LYS EDEBYAT

ALTIN BLGLER

www.edebiyatogretmeni.org

Trk Edebiyat Dil ve Anlatm

Dersleri in Kaynak Site

RETGREGTGTGRTGTRGGT[Metni yazn] Sayfa 1

 LYS EDEBYAT ALTIN BLGLER www.edebiyatogretmeni.org
I. TRK EDEBYATINDA LKLER
A. SLAMYET NCES VE SLAM DNEM
(DVAN VE HALK EDEBYATI)
lk alfabe: Gktrk (Orhun) alfabesi
Bilinen ilk Trk airi: Arpnur Tigin
lk Trk yazar: Yollu Tigin
Bilinen en eski ve ilk destanmz: "Alp Er Tunga Des-
tan"
Trkenin ilk yazl belgeleri: "Orhun Yaztlar" (Trk
adnn getii ilk metindir bu yaztlar. "Orhun Yaztlar",
sylev trnn ilk rneidir.)
slami dnem Trk edebiyatnn ilk edebi eser rne-
i: "Kutadgu Bilig"dir. lk Trke didaktik iirler bu yapt-
tadr. Aruz lsnn kullanld ilk yapttr. lk mesnevi Batl anlamda ilk eletiri yazs ve yapt: Namk Ke-
rneidir. lk siyasetname rneidir.
lk slami Trk destan: "Satuk Bura Han Destan"
Sagu trnn ilk rnei: "Alp Er Tunga Sagusu"
Trkenin bilinen ilk szl: "Divan L- gati't-Trk"
Dede Korkut'tan ilk bahseden: "Cami't- Tevarih" adl
yaptnda nl tarihi Reidddin'dir. Arap harfleriyle ilk
nereden Kilisli Muallim Rfat Bilge'dir. Yeni harflerle ilk
nerini yapan Orhan aik Gkyay'dr.
Trke ilk manzum mevlit metnini yazan: Ahmedi
Divan sahibi ilk sanat: Yunus Emre
Divan edebiyatnn ilk temsilcisi: Hoca Dehhani
Tasavvuf konusunda yazlan ilk eser: "Divan- Hik-
met"
Edebiyatmzn ilk ak mesnevisi: eyyat Hamza'nn
"Yusuf u Zleyha"s
Anadolu Trkesiyle yazlan ilk eser: Ahmet Fakih'in
yazd "arhname"si
lk gezi eserlerimiz: Seydi Ali Reis'in "Mirat'l- Mema-
lik"i / Babrah'n "Babrname"si
Antoloji trnn ilk rnei: mer b. Mezid'in 1437'de
hazrlad "Mecmuat't - Nezair"
Ssl nesrin ilk temsilcisi: Sinan Paa
lk ehrengiz: Mesihi
Hamse sahibi ilk sanat: Ali ir Nevai
lk edebi mektup: Fuzuli'nin "ikyetnamesi
Anadolu sahasnda hamse sahibi ilk sanat: Ham-
dullah Hamdi
lk bibliyografya yazarmz: Ktip elebi - "Kef'z-
Znun"
airlerle ilgili yazlan ilk tarafsz ve alfabetik tezkire:
Latifi
lk airler tezkiresi: Ali ir Nevai'nin "Mecalis'n-
Nefais"i
Anadolu sahasnda ilk uara tezkiresi: Sehi Bey'in
"Het Behit"i
lk edebi an: Babrah'n "Babrname"si
Divan edebiyatnda ocuklar iin yazlan ilk eser:
Nabi'nin "Hayriye"si
lk ark rnekleri: Naili
Matbaada baslan ilk yapt: "Vankulu Lgati"
Trke ilk mevlit: Sleyman elebi'nin "Vesilet'n-
