4L(i0RIT~I: PUNl~I

Ni: "Tl:KNOLO(iJI ~l:KANIKI:"

l1br r Cf)

Tirane, 2007
 Autor: Prof. Dr. Ing. Aleksander Bushati

Venerandce !

Te ashtuquajtures "DV",
qe me ka frymezuar gjate
Te gjitha te drejtat autorit 50 vjetve ne pune e familje.
Au tori

ISBN 978-99943-45-49-6 .

Shtypur ne Shtypshkronjen albP APER

l
I
4 5

Tryeza e lendes

Hyrje
Hyrje .- 4
Po mbushen 50 vjet qe punoj ne fushen e teknologjise mekanikene
fakultetin e inxhinjerise dhe Kombinatin Metalurgjik ne Elbasan. Cjate 1. Teknologjia mekanike 7
kesaj periudhe kam fituar nje eksperience te cilen dua ta shkruaj dhe ta
le pas sepse dikujt qe punon ne fushen e teknologjise mekanike mund ti 2. Llojet e prodhimit 9
vleje.
3. Procesi Teknologjik 12
Falenderoj ne menyre te vecante koleget e rnij ne departamentin e prod-
3 .1 Elementet e procesit teknologjik. 12
hirnit e menaxhirnit si dhe ata te uzines mekanike te kombinatit metal-
3.2 Rregulla te pergjithshme per projektimin e proceseve teknologjike 15
urgjik ne Elbasan qe me kane dashur dhe ndenjur prane,
Shpresoj qe ky material ti sherbeje sado pak rilindjes dhe gjallerimit te 4. Punimet me heqje ashkle (prerje) ; 17
asaj qe ka mbetur nga industria mekanike. 4.1 Saktesia ekonomike e punimit dhe detyrat qe duhet te
zgjidhen gjate projektimit dhe prodhimit. .22
Me respekt 4 -. 2 Saktesia e punimit 24
autori 4.2.1 Saktesia e permasave ,.: 24
4.2.1.1 Sistemet e punimit vrime - haze ose bosht- baze 31
4.2.1.2 Treformat e vendosjeve (bashkimeve) 31
4.2.2 Gabimet e formes dhe mikrogjeometrise .33
4.2.3 Saktesia e formes gjeometrike 38
4. 3 Metoda analitike e studimit te saktesise se punimit .41

5. Analiza e zinxhireve permasore dhe rradha e ponimit .44

6. Zgjedhja dhe marrja e parafabrikateve .49

7. Shtesat e punimit me heqje ashkle 55

8. Klasifikimi dhe zgjedhja e bazave teknologjike ...............................................

56
8.1 Bazat konstruktive dhe vendosese te siperfaqes qe punohet 58
8.2 Gabimi i vendosjes se detalit ne pajisje 60

9. Punimet termike 65
9.1 Punimet termike te celiqeve 65
6
7

9.1.1 Pjekjet 65
9.1. 2 Punimet termike vellimore 68
9.1. 3 Punimet termike siperfaqesore 71
9.1. 4 Trajtimet iennokimike 72
Teknologjia mekanike
.92P
. urumt tik 1im
... termi 'aleve
meta . me ngJym
soi 73
lTeknologjia mekanike trajton problemet e prodhimit, montimit dhe venies ne
10. Algoritme te perfitimitte parafahrfkateve dhe punimit shfrytezim te pajisjeve dhe makinerive. Ajo eshte e vjeter sa shoqeria njerezore,
mekanikme heqje ashkle 75 pasi pa te nuk mund te kuptohet prodhimi i veglave te punes dhe armeve prej
10.1 Algorii/Jwaret e pr(f)dhimit te parafabrikateve 75 kocke, guri dhe me vone prej bronzi e hekuri.
10. 2 Algoritmet e punimit mekianik me heqje ash/Ide. 84 Teknologjia mekanike eshte arti i prodhimit te detaleve, nyjeve, pajisjeve dhe
makinerive te domosdoshme ne proceset jetesore te shoqerise.
11. Rregulla:te ;per:g;jithsihmeqe duhenrespektuar ne Shkenca dhe teknologjia jane nje tandem i persosur, qe ka kontribuar ne zhvil-
teknologjine mekanike 93 limin e shoqerise nierezore. Ato, sipas rastit, ne ciklin e zhvillimit nderrojne
vendet, dikush ecen, dikush mbetet prapa, por gjithmone ne zhvillim te pan-
12. Shtojca ,proi'ek:timi __ _. .., -n-95 derprere, spiral sipas Hegelit.
Teknologjia mekanike ne vendin tone eshte shume e vjeter, duke filluar nga
fiset Piruste, qe ishin te perkryer ne nxjerrjen dhe punimin e bakrit dhe heku-
rit. Faktet dhe arkeologjia deshmojne per nje artizanat te shkelqyer ne puni-
min e metaleve dhe materialeve te tjera, gje qe tregon per nje nivel te mire te
teknologjise ne perputhje me kerkesat e kohes, Punimin e metaleve e veme re
ne te gjitha trevat shqiptare, Shkoder, Kosove, Mirdite, Cameri, Ulqin, Tivar,
Diber e vende te tjera.
Teknologjia mekanike u zhvillua me ritme te shpejta ne Angli, SHBA, Itali,
Gjermani e tjere.
Tek ne, nga viti 1944 deri ne vitet 1990, kemi nje zhvillim te'industrise mekanike,
te bazuar ne perdorimin e makinave konvencionale, per te prodhuar kryesisht
pjese nderrimi per makinerite e ndryshme, qe ishin ne perdorim nga bujqesia
dhe industria. Ne kete kohe kemi rreth 15000 njesi te shperndara ne uzinat e
ndermarrjete tjera shteterore. Ky park i makinave konvencionale mund te pu-
nonte detale nga disa gram, deri ne dhjetera tonelata, nga 1 m/ m deri ne 5000
m/ m. Makinat qe disponoheshin ishin te saktesise normale te rritur ose shume
te rritur, me saktesi numerike te rendit te mikronit. Keto makina ishin mesatar-
isht me moshe, jo me shume se 20 vjet.
Me zhvillimet demokratike ne Shqiperi parku i madh i autotraktoreve, qe ishte
nga prodhimet e lindjes, u transformua ne nje park te perendimit, ku problemi
i pjeseve te nderrimit ishte i zgjidhur ne menyre perfekte. Pra, parku i madh i
makinave metalprerese nuk e gjeti dot veten dhe nierezit qe e komandonin nuk
ishin ne gjendje ta transformonin dhe cka eshte me keq, ta konservonin.
Sine te gjitha vendet e lindjes, teknologjia ishte e bazuar ne punetore te pakuali-
fikuar, pa teknike te mesem, duke vendosur nje lidhje direkte ndermjet puneto-
rit te pakualifikuar dhe inxhinierit. Ky i fundit ishte i detyruar qe te zberthente
8 9
teknologjine deri ne detaje te imta, te cilat ne shumicene rasteve dokumento-
heshin ne kartat teknologjike.
Ne perendim teknologjia del si rezultat i konkurrences, e bazuar kryesisht te
tekniku i mesem dhe punetori i kualifikuar, bile, ky proces shkonte me kete cift
qe nga projektimi konstruktiv deri tek ai teknologjik, duke e lene inxhinierin
per probleme te tjera.
Ky shkak beri qe zberthimi i procesit teknologjik ne vendet e lindjes te behej
deri ne hollesite mete vogla, ne menyre qe problemi te zgjidhesh ne praktike
nga punetori i pakualifikuar. Si rrjedhoje, ne vei:?et e lindjes zberthimi i do-
kumentacionit teknologjik shkoi shume perpara. Eshte pikerisht ky fakt, qe ne
Rusi ne vitin 1954 lindi Teknologjia e Punimit ne Grup, qe presupozon afrimin
e prodhimit individual ne kushte tekniko-ekonomike te prodhimit ne seri.
Ne qofte se ne Rusi akademiku Mitrofanov e percakton Teknologjine e Punimit
ne Grup ne faktin qe grupi bashkonte detalet qe kerkonin te njejtat makina per
t'u punuar, ne Angli dhe SHBA, sipas Gallager, Teknologjia Punimit ne Grup u
transformua ne teknologjine e grupit te njerezve qe do te prodhonin grupin ose
familjen e detaleve qe kerkonin te njejtat makina e pajisje.
Pra, amerikanet, pervec faktorit material, i bashkengjiten dhe problemet socia-
le, qe kane te bejne me menaxhimin e shitjen e produkteve, duke e bere grupin
e njerezve autosuficent ne te gjitha veprimet e procesit te prodhimit, nga marrja
e porosive deri ne shitje.
Pavaresisht llojit te prodhimit (individual, seri dhe ne mase) suksesi eshte qe
prodhimi me kosto te kenaqshme te vihet ne dispozicion te klientit ne kohen
e duhur. Ky eshte dhe thelbi i filozofise se sotme "JUST TIME" (ne kohen e
duhur).
Por pergatitja e prodhimit nga pikepamja ekonomike dhe teknike ne industrine
mekanike zgjat shume. Prandaj, filozofia e mesiperme duhet t'i paraprije asaj qe
do t'i pelqeje klientit mbas tre ose kater vitesh (ne rastin e industrise automo-
bilistike). Kjo dote thote qe, nga modeli deri tek prodhimi, koha per treg zgjate
shume. Futja ne front te gjere e CNC ne projektim e prodhim (CAD, CAPP,
CAQ etj) ka bere qe kjo kohe te reduktohet shume. Por, megjithate, prodhimi
i pajisjeve, stampave dhe instrumenteve kerkon kohe te gjate (ketu nuk kam
parasysh projektimin).
Llojet e prodhimit
Ne teknologjine e ndertimit te makinave dallohen tre tipe kryesore prod-
himLindiY(cl\lal, ne seri dhe ne mase. .
__,,~Keto Uoje pro-d.fumesh, pervec ndryshimeve sasiore, k~~e dhe._nd~yshime
~ cilesore thelbesore, si per sa i perket makinerive dhe pa11s1eve qe p~r~oren,
1
ashtu dhe per sa i perket metodave te punimit, organizimit te prodhimit dhe
per ati ies teknolo iike, . . ..
't~ cdo objekt prod~ohet ~e n1e ~se.~1~~e~~empl~e.
Ne qofte se ne vazhdim te vitit prodhohe~ d:sa obJek~e.~e nJ~Jte, a~eh~re-~eta
futen ne procesin e prodhimit njeri mbas tjetrit. Nga p1~~pa.~~p ~- n_ivehtt~ o~-
ganizimit teknik te punes, prodhimi indivi~u~l ~sh~e ~1011me1ulet1.prod~1m1~
ne ndertimin e makinave. Uzinat e prodhimit individual nuk kane asrue .no}.
specializimi. Karakteristike e prodhimit individu.al ~shte 1:1-ome~klatura e giere
e objekteve qe prodhohen (detale per pjese nderrimi, ~akm~ eti.) .. .
Ne prodhimin individual kryesisht per~oren makina umversal_~t~. desh~a-
cionit te pergjithshem, pajisje universale, mstrumente normale. Te ~1t~a keto
perdoren per prodhimin e detaleve ne forma dhe perm~sa ~ga me te ndry_~
shmet. Pajisjet speciale perdoren vetem ne ato raste ~ur e_~ht: e pa~undu~ t~
sigurohet forma dhe precizioni i per~as.ave te detalit. ~e .. ket~ ~loJ prod~m1
detalet punohen kryesisht sipas shen11m1t.Per m~gese J,e pa11~!eve speciale,
per vendosjen dhe shtrengimin e ~opave n~ ~akmat me~~lprer.~seharxhohet
nje kohe mjaft e madhe. Ndersa giate montim1t, duhet n1e pu~e ~ ~adhe.~~-
hustimi, sepse detalet qe prodhohen ne shume raste nuk ploteso1ne kon~1te~
e shkembimit reciprok te plote. Ne prodhimin individual kerko~en puneto~~
mjaft te kualifikuar. Per keto arsye, prodhi~ indivi~ua! karaktenzohet nga n1e
produktivitet i ulet i punes dhe kosto e larte e prodh1rmt. .
__ objektet e nje tipi permase prodhohen .ng.a 5~10 den
ne disa mijera ne vit. betalet e njejta kalojne ne procesin e prod~1m1t ne gr_up_e.
Ne kete menyre te gjitha detalet e njeres parti ndodhen ne pro~e~:n e prodhur:1t.
Pra, procesi i prodhimit ecen ne menyre pa~alele. ~e ~do makme punohen d1sa
lloje detalesh dhe ketyre u kryhen vetem dis~ pumme. .
Gjate vitit ne vendin e punes p1:nohen d1sa ?rupe det~~esh. Uzmat e pro~-
himit ne seri prodhojne detale te tipeve dhe permasave te. ndry~hme dhe ~er
keto prodhime jane te specializuara. Gjate vitit ne keto uzma ob1ektet e nd1y-
shme mund te prodhohen paralelisht ose ve~ e ve~. . . .. . .
Ne varesi nga sasia e objekteve qe hyjne ne progra1:1mv1etor ~e prodlnmit
dallohen tre forma te prodhimit ne seri: prodhim ne sen te vogla, te mesme dhe
 11((

r 10
11

te medha. Forma e pare e prodhimit ne seri afrohet me prodhimin individual,
kurse forma e trete me prodhimin ne mase. Nje ndarje fikse ndermjet ketyre
formave nuk ka, sepse brenda perbrenda nje uzine disa detale mund te jene ne
prodhimin ne seri te vogla, kurse disa te tjera ne prodhimin ne seri te medha,
Nderrnjet prodhimit ne seri dhe prodhimit individual ka shume gjera te per-
bashketa. Gjate vitit cdo makine ngarkohet me punime te ndryshme, qofte per
sa i perket formes dhe permasave te detalit, qofte per sa u perket llojeve te
punimit. Por prodhimi ne seri ka vecorite e veta, qe e dallojne nga prodhimi
individual:
a. Nomenklatura e detaleve dhe e makinave qe prodhohen eshte me e kufi-
zuar, keshtu qe mund te flitet per specializim te uzines,
b. Perdoren makina te specializuara si torno revolver, torno ne shume thika
<;do veprim kemi normim te plate te kohes se punes.
Natyrisht, per percaktimin e llojit te prodhimit hyjne nje numer i madh fak-
toresh, te cilet i perrnendem me lart si: organizimi, makineria dhe pajisjet qe
perdoren etj., por me i ren.desishmi per te bere kete p~rc~kt~ m~etet ~~th-
mone sasia e detaleve (makinave), qe dote prodhohen giate vitit, Ne tabelen 1
jane dhene disa shifra qe percaktojne llojin e prodhimit ne funksion te sasise se
copeve qe do te prodhohen gjate vitit.
Tabela Nr. 1: Numri i serise per prodhime te ndrysnme
Uoji i prodhimit
l Sasia vjetore e serise per detale

etj.
'
'~ te rnedha te mesme te vogla
c. Perdoren pajisje te specializuara dhe instrumente jo normale .. :1 Individual deri 5 deri 10 deri 100
,1 Ne seri te vogla 5+100 10+200 100+500
d. Mund te behet specializimi i makinave per nje kohe te shkurter, derisa te
punohet seria e detaleve. :1 Ne seri te mesme 100+300 200+500 300+5000
,I Ne seri te mMha 300+1000 500+5000 5000+50000
Keto veti te prodhimit ne seri <;ojne ne rritjen e metejshme te produktivitetit Nemase mbi1000 mbi5000 mbi 50000
te punes dhe uljen e kostos se prodhimit te detaleve. Nga ana tjeter, duke per-
dorur pajisje nuk eshte nevoja te punohet sipas shenimit, gje qe kerkon pu-
netore te kualifikuar. Shumica e detaleve te prodhuara plotesojne konditen
e shkembimit reciprok te plate, pra, shkurton shume kohe gjate montimit te
objektit. Gjate prodhimit ne seri procesi teknologjik i prodhimit zberthehet ne
pjeset perberese te tij dhe percaktohen normat teknike te kohes.
loji me i Iarte i prodhimit, pasi prodhohen nga disa
rnijera, en ne miliona cope ne vit. Kjo lejon ngarkimin e cdo vendi pune gjate
vitit me punimin e te njejtit tipo permase detali, rrjedhimisht dhe specializimin
e plate te tij. Prodhimi ne mase ka karakteristikat e tij si:
a. Nomenklatura shume e ngushte ne krahasim me prodhimin ne seri. Uzi-
nat e prodhimit ne mase prodhojne zakonisht nje tip detali, ka raste edhe
nje tipo permase,
b. Perdoren makina dhe pajisje speciale, qe destinohen per punimin e nje tip
detali. Ne disa raste keto makina kryejne nje operacion te caktuar.
c, Perdoren makina automatike dhe me shume shpindela.
d. Perdoren pajisje dhe instrumente me produktivitet te larte.
e. Te gjitha detalet e prodhuara plotesojne konditen e shkembimit reciprok
te plate, keshtu qe nuk eshte e nevojshme te harxhohet kohe per axhusti-
min gjate montimit.
f, Ne uzinat e prodhimit ne mase eshte i mundur automatizimi i plote i pro-
cesit te prodhimit, duke perdorur linjat zinxhir, ne te cilat transporti eshte
i mekanizuar.
Ne prodhimin ne mase procesi teknologjik zberthehet deri ne fund dhe per
I
I
I
 12
Procesi Teknologjik
3.1 Elementet e procesit teknologjik
__!'~~~:sprodhimi i nje uzine quhet bashkesia e punimeve te vecanta, te cilat
~_!i_ci~ura_me shnderrimin e Iendes se pare ose gjysme fabrikatevene de-
_t<!_l~J~_gtsbme,_ErQIT_~Uprodhimitpermban procese kryesore dhe ndihmeso.
Ne proceset kryesore hyjne prodhimi i detaleve dhe montimi i tyre. Ne proceset
ndihmese hyjne prodhimi dhe mprehja e instrumenteve metalprerese, remonti
i makinave dhe pajisjeve te uzines, transporti i brendshem, etj. Pjesa kryesore
:;__,,:
!:
'" ,
e procesit te prodhimit, e cila eshte e lidhur ne menyre te vaziia.:._eshme n;-;
ndryshimin e objektit te punes dhe kthimin e tij ne produkt te gatshem, eshte
;I:
:i!i. procesi teknologjik.
--:':' Ne uzfnafiriekanike procesi teknologjik ka keto stade: pergatitja e copeve,
._111_
!
, punimi i detaleve (mekanik, termik) dhe montimi i makin~s.-- ---- ---- - .
:_. Proceset teknologjike te prodhimit te detaleve dhe montimit te makinave
'!
I gjate proj:ktimit ndahen ne pjese perberese ose elemente. Ndatja e proceseve
i teknol?gj1ke ne elementet e tij Iehteson vendosjen e nje teknologjie racionale ne
prodhim dhe ben te mundur normimin teknik te ketij procesi.
Pjesa kryesore perberese e procesit teknologjik eshte operacioni.
,{;'. .. Operacion q~~et ajo _rjese e procesit teknologjik_ qe kryhet ne nje vend pune
~- te caktuar nga n1e ose disa punetore,
~e operacion hyjne pjesa e procesit teknologjik, qe nga vendosja e copes ne
makm~ deri ne heqj~n e saj (vendi i punes). Ne industrine mekanike dallojme
o~~rac10n~ t~knologi~ke, kontrolli, transporti etj. Normimi i plote teknik i punes
ne mdustrme mekamke behet ne baze operacioni, i cili mund te kryhet me nje
ose disa vendosje.
V~n~osje quh~t ajo pjese e operacionit qe kryhet me nje shtrengim te copes.
Me fjalen vendosje duhet te kuptohet jo vetem ngritja, bazimi dhe shtrengimi i
- copes i:e r:iakine, por edhe veprimet e tjera qe kryen punetori dhe makina per
ndryshimm e formes se copes, deri ne nje rivendosje te saj. P.sh. Ne qofte se nje
b~~~~ me sh.k~_lle tornohet nje here nga niera ane dhe pastaj nga ana tjeter ne te
n3e1te~ n:.~.k_me tornuese, atehere kemi nje operacion me dy vendosje. Ne rast
s~. P~ . 1 n1e1t~ ~?s~t -~orn~het nga njera ane ne nje makine, ndersa nga ana tjeter
ne n1e ~ak1~e tjete~, ~teh~~e p:ocesi zhvillohet ne dy operacione me nga nje
v~~dos1~. Ne p~odhimm ~e sen, ne rast se boshtet do te tornohen te gjitha nga
n1era ane, pasta] nga ana tjeter, atehere secila vendosje duhet te konsiderohet si
13
1
2
Fig. 1 Skema e vendosjes se bokolles
Ekzistojne dy variante per punimin e kesa] bokolle. Varianti i pare presu-
pozon qe punimi i bokolles te kryhet ne nje operacion me dy vendosje. Ne ven-
dosjen e pare copa kapet ne mandrino me tri nofulla dhe i punohen siperfaqet l,
2 dhe 3 (fig. 1 a). Pastaj copa lirohet, mberthehet ne mandrinon metre nofulla ne
siperfaqen e punuar 3 dhe i punohen siperfaqet 4, 5 dhe 6. Kjo metode punimi
perdoret ne prodhimin individual.
Varianti i dyte presupozon punimin e bokolles ne dy operacione me nje ven-
dosje secili. Ne operacionin e pare punohen siperfaqet 1-2-3 per te gjithe serine
e detaleve. Ne operacionin e dyte punohen siperfaqet 4-5-6 per te gjitha de-
talet. Ne pamje te pare duket se ndermjet dy varianteve te mesiperm nuk asnje
ndryshim, por ne te vertete ne qofte se perdorim variantin e dyte, mberthimi
i copave mund te kryhet ne tompon, ne nje pajisje speciale, e cila jo vetem rrit
saktesine e punimit, por ul kohen per mberthimin dhe zberthimin e copes.
Gjate punimit te copave ne makinat metalprerese, per nje vendosje ato mund
te zene pozicione te ndryshme karshi rrafsheve baze te makines.
Pozicion quhet ajo pjese e operacionit qe kryhet pa ndryshimin e pozicionit
te copes (natyrisht, ketu nuk futen zhvendosjet e punes tecopes ose instrumen-
tit).
Kalimi eshte pjesa e operacionit qe kryhet mbi nje siperfaqe te caktuar pa
ndryshimin e instrumentit dhe te regjimit te punes. Ne qofte se ndryshon qofte
dhe njera nga keto k<?ndita, dote kemi kalim tjeter. P.sh. Ne qofte se shpojme
nje vrime me punto, ~hpim i vrimes do te jete nje kalim, kalizverimi i vrimes
ne te njejten makine dote jete nje kalim tjeter (sepse ndryshoi instrumenti). Per
rritjen e produktivitetit te punes ne shume raste disa kalime bashkohen, pra,
kryhet punimi i disa siperfaqeve njeheresh (fig.2).
Ne figuren 2 jane treguar punime te ndryshme ne makinat rnetalprerese~
j'((''

