, of het nu gaat om foto’s
delen op flickr, video’s op ArtBabble en YouTu-
be of via communities als Hyves, Facebook en
twitter. De grenzen tussen het museum online
en onsite vervagen hiermee steeds meer. Op
de website van het museum is de kunstcollec-
tie al in steeds groter detail te bekijken, en de
bijzondere verzameling brieven van Van Gogh
zijn tot op de kleinste inktspat te zien op Van-
goghletters.org.
Een belangrijk aspect van het toegankelijk ma-
ken van de collectie via sociale media is pu-
blieksparticipatie.
Wiki loves art
Een van de activiteiten in 2009 waarbij publiek
betrokken werd bij het toegankelijk maken en
openstellen van de collectie was Wiki loves art,
een bijzonder fotografieproject. Tijdens dit eve-
nement werden kunstliefhebbers direct betrok-
ken om Wikipedia te verrijken met beeldmateri-
aal van erfgoedinstellingen.
Publiek mocht de collectie van het Van Gogh
Museum fotograferen en het resultaat zou on-
derdeel worden van het publieke domein (Wi-
kipedia), alleen met een creative commons li-
centie. Zo werd er beeld in de wereld gebracht
door amauteurfotografen van onder andere ico-
nen als De zonnebloemen en De aardappele-
ters. Voor het museum was dit een flinke stap,
daar de foto’s zonder controle en expertise
vanuit het museum op internet terecht komen.
Maar omdat het project een groter doel en de
gehele online gemeenschap zou dienen, vond
het Van Gogh Museum deelname aan Wiki
loves art belangrijk.
 De resultaten van
Wiki loves art

Vanwege een strikt gehandhaafd fotografie-

verbod in het museum konden we de deelne-
mende fotografen weinig vrijheid bieden: de
fotosessie vond plaats op slechts twee ochten-
den en vóór openingstijd. Voorinschrijving was
verplicht, er was plaats voor een heel beperkt XS4ALL over wiki loves art
aantal deelnemers en het gebruik van flits was
niet toegestaan.

bijzondere gebeurtenis

Ondanks, of misschien wel dankzij deze be-

perkingen zijn beide Wiki loves art fotografie-
ochtenden een heel bijzondere gebeurtenis
geworden. Het was een positieve ervaring voor
de deelnemers die in alle rust konden fotogra-
feren. De schilderijen van Van Gogh hadden ze
bijna voor zich alleen in de zelden zo rustige
tentoonstellingszalen. Een andere onverwachte
bijkomstigheid was de interesse van de pers.
Deelnemers en organisatie waren bijeen op
hetzelfde moment, wat het aantrekkelijk maakte
voor journalisten. Het evenement kreeg aan-
dacht van de schrijvende pers, TV en diverse
nieuwssites. Het resultaat is ruim 700 foto’s van
de collectie die op flickr zijn geplaatst, al moe- Fotografen waren geen
ten deze nog wel hun weg vinden naar Wiki-
concurrenten in de strijd,
100 - Laurine van der Wiel en Edith Schreurs, foto Pachango

pedia.

ontsluiten maar hielpen elkaar met

In de toekomst zal het Van Gogh Museum, en technische tips om foto’s zo
ongetwijfeld ook andere erfgoedinstellingen,
meer en meer de controle op hun digitale col- goed moegelijk te nemen.
lectie moeten loslaten om het publiek vast te
houden. Het Van Gogh Museum is bezig met De belangrijkste reden om
een grootschalig digitaliseringproject en blijft
zich ook op die manier inzetten voor het ont- mee te doen was dat het
sluiten van haar collectie.
leuk was.

In juni 2009 vond
Wiki loves art / NL
plaats, WLANL in het
kort. Nederlandse
musea, Wikimedia en
Creative Commons en
honderden fotografen
werkten door heel
Nederland samen
aan een open,
digitaal archief
van Nederlandse
kunstschatten.
Door Niels Huijbregts
oplossing
Wikipedia bevat een grote hoeveelheid goede
teksten, maar vaak ontbreekt beeldmateriaal.
Dat komt doordat op foto’s meestal auteurs-
recht rust, waardoor beelden niet gebruikt kun-
nen worden in de online encyclopedie. De op-
lossing voor dat probleem was even simpel als
briljant: daag fotografen uit om zoveel mogelijk
objecten in Nederlandse musea te fotograferen
en hun foto’s onder een Creative Commons li-
centie online te plaatsen, om zo Wikipedia van
beeldmateriaal te voorzien. Musea selecteerden
stukken uit hun collecties die gefotografeerd
mochten worden en sponsors stelden prijzen
beschikbaar voor de beste foto’s.
belangeloos
Het idee was overgewaaid uit Amerika en En-
geland, waar eerder in het jaar Wiki loves art
evenementen hadden plaatsgevonden. Daar
was met veel enthousiasme door een enorme
hoeveelheid fotografen aan deelgenomen en
ook in Nederland was de opkomst indrukwek-
kend: bijna 300 fotografen stelden 4800 foto’s
beschikbaar. Zij lieten zien dat het web 2.0-idee
dat Wikipedia tot zo’n succes maakt niet alleen
online, maar ook offline werkt: een groep men-
sen die elkaar vaak niet kennen, maar met één
gemeenschappelijke passie – fotografie in dit
geval – belangeloos samenwerken aan een pro-
ject dat zo groot is dat het normaal gesproken
heel veel geld en tijd zou kosten.
som der delen
Sinds de opkomst van de massacommunicatie
is de maatschappij langzaam maar zeker aan
het veranderen, in wat socioloog Manuel Cas-
tells de netwerkmaatschappij noemt. Doordat
communiceren en het overbrengen van infor-
matie door technologische vooruitgang steeds
eenvoudiger worden, verandert de structuur
van de maatschappij. Vanaf het moment dat
internet zijn intrede deed in het dagelijks leven
van miljoenen, vloeiden massacommunicatie
en persoonlijke communicatie samen, waardoor
mensen zich op nieuwe manieren organiseren:
gemeenschappen bestaan niet persé meer uit
mensen die toevallig in hetzelfde dorp wonen,
maar uit mensen die dezelfde interesses heb-
ben, die kunnen voortbouwen op elkaars ken-
nis, ervaring en passie, die samenwerken in
netwerken om van elkaars sterke punten te pro-
fiteren, zodat het geheel meer wordt dan de
som der delen. Dat is de kracht van internet.
Wikipedia is daar inmiddels een klassiek voor-
beeld van, en Wiki Loves Art laat zien dat dat
concept nog lang niet uitontwikkeld is. Het suc-
ces van WLANL blijkt niet alleen uit de grote
hoeveelheid foto’s van Nederlands erfgoed die
de actie heeft opgeleverd, maar vooral ook uit
het grote enthousiasme en het plezier van alle
deelnemers. Want hoewel WLANL een foto-
wedstrijd was, deed niemand alleen mee om
de prijs te winnen. Fotografen waren geen con-
currenten in de strijd, maar hielpen elkaar met
technische tips om foto’s zo goed moegelijk te
nemen. De belangrijkste reden om mee te doen
was dat het leuk was. Het geeft een kick om
mee te doen aan zo’n groot project, om samen
te werken met zoveel gelijkgestemden, en deel
uit te maken van een unieke gebeurtenis. Ook
veel musea dachten er zo over: 46 Nederlandse
101
musea deden mee aan WLANL, een goed be-
gin! Want Nederland telt maar liefst 900 musea,
dus op naar de volgende editie van Wiki loves
Art!
 Lang geleden waren er
wat apen op de savanne
van Afrika. Ze hadden