Necat" adl yapt
B. TANZMAT EDEBYATI
lk edebi ve felsefi eviri: Mnif Paa'nn "Muhaverat-
Hikemiye"si
lk eviri roman: Yusuf Kemal Paa'nn Fransz yazar
Fenelon'dan evirdii "Telemak" adl roman
lk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)
lk yar resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)
Batl anlamda ilk gnlk rnei: Direktr Ali Bey'in
yazd "Seyahat Jurnali"
lk Trk gazetecisi: inasi
Batl anlamda ilk tiyatro yapt: inasi'nin "air Ev-
lenmesi"
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site
Noktalama iaretlerini dzyazda ilk kez kullanan:
inasi
lk makale: inasi'nin Tercman- Ahval gazetesindeki
"Mukaddime" balkl yazs
lk zel gazete: inasi ve Agh Efendi'nin kard
Tercman- Ahval
Batl anlamda ilk fabl rneklerini yazan: inasi
lk tezli roman rnei: Nabizade Nazm'n "Zehra" adl
yapt
Sahnelenen ilk tiyatro yapt: Namk Kemal'in "Vatan
yahut Silistre"si
lk hikye denemesi: Emin Nihat Bey'in
"Msameretname"si
lk yk rnekleri: Ahmet Mithat Efendi'nin "Letaif-
Rivayet"i
mal'in "Lisan- Osman Edebiyat Hakknda Baz Mla-
hazat- amildir" yazs, ilk eletiri yapt "Tahrib-i Hara-
bat"
lk edebi roman: Namk Kemal'in "ntibah" adl roman
lk tarihi roman: Namk Kemal'in "Cezmi"si
lk ky iiri: Muallim Naci'nin yazd "Kyl Kzlarn
arks"
lk kafiyesiz iir: Abdlhak Hamit Tarhan'n yazd
"Validem"
Yabanc lkede geen bir maceray anlatan ilk tiyat-
ro yapt: Abdlhak Hamit Tarhan'n "Finten"i
Aruzla yazlan ilk manzum tiyatro yapt: Abdlhak
Hamit Tarhan'n "Eber"i
Heceyle yazlan ilk manzum tiyatro yapt: Abdlhak
Hamit Tarhan'n "Nesteren"i
lk pastoral iir: Abdlhak Hamit Tarhan'n "Sahra"s
lk edebiyat teorisi yapt: Recaizade Mahmut Ekrem'in
"Talim-i Edebiyat"
lk polisiye roman: Ahmet Mithat Efendi'nin "Esrar-
Cinayet" adl roman
Trk romanclnda ilk alafranga tip: Ahmet Mithat
Efendi'nin roman kahraman olan Felatun Bey
Batl anlamda ilk antoloji: Ziya Paa'nn ciltlik "Ha-
rabat"
Trk tiyatrosunda Bat'dan eser uyarlamay ilk kez
yapan: Ahmet Vefik Paa
Trke szlk adn ilk kullanan, ilk yerli roman olan
"Taauk- Talat ve Fitnat" yazan: emsettin Sami
lk tarih ve corafya ansiklopedimiz: emsettin Sa-
mi'nin yazd "Kamus'l Alam"
lk ky roman: Nabizade Nazm'n "Karabibik"i
lk realist roman: Recaizade Mahmut Ekrem'in "Araba
Sevdas"
ocuklara ynelik ilk dergi: 1869'da kan Mmeyyiz
