G ELEKTRON Zile

0
 G ELEKTRON

BLM 1
Zile

1. G ELEKTRONNN KAPSAMI
a) DC/AC statik (kontaksz) alterleri
b) DC/AC statik (kontaksz) akm ayarlayclar
c) Dntrcler

ekil 1.1 Dntrcler

1) AC DC redresr

enerji

AC sistemi DC sistemi

2) DC AC ondlr- inverter

enerji
DC sistemi AC sistemi

3) U1 (D.C.) U2 (D.C.)

q2
4) q1
U2 (AC)
U1 (AC)
f2
f1

1
 G ELEKTRON Zile

fazn fazlar ayr ayr tesise uygulanrsa byk dengesizlikler olacaktr. Bu

sebeple faz iki faza dntrc kullanlr.
Frekans deitiriciler;

1) Dorudan frekans deitirici f1 f2 f2<f1

2) DC ara devreli frekans deitirici f1 (DC) f2 (AC)

2. G ELEKTRONNDE KULLANILAN ELEMANLAR VE

YARILETKENLER
2.1 YARI LETKEN DYOT
p n jonksiyonu

+ UA -

Ia

UA=1000V de
20 I iin 1 A
100 I iin 250 A
Ud :Delinme gerilimi

ekil 2.1 Diyot ve karakteristii

2
 G ELEKTRON Zile

2.2 ZENER DYOT

ekil 2.2 Zener diyot ve karakteristii

PDM =zener diyodun max kayp gc

PDM=Uzm. Izm

ekil 2.3 Zener diyodun devreye balants

3
 G ELEKTRON Zile

2.3 TRANSSTR
Pnp IB Ic

Npn Ic
=F Akm kazanc
Ib

IC = f (Uce)

4
 G ELEKTRON
BLM 2 Zile

3. TRSTR

Geirme yn Kapama yn

ekil 3.1 Tristr ve yaps

G:kap, IG:kap akm

letime geirilmesine tetikleme diyoruz

3.1 TRSTRE KAPAMA YNNDE GERLM UYGULANMASI

ekil 3.2 Tristrn kapama ynnde davran

5
 G ELEKTRON Zile

Tristr kapama ynnde normal diyot gibi davranr.

3.2 TRSTRE GERME YNNDE GERLM UYGULANMASI

ekil 3.3 ki transistr ile bir tristr oluturulmas

ekil 3.4 Anot katot gerilimlerindeki davrann incelenmesi

S ak Ig=0, Ia0. S kapatlrsa Ig0, npn iletken hale gelir geen bu akm Ib gibi
etkir ve pnp de iletken hale gelir ve anot akm geer. Artk npn`nin emiter
jonksiyonundan Ig+Ia akm geer.

6
 G ELEKTRON Zile

ekil 3.5 Tristrn geirme ynnde anot akm-gerilim karakteristii

Problem 1: Bir alcnn beslemesinde zener direnci 10 zener devrilme gerilimi

12Volt ve maksimum kayp gc 1W olan bir zener diyodu kullanlacaktr.Alc akm
0-30 mA arasnda kaynak doru gerilimi ise 15-18 Volt arasnda deimektedir.

a) Zener diyodunun karakteristiini iziniz.

b) Kullanlacak montajn balant emasn iziniz.
c) Akm snrlayc diren ka seilmelidir.
d) letme srasnda alcnn ularndaki gerilim maksimum deeri ne olur.

a)

ekil 3.6 Zenerin alma karakteristii

7
 G ELEKTRON Zile

b)

ekil 3.7 Montajn balant emas

UZ = UBD + r z . Iz

c) ( UAB )max =Uz + r ( Izmax + Idmin )

18 = 12 + r ( 83,33.10-3 +0 )

18 - 12
r= = 72
83,33 10-3

PDM =Uz .Izm

Uz UBD

Izm = 1/12 = 83,33 mA

d) Uzmax = U BD + rz . Iz max

Uzm = 12 + 10 . 83,33 . 10-3

Uzm = 12,83 Volt

Uzmin = U BD + rz . Izmin

( UAB )min = Vz + r ( Izmin + I Dmax )

8
 G ELEKTRON Zile

15 = 12 + 72 ( Izmin + 30 . 10-3 )

Izmin = 11 mA

Uzmin = U BD + rz . Izmin

Uzmin = 12 + 10-3

Uzmin = 12,11 Volt

Problem 2: Gerilimi 32 Volt ile 40 Volt arasnda deien bir doru gerilim kaynanda
24 Voltluk bir zener diyodu ile sabit bir doru gerilim elde edilmek isteniyor alc akm
0-10mA arasnda deimektedir zener diyodun akm en az 1mA olacak ekilde
akm snrlayc direncin deerini hesaplaynz ve zener diyodun gcn bulunuz.

