I. TRK EDEBYATINDA LKLER Noktalama iaretlerini dzyazda ilk kez kullanan:
inasi A. SLAMYET NCES VE SLAM DNEM lk makale: inasi'nin Tercman- Ahval gazetesindeki (DVAN VE HALK EDEBYATI) "Mukaddime" balkl yazs lk zel gazete: inasi ve Agh Efendi'nin kard lk alfabe: Gktrk (Orhun) alfabesi Tercman- Ahval Bilinen ilk Trk airi: Arpnur Tigin Batl anlamda ilk fabl rneklerini yazan: inasi lk Trk yazar: Yollu Tigin lk tezli roman rnei: Nabizade Nazm'n "Zehra" adl Bilinen en eski ve ilk destanmz: "Alp Er Tunga Des- yapt tan" Sahnelenen ilk tiyatro yapt: Namk Kemal'in "Vatan Trkenin ilk yazl belgeleri: "Orhun Yaztlar" (Trk yahut Silistre"si adnn getii ilk metindir bu yaztlar. "Orhun Yaztlar", lk hikye denemesi: Emin Nihat Bey'in sylev trnn ilk rneidir.) "Msameretname"si slami dnem Trk edebiyatnn ilk edebi eser rne- lk yk rnekleri: Ahmet Mithat Efendi'nin "Letaif- i: "Kutadgu Bilig"dir. lk Trke didaktik iirler bu yapt- Rivayet"i tadr. Aruz lsnn kullanld ilk yapttr. lk mesnevi Batl anlamda ilk eletiri yazs ve yapt: Namk Ke- rneidir. lk siyasetname rneidir. mal'in "Lisan- Osman Edebiyat Hakknda Baz Mla- lk slami Trk destan: "Satuk Bura Han Destan" hazat- amildir" yazs, ilk eletiri yapt "Tahrib-i Hara- Sagu trnn ilk rnei: "Alp Er Tunga Sagusu" bat" Trkenin bilinen ilk szl: "Divan L- gati't-Trk" lk edebi roman: Namk Kemal'in "ntibah" adl roman Dede Korkut'tan ilk bahseden: "Cami't- Tevarih" adl lk tarihi roman: Namk Kemal'in "Cezmi"si yaptnda nl tarihi Reidddin'dir. Arap harfleriyle ilk lk ky iiri: Muallim Naci'nin yazd "Kyl Kzlarn nereden Kilisli Muallim Rfat Bilge'dir. Yeni harflerle ilk arks" nerini yapan Orhan aik Gkyay'dr. lk kafiyesiz iir: Abdlhak Hamit Tarhan'n yazd Trke ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi "Validem" Divan sahibi ilk sanat: Yunus Emre Yabanc lkede geen bir maceray anlatan ilk tiyat- Divan edebiyatnn ilk temsilcisi: Hoca Dehhani ro yapt: Abdlhak Hamit Tarhan'n "Finten"i Tasavvuf konusunda yazlan ilk eser: "Divan- Hik- Aruzla yazlan ilk manzum tiyatro yapt: Abdlhak met" Hamit Tarhan'n "Eber"i Edebiyatmzn ilk ak mesnevisi: eyyat Hamza'nn Heceyle yazlan ilk manzum tiyatro yapt: Abdlhak "Yusuf u Zleyha"s Hamit Tarhan'n "Nesteren"i Anadolu Trkesiyle yazlan ilk eser: Ahmet Fakih'in lk pastoral iir: Abdlhak Hamit Tarhan'n "Sahra"s yazd "arhname"si lk edebiyat teorisi yapt: Recaizade Mahmut Ekrem'in lk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis'in "Mirat'l- Mema- "Talim-i Edebiyat" lik"i / Babrah'n "Babrname"si lk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi'nin "Esrar- Antoloji trnn ilk rnei: mer b. Mezid'in 1437'de Cinayet" adl roman hazrlad "Mecmuat't - Nezair" Trk romanclnda ilk alafranga tip: Ahmet Mithat Ssl nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paa Efendi'nin roman kahraman olan Felatun Bey lk ehrengiz: Mesihi Batl anlamda ilk antoloji: Ziya Paa'nn ciltlik "Ha- Hamse sahibi ilk sanat: Ali ir Nevai rabat" lk edebi mektup: Fuzuli'nin "ikyetnamesi Trk tiyatrosunda Bat'dan eser uyarlamay ilk kez Anadolu sahasnda hamse sahibi ilk sanat: Ham- yapan: Ahmet Vefik Paa dullah Hamdi Trke szlk adn ilk kullanan, ilk yerli roman olan lk bibliyografya yazarmz: Ktip elebi - "Kef'z- "Taauk- Talat ve Fitnat" yazan: emsettin Sami Znun" lk tarih ve corafya ansiklopedimiz: emsettin Sa- airlerle ilgili yazlan ilk tarafsz ve alfabetik tezkire: mi'nin yazd "Kamus'l Alam" Latifi lk ky roman: Nabizade Nazm'n "Karabibik"i lk airler tezkiresi: Ali ir Nevai'nin "Mecalis'n- lk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Araba Nefais"i Sevdas" Anadolu sahasnda ilk uara tezkiresi: Sehi Bey'in ocuklara ynelik ilk dergi: 1869'da kan Mmeyyiz "Het Behit"i Edebiyat tarihi adyla yazlan ilk eser: Abdlhalim lk edebi an: Babrah'n "Babrname"si Memduh'un "Tarih-i Edebiyat- Osmaniye"si Divan edebiyatnda ocuklar iin yazlan ilk eser: lk kadn romanc: Fatma Aliye Hanm Nabi'nin "Hayriye"si Tanzimat'tan sonraki edebiyatmzn ilk kadn airi: lk ark rnekleri: Naili Nigar Hanm Matbaada baslan ilk yapt: "Vankulu Lgati" lk mizah dergisi: Teodor Kasap'n kard Diyojen Trke ilk mevlit: Sleyman elebi'nin "Vesilet'n- lk mizahi szlk: Direktr Ali Bey'in "Lehet'l- Necat" adl yapt Hakayk" lk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazm'n B. TANZMAT EDEBYATI "Zehra"s lk dergi: Mnif Paa'nn kard Mecmua- Fnun lk edebi ve felsefi eviri: Mnif Paa'nn "Muhaverat- Hikemiye"si C. SERVETFUNUN EDEBYATI VE FECRAT EDEBYATI lk eviri roman: Yusuf Kemal Paa'nn Fransz yazar Fenelon'dan evirdii "Telemak" adl roman lk edebi beyannameyi yaymlayan: Fecriati Topluluu lk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831) lk mensur iir: Halit Ziya'nn "Mensur iirler"i lk yar resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840) lk psikolojik roman: Mehmet Rauf'un "Eyll" roman Batl anlamda ilk gnlk rnei: Direktr Ali Bey'in Soneyi ilk kez kullanan: Sleyman Nesip yazd "Seyahat Jurnali" Anjambman ilk kullanan air: Tevfik Fikret lk Trk gazetecisi: inasi ocuklar iin yazlm ilk iir kitab: Tevfik Fikret'in Batl anlamda ilk tiyatro yapt: inasi'nin "air Ev- "ermin" yapt lenmesi" lk nemli fkra yazar: Ahmet Rasim
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site Sayfa 1
D. MLL EDEBYAT VE Romantizmin kuramcs: Victor Hugo - "Cromvell"
CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATI yaptnn n sz Dramn kurallarn belirleyen: Victor Hugo lk ocuk roman: Mahmut Yesari'nin "Bar Yank lk realist roman: G. Flaubert - "Madam Bovary" mer" yapt Natralizmin kuramcs: Emile Zola Rportaj trnn ilk rnei: Ruen Eref naydn'n Dnyada bilinen ilk destan: Smerlerin "Glgam "Diyorlar ki" adl yapt Destan" Batl anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Kprl "Milli Edebiyat" ifadesi ilk kez kullanlan: Gen Ka- TRK EDEBYATINDA SANATILARIN UNVANLARI lemler Trk szcn ilk kullanan air: Mehmet Emin