14 15

~ quhet ajo pjese e operacionit qe permbledh te gjitha veprimet qe jane

al te lidhura me heqjen e nje shtrese metali pa ndryshuar instrumentin, siperfaqen
t
I? qe punohet dhe regjimin e punes, Ne qofte se per nje mberthim te copes behen
disa kalime te njejta, atehere ata duhet te konsiderohen si kalesa. Kalimet quhen
. ...
. 'b te njejta ne qofte se kryhen ne te njejtin instrument, ne siperfaqe mete njejtat per-
masa dhe regjim te njejte pune (v.s.t.). Ndryshimin e thellesise se prerjes ne kete
~
rast nuk duhet ta konsiderojme si ndryshim te regjimit te punes. Per kete arsye,
dy ose disa kalesa te njepasnjeshme ne te njejten siperfaqe, mete njejtin instru-
Te tornohei cilindri ne Te tornohet vrima ne diametrin Te rrotohet balli dhe te ruhet ment, numer rrotullimesh dhe vlefte ushqimi, pavaresisht se ndryshon thellesia
diametrin d ne gjatesine e. d ne gjatesine R. permese b e prerjes, duhet te konsiderohen si nje kalim me disa kalesa. Ne qofte se ne nje
plan duhet te shpohen disa vrima me te njejten permase, numer rrotullimesh
d} dhe ushqim, atehere shpimi i cdo vrime perfaqeson nje kalese, kurse shpimi i te
gjitha vrimave nje kalim. Ne rast se keto vrima dote filetohen, atehere procesi i
filetimit do te jete nje kalim i ri.
Nje element me i hollesishem i operacionit eshte veprimi. Veprimi ka te beje
me punen qe kryen punetori per realizimin e operacionit ne pergjithesi dhe te
kalimit ne vecanti (p.sh. heqja dhe vendosja e copes, heqja dhe vendosja e in-
t/ltl
strumentit). Pra, cdo kalim ose kalese ka veprimet e veta, te cilat [ane te domos-
doshme per heqjen e shtreses se metalit.
Te shpohet vrima ne Te frezohet kanali i kiavetes
Veprimi eshte ndarja deri ku behet normimi i punes ne industrine e ndertim-
diametrin d dhe gjatesine e. Te rrotohet balli i vtimes bxRxH
it te makinave. Natyrisht, ky eshte normimi me i sakte dhe me i plate i punes.
Te gjitha perkufizimet e dhena me siper i pergjigjen si punimit mekanik,
ashtu edhe punimit me dare te detaleve.
Kur hartohet nje proces i rregullt teknologjik eshte e domosdoslune qe te
behet ndarja e procesit teknologjik ne pjeset perberese te t1j:

Te terhiqet kanali i kiavetes re retifikohet cilindri ne 3.2 Rregulla te pergjithshme per projektimin
me gjeresi b diametrin d. Te frezohen dhembet
e proceseve teknologjike
I) m)
Per projektimin e procesit teknologjik te perpunimit mekanik, zgjedhjen e
pajisjeve dhe instrumenteve, llogaritjen e regjimeve te prerjes dhe normimin
teknik te kohes se punes te punimit te nje detali eshte e nevojshme te kemi keto
materiale:

a) Vizatimet e punes se detaleve, nyjeve si dhe te gjithe objektit ne pergjithe-

si.
b) Konditat teknike qe duhet te respektohen per prodhirnin e objektit.
c) Te dhena mbi tipin e prodhimit dhe sasine e detaleve qe dote prodhohen
Fig. 2 gjate vitit.
 17
16

d) Pasaportat e makinave metalprerese te uzines ku dote prodhohet objek-

ti.
e) Te dhena mbi pajisjet dhe instrumentet qe jane perdorur ne uzine per
prodhimin e detaleve analoge. Punimet me heqj e ashkle (prerje)
Gjate projektimit te procesit teknologjik perdoren manuale dhe materiale te Punimet me heqje ashkle jane te shumta. Lloji i punimit te tyre varet nga in-
tjera si: strumentet metalprerese qe perdoren dhe makina ku zhvillohen keto procese.
Ne esence keto punime jane te njejta dhe nu k varen nga lloji i prodhimit (indi-
a) Albume te pajisjeve dhe instrumenteve normale. vidual, seri, mase), shkalla e mekanizimit dhe automatizimit te makinave.
1.;
b) Te dhena mbi shtesat e punimit qe lihen gjate stampimit, farketimit dhe
derdhjes.
c) Normat e shtresave nderoperacionale
d) Normat e precizionit te makinave dhe pajisjeve.
e) Projekte teknologjike te uzines ose uzinave te tjera per detale analoge.

Per llogaritjen e regjimeve te prerjes dhe normave te kohes duhet te kemi

A A-A

mt~- : ; / .
manuale ( doracake).
Para se te fillohet projektimi i procesit teknologjik duhet te kontrollohet nga
ana teknologjike konstruksioni i objektit (detalit) qe do te prodhohet, nese ky
eshte teknologjik ose jo.
-mt-~L--
A

(Fig.3}

Tornimi. Eshte procesi me i hapur i prerjes se materialeve. Me ndihmen e tij

punohen te gjitha llojet e trupave te rrotullimit, te vendosur~ keto ~e sipe~faqe
te jashtme dhe te brendshme. Instrumentet me te petd~rura jane ~hikat, t~1kat e
profiluara, puntot, kalivaret, alezatoret, si dhe meshkujt madravid a.t . (Fig.3)

Shpimi i vrimave ne
trapano, bareno etj.
Ky punim realizohet me
ndihmen e instrumenteve me
permase fikse ose te regjist-
rueshme, te cilat mund te
jene punto, kalizvaret dhe
alezatoret, respektivisht per
punimin e ashper, te paster
te vrimave dhe balleve te
tyre. Ne makinat shpuese,
 ~~~~~

-... c
>r
--ili,i~'"
~,'
";"~,,-,."",
..,,~~,~:'it!~~~,-;~~v~;.'fu.'-,oY~'""':>,--~,::
'"'''''-ir,1'~,A:~';t;);.\1\~ '
~~~~------------ -~

'18 19

(trapanot), zakonisht puno-

+ ~ ~v~
hen vrimat, aksi i te cilave
eshte pingul me rrafshin
~
kryesor te detalit. (Fig.4)

w 13 ,j , ...
~

(Fig.4)

:~YTW
& -& fJ I- ~ G &-;.- ~
a b c d e f g i j
*
k
(Fig.6}

&~ff~~l~tG-11
a b c d e
Terh:eqja, shtytja (fig. 7). Jane procese me produktivitet e ciiesi :~ lart~. Per-
doren ne kushtet e prodmmit ne seiri dhe ne mase .. fnstrumentet: te:rheqes dhe
shtytes jane me perrnasim fikse dhe profil qe nuk ndnyshon. Kane kosto te larte
ne pergatitje.

f g j

(Fig.5)

Ne makinat barenuese punohen vrimat me aks paralel me rrafshin kryesor

mbeshtetes, si dhe vrimat e vendosura ne rrafshe paralele.
Instrumentet qe perdoren jane po ato qe perdoren ne makinat shpuese. Ne
keto makina perdorim te gjere kane thikat e vendosura ne borshtangat.
Theksojme qe makinat barenuese kordinante jane nga me te perdorurat ne
industrine e saktesive te larta deri ne nivelin e k. (mikron). (Fig.5)

Frezimi. Eshte nje nga proceset me te perdorura ne punimin e siperfaqeve

te rrafsheta ose te profilizuara, realizohet ne makinat frezuese horizontale, ver-
tikale ose gjatesore. Ky proces realizohet me instrumente frezuese, te cilet nga
forma dhe qellimi i perdorimit jane te shumellojshem. (Fig.6) (Fig. 7)
f
20
! 21

Retifikimi (fig.8) Eshte procesi i punimit me instrumente abraziv i te gjitha Honingim. Eshte nje proces perfundimtar, qe realizohet
llojeve te siperfaqeve te jashtme ose te brendshme. Per rrjedhoje, gama e maki-
me ndihmen e instrumenteve abrazive, per te siguruar ash-
nave retifikuese eshte e shumellojshme, sepse duhet te mbuloje te gjitha puni-
persi te ulet te siperfaqes dhe saktesi te larte te formes dhe
met e tornimit, frezimit, zdrugimit etj. Me ndihmen e tyre punohen te gjitha
permasave. Realizohet ne makina speciale me ndihmen e in-
llojet e materialeve. Format e tipet e instrumenteve qe perdoren ne retifikim
strumenteve speciale (kokat honinguese).
jane te shumellojshme.
Honingimi kryhet na makina speciale honinguese verti-
kale ose horizontale. Sekreti i procesit qendron ne faktin qe
berthama abrazive nuk duhet te kaloje dy here ne te njejten
rruge, Per kete duhet qe numri i rrotullimeve dhe i kalimeve
te dyfishta te mos plotpjesetohen. (Fig.9)

(Fig.9)

Lapimi. Eshte proces qe kryhet per marrjen e ashpersive sh~Il}~te vo~l~ e

saktesi te larta te permasave ne siperfaqe te brendshme ose te jashtme, cilin-
drike ose te sheshta.
Instrumenti zakonisht eshte prej gize, ne te cilat zhyten berthamat abrazive,
qe nga elektrokorundi deri tek diamanti (Fig.10)

