Strana 1.

od 17

Pokretne i nepokretne vijane veze

4.1 Konstruisati navojni prenosnik (runu dizalicu) prema skici 4.8.

Podaci:

Optereenje: F= 40 kN
Visina dizanja: L=350 mm
Krak ruice: R= 50 mm
Materijal navojnog vretena: .0745
Materijal ruice: .0545
Materijal navrtke: .0545
Navoj: trapezni

Proraunati:

Navrku;
Obrtni momenat na ruici i stepen iskoritenja navoja i navojnog prenosnika;
Navojno vreteno;
Ruicu pod uslovom da se plastino deformie, kod 10% preoptereenja;
Napone trupa na pritisak, dodirni pritisak kao i zavarene sastavke.

Nacrtati:

Sklopni crte dizalice;

Radionike crtee svih pozicija dizalice.

4.1 Proraun navojnog vretena rune dizalice

Navojno vreteno je optereeno na pritisak (istezanje) i uvijanje, a u zavisnosti od duine moe

biti optereeno i na izvijanje.

4.1.1 Prenik navojnog vretena

Na osnovu napona na pritisak (ili istezanje) koji se javlja u vretenu odredi se prenik navojnog
vretena:

F 4F
p 2 pd
A1 d 1

pd 1 2 pdo MPa
4F
d1 mm -prenik jezgre vretena
1 2 pdo

F- aksijalna sila u vretenu

1 =(0,8)-koeficijent s obzirom na kvalitet izrade, za prosjeno dobru izradu
2 =(0,76 0,85)-koeficijent s obzirom na zamjenu sloenog naponskog stanja normalnim
naponima
v
pdo MPa -dozvoljeni napon na pritisak materijala vretena
S
 Strana 2. od 17

v MPa -granica teenja za mat. vretena

S=1,5 2 -stepen sigurnosti protiv pojave plastinih deformacija u vretenu. (Usvajam S=2)

( v 410 MPa za .0745,sa Smitovog dijagrama 1.37 za standardne vrste obinog ugljeninog konstru-
kcionog elika. Naprezanje : zatezanje-pritisak.)

v 410
pdo = =205 MPa
S 2

pd 0,8 0,8 205 131 MPa

pd =131MPa

F 40000
A1 305mm 2
pd 131

Iz tabele 4.3. usvajam prvu veu vrijednost povrine jezgra za trapezni navoj, A1 = 330 mm 2 ;
d =26mm; d1 =20,5mm; d 2 =23,5mm; P =5mm; H 1 =2mm.
Oznaka navoja je: Tr 26x5

Odreivanje aksijalne sile u vretenu

Kod konstrukcuje dizalice na slici 4.8 aksijalna sila u vretenu jednaka je optereenju, tj. teini
tereta koji se podie.

4.1.2 Provjera stvarnog (sloenog) napona u navojnom vretenu

Sloeni napon od pritiska i uvijanja u navojnom vretenu:

2

i p d u d
2

Stvarana vrijednost normalnog napona prema usvojenoj vrijednosti prenika navojnog vretena:

4F
p MPa
d1
2

160000
p 121 MPa
420 3,14

d 1 do MPa -dozvoljeni normalni napon na pritisak

d 1 do MPa -dozvoljeni tangencijalni napon na uvijanje
Mo
u MPa -stvarna vrijednost tangencijalnog napona u navojnom vretenu
Wo
 Strana 3. od 17

Mo Mn M Nm -ukupni obrtni momenat koji optereuje navojno vreteno na uvijanje

d2
Mn F tg Nm -moment uslijed otpora u navojnom spoju
2

P
arctg

- ugao nagiba zavojnice
d2
3,9 o

P mm -korak navoja zavojnice

d 2 mm -srednji prenik navojnog vretena

arctg ` - ugao trenja u navojnom spoju

0,1 0,2 - koeficijent trenja u navojnom spoju
`=1,035 -za trapezni navoj
8,8
23,5
M n 40000 0,22 103400 Nm
2

d sr
M F Nm -moment uslijed otpora u osloncu navojnog vretena
2

d sr mm -srednji prenik trenja u osloncu navojnog vretena

d 26
d sr = = =13 mm d sr =13mm
2 2
13
M 40000 0,15 39000 Nm
2
M o M n M 103400 39000 142400 Nm
3
d
Wo 1 mm3 - polarni otporni momenat jezgre vretena
16
8615 3,14
Wo 1690 mm 3
16
Mo
u 84 MPa
Wo
d 1 do 0,8 205 164MPa
d 1 do 0,8 180 144 MPa

i 14641 9152 154 MPa i =154MPa

154 164
i d -uslov je zadovoljen

4.1.3 Provjera povrinskog pritiska u navojnom vretenu

Povrinski pritisak u navojnom spoju:

 Strana 4. od 17

F
p pd
z d 2 H1
F
z
pd H1 d 2
z -minimalni broj aktivnih zavojaka, usvaja se prvi vei cio broj.

H 1 mm -korisna irina navoja

pdo MPa -dozvoljeni povrinski pritisak materijala vretena
p d = 1 pdo MPa -dozvoljeni povrinski pritisak vretena

usvajam: 1 0,8 ( za prosjeno dobru izradu )

p do 17 MPa
p d 0,8 17 13,6 MPa p d =13,6MPa

40000
z 19,9 usvajam: z=20 z=20
13,6 3,14 2 23,5

40000
p 13,5 p =13,5MPa
3,14 20 23,5 2

p < pd -uslov je zadovoljen

4.1.4 Provjera navojnog vretena na izvijanje

Kada je visina dizanja velika postoji opasnost da se pritisnuti dio vretena izvije. U zavisnosti od
ukljetenja vretena prvo se odreuje slobodna duina izvijanja l r .
 Strana 5. od 17

Sl 4.1. Slobodna duina izvijanja

Za izvijanje karakteristina veliina je vitkost vretena:

lr

i min

d1
imin mm - radijus inercije
4

l r =2 L=2 350=700 mm
20,5
i min 5,1 mm
4

700
137
5,1
95 - provjera se vri po Euler-u :
2 E
S izv 2 3-6

E MPa -modul elastinosti materijala vretena, za .0745 E= 2,1 105 MPa

p =121 MPa -napon na pritisak

S izv 0,91 S izv 0,91

Stepen sigurnosti na izvijanje vretena nije zadovoljen.

4.1.5 Provjera samokoivosti navojnog spoja

Da bi bio ispunjen uslov samokoivosti mora biti zadovoljeno da je

arctg

- ugao trenja u zavojnici

0,005-01 - koeficijent trenja u navojnom spoju

arctg 0,1 5,7
3,9 o
- uslov je zadovoljen

4.2 Proraun navrtke

4.2.1 Visina navrtke

H z P mm
z broj navoja navrtke (iz take 4.1.3)

H 20 5 100 mm H =100mm

4.2.2. Provjera zavojaka na savijanje i smicanje

 Strana 6. od 17

0,64 F
i 1,2 s 1,2 d
d1 p z
d 1 do MPa
do MPa -dozvoljeni napon materijala navrtke

0,64 40000
i 1,2 5,5 MPa
20,5 13,5 20
i d

4.2.3. Provjera napona na pritisak i smicanje tijela navrtke

di 1,2 d =1,2 26 =32 mm d i =32

mm

F 4F
p 2
Adod
de di
2 pd

4F
de di
2
mm
pd

4 40000
de 973 70mm d e 70mm
3,14 13,6

4 40000
p
70 2 32 2 3,14 13,14 MPa
p
=13,14MPa

p pd -uslov je zadovoljen

4.3. Stepen iskoritenja navojnog vretena

tg

d
tg sr
d2

3,9 o
8,8
d
d sr 13mm
2
0,068
0,25
0,22 0,05
0,25

4.4. Potreban obrtni moment,sila na ruici i dimenzionisanje ruice kod 10% preoptereenja
 Strana 7. od 17

4.4.1. Potreban obrtni moment odnosno sila na ruici

M R M o = 142400 Nm

M R 142400
FR = 2848000 N=2848kN FR 2848kN
R 0,05

4.4.2. Dimenzionisanje ruice

Prenik ruice odreuje se u odnosu na napon od savijanja;

Ms 32 M s
s sd
Wx d R 3

32 M s
dR 3
sd

M s 1,1 M R =156 640 Nm

vs 1,2 vz 456
sd 152 MPa sd 152MPa
s s 3
s=3

32 156640
dR 3 21,9mm d R =22mm d R =22mm
3,14 152
s sd -uslov je zadovoljen

4.5. Proraun konstrukcije dizalice

4.5.1. Proraun trupa i zavarenih sastavaka dizalice

a) Proraun trupa dizalice

Trup dizalice optereen je na pritisak i na uvijanje preko navrtke, ije su dimenzije odreene u
taki 4.2.