Hoe
het moeilijk want andere
dieren waren sterker
en sneller dan zij en

een aap
konden jagen. Weer
andere dieren konden
het droge gras verteren

op Mars
en met weinig water toe.
De apen konden geen
van deze dingen. Je zou

komt
denken dat ze het nooit
zouden redden, laat
staan een belangrijke
rol zouden spelen in de
Door Arjen Kamphuis evolutie van de aarde.
Chief Technology Officer van Gendo
102
Dat ze dat toch gelukt is, komt door een unieke
combinatie van twee dingen die alles anders
maakten: een opponeerbare duim en grote her-
sens.
DIERENTUIN
Elk van deze zaken apart maakt niet veel ver-
schil. Dolfijnen hebben grote hersens en zijn
zeker intelligent. Maar zonder handjes om iets
te doen met die intelligentie kan je geen com-
plexe beschaving opbouwen. Chimpansees
hebben ook duimen maar missen de hersens
om vuistbijlen en terabit optical routers te bou-
wen. Dus zitten dolfijnen en chimpansees in
onze dierentuinen en niet de mens.
INTELLIGENTIE
Bij de term intelligentie denken mensen vaak
aan boekenwijsheid en wereldvreemde acade-
mici. ‘Je hebt meer nodig dan alleen intelligen-
tie om het te redden in deze wereld’, wordt ge-
zegd, alsof charisma en emotionele sensitiviteit
in de nieren zitten in plaats van de hersenen.
Denk bij het woord intelligentie niet aan een
verdwaasde hoogleraar maar aan het verschil
tussen mensen en chimpansees.
De mens werd de baas op aarde door intelli-
gentie, niet door harder te rennen, lang zijn
adem in te houden of door de huid van een
olifant te bijten. Intelligentie, het vermogen om
nieuwe oplossingen te bedenken voor nieuwe
problemen is de sleutel tot alles wat we zijn.
Eerst het gebruik van het bovenbeen van een
antiloop, toen vuistbijlen, werpsperen en (evo-
103 - foto gregw, Mr thomas, Jeremiah Ilges, curious expectations, john hayes, anna, Twaize, Unicef, David jackson, Jeromespov
lutionair gezien) niet lang daarna de verbeterde
werpspeer die wij ‘intercontinentale ballisti-
sche kernraket’ noemen.
DUURZAAM
Technologie komt voort uit intelligentie en heeft
een fundamentele invloed op wie we zijn en
hoe we leven. Vuur, landbouw, brons, het wiel,
het domesticeren van dieren en irrigatiesyste-
men veranderden fundamenteel onze positie
ten opzicht van alle andere dieren. Maar met
het schrift kwam er een technologie die voor
het eerst onze meest waardevolle eigenschap
ging verbeteren. Voor het eerst was het moge-
lijk om kennis duurzaam vast te leggen buiten
onze hersens en over grote afstanden in tijd
en geografie over te dragen. Dit had enorme
gevolgen voor de schaal waarop we ons kon-
den organiseren en de snelheid waarmee we
nieuwe ideeën konden ontwikkelen door voort
te bouwen op de ideeën van anderen.
Rond 1440 werd de moderne boekdrukkunst
uitgevonden door Johannes Gutenberg. De
gevolgen van deze uitvinding zetten Europa
twee eeuwen op de kop. Opeens waren boeken
betaalbaar voor een opkomende middenklasse
van burgers. Er kwamen boeken over allerlei
zaken; geschiedenis, politiek, wetenschap, cul-
 tuur. Voor het Vaticaan was vrije verspreiding
van kennis en ideeën een bedreiging en daar-
om werden huurlegers Europa ingestuurd om
alle drukpersen te vernietigen.   voor evenveel verandering gaan zorgen als die
Gelukkig pikten burgers dit niet en een paar
stevige knokpartijen over het recht te geloven
wat je wilde, waren het gevolg. Later zouden
Scientology en BREIN dit gevecht nog eens
dunnetjes overdoen, met evenveel succes.
Nu kennis niet allen op schrift kon worden vast-
gelegd en gedeeld maar ook goedkoop op mas-
sale schaal kon worden gereproduceerd, raakte
onze beschaving in een stroomversnelling. We-
tenschap bracht nieuwe technologie en al snel
rookten de schoorstenen van de industriële re-
volutie door heel Europa en daarna de rest van
de wereld.
Daarna ging het snel. Om complexe samenle-
vingen te runnen waren ruim een eeuw gele-
104 - foto The Michael, sun dazed, Clint JZL, avant guard, norraliz, b togor
den telmachines nodig en daaruit ontstonden
de computers die wij vandaag allemaal gebrui-
ken. Die computers met elkaar laten praten
was een logische stap om de onderzoekers die
ze gebruikten slimmer samen te laten werken.
Veertig jaar later zijn de InterWeps niet meer
weg te denken uit ons dagelijks leven. Nu heb-
ben we allemaal een drukpers met een wereld-
wijd bereik.
Online toegang voor allen is de volgende stap
in de ontwikkeling van onze beschaving. Het is
een stap die net zo fundamenteel zal blijken als
iedereen leren lezen en schrijven. Het maakt
ons slimmer omdat we meer informatie, ken-
nis en ideeën sneller en goedkoper met meer
mensen kunnen delen. Internet en goedkope
computers in ieders broekzak zullen minimaal
drukpers van 550 jaar geleden. Alleen gaan die
veranderingen deze keer tien keer zo snel.
Maar het zou kunnen dat de gevolgen van
genetwerkte computers die braaf de wet van
Moore volgen nog fundamenteler zijn. Als com-
puters ons slimmer maken of zelf slim worden
kunnen ze o.a. gebruikt worden om nog snel-
ler nog slimmere systemen te maken, die dan
weer nog slimmere systemen maken enz... Als
het verschil tussen ons en chimpansees ervoor
zorgt dat wij op de maan lopen en de chimps
onze huisdieren zijn, wat zijn dan de gevolgen
van een systeem (A.I. of een mens-machine
combo) dat fundamenteel slimmer is dan de
slimste mens die ooit heeft bestaan? En als die
slimheid wordt ingezet om steeds slimmere op-
volgers te creëren, zou het een zelfversterkend
proces kunnen worden. Dit zou de hele infor-
matierevolutie van de afgelopen millennia re-
duceren tot een voorproefje van de echte aard-
verschuiving die ons de komende decennia te
wachten staat.
Hoe komt die aap op Mars? Met behulp van
zijn grote hersens en opponeerbare duim. En
wat andere technische hulpmiddeltjes waarvan
Internet waarschijnlijk de belangrijkste van de
afgelopen 500 jaar is.
Chimpansees
missen de
hersens om
vuistbijlen en
terabit optical
routers te
bouwen.
Arjen Kamphuis is Chief Technology Officer van het adviesbedrijf
Gendo. Gendo helpt haar klanten met strategische advisering over
nieuwe technologie, open innovatie, IT-strategie- & security en het
toepassen van open standaarden en opensource software.
105