Edebiyat tarihi adyla yazlan ilk eser: Abdlhalim
Memduh'un "Tarih-i Edebiyat- Osmaniye"si
lk kadn romanc: Fatma Aliye Hanm
Tanzimat'tan sonraki edebiyatmzn ilk kadn airi:
Nigar Hanm
lk mizah dergisi: Teodor Kasap'n kard Diyojen
lk mizahi szlk: Direktr Ali Bey'in "Lehet'l-
Hakayk"
lk psikolojik roman denemesi: Nabizade Nazm'n
"Zehra"s
lk dergi: Mnif Paa'nn kard Mecmua- Fnun
C. SERVETFUNUN EDEBYATI VE FECRAT EDEBYATI
lk edebi beyannameyi yaymlayan: Fecriati Topluluu
lk mensur iir: Halit Ziya'nn "Mensur iirler"i
lk psikolojik roman: Mehmet Rauf'un "Eyll" roman
Soneyi ilk kez kullanan: Sleyman Nesip
Anjambman ilk kullanan air: Tevfik Fikret
ocuklar iin yazlm ilk iir kitab: Tevfik Fikret'in
"ermin" yapt
lk nemli fkra yazar: Ahmet Rasim
Sayfa 1
 LYS EDEBYAT ALTIN BLGLER www.edebiyatogretmeni.org
D. MLL EDEBYAT VE
CUMHURYET DNEM TRK EDEBYATI
lk ocuk roman: Mahmut Yesari'nin "Bar Yank
mer" yapt
Rportaj trnn ilk rnei: Ruen Eref naydn'n Dnyada bilinen ilk destan: Smerlerin "Glgam
"Diyorlar ki" adl yapt
Batl anlamda ilk edebiyat tarihi: Fuat Kprl
"Milli Edebiyat" ifadesi ilk kez kullanlan: Gen Ka-
lemler
Trk szcn ilk kullanan air: Mehmet Emin Yur-
dakul
D Trkleri konu alan ilk roman: Ahmet Hikmet
Mftolu'nun "Gnl Hanm" adl roman
Cumhuriyet dnemi ky romanclnn ilk rnei:
Yakup Kadri'nin "Yaban" roman
lk Trk sosyologu: Ziya Gkalp
"Orhun Abideleri"nden ilk sz eden Trk: Necip Asm
(kdam gazetesi 200.say)
lk otobiyografik roman: Peyami Safa'nn "Dokuzuncu
Hariciye Kouu" (Dnya roman tarihinde kahramann
ad verilmeyen ilk romandr.)
lk TDK roman dl: "Suumuz nsan Olmak" (1957)
adl yaptyla Oktay Akbal
lk TDK iir dl: "Delice Bcek" iiriyle Fazl Hsn
Dalarca
Bat nazm ekillerini ilk defa kullanan airimiz: Edip
Ayel (1894-1957)
lk ftrist (geleceki) sanatmz: Ercment Behzat
Lav
Kyden ehre g ilk kez ileyen: Orhan Kemal
Heceyle yazlm, sanat deeri tayan ilk manzum
piyes: Yusuf Ziya Orta'n "Binnaz" adl oyunu
lk postmodern roman: Ouz Atay'n "Tutunamayanlar"
adl roman
lk monolog tarzyla yazlm ilk roman: Adalet Aa-
olu'nun "Bir Dn Gecesi" roman
Hikyede gerek anlamda Anadolu'yu ileyen ilk
yazar: Refik Halit Karay
Serbest ly kullanan ilk air: Nazm Hikmet
Tiyatroda ilk kadn oyuncu: Afife Jale (Hseyin Cahit-
'in yazd "Yamalar" adl oyunda oynamtr.)