F 4 F
p 2 pd

A de di 2
4 40000
p 13,14 MPa

70 2 32 2 3,14

v 380
pd 253,3MPa s =1,5
s 1,5

p pd -uslov je zadovoljen

Mu
u ud
Wo
 Strana 8. od 17

M u M n =103400 Nm
4
d e d 4i
Wo 64374mm 3
16 de

u 1,6MPa u 1,6MPa
253,3
ud pd 149 MPa
1,7 1,7
u ud

b) Proraun zavarenih sastavaka dizalice

Varovi na trupu dizalice optereeni su na uvijanje i smicanje.

Dinamiki stepen sigurnosti varova pri optereenju od uvijanja i smicanja:

A
Su 1 2 3 4
ua
u max Mu
ua sr MPa
2 2 Wo
Tip optereenja je isto jednosmjerno promjenljivo.

M u M n 103400 Nm
4
d ( d e 2a ) 4
Wo 2 e =117 180Nm
16 de
d e d i 70 32
= 19 mm -debljina cijevi trupa
2 2

a =0,7 =13,3mm=14mm -raunska debljina ugaonog vara

Mu 103400
ua 0,44 MPa
2 Wo 2 117180
A D sr ; D 190 MPa ; A 190 0,44 189,56 MPa 190 MPa
190
Su 0,1 34,4 MPa
0,44
Su 34,4 MPa

A
Ss 1 2 3 4
sa
s max F
sa sr MPa
2 2 As
As 2 d e a =6154,4mm
40000
sa 3,25MPa
2 6154
 Strana 9. od 17

190
Ss 0,1 5,8MPa
3,25
Ss 5,8MPa

4.6. Projektovati sklop velike pesnice klipnjae motora sa unutranjim sagorjevanjem, kod
koje je poklopac velike pesnice pritegnut sa dva elastina vijka ( slika 4.13 ). Ravan sastava
poklopca, u odnosu na uzdunu osu klipnje, zaklapa ugao od 45.Osiguranje poklopca
protiv pomjeranja u ravni sastava vri se na nain prikazan na slici 4.13.

Podaci:

sila u stablu klipnjae F= 40 kN

prenik rukavca D= 70 mm
aktivna duina vijka l = 90 mm
irina glave klipnjae b= 45 mm

Proraunati:

dimenzije vijka,
obrtni momenat potreban za pritezanje vijka,
krutost elemenata veze,
elemente za crtanje deformecionog dijagrama,
napone u vijku,
potrebne stepene sigurnosti vijaka.

Nacrtati:

sklopni crte klipnjae,

radioniki crte elastinog vijka,
deformacioni dijagram.

4.6. Proraun vijaka tree grupe

Vijci spadaju u treu grupu i istovremeno su izloeni i istezanju i uvijanju. Ukupna uzduna sila u
ovim vijcima sastoji se od sile pritezanja ( prethodne sile ) i radne sile koja moe biti stalna i
promjenljiva ( statika i dinamika ).

4.6.1. Definisanje radne sile

U sluaju grupnih vijanih veza ova se sila odreuje raspodjelom ukupnog optereenja na
pojedine vijke u vezi:

F cos 45
Fr kN
z

z=2 broj vijaka

40000 0,707
Fr 14140 N =14,1kN Fr 14140 N
2

4.6.2. Definisanje sile pritezanja

 Strana 10. od 17

Odreivanje sile pritezanja zavisi od vrste materijala upotrijbljenog za izradu vijka i od vijane
veze.
Na osnovu materijala vijka koji se usvoji ( 6,8-12,9 ) moe se odrediti sila pritezanja iz tabele 4.6.

F0
2,75 5
Fr

Fo 3 Fr (za materijal 6.8)

Fo 42420 N 42,4kN - prednaponska sila
v 480 MPa
A 30MPa

4.6.3. Dimenzionisanje vijka

Pri dinamikom optereenju preporuuje se upotreba elastinih vijaka koji se dimenzioniu

prema dozvoljenom naponu vijka na zatezanje.