Site: gendo.nl Blog: gendo.nl/blog/arjen

Bio: gendo.nl/over-gendo/team/arjen
 Het is
makkelijk
cynisch
te
worden.
Maar.
Door Marc Cornelissen
Poolreiziger en duurzaamheidpionier
marc@icentials.com

“We zijn onderweg naar de Geografische Zuidpool. Enkele
dagen geleden verlieten we de basis Patriot Hills. We hebben
nog een stevige duizend kilometer voor de boeg. Daarbij stijgen
we ook nog een kleine tweeduizend hoogtemeters. De tempera-
tuur zal gaandeweg verder dalen dan de milde -20° die we nu
hebben. De wind is zo sterk dat de 170 kilo zware sledes schuin
achter ons een eigen spoor trekken door de zandachtige sneeuw.
We geven wat we kunnen maar de dagelijkse voortgang is
zorgwekkend. Gemiddeld moeten het zo’n 22 kilometer zijn.
We doen net iets meer dan een derde… Ik vraag me af hoe het
basiskamp in Nederland reageert op onze dagelijkse updates.
Elke avond stellen we een codebericht samen. 256 tekens,
spaties inclusief, een aaneenschakeling van cijfers en letters die
een vooraf bepaalde betekenis hebben. We vertellen zo waar we
zijn, op welke hoogte, wat de terrein- en weerscondities zijn,
of er fysieke- of technische problemen zijn, of we assistentie
verwachten, met welke escalatiegraad dat moet gebeuren…
Vaak duurt het meer dan twee uur voordat er een satelliet
voorbij komt waarmee we een “handshake” maken. Als het
lukt, is het maar gissen of het bericht daadwerkelijk aankomt.
De belofte dat we ook berichten van het thuisfront terug kunnen
ontvangen, is namelijk niet uitgekomen.”

in 2030 gebruikt het

internet evenveel
energie als wij nu
met z’n allen
106
 40 miljard x
per maand
wordt er
gegoogled

Zo ging het anno 2000. Sinds die tijd is er veel nier waarop we een publiciteitsplatform creëer-
gebeurt. Vijf jaar later ging ik naar die andere den voor de deelnemers. Dat hadden ze hard

107 - foto ndot, eonns, augustallen, driftingcreatives, rinus2, lucyroo

grote ijskap: Groenland. Dit keer voor het ver-
richten van klimaatonderzoek. In mijn kielzog
nam ik zes Nederlandse en Engelse studenten
mee van het Ben & Jerry’s Climate Change
College. Een onconventionele opleiding die ik
samen met de ijsfabrikant en het Wereld Na-
tuur Fonds lanceerde om een nieuwe generatie
klimaatambassadeurs en groene ondernemers
te activeren.
Het programma was innovatief. Ook in de ma-
nodig om bij terugkomst in eigen land gehoor te
vinden voor hun ideeën. We hadden een unieke
troef in handen. Onze missie was de eerste in
het poolgebied die gebruik kon maken van een
mobiele satelliet-breedbandverbinding. Wij wa-
ren een zogenaamde launching customer van
Inmarsat BGAN. Ik voorzag veel mogelijkheden
om deze techniek uit te buiten. Op een voor-
bereidende bijeenkomst in Londen meldde ik
de deelnemers dat we een wereldprimeur in

108 - Marc Cornelissen - Poolreiziger en duurzaamheidpionier - marc@icentials.com
handen hadden. “Stel je voor: bloggen vanaf
de ijskap, skypen met politieke kopstukken, live
updates op TV…… Denk goed na hoe je deze
mogelijkheden in je publiciteitscampagne kunt
benutten. ” Ik zag verbaasde gezichten en was
enigszins ontluisterd door de eerste reactie:
“Was dat voorheen niet mogelijk dan? Ik had
er eigenlijk al op gerekend in mijn campagne”.
het energie-
verbruik van
internet
groeit met 20%
per jaar
1 Google
zoekopdracht is een
branduur
van een spaarlamp
Deze aanname is tekenend. We hebben hier te
maken met jonge twintigers die er blind van
uitgaan dat internet de wereld letterlijk en fi-
guurlijk al volledig heeft ontsloten. Internet is
er, waar dan ook, wanneer dan ook, voor wat
dan ook. Er is “abundance”. Ze leven in een
virtuele wereld van onbeperkte mogelijkheden.
En toch zal juist deze generatie moeten uit-
vinden hoe die mogelijkheden strategisch en
gericht ingezet worden bij het verduurzamen
van onze samenleving. Daar is nog veel werk in
 er worden
jaarlijks
8000 miljard e-mails
verstuurd,
spam niet
meegerekend