(fig.BJ
(Fig.10)
 ~~~----

. ""~-~~ ....i.>\t''"~"'"'
,..ti:-,.;~:'iil f..':Ji4 < c
.. '
.
... ,
. ~."
. '
--

{
r 22 23

Punimi perfundimtar (supeifinishi). Eshte Tabela 2: Punimet me heqje ashk/e

nje punim special qe perdoret ne industrine METODA E PUNIMIT
KUALITETI I SAKTESISE
EKONOMIKE KUFIJT ELEKOT 1
- 2 3
v
4 5
vv
6 7 8
vvv
9 10 11
vvvv
12 13 14
automobilistike, realizon ashpersi te ulet dhe .. OST 180 OST
kualitet te larte saktesie. Perdoret ne te gjitha ASHPE!l 3 12- 13 4-7
%-
IPASHTER 4 ll 3a- L1,
llojet e siperfaqeve, trupa rrotullimi ose te HOLLE 10 2a-3a

sheshta, procesi eshte i njejte ne parim me lapi-

min (Fig.11). rs=
!PASTER
4
3
II
IO
3a- 5
2a - 4 '////. >"//.

2-7
Polirim (lucidim, shkelqim). Eshte nje pro- DARAPRAK 3 10 2a-3a ~ rr r
"
Wh' '////
7-8
ces perfundimtar qe realizohet me ndihmen e PiiRFUNDIMTARE 2 l 2a

pastave abrazive dhe ka per qellim punimin 2a 7-8 2-3

DARAPRAKE >"/// >"///
perfundimtar te siperfaqeve, deri ne shkelqi- l>iiRFUNDIMTARE 2 7 1-2

min pasqyre. Perdoret kryesisht ne detale per l'l//, r///

i\SHPER 3a 9 3-4
zvogelimin e ferkimit, si dhe te korrozionit. ir>ASTER 2 7 I 2a
V/h' '///,
'///. W/h
. Pervec metodave te mesiperme te puni- HOLLE 1 6 2. 5 130

(Fig.11) meve perfundimtare (Honigim, Lapim etj.) ka

"'ARAPRAK 2 7 2-2a
dhe shume menyra te tjera elektro-kimike, punim me presion etj. "'iiRFUNDIMTARE 1 6 I -2
7/h 7/7,

Filetimet. Jane punime shume te rendesishme, Ky proces realizohet ne menyra te

--
,,./h 7/,
ndryshme me meshkuj, madravida, thika, frezim dhe gure abrazive. Problemet qe PASTER 7/, '/ht
HOLLE
duhet te zgjidhen jane sigurimi i formes gjeometrike te profilit te filetos, si dhe i hapit
te filetos. Filetot jane te shumellojshme, te sistemit metrik dhe vidforth. ASHPER 2 7 2-3 >"//, '///?,

-
Makinat per punimin e filetove jane te shumellojshme, qe kenaqin kushtet e prod- nrASTER 1 6 1 -2
nvE<;ANTE
himit individual, seri dhe ne mase, Te bazuara ne tornim, frezim, retifikim, shpim,
ru1imetj. PASTER Wh' ,,.///,

Dhembezimet. Eshte procesi i vendosjes me prerje ose deformim plastik i kurores ltVE<;ANTE "

se dhembezuar ne cilindra, kone ose vizore te drejta. Dhembezimet mund te jene te V// '///;

h ASHPER 4 11 V/h '//h

sistemit metrik ose inc (modul, diameter pitch). n PASTER 2 7 2-3
V/.9
Makinat per prodhimin e dhembezimeva jane te shumellojshme, per te kenaqur 2 7
kushtet e prodhimit individual,seri dhe ne mase.
2 7
MESHKUJ MADRA vmii 12 V//; Wh'
trn1KE FREZE 101,

4.1 Sakti!sia ekonomike e punimit dhe detyrat qi! duhet ti!
zgjidhen gjati!projektimit dhe prodhimit
, Saktesi ekonomike e nje metode te caktuar punimi quhet saktesia e mane ne
kushtet normale te punimit, duke shfrytezuar drejt makinat, pajisjet dhe instru~-
mentet standard, per kualifikim normal te punetorit dhe harxhimin minimal te ko-
hes se punimit, ne krahasim me metodat e tjera te punimit. Eshte e qarte qe kostoja e
operacioneve varet direkt nga saktesia e punimit. Ne tabelen 2 jane dhene saktesite
ekonomike te punimit dhe ashpersia e siperfaqeve ne funksion te metodave te ndry-
shme te punimit.
Detyrat qe duhet te zgjidhen gjate punimit me heqje ashkle jane:
1. Sigurimi i permasave brenda fushes se tolerances.
2. Sigurimi i formes gjeometrike te siperfaqes qe punohet.
3. Sigurimi i ashpersise se siperfaqes,
4. Sigurimi i pozicionit reciprok te siperfaqeveqe perbejne detalin.
Tre kushtet e para jane te lidhura ngushte me njera-tjetren dhe kane te bejne direkt
me makinen, instrumentin,pajisjen dhe regjimin e punes (v.s.t).
Kushti i katert eshte i lidhur me menyrene vendosjes se copes ne makine dhe ketu
subjekti ka rol thelbesor.
Ne makinat me kontroll numerik ne pjesen derrmuese faktori subjekt eshte mini-
mal.
 24 25

x==]'.y -Pymes
a - shmangia kuadratike mesatare e gabimeve te rastit;
4.2 Saktesia e punimit
Saktesia e permasave, formes dhe ashpersia e siperfaqeve
a = +
L...J
i=I
rt
-d rmes ) n;
n
= L...J
~ x~
i=I
1
n;
N

:' ~e konstruktimin dhe prodhimin e makinave element kryesor eshte detali. Bash- e - baza e logaritmit natyral;
kesia e detaleve te lidhura me njera-tjetren krijon nyjet, mekanizmat ose makinat. ~ - probaliteti i shfaqjeve te gabimeve te rastit;
1 Det~, si element _kryes~~ i m~es, perfaqeson ne vetvete nje bashkesi siper- n - numri i rasteve te shfaqjes se gabimeve te rastit;
faqesh te vendosura s1pasn1e rregulli te caktuar nga konstruktori. Siperfaqia e detalit N - numri i pergjithshem i mundshem i shfaqjes se gabimeve te rastit;
duhet te kete nje permase, forme dhe ashpersi te caktuar. Te tre keta elemente te
sip~rf~qe~.duhe~ t'~ afrohen same shume qe te jete e mundur ideales, por gjithmone
ne limit ne kuptimin matematik te fjales.
Ne procesin e montimit detalet duhet te bashkohen per te dhene ciftet kinematike /
ose nyjet e palevizshme, qe hyjne ne perberjen e makines. I
I
.~~ me ideale .te jene permasa, forma dhe ashpersia, aq me i larte eshte kualiteti i .
paJlSJeS ose makines qe prodhohet. Par, ne kete rast, ne mes futet faktori kosto i cili
na de~on te shikoime problemin e ruajtjes se saktesise se permasave, formave dhe
a:~p~~s1ses.~ si~erfaqe:e. Per kete arsye futen ne loje tolerancat e permasave, sakte- 3o- 3v
sise se formes gjeometrike dhe ashpersise se siperfaqes.
i ~ vlera e gabimeve te rastit te marra brenda tushes se tolerances. (Fig. 12)

4.2.1 Saktesia e permcsove
-tMadhesia e shmangies se lejuar nga ~errnasa nominale, e shprehur ne vlere nu-
merike te niesise se matjes, quhet fushe tolerance.
.. Ne shu~cen .derrm~ese te r~teve permasat e siperfaqeve, si cdo madhesi tjeter,
per shkak te gabrmeve sistematike dhe ato te rastit, do te lekunden ne vlera te cak-
tuara.
.. Gab~~t ~.rastit ne shumicen derrmuese i pergjigjen shpemdaries normale, Ligjit
te Causit, 1 cili ka formen:
Ku:
y - dendesia e shfaqjes se gabimit te rastit;
x - gabimi i rastit, i cili merr vleren nga diferenca e permases se vertete dhe vleres
mesatare te shfaqur me shpesh Pymes ;
Praktika ka vertetuar qe, ne qofte se shmangia kuadratikedo te merret me
1/6 e fushes se tolerances, dote kemi nje prodhim te mire 99.73 % dhe te keq
(skarco) 0.27 %, gje qe eshte krejt ekonomike.
Mbi kete baze, Organizata N derkombetare e Standardeve ka krijuar sistemin
e tolerancave dhe te vendosjeve ISO, qe eshte pranuar ne pergjithesi nga vendet
qe perdorin sistemin metrik, ku ben pjese dhe Shqiperia, qe nga viti 1961. Prob-
lemi i pranimit te ketij sistemi lidhet me shpenzime te medha materiale.
Megjithekete, ne industrine spaciale eshte pranuar nga te gjitha vendet siste-
mi metrik dhe tolerancat e vendosjet ISO (si dhe vendet qe perdorin sistemin
Witorth Inch).
Sistemi i tolerancave dhe i vendosjeve ISO ka 17 kualitete punimi. Per
kualitetet e punimit 5-17, norma ISO ka stabilizuar vlerat e tolerancave themelore
IT, te shprehura si shumefish i plate i njesise se tolerances i.
Njesia e tolerances e pranuar eshte dhene nga relacioni
i = 0.45 VD+O.OOID m
 26 27

Tab. Vlerat e to/erancave theme/ore IT per kua/itetet 5+17 deri 500 mlm
fo!erancal e urlrne
Kualiteti i
5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
tolerances
Toleranca IT 7i 10i 16i 25i 40i 64i 100i 160i 250i 400i 640i 1000i 1600i

IT 1 qe perdoren ne mekaniken e imet, ne kete moment nuk na interesojne.

Nga sa thame me lart, duke theksuar kualitetin e punimit percaktohet vlera
e tolerances, pra, fusha e saj. Por kjo nuk mjafton, pasi eshte e domosdoshme te
percaktohet pozicioni i kesaj fushe, relativisht vijes se zeros, qe varet nga vlera
e shmangies se siperme es(Es) ose te poshtme ei(Ei). (Fig 13)
h
~,.9
~
. !:;
\...

%~
Vija zero

a) b)

Vija zero
-~.!;?
"'
~
.
c:.::)

a
- Fig. 14
(+) Jinea dello zero

Dn,u. Vlerat e tolerancave themelore per 19 kualitetet e punimit jane dhene ne tabelen
Vija zero DD.mm
e meposhtme. (Tabela 3)
1 j
Tabela 3. Vlerat theme/ore te tolerancave (m)
c) d)

Dimensioni IT IT IT IT IT IT
IT9
IT IT IT IT
IT 14 IT 15 IT 16 IT 17
ITO ITl IT2 IT3

l!!Jll!IL~lfll~
(mm) 01 4 5 6 7 8 10 11 12 13.

> 1 +3 0.3 0.5 0.8 1.2 2 3 4 6 10 14 25 40 60 100 140 250 400 600 -
>3+6 0.4 0.6 1 1.5 2.5 4 5 8 12 18 30 48 75 120 180 300 480 750
(+) !Inca dcllo ttrQ i >6+10 0.4 0.6 1 1.5 2.5 4 6 9 15 22 36 58 90 150 220 360 580 900 1500
-)
> 10+18 0.5 0.8 1.2 2 3 5 8 11 18 27 43 70 110 180 270 430 700 1100 1800
> 18 +30 0.6 1 1.5 2.5 4 6 9 13 20 ~3 52 84 130 210 330 520 840 1300 2100
Vija zero

r "T
Vija zero

rlT 4
> 30+50 0.6 1 1.5 2.5 7 11 16 25 39 62 100 160 250 390 620 1000 1600 2500

e)
L /)
>50+80
> 80 +120
> 120 +180
> 180 +250
0.8
1
1.2
2
1.2
1.5

3
2
2.5
3.5
4.5
2

7
3
4
5
5

8
6

10
8
10
12
14
13
15
18
20
19
22
25
29
30
35
40
46
46
54
63
72
74
87
100
115
120
140
160
185
190
220
250
290
300
350
400
460
460
540
630
720
740
870
1~
1150
1200
1400
1600
1850
1900
2200
2500
2900
3000
3500
4000
4600
> 250 +315 2.5 4 6 8 12 16 23 32 52 81 130 210 320 520 810 1300 2100 3200 5200
Fig. 13 > 315 +400 3 5 7 9 13 18 25 36 57 89 140 230 360 570 890 1400 2300 3600 5700
> 400 +500 4 6 8 10 15 20 27 40 63 97 155 250 400 630 970 1550 2500 4000 6300

Sipas normave ISO fushat e tolerancave per vrimat emertohen me germat e

medha te alfabetit latin, ndersa per boshtet, me germat e vogla. (Fig. 14)
28 29

~
.,~ ~ ~ ~
ec -o c- ;;:: ;;i F1 -e-
N ;;;
g ~ E ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ .... .,.
..., ...,"'
,_ o-: ::: :: ::
.....
?. ;:; N

- :; ...,-
~ ~ ~ ~ 0 ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
r:;; ~ 0 .,.
..., "' co r-, ,_ 7 ::: :::
+ v-,
.,.
0 N -s-
"' "' "'.,. ~ .... ....
...,
-- - "'- N ..., .,. -s- ....
"' "'
...,
8 iil [;: 0 0
!!!
- ., .... - ~
N

.,
0
N

fil
...,
!
...,

,,
c
g ~ ~
0 0
.... -e-
"'
~ ee

1
. 1B
N
<.J "' "'I N

I I I"' I i I I
g
-
~ ~ ~ ~ ~ ~ ro ro ~ ~ N ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ N
I I I I I
.,I ...,I I I I I I I I I
I
,., ~
g :;; "' 0
g ;;; g ~ .... ~ g ~ ~ a g g ~ ~ 0
8

-;:s
:;]

~ ~
I I I

"'I ~I
N
I
:::
I I
:\'!
-I
I I
;;: !!! "' ~ ~ ~
I I I I
:;::
I
0
I
.... ...,"'
I
~
I
0
I *
~
I I
s
I I
0
~
:
5
I
~ ~ ~
1 1
-
-
..
-
-
N
~
I

I
::::
I

I
.~
I
g 8
I I
I I
~ :::
I I
N
I

I
"'
-o

....
I

I
"'
I

I
0
N
I

I
.,
"'I
I
0
I

I
I
:R .,."' ~
I
I

I
I

I
"'I
1:1
I
"'
I

I
0

"'I
I
0
I

I
I I I I I
~ ~
I I

I
~ ~
I r
:;; p ~ s c

-
~ ~ ~ ~ ~ ro ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ -e-
~ ~ ~ ~ ~ ~
0 0 0
+++ ...... I I I I I E: t; 1:1 :;;:
1
f-+
"" I "'I I I "'I
~ ~ ~ ~ ~ s ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ss~ ~ ~ Ii
0
N
., .......,
"'I
$ ...."' ;!; ~
I
iil
I
[;:
I
~ "'
I I
ec 0
I
eo
I
0
I
0
I
g
I
::s: "'
I I

I
0
I
:;:
I
+ ++++++++*+ se
I I I I I I
.,I ;;:I I I I I I 1I 1 I 1 "'
~ ~ I 7 7 I
~ ~ ~ ~ ~ ~ g ~ ~ g ~ ~ ~ ~ ~ a ~ ~ ~ ~ ~ >----
:. ~ Ir ~ -c 0
sI
~ ~ ~ ~ 0 0 ., ~ 0
~ 8
- ~ I 7
I I I
+ ++++++++
' ~
I I
;; ~
I I Ii
....
.... ., g ~
I I
~ ;;:;
I ~ I 1 I I I I

--...
:'! ;;i ::l 8 0
5 0
"' "'
0 0

c ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
...,
+ + + + +
::;
I I I I I
;;
I I
!:)'> ;;!:
I I I
~ ~
0

r I I 1 I I I
..
z ~ 3 ...."' ;g ~ ~
I I., "j' I 1
$ ....
" ~
0
j'
8
.... ~ ~ ~ ~ ~ ~ 3 ~ ~ ~ ~ ~ ~ E ~ I I I
.,
I I
I I I I I ' I i I
.,I i I c7 I I ~ 1
., I I
+ + + + ;;; e: ..., ...,"' ~ !!:: ~ 8

-.
;::
:;> ~ i"l
"
N 0 N N
>---
uj
"' I I
:::: e:
N

I
"'I
;::: .,I I
;;;
"I I I I i i I II i
~ :;> ~ ;:t; :;; ::;; ~ ::: iil ;;:;
0 N

i ., i I I
~ ~ a ....
7
~
I
...,"'
>---
"'"'+ ~"' " I I I I
N

I I I I I I I I I I I I I
~
I I I I I
"'I "'i 1 i"'
0

..,...., ....a ....

1 7 7 7 1 I I 1 1
"'+ +I..)
v ~p omu:>wnt1 T < tl!fSOb~Il""P01u;1w11soJS "' t ~ "1!T11nb :in:ip o~u~mo~
>--- ...,
+ +
...,
o.,N
.,"
0 I\ i 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

"'+ "'+ "'+ "'.

+
"'+ <I <I <I <I <l
"'+ "'+ "' "' "'+
~t---t---t--t---t---t----t---t---+---t-----+----+---1-----;---,
.,.
I "' w. i N
.,
... I
+

"
.,,I
+

i"'
....
+

i
.,
+

i
~
1
+

7..., 7 "j'
....
+

1
+

"j' 1
.,.' "'+
...,
+
...,
+ +
....
+
A I I I I I I i I i I 7 I 7
"' .,
VI I i"' 'f +
<I
+
<I
+ "'+ "' "1 "'
+
<I
+
<I
.... -
<I

f::!.... "'+ "'

+

a .,
I i "j' I i 1 I I 1 I
I "'I "'I X 0 I I I I I I I I I I I I
I ., ,., .
-c ., a "'
<I
+
<1
+
<I
+
<I
+ "' <I
+ "
+
<I
+ "'+ <I
+
<I <I
+
r VI 0

i I i I I I I I "j'
...
"j' i i i I
l.I Z/l + s'.J J.il/[ _,, ., .,, 0 N
l<l ;; i'l ~ 8 ;g
+ + + + +
.,+
+ + + + + +

.... ....
.,, ~
0
0

I "'i ....
i "'i ....
i
.,
i
a
I
- + "'+
~ ~
+
s
+
!::!
+
.,
;!;
+
~+
:::
gj
+
~+
.,
g
~
+

~ ~
+ +

"
N
"' :2
"' + + + + + + + + + + + +

i i i -< .IF/,- ~'3

0 ...,
"'i 0' 0 a ~ 0
... ~
0 0
.,.
0 0
....
0
~
0

s
0

~
0

;!;
0

::
0
....
0

:'!
0

~+
i i I I I "'+
~"'
+
a .,. ., ....
+
.,+ + + + + + + +

~ + "'+ + I I I I I I I I I I
I I i
:s
i
g
a

r
a
"'i
"'"'
r
0 0
- ..-
"-

"-
"'
"' 1
"'+
0

+
'.:';
"+
;;;
+

~ ~
::i

N
+
:'!
+

.
~

~
+

I
?.
+

:;,
I
~
N
+

g
I
0

8
+

I
.,,
+

:::!
I
+

::;;
I
c

I
~"'

~
I
~

~
+

"'+
I
"'+
I

i 1 7 - . g
+ +
~
+
:;;
+
::;;
+ + + +

....
+ + +
uj iil !'l
0
~ ~+ ~
"' ... "~+ + .+ + +
- ~ +
';!!
+ + + + + +

8 + + I I I I I I I I I I

~ 1 1
0 0
-
-
<.J
~ ~
0
+
0
+ .
iil

"'
~
~
+
0

. 0
N

~
+
0

+
0

[;
+
~
0

g i'l
-
0

...
~+
~
0

+
0
0
N

a
+
0

"'+
0
N
+
0
"'
N

~. ..."' .,...+ ~ x. ~+ ~
0 c
~ g+
0
+

0
0

+
c'
"'. ~+
0

+
.,
0
+

"' + + + + + +
-+ + ++
N
+ + +
N
+ " + + + +
-
~ !:'! ., :$ ;t
g ;g
. .. c

.
c e
~ ~ 5! ~ ~ ~
0 0 0 0 0 0 0 0
~
0

.
N

"
N f;;
+ . + . . +
"'+

.
+ + + + + + + +
~ "' s
+
~
+ +
~ ~ ~ ~
+ + + + -~ ~ E - :. .,.
~
+ +
;!;

0'
:'!

;!;
+
~
.,+
g $
+
N
0
+
g
,.,.
::;)

g
+
lil ~ !'!+
.,,+ ., !'l
0
0

0
~.. ~ ~+ ~ ~ ~ ~
- '
~ ~ gj ~ il'i Si
. +
0
.,.

~+
~
I\\ I\ A A A I\ I\ I\ I\ I\ I\ I\ I\ I\ A I\ I\ I\
Ji :2 "' A
" " A A
" I\ I\ I\ I\ I\
lUIO U! !tlO!SU:lW!(l
I\
" " A I\ I\I\
"
A A
" I\ I\
30 3I

Norrnat ISO per detalet nga 500 + 3150 rn/m parashikojne 11 kualitete
saktesie nga IT6 + ITG16
Njesia e tolerances per kete jepet:
I= 0,004D + 2,lm 4.2.1.1 Sistemet e punimitvrlrne - boze ose bosht - bcze
Ne vizatimet teknike permasa konstruktive jepet bashke me tolerancen Ne sistemin e tolerancave ISO eshte e lejueshme qe te realizohen vendos-
25! 8 .
25 eshte permasa nominale;
os:
jet, (bashkirnet) e nj~ vri~e .. o~e. b~~hti~ me cilind.o bosht "..ri~~ te marr~
nga germat e alfabetit. Ne te gie1me Ilojet e bashk~rr:eve qofte te Ievizshme, te
f jep pozicionin e intervalit te tolerances per boshtet dhe ne tabelat e palevizshme dhe te ndermjetme. Ato mun~ te variojne me tolerancat e rekom-
shrnangies se siperme eshte e 5 = - 20 m . anduara, si te jete me mire per konstruktorm.
- 8 tregon kualitetin e saktesise se (punimit) dhe nga tabelat shihet se Ne sistemin e tolerancave vrime-baze merret pozicioni H (shmangia baze Ei
vlera e tolerances eshte t = 33. _ O), ndersa pozicioni i fushave te tolerances per boshtet mund te varioje nga a
1e.=e -t _ zc, sipas tipit te bashkimit qe duhet te realizojme,
~I S
Ne sistemin e tolerancave bosht-baze merret pozicioni h (shmangia baze es
Pra, sipas formulave te mesiperme kemi: e ; = - 53 m . = O), ndersa pozicioni i fushave te tolerances per vrimat mund te varioje nga A
Keshtu qe permasa e mesiperme mund te shkruhet: _ z , sipas tipit te bashkimit qe duam te realizojme.
-20
25-53 Duke perdorur keto dy sisteme mund te reduktohen mundesite e bashki-
meve te sistemit ISO.
Nje bashkim (akopim) per dy siperfaqe me te njejten permase nominale do Teknologu duhet te marre ne konsiderate se boshtet punohen me kosto me
te shkruhe]: te ulet se vrimat. Sistemi vrime baze eshte me ekonomik, por ka arsye konstruk-
25H8 tive e teknologjike qe detyrojne te perdoret sistemi bosht baze.
25 H8/f7 ose
f7
Ne vizatimet e punes zakonisht ky shenim i perket vizatimit te nyjeve ose
rnakinave. 4.2.1.2 Tre formate vendosjeve(bashkimeve)
Ne vizatimin e detalit zakonisht shkalla e saktesise te pun]mi:t dhe fushat e
tolerances se permasave nominale mund te jepen edhe ne nje qoshe te formatit Ne konstruksionet rnekanike dallojme tre tipe vendosjesh: me hapesire te
ne formen, garantuar, me interference te garantuar, e papercaktuar. (Fig. 15)
'Permasa Shrnanzie ~
cji30H7 +0,025
-0,02.5
<!)40 f6 +30
i-0,021 30 +30
'+0,010 '
lj>45J6 +2
-0,006

TB 1-30
L--------' -60
Vendosje me hapesire Vendosje me interference Vendosje e papercaktuar
te garantuar te garantuar

(Fig.15)
32
33

Keto tre tipe vendosjesh (bashkimesh) perdoren ne mekanike per lidhjet e 4.2.2 Gabimet e formes dhe mikrogjeometrise
levizshme, te palevizshme dhe ato te papercaktuara.
Vendosjet me interference te garantuar zakonisht realizohen me presim ne Gjate punimit me heqje ashkle ne profil dallojme gabime makrogjeometrike dhe
temperaturen e ambientit, duke nxehur vrimen ose duke ftohur boshtin ne nje ato rrrikrogjeometrike. (Fig. 16)
diference temperature. Gabimet mikrogjeometrike jane gabime te formes se siperfaqes, te cilat round
te dalin gjate punimit ne formen e valezimeve dhe round te jene ne formen e
ovalitetit, konicitetit, perpendikularitetit etj., dhe percaktojne shmangiet nga forma
gjeometrike dhe pozicioni reciprok i siperfaqeve (Fig. 16)