zm:

UAB min = Uz + r ( Izmin + IDmax )

32 = 24 + r ( 1.10-3 + 10.10-3 )
r = 32 24 / 11 . 10-3 = 727
VAB max = Uz + r ( Izmax +IDmin )
40 = 24 + 727 ( Izmax + 0 )
Izmax = 22. 10-3 A
P DM = Uz . Izm = 24 . 22 . 10-5 = 0,528 W

9
 G ELEKTRON Zile

3.3 TRSTRN KAPI KARAKTERST

ekil 3.8 Tristrn kap karakteristii

Bir diyotun geirme ynndeki karakteristiine benzeyecektir.

3.4 TRSTRN KENDLNDEN LETME GEMES

1- Anot Geriliminin Sfr Devrilme Gerilimine Erimesi

ekil 3.9 Sfr devrilme geriliminin scaklkla deiimi

10
 G ELEKTRON Zile

2- Anot Gerilimi Ykselme Hznn Kritik Gerilim Ykselme Hzn Amas

ekil 3.10 Pozitif anot geriliminde tristrn edeer devresi

11
 G ELEKTRON Zile

3.5 TRSTRN KAPI AKIMI LE TETKLENMES

ekil 3.11 Tristrn iletime geme olay esnasnda anot akm, gerilimi ve kayp
gcn deiimi

12
 G ELEKTRON Zile

4. TRSTR KORUMA DZENLER

ekil 4.1 Edeer komitasyon devresi ve komitasyon devresinde akm-gerilim deiimi

Um = URRM /

(emniyet baldr) >1

Uk Lk Um Rb Cm Qs

* = Um /Uk
( Anm Faktr)

* CB = CB . Uk / 2 Qs

( Norm Kapasite )

*RB = RB . 2Qs / Uk * Lk Norm Diren

13
 G ELEKTRON Zile

4.1 RC ELEMANININ HESABI

URRM L

L = Msaade edilen anm faktr

Uk biliniyor seilmeli

L = URRM / * Uk

L CB min = C min

RB min = RU

RB max = RO

ekil 4.2 Msaade edilen anm faktrne bal olarak minimum norm kapasite ile
norm direncin maksimum ve minimum deerlerinin deiimi

CB min = CB min . 2 Qs / Uk

RB min = RB min Uk * Lk / 2Qs

RB max = RB max Uk * Lk / 2Qs

CB CB min

RB min RB < RB max

14
 G ELEKTRON Zile

Problem 3: T100 N1100 tristrde komitasyom nce anot akm 200Amper

komitasyon gerilimi 600V RC elemannda kullanlmak zere elimizde 1mf bir
kondansatr mevcuttur. Arzulanan emniyet faktr 1,2 dir tristr periyodik pozitif ve
negatif kapama gerilimlerinin tepe deeri 1100 V olduuna gre ekil ve
diyagramlardan yararlanarak komitasyon devresi endktans ve RC eleman direncini
bulunuz.

ekil 4.3 T171F tipi tristrn taban tabakalarnda birikebilecek ykn bal deeri

ekil 4.4 Anm faktrne bal olarak norm kapasite ile norm direncin deerlerinin
deiimi

URRM =1100 V
IT = 200 A
Uk = 600 V

15
 G ELEKTRON Zile

C = 1 F
= 1,2
Lk = ? R=?

L = URRM L = 1100 1,53

. Uk 1,2 . 600

1 . 10^-6 = 1,3 . 2 .Qs Qs = 231 As

600

ya karlk -di = Uk komitasyon gerilimi

dt Lk komtasyon endktans

10 = 600 Lk = 60 H
Lk

0,75 = 600 . 60 RB 1,6 600.60

2 . 231 2 . 231

6,622 RB 14,13

RB = 10

Problem 4: Bir tristr periyodik negatif kapama gerilimi tepe deeri 800V
komitasyon devresi endktans 10mH komitasyon gerilimi 400V komitasyon ncesi
anot akm 50 emniyet faktr 1,34 olarak verilmitir. Tristr iin verilmi olan
aadaki tabloda ve ekil 3-14 diyagramndan yararlanarak RC eleman direnci ve
kapasitesini hesaplaynz.

ekil 4.5 Anm faktrne bal olarak norm kapasite ile norm direncin deerlerinin
deiimi