85% van alle

e-mailverkeer
is spam

te verrichten. Als poolreiziger kan ik helaas uit Wat is daarbij de rol van ICT? De eerste belof-
eigen ervaring vertellen dat we stevig conflicte- tes van de informatietechnologie zijn nog niet
ren met het systeem Aarde en feitelijk onze ei- ingelost: het papierloze kantoor werd meer dan

109 - foto akira, david chief, kunstkoppie, ectaticist, marc127

gen belangen. Klimaatverandering is een zich tien jaar gelden al geambieerd. Telewerken is
versnellende realiteit en zal ons meer en meer vaak nog een experimentele exercitie van een
raken: economisch, maatschappelijk en sociaal. ambitieuze HR afdeling.
De mate waarin is nog beïnvloedbaar. In com-
binatie met het opraken van de fossiele brand-
stoffen, hebben we echt een ander sociaal- en
economisch weefsel nodig om toekomstbesten-
dig te zijn.
 Google
heeft
1.000.000
servers
staan

met daarop
6 tot 7
kopieën van het
internet
110 - Marc Cornelissen - Poolreiziger en duurzaamheidpionier - marc@icentials.com

Sterker nog: ICT heeft ons en de goederenstro-
men verder in beweging gebracht. De wereld
is een dorp geworden en we willen elk straatje
ervan zelf gezien hebben. We kopen meer en
meer producten via webwinkels die na een lan-
ge omzwerving aan de voordeur worden aange-
boden. We financieren onze kooplust met het
verkopen van onze afgedankte consumptiegoe-
deren op Ebay. ICT is de onmisbare schakel
in onze consumptiemaatschappij. En inmid-
dels ook van de belevingseconomie. De servers
die de alsmaar groeiende hoeveelheid content
aanbieden aan meer en meer gebruikers, sto-
ten inmiddels net zoveel CO2 uit als de gehele
luchtvaartsector.
Het is makkelijk om cynisch te worden. Maar
ICT kan wel degelijk bijdragen aan een intel-
ligentere economie. Een economie die bijvoor-
beeld wordt gedreven voor plooibare econo-
mische netwerken. Flexibele waardeketens,
samenwerkende professionals die niet meer
onder de vlag van een enkele werkgever waar-
de toevoegen. Het gevolg: teruglopend woon-
werkverkeer. Reductie van de basale organisa-
torische overhead.
ICT kan het model van de energiemarkt op zijn
kop zetten. Denk aan intelligente stroomnetten
waarbij niet alleen stroom maar ook informatie
wordt uitgewisseld om te bepalen of je gebrui-
ker of leverancier bent door bijvoorbeeld wat
stroom uit de accu van je elektrische auto of
eigen zonnepanelen terug te leveren. Wat te
denken van providers die samen met energie-
maatschappijen investeren in eigen opwekking
voor hun datacenters (zoals XS4ALL feitelijk al
doet). We staan nog maar aan het begin van
111 - foto akira, david chief, kunstkoppie, ectaticist, marc127
vele mooie transities waarbij ICT een rol speelt.
Onderzoek van WNF laat zien dat de ICT bran-
che weliswaar een uitstoter van formaat is maar
per saldo door “enabling” veel uitstoot kan re-
duceren. Naar schatting het tienvoudige van
haar eigen uitstoot. Het zal een boeiende expe-
ditie worden om die potentie in een dagelijkse
realiteit om te zetten.
112 - Phil Scoville, Steve and Jemma Copley

Door Theo van Stegeren

Grote
Wereld
Vervelen doet het
internet me allerminst.
De ideeën blijven
opborrelen. Maar
ze bewegen zich als
tijgers in een te kleine
ruimte. Ondanks de
onmetelijkheid van
nieuwe gedachten
het internet leef,
Dat twee MacBooks en het internet deze missie
denk en surf ik klein. moeten helpen slagen, is helemaal in de geest
van Tim Berners-Lee, een van de grondleggers
Uiteindelijk is dat van het web. Hij richtte het internet immers op
het associatieve zoekwerk in; het moest een
de reden dat ik nu plek worden waar wereldburgers elkaar vinden
en misschien nog belangrijker: op nieuwe ge-
van vaccinatie naar dachten komen.

afscheidsborrel hol, tot zover

een huisoppas inwerk Inmiddels is Berners-Lee er niet gerust op dat

zijn droom nog uitkomt en ik deel die vrees. Het
en mijn taken aan web heeft het allemaal in zich maar laten we
eerlijk zijn: de televisie had die potentie ook en
welwillende collega’s heeft hem verkwanseld. Llink verdwijnt, Pow-
ned komt erin, Max keuvelt maar voort en het
overdraag. De komende buitenland is naar Tegenlicht verbannen: tot
zover het “venster op de wereld”.
vijf maanden schuim ik
samen met mijn vrouw
vier continenten af in
een tocht die in het
Theo van Stegeren is programmamanager
teken van journalistieke bij de Master opleiding journalistiek (UvA)
113 - Theo van Stegeren

en hoofdredacteur van De Nieuwe Reporter.

nieuwsgierigheid en Daarnaast is hij bestuursvoorzitter van het Ex-
pertisecentrum Journalistiek en projectleider
vrije associatie zal staan. van Biografie van Amsterdam.
114 - foto Chris Gin, Steve Lacy941
angst
Iedereen die googelt of op Wikipedia kijkt, is
een beetje wereldburger. De vraag is of het
zijn of haar wereldburgerschap ook versterkt.
Mondialisering kweekt ook provincialisme.
Veel mensen kennen een existentiële angst
voor keuzevrijheid. Hoe talrijker de culturele
mogelijkheden en gedragsalternatieven, des
te sterker hun vertrouwen in politici, sites en
blogs die alles bij het oude laten. Erich Fromms
Angst voor de Vrijheid duikt weer op – het ruikt
wat dat betreft naar jaren dertig.
Als we niet oppassen wordt het World Wide
Web een plek waar mensen het vertrouwde vin-
den en zich niet met het Onbekende inlaten.
Tot hun eigen nadeel, want straks bemoeit het
Onbekende zich onherroepelijk met hen.
Erich Fromms
Angst voor de
Vrijheid duikt
weer op – het
ruikt wat dat
betreft naar
jaren dertig.