~8 - Diferenca e temperaturave Gabimet mikrogjeometrike perfaqesoine ashpersine e siperfaqes dhe brazdat.
Imax - Interferenca maksimale Format e ashpersise se siperfaqes mund te jene te ndryshme. Brazdat e siperfaqes
K - Koeficient sigurie K = 2 ne raste te vecanta kur e kerkon konstruktori mund te jene ne drejtim e forme te
p - Koeficienti i dilatacionit ndryshme. Kjo percakton menyren e punimit, e cila eshte e domosdoshme te respe-
ktohet ne rast se shenohet ne vizatimin e punes.

~
Gabime
mikrogjeometrike
(Ashpersia) Gabime

I
makrogjeometrike

, Linjae
Profili ideal
"-. "
7777""""'""

Llnjae
mes me

Profili teknlk

HAP!
ASHPERSISE

(Fig. 16)
 ----~-~ ~- - - --~--~-~---- ---~-
35
34

Tabela 2: Simbolet per tregimin e drejtimit te brazdave

D,...1+1~; I b<-o...c1,...., dutwl 1;; j-1i

-para1..I "' vi'1<n ci k.onh..n-a kw
~ lrnbol;,

referimil
D~itlmi i bra~dovc- d ... ....., tli L
j<:N: "'""'I .....,.,
.,;ji" ., ~....tvrrt

..L 6 ~
.... """""""'f <>irnboli.

y
Pro/J!t 'g/uunelc/lt Prof;;, ekHiv

l!l<u a.Qczt O...n..+ .. jo.1'16 .. ;paa dy

x 6i ~
clotj+;..._,.. 1* ,,;w.-ta ~ ~r'l'lo...,.,
....

5,...=fQf ..,und hi jeni Sp<>a

tl= d<'tjh'"'""" ,t;,1ardo.

M L
(Fig. 17)
51"GadCI+ d .. h&+ +c (c,.I; .,,,,.,,,
droejt;..,_..., -.O;.ht ....... ko~n-
dl"ore: ft'\11! qcnd....,, ~~CJ' Standardi STASH-100-85 parashikon 12 shkalle ashpersie, duke marre per
""''"~o'-d baze shmangien mesatare aritmetike Ra (Fig. 17). Ne figure jane paraqitur sheni-
c qe 1 ,.;...,bqr;.

met e natyres se siperfaqes simbolike dhe shkalla e ashpersise, Ne vizatimet e

B.-<oul<>+ dvhe .,. i<',,. ,.;p0:- vjetra shkalla e ashpersise paraqitej me trekendesha. (Tal?,.}, 8)
dn:jtim~ve Qfe~l'\t r<Jd;glc
""' (!C"d ...... e ,.;~q- ee (Tab. 7) (Tab. BJ
Cifu I .-..fet'Qhc-t 'li<nbcl;
R
Numri i klases SIPERFAQJA SIMBOLI Ra I um)

Ne standardin shqiptar STASH 100-85 eshte e detyrueshme qe ne vizatimet

Ra
m

50
se ashpereise
N12
Natyrale
Natyrale
--
__iz__
-
-
e punes te perdoren shenimet perkatese (Tab. 6). E ashper 12
25 Nll E paster ~ 3
Nga figurat e mesiperme dalin qarte ndryshime ndermjet profilit ideal e atij -'1Sl:iL.. 0.8
Retifikim
real, qe percakton ashpersine e siperfaqes, 12.5 NlO Lapim .ssss: 0.2
Vleresimi i ashpersise se siperfaqes behet duke percaktuar keto shmangie 6.3 N9
mikrogjeometrike. 3.2 NB
a. Shmangien mesatare aritmetike te profilit (Ra), (Fig. 17) 1.6 N7
b. Lartesine e parregullsive te profilit (Rz) 0.8 N6
Ne rastin e pare NS
0.4
--
0.2 N4
0.1 N3
0.05 N2
0.025 Nl
 -- -- - ---- -----~--~-~-----------~~~-~-------~-

r
'i
36
37

I Ne tabelat e meposhtme jane paraqitur ashpersite e siperfaqeve te rekoman-

Tab. 11 Simbolet pa snenime plotesuese
Kuptimi
duara per punime te ndryshme me ose pa heqje ashkle. Simboli
\

I PU NIM I
(Tab. 9)
Ra (m)
PUNIMI
(Tab. 10)
Ra(m)
v Simboli baze

erdhje dheu
min
4
media max
8+25 50 Alezim
min
0.25
media
0.5+4
max
7 7 Siperfaqe e punuar me heqje ashkle

Siperfaqe Im udalohet heqja e ashkles, Ky simbol mnnd le perdorct edbe ne vizatimet

Derdhje
askare
1 2+4 8 Alezim 0.2 0.4+1.5 3 v;/ aperncionale per te treguar e siperfaqja e dheue duhet te mbetet e tille ashtu si ka ardhur
mbas operncionit paraardhes (me ose pa heqje ashkle)

erdhje me Terheqje 0.2 0.4+1.5 3

0.4 1.5+3 6
Tab. 12Simbolet me tregimin e kriterit kryesor te ashpersise(Ra)
erdhje kohkilje 0.8 1.5+4 7 Frezim 0.5 0.8+6 12
Sitnb_o.4
0.5+1. !fy_gja e i!~~l~s ~~hte_:
0.4 4 Lapim 0.01 0.05+0.4 0.8
fakultative e detyr.eshme e ndaluar
5
$i11erfi!-_9_li! me i!~.hP~i;:s,!. Ra me
8+25 Lucidim 0.006 0.02+0.1 - Yl~r.~. Jq1fi,g11~- jQ ill~ t~ !!lf!,\!,Q~
se 3,2 [um]
Stampim 4+12 Limim 2 4+12 25
~j~r,fl!_qj_/! me !!:3~h..P.~rfilRa me
Siriterizim 0.8+1. 6-3 N9
6.3
2U
N9
~
vlyr._e, ~mm me te
5
Limim 0.6 0.8+6 12 '1-5/
v~v \N"I/
v~v giadl:]& se 6 ,3 [m]44~jg me.
t~ygg~!se 1,6 [~LITI]
6 10+25 50 Gure 3 6+25 50
Tab. 13 Simbo/et me tregimet te posecme
0.5 0.8+12 20 Gure disk 2 4+12 25
Simboli
12 Piale 1 4+10 18
1.2+2 Retifike 0.025 0.1+1.5 6
0.6+5 Daltim - 5+10 -
0.1 0.16+2 6 Prerje - 5+18 -
0.6+3 Stokatrice 2 4+8 10 Drejtimi i brazdave: Normal me vijen e konturit ku
vendoset simboli
0.2 0.4+3 6 Tornim 0.5 0.6+6 12

0.2+6 Tarnim - 0.3 - Tr~gi.I_I]j (l>r:~nc!.it lq!~P~Y!'lJ i gJe, lcI.it~.r~ tje_te,r~- 11,~1),Ee,i:~!~~
p.sh. R? = 0,4 [urn]
Trapano 0.8 1.5+6 12

Ne tabelat e mesiperme jane dhene menyrat e shenimit te ashpersise se siper-

faqeve ne vizatimet e punes se detaleve sipas STASH 100-85 ne perputhie te
plote me standardet ISO. (Tab. 11, 12, 13)
Ndersa ne tabelen e meposhtme jane dhene ashpersite e siperfaqeve te
mundshme, per punime te ndryshme dhe ato ekonomike. (Tab. 14)
 -~------------~~~ ~-~--~-
r
;
i
39

! Tab. 14 Fusha e tolerances eshte madhesia brenda se ciles duhet te ndodhet elementi i
dhene, sipas karakteristikes per te cilen vendoset toleranca dhe menyres se tregimit
I I 0.012 0.'025 0 ()5 0.1 0.2 0.4 0.0 1.6
m
3.2 6.3 12.5 25 jQ te permasave.
1 2 3 4 I 5 6 7 8 9 10 I 11 12 Fusha e tolerances mund te jete rreth, unaze rrethore, cilinder ose unaze cilindrike,
~e,r,<!!~l~. !!~ [Q!W~ ~Jfilft.! siperfaqja ndermjet dy vijave paralele ose hapesira brenda nje paralelopipedi.
I? erc;Y1j ~- !~~ (0~1_~~11!5.~~ Ne vizatimet e punes, kur nje tolerance vendoset ne vete ne nje fare mase, ajo per-
R~!~U,~ tl~ fPlJ!l~ w~~~ cakton nje kontroll te formes. Eshte e detyrueshme dhe logjike qe te pranojme kete.
!?,gQ!).J.~ !l~H ~!i&J! Ne qofte se konstruktori kerkon qe shmangiet nga forma te jene te tjera, duhet
E!!!JJ?J:m! g~ t~ !1.!~~~~ ,1
detyrimisht qe ato te vendosen ne vizatimin e punes ne formen e shenimeve te
Cilindrimi ne te iccehte
'A/V..-.AVNvVl'>'N/\V-hV""iV' ,,_;.;::;, ...,.,..,..,,,~..,,_,..,.._...,..,,.
;1 I detyruara nga standardi ose te thuhet ne kushtet teknike brenda kujt pjese te fushes
tlim!!im!. H~ ~~~.ff)}!~ :I
se tolerances te permases duhet te jene keto shmangie.
Ne tabelen e meposhtme dhe ne figure jepet menyra e shenimit te shmangieve
Telzimi u e te ft0filte
'"W'l"'"'"""'h'.'"I' '.o.'VV \'VI' 'I .,,_ ...V',~N-
nga forma dhe pozicioni reciprok i siperfaqeve, Ndersa ne dy figurat e tjera jepet
t~mR~m~ !!~ !~ !tQJ!t.~. se si duhet te hartohet nje vizatim pune ne perputhje me numrat dhe standardet.
ri~~!m ~ n:i~.c.!IJ~!!~m
Interizim (Tab.15)
!<J1,Uo.x~m Tab. 15. Simbofet e toferancave
~ffi?H!!l!l~. me '!'fY!A t~r~ 'I I
I

9ill!~lclj~, ;z$).1eii111 Lloji i tolerances Karakteristika per te

cilen vendoset Simboli
'.Dm~!m gj-~~f~gr ![~'~,S,:re'~~
! '
-
toleranca
I<?m!m ~-~!L~~
? :Q)
Drejtvijesia --
00

c:
e
Q)

Frezim kimik o- Rrafshesia

. Q)
;>
c.8
~Pim '.;..':
:Q)
...... QJ
Rrethesia 0
Alezim
Zgrogim
...~:.r:";~.
i~
- 2
i:l
~

Cilindersia .sr
R~!i!i.lf~!!I ! ~h~~h~~
g.itJ!l~.im! 1H!l~':!~
'.,(it_,,
1.t
t Profili i njii vije {\

!&Pim, ~!!~J~i1,i~, !'.2.ll!1m

p.,
~ Profili i nje
siperfaqeje c::
:o
s::: .Es::=QJ
+-'
s0
Paralelizmi II
tf;f;~!l 'Ykff\1 Minimale
c:'1
..!.d.p
......
0 Pingulesia _J_
:QJ -~ ..!.d
- )~r<1t Ekonomike er
0 :QJ
6 0 0
p. I-< Pjeresia L
~ 1/i)e~J!1:. 'Malaiim!lleqe!hacihen ~-.a 0 ......
0..
-$
-s
QJ s::=
~ 0 Vendodhja
0 ~
QJ &1 Bashkeqendersia dhe @
4.2;3 Sakt.esia e :torme:sgjeometrike ;g
Q)
I-<
QJ

----
I-<
:QJ bashkaksialisia
~;.;::::::: ~ Simetria
Forma gje~metrik~ e siperfaqes perbehet nga elementet (STASH 168-73).
Element gieometnk ose shkurt element quhet mi.je qender, vije, aks, siperfaqe Rrahja -:
osg rrafsh mesor.
_;-~T?le~~~~ gjeome~ke :eshte nW,-yshimi_ malksimal i lejuar i formes ose pozi-
cionit ten~~ ~~-emenh. !oleranca gjeometrike peocakton madhesine e nje fushe Gjendja e materialit me te shumte @
tolerance te n1e forme te caktuar, br-en:dta lte dies J.rut1het te ndodhet elementi yne. Permasa e futur ne kuti I I
 41
40

* Mund te jepet ne lidhje me nje baze, ne rast se eshte e nevojshme qe pervec

formes te kontrollohet edhe vendndodhja.
E rendesishme eshte te percaktohen gabimet e punimit ne praktiken e prod-
himit. Per percaktimin e ketyre gabimeve ka metoda dhe me e sakta, eshte 4.3 Metoda analitike e studimit ti! saktesise se punimit
metoda analitike.
Kjo metode konsiston ne percaktimin e te gjithe perberesve te gabimit te
punimit dhe ne funksion te tyre te percaktohet gabimi shumar.
Elementet e gabimit shumar te punimit ndahen ne 2 grupe: ne gabime qe
nuk varen nga ngarkesa dhe ne gabime qe varen nga ngarkesa.
r::lo~ HI
" Gabime qe -~uk va.i:e!l ~ga ngarkesa
~----

11 ..,.Gabimet e karakterit metodik

Jane gabime qe lindin nga mosperputhja e skemes teorike me ate praktike
te punimit.
Gabimet gjate zgjedhjes se rrotave te dhembezuara (kitarave), gjate pre-
~--_/
rjes se filetove japin mosperputhie ne hap.
Shmangia nga vertikaliteti i frezes ballore per hir te ashpersise se siper-
faqes jep shmangie nga rrafshiteti. Keto gabime mund te llogariten prak-
Fig. 18 tikisht dhe te cohen ne minimum.
2. Gabimet e makines, pajisjes dhe instrumentit
_) ' Kane influence te madhe ne gabirriin shumar. Precizioni i pergatitjes se
, makinave metalprerese eshte i standardizuar. Ato jepen ne katalogun
! shoqerues te makines dhe influencojne direkt ne gabimin e punimit.
I Te tilla jane shmangiet nga drejtvizoriteti, paraleliteti etj.
\ Po keshtu, gabimet e pajisjes dhe instrumentit jane te matshme si tek
\ meshkujt, puntot kalizuare, alezatoret, terheqesit etj.
3. Gabimet e matjes. Ne procesin e prerjes kujdes te vecante i kushtohet
zgjedhjes se instrumentit mates, ne menyre qe te mos zvogelohet fusha
e tolerances se prodhimit. Si rregull, mjeti mates duhet te kete nje saktesi
1/2-1/5 e tolerances se permases se kerkuar,

Gabime qe varen nga ngarkesa

_____ , -- - - ---

!/ 0.01 e
1. Gabime per shkak te ngurtesise se sistemit: makine - instrument- pajisje
- detal (MIPD)
Sistemi MIDP deformohet elastikisht ne procesin e prerjes nen veprimin e
I/ Q.05 A
forcavete prerjes. Nie veprimi i ketyre deformimeve ne fund do te kemi shman-
gie nga forma gjeometrike dhe permasa e kerkuar, te cilat si rregull duhet te
Fig. 19 jene brenda fushes se tolerances.
Ngurtesi te makines gjate tornimit gjatesor dote quajme raportin:
 ~ ~ ~ ~
' ~'~ ~~ ~':J .f \ ~ ''""'>.,~'~~--<: - ~ "- ~ - ~ "" ~ -~_,.,'-_...:\ 'h, ~ "~ "

42 43

p imit te tornimit gjatesor konsumi i kulmit te thikes shkakton ne shume raste

j =__!__
y
1%
mm dalje nga fusha e tolerances dhe forme konike.

y - eshte perkulja e dale nga veprimi i forces Py )-Gabi1lle per shkak.te deformimeve nga temperatura.
Ne procesin e prerjes sistemi sillet ne menyre te ndryshueshme nga vendi I Keto gabime zakonisht merren ne konsiderate kur behet fjale per kualitet 5-6
aplikimit te forces Py. Ne fund te punimit gabimi qe reflektohet ne detal dote sipas ISO.
jete diferenca e uljeve.
~biine per shkak te deformimeve ngci. tensionet e brendshme
A _ _ 'le P2 syPi (t max - t min )
_ Pymax - Pymm. _ /\, Keto lindin gjate punimeve te nxehta si derdhje, faktime, stampime etj. Kesh-
O - Ymax Ymin - - .
Js J tu qe gjate punimeve te ashpra, si rezultat i tensioneve te brendshme te kemi
lekundje ne permasa,
Pz - force tangenciale e prerjes;
CP2 - koeficient i forces se prerjes; p Percaktimi i gabimit shumar ti! punimit
Yr - eksponent force =
z
/,., = __!__
p
z Menyra e mbledhjes se gabimeve shumare te punimit varet nga natyra e tyre
sistematike apo e rastit. Gabimet sistematike mblidhen ne menyre algjebrike,
ndersa gabimet sistematike me ato re rastit mblidhen ne menyre aritmetike.
N.q. se dote pranojme se gabimi i parafabrikatit (copes) qe punohet eshte Gabimet e pavarura te rastit qe i pergjigjen shmangieve normale mblidhen
'(1AC = tmax - tmin ,
atehere mund te percaktojme madhesine e incizimit te gabimit sipas rregullit kuadratik
te copes para punimit ne ate te detalit.
A . A=JA~ +A~+ .... +~
E =__= ls per ligjet simetrike te shpemdarjes kemi
Ad 'ACP2 syP2
Ky koeficient tregon se ne cfare shkalle kopjohet gabimi i parafabrikatit ne A= J(k1A1)2 +(k,_ll.2)2 + .... + (knAn }2
detale. Nqs te gjith~perberesat kane te njejtin ligj shpem~Jej,e kemi
Perderisa sistemet MIPD nuk kane ngurtesi absolute, gabimet gjithmone do
te kopjohen ne shkalle te zvogeluar ne detal. kl =k2 = .....=k.
Kjo tregon dhe nje here qe ne sistemet reale Ienda gezon te ashtuquajturen
A= kJA1 +li2 + .... +An
veti te pasqyrimit qe ia ka dhene Zoti.
Kjo eshte nje arsye tjeter qe punimet duhen ndare ne: Per shpemdarje normale k = 1.
Punime te ashpra -
Punime te pastra - Ne percaktimin e menyres se punimit mekanik ~e rendesi te vecante ka


Punime perfundimtare -
Punime finicioni -
Keto ne standardet e vjetra tregoheshin me trekendesha
1 radha e kryerjes se kalimeve. Per keilie eshte e rendesishme te analizohet zinx-
hiri i permasave.

vv \7\7\7 \7\7\7\7
Ky gabim shprehet ne forme dhe permase. Ne boshtet e gjata detali del
bombe,
Konsumi permasor i instrumentit ka influence te drejtperdrejte ne saktesine
e punimit. Kjo influence duket qarte gjate gjithe punimit me instrumente me
permasa fikse (puntot kalizuare, alezatoret, terheqesit). Po keshtu, gjate pun-
44 45

Az =Ai -A3 -A4

Ketu ndryshimi i hallkes mbyllese te con ne ndryshimin e radhes se kali-
Analiza e zinxhireve permasore dhe meve-
Shembull 2. Duhet te kryejme
5
rradhae ponimit --'--I ,,/ 4
tornimin e boshtit. Ne operacionin
e pare do te kryejme rrafshimin e
vl
Analiza e zinxhireve permasore zhvillohet ne menyre te plote ne lenden ballit 1, tornimin e cilindrit 3, pre-
"Bazat e shkembimit reciprok dhe matjet teknike". - ~------ -------- rjen e ballit 4, duke ruajtur 1 dhe
Ne zinxhiret Iineare te perbere nga permasat nominale, permasa e hallkes tornimin e cilindrit 5. (Fig. 21)
mbyllese perfaqeson shumen algjebrike te permasave qe perbejne zinxhirin Ne operacionin e dyte duhet te
dhe percaktohen nga relacioni: 1 rrafshojme ballin 2, duke ruajtur
r-
permasen L. Ne kete rast hallke
Fig. 21 mbyllese do te jete n.
ku:
Ar zm - Permasa e hallkes zmadhuese R2 =L-f!I
A1 zv - Permasa e hallkes zvogeluese Po ne te njejten radhe punimi, ne vend qe te ruhet permasa L duhet ajo n.
m - Sasia e hallkave zmadhuese Atehere hallke mbyllese do te [ete L:
n - Numri i pergjithshem i hallkave, perfshi ate zmadhuese.
L=R1+f!2
Radha e kryerjes se kalimeve dhe menyra e llogaritjes se permasave per- Relacionet e mesiperrne jane te njejtat nga pikepamia algjebrike, sepse behet
caktohet nga fakti se cila eshte hallka mbyllese. fjale vetem per permasat nominale, por jane te ndryshme nga pikepamja e rad-
hes se kryerjes se kalimeve.
2 Shembull 1. Na eshte dhene per te Ne qofte se keto permasa do te jepen bashke me tolerancat e tyre, atehere kur
punuar detali fig. 20 Ne fillim frezohet kerkohet kushti i shkembimit reciprok te plate, hallka mbyllese ka tolerancen
rrafshi 1, pasta] rrafshi 2, duke ruajtur e barabarte me shumen aritmetike te tolerancave te permasave te hallkave per-
A1 permasen Ar Vazhdohet te frezohet berese, pavaresisht se ne cilen shenje hyjne permasat nominale ne ekuacionin e
At+ rrafshi 3 dhe 4, duke ruajtur permasat zinxhirit te permasave, pra:
....__....,- _..----'-----'~ A2 dhe A3. Ne kete radhe punimi hallka n+i

mbyllese eshte permasa A4, pra kemi: 8 = L8.I

i=]
Fig. 20

Me rritjen e numrit te hallkave ne zinxhir rritet shume shpejt toleranca e

Ne rast se duhet te ruhet permasa A4 e rrafshit 4, atehere hallke mbyllese
eshte A3 pra:
A3 = A1 -.Ai-A4
Pra, ndryshimi i hallkes mbyllese ndryshon menyren e llogaritjes se per-
masave.
Ne qofte se ndryshojme radhen e kryerjes se kalimeve mbas punimit te
rrafsheve 1 dhe 2 do te punojme rrafshin 4 ne permasen A4 dhe pastaj rrafshin
3 ne permasen A3, atehere hallke mbyllese eshte A2 pra:
hallkes mbyllese, por njekohesisht ne kufijte e nje klase saktesie, toleranca rritet
shume ngadale me rritjen e permases. Per kete arsye, ne zinxhiret e gjate me
shume hallka (vecanerisht kur numri i hallkave zvogeluese eshte i madh), klasa
e saktesise se hallkes mbyllese mund tejete shume me e ulet se klasat e saktesise
se hallkave perberese.
Per te siguruar saktesine e duhur te hallkes mbyllese rekomandohet qe t'u
shmangemi zinxhireve lineare te gjate.
46 47

Shembull 3. Gjate punimit te Ne vend te kesaj duhet te shkruajme:

--r-+------p
I
korpusit te kutise se shpejtesiso,
mbas punimit te siperfaqes se 8L =8L1+8L2=0,1+0.3 = 0,4m/m
- +~I
siperme rekomandohet kjo radhs Permasa L nuk do te jete 100-0,2, por L = 100-03
"' !
H e kryetjes se operacioneve dhe Ne kete menyre zvogeluesja (L) ne kete rast nuk eshte e barabarte me shumen
t~ t~ kalimeve; punimi i ashper i siper, e pjeses se tornuar (. 11)dhe diferencen (. 22). -
faqes: 1. barenimi i ashper i vrimes, Kjo tregon prishjen e rregullave te aritmetikes:
1 2 punimi i paster e perfundimtar i ( 2 == L- 1 L :;t: R 1 + R 2 ose 8 2 = ()L + 8L1 ()L :;t: 8L2 - 5L1 ) dhe duhetta ke-
Fig. 22 siperfaqes 1 dhe pastaj barenimi mi ne konsiderate gjate ndryshimit te procesit teknologjik, te lidhur me ndry-
perfundimtar i vrimes 2. Ne qofte se punimin perfundimtar do ta kryenim par shimin nga njera hallke mbyllese tek tjetra. Esenca e ketij paradoksi qendron ne