16
G ELEKTRON Zile

-di = Uk = 400 = 40 -di = 40 A/s iin

dt Lk 10 dt

Qs = 40 As

L = URRM = 800 = 1,5

. Uk 1,34 . 400

Cmin = 1,5 . 240 = 0,3 F

400

0,75 = 400 . 10 RB 1,6 400.10

2 . 40 2 . 40

5,3 < RB < 11,31 RB = 8

17
 G ELEKTRON

BLM 3 Zile

5. TRSTRLERN PARALEL BALANMASI

ayet Devre Akm > Bir tristrn geirebilecei akm ise

ekil 5.1 Paralel bal tristrler ve geirme karakteristikleri

stasyonel almada ;

( kalc alma )

18
 G ELEKTRON Zile

ekil 5.2 stasyonel alma

UA1= UA2= R . A1+UT1= R . A2+UT2

letime geme srasnda; (Akm dalnn salanmas iin)

Mmkn mertebede tgd sreleri ayn olan tristrler kullanlmal

Tristler ayn anda tetiklenmeli
Tetikleme akm byk ve darbe eklinde olmal
di/dt snrlanmal
nce iletime geen tristr henz iletime geen tristre yasama olmal

Orta Ulu Bobin Kullanlmas;

19
 G ELEKTRON Zile

ekil 5.3 Orta ulu bobinle kaskat balant

6. TRSTRLERN SER BALANMASI

Devre gerilimi > UDRM . URRM
pozitif negatif

ekil 6.1 Tristrlerin seri balanmas

UA1 + UA2 U

20
 G ELEKTRON Zile

6.1 ELEKTRKSEL ZOLASYON

ekil 6.2 Elektriksel kublaj

6.2 OPTK KUBLAJ

ekil 6.3 Optik Kublaj

21
 G ELEKTRON Zile

6. 3 ARDIIK TETKLEME

ekil 6.4 Ardk Tetikleme

R. = UG + UD

22
 G ELEKTRON

BLM 4 Zile

7. TETKLEME DEVRELER
7.1 DRENL TETKLEME DEVRELER

ekil 7.1 Direnli tetikleme devreleri

G GT ise tristr tetiklenir.IGmax ; max kap akm

U=R.G + UG + Ry .G

Rmin Umax / Gmax

Rmin U

ekil 7.2 Direnli tetiklemede anot akm-gerilim deiimi

U c

U=U1 G=GT

U1 = R. IGT + UGT + Ry . IGT = Um . Sin 1

23
 G ELEKTRON Zile

Sin 1 = U1/Um

R U1 1

/2

1 /2

Sakncas
Ayar sahas dar
Calma scakla bal stabil deil

7.2 DREN VE KONDANSATRL TETKLEME DEVRELER

ekil 7.3 Diren ve Kondansatrl tetikleme devresi

24
G ELEKTRON Zile

ekil 7.4 UC deiimi

UGT = UD + UGT

- 150 ayarlanabilir.

ekil 7.5 Diren ve Kondansatrl tetikleme devresi

25
 G ELEKTRON Zile

ekil 7.6 UC deiimi

7.3 SHOCLEY DYOTLU TETKLEME DEVRELER

ekil 7.7 Shocley diyodu

Bu alma olduka kararldr.

ekil 7.8 Shocley diyotlu tetikleme devreleri

26
 G ELEKTRON Zile

Problem 5: ekildeki devrede; Rmin 1k seildii taktirde = 60 olmas iin R

direnci deeri ne olmaldr?

Problem 6 : ekildeki devrede;

a) = 45 iin anot geriliminin ve yk akmnn deiimini iziniz?
b) Yk direncini ihmal ederek
Doal gecikme asn
Alfa = 60 derece olmas iin R direncinin hangi deere ayarlanmas
gerektiini,
R=10270 ohm ayarl iken gecikme as ne olur?

ekil 7.9 Direnli tetikleme devresi

27
 G ELEKTRON Zile

zm;

a)

ekil 7.10 Anot geriliminin ve yk akmnn deiimi

b)

1) U1= Rmin .IGT + UD + UGT

= 622.20.1/1000 1 + 1,2

U1= 14,64 V. = Um . Sin

U1 14,64
= arc Sin ------- = arc Sin ---------- 2.7

Um 2 .220
2) U1= 2 . 220 Sin 60 = 269,44 V.