115 - foto Richard0, Vadzek

nieuwsgierig

Er zijn tegenkrachten. Als ik me tot de journa-

listiek beperk: het internet huisvest clubs als
Journeyman, VJMovement en Global Voices
die de wereld met oprechte nieuwsgierigheid
en openheid verslaan. Dat er te weinig van
die clubs zijn, is een probleem. Maar een veel
groter probleem is dat er te weinig geïnteres-
seerde afnemers zijn.
 overwinnen

De uitdaging ligt in de opvoeding en het on-

derwijs: kinderen en volwassenen helpen de
angst voor zelfrealisatie en het onbekende te
overwinnen.
“U alleen”, noteerde Pico della Mirandola in
1486 al, “gaf ik groei en ontwikkeling, van eigen
vrije wil afhankelijk. Kiemen van een universeel
leven zijn in U gelegd.”

Eens kijken waar die eeuwenoude routekaart

me de komende vijf maanden brengt.

Eens kijken
waar die
eeuwenoude
routekaart
me de
komende
116 - Theo van Stegeren

vijf maanden
brengt.
117 - foto C1ssou, James Jyu
118 - foto tygavin, Charvish ndm Gandela, lautreamax, ya/sin, Pedro Savela Saraiva, ilovememphis, oldfmartins, jess!rules!_!, Gordon McKinlay, S. Kaye

Internet Theatermaken is
een groepsproces,
als en dat werkt bij het
incorporeren van
podium nieuwe technieken vaak
belemmerend. Toch
voor heeft het internet de
laatste jaren geleidelijk
theater zijn intrede gedaan in
de theaterwereld.
Arjen Barel en Esther Lagendijk

uitgeprint kaartje
In de eerste plaats is het een rol gaan spelen in
de promotie van producties en de stroomlijning
van de kaartverkoop. Waar een gezelschap als
Hollandia tien jaar geleden werd uitgelachen
toen het digitale kaartverkoop overwoog, kijkt
niemand er nu van op dat het Boven Het IJ
festival uitsluitend online kaarten aanbiedt. De
eerste onlinereserveringen werden per mail ont-
vangen en handmatig ingevoerd, wat leidde tot
flinke logistieke problemen, maar sinds enkele
jaren zijn er systemen beschikbaar die een onli-
nekoppeling bieden tussen de kaartverkoop en
de website. Het personeel voert de voorstellingen
en de prijzen in en even later staat het publiek
met een uitgeprint kaartje voor de deur.
internationaal
In de tweede plaats heeft het internet de com-
municatie en samenwerking tussen internati-
onale theatermakers doen toenemen, iets waar
slechts een handvol mensen zich voorheen mee
bezighield ten gevolge van het beperkte Neder-
landse taalgebied en de beperkte reikwijdte van
de Nederlandse makers en theatermanagers.
119 - foto {platinum}, Nagyman, limowreck666, jimjones3, stevenh, drewski2112, AutieP, ViciousBits, Gubatron, John and Keturah, ninjapotato, javaturca, edrabbit, Travlr, charmci
Door Skype en Facebook werd het makkelijker
contacten te leggen en te onderhouden; e-mail
maakte het opzetten van internationale zakelijke
overeenkomsten vrijwel kosteloos. Door deze
ontwikkelingen groeit het internationale aanbod
in Nederland en gaan steeds meer Nederlandse
theatermakers de samenwerking aan met buiten-
landse collega’s.
Grenzen
Op artistiek vlak zien we dat de grenzen tussen
disciplines vervagen dankzij het internet. Hier-
door kon een project als Soundtrackcity worden
gerealiseerd, waaraan theatermakers, geluids-
kunstenaars en beeldend kunstenaars hebben ge-
werkt. De audiostadswandelingen die zij maakten
kunnen worden gedownload, waarna ze met een
mp3-speler kunnen worden gevolgd. Theatrale
installaties, zoals die van Judith Nab, gebruiken
het internet zelf als artistiek uitgangspunt: het
internet als kunstproduct.
120 - foto Hryk

Researches the issues of contemporary populist movements, including

animal rights activism, and their strategies. Hypocrisy within these
movements and discourses is the main focus point of her work.
door
Tinkebell
d.i.y.
In 2005 plaatste ik een website online waarop ik
claimde mijn eigen kat gewurgd te hebben. Dit
met als doel om van haar een tas te maken, zo-
dat zij altijd bij mij kon zijn. Een onderdeel van
deze website was een zogenaamde D.I.Y. (do it
yourself) manual met foto’s van het maakproces
waarin werd uitgelegd hoe mensen zelf ook een
tas van hun eigen kat konden maken.
frustraties
Binnen korte tijd werd mijn website een tweede
“bonsaikitten verhaal” waarop menig weblog-
ger zijn of haar frustraties botvierde. Dit bleek
niet genoeg want diezelfde blogger stuurde er
steeds vaker op aan dat lezers deze dierenbeul
maar eens moesten laten weten wat ze met
haar (met mij dus) zouden doen en ook dit werd
vaak, incluis mijn postadres, mailadres en tele-
foonnummer (die onjuist waren, maar dat wist
niemand) op diverse blogs gepost. Vaak zonder
Ondanks dat het publiceren van al deze
persoonlijke informatie strafbaar is, heeft tot op
heden geen enkele schrijver zich gemeld
verwijzing naar mijn website met achtergrond-
informatie over dit project, want “daar zou die
dierenbeul alleen maar geld aan verdienen”.
In vier jaar tijd ontving ik ruim 100.000 reacties
via socialnetwerksite Orkut en ook in mijn per-
soonlijke mailbox. Die laatste, een kleine 1000
stuks, besloot ik te publiceren.
toewensingen
Samen met collega Coralie Vogelaar heb ik ge-
werkt aan de uitwerking van een boek waarin
niet alleen de haat- en dreigmails gecategori-
seerd op opmaak en toewensing werden opge-
nomen, maar ook, voor zover door de afzenders
zelf op internet geplaatst, alle persoonlijke ge-
gevens van de bedreigers.
verantwoordelijk
Typerend voor een groot deel van de mail die
ik kreeg was dat ze zichtbaar in een opwelling
waren geschreven. Typerend was ook dat ik
in dezelfde periode niet een persoon ‘recht-
streeks’ heb gesproken die één dergelijke woe-
de naar mij uitte.
Belangrijk voor mij was om de schrijvers van
deze – veelal doodswensen – verantwoordelijk
te stellen voor hun reacties. Door deze, zich
anoniem wanende, websurfers een gezicht te
geven kreeg de haatmail niet alleen een an-
dere waarde, maar werd deze publicatie ook
een soort lesboek in etiquette. Daarnaast geeft
het boek zicht op de privacygevoeligheid van
(semi) openbare webprofielen.
gemeld
Uiteindelijk bevatte de publicatie 700 pagina’s
vol e-mails. Van ongeveer een derde deel van
de e-mailers vonden we middels een ‘scraper’
(een applicatie die op emailadres zoekt naar
social netwerksites waar het desbetreffende e-
mailadres is gebruikt om een user account aan
te maken) persoonlijke gegevens die varieerden
van persoonlijke blogs tot mailwisselingen die
online waren geplaatst, foto’s van vrienden,
familie, partners, kinderen, het woonhuis (via
google maps streetview) et cetera.
Ondanks dat het publiceren van al deze per-
soonlijke informatie strafbaar is, heeft tot op
heden geen enkele schrijver zich gemeld om-
dat zijn of haar foto of woonadres in dit boek
is geplaatst.
Ik denk dat ik een aardige inschatting kan ma-
ken waarom dit het geval is.
121 - Tinkebell
 natuurlijk