punimit perfundimtar te rrafshit 1, kjo do te zgjaste zinxhirin teknologjik per faktin se kur njera ose tjetra hallke kthehet ne mbyllese, atehere toleranca e saj
marrjen e permases qe perbehet nga tre permasa: rritet dhe, rrjedhimisht, permasat kufitare te hallkes ndryshojne.
Nga kjo qe thame me siper, ne vizatimet e punes nuk lejohet te vendosen te
gjitha hallkat e zinxhirit me tolerance;
ku:
li,O - eshte distanca nga aksi i vrimes 2 para frezimit te ashper te rrafshit 1; Shembull 5. Kerkohet te punohet ne tornot revolver boshti me dy shkalle
t0 - shtesa e punimit te frezimit te ashper 1; dhe ku hallka mbyllese eshte e3. Radha e punimit dote jete e tille:
t~' - shtesa e punimit perfundimtar te rrafshit 1.
Saktesia e hallkes mbyllese H do te jete: 1. Tornimi i siperfaqeve. 2-4.6 (duke lene per shkalle shtesenne gjatesi 21m/
m). Rrafshimi i shkallezimit 3 ne permasen 20+0,1, shkallezimit 5 ne permasen
3 = 15+o.i, pritet rrafshi 7, duke ruajtur permasen L = 5503 (ne qofte se nuk
kerkohet nje rrafshim tjeter i ballit 7). Ne kete kohe hallka mbyllese 3 do te kete
L = 55-o:: Shembull 4. Le te supozojme se ne permasa kufitare f3 . = 19,6 .e,
Il\10
= 20 m/m.
.:>IllaX .

shembullin 2 permasat L dhe fl jane Ne qofte se ne vizatimin e detalit jane dhene permasat ne tolerance L1, L2, 4
dhene me toleranca L = 100-02 dh (fig. b), atehere detali ka dy zinxhire permasore. - ,,,
/ 1 1 = 60+o~ atehere hallka mbyllese
2 =L-1 ka permasat: 1 =L-4
f.2m =LM -Rlmv =100-60=40m/m 3=4-2
f.2mv = Lmv -Rlmm '= 99,8-60,1=39,7m/m Ne kete rast do te perdorim radhen e pershkruar me siper, duke dhene sh-
mangiet per .el, atehere hallka mbyllese dote jete .(14 dhe martja e kesaj permase
Pra, toleranca e hallkes mbyllese do te do te jete e pamundur pa ngushtimin e tolerances se permases L1 sepse:
jete:
,.3 /2 84 =81 +8L
82 ='f>fl +8L =0,1+0,2=0,3
Keshtu qe permasa e lire Ll duhet te kryhet me nje tolerance te ngushte.
Ne qofte se do te japim dhe ndryshojme Me mire eshte te ndjekim kete radhe punimi: operacioni i pare tornimi i
radhen e punimit, si dhe marrirn permasen siperfaqeve 2, 4 dhe 6; te priten ballet 3, duke mbajtur permasen el+ In, pasta]
L ne rolin e hallkes mbyllese, nuk lejohet te balli 5 duke rnbajtur l/01 dhe te pritet detali duke mbajtur permasen .(13 35-025
shkruhet: Operacioni i dyte dote jete rrafshirn i ballit 1, duke ruajtur permasen L = 55_0,3.
Ne kete rnenyre, per zgjidhjen e njekohshme te dy zinxhireve permasore dhe
8L =81-82=0,3-0,1=0,2m/m
Fig. 23 zgjidhjen e kesaj dukurie duhet te ngushtohen shurne tolerancat ose te parashi-
kohen operacione suplementare.

Zgjidhja sipas faktit kur hallka mbyllese e ka vleren e tolerances me shumen
e tolerancave te hallkave quhet zgjidhja maksimum-minimum.
Gjate llogaritjeve te zinxhireve, permasave me sistemin minimum-maksi-
mum merren vlera shume te larta te tolerances se hallkes mbyllese. Ne qofts
se toleranca e hallkes mbyllese jepet nga konstruktori, atehere tolerancat e hall-
kave te tjera do te ngushtohen shume. Shkaku i kesaj duhet kerkuar ne faktin e
neglizhimit te karakterit rastesor te permasave te detalit.
Duke marre ne konsiderate kete fakt, rekomandohet qe toleranca e hallkes
mbyllese te percaktohet sipas relacionit:
8 = ~r.8;2 e
ku:
8i - gjysma e fushes se tolerances te hallkes se dhene
k - koeficienti i shperndarjes
Ne qofte se shperndarja i pergjigjet ligjit te Gausit, k = 1
8 =~r.8;2
Gjate llogaritjes se zinxhireve te permasave, duke marre ne konsiderate teor-
ine e probaliteteve, ne cdo hallke toleranca mund te rritet ne 1,5+2 here, gje qe
ul koston e prodhimit.
Nga sa thame me siper, rezulton qe permasat me tolerance duhet te jene te
pavarura, pra, nuk duhet te lidhem me relacione algjebrike direkte.
49
Zgjedhj a dhe marrja e parafabrikateve
Ne prodhimin e industrise mekanike nje nga fazat e rendesishme te procesit
teknologjik eshte zgjedhja dhe menyra e marrjes se parafabrikatit. ~...,, . .
~ercaktohet ne radhe te.pare nga kerkesat qe ka konstrukton karshi soli-
ditetit osengurtesise dhe ne radhe te dyte nga teknologu, i cili duhet te perpiqet
. ~ rofpa e tij te jete ~a me e perafert me det~li!-1 ~ gats~em, p~r -~e e~~~~uaryu-
nen e tepert me heqje ashkle dhe per shfrytezimin racional te len~es se pare ..
Ne fund te fundit, problemin e dyte e zgjidh ne forme perfundimtare anahza
e kostos.
Sot, per ndertimin e makinave, Iendet e para per prodhimin e detaleve kane
evoluar qe nga guri, druri e hekuri ne primitivitet, ne qindra lloje e marka te
bronzit, tunxhit, aluminit, titanit, nikelit etj., e deri tek materialet plastike, fibrat
e karbonit, kompozitet etj.
Megjithekete, pesha specifike kryesore e materialeve qe kompozojne maki-
nat mbefen perseri giza e celiku, ne mijera marka te ndryshme te tyre.
.--(~je 11.ga menyrat mete p~rdorura ne prodhimin e parafabrikateve eshte ajo
me derdhje n~ forma te-1lletalit te shkrire. Me kete menyre mund te perdoren te
gjillia llojet e metaleve te pastra ose te lidhjeve te tyre. .
Derdhja e metalit te shkrire mund te behet ne forma dheu, metahke guackore
(ose me modele te shkrishme), me rrjedhje te lire, nen presion ose centrifugale
(Fig.). Kalimi nga njera menyre tek tjetra rrit perafrimin e parafabrikatit me de-
talin e gatshem nga pikepamja e zhvillimit te shtesave, uljes se ashpersise dhe
rritjen e cilesise se siperfaqes.
IL Menyra tjeter per marrjen e parafabrikatit ~-~llt_e deformimi plastik ne te
ftohte ose ne te nxehte, qe i nenshtrohen ne pergjithesi te gjitha llojet e metaleve
e lidhjeve te tyre, me perjashtim te gizes ose te ndonje lidhjeje tjeter.
, --neformimi plastik realizohet me formen e petezimit ose presimit. Keto jane
procese baze ne metalurgji per prodhimin e prokateve, llamarinave, te formave
e seksioneve, si dhe te permasave te ndryshme.
Ne uzinat mekanike farketimi i lire, stampimi ne forma te hapura ose te
rnbyllura jane menyrat me te perdorura ne prodhimin e parafabrikateve. Nje
menyre tjeter eshte marrja e parafabrikateve me stampim te ftohte me ane te
procesit te kuposjes, perkuljes, perdredhjes dhe prerjes (Fig. 24).
Deformimi plastik ne te nxehte behet ne temperatura te larta. Ketu tempera-
tura e larte zvogelon kufirin e elasticitetit dhe lejon rikristalizimin. Presionet e
petezimit dhe formimit jane te vogla.
Deformimi plastik ne te ngrohte (0,35 Tm< T < 0,55 Tm) lejon riardhjen dhe
50 51 -

jo rikristalizimin.
Derdhje centrifugale Derdhje me modele te shkrishme
Deformimi plastik ne te ftohte (farketim, petezim, terheqje, telezim) shfryte-
zon efektin e deformimit per te arritur fortesine e parafabrikatit.
III. Menyre tjeter per marrjen e parafabrikatit eshte ajo e materialeve ne gjen-
dje brumi si plastikat qelqi. Keto materiale presohen, injektohen ose fryhen
brenda formave te posac;me.
IV. Metalurgjia e pluhurave ka pasur nje evolucion te shpejte ne prodhimin
e parafabrikateve ose produkteve te gatshme si lidhjet e forta, etj.
Baza e prodhimit jane pluhurat okside ose metal i paster qe presohen ne te
ftohte dhe pastaj behet nje pjekje, ku njera nga fazat shkrin duke realizuar lid-
hjen.

m,- .
V. Saldimi dhe ngjitja eshte nje nga menyrat mete perdorura per prodhimin .Petezimi Presimi
e parafabrikateve.
Saldimi mund te realizohet me ferkim, me elektrik etj. (Fig. ).
Ne marrjen e parafabrikateve ka dhe shume menyra te tjera si prerja me fer-
.. .
,,
'

A-
kim, plazem, lazer etj. Ne kete grup hyjne te gjitha menyrat e veshjeve te cipave
kunder korrozionit dhe konsumit me TiC Al203 etj.
ha. -

Derdhje e lire ne forma dheu Derdhje me presion ~~[@

Farketimi Terheqia (Kuposja)

Derdhje ne forme metalike Derdhje ne forme metalike

me zemer dheu me zemer metalike
Presimi i nxehte izostatik (HW)i Derdhj;e me m@d.ele te shkrishme

0 0

0 0
 53
52

Retifikimi Bashkimi (Mberthimi)

Saldimi me ferkim Modelim me depozitim te shkriresit (BPM)

(I
~(~

~-
~~

" l
I )

Tat<e
////// (<]~

/
Tab!

Formimi i nje polimeri F ormimi me transferim Bashkimi me ngjites

Saldimi
11gr;r

W .
/ ,_..,.._,___,__

-
Ej.ttor
Glue.line
ewer
Dko
Pin
\
Formimi me injeksion Fonnimi me fryrje
Fig. 24

Ne zgjedhjen e menyres se marrjes se parafab:dkatit pervec problemeve te per-

mendura me siper, aspekti ekonomik duhet te kihet ne qender te vemendjes.
Kostoja e parafabrikatit te marre nga prokat eshte:

c = gCp + sr(1 + _q_)

100 . i
Punimi mekanik Fabrikimi i kompoziteve g - pesha e prokatit ne kg
Cp - cmimi i 1 kg prokati
B - paga orare e punetorit qe realizon punimin e ashper
Turning
T - koha e llogaritur per punimin e ashper
q - shpenzimet indirekte te repartit mekanik ne % .

Kostoja e parafabrikatit te farketuar eshte:

MUiing

WOrfilplece Relil\e
c=1 g1Cp +c (1+ 100)+sr;.(1+-'100L)
1 q1
 54 55

gf - pesha e prokatit per farketim

C - kostoja e punes ne farketim
qf - shpenzimet indirekte te repartit te farketimit
Tl - koha e punimit te ash per.

Ne kete rast farketimi eshte afektiv ne qofte se C1 < C

Kostoja e parafabrikatit te zgjedhur me stampim do te jete:
Sbtesat e punimit me heqje ashkle
Si rezultat i punimit me heqje ashkle, ne siperfaqen e punuar te. copes krij~het
7
. .. \ndje e sforcuar qe e kalon materialin jashte zones se defor~eve el~stike,
:{~~ kaluar ne shtresen jashtezakonisht te holle, ne zonen e defornunut plastik dhe

Cs =gsCp +cs(1-~)+ +si;_(1+L)

100
est
n 100
ate te shkaterrimit.

terthor do te dallonim kater zona. . ..

. .. .. . ..

, .
.. ks
N .q.s do te shikonim me mikroskopin metalografik kete siperfaqe, ne se iorun

Ne figure jane treguar 3 prerje te nje siperfaqeje te punuar me.

gs - pesha e prokatit per stampim
Cs - kostoja e stampimit
qs - shpenzimet indirekte te repartit te stampimit b}
s~
I "l.

c::.
-t- ~
~~
C:> <::>
c::n::r c:r
Cst - kostoja e stampes
I I I
n - numri icipeve
T2 - koha e punimit te ash per 0 D
0
Ne kete rast kemi Cs::,; C1:::; C

N.q.s. parafabrikatin do ta marrim me derdhje

Cd= s; Cs,.+ A(l + qsh )+Cm +BJ;(l +-L)

100 n 100

gsh - pesha e metalit te shkrire kg

Csh - cmimi i 1 kg metali te shkrire
A - paga ne repartin e derdhjes
Cm - cmimi i modelit
n - numri i parafabrikateve
T3 - paga e punimit te ashper
Fig. 25
Per te gjitha rastet analiza e kostos se parafabrikatit do te percaktohet nga
krahasimi i kostove. a). Retifikim
b). Frezim
Prodhimi i parafabrikateve mund te behet brenda kuadrit te ndermarrjes,
c). Tornim te holle
pra, eshte nje pjese e procesit teknologjik te prodhimit.
Ne te tre punimet dallojme:
Sot parafabrikatet prodhohen ne ndermarrje te specializuara per kete prod-
I Shtresen e absorbuar me gaze.
him dhe procesi teknologjik i prodhimit eshte ai i marrjes se parafabrikatit. Prej
II Shtresen amorfe te shkaterruar.
ketu parafabrikatet u shperndahen klienteve sipas porosive.
III Shtresen e kristaleve te deformuar plastikisht.
IV Shtresen normale te kristaleve te materialit. . .
Pikerisht ne shtresen II dhe III te materialit zene fill defektet e detaleve, sidomos

..-.----~~~ ~------- ------------------------ ----------- ------ ---~---'

1:
 rn:
l ,!I
56 57

ato qe punojne me cikle lodhjeje. Per te zgjedhur shtesen nderoperacionale rekomandohet relacioni:
Eshte logjike qe ne funksion te rolit te siperfaqes ne detalin e makines madhesia
e ketyre 2 shtresave te jete sa me e vogel.
Natyrisht, shkaku i madhesise se ketyre 2 shtresave te shkaterruara eshte vep-
rimi i forcave normale (radiale) ne procesin e pretjes. z - shtesa e punimit ne operacionin paraardhes (b)
5 b - tolerance e permases ne operacionin paraardhes (a)
Forca rezultante e .preries e ndare ne tre perberesit e saj influencon ne menyre 1{ - lartesia e mikrotengriturave ne operacionin (a)
direkte ne madhesine e kesaj shtrese te deformuar, e cila do te ishte mire te kishte Ta - thellesia e shtreses defekoze e parashikuar
trashesine zero (rasti ideal). 6 a - madhesia e shmangieve ne hapesire
Por pa veprimin e kesaj force rezultante nuk mund te krijohet nje siperfaqe ere. C:- madhesia e parashikuar e gabimit te bazimit (b)
Pra, logjika te con ne ate qe per zvogelimin e saj duhet te punojme me disa faza,
duke reduktuar ne te gjitha rastet madhesine e kesaj force. Pra, madhesia e kesaj sh- Ne qofte se punimi mekanik behet ne disa operacione, zakonisht shtesa e pun- i
trese te shkaterruar do te hyje detyrimisht ne te ashtuquajturin gabim te punimit. imit ndahet ne 60-70 % punime te ashpra dhe ne 30-40% punime te pastra. .!
11
1;
'i.'
I '1:
Shtese e pergjithshme e punimit quhet shtresa e materialit e domosdoshme te :

largohet ne te gjitha operacionet, per te marre siperfaqen e punuar perfundimisht

dhe eshte e barabarte me:
n

Zo=LZ; V
i=l
Ku zi - shtesa operacionale
Shtese operacionale quhet shtresa e materialit qe hiqet ne operacionin e dhe-
ne.
Shtesa e punimit zakonisht jepet per ane. Kur punohen trupa rrotullimi ose rraf-
she paralele jepet ne diameter.
Shtesat e punimit duhet te jene optimale ne kuptimin matematik te shprehjes, qe
produkti te dale me cilesi dhe me kosto minimale.
Shtesat e punimit per parafabrikatet nuk jane te standardizuara, sepse varen
direkt nga niveli teknologjik I fabrikes.
Instituti i Studimeve dhe Projektimeve te Mekanikes ka nje material te rekom-
anduar per kete MR-D19-72.
Copat qe perdoren per prodhim kane defekte te pabarazise se siperfaqes, sh-
mangie nga permasa e formes gjeometrike dhe pozicionit reciprok te siperfaqeve
ne hapesire, Per kete arsye shtesat e punimit duhet te jene te tilla, qe keto defekte te
eliminohen gradualisht nga operacioni ne operacion.
Rtjedhimisht, shtesa e punimit duhet te permbaje ne vetvete:
1. Lartesine e mikrotengriturave Ra
2. Thellesine Tate shtreses defektoze qe eshte marre nga operacioni paraard-
hes.
3. Shtrese qe te kompensoje gabimet e formes (nga operacioni paraardhes).
4. Shtrese qe te kompensoje shmangiet ne hapesire.
5. Shtrese qe te kompensoje gabimet e vendosjes ne makine ose pajisje.

58
Klasifikimi dhe zgjedhja e bazave teknologjike
Gjate konstruktimit te makinave, nyjeve ose detaleve dhe pergatitjes se tyre,
rendesi te vecante marrin siperfaqet bazave ose sic; quhen, bazat. .:.:
Dallojme baza konstruktive, montimi dhe matjeje. Bazat montuese zakonisht
sherbejne per orientimin e detaleve gjate montimit ose vendosjes ne bazament.
Baza matje jane ato siperfaqe nga te cilat nisemi per llogaritjen e permasave dhe
percaktimin e tyre gjate matjes. ..
Zgjedhja e sakte e bazave eshte nje nga faktoret kryesore per variantin racional te
punimit mekanik. Ne pjesen e meposhtme po japim ne menyre te plote zgjedhjen e
bazave teknologjike, si dhe njohurite per gabimin e vendosjes (gabim bazimi- gabim
shtrengimi dhe gabim pajisjeje), qe eshte nje nga elementet kryesore ne llogaritjen e
gabimit shumar te punimit mekanik dhe percaktimin e shtesave te Punirnit.
8.1 Bazat konstruktive dhe vendosese ti! siperfaqes qe punohet
Elemente te detalit quhen siperfaqet, vijat, akset ose pika te vecanta te tij. Neviza-
timet e punes ose ne skicat operacionale cdo siperfaqe qe punohet eshte lidhur me
elementet e tjera te detalit me permasa koordinative ose kushte te tjera (paraleliteti,
pingulesie, etj.)
Baze konstruktive e siperfaqes qe punohet quhet bashkesia e elementeve te detalit
me te cilat siperfaqia e dhene eshte e lidhur me permasa koordinative ose kushte te
tjera. .
Me detalin, ne figuren III la, siperfaqet m, n dhe k jane baza konstruktive per
vrimen, sepse kjo eshte e lidhur me keto siperfaqe me permasat x, y dhe kushtin e
pingulesise kundrejt k. Ne figuren III-1b, si baze konstruktive per punimin e vrimes
shi::;ben siperfaqja m, aksi i simetrise dhe balli i detalit, Ne boshtet e shkallezuara (fig.
26) perdoren dy tipa siperfaqesh, ato cilindrike dhe ballet e tyre.
I 'er punimin e siperfaqeve cilindrike si baze konstruktive sherben aksi. Perpuni-
min e siperfaqeve ballore si baze konstruktive sherben balli m (fig. 26). ne fig. 26, per
punirnin e balleve n dhe m si baza konstruktive sherbejne siperfaqet m dhe k.
Nga analiza e mesiperme rezulton se kur dy elemente te detalit jane te lidhura ine
permasa koordinative, atehere njeri prej tyre mund te merret si baze per punimin e
elementit tjeter. Ne procesin e punimit bazat dhe elementet e detalit mund te n.der-
rojne vendet.
Procesi i punimit te copes se parafabrikatit kalon ne makina te ndryshme metal-
59
prerese. derisa kjo kthehet ne produkt te gats~em (detal). Ne ~~o op~ra~ion, par~-
prakisht, copa bazohet, mberthehet dhe pasta) vazhdon proces11 punimit mekanik
te siperfaqes.
Fig. 26 Bazat konstruktive
Cdo siperfaqe e copes qe punohet duhet te kete bazen e saj vendosese, me ndih-
men e se ciles orientohet kundrejt makines dhe instrumentit metalpreres.
Baza vendosese e siperfaqes qe punohet quhet bashkesia e elementeve te detalit~
me ndihmen e te cilave kjo siperfaqe orientohet drejt kundrejt ifiljektores relative te
instrumentit. \'I
~' J
Bazat vendosese mund te jene mbeshtetese ose kontrolluese. Kemi dy metoda '
bazimi:
1) sipas bazave vendosese kontrolluese
2) sipas bazave vendosese mbeshtetese.