Yur- Istrap airi: Fuzuli, dakul Sultan'-uara (airler sultan): Baki D Trkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet Hiciv stad: Nefi Mftolu'nun "Gnl Hanm" adl roman Hac kalfa: Ktip elebi Cumhuriyet dnemi ky romanclnn ilk rnei: Zevk-elence airi: Nedim Yakup Kadri'nin "Yaban" roman Lale devri airi: Nedim lk Trk sosyologu: Ziya Gkalp Vatan airi: Namk Kemal "Orhun Abideleri"nden ilk sz eden Trk: Necip Asm Hrriyet airi: Namk Kemal (kdam gazetesi 200.say) air-i Azam: Abdlhak Hamit Tarhan lk otobiyografik roman: Peyami Safa'nn "Dokuzuncu Tezatlar airi: Abdlhak Hamit Tarhan Hariciye Kouu" (Dnya roman tarihinde kahramann stat: Recaizade Mahmut Ekrem ad verilmeyen ilk romandr.) Mistik air: Necip Fazl Ksakrek lk TDK roman dl: "Suumuz nsan Olmak" (1957) Milli air/Trk airi: Mehmet Emin Yurdakul adl yaptyla Oktay Akbal Soka getiren romanc: Hseyin Rahmi Grpnar lk TDK iir dl: "Delice Bcek" iiriyle Fazl Hsn Server Bedii: Peyami Safa Dalarca Atlar airi: Recaizade Mahmut Ekrem Bat nazm ekillerini ilk defa kullanan airimiz: Edip Bayrak airi: Arif Nihat Asya Ayel (1894-1957) Evler airi: Behet Necatigil lk ftrist (geleceki) sanatmz: Ercment Behzat imdik: Yusuf Ziya Orta Lav Kirpi: Refik Halit Karay Kyden ehre g ilk kez ileyen: Orhan Kemal Yaz makinesi: Ahmet Mithat Efendi Heceyle yazlm, sanat deeri tayan ilk manzum lm airi: Cahit Stk Taranc piyes: Yusuf Ziya Orta'n "Binnaz" adl oyunu stanbul ykcs: Sait Faik Abasyank lk postmodern roman: Ouz Atay'n "Tutunamayanlar" Halikarnas Balks: Cevat akir Kabaaal adl roman Deli Ozan, amdeviren: Faruk Nafiz amlbel lk monolog tarzyla yazlm ilk roman: Adalet Aa- stanbul airi: Yahya Kemal Beyatl olu'nun "Bir Dn Gecesi" roman mmeti air: Mehmet Akif Ersoy Hikyede gerek anlamda Anadolu'yu ileyen ilk Soka iire getiren air: Orhan Veli Kank yazar: Refik Halit Karay Anadolu airi: mer Bedrettin Uakl Serbest ly kullanan ilk air: Nazm Hikmet Tiyatroda ilk kadn oyuncu: Afife Jale (Hseyin Cahit- KURTULU SAVAINI LEYEN YAZARLAR VE ROMANLAR 'in yazd "Yamalar" adl oyunda oynamtr.) lk epik tiyatro: Haldun Taner'in "Keanl Ali Destan" Ahmet Hamdi Tanpnar: Sahnenin Dndakiler adl yapt Aka Gndz: Dikmen Yldz Attila lhan: Kurtlar Sofras, Srtlan Pay II. DNYA EDEBYATINDAK LKLER Halide Edip Advar: Ateten Gmlek, Vurun Kahpeye Hasan zzettin Dinamo: Kutsal syan lk roman rnei: Rebelais - "Gargaunta" lhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hkmet Meydan, Var lk modern roman: Cervantes - "Don Kiot" Olmak lk tarihi roman: W.Scott - "Waverley" lhan Seluk: Yzba Selahattin'in Roman lk psikolojik roman: Madam de La Fayette - Kemal Tahir: Yorgun Sava, Esir ehrin nsanlar, "Princesse de Cleves" Esir ehrin Mahpusu lk yk rnei: G. Boccacio - "Decameron" Mehmet Rauf: Halas Olay yksnn ncs: Guy de Maupassant Mithat Cemal Kuntay: stanbul Durum/Kesit yksnn ncs: A. ehov Peyami Safa: Szde Kzlar, Biz nsanlar Deneme trnn kurucusu: Montaigne Samim Kocagz: Kalpakllar, Doludizgin Deneme trnn ikinci ismi: Bacon Talip Apaydn: Toz Duman inde, Vatan Dediler, Kyller lk biyografi yazar: Plutarkhos Tark Bura: Kk Aa, Kk Aa Ankara'da Tarih trnn kurucusu: Heredot Yakup Kadri Karaosmanolu: Yaban, Ankara, Sodom lk byk destan airi: Homeros ve Gomore lk trajedi sanats: Aiskhylos lk byk komedya sanats: Aristophanes ANADOLU'YU ANLATAN YAZARLAR VE ROMANLARI lk an yazar: Ksenophon - "Anabasis" lk zdeyi yazar: La Rochefaucault Gney Anadolu, Toroslar ve ukurova Yreleri En eski ve nl hatipler: Demosthenes, iero, Bousset Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanmn iftlii, Kanl Top- lk fabl rnei (Bat): Aisopos (Ezop) - "Fabllar" raklar, Bereketli Topraklar zerinde lk fabl rnei (Dou): Beydaba - "Kelile ile Dimne" Yaar Kemal: Teneke, Ortadirek, nce Memed, Yer Demir lk lirik air: Sappho Gk Bakr, lmez Otu, Demirciler ars Cinayeti Pastoral iirin kurucusu: Theokritos Didaktik iirin kurucusu: Hesiodos Orta Anadolu lk mensur iir: Baudelaire - "Kk Mensur iirler" Fakir Baykurt: Ylanlarn c, Irazca'nn Dirlii, Kap- Klasisizmin kuramcs: Boileau - "iir Sanat" lumbaalar, Trpan, Amerikan Sargs
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site Sayfa 2
Kemal Tahir: Sar Dere, Kr Duman, Rahmet Yollar Milli Edebiyat
Kesti, Yedi nar Yaylas, Kyn Kamburu, Byk Mal Yaprak Dkm: Ali Rza Bey, Hayriye Hanm, Talip Apaydn: Sar Traktr, Yarbk, Ortaknn Olu, Ferhunde, Leyla, Necla, Fikret Define, Yoz Duvar Ateten Gmlek: Aye, Peyami, Binba hsan alkuu: Feride, Kamuran, Doktor, Hayrullah Bey Ege Blgesi Handan: Neriman, Hsn Paa, Refik Cemal Necati Cumal: Ttn Zaman, Yamurlar ve Topraklar, Nur Baba: Nur Baba, Ziba Hanm, Nigar Hanm, Shey- Susuz Yaz la Samim Kocagz: Ylan Hikyesi, Bir Kar Toprak Sodom ve Gomore: Leyla, Necdet, Sami Bey Vurun Kahpeye: Aliye, Hac Fettah, Tahsin Bey Dou Anadolu Yaban: Ahmet Celal, Emine, Mehmet Ali, smail Ferid Edg: Kimse, O Sinekli Bakkal: Rabia, Osman (Peregrini), Kz Tevfik, Kemal Bilbaar: Cemo, Memo Emine, Vehbi Dede mer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragl Yeil Gece: ahin, Kazm
Gneydou Cumhuriyet Edebiyat
Bekir Yldz: Reo Aa, Kaak ahan Aganta Burina Burinata: Mahmut, Halil Usta Anayurt Oteli: Zebercet DOU-BATI ATIMASI, YANLI BATILILAMA, TOPLUM- Ayal ve Kiraclar: Ayal brahim, Hasan Bey, SAL DEMEY LEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI Buharal Abdlkerim, Faika, Fuat, ffet Hanm, efik Bey Bereketli Topraklar zerinde: Yusuf, Kse Hasan, Ahmet Hamdi Tanpnar: Huzur, Saatleri Ayarlama Pehlivan Ali Enstits Dokuzuncu Hariciye Kouu: Hasta Bir ocuk, Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey'le Rakm Efendi Nzhet, Doktor Ragp Halide Edip Advar: Sinekli Bakkal Fatih-Harbiye: Neriman, Faiz Bey, inasi, Macit Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Szde Kzlar Huzur: hsan, Nuran, Suat, Mmtaz Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdas nce Memed: Memed, Hatce, Abdi