Iemand mailen – “wacht maar, morgen wacht ik

je op en dan snijd ik je keel door, vuile dieren-
Belangrijk voor
beul” – voelt vanuit een schrijver vaak als een
‘natuurlijke’ (en daarmee ‘onschuldige’) ontla-
mij was om de
ding van tijdelijke woede. Woede die vaak een schrijvers van
brede oorzaak kent en in de essentie niet perse
betrekking heeft op mijn project maar eerder
deze – veelal
op (dieren)onrecht in het algemeen. doodswensen –
delete verantwoordelijk
Om vervolgens verantwoordelijk te zijn voor een te stellen voor
doodsbedreiging aan iemands adres, dat is een
tweede en over het algemeen niet zo bedoeld.
hun reacties.
En mocht het dan toch gebeuren dat zoiets pu-
bliek wordt, bijvoorbeeld in de vorm van een
Door deze,
publicatie in een gelimiteerde editie van 1000 zich anoniem
exemplaren, … dan hoop je waarschijnlijk dat
het zo min mogelijk mensen opvalt en delete je wanende,
zo snel mogelijk je social network profile. websurfers een
wissen gezicht te geven
Hoe dat over vijftien jaar moet, wanneer men- kreeg de haatmail
sen zich misdragen en publieke profielen, die
nu al door trotse ouders worden aangemaakt,
niet alleen een
verwijderd moeten worden, is een kwestie waar
steeds vaker over wordt gesproken. Nu al dui-
andere waarde,
ken bedrijven op die in te huren zijn om een maar werd deze
complete persoonlijkheid of alleen het deel
waarvoor men geen publieke verantwoording af publicatie ook
wenst te leggen, van het net te wissen.
Om te voorkomen ooit gebruik te moeten maken
een soort lesboek
van een dergelijke service kan je eigenlijk niet
vroeg genoeg beginnen:
in etiquette.
Lessen op de kleuterschool in het vroeg star- Daarnaast geeft
ten met de opbouw van een publiek profiel wat
later in je voordeel zou kunnen werken in een het boek zicht
positieve over-all beoordeling van je persoon. op de privacy-
real life gevoeligheid van
En om dan eventueel daarnaast heel veel alias (semi) openbare
hotmailaccounts aanmaken om semi-anoniem
te internetten en je droomprofiel te versprei-
webprofielen.
den.
Want wie wil nu niet zijn minutes of fame bin-
122 - Tinkebell