Baze vendosese kontrolluese quhet bashkesia e elementeve te detalit, sipas te
cilave behet orientimi dhe kontrolli i pozicionit te detalit ne makine.Kio menyreba-
zimi eshte karakteristike e prodhimitindividual dhe ne seri te vogla, ku detalet orien-
tohen sipas bazave kontrolluese me ndihmen e shenjuesit metalik, kompera~o.rit ose
instrumenteve te tjere, Kjo menyre bazimi kerkon kohe dhe punetore te kualifikuar.
Baze vendosese quhet bashkesia e elementeve te detalit.te cilat jane ne kontakt
me siperfaqet mbeshtetese te pajisjes gjate bazimit. Bazimisipas baz~ve ven.doses~
mbeshtetese nuk kerkon kontroll. Orientimi i detalit kundrejt makines arrihet ne
menyre automatike ne momentin e takimit te detalit me elementet bazuese te pajisjes
ose makines,
 ~
11 1

:1
60 61

Ky lloj bazimi kryhet shume shpejt dhe saktesia e tij nuk varet nga punetori, por
nga pajisja. Bazimi sipas bazave vendosese mbeshtetese perdoret ne prodhimin ne
seri dhe ne mase. Per keto qellime perdoren punetore me kualifikim te ulet,
Kur projektohen pajisje eshte mire qe si baza vendosese mbeshtetese te merren
bazat konstruktive. Ne qofte se bazat vendosese nuk jane konstruktive, ato quhen
ndihmese.
Ne figuren 27 a siperfaqja 1 eshte baze konstruktive per siperfaqen 2, sepse eshte
e lidhur me permasen h, ndersa ne figuren III-2 b ajo eshte baze ndihmese, sepse nuk
lidhet me permasa me siperfaqen 2. Ne figuren III-2 c siperfaqia 1 eshte baze kon-
struktive per punimin e vrimes, kurse siperfaqja 2 eshte baze ndihmese, Permasa H
qe e lidh bazen konstruktive me bazen ndihmese quhet permasa e bazes.
I Gabimi i vendosjes Ev eshte i lidhur me procesin e vendosjes se copes ne makinen
b) pozicionit te ndersjelle te siperfaqeve ne hapesire (paraleliteti, pingulesia, bash-
keqendersia, etj).
Keto gabime jane te lidhura drejtperdrejt me procesin e bazimit dhe te shtrengimit
te detalit ne makinen metalprerese, me vendosjen e makines ne permasen e duhur,
ndertimin e zinxhireve kinematike sipas ligjit te kerkuar te Ievizjes, si dhe me vete
procesin e punimit. Pra, gabimet qe lidhen gjate punes ne makinat metalprerese
mund fi ndajme ne:
1. gabime te ndertimit
2. gabime te punimit
3. gabime te bazimit dhe te shtrengimit (vendosjes).
Gabimi i ndertimit te makines t1n lind gjate procesit te vendosjes se instrumentit
ne permasen e duhur.
Gabimi i punimit t1P eshte i lidhur me:
a) gabimet gjeometrike te makines ne gjendje te pangarkuar;
b) gabimet per shkak te deformimit elastik te sistemit makine-instrument-detal-
pajisje;
c) gabimet qe lindin per shkak te konsumit te instrumentit, ndryshimit te temper-
atures etj.
metalprerese (pajisje) dhe perbehet nga gabimi i bazimit, i shtrengimit dhe i vete pa-
jisjes.
Pra, gabimi i vendosjes eshte i barabarte me:

ku:
Eh - eshte gabimi i bazimit
Fig. 27 Bazat konstruktive dhe ndihmese E sh -gabimi i shtrengimit
E - gabimi i vete pajisjes.
8.2 Gabimi i vendosjes se detalit ne pajisje Nga sa thame me lart, detali i prodhuar eshte i rregullt ne rast se plotesohet
kushti:
Ne makinat metalprerese nga operacioni ne operacion gjate punimit dhe ne per-
fundim te tij, detalet kane shmangie nga vizatimet operacionale dhe vizatimi i punes
se detalit. Per nje prodhim te mire keto shmangie duhet te jene brenda fushave te Gabim vendosjeje (EJ quhet madhesia e fushes se shperndarjes te permases
tolerancave operacionale te percaktuara nga teknologu, si dhe tolerancave dhe kush- koordinuese, qe krijohet per shkak te gabimeve qe lindin gjate procesit te vendosjes
teve te tjera te percaktuara nga konstruktori ne vizatimin e punes se detalit. se copes ne pajisje ne operacionin e dhene.
Toleranca duhet te jepet maksimalja e lejuar, sepse lehtesohet procesi i prodhi- Gabim bazimi (i;) quhet madhesia e fushes se shpemdaries te permases koordin-
mit. uese te siperfaqes se dhene, per shkak te zhvendosjes se bazes konstruktive kur kjo
Gjate punimit dalloime gabime te: nuk sherben si baze vendosese mbeshtetese,
a) siperfaqeve elementare ne formen e shmangieve nga forma gjeometrike dhe Gabimi i bazimit eshte i barabarte me diferencen e pozicioneve kufitare te ba-
permasave nominale: zes konstruktive kundrejt instrumentit te vendosur ne permase ose siperfaqes
mbeshtetese.
62
Ne figuren 28 baza vendosese anesore 1 sherben si baze konstruktive, sepse
ajo eshte e lidhur me siperfaqen qe punohet ne permasen A.
Ne kete rast gabimi per permasen A eshte i barabarte me zero.
a)
Fig. 28 Skema e bazimit kur kemi gabim bazimi
Ne te gjitha rastet, kur baza konstruktive sherben si baze vendosese, gabimi
i bazimit eshte i barabarte me zero.
Ne figuren e rnesiperme baza vendosese 2 eshte ndihmese, sepse per siper-
faqen e punuar baze konstruktive eshte siperfaqja 3. Pozicioni i aksit te frezes
relativisht siperfaqja 2 eshte plotesisht e caktuar. Baza konstruktive per te gjithe
grupin e copave qe do te punohen do te lekundet kundrejt aksit te frezes ne
tolerancen Dte permases H. Pra, gabimi i bazimit per permasen B dote jete i
barabarte me tolerancen e permases H:
Eba =s
qe lidh bazen konstruktive me ate vendosese.
Ne figuren III - 25b, si haze konstruktive sherben aksi i copes, ndersa si haze
vendosese aksi i tamponit. Meqe akopimi eshte me hapesire, eshte e qarte qe
baza konstrukti:ve round te zhvendoset kundrejt aksit te tamponit ne madhesi-
ne e hapesires Emax' pra, gabimi i bazimit per permasen h dote jete:
6bb = Omax
Ne qofte se gjare purrimit kerkohet te ruhet permasa H, atehere gabimi per-
behet nga dy faktore (fig. 28).
Supozojme se vendosja ne tampon behet pa hapesire, atehere baza konstruk-
tive e siperfaqes qe punohet (perfituesia e poshtme e siperfaqes se jashtme te
bokolles) mund te zhvendoset kundrejt hazes vendosese (aksit te trapanit) ne
gjysmen e foshes se toleti'ances te pergatitjes se diametrit D. Ne qofte seven-
dosja behet me hapesire, atehere gabimi i bazimit dote jete:
63
Ne figuren III - 26b eshte treguar gabimi i bazimit dhe i shtrengimit te nje bokolle
qe vendoset me hapesire ne tampon dhe tamponi shtrengohet ne mandrinon me tri
nofulla, e cila nuk kap ne qender.
Gabimi i bazimit ka drejtim ab, kurse ai i shtrengimit be. Pra, gabimi i vendosjes do
te kete drejtimin ac. Keshtu, gabimi i vendosjes gjate punimit te diametrit te jashtem
te bokolles do te ishte ne formen e eksentricitetit te siperfaqes se jashtme, kundrejt te
brendshmes (e = ac = Ev) .
Gjate projektimit te pajisjeve, gabimi i shtrengimit percaktohet ne baze te kon-
struksionit te pajisjes, te permases se copes, te forcave te shtrengimit etj. Llogaritja e
ketyre gabimeve eshte mjaft e veshtire. Zakonisht, ky gabim nxirret me matje eks-
perimentale.
Nga sa permendem me siper, del nje rregull tjeter qe lidhet me bazat.
Permasa operacionale e nje siperfaqeje te punuar percaktohet nga pozicioni i tehut
(ose i teheve te instrurnentit) karshi bazave te vendosjes.
Ne kete rregull qe thame diskutohet vetem permasa operacionale dhe nuk jep
asgje per permasen funksionale apo te matjes.
Nga keto arsyetime dalim ne konkluzionin qe, per te zvogeluar gabimet, duhet te
kemi parasysh principin e perputhjes se bazave, mundesisht baza konstruktive, ajo
vendosese dhe matese duhet te perputhen,
Nga te gjithe keto rezulton qe procesi i permasimit konstruktiv, permasat opera-
cionale si dhe transferimi i tyre duhet te behet mundesisht ne sinkron konstruktor-
teknolog.
Ne pjesen ne vazhdim algoritmet e perftimit te parafabrikateve dhe punimi rne-
kanik me heqje ashkle nderthuren ne menyre logjike punimi rnekanik dhe ai termik.
Ne kapitullin e meposhtem po japim nje permbledhje te shkurter te punimeve ter-
mike.
8
bH =2+smax
Gabimi i shtrengimit {E.h) quhet madhesia e fushes se shperndarjes te per- .. !
II
mases koordinuese, qe lind per shkak te zhvendosjes se bazes konstruktive nga \l
forcat e shtrengimit. 1'1!.1,,:
Gabirni i shtrengimit eshte i barabarte me diferencen e pozicioneve kufitare I.
te bazes konstruktive kundrejt instrumentit te vendosur ne permase.
Supozojme se gjate punimit te siperfaqes qe lidhet me perrnasen H (fig. 29)
freza eshte vendosur ne permasen H', qe i pergjigjet deformimeve rninimale
te kunjave bazues. Pra, kemi uljen rninimale te hazes konstruktive m' n'. Por,
meqe forca e shtrengirnit nuk eshte e njetrajtshme, gjate sh.trengirnit te te gjitha
copave te grupit, baza konstruktive per forcen maksimale eshte ne pozicionin
m" n". Si rrjedhim, gabimi i shtrengimit do te jete i barabarte me:
 64 65

Ebb =H" -H'

Gab~~i i i:aj~sjes eshte i lidhur me shperndarjen e permases koo d .
s~k~k ;~ ga~1m1t te p~~gati~e~ se vete pajisjes se konsumit te eleU:en~~:s:~
z~m1t
1:~
e p~r shk~k -~e gabi~1t te bazimit te vete pajisjes' ne makinat metal re-
Punimet termike
rese. Zakomsht, gJate llogaritjeve gabiini i vete k p Ne procesin teknologjik te prodhimit, nderthuren ne menyre te panderprere
sepse eshte veshtire te percaktoh~t. paps1eve nu merret parasysh,
trajtimet termike me punimin mekanik. Trajtimet termike jane thelbesore ne siguri-
... ~Jate p_u~iinit te pl~neve, gabiini i bazimit dhe i shtrengimit ndodhen ne .. min dhe ndryshimin e vetive fiziko-mekanike te parafabrikateve dhe detaleve.
rqejtin drejtim, prandaj ne menyre aritmetike: E v = E b + E sb e te Ne kete pjese dote mundohemi te trajtojme disa nga punimet termike me thelbe-
sore te celiqeve dhe metaleve me ngjyra, ne menyre qe teknologu t' i perfshije .ne
procesin teknologjik. Kjo eshte nje kujtese e shkurter e llojeve te punimit termik, te
a.) cilat jane te domosdoshme per sigurimin e vetive fiziko-mekanike te materialeve.
Ne menyre te hollesishme. teknologu termist, ne funksion te perberjes kimike
dhe formes se detalit qe do te trajtohet, duhet te perpiloje kartat teknologjike te
. punilnit termik,

9.1 Punimet termike te celiqeve

Sipas qellimeve te percaktuara mund te dallojme tre lloje punimesh termike:
1) PJEKJE 2) PUNIME TERMIKE vELLIMORE 3) PUNIME SIPERFAQESORE
4) TRAJTIMET TERMOKIMIKE.

9 .1.1 Pjekjet

Fig. 29 - Gabimi i shtrengimit
.. Gjatep:inimit te_t~upave te rrotullimit, gabimi i bazimit mund te k te d iti
te ndryshem nga ai I shtrengimit keshtu qe g bi . .
shume gjeometrike e ketyre dy g~bimeve: Ev : J:: ~d . e e re1 Im
;s:n os1es percaktohet si
Pjekjet kane per qellim zbutjen e celiqeve, duke eliminu~ efektet e proceseve
te meparshme te prodhimit, si dhe heterogjenitetet strukturore te shkaktuara gjate
punimit te tyre (per shembull gjate farketimit, cilindrimit apo saldimit). Ne varesi te
qellimit te nenvizuar dhe te modifikimeve strukturore dallojme disa lloje pjekjesh:
pjekja normalizuese apo normalizimi, pjekja e plate, pjekja zbutese. pjekja rikristali-
zuese dhe pjekje i;'tensionuese.

NORMALIZIMI Celiku nxehet deri

ne zonen austenite (SOOC mbi temper- ~
aturen austenite A3) dhe mbahet ne kete j
temperature rreth 1 ore. Me pas behet . .
ftohja ne ajer. Struktura e perftuar eshte
nje perzierje e ferritit dhe e perlitit te
imet. Synohet qe me kete punim te mer-
ret nje mikrostrukture uniforme dhe Koha

permiresim i vetive te celikut. Fig. 30

 67
66

.PJ~A E PLOTE Kjo pjekje teknikisht eshte e E

Rm

ngias . e me normalizimin. Fillimisht behet ngr hi

pak mbi AC3, ne menyre qe te arrihet ... tr ko J~
auste it Mbah nJe s u tureo
.. .. ru e. et ne kete temperature per nje kohe
t~ pershtatshme, qe tensionet e brendshme mekanike
t~ z~duke~ dhe qe austeniti i fituar n a shnderrimi A.=273'C
~at~ nx~hJ~S te .~et~ kohe te homogjenfzohet me ane Shbna c defonnimil nc %

te .?~z~?rut. Per te perftuar nje perlit me kokrriza Shkallo. e deformimit

mete zbutje me te rnir e , re al"izoh et nje Fig. 33

ft hi medha dhe nie1
.
2%C
o Jee copave te celikut bashke me furreen. 2. Fusha e temperaturave te permiresimit, ku ndryshoine vetite mekanike, por
PJEKJA ZBUTESE Fig. 31 jo strukturore;
3. Fusha e temperaturave, ku dukshem ndryshojne vetite mekanike dhe struk-
~jo pjekje konsiston ne nxehjen nen ACl dhe mbi .. . .
dale ~s~ me lek~~je sipas pjekjes ciklike. ACl per celiqet pas-eutektoi- tura;
4. Fusha etemperaturave te rikristalizimit sekondar, kundodhrritja e kokrrizave
Qellnnet e pjekjes se bute jane:
jo njetrajtesisht.
;) Zbutj.a e <;~~~ut me qellim punimin e metejshem mekanik Ne rikristalizim duhet te kapercehet nje shkalle kritike defonnimi. Per shkalle te
) Marrja e 11Je strukture me perlit kokrri . ' ulet defonnimi ka temperature kritike rikristalizimi, ku madhesia e kokrrizes rritet,
3) s . .. 1zor,
igunnu I struktures se pershtatshme para punimit mekanik. prandaj temperatura e pjekjes duhet te jete me e madhe se kjo temperature kritike

~akonisht struktura e perlitit e kristalizimit.

Rikristalizimi perfundon kur madhesia e kokrrizave eshte e njejte ne drejtime te
laminar mik perdoret ne punimet
me heqje ashkle, sepse lamelat e a ndryslune.
cementitit e konsumoine thik .. PJEKJA CTENSIONUESE behet ne 450-650C, duke e mbajtur 1-2 ore ne
dai , en, iG-15' Pmeu.1dltMdeal

~ran . a1 celiku me strukture per- A.=273'C

lite piqet p~r nje kohe te gjate nen
~~1 dhe si rezultat i sforcimeve
siperfaqesore nga perliti lamin
d r hf ar --
o e s aqet perlit kokrrizor ose
ste~oidal. Struktura e perlitit steroidal e h .. ..
celiqeve per vegla.
aseutcto1e menyre qe temperatura e pjekjes te barazohet ne te gjithe seksionin dhe me pas
behet nje e ftohte e ngadalshme. Ne kete pjekje barazohen sforcimet e brendshme
qe shfaqen per shkak te perpunimeve mekanike apo tennike. Ne kete lloj pjekjeje
~,~v.c-.:-o'io
. .w.c..c~-~--1- __ _j~--- nuk kerni ndryshime strukture dhe behet nen AC1. Gjithashtu, nuk ndryshohen
l%C
Koha vetite mekanike. Shpejtesia e ftohjes duhet te jete e vogel, sepse ne detalet e medha
. Fi~: 32 . round te shfaqen sforcime terrnike si rezultat i shpejtesise se madhe te ftohjes ne
s te me e rmra per purnmin mekanik te
siperfaqe dhe te ngadalte ne brendine e objektit prej <;eliku.

PJEKJA RIKRISTALIZUESE E

Konsiston ne nxehjen e zones f

te brendshme qe lindin gjate
terheqja dhe presimi.
proc::::. tikre ~~en
.. 6?0:580_?~~
per heqjen e sforcimeve
e orrrumit ne te ftohte, sic jane: ngjeshja,
G

P~s ~eformimit ne te ftohte kokrrizat mbet ..

formimit ne te nxehte kokrrizat rikri stali h ~~ te deformuara, ndersa pas de-
ndryshoine vetite mekanike it t1 f
. d
i:~
en. ~er shkak te deformimit ne te ftohte
m e ortesia rntet dru hm
30'

11Je
kanikhshmerise, zvogelohet zziatimi
t re 1a ti' v 'A ul et qen
shtan es eria,. rritet kufiri i
.. . Rr" Koha
. . : ~e pergiithesi sjell ate qe quhet erforci ' fi . .. . ~es1~. itja e vetive me-
mun fizik te struktures mund ta el. . p . .. rm z~~' te dim se bashku me deform-
nruno1me me anen e procesit te rikristalizimit. Fig. 34

68
Kjo pjekje perdoret per detalet e derdhura, te farketuara, te ngjeshura dhe te
salduara, qe ftohen jo njetrajtesisht dhe ne detalet e punuara ashper.
Temperatura e pjekjes duhet te jete e tille qe, nepermjet zvogelimit te qen-
drueshmerise, te realizohet barazimi i sforcimeve.
9 .1.2 Punimet termike vellimore
Perpunirnet termike vellimore kane per qellim te permiresojne vetite mekan-
ike te celiqeve, Kemi pare qe nje rritje e kufirit te elasticitetit dhe te soliditetit
shpesh shoqerohet me ulje te qendrueshmerise dhe te deformueshmerise. Pra,
duhet kerkuar nje kompromis i pranueshem, N.q.se kerkojme te permiresojme
ne teresi vetite mekanike te <;el~qeve, perpunimet termike vellimore permbajne 3
etapa: austenizimin, kalitjen dhe riardhjen.
AUSTENIZIMI konsiston ne nxehjen e celikut ne nje temperature 50-100C
mete Iarte se AC3 dhe mbajtjen ne kete temperature ne nje kohe te caktuar.
Per te perftuar nje austenit homogjen duhet qe koha e mbajtjes ne kete temper-
ature te jete sa me madhe. Por, nderkohe, duhet evituar nje zmadhim i tepruar
i kokrrizave. Gjate nxehjes vendoset nje gradient temperature midis zemres se
detalit dhe siperfaqes se tij. Ky gradient mund teshkaktoje deformimin e detalit.
Per kete arsye rekomandohet qe te behet nje nxehje e ngadalte. Gjate nxehjes <;e-
liku oksidohet dhe nje shtrese oksidiformohet ne siperfaqen e tij, pra, ky oksidim
shoqerohet ~e nje humbje te metalit dhe nje dekarbonizim te shtresave siperfaqe-
sore. Prandaj, per detale me pergjegjesi, per te shmangur keto defekte, nxehja dhe
austenizimi behen ne furra me atmosfere te kontrolluar.
KALITJA Quhet kalitje procesi
i punimit termik i realizuar me u
ane te nje ftohje mjaftueshmerisht ~
te shpejte qe nga gjendja austen- [
ite, me qellim qe te evitohet trans- ~ ~~;;::::;;;;::=::::-~=--==----=,,.-.....
formimi i austenitit ne produktet
e ekuilibrit (ferrit + perlit), duke
__ perftuar me ane te transformimit Mf
martensitik struktura jashte ekui- Mm
librit. Shpejtesia e kalitjes eshte Koba ne sekonda
shpejtesia e kalitjes minimale, qe Fig. 35
lejonte evitohet cdo fillim i transformimit dhe te perftohet keshtu nje strukture kre-
jtesisht martensitike. Kjo shpejtesi kritike e kalitjes qe eshte funksion i perberesve
kimike te celikut dhe i "historise" se tij te meparshme (madhesia e kokrrizave
_IJllll!l!'I' __
. 1.,
69
austenike, kushtet e austenizimit etj), lejon te percaktohet kalitshmeria.