U1= ( Rmin +R ). IGT + ID + UGT

28
 G ELEKTRON Zile

-U1 UD UGT
R= ------------------------
IGT

269,44 -1 1,2
= -----------------------
20.1/1000

3) U1= ( Rmin+R) . IGT + UD + UGT

U1 (622+10270). 20. 1/1000+1+1,2

= arc Sin ------- = arc Sin --------------------------------------------
Um 2 .220

= 45

7.4 DACLI TETKLEME DEVRES;

ekil 7.11 Diacl tetikleme devresi

7.5 K YNL SLSYUMLU ALTER (SBS)

ekil 7.12 ki ynl silisyumlu alter

29
 G ELEKTRON Zile

7.6 UJTL TETKLEME DEVRELER

ekil 7.13 UJT

E: Emiter B1,B2 Taban ular

UBB deitirerek Up ayarlanr.

ekil 7.14 Tabanlar arasna uygulanan gerilim ve akm deiimi

Up = UD + n UBB
UD = Emiter jonksiyonu gerilim dm (0.6 - 0.7 volt)
z standaff oran (0.4 0.8 volt) = n

ekil 7.15 UJTli tetikleme devresi

30
G ELEKTRON Zile

ekil 7.16 UC deiimi

31
 G ELEKTRON Zile

ekil 7.17 UJTli tetikleme devresi

ekil 7.18 UP tetikleme gerilimi

7.7 PUT LU TETKLEME DEVRELER

ekil 7.19 PUT

32
 G ELEKTRON Zile

ekil 7.20 PUT lu tetikleme devreleri

Problem 7: ekildeki montajda;

ekil 7.21 Tristr tetikleme devresi

a) =30 iin Ua anot gerilimi Uy yk gerilimi Iy yk akm deiimlerini iziniz.

b) =30 iin R ka a ayarlanmaldr ?

33
 G ELEKTRON Zile

a)

ekil 7.22 Uy yk gerilimi ve Iy yk akm deiimi

b)
T= R.C.ln. 1/1-
-t/

Up= Uz .(1-e )
Up=.U2
Up=0.6.15=9V
= t.W
= t.2.f ( alnrsa =180 alnr.)

30=t.180.50
t=1,66 ms

1,66.10^-3 =Rn 1/1-0,6.0,1.10^-6R

R18k

34
 G ELEKTRON Zile

Problem 8: ekildeki montajda;

ekil 7.23 Tristr tetikleme devresi

a) =60 iin tiristr ve yk ular arasnda gerilim deiimlerinin alt alta

iziniz?
b) R=36 K iken =? ne olur?

a)

ekil 7.24 Tristr ve yk ular arasnda gerilim deiimleri

=R2/R1+R2 = 1.5/1.5+0.5 = 0.75

-6
T= R.C.ln.1/1- = 36.10.0,1.10.ln.1/1-0,75

=w.t

35
 G ELEKTRON Zile

=2.f.t
3
=2.180.50.4,99.10
= 90

7.7 ENTEGRE DEVREL TRANSSTRL, TRSTRL TETKLEME

DEVRELER

ekil 7.24 Entegre devreli transistrl, tristrl tetikleme devresi

36
 G ELEKTRON Zile

8. TRSTRLERN SOUTULMASI

letme scakl; -55 C ile 125C

Depolama scakl; -55 C ile 150C

8.1 TRSTR KAYIPLARI

1. Tetikleme kayplar

iG IGT

PG = UG + G PG= 1 /T

UG.G.dt
0
ekil 8.1 Tristr

2. alt kayplar

PG= f ( f,yk kayplar )

3. Kapama kayb
PD = UD . D pozitif kapama kayp gc
T
PD = 1 / T PD.dt
0

PR = UR . R negatif lapama kayp gc

T
PR=1/T PR.dt
0

4. Geirme kayplar

ekil 8.2 Edeer karakteristik

37
 G ELEKTRON Zile

UT
UT0 =Eik gerilimi
UT = UT0 + rT.T

rT = UT UT0 = tg
-------------------
T

UT0. rT

PT = UT .T geime kayp gc
T
PT = 1/T UT .T .dt
0

T
PT = 1/T (UT 0 + rT .T ) T .dt
0

T T
PT = UT0.1/T T .dt + rT .1 / T
0
T .T .dT
0

--------------- ------------
IT aritmetik ITEF.ITEF
Ort.
IT AV

UT = UT0 .ITAV + rT.ITEF.ITEF

Toplam kayp g:
P = PG + P + PD + PR + PT
F<400 Hz iin P 0 P PT
T= y

ekil 8.3 Anahtarlama

38
 G ELEKTRON Zile

ekil 8.4 Geirme kayplar

ekil 8.5 Tristr jonksiyonu

P I
Q Gerilim

Tristr grevde scakl ;