lk epik tiyatro: Haldun Taner'in "Keanl Ali Destan"
adl yapt
II. DNYA EDEBYATINDAK LKLER
lk roman rnei: Rebelais - "Gargaunta"
lk modern roman: Cervantes - "Don Kiot"
lk tarihi roman: W.Scott - "Waverley"
lk psikolojik roman: Madam de La Fayette -
"Princesse de Cleves"
lk yk rnei: G. Boccacio - "Decameron"
Olay yksnn ncs: Guy de Maupassant
Durum/Kesit yksnn ncs: A. ehov
Deneme trnn kurucusu: Montaigne
Deneme trnn ikinci ismi: Bacon
lk biyografi yazar: Plutarkhos
Tarih trnn kurucusu: Heredot
lk byk destan airi: Homeros
lk trajedi sanats: Aiskhylos
lk byk komedya sanats: Aristophanes
lk an yazar: Ksenophon - "Anabasis"
lk zdeyi yazar: La Rochefaucault
En eski ve nl hatipler: Demosthenes, iero, Bousset
lk fabl rnei (Bat): Aisopos (Ezop) - "Fabllar"
lk fabl rnei (Dou): Beydaba - "Kelile ile Dimne"
lk lirik air: Sappho
Pastoral iirin kurucusu: Theokritos
Didaktik iirin kurucusu: Hesiodos
lk mensur iir: Baudelaire - "Kk Mensur iirler"
Klasisizmin kuramcs: Boileau - "iir Sanat"
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site
Romantizmin kuramcs: Victor Hugo - "Cromvell"
yaptnn n sz
Dramn kurallarn belirleyen: Victor Hugo
lk realist roman: G. Flaubert - "Madam Bovary"
Natralizmin kuramcs: Emile Zola
Destan"
TRK EDEBYATINDA SANATILARIN UNVANLARI
Istrap airi: Fuzuli,
Sultan'-uara (airler sultan): Baki
Hiciv stad: Nefi
Hac kalfa: Ktip elebi
Zevk-elence airi: Nedim
Lale devri airi: Nedim
Vatan airi: Namk Kemal
Hrriyet airi: Namk Kemal
air-i Azam: Abdlhak Hamit Tarhan
Tezatlar airi: Abdlhak Hamit Tarhan
stat: Recaizade Mahmut Ekrem
Mistik air: Necip Fazl Ksakrek
Milli air/Trk airi: Mehmet Emin Yurdakul
Soka getiren romanc: Hseyin Rahmi Grpnar
Server Bedii: Peyami Safa
Atlar airi: Recaizade Mahmut Ekrem
Bayrak airi: Arif Nihat Asya
Evler airi: Behet Necatigil
imdik: Yusuf Ziya Orta
Kirpi: Refik Halit Karay
Yaz makinesi: Ahmet Mithat Efendi
lm airi: Cahit Stk Taranc
stanbul ykcs: Sait Faik Abasyank
Halikarnas Balks: Cevat akir Kabaaal
Deli Ozan, amdeviren: Faruk Nafiz amlbel
stanbul airi: Yahya Kemal Beyatl
mmeti air: Mehmet Akif Ersoy
Soka iire getiren air: Orhan Veli Kank
Anadolu airi: mer Bedrettin Uakl
KURTULU SAVAINI LEYEN YAZARLAR VE ROMANLAR
Ahmet Hamdi Tanpnar: Sahnenin Dndakiler
Aka Gndz: Dikmen Yldz
Attila lhan: Kurtlar Sofras, Srtlan Pay
Halide Edip Advar: Ateten Gmlek, Vurun Kahpeye
Hasan zzettin Dinamo: Kutsal syan
lhan Tarus: Vatan Tutkusu, Hkmet Meydan, Var
Olmak
lhan Seluk: Yzba Selahattin'in Roman
Kemal Tahir: Yorgun Sava, Esir ehrin nsanlar,