Fo 4 Fo
z zd
As d s 2

4 Fo
ds mm -najmanji prenik stabla vijka
zd

v
zd MPa -dozvoljeni napon vijka na zatezanje
s
v -granica razvlaenja za usvojeni materijal vijka; s= 1,1-1,4 stepen sigurnosti
480
zd 342 MPa
1,4
4 42420
ds =26mm d s 26mm
3,14 342

ds 26
d1 14mm -prenik jezgre navojnog dijela vijka na osnovu kojeg se usvaja d 1 14mm
0,9 0,9
standardni navoj i njegove ostale dimenzije.

Iz tablice 4.1 (metriki navoj) usvajam:

d1 =18,9mm; A1 =282 mm 2 ; d 2 20,3mm; P=2,5mm; d s 14mm; M22

H 1 =( 0,6 - 0,8)d mm -visina glave vijka

l 3 =( 1,3 - 1,5)d mm -duina navoja vijka
l1 =0,4 d mm -duina centrirajueg dijela vijka
l 2 = l - ( l1 + l 3 ) mm -duina stabla vijka

l1 =0,4 22=8,8mm l1 =8,8mm

 Strana 11. od 17

l 3 =1,4 22=30,8mm l3
=30,8mm
l 2 = 90-39,6=50,4mm l 2 =50,4mm
H 1 =0,7 22=15,4mm H 1 =15,4mm

4.6.4. Odreivanje momenta pritezanja vijka

M o M n M Nm

d2
M n Fo tg ( ) Nm -moment otpora u navojnog paru
2
P
tg 0,039 2,23o
d2
arctg 8,5 o
0,1 0,2 - koeficijent trenja u navojnom spoju

20,3
M n 42420 tg10,73 81589 Nmm
2

d sr
M Fo Nm -moment otpora klizanja na dodiru navrtke
2

S=32mm - otvor kljua

Do =25mm -prenik otvora za vijak

3
2 S 3 Do
d sr = =28mm d sr =28mm
3 S 2 Do 2
28
M 42420 0,15 89082 Nmm
2
M o 81589 89082 170,67 Nm

4.6.5. Odreivanje krutosti elemenata veze

4.6.5.1. Odreivanje krutosti vijka

1 1 1 mm

cv c s c g N

4.6.5.2. Krutost stabla vijka

 Strana 12. od 17

1 1 l1 l 2 l
3
cs Ev A1 A2 A3

Ev -modul elastinosti materijala vijka Ev =2,1 105 MPa

A1 d 2 380mm 2
4
2
A2 d s 154mm 2
4
2
A3 d1 280mm 2
4
1 1 8,8 50,4 30,8 1 mm
5
0,39 2,19 10 6
cs 2,1 10 380 154 280 2,1 10 5
N

4.6.5.3. Krutost glave vijka

1 0,15 mm

cg Ev H 1 N

1 0,15 mm
4,6 10 8
cg 2,1 10 15,4
5
N

1 mm
2,19 10 6 4,6 10 8 2,24 10 6
cv N
N
c v = 0,45 10 6 c v = 0,45 10 6
mm
N
mm

4.6.5.4. Odreivanje krutosti spojenih dijelova ( ploa )

Krutost spojenih dijelova ako je vijak uvrnut u jedan od spojenih dijelova i ako je l p Do :

E p Do tg 1
cp
S Do S 2l p tg 1 Do N
mm
2,3 log
S Do S 2l p tg 1 Do
 Strana 13. od 17

l3
l p l1 l 2
2

mm -debljina spojenih dijelova ( za sluaj kada je vijak uvrnut u jedan od spojenih dijelova )
1 = (22- 27) ugao koji izvodnica zaklapa sa x osom

30,8
l p 8,8 50,4 74,6mm
2
2,1 10 5 3,14 25 0,4 N
cp 3,96 10 6
56 31 2 74,6 0,4 25 mm c p = 3,96 10 6
2,3 log
6 31 2 74,6 0,4 25
N
mm

4.6.6. Odreivanje elemeneta za crtanje deformacionog dijagrama

Izduenje vijka:

Fo 42420
v 0,09mm v 0,09mm
cv 0,45 10 6

Sabijanje spojenih dijelova ( ploa ):

Fo 42420
p 0,01mm p 0,01mm
c p 3,96 10 6

Radna sila koja djeluje u pravcu ose vijka:

Fr cv c p

Fr 14140
0,003mm 0,003mm
c v c p 0,45 10 6 3,96 10 6

Poveanje sile u vijku uslijed radne sile:

cv
Fv c v Fr N
cv c p
Fv 0,45 10 6 0,003 1350 N Fv 1350 N

Smanjenje sile u spojenim dijelovima uslijed radne sile:

cp
F p c p Fr N
cv c p
 Strana 14. od 17

F p 3,96 10 6 0,003 11880 N

F p 11880 N

Maximalna sila u vijku:

Cv
Fv Fo Fv Fo Fr
Cv C p
Fv 42420 1350 43770 N Fv 43770 N

Sila u spojenim dijelovima nakon djelovanja radne sile:

Cp
F p Fo F p Fo Fr
Cv C p
F p 42420 11880 30540 N F p 30540 N

Ako ne elimo da naruimo hermetinost veze mora biti zadovoljeno da je F p 0 .

Kritino stanje nastaje kada je p =0 tj. F p 0 , u kojem poinje razdvajanje spojenih dijelova
( veze). Iz ovog uslova je vrijednost prikljune radne sile u vijku
C
Fr Fv Fvkrit Fo 1 v



N
Cp
0,45 10 6
Fvkrit 42420 1 47240 N
3,96 10 6

Stepen sigurnosti protiv razdvajanja veze:

Fvkrit
S 1,2
Fr
S 3,34 1,2 S 3,34

Stepen sigurnosti protiv razdvajanja veze je zadovoljen

4.6.7 Provjera napona u vijku

Napon od sile pritezanja:

Fo 4 Fo
z zd
As d s 2
480
zd 342 MPa
1,4
z 276 MPa 342 MPa z 276MPa

Najvei normalni napon pri dejstvu radne sile:

 Strana 15. od 17

Fv 4 Fv
z max zd
As d s 2
z max 285MPa 342MPa z max 285MPa

Amplitudni napon:

Fa 4 Fa
a
As d s 2
Fv
Fa -amplitudno optereenje
2

1350
Fa 675 N
2
a 4,38 MPa

Napon na uvijanje:

Mu
u ud
Wo
ud 0,6 zd 0,6 342 205MPa
F
M u o tg d 2 d sr Nm
2
d
3

Wo s -polarni moment najmanjeg presjeka stabla vijka

16
d s -najmanji prenik stabla vijka
14 3 3,14
Wo 538mm 3
16

42420
Mu tg 2,23 8,5 20,3 28 0,1 21210 6,64 140834 Nmm
2
140834
u 262 MPa 205MPa
538
Usvajam d s =16mm d s =16mm
16 3 3,14
Wo 804mm 3
16
140834
u 175MPa 205MPa u 175MPa
804

Sloeni napon:

i z o u zd
2 2

342
o zd 1,67
ud 205
 Strana 16. od 17

i 276 2 292 2 217 MPa 342MPa i 217 MPa

4.6.8 Provjera stepena sigurnosti

4.6.8.1 Stepen sigurnosti na kraju pritezanja

Parcijalni stepen sigurnosti:

v
S -u odnosu na istezanje vijka
z

v
S -u odnosu na uvijanje vijka
u

480
S 1,74 S 1,74
276
360
S 2,05 S 2,05
175

Ukupni stepen sigurnosti:

S S
S 1,25 1,6
S 2 S2

1,74 2,05 3,56

S 1,41 1,25 1,6 S 1,41
1,74 2,05
2 2 2,51

Ukupni stepen sigurnosti je zadovoljen jer se nalazi u zadanim okvirima

4.6.8.2 Stepen sigurnosti pri radu

Za dinamiki napregnute vijane veze:

Radni naponi:

Fo
min MPa
Amin
Fv
max MPa 2
Amin d s 201mm 2
Amin 4

min 211MPa
max 217 MPa

Amplitudni naponi u vijku:

 Strana 17. od 17

max min
a 3MPa
2

A
SA 23
a

A 30 MPa
30
SA 10 S A 10
3

Stepen sigurnosti pri radu zadovoljava, ali se nalazi izvan zadanih okvira.