Qc = QA + P(RThCH + RThHA)
Tristr jonksiyon scakl;
Qvj =Qc + P.RThJC
Qvj = QA + P( RThJC+RThCH + RThHA)
RThJC = termik diren
RThJC = C/ W
RThCH + RThHA= D termik diren
RThCA = RThCH + RThHA

39
 G ELEKTRON Zile

*soutucu tipi
*soutma cinsi

Doal soutma
zorlamal soutma
6m/s

Problem 9: ekildeki devrede;

ekil 8.6 Tristr tetikleme devresi

a) = 60 D iken tristr ve yk ularndaki gerilimlerin deiimlerini alt alta iziniz

b) =120 D olmas iin R direnci ka ayarlanmaldr.

c) = 90 D iken tristrn jonksiyon scakl ne olur.

letim annda tristrde meydana gelecek max gerilim dm ne olur

Tristr iin;

UT0 = 1 V Up = 7,5 V
RT = 30m C : 0,1
Rthjc = 0,40 0C Ry = 10
Rthca = 1,2 0C Qa = 40 0C

40
G ELEKTRON Zile

ekil 8.7 Tristr ve yk ularndaki gerilimlerin deiimi

41
 G ELEKTRON Zile

Problem 10: T50N tipi bir transistrn karakteristik deerleri ve iinden geen akm
deiimi aada verilmitir.

a) Transistrn gecikme kayp gcn bulunuz.

b) Transistr toplam kayp gc 50 W olursa 20V/ dma soutma
kullanldnda soutma hava scakl 35 C olduuna gre gvde ve
jonksiyon scaklklarn bulunuz.

Ut = 1 V
Rt = 0,6 m
Rthyc = 0,4 C \ W
Rthca = 0,3 C \ W (zorlamal soutma )

ekil 8.8 T50N tipi bir transistrn karakteristik deerleri

42
 G ELEKTRON Zile

zm;

a)

P = UT0 I TAV + rT . I TEF 2

= 1,25 + 0,610 3 . 2083
= 26,25 W

b)

= A + P ( RTHCA )
= 35 + 50 . 0,3
= 50 z

zt= c + P . RTHJC
= 50 + 50 . 0,4 = 70 0C

43
 G ELEKTRON

BLM 5 Zile

9. ZEL TRSTR TPLER

9.1 TRSTR TETROT

4 ulu

ekil 9.1 Tristr tetrot

9.2 GTO (Gate- Tum-off)

G---K iletime
K---G snme
1 ile 6

ekil 9.2 Kumanda akm ile sndrlebilen tristrler

9.3 FOTO TRSTRLERLER

ekil 9.3 Foto tristr

44
 G ELEKTRON Zile

9.4 K YNL TRTR DYOTLAR

A

P N
N P
P N
N P

9.5 TRAKLAR
(ki ynl Tristr Diyotlar)

ekil 9.4 Triak ve karakteristii

Tes paralel balanm iki tristr gibi davranrlar. ounlukla ebeke frekansl akm
kontrol iin kullanlr. Ayn kristal iinde ters paralel p.n.p.n gerekletirmek zor
olduundan tristr kadar byk gerilim ve akmlar iin imal edilmezler. Bu yzden
kk akm ve gerilim alternasl akm alteri ve ayarlayc olarak kullanlr.

45
 G ELEKTRON Zile

tracn tetikleme I . III Blgede Triak hassas

blgesi IV hassasiyet azalr.
II adi triaclar tetiklenmez.

alter Olarak Kullanlmas;

ekil 9.5 alter

alteri kapanr kapanmaz akmn her yarm dalgasnda anot gerilimi vastasyla
triac tetiklenir. Yar iletken alter ve kapal durumunu alr.