nen halen zonder door de mand te vallen en

daarmee zijn real life persoonlijkheid aan te
tasten?
123 - foto bdebaca
 Toen Tinkebell
mij belde met over
het verzoek
mee te werken
aan haar
Tinkebell
project Dearest
Tinkebell,
een soort
bloemlezing
van de doods-
bedreigingen en
verwensingen
die zij
toegestuurd
kreeg in reactie
op haar ‘maak-
van-je-kat-een-
tas-project’,
wist ik niet goed
wat ik ermee
aanmoest.
124 - Niels Huijbregts - foto Enggul
actueel
Dat Tinkebell een relevant en actueel thema
had aangesneden was me duidelijk: hoewel ik
zelf vaak de voordelen van online anonimiteit /
pseudonimiteit roem, heeft ze duidelijk ook na-
delen. Een van de redenen waarom internet zo
geweldig is, is dat het mensen in staat stelt met
hun identiteit(en) te spelen: menig verlegen
stotteraar blijkt online een meester in de kunst
van de snappy onliners, en omgekeerd kunnen
stoere ijzervreters in het dagelijks leven, zich
op het net ontpoppen als gevoelige dichters.
Maar de anonimiteit laat sommige mensen ook
van hun minst fraaie kant zien, zoals blijkt uit
de vele mails die Tinkebell ontving. Hoewel het
thema me zeer aansprak had ik wel wat be-
denkingen bij haar manier om daarmee om te
gaan. Ik geloof er stellig in dat persoonlijke ge-
gevens zoals naam, adres, woonplaats, foto’s,
enzovoorts, het eigendom zijn van de persoon
in kwestie. En dus dat de persoon in kwestie
mag bepalen wat er met die gegevens gebeurt.
Dat Tinkebell ze zonder te vragen – zelfs zon-
Toch is het niet zo simpel.
der mede te delen – in een boek zet botst met
mijn gevoel van rechtvaardigheid. Net als de
doodsbedreigingen dat deden. Ik besloot uit-
eindelijk toch mee te werken, en heb gepro-
beerd noch de ene, noch de andere kant van
het verhaal te veroordelen.
gedragen
Wie weet dat hij bekeken wordt, gedraagt zich
anders dan wie niet bekeken wordt. En omge-
keerd: wie zich onbekeken weet of waant, doet
soms dingen die hij nooit zou doen met ande-
ren erbij. Veel autorijders wanen zich alleen als
ze achter het stuur ongegeneerd in hun neus
peuteren. Om beschaamd te stoppen wanneer
ze doorhebben dat ze bekeken worden door de
bestuurder van de buurauto in de file. Alleen
in het kleine privéwereldje van hun auto gedra-
gen ze zich anders dan in het openbaar: met
anderen erbij zouden ze nooit zomaar met een
vinger in hun neus zitten.
minder ernstig
Anonieme bedreigingen werken ook ongeveer
zo: verzenders van kogelbrieven versturen zo’n
brief vanuit hun eigen privéwereldje, zonder dat
er iemand meekijkt. In het openbaar zouden ze
zich heel anders gedragen: waarschijnlijk zou-
den ze iemand niet daadwerkelijk dood wensen
als diegene in levende lijve voor ze stond. Bo-
vendien wordt dat soort brieven meestal niet na
zorgvuldig beraad verstuurd, maar gebeurt het
in een emotionele opwelling. Zo’n dreigbrief is
geen kleinigheid, maar anoniem schrijven dat
je iemand dood wilt, wil nog niet zeggen dat je
diegene ook echt dood zou maken. Misschien
is een anoniem geuit dreigement dus minder
ernstig dan het in eerste instantie klinkt.
opwelling
De dreig- en hatemails die Tinkebell ontving
nadat ze haar kat in een modeaccessoire had
veranderd, waren ook min of meer anoniem:
niemand ondertekende met voor- en achter-
naam. De schrijvers waanden zich alleen, in
hun eigen privéwereldje. Je kunt je daarom af-
vragen of de afzenders werkelijk in staat zou-
den zijn haar te villen en een tas te maken van
Tinkebell’s huid. Waarschijnlijk geldt voor de
meeste brievenschrijvers - zo niet alle - van
niet. De e-mails zijn duidelijk in een emotionele
opwelling geschreven en onzichtbaar gedragen
mensen zich nou eenmaal anders en doen ze
dingen die ze normaal misschien niet zouden
doen.
interessant
Maar toch is het niet zo simpel. Uit het on-
derzoek voor het boek bleek namelijk dat veel
schrijvers zich helemaal niet hulden in onzicht-
baarheid: hun afzenderadres leidde via Google
eenvoudig naar online profielen met namen,
adressen en foto’s. Deze mensen doen bepaald
niet hun best, onzichtbaar te blijven. Zo ano-
niem waren de bedreigingen dus niet. Betekent
dat dat ze wel degelijk serieus moeten worden
genomen? Dat de afzenders werkelijk tot vil-
len zouden overgaan als ze de kans kregen? Ik
denk het niet, maar het zet mijn theorie wel op
losse schroeven. En dat maakt van dit boek een
interessant experiment.
Toch keur ik het af, om een aantal redenen.
125
 ordinair
Ten eerste is het sturen van dreigmail bepaald
laaghartig, maar Tinkebell’s naming and sha-
ming is niet veel beter. Het project krijgt daar-
door het niveau van een ordinair potje boksen
onder de gordel. En dat is maar hoogst zelden
een goede manier om problemen aan te pak-
ken.
verboden
Ten tweede: wat Tinkebell in haar boek doet,
mag helemaal niet. Het is in strijd met privacy-
wetten en het auteursrecht: persoonlijke gege-
vens van mensen mag je niet zomaar openbaar
maken en e-mails en foto’s mag je niet afdruk-
ken zonder toestemming van de betrokkene.
Tinkebell heeft de betrokkenen niet ingelicht
en niet om toestemming gevraagd en het feit
dat de betrokkenen zelf foto’s op Myspace heb-
ben gezet, verandert daar niets aan. Het feit
dat dreigbrieven sturen verboden is, ook niet.
Dingen die niet mogen, bestrijdt je niet met
andere dingen die niet mogen.
geworden als misdadiger. Dat heeft zeer in-
grijpende gevolgen: probeer maar eens aan je
buren en je werkgever uit te leggen dat je wer-
kelijk geen viezerik of terrorist bent.
echte leven
Dat ik toch heb besloten mee te werken, on-
danks het feit dat ik het project afkeur, is dat
ik me realiseer dat sommige dingen op internet
anders werken dan in het echte leven. Althans
mijn versie van het echte leven. Hoewel ik soci-
al networks fantastisch vind vanwege de nieu-
we mogelijkheden die ze bieden om te com-
municeren en je sociale leven te verrijken, snap
ik vaak niet wat mensen bezielt om de meest
intieme details van hun leven online prijs te ge-
ven. Ik begrijp de charme van virtuele werelden
maar ik zou er geen huis bouwen waar ik uren
in zou zitten. En ik vind Twitter erg leuk maar
ik moet er niet aan denken elke tien minuten
een regeltje onzin de wereld in te sturen. Net
zoals ik nooit een dreigbrief zou sturen naar
een kunstenaar.

onterecht Kortom, de wereld van de mensen in het boek

is dus misschien wel een heel andere wereld
Maar het laatste argument vind ik het belang- dan de mijne en misschien kom ik dus op voor
rijkst: we weten niet zeker - en kunnen niet mensen die daar helemaal geen behoefte aan
zeker weten - of de mensen die Tinkebell ge- hebben. Zoveel mensen, zoveel werkelijkheden:
vonden heeft en in dit boek heeft gezet, wel hoezo zou ik de waarheid in pacht hebben? Ik
echt de afzenders van de e-mails zijn. Het is raad u daarom van harte aan het boek te lezen
bepaald eenvoudig om een e-mail te versturen en zelf te oordelen.
met het afzenderadres van iemand anders dus
je kunt niet zonder enige twijfel beweren dat de
mensen die in dit boek ‘ontmaskerd’ worden als
dreigbriefschrijvers, inderdaad dreigbriefschrij-
vers zijn. En dat is kwalijk, want het is dus goed
mogelijk dat in dit boek mensen ten onrechte
beschuldigd worden. En het is bovendien goed
mogelijk, dat ze daar pas achter komen als het
boek al door velen gelezen is en hun reputatie
dus mogelijk is aangetast.

ingrijpend
126 - Niels Huijbregts

Het ontmaskeren van iemand die naar later

blijkt, niets misdaan heeft, is een probleem
dat vaker voorkomt en dat grote gevolgen kan
hebben. Op diverse websites die overvallers en
pedofielen ontmaskeren, zijn wel eens gege-
vens van onschuldige mensen terechtgekomen.
Mensen die daardoor ten onrechte bekend zijn
En dat is kwalijk,
want het is dus
goed mogelijk
dat in dit
boek mensen
ten onrechte
beschuldigd
worden. En het
is bovendien
goed mogelijk,
dat ze daar pas
achter komen als
het boek al door
velen gelezen is
en hun reputatie
dus mogelijk is
aangetast.