Kalitshmeria eshte kapaciteti i nje celiku per t'u transformuar ne nje strukture
martensite, per kushte te dhena ftohje. Nje disk celiku i zakonshem (qe permban
0,6%C med =100 mm) kur kalitet ne uje nuk peson nje transformim martensitik
komplet, por vecse ne disa mm thellesi, Ne te kundert, i njejti disk mund te kalitet
dhe ne zemer, n.q.se celiku permban element lidhes, Per rrjedhoje, mund te themi
se celiku i drejte eshte me i kalitshem se i pari. Kalitshmeria e celikut percaktohet
nga diametri kritik. Quhet keshtu diametri i nje shufre te kalitur ne kushte te per-
caktuara, struktura e se ciles ne qender perbehet nga 50% martensit dhe 50% per-
lit. Meqenese ky diameter eshte funksioni i aktivitetit te mjedisit kalites, diametri
kritik ideal do te ishte ai qe do te perftohej ne nje mjedis kalites me aktivitet te
pakufizuar. Ne nje mjedis te tille siperfaqja e detalit qe dote kalitej dote arrinte ne
cast temperaturen e banies se kalitjes dhe shpejtesia e ftohjes ne nje pike cfaredo
te detalit do te varej vetem nga vetite termike te detalit dhe jo nga rezistenca e
nderfaqes metal-banje ndaj transmetimit te nxehtesise. Kalitshmeria vleresohet
duke bere proven Jominy. Kjo prove lejon te ftohet nje kampion cilindrik prej
<;eliku, me permasa te caktuara (sine fig.). Mbas austenitizimit ftohet nga balli
me nje rrjedhje uji. Kampionit pas ftohjes i behen dy rrafshime diametralisht te
kunderta dhe matet ndryshimi i ftohtesise ne funksion te largesise nga balli. La-
kotja e fortesise ose lakotja e kalitshmerise se nje <;eliku sherben per te krahasuar
kalitshmerine e <;eliqevete ndryshme.
Per te_ gjithe <;eliqet me C dhe ato pak te lidhur percjellshmeria termike eshte
thuajse e njejte. Per rrjedhoje, per <;do pike te ndodhur ne nje distance te dhene
nga ekstremitetet e kalitjes, kushtet e ftohjes jane te njejta. Ne fig. paraqiten re-
zultatet e nje prove JOMINY, fortesi<l e matur paralelisht gi.e aksin e kampionit
vendoset ne grafik ne funksion te distances nga ekstremiteti i kalitjes, pra, ne fig
paraqiten kurbatJOMINY per tre <;eliqe me kalitshmeri te ndryshme.
~ 60
g
02filfs e -~
~ so
40
20 30 40 50 60 70
Distanca nga ba!li i kalitjcs, mm
Rtyme uji
Fig. 36 Fig. 37
Per detalet me seksion te dhene rezultatet e proves JOMIMY lejojne te
zgjidhet mjedisi kalites qe duhet perdorur, me qellim qe pas kalitjes te perfto-
hen vetite e kerkuara. Gjate ftohjes qe shoqeron kalitjen ne detal vendosen
.,...,.,...~----~-- -- . . ~ ... - --- - -- --
70
gradient temperatura dhe struktura qe mund te shkaktojne deformime, mad-
je dhe plasaritje. Prandaj eshte gjithmone e keshillueshme qe te zgjidhet nje
mjedis kalites, i cili, duke garnntuar rezultatet e kerkuara, te kete aktivitetin
me te mundshem te ulet, Mjediset kalitese me te perdorura sipas rezultatit
zvogelues jane:
~ Solucione .ufe dhe kripe,
~ Uje, vajrat, avajt, aj:ri dhe gazet.
Ne secilen I11,ga keto raste aktiviteti i miedisit kalites varet n,ga temperatura
dhe shkalla e akti.wiizimit tie tij .. Shpesh, per re zvogeluar rrezikun e shfaqjes
se deformimeve dhe plasaritjeve, kailitja behet ne Itje banje kripe te shkrire,
temperatura e se ,oiJles eshte pak me e madhe se temperatura MF e celikut. Ne
kete rast kemi aje !kalitje martensitike tJe shkallezuar, Detali qe do te trajtohet
mbahet per llaje ~oke te caktuar ne kete banje, me qemm qe temperatura e tij
te uniformizohet 111;ga siperfaqjja deri ne zemer, por gjithmone pa i lene kohe
transformimit ibejlitilk, qe te filloje me pas gjat ftohjes ne ajer. T'ransformimi
martensitik ndodh rai1ekoheslish-11: ne gjiiili'e p&att: e seksionit, Per te perftuar Iaje
kalitje bejnitiike, ftohja nd<erprite.t ne itje temperature me ite lru:te .se MF? mba-
het detali ne kete !temperature derisa transformimi lbtjrutik te lrete perfun-
duar. Ne kete rast filiai1:1clhja n.lllk iesh.te :e domosdoshme. Fortestite e per:fruara
me kete kalitje jane te n;g;jaslune me ate te mar:tensiti:it ite riardhur, por soliditeti
i materialit ,eshte me i Iarte,
Ne fig. [ane paraqitur Ifojet e kalities.
.y.....
log! i!Qgt
Kalitjee plate !Kalitje re shkal/ez..uar Kalitje bejnitike
F.fg. 38
Lakorja (1) paraqet evoluciordn e tempera tulles se siperfaqes se detalit dhe (2)
evolucionin e tempera mes se zemres se tij. Zonat e nenvizuara simbolizojne trans-
formimin: nefig:(a)paraqitet kalitja martensitikedirekte. "Iransformimi martensitik
ne zemer te detalitfillon pasi ka perfunduar.ai;ne.'Sipe:nfaqe te tij. Ne fig. (b) paraq-
itet kalitja martensitdaee shkaThle:mar. Detali i kalitur fillimisht ne nje temperature
pak me te madhe se Mf mbahet ne kete tempera'hl:ltewate nje kohe te percaktuar,
e tille qe temperatnra .e tij te uniformizohet, por trcm&f~ bejnitik te mos arrije
te ndodhe,
------------~-- -------- - -~---- ~~-
71
Ne fig.(c) paraqitet kalitja bejnitike. Detali kalitet ne temperature mete mad-
he se Mf dhe mbahet ne kete temperature per nje kohe mjaftueshmerisht te
gjate, ne menyre qe transformimi bejnitik te kete perfunduar.
RIARDHJA Pas kalitjes martensitike c;eliku nxehet per rreth nje ore ne tem-
perature 150-6500C. Gjate riardhjes ndodh dekompozimi i martensitit dhe
kthimi i pjesshem ne nje strukture qe permban perberesit e ekuilibrit ferrit
dhe karbit. Nderkohe qe riardhja zvogelon vetite mekanike si kufirin e soli-
ditetit dhe fortesine, ajo permireson qendrueshmerine. Ne intervalin e temper-
atures 250-350C shfaqet nje rritje e thyeshmerise e lidhur kjo me pranine e
papastertive (azot, fosfor ose squfur) ose ne saje te segregirnit Qohomogjenitetit)
nderkokrrizor.
9 .1.3 Pu~imet termike siperfaqesore
Per aplikime te shumta shtrohen kerkesa te vei;anta ndaj vetive te siperfaqeve
p.sh. ndaj fortesise se siperfaqes, rezistences ne konsumim, etj. Pra, shpesh eshte
e preferueshme te trajtohet vetem siperfaqja e detalit, me qellim qe zemra me
nje rezistence mesatare te mbaje nje soliditet te mire.
Trajtimit siperfaqesor zakonisht i nenshtrohen c;eliqet me pak C dhe i;eliqet i
e lidhur, te cilet karakterizohen nga nje kalitshmeri e ulet. Dallohen dy lloje
kryesore te trajtimeve te siperfaqes: kalitja siperfaqesore qe aplikohet vetem
per siperfaqet e detaleve dhe trajti.met termokimike qe"modifikojne perberjen
kimike te siperfaqeve .
Kalitja sipeifaqesore
Per te realizuar nje kalitje siperfaqesore austenizohet shpejt siperfaqja e de-
leg t
talit dhe kalitet. Kalitja me te cilen procedohet direkt ne dalje te aparatit te nxe-
hjes mund te pasohet me riardhjen. Zona e kalitur dhe e fortesuar ka nje thellesi
prej disa mm, por zemra e detalit mbetet e pandryshuar.
Nxehja mund te behet ne shume menyra: nxehje me kanelle (me perzierje
oksigjen acetileni), me ane te induksionit te nje rryme me frekuence te larte, me
tufe lazeri ose me bombardim elektronik.
Nxehja me kanelle. Si nje metode e thjeshte i pershtatet mire trajtimit te
detaleve masive, te detaleve ne forme te i;rregullt dhe te prodhuara ne seri te
vogel.
Nxehja me induksion. Rrymat Fuko te induktuara ne siperfaqen e detalit e
nxehin ate ne saje te efektit Jaul.
 72 73

Sa me e larte te jete frekue-
Bobine induksioni
nca e rrymes, aq me e vogel
i eshte thellesia e nxehjes. Kjo
menyre nxehje e pershtatshme
per detalet e vegjel me forme
te rregullt, te prodhuara ne seri
te medha, i pershtatet automa-
tizimit te avancuar. Po ashtu, nx-
ehja e siperfaqeve mund te real-
-/ izohet prej nje tufe lazeri ose me
/ ane te bombardimit ne vakuum.
Me keto dy metoda, meqenese
Struktur e pandryshuar trashesia e zones se nxehur eshte
Fig. 39 me e vogel se 1 mm, ftohja me
ane te percjellshmerise nga masa e ftohte e detalit eshte e mjaftueshme per te
siguruar kalitjen.
izohet nje kalitje dhe nje riardhje, me qellim qe siperfaqja e detalit te arrije nje
fortesi maksimale.
> Azotimi Tretshmeria e azotit ne Fe eshte 0,4 % ne 590C. Prandaj futja ne
tretje e azotit, pra, azotimi, behet ne zonen a ndermjet 500-570C.
Agjentet azotues me te perdorshem jane: amoniaku ne gjendje te gazte dhe
banjat e cianureve te shkrira.
Perpara se te ngopet Fe, azoti formon nitrite te shperndara imtesisht, Zgjid-
het nje temperature azotimi relativisht e ulet, me qellim qe te evitohet difuzioni
ne thellesi dhe te pengohet bashkimi i grimcave nitrite, gje qe do te pengonte
fortesimin. Fortesite siperfaqesore ne saje te azotimit jane me te medha se ato
te perftuara riga cimentimi; nderkohe qe thellesite e azotimit jane te vogla, disa
te 10 e mm per shkak te temperatures mesatare ku kryhet ky proces. Azotimi,
meqenese behet ne fazen a, nuk shoqerohet nga asnje lloj perpunimi tjeter ter-
mik.

9 .1.4 Trajtimet termokimike 9. 2 Punimi termik i meta/eve me ngjyra

Ne vend qe te modifikojme mikrostrukturat e siperfaqes dhe per rrjedhoje
vetite e saj, trajtimet termokimike modifikojne perberesit e siperfaqes dhe kjo
ne nje thellesi 1-2 mm. Gjate ketyre trajtimeve realizohet difuzion ne siperfaqen
e detalit te nje elementi, qe hyn ne tretje me rrenjosje (nderfutje), te tille si C -
cimentimi, N-azotimi ose i C dhe i N (cianizimi).
> Cimentimi realizon pasurimin me C te siperfaqes, i aplikuar mbi celiqet
me permbajtje te ulet C (0,10 - 0.25 %C). Cimentimi lejon te perftohen
siperfaqe te forta dhe rezistence te Iarte ndaj konsumimit. Mjediset ku
realizohet cimentimi mund te jene:
a. te ngurta;
b. te Iengeta (banjo cianuresh te shkrira);
c. te gazta (perzierje te CO dhe C02 dhe hidrokarbureve gazore).
Ky operacion kryhet kur celiku gjendet ne gjendjen austenike ne rreth 900C.
Thellesia e cimentimit eshte funksion i kohes dhe i temperatures se trajtimit,
por duhet te evitohet qe ai te kryhet ne temperature me te madhe se 925C,
sepse ne kete rast do te kishim rritje te theksuar te madhesise se kokrrizes dhe
thyeshmeri te detalit. Permbajtja maksimale e C ne siperfaqe percaktohet nga
tretshmeria e C ne austenit ne temperaturen e cimentimit, Pas cimentimit real-
Punimi teknik i lidhjeve ti! aluminit
Terminologjia dhe logjika e punimeve termike te metaleve me ngjyra e lid-
hjeve te tyre eshte e njejte me ato te celiqeve.
a. Pjekja homogjenizuese e derdhjeve dhe profileve te deformuara ne te nx-
ehte eshte Iehtesimi i punimeve pasuese. Zakonisht temperatura e nxehjes
eshte ne kufijte 460-610C.
b. Pjekja zbutese ka per qellim uljen e fortesise se parafabrikimit ose detalit
te deformuar plastikisht. Punirni duhet te kryhet ne temperaturen 300-
4000C, 1 deri 3 ore.
c .. Kalitja strukturore. Qellimi eshte rritja e fortesise se metalit me anen e
precipitimit te fazave sekondare, ne 450-500C; Ftohje ne uje, pas kesaj
duhet te kemi nje vjetrim artificial 100-200C ose natyral. Me kete punim
mund te arrihen vlera 120 HB. Pas vjetrimit fortesia rritet 2 here, qen-
drueshmeria mekanike luhatet ne kufijte 350-450 N/mm2.
Bakri dhe punimi termik i lidhjeve te tij
a. Tunxhet jane lidhje te bakrit me zinkun Cu-Zn me 5-45% Zn.
Zakonisht ketyre lidhjeve ju behet pjekje difuzive (ose rikristalizuese) ne
 74 75

600- 700C per te rritur plasticitetin ne punimet pasardhese. Qendrueshmeria

mekanike RM shkon 300-400 Mpa, ne varesi te % se Zn.

10
Tunxhetnukkalitenpasikytrajtimnukrritshumevetitemekanike,megjithese
teorikisht kjo eshte e mundshme, duke u nisur nga diagrama e gjendjes. Algoritme te perfitlmlt te parafabrikateve
b. Bronxet jane lidhje me elemente te tjere pervec zinkut. dhe punimit mekanik me heqje ashkle
Bronxeve me kallaj ju behet pjekje rikristalizuese per heqjen e tensioneve te
brendshme.
Bronxet me alum.in ose kuproalumine me deri 11 % Al, i nenshtrohen kalitjes
me uje ne 900-930C dhe pastaj riardhje ne 600-650C, RM = 450-550 Mpa 10.1 Algoritmet e prodhimit te parafabrikateve
Bronxet me Cr (Cu -Cr) jane lidhje me perforcim strukturor. Ketyre lidhjeve
i behet kalitje ne uje ne 1000C dhe riardhje ne 450C. Vetite mekanike shkojne Ne kete kapitull te librit fillon pjesa origjinale e autorit, e cila nuk gjendet ne
ne RM = 450 Mpa, fortesia HB = 100-120 HRB. literaturen boterore, sepse ne shumicen dermuese te rasteve parasheh sekretet ne
Bronxet me beril (Cu - Be) deri ne 2% Be, jane lidhje me fortesim strukturor. teknologjine e ndertimit te makinave.
Ato kaliten ne 780-800C dhe riardhje 300-350C. Vetite mekanike shkojne ne Kjo pjese pasqyron eksperiencen 45 vjecare te autorit ne prodhimin mekanik, si
RM 1000-1100 l\t;l:pa dhe fortesia ne HV 350-380. dhe
I
' Bronxet e tjera Cu-Ni, Cu-Si, Cu-Pb zakonisht i nenshtrohen pjekjes zbutese hulumtimet ne arkivat serioze te proceseve teknologjil<e ne Shqiperi dhe jashte
'! per te lehtesuar punime pasardhese mekanike. vendit, ne Lindje dhe Perendim,
Keto algoritme janete domosdoshme te respektohen, ne menyre qe te sigurohet h~
Titani dhe lidhjet e tij ne radhe te pare cilesia e parafabrikatit dhe pastaj e detalit te gatshem. 1.1,.
!1
1

Ciklet e parafabrikateve percaktohen nga lloji i materialit (perberja kimike),

Titanit dhe lidhjeve te tij ju behet: menyra e marrjes se parafabrikatit.
Pjekja per homogjenizim dhe ulje tensionesh per t'ju afruar ekuilibrit. Ne rastin e pe:r:gjithshem kemi:
I,:
Kalitje per marrjen e vetive te deshiruara (struktura a).
Titani me strukture ~ nuk trajtohet termikisht. L Parafabrikat te derdhur prej gize .,Ii
Titani me strukture a+~ i nenshtrohet perpunimive termike te ndryshme 2. Parafabrikat te farketuar ~[il< c <-0,39% c>0,3% I:! .
(pjekje, kalitje). 3. Paraabrikat te stampuar celik c< 0,3 % c>0,3% ;_

4. Parafa:brikat i derdhur celiku celik .c<0,3 % c > 0,3% I(.'

Keto ishin disa nga rekomandimet per trajtimet termike. 5. Parafabrikat i salduar celik c :< 0,3 % c>0,3%
6. Parafabrikat nga profile metalurgjike.

Ne te gjitha rastet e parafabrikateve te marra me farketim, stampim, derdhie dhe

konstruksione te salduara prej celiku, faktori qe percakton radhen teknologjike dhe
llojin e punimit teknik eshte % e karbcnit,
Ne te gjitha rastet e parafabrikatreve prej oeliku, kur c > 0,3%, esh.te i demos-
doshem trajtimi termik, pjekje rikristalizuese,
Ne parafabrikatet e derdhura prej gize eshte i domosdoshem vjeterimi artificial
ose natyral. Eshte e keshillueshme qe vjeterimi te behet mbas punimit te ashper ne
repartin mekanik (zakonisht detalet tip korpus).
Ne parafabrikatet prej celiku e gize te derdhura, stampuara, farketuara dhe te
salduara, nje rendesi te vecante merr pastrimi nga dherat e ngjitura dhe oksidet,
Per kete perdoren metoda me shperthim ne mje per parafabrikatet prej celiku tie

..... ~-- ----~-~-----------

76 77

derdhur me rryme uji 100 atm, me rryme sacme] ose rere.

Kjo, pervec anes figurative, ben qe ne repartet mekanike te eliminohet konsumi
i instrumenteve dhe lidhjeve te forta, si dhe te ruhen makinat dhe ambienti nga
pluhurat koroziv. Parafabrikate te derdhura prej gize
, E rendesishme eshte dhe lyerja e siperfaqeve te parafabrikateve qe nuk i nensh-
trohen punimit mekanik.
Ne keto algoritme qe po japim per parafabrikatet nuk eshte treguar teknologjia
per cdo etape per farketim, pasi inxhinier-teknologu ose teknologu duhet t'i ' r deli
zbertheje dhe t'i shkruaje ne kartat teknologjike.
Natyrisht, ne kete pjese nuk po zgjatemi, sepse per secilin algoritem ka teknologe
te specializuar qe pershkruajne procesin, projektojne modelet, arkat e zemrave, ka-
sat, stampat, shabllonet e saldimit e tjera. Po keshtu, keta percaktojne temperaturat
e shkrirjes, trajtimit termik, kohezgjatjet etj.
Formimi
I Lengu j

Derdhje

Heqja e rruqeve i~ <,

te
derdhies

Pastrimi

Vjeterimi

Parafabrikati
78 79

Parafabrikate ti! stampuara ose ti! farketuara Parafabrikate ti! stampuara ose ti! farketuara

Celik me C < 0,3% Celik me C > 0,3%

Prokati - ikati

Prerje Prerje

Ngrohje
Ngrohje

Farketimi ose Stampa

Te mbyllura ose te hapura
Farketimi ose Stampa
Te mbyllura ose te hapura
''
. '

I Prerje e tepricave
I
I
Prerje e tepricave
I
I Punim termik

Pastrimi

Pastrimi

Parafabrikati Parafabrikati
 --'-----~--------------

81

Parafabrikate te derdhura prej celiku Parafabrikate te derdhura prej celiku>:

Mo deli Iik me C < 0,3%

~ e1
~elik. me C > 0,3%
Mo deli

Formirni Lengu
Formirni
I Lengu
I

Derdhje
Derdhje

.---- - -+----------
I
Prerje, rruge I
I
I
derdhje, depozite I
I
I
... Prerj e, rruge
derdhje, depozite ------------- I
I
"
I
I
I
I
I
Pjekja ------"-- I

t
I
I
I
I
I
Pastrirni I
I
I
I
Pas trim ________________________
I
J

Lyerja
Lyerje

Parafabrikati
Parafabrikati

P. S. Pjesa me vija te nderprere supozon kurka defekte ne mbushje ose kurnukka nevoje perpastrim.
P. S. Pjesa me vija te nderprere supozon kurka defektene mbushje ose kurnuk ka nevoie perpesirim.

L---------------- ----------~-------~------ -------.,...,--

 82 83

Parafabrikate ti! pergatitura me saldim Parafabrikate ti!pifrgatitura me saldim

<;elik me C < 0,3% <;eiik me C > 0,3%

Prokati

Prokati

Shemm

Shenim

Prerje

i"'-----------------1
Saldim
1?jekje
( Heqj;e tem:siID11eslm )

t
- - - - - - -------------- !

I Pa strim
P'aistmiim

I Lyerje
I lLyenj;e:

I -

Parafabrikat
Parafabrikat
 85

10.2Algoritmete punimit mekanik me heqje ashkle