46
 G ELEKTRON Zile

10. YARI LETKEN AC ALTER ve AC AYARLAYICILARI;

10.1 YARI LETKEN AC ALTER

ekil 10.1 ki tristr ters balayarak bir AC alter oluturulmas

ekil 10.2 Triak kullanarak bir AC alter oluturulmas

47
 G ELEKTRON Zile

10.2 YARI LETKEN AC AYARLAYICILARI

ekil 10.3 0 iin gecikme as-akm deiimi

ekil 10.4 /2 iin gecikme as-akm deiimi

48
 G ELEKTRON Zile

ekil 10.5 R0, L0 iin gecikme as-akm deiimi

10.2.1 AYAR REAKTF GC

ekil 10.6 Reaktif g ayar

49
G ELEKTRON Zile

50
 G ELEKTRON Zile

Problem 11: Kritik gerilim ykselme hz 200 v/sn olan bir tistrn anoduna
dorusal ve son deeri 1000 volt olan bir gerilim uygulanrsa gerilim 0dan 1000 volt
oluncaya kadar en az ka sn geer?
zm:

ekil 10.7 Gerilim deiimi

51
 G ELEKTRON Zile

(du/dt) = 1000/t1 t1 = 1000/200=5sn

Problem 12: Aada karekteristik deeleri verilen bir tristrden kesme as

ayarlanabilen yarm sins dalgas eklinde bir akm gemektedir. Tristr zorlamal
olarak soutulmakta olup soutmma havas scakl 40 dir. Gecikme kayp gc
tplam kayp gce eit alnacaktr.

a) bu tristrde 50 Alik bir DC akm geirilirse jonksiyon scakl ne olur.

UT0 = 1,2 RThc = 0,20 C/W

RT = 100m RThca = 0,60 C/W =0,20 C/W

b) = 30 iken tristrn jonsiyon scakl 104 olduuna gre iinden geen

sinzoidal akmn maksimum deeri ka Amper olur.

zm:
a) ITAV = ITEF = Id = 50 A.
P = 1,2 . 50 + 10.10-3.(50)2 = 85 W
Qvj = 40+85.(0,4) Qvj = 74 C/W

ekil 10.8 Akm deiimi

52
 G ELEKTRON Zile

b)

ITAV = 1/2 Im . sin(wt).d.(wt) = Im/2 .( 1+cos )

ITEF 2 = 1/2 Im2. Sin 2 wt.dwt = Im2 /4 ( -+1/2.sin2 )

P = UT0.ITAV+rT.ITEF2

160 = 1,2 ( Im/2. ( 1+cos30 ) )+10.10-3 .( Im5/4 ( -/6+1/2.sin60 )

Im1 = 193,5 A bulunur.

Im2 =-340,5 A olamaz. Cevap Im1 = 193,5 dir.

53
 G ELEKTRON

BLM 6 Zile

11. FAZLI YARI LETKEN ALTERLER ve

KOMTASYON

ekil 11.1 fazl yar iletken alter

1- noktas ebeke ntr hatt ile irtibatl ise

UDRM , URRM > 2U

U = Faz Gerilimi Efektif Deeri ( Faz Ntr )

2- noktas irtibatl deilse

a) Cos30 = UR1 / 3 .U

UR1 = 3 .U. 3 /2

UR1 = 1,5 U UR1max = 2 .1,5 U

b) UR2max = 2. 3U = 6 .U UDRM , URRM > 6 .U

54
 G ELEKTRON Zile

11.1 KOMTASYON OLAYI

Uk = Komitasyon Gerilimi
Doal komitasyon;
Yk komitasyonu
ebeke komitasyonu
Yk denetimi dntrc
ebeke denetimi dntrc
Zorlamal komitasyon;
Kendinden denetimli dntrc
Kendinden denetimli komitasyon

ekil 11.2 Komtasyon devresi

Balangta : i1 = I1 : i2 = 0 olacaktr.

Akm T1 T2

U1 > U2 olmal

k = komitasyon akm

Uk = U2 U1 ik = i2 i1

I = i1+ i2

55
G ELEKTRON Zile

ekil 11.3 Akm-gerilim deiimleri

56
 G ELEKTRON Zile

12. EBEKE DENETML DNTRCLER

12.1 DORU GERLMN OLUTURULMASI

ekil 12.1 ebeke denetimli dntrc

ekil 12.2 Faz gerilim deiimleri

57
G ELEKTRON Zile

ekil 12.3 Bota alma gerilim deiimi

58
 G ELEKTRON Zile

Problem 13: 220 voltluk bir AC ebekesinin beslenen 11 luk bir direncin akm akm
yarm dalgas sondan kesilmesi suretiyle ayarlanmaktadr. Kesilme as 60 iken ana
akmn g faktrn ve elde edilecek reaktif gcn bulunuz?

ekil 12.4 Akm deiimi ve akm bileenleri

t
2
I 1 pm =
T f ( t ) cos
0
t dt

t
2
I 1 Qm =
T f ( t ) sin
0
t dt

2 Im
I 1 pm =
I 0
m sin t cos t dt =

( + sin cos )