127 - foto Adrigu

 fig 1 compositieschets, puur persoonlijk
David Smit
freelance
conceptontwerper
en illustrator
Het maken van een videospelletje is al lang niet
meer het werk van een vergeten individu op een
zolderkamer. Tegenwoordig ziet de ontwikke-
ling van digitaal rondrennende supermodellen
en Rambo’s er heel anders uit. Games zijn een
multi-miljardenindustrie. Honderden mensen
met zeer specifieke specialisaties werken ja-
fig 2 eerste schets voor de klant
128 - teskt en beeld - David Smit
ren aan één spel. Mijn werk ligt aan de relatief
rustige start van zo’n groot project: ik ontwerp
karakters, omgevingen en storyboards, bedenk
kleur- en stijlontwerpen en verzorg illustraties
voor marketingdoeleinden.
Het fantastische van freelancen via internet is dat
ik mijn werk waar dan ook ter wereld kan doen
voor opdrachtgevers die ik nooit hoef te ont-
moeten. Zo is deze tekst geschreven op een klein
eilandje in Vietnam, waar ik vanonder een palm-
boom uitkijk op een waanzinnig mooie zonson-
dergang. Zelfs hier hebben ze, als de generator
het doet, internet.
fig 3 eerste versie
Zodra ik een klus binnen heb zoek ik een com-
fortabele locatie waar internet en stroom voor
mijn laptop aanwezig zijn. Café’s zijn perfect
omdat ze vaak gratis wifi aanbieden en je de
hele dag kunt eten en drinken zonder je plek te
verlaten.
Als de details van de opdracht zijn besproken en
de contractuele dingen zijn geregeld begint de
fase van het schetsen [fig. 1], waarop een eerste
schets voor de klant met feedbackronde volgt
[fig. 2].
Dan volgt een eerste echte tekening met een
tweede feedbackronde. Zo hou ik de klant op
de hoogte van de ontwikkelingen en eventuele
kleine aanpassingen [fig. 3: eerste versie]
fig 4 definitieve versie
Daarna lever ik mijn tekening in hoge resolutie
via FTP of e-mail [fig. 4], waarna ik een factuur
stuur en de klant betaalt. Nu gaat het reizen
verder.
De wereldwijde toegankelijkheid van het internet
zal de komende jaren blijven stijgen, waardoor ik
niet meer zal hoeven zoeken naar een werkplek
met internet, maar alleen naar de meest comfor-
tabele werkplek. Zo moet het paradijs eruit zien:
werken vanuit een mobiele ‘zolderkamer’ met
uitzicht op een tropische zonsondergang.
aan dit flickr.com
boek Het beeldmateriaal in dit boek komt van Flickr.com, een
online foto-community waar fotografieliefhebbers uit de
hele wereld foto’s met elkaar delen. Veel mensen maken

werkten hun foto’s openbaar onder een Creative Commons licen-

tie, zodat anderen die foto’s kunnen bekijken, bewerken
en gebruiken, bijvoorbeeld in een boek als dit. Foto’s

mee
op Flickr kunnen worden voorzien van tags, zodat ze
makkelijk te doorzoeken zijn. We zochten in de Creative
Commons-foto’s van Flickr op basis van die tags bij elk
artikel passende beelden. Bij alle foto’s in dit boek staat
welke Flickr-fotograaf de auteur is.
eindredactie
Margreth Verhulst auteurs
Niels Huijbregts
Joris van den Ende Jérémie Zimmermann Karin Spaink
Vita Zwaan Bruce Schneier
Copywriting Bas van Abel Marco Hogewoning
Lucas Evers Arno Meulenkamp
Hannah de Groot Heleen van Lier Alex Band
Gilles van der Loo Pascal Hetzscholdt Hannah de Groot
Erik Dubbelboer Gert Hans Berghuis
Ot van Daalen Laurine van de Wiel
Grafisch ontwerp en Menso Heus Edith Schreurs
fotoredactie Tim Kuik Niels Huijbregts
Egbert Dommering Arjen Kamphuis
Joris van den Ende Simon van de Geer Marc Cornelissen
Rob van Kranenburg Theo van Stegeren
Productie Theo de Vries Arjen Barel
Axel Arnbak Esther Lagendijk
Booxs.nl Machiel Bolhuis Tinkebell
Brennon Williams Niels Huijbregts
Maurice Beljaars David Smit

fotografen
Ben Oh hooverdust marita phelan Glenn Karlsen b togor C1ssou drewski2112
Photo {loves you too} andres rueda cor bosman 23dingenvoormusea ndot James Jyu AutieP
Yuan2003 Steeljam reinoud van leeuwen gregw eonns tygavin ViciousBits
Philippe Leroyer Alkhateeb Minifig Mr thomas augustallen Charvish ndm Gandela Gubatron
Mr Thomas Michael Ramallah magerleages Jeremiah Ilges driftingcreatives lautreamax John and Keturah
Clint M Chillcot NCanup kalebdf curious expectations rinus2 ya/sin ninjapotato javaturca
Telethon Robert Hruzek natebeaty john hayes lucyroo Pedro Savela Saraiva edrabbit
ExtraKetchup Acroamatic vin60 anna akira ilovememphis Travlr
The Akermans E Murray gabrielamadeus Twaize david chief oldfmartins charmci
Amit Gupta DuReMi banter Unicef kunstkoppie jess!rules!_! Hryk
studioludens Michael Clesle aigarius David jackson ectaticist Gordon McKinlay bdebaca
Dustout Mahmood chdot Jeromespov marc127 S. Kaye Enggul
Stylianosm Silvery nautikal2k The Michael Phil Scoville {platinum} Adrigu
Marco Raaphorst Nieziam sveden sun dazed Steve Nagyman David Smit
binarydreams Joris van den Ende juicyrai Clint JZL Jemma Copley limowreck666
Ben Heine benjaminboccas Epicharmus avant guard Chris Gin jimjones3
english.school.nz pachango kaptain kobold norraliz Steve Lacy941 stevenh

Op deze bundel is een Creative Commons licentie van toepassing.

Niet alle rechten voorbehouden dus, maar sommige rechten voorbehouden. De bundel mag worden
bewerkt, doorgestuurd, geupload, gedownload, gekopieerd en anderszins verspreid, zolang de namen
van de auteurs vermeld worden en zolang het niet voor commerciële doeleinden is.
 Internet voor iedereen
Een bundel visies van 32 inspirerende mensen. De afdeling Public Affairs van
XS4ALL vroeg haar netwerk een bijdrage te leveren: geef in 700 woorden een
persoonlijke visie op internet, technologie en maatschappij
Samengesteld door Margreth Verhulst, Niels Huijbregts en Joris van den Ende