Esir ehrin Mahpusu
Mehmet Rauf: Halas
Mithat Cemal Kuntay: stanbul
Peyami Safa: Szde Kzlar, Biz nsanlar
Samim Kocagz: Kalpakllar, Doludizgin
Talip Apaydn: Toz Duman inde, Vatan Dediler, Kyller
Tark Bura: Kk Aa, Kk Aa Ankara'da
Yakup Kadri Karaosmanolu: Yaban, Ankara, Sodom
ve Gomore
ANADOLU'YU ANLATAN YAZARLAR VE ROMANLARI
Gney Anadolu, Toroslar ve ukurova Yreleri
Orhan Kemal: Vukuat Var, Hanmn iftlii, Kanl Top-
raklar, Bereketli Topraklar zerinde
Yaar Kemal: Teneke, Ortadirek, nce Memed, Yer Demir
Gk Bakr, lmez Otu, Demirciler ars Cinayeti
Orta Anadolu
Fakir Baykurt: Ylanlarn c, Irazca'nn Dirlii, Kap-
lumbaalar, Trpan, Amerikan Sargs
Sayfa 2
 LYS EDEBYAT ALTIN BLGLER www.edebiyatogretmeni.org
Kemal Tahir: Sar Dere, Kr Duman, Rahmet Yollar
Kesti, Yedi nar Yaylas, Kyn Kamburu, Byk Mal
Talip Apaydn: Sar Traktr, Yarbk, Ortaknn Olu,
Define, Yoz Duvar
Ege Blgesi
Necati Cumal: Ttn Zaman, Yamurlar ve Topraklar,
Susuz Yaz
Samim Kocagz: Ylan Hikyesi, Bir Kar Toprak
Dou Anadolu
Ferid Edg: Kimse, O
Kemal Bilbaar: Cemo, Memo
mer Polat: Mahmudo ile Hazel, Saragl
Gneydou
Bekir Yldz: Reo Aa, Kaak ahan
DOU-BATI ATIMASI, YANLI BATILILAMA, TOPLUM-
SAL DEMEY LEYEN YAZARLAR VE YAPITLARI
Ahmet Hamdi Tanpnar: Huzur, Saatleri Ayarlama
Enstits
Ahmet Mithat Efendi: Felatun Bey'le Rakm Efendi
Halide Edip Advar: Sinekli Bakkal
Peyami Safa: Fatih-Harbiye, Szde Kzlar
Recaizade Mahmut Ekrem: Araba Sevdas
Reat Nuri Gntekin: Miskinler Tekkesi, Yaprak Dkm
Yakup Kadri Karaosmanolu: Sodom ve Gomore,
Kiralk Konak
KASABA YAAMINI ANLATAN YAZARLAR VE YAPITLARI
lhan Tarus: Yeilkaya Savcs
Reat Nuri Gntekin: Yeil Gece, Kavak Yelleri
Sabahattin Ali: Kuyucakl Yusuf
Samim Kocagz: Bir ehrin ki Kaps
OSMANLININ KURULUUNU ELE ALAN YAZARLAR VE
YAPITLARI
Kemal Tahir: Devlet Ana
Tark Bura: Osmanck
NEML HCV SANATILARI VE YAPITLARI
eyhi: Harname
Fuzuli: ikyetname
Nef'i: Siham- Kaza
Ziya Paa: Zafername
Neyzen Tevfik: Azab- Mukaddes
EDEBYATIMIZDA NEML ROMAN KAHRAMANLARI
Tanzimat Edebiyat
Araba Sevdas: Bihruz Bey, Perive, Kefi Bey
Cezmi: Cezmi, Adil Giray, Perihan, ehriyar
ntibah: Ali Bey, Mahpeyker, Dilaup
Karabibik: Karabibik, Yosturolu, Koca mam, Huri,
Hseyin, Eftalya
Sergzet: Asaf Paa, Celal, Dilber, Taravet, Cevher
Zehra: Zehra, Suphi, Srr Cemal
Servetifnun Edebiyat
Ak- Memnu: Adnan Bey, Bihter, Behll, Nihal, Firdevs
Hanm
Eyll: Necip, Suat, Sreyya
Krk Hayatlar: mer, Behi, Vadide, Neyyir, Leyla,
Selma
Mai ve Siyah: Lamia, Ahmet Cemil, Hseyin Nazmi
Mrebbiye: Dehri Efendi, Matmazel Anjel, em'i, Sadri