2 Im
I 1 Qm =
I
0
m sin t sin t dt =

sin 2

220 2
Im = = 20 2
11

20 2
I 1 pm = ( + sin 60 cos 60 ) = 22,75 A
3
20 2
I Qm = sin 2 60 = 6,75A

I1Qm 6,75
1= arctg = arctg = 16,52 o
I1pm 22,75

59
 G ELEKTRON Zile

cos 1= cos16,52 o = 0,96

I1Qm
Q1 = V
2
6,75
Q1 = 220
2
Q1 = 1kVA

12.2 EBEKE DENETML KOMTASYON:

ekil 12.5 ebeke denetimli komtasyon

k = 2 = d olduunda komtasyon olay sona erer.

ekil 12.6 Komitasyon geriliminin bulunmas

60
G ELEKTRON Zile

ekil 12.7 Komitasyon gerilim deiimi

U k = 2 U k sin wt
UT 0 Rk 0

d k
U k = 2L K
dt
d k 2U k
= sin wt
dt 2L k

2U k
2L k
k = sin wt dt + K

2U k 1
k = cos wt + K
2L k w
Uk
= Ik k = 2 I k cos wt + K
2L k w
t = 0 iin wt = 1 ik = 0
k 2 Ik

k = 2 I k (1 cos wt )
T2 iletimde iken
U AT 1 = U1 U 2 = U K

61
 G ELEKTRON Zile

=Avans as tu = ?

2I K [1 Cos( + u )] 2I K [1 Cos ] = I d

Id
Cos Cos + u =
2I K
Id
Cos( + u ) = Cos
2I K

I
u = arcCos d
2I K

u = tu w

I
arccoscos d
2I k
tu =
w

12.3 DNTRC N AYAR SAHASI

0

2.Ik[1-COS()]-2.Ik[1-COS()]=Id

COS ()-COS()=Id/2.Ik

COS COS=Id/2.Ik

COS= COS Id/2.Ik

Endktif gerilim dm

62
G ELEKTRON Zile

ekil 12.8 Endktif gerilim deiimi

ekil 12.9 0 iin endktif gerilim deiimi

63
 G ELEKTRON Zile

0
U1 U2 ortasna
tu
1Kayp alan = U2-U1/2.dt

Uk=2Lk dk/dt=U2-U1

U2-U1/2=Lk.dk/dt

tu Id
U2-U1/2.dt= Lk.dk
0

1Kayp alan=Lk.d

Birim zamanda kayp alan:DX

DX=f.q.Lk.Id Birim zamanda bir periyot da tekrarlama

12.4 YK KARAKTERST ( DI KARAKTERSTK)

Ud=f (Id) Udi=Udi.cos

ekil 12.10. Yk devresi

Ud = Udi - UT - Dr - Dx

64
G ELEKTRON Zile

ekil 12.11 geikme asnda elde edilen gerilim

65
 G ELEKTRON

BLM 7
Zile

13. DNTRC BAGLANTILARI

a) Tek yollu Balant
b) iki yollu Balant (Kpr Balantlar)

Tek Yollu Balantlar

(Yarm Dalga Montajlar)

ekil 13.1 Fazlar

66
 G ELEKTRON Zile

Tek Yollu Fazl Balantlar

ekil 13.2 Tek Yollu Fazl Balantlar

Yk akm 30 A ise tristr akm 10 A'dir.

T2 iletimde iken UAT1=U1-U2 fazlar aras gerilime maruz
T3 iletimde iken UAT1= U1 -U3 kalyor.

UDRM,URRM > U:faz ntr.

UDRM,URRM >

67
 G ELEKTRON Zile

Tek Yollu ki Fazl Balant

ekil 13.3 Tek yollu iki fazl balant

Problem 14: Elimizde 220 V. Luk 4.4 KW lk bir dc alcs bulunmaktadr. Alc
ularndaki gerilimin 0-220 V aralnda deitirilmesi ve alcnn fazl 220 V luk 50
Hz lik ebekeye bal faz tek yollu bir redresrle beslenmesi istenmektedir. Redresr
aada verilen kritik deerlerde tristrler kullanlmtr. Dntrc trafonun
sekonderinde bir kolun direnci Rk=0,3 saf indksiyon katsays Lk=100 H ve bir
tristrdeki gerilim dm UT=2 V. Tur. Yk (alcnn sabit olduu kabul edilerek)

a) Ad geen montajn balant emasn iziniz?