Detale gize te derdhura
Ne keto algoritme eshte e rendesishme nderthurja e drejte ndermjet punimit
mekanik dhe atij termik.
Eshte e domosdoshme te respektohet ndarja e punimeve ne te ashpra, te pastra
dhe perfundimtare. Kjo ndarje presupozon ne radhe te pare instrumente te ndry- Parafabrikat
shme dhe regjime prerje te diferencuara ne shpejtesi, ushqim dhe thellesi prerjeje,
per te ulur shkallen e kopjimit te gabimeve. Ne uzina eshte mire qe te diferencohen
makinat e te njejtit tip per punime te ashpra, te pastra dhe perfundimtare. Shenim
Ne punimin e detaleve tip korpusi i diferencimit te makinave duhet te shikohet
me kujdes dhe eshte mire qe punimi te kryhet me nje vendosje. Natyrisht, ndarja e Punim i ashper
regjimeve (v s t ) eshte e detyrueshme.
Ndarja .e punimeve eshte detyrueshme ne makina me komande numerike, r- - - - - - - - - - - - - .- - - - -i----------~
ndersa ne ciklet fikse ajo behet ne menyre automatike nga vete cikli. Vjeterimi
Po keshtu, punimi i detaleve tip korpus ne qendrat e punimit me magazine in- (natyral ose artificial)
strumentesh duhet te kryhet detyrimisht me nje vendosje ose ne vendosjen e pare
te behet punimi i sa me shume siperfaqeve.
Me poshte po japim algoritmet e punimit te: Punim i paster
~------------------i--------'---~
1. Detaleve prej gize Punim termik
2. Detaleve prej celiku C<0,3 dhe C>0,3%
C < 0,3 dhe C> 0,3% volumor ose siperfaqesor
. 3. Detaleve te farketuara ose te stampuara
4. Detaleve prej shufre C < 0,3 dhe C > 0,3% .--------~---------+----~------~
I
I
5. Detaleve prej konstruksioni te salduar. : Punim perfundimtar
~ 6. Detaleve prej prokati C<0,3 dhe C>0,3% I

L------------------
 .. ~

86 87
I!
I
!I

Detale te derdhura prej celiku Detale te derdhura prej celiku

<;elik me C < 0,3% <;elik me C > 0,3%

- ~ ibt
- - ..

Shenim I Shenim

Punim i ashper I Punim i paster

I
i
l I
!

Punim termik volumor

ose siperfaqesor
Punim i paster
I
I
I
-----------
I
I

I I
I
I Punim perfundimtar
I

Punim perfundimtar
I
I
I
L---
__________ .
I Lyerje

Lyerje
Detali

Shenim:
Detali 1. Ne detalet e renda, pavaresisht nga lloji i prodhimit, punimet e ash pra, te
pastra dhe perfundimtare duhet te kryhen ne nje vendosje.
2. Vija e nderprere supozon kur nuk duhen punime te pastra.
 -- - . -------- -------- ----------- ~---- ~~~

( f1 88 89

Detale te farketuara ose te stampuara prej celiku Detale te farketuara ose te stampuara prej celiku

Celik me C < 0,3% <;elik C > 0,3%

Parafabrikat Parafabrikat

I Punim i ashper
I I Punim i ashper

I
Punim I
Kimik termik Pjekje e ulet
Cimentimi per heqjen e tensioneve

r-----
1
---------- I
r-----
1
---------- I
I
I I
I I
I
I
I
I
I Punim i paster
I I
I
I
I
I Punim i paster <'c,

. I
---------- I
I
---------- I
Punim termik
Permiresim, kalitje
kalitje e dyfishte
riardhje
r----- I
---------- r----- ---------- I

I Punim perfundimtar
I I Punim perfundimtar
----------- ._ _
-----------
Detali Detali

',:t,
 91
90

Detal prej shufre (prokati) celiku Detal prej shufre (prokat) celiku
Shufra
C<0,3% c >0,3%
Shufra

Prerje I
I
Qenderzim
Rrafshim I I Qenderzim
Prerje
I Rrafshim I

Punim i ashper
Punim i ashper
Punim
Kimiko
Termik
Siperfaqesor
,.,,,
Punim i paster Punim i paster
'I

Punim
termik Punim
termik

Punim perfundimtar Punim perfundimtar

Detali Detali
 93
92

Rregulla te pergjithshme qe duhen

Detal i pergatitur me para/ abrikat respektuar ne teknologjlne mekanike
ti! salduar
Me sa treguam me lart teknologjia mekanike eshte ajo qe merret me prodhimin
c_:'.elik me C > 0,3% mekanik dhe bazohet ne radhe te pare ne eksperiencen e trasheguar brez mbas brezi
c_:'.elik me C < 0,3% dhe ne arritjet e shkencesne pergjithesi dhe zhvillirneve ne fushen e materialeve kon-
n ~' . struktive dhe instrumentave ne vecanti.
Me gjithe kete ne fushen e prodhimit mekanik sic e thame me lart, kerkesat
themelore mbeten te njejta dhe detyra e zhvillimit eshte gjithmone rritja e cilesise dhe
ulja e kostos, te cilat jo gjithmone ecin ne te njejtin kahje.
Ne teknologjine e punimit me heqje ashkle duhet te plotesohen keto kerkesa:
Shenim
1. Sigurimi i formes gjeometrike
2. Sigurimi i permasave brenda fushave te tolerancave.
3. Sigurimi i ashpersise se siperfaqes.
4. Sigurimi i pozicionit reciprok te siperfaqeve.
Punim i ashper Qe te arrihet rezultati sipas te gjitha kushtevete paraqitura nga vizatimi i punes se
konstruktorit, eshte e domosdoshme qe ne te gjitha etapat e procesit teknologjik (para-
fabrikat-detal) te respektohen regjirnet e kushtet e punes.
Per te arritur rezultatin e deshiruar eshte e domosdoshme qe rregullat e permen-
dura duhet te respektohen me rigorozitet.
Punim i paster Cabimet qe lindin ne proceset e punimit mund te jene obiektive dhe subjective. Ne
te gjitha rastet gabimet objektive nuk mund te zhduken, kurse ato subjektive me futjen
e makinave me komande numerike CN, CNC etj, mund te shkojne drejt zeros.
Duke u nisur nga sa kemi shpjeguar sistemi makine, instrument, paisje, detal
(MIDP) duhet te jete ne menyre te tille qe te kater keto faktore dhe subjektet te jene
Punim perfundimtar te bashkerenduar. Prandaj njohja e plote e aftesive te makines, instrumentit e paisjes
si dhe vetite e parafabrikatit qe punohet cojne ne zgjidhjen e rregullt te kerkesave qe
shtrohen gjate punimit mekanik ne vecanti dhe gjithe procesit teknologjik ne pergji-
thesi.
Per arritjen e ketyre duhet qe subjekti te ndertoj dhe rregulloj sistemin ne perputhje
me kerkesat teknologjike te shtruara me lart. Me kete nenkuptohet ndertirni kinematik
I Lyerje
I i makines ne perputhje me ligjin qe duhet per formimin e siperfaqes si dhe rregullimin
e regjimeve te punimit, vendosjen e parafabrikatit, paisjes dhe pozicionimin e rregullt
te instrumentave.
Nga sa thame me lart arritja e qellimit ne punimin mekanik varet shume nga koor-
dinimi I punes se konstruktorit me teknologun ne drejtim te vendosjes se drejte te

G saktesive te punimit, ashpersive te siperfaqeve dhe zinxhirit te permasave qe ne fund

94 95

te fundit te arrihet cilesia e kerkuar dhe respektimi i kushtit te shkembimit reciprok te

plote.

12
Duke rnarre ne konsiderate sa u tha ne kete shkrim rregullat per arritjen e cilesise
se duhur ne teknologjine mekanike jane:
1. Ndertimi dhe rregullimi i makines ne perputhje me kerkesat e vizatimit te punes per cdo Shtojca projektimi
siperfaqe, sipas treguesve fekmk qe kemi ne dispozicion.
2. Ne perputhje me ligjin e pasqyrimit, shkalla e gabimeve vjen duke u zvogeluarne saje te
zvogelimit teforces Py. Pra ndarja e punimit ne punime te ashpera, te pasim, finicioni e
perfundimtare eshte e domosdoshmeri absolute kur nuk kemi ngurtesi abSQlute te siste-
mit MIDP. 1. Teknologjia e punimit te boshtit.
3. Gjate procesit te zgjedhjes se bazaoe teknologu se bashku me kanstruktorin duht te per-
puthin bazai vendosese me ato konstruktive e matese. 2. Teknologjia e punimit te korpusit
4. Nepercakiimin e rradhes se kalimeve duhet te kihet parasysh pozicioni i halllres mbyllese
te zinxhirit te permasaoe: 3. Teknologjia e punimit te suportit
5. Ne zinxhirin e pemzasaue hallkat me tolerance duhe: ie jene te pavarura dhe jo te dala
nga relacionet algjebrike.
Teknologjia eshte arti irealizimitte produkteve ne te gjitha sferat e prodhimit njer-
ezor, prandaj dokumentimi dhe transmetimi i saj duhet te behet brezmbas brez:i duke
future te dhenat e fundit te shkences.
Arti i berjes se sendeve t:ransmetohet mete gjitha formate komuniki:mit :njerezor.
Nebazeterregullavetepers.hkruaramesiperbehetzberthimiiprocesitte~nologj:ik
te punimit mekanik.
1. P-ercaktohet planii i ciklit te pmrimit-~ku renditen ne menyre te detajuar fazat e
punimit: punirnet e ashpra, te' pastra dhe furicicmet.
Ketu percaktohen tipo permasa e :makines, insfnmlmti dhe pajj:sjet per cdo
faze.
2 P-erraktohen ne funksion te ashpersise se siperfaqes cllie Mases te saktesise
(pre<;:izionit), ernerumii i kaliimeve si dhe shtesat e punimit per ~do kalim e:
kalese,
Nenkupti:ohet qe ne normat e uziioove jepen shtesa per kalim.et e pastra dhe
finicionit, ndersa per pummet e ashprn do te merren si diference me: shtesen e
pergjjthshrne, qe vaset ngil Mop dhe menyra e manjes'se parafabrikatit.
3.. lDiskutohen bazat teknologjiiikedfue:permasat fuzme bashke metolerancat e tyre
kalim per kalim.
4. Pl:otesohenne:tmteny.rete hollesishme kartat teknologjikeoperacionale (:prodhim
ne seri ose ne::mase)~ karlalt tebwlogj~e (prodhi:mi ne seri te vogla) ose karlat e
rruges teknologjike:(prodhmi individual). Ne keto karta eshte e domosdoshme
te percaktohenregjimet e: preries, deri tek nomrirnii i kohes se punes.
5. Ne rasm e kartave teknologffekeoperacionaie dote ndertohet dhe karta perm-
bledhese, kujepen per cdo operacion normat e kohes per cope.
Ne l'i:lber me pos.hte po j,apmrn ne menyre te pl:ote teknofogjine e pergatitjes te nje
detail tip boshti dhe pjeserisht teknolmgjrne e pergatitjes:te dy detaleve tip korpusi..
 ~~ ~~
-~-.c<'>,1

97

Q) sauna
~
~
0 ~ a ~e)t
u Q) ~ '(ii' 0. u
L.. z z (/) ~I-
Q)
s: Q) Ill
~ "(ii' 0.
~ :!::! c: ....
z 2::J
II)
....
.c
IO
.c Q)
z c: ~ B "'
::J
s: .!: "I-c:
~ro
.
0 ~::;:
& :: ~ ~
:: I-
~
';
i '. Ci B
Q)
L..
s Ql
c:

I ~ E z
Q)
E >
a. '6 :;::;
:!::! Cl (/)
:1 ~ro ~ 2
.....
O't; Q) ::J ~ ~
5 0 0 Q) z c: 0 .....
Q) > a.
c: c: g ~ ......
0
...... ::J
a. a. e
~ saund a ~ 1
c z
z epooa~e)f 0
a
5 c:5 >
0
c:
:!::! II) ::J ~ 6 ~esa1e>1
Iii a. a. <(
Ql :!::! ....ro
Q)

:!::!
E
0
.E- c::J: :p
::;:
~ :!::! 2l
l1l
0. c: II)
0 E ::;:
Q) Q)
-.E c: :p
'
Q) 18~
II)
E
::J
E
s: s c:
Q)
(/)

--
Q)
E u
0
.....
L..
'6 ~ E::J E
w II)
c: z 1813
0 a. .c
~c: ........
Q)
...... E u '6
(/)
II) w Q)
.s z
Q)
ro ..., ~ c
.c - ~ Q)
II)

II) E a.
ro ~
~ Q)
a. -
c: s: :!::! ~
Q)
ii' s IO ~(I) ~
E
c: Q)
a.
0 ~ro c 5 s:
ii'
a. 32
ro
::;: 0 l1l
L.. "roc .......Fro
~
32 "'
l1l a.
::;: '~ .
Q)
II)
Q)
Q)
.!!!
ro Q) (I)
ro
's ~
>
Q)
Iii
c "gj (I)
.Q~ c: 0
0
c: -c: ~ 0
o a~ '!:: ii
~Q) ~ro
~ ~
Q)
-c 0
U- E
..... Q) Q) 0. l1l iii
1-'-- 0. ::
Q) E 0
o~ i-- '--
-
(/) e
II) .....
Q) (/) E
Q)

:;:::;~
Q)
s:
Q)
Cl
::J ::J
-
c:
~ro
IO
:0
"iii'
en E
!2. c:::I ">
Q)
~ 0. L.
ro .Q 0 ~roL..
Q)
c
::;:
Q)
IO E
Q)
~
I-
0.
"'
::;: 0
'o
'!:: a. ~
~ Q)
s:
~Ill Q)
,__...._ ::
0.
0
".E I- '--
.E- ..
'
~
0
0. ....
ro
-~
1t1
~
Q)
::J
iii
'c E
w
Q)
0
0. IO QI
~a: iii
;::
Q)

E
1t1 E s: Q)
..... ro E ::J w
ro ._ {j 2
c:
.N ~
L.. "
e ro
::;: . Q) 0
N -o ,_
ro
::::> z 0.
:::) z 0. ..ro ::;:

0"'
0.
'JN 0.
0 'JN '
u u

l:
 99
98

'O
Teknologjia e boshtit
IDc: c:
'Qi' :I
~
I-
Plani i ciklit te punimit
~~
UI 0. ::ii. Matina: Tomo C 620
s: (I) I- FAZA I Instrumenti: Thike
:!::! s:
& .!!! Ill
2 c: Tornim i ashper i Mandrina vctcentrucse
~ ~IO .i M
:!::! e qaft!s se sbkurter
~
(I)
0.
~
u >
B
E :Bebet dbe sbpimi i vrimi!s
Q
.... 8 qcndrore ne ballin A dhe D per
I-
.~ Ill tu kapur ne maje qendra.
..: A
z ...:
z
'
l .....
InsUumcnti: Punta e kombinuar
per shpimc qcndrasb .
~ ..9! s:
0
~ IO
c: ~ Q
-0 0 e n +0.
0

g
-
c: e
>
~IO :e e c:
I-
'!,
:!::!
;t~ ~ ::
(I)
E
w
~
0
ID
J~ ..J

IO
FAZA II
.c 'O m Tornim i asbper i
~ c:
~ I- iii qaft!s se sbkurter
a ~
c:.....
(I)
c Makina: Torno C 620
. 1: - .....
t: e 8
/ti
E
.... F
Mandrina vctcentruesc
:e
(I) e z
0 ~
UI
.l!l D
InsCrumeati: lbike
E 2: iii
I- IO
::E:
~e
w 0
e- 'C
(I)
..... s:
IO ID
:e
(I)
:: IO
:~ 0.
I- s:
UI
(I) E
.c
E
QI
~
8
"i 'O
:;:;
c:
'6
z
QI
.c QI
~(I) 'O ~ c: ..... E
(I)
El 'C .c ~(I) fii ....:I
E 'Ill UI FAZA III
0
:I
'O=
IO QI 8 -5 'ii ....
c: I!!
z c: 'O Q) -5 I!! Tomim i q~ se Makina: Torno C 620
32
IO
~ IO 0.,:,: 0..
sbJrurtert paster IDStrumcnti: Tbike
:!: 'jG ~~ ~ Pajlsja: K.ondramaja
II)

1Cc'l ~1

~
:;::.. Q)
8' iii
-c
0 0 GI
~ o a;
,! ~ .5
~g FAZA N
~
~ - Tomim i pater
e - i qaRs se gjate Makin-= Torno C 620
:e
Q)
Instrumcnti: lbike
E ~ Pajisja: Kondnunuja
w
- ~ ~~
8. ~ 3:
t'll IO ~
m E .c
-c: GI
N "O
.... ~
::::> z 0. 0-

aWIJl?)l I JN
 100 IOI

FAZA IX
Makina: Reti:fikl! M 131 W
Retifikim i shlicave
FAZA V Pajisja: Maje qendre
Makina: Retifik
Retilikim i asbper Instrumenti: Our GB 46 ZRA
I qafave E F
' -r-- . _..._

/ "" I""" -
.
..._
r-----
~ "'------(.;'
. _,___

FAZA VI FAZA X
Frezimi i dhembeve Retifikim i puter
- . -
_,__
Makina:
Instrumenti:
Freze kreator Y 631 K
Freze kreator _..,_.._ ' -....--
Makina: Retifik
lnstrumenti: Our GB 46 ZRA
r-

I .
I ,....... .,

FAZA VII
" '7"

- ---~
Frezimi i shlicave
Makina: Freze kreator y 631 K FAZA XI
Instrumcnti: Freze kreator Retifikim i paster i B e C Makina: Retifik
L .._
N

/
- - - ,__
,/
lnstrumenti: Our GB 46 ZRA

~ (.;'

- ,__ - t--
FAZA VIII
Retifikim i jashtem i dhemheve Makina: Retifik
Jnstrumenti: Our GB 46 ZRA
-r-- -I
Pajisja: Maje qendre
-I
I
-++---,
I
----J
'<l:::.::..=..:~....i...~-l_ ~r-
-i--
 103
102

DISKUTIMI I BAZAVE TEK DHE PRCAKTIMI I. PRMASAVE

a ... : g.l
ii
l ~I
0

I
~l
a'

A
0

I
~
'
-;a~.
i::.i:

8
u-
Emertimi i operacioneve

Rrafshim i ashp!r i ballit

~
~

2
z

1.5
Zo

3
OPERACIONI
FAZORE BASHKE ME TOLERANCAT E TYRE

1 1. Rratilhim i ashper i ballit A

42 3 = 39 +<U

Tomim i qaRs ~ shkurter 2. Shpimi i vrimes

A 6.J
6 Shpimi i vrimes qendrore - - - B
3. Tornim i ashper i diametrit <1>30
<I> 30 - 2 = <I) 28 .Ol4
'
E 12.5 7 : Tomim i ashp!r iqaf!s 2 I 2 ~ ~ 4. Rrafshim i ashper i ballit B
I .._ ....,.1--T 39 +o.S + 2 = 41 +<1.62
B '6:3
6 Rrafsbimt i baUit 2 2 4 5. Tomim i ashper i <1)60
\
:
--~El-1--:;!I::+-
~ <I) 60 - 2.6 = 57.4 ....
M 12.5 1 ':1 Tamimi iashpl!r 2 1.5 3 &

II c 1!S I :s I Rrafshimi i ba1li.t 2 LS 3

A
c 6.J 16 I Shpimi i vrim.es qendrore - - I
-
F 112.5
7 Tomim i ashpl!r i qa~ 2 1 .2
6.3 ! :
D 6 Rratsbimi i ballit .2 2 4 1. Rrafshim iballit c
m B 6.3
I
6 ; Tomim i _ipa.sl&" i baJlit I l 1
i'
OPERACIONI 2 26-2=24.0.ll
2. Shpim i vrimes <I) 4
I I
)
!
E 6.3
6 'Tomim l :paster i qa2s :S! sb'kwter I 1.5 1.S Tomim i qaf!s se gjate 3. Tomim i uhper i dilllllCtrit <1)30 ' 'i
I <I) 30 - 2 = <I) 28 .0.)4

M 6.3 !
i
:6 : Tomimipml!r I
' 1 ' 2. i 2 c 4. Rrafllhim i ballit D
i D 173 - l = 172 .
IV c 6.3 : :6 !
Tomln':l 1 paser i bal~it : t l.:2 I' 1.2 '
F 6.3
6 Tomim ;j ;paSt!r ij q&es itjd&'
!
1 1.5 1.S
~
G 6.3
6 "f.omim 1 paster [ 1 1 ----~
v E 3.2
5 Retifilclm ij aSlap!r ii ~s
1 I 1 0.45; a.ul &

;
F H '5 iRetifikim i asllpl5r i q~s ~def i 0.45 0.45
VI Q .3.2
' s IF.rezim :dh~h -4 - -
172 -t

vn N J,2
'5 Firemn shlicash ~ - ~

vm - - - Perpun'imltcmlik - i
: - - OPERACIONI 3
'
IX M o.s i
3 iRetifikim :iJjUbtem ~ <11)55 1 0.1 0.1 Tomim i paster i q~s
1. Tomim i paster i cS> 28
I
sl! sbkurter <I> 28 .0.34 ~ 1.5 = 26.5 .o.i
N O;B 3 !l:efiltikim i sldicave i
a 0.5 o.s A 2. Thmim i <I) 57.4 +ol
<I) 57.4 "'34 - 2 = <I) 55.4 .0.2
x E 0.4 2 'Retifikim i:paster~ qafl!s - 2 0.2 0.04 3. Tomim i paster i ballit B
41 "'62 + 1 = 42 .O.I
F 0.4 2 Retifikim i 1pa8fl!r i qafl!s-~ 2 0.2 0.04 4. Prcrja e zmucos ne <I) 26.5
S. Prcrja e kanalit R O.S
XI c 0.4 2 Retifikim i faqes I 0.1- 0.1
i
+o.3
B 0.4 2 Retifikim i faqes aj:eter l 0.1 0.1 23.S .o.i 42 .. 1

'i I
'
! Tab. 1. Shtesat nderoperaclrmale

I i
 104 105

OPERACIONI 4 1. Tomim i paster i <1> 28

<1> 28 - l.S = <1> .26.5 ""' OPERACIONI 7
Tomim i paster i qafi5s se gjate 2. Tornim ipast.er CJ> 26.S -<>.14
<I> 26.5 414 - 1 = <1> 2S.5 ""14 Frezimi i shlicave
i. 3. Tomim ip&meriballit C Smuso: 0.5 x 45
I! vC .,F a= 6 -0.1 -e.oas
_L /G 2].5-<l.I -1.2 = 22341 51
.
-1--. .. -1---
D 4. Prerja e zmusos ne ll> 25.S CJ> = 21.l -0.7
;!; t/ ,_~----!
1:
,,..
I <i
.,., <i S. Prerjae lcanalit R 0.5 1-----r.._-_-_-_-_-,J z = (;
'I ...; .,.,"' )
'
N N _J
e e 'I

22.] --0.l
AlxS" _L.-_. -~
"N

107""87

OPERACIONI 8
OPERACIONI 5
Tornim i ashper i qafave E, F Perpunim termik
M.q.se materiali i detalit ka perqindie te ulet C dhe
Retifikim i ashper m.q.se ne na kerkohet nje siperfaqe me fortesi te
,.E /F 4>26.5 ""1 0~] S = Cl> 26.35 -"0
-
madhe, atehere ingranazheve u bejme perpunim tennik
0 0
<i <i
.,., ne thellesi
' ....
II')

"' J
~ "' \
' e
N
-e
OPERACIONI 9

Retifikim i jashtem i dhembeve te rotes dhe i shlicave

OPERACIONI 6
_,..,M l. Retifikim. ijashtem

Frezim i dhembeve ne diametrin <1> 55.4

-1--
~- ---- -1--
N
i dhernbeve "-""'
<I> SS.4 --0.2 - 0.4 =<I> 55 ..,_,.,
./
2. Retifikimi i shlicave .o.ois
$~
9ii <1>25.5--0.U - Q,S = <I> 25 --0.m
.-+--- rni---1---1--
tn
e
-~ . -~ J2/
r-- --- -

- ,_
m - s
z "8
'
I --- - ~ a . 20
L . 24.95 ""02
-
i-- .. -"-
 106 107

OPERACIONI 10 .., ::~~~

Retifitimi i paster i sip. B, F .. i
t:
~
l"- .::
:;;
-e
:z:
0
~ 0 0...; .... 0

! 0

""' ~
v.l
:.4 ...
____ __,
/F -- -- /E I. Retifitim i E dhc F
<l> 26.S "" -0.S = 26 !:::!,
"".:
z
f....

. ) --
Cl

>
~ 'I
.. -. ....
0
u
~----- ;;
.g
.
a. .....
t:
- - - - 0 .Q

"ii- -- ...
-...e-. ~.
i'..:
ii
, :e
;:
!
~.
e
IQ
s.
O'

-
a.
:I
tJ
:!!
OPERACIONI 11 0
u
~Cl :
Rctifikimi i ballcvc B dbc C ' CQ
v
..,
.Q .
Cl
Ill.. .
Sip&faqja 8 ' i
I
-s.
.
~
.:I lttil
.
I
22.J '-' -0.15 ;,, 22.IS ....... l '
Sit*faclja C
22.lS ...,_., -0.15 = 22 -0.olS
:B
01
z
i
-
!:'I All
~ '( y
I
:z<
- .
.at41
i ~/ IKrll~
'
e II \'I v 21
0
< ~ v '
=
;~
0
i

''"
IZ<ll
I
-.. ~ .<I
, IQ
> ~
;51
~ \ ~ 00
'M ..,.
I ~
,...... e .