k: atrzade, hret Bey, Madam Poti
psevdi: Meftun Bey, Edibe Hanm, Kasm Efendi
www.edebiyatogretmeni.org Trk Edebiyat Dil ve Anlatm Dersleri in Kaynak Site
Milli Edebiyat
Yaprak Dkm: Ali Rza Bey, Hayriye Hanm,
Ferhunde, Leyla, Necla, Fikret
Ateten Gmlek: Aye, Peyami, Binba hsan
alkuu: Feride, Kamuran, Doktor, Hayrullah Bey
Handan: Neriman, Hsn Paa, Refik Cemal
Nur Baba: Nur Baba, Ziba Hanm, Nigar Hanm, Shey-
la
Sodom ve Gomore: Leyla, Necdet, Sami Bey
Vurun Kahpeye: Aliye, Hac Fettah, Tahsin Bey
Yaban: Ahmet Celal, Emine, Mehmet Ali, smail
Sinekli Bakkal: Rabia, Osman (Peregrini), Kz Tevfik,
Emine, Vehbi Dede
Yeil Gece: ahin, Kazm
Cumhuriyet Edebiyat
Aganta Burina Burinata: Mahmut, Halil Usta
Anayurt Oteli: Zebercet
Ayal ve Kiraclar: Ayal brahim, Hasan Bey,
Buharal Abdlkerim, Faika, Fuat, ffet Hanm, efik Bey
Bereketli Topraklar zerinde: Yusuf, Kse Hasan,
Pehlivan Ali
Dokuzuncu Hariciye Kouu: Hasta Bir ocuk,
Nzhet, Doktor Ragp
Fatih-Harbiye: Neriman, Faiz Bey, inasi, Macit
Huzur: hsan, Nuran, Suat, Mmtaz
nce Memed: Memed, Hatce, Abdi Aa
Kuyucakl Yusuf: Yusuf, Muazzez, Selahat- tin Bey
Kk Aa: Mehmet Reit Efendi (stanbullu Hoca),
olak Salih
Matmazel Noralya'nn Koltuu: Ferit, Nilfer, Fotika
Szde Kzlar: Behi, Mebrure, Nafi Bey
Tutunamayanlar: Selim Ik, Turgut zben
Ylanlarn c: Kara Bayram, Haceli, Irazca Ana
TRK EDEBYATINDAK NEML DERGLER
Aa (1936): Necip Fazl tarafndan karlmtr.
A dergisi (1956-1960): II. Yeni akmna destek olmak
iin karlmtr.
Akbaba (1922-1977): Yusuf Ziya ve Orhan Seyfi tara-
fndan karlan haftalk, siyasi mizah dergisidir.
Byk Dou (1943-1955): Necip Fazl Ksakrek'in
kard dergidir.
naralt (1941-1944): Orhan Seyfi ve Yusuf Ziya'nn
kardklar Trk ve fikir ve sanat dergisidir.
Dergh (1921-1923): lki Mustafa Nihat zn tarafndan
karlmtr. 1990'da ise Ezel Erverdi tarafndan yeniden
karlmaya balanmtr.
Dirili (1966-1967): Sezai Karako tarafndan karl-
mtr.
Gen Kalemler (1910-1912): mer Seyfettin ve Ali
Cenap tarafndan karlmtr.
Hisar (1950-1957/1964-1980): Munis Faik Ozansoy
tarafndan karlmtr.
Kadro (1932-1935): Yakup Kadri tarafndan karlm-
tr.
Mavera (1976): C. Zarifolu, E. Beyazt, R. zdenren,
M. Akif nan bu derginin kurucular arasndadr.
Papirs (1966-1970): Cemal Sreya tarafndan karl-
mtr.
Resimli Ay (1924-1930): Zekeriya Sertel'in kard
"gereki" halk dergisidir.
Trk Yurdu (1911-1931): Trk Yurdu Cemiyetinin yayn
organdr.
Trk Dili (1951-...): TDK tarafndan karlmtr.
lk (1933-1950): Halk evleri tarafndan karlmtr.
Yeni Dergi (1964-1975): Mehmet Fuat (Fuat Beng)
tarafndan karlmtr.
Sayfa 3