0
b) =30 iin alc ularndaki ideal bota alma geriliminin tristrden geen
akmlarn herhangi bir tristrn anot katod geriliminin deiimini iziniz ?
c) Gerilim dmlerini bulunuz ve bu gerilim dmlerini dikkate alarak trafonun
sekonder faz gerilimini bulunuz ?
d) Tristrlerin UDRM , URRM kapama gerilimleri ne olmaldr ?
e) Ykl olarak alc ularndaki gerilimin Ud=55V olmas iin =? ne olmaldr ?

f) Tristrlerin negatif kalma sreleri tq=120s olduuna gre m=? ne olmaldr ?

68
 G ELEKTRON Zile

0
g) =120 iken komitasyon ka derece ve ka s de gerekleir ?
0
h) ortam scakl 30 C olduuna gre tristrn gvde ve jonksiyon scaklklarn
bulunuz ?

Tristrn Karakteristik Deerleri

Eik gerilimi Ut...=1,1V i termik diren RThjc = 0,25 0C/w
E deer diren rT=50ms d termik diren RThCA= 0,50 0C/w do.so
letme scakl =-55 0C ile 125 0C d termik diren RThCA= 0,25 0C/w zor. so.

Geirme kayp gc toplam gce eit P=Pt

a)

ekil 13.4 fazl tek yollu redresr

b)

ekil 13.5 Anot-katot gerilimleri

69
 G ELEKTRON Zile

c)

ekil 13.6 Tristrden geen akmlar

ekil 13.7 Trafonun sekonder faz gerilimi

c)
P 4.4.10^3
P=UD . Id I d= = =20A
UD 220
Dx=S.f.q.Lx.id (Endktif gerilim dm )
=1.50.3.100.10^-6.20
Dx=0,3V
Dr=S.Rk.Id ( omik gerilim dm )
=1.0,3.50
Dr=6V

Ut = sUt ( iletimdeki tristr gerilim dm )

=1,2

Ut = 2V
Udi=Ud+Dx+Dr+ Ut ( =0 iin ideal bota alma gerilimi )

70
 G ELEKTRON Zile

Udi=220+0,3+6+2
Udi=228,3V
q .Udi
Udi=S. . 2 .U.sin U=
q
2 .S .q. sin
q
U=195,2 V (sekonder faz gerilimi )

d)
UDRM , URRM > 6U= 6 .195,2 V

UDRM , URRM >478,14V Kapama gerilimleri UDRM , URRM > 2 . 3 .U

e)
STR = 1,35.Udi.Id
=1,35.228,3.20 Dntrc trafonun gc
STR = 6,16 kVA

f)
Udi = Udi.cos=Ud+Dx+Dr+ Ut

Udi=55+0,3+6+2=63,3V
sq
Udi= . 2 .U.sin =228,3V
q
Udi 63,3
Udi=Udi.cos =arccos =arccos =73,90
Udi 228,3
g)
tq=120s m=?
max Gecikme as
=U+ Avans as
=w,tq Snme as
=w.tq=2. .f.tq=2.180.30.120.10^-6=2,160

71
 G ELEKTRON Zile

Id
=arc cos[cos - ]
2 Ik

2 .Ik(1-cos( ))- 2 .Ik(1-cos( ))=Id

Id
cos -cos =
2 Ik
Id
cos = cos -
2 Ik
Id
=arccos(cos - )
2 Ik
Uk
Ik=
2wLk
2diq
Uk=2Lk.
dt
Uk=2.Lk.w.ik

2U sin
Uk q 3U
ik= - =
2 Lkw 2 Lkw 2 wLk

2.195,2. sin 60
Ik= Ik=538..A
2.2.3,14.50.100.10^ 6
=4,680

max< max<180-4,68 max 175,32

h)
2 Ik(1-cos(+U))- 2 Ik(1-cos)=Id
Id
cos(+U)= cos-
2Uk
Id
U=arc cos(cos- )-
2 Lik

72
 G ELEKTRON Zile

20
U=arc cos(cos120- )-120 U=1,17190
2 .5384
U
Tu= ( komitasyon sresi )
W
0,1719
= tu=9,66s
2.180.50

i)
T
Id .
ITAV= 3 = Id = 20 A
T 3 3
T
Id 2 2 2
ITEr2= 3 = Id = (20) = 400 A 2
T 3 3 3

PT=UT0. ITAV +rT.ITEF 2

20 400
=1,1. +50.10^-3. PT=14W
3 3
Qo=QA+P.RThca
=30+14.(0,5) =370C
Qvj=Qo+P.Rthjc
=37+14.(0,25)
=40,50C

73