Aa Reat Nuri Gntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Dkm Kuyucakl Yusuf: Yusuf, Muazzez, Selahat- tin Bey Yakup Kadri Karaosmanolu: Sodom ve Gomore, Kk Aa: Mehmet Reit Efendi (stanbullu Hoca), Kiralk Konak olak Salih Matmazel Noralya'nn Koltuu: Ferit, Nilfer, Fotika KASABA YAAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI Szde Kzlar: Behi, Mebrure, Nafi Bey Tutunamayanlar: Selim Ik, Turgut zben lhan Tarus: Yeilkaya Savcs Ylanlarn c: Kara Bayram, Haceli, Irazca Ana Reat Nuri Gntekin: Yeil Gece, Kavak Yelleri Sabahattin Ali: Kuyucakl Yusuf TRK EDEBYATINDAK NEML DERGLER Samim Kocagz: Bir ehrin ki Kaps Aa (1936): Necip Fazl tarafndan karlmtr. OSMANLININ KURULUUNU ELE ALAN YAZARLAR VE A dergisi (1956-1960): II. Yeni akmna destek olmak YAPITLARI iin karlmtr. Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi tara- Kemal Tahir: Devlet Ana fndan karlan haftalk, siyasi mizah dergisidir. Tark Bura: Osmanck Byk Dou (1943-1955): Necip Fazl Ksakrek'in kard dergidir. NEML HCV SANATILARI VE YAPITLARI naralt (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya'nn kardklar Trk ve fikir ve sanat dergisidir. eyhi: Harname Dergh (1921-1923): lki Mustafa Nihat zn tarafndan Fuzuli: ikyetname karlmtr. 1990'da ise Ezel Erverdi tarafndan yeniden Nef'i: Siham- Kaza karlmaya balanmtr. Ziya Paa: Zafername Dirili (1966-1967): Sezai Karako tarafndan karl- Neyzen Tevfik: Azab- Mukaddes mtr. Gen Kalemler (1910-1912): mer Seyfettin ve Ali EDEBYATIMIZDA NEML ROMAN KAHRAMANLARI Cenap tarafndan karlmtr. Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy Tanzimat Edebiyat tarafndan karlmtr. Araba Sevdas: Bihruz Bey, Perive, Kefi Bey Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafndan karlm- Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, ehriyar tr. ntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaup Mavera (1976): C. Zarifolu, E. Beyazt, R. zdenren, Karabibik: Karabibik, Yosturolu, Koca mam, Huri, M. Akif nan bu derginin kurucular arasndadr. Hseyin, Eftalya Papirs (1966-1970): Cemal Sreya tarafndan karl- Sergzet: Asaf Paa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher mtr. Zehra: Zehra, Suphi, Srr Cemal Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel'in kard "gereki" halk dergisidir. Servetifnun Edebiyat Trk Yurdu (1911-1931): Trk Yurdu Cemiyetinin yayn Ak- Memnu: Adnan Bey, Bihter, Behll, Nihal, Firdevs organdr. Hanm Trk Dili (1951-...): TDK tarafndan karlmtr. Eyll: Necip, Suat, Sreyya lk (1933-1950): Halk evleri tarafndan karlmtr. Krk Hayatlar: mer, Behi, Vadide, Neyyir, Leyla, Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Beng) Selma tarafndan karlmtr. Mai ve Siyah: Lamia, Ahmet Cemil, Hseyin Nazmi Mrebbiye: Dehri Efendi, Matmazel Anjel, em'i, Sadri k: atrzade, hret Bey, Madam Poti psevdi: Meftun Bey, Edibe Hanm, Kasm Efendi
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site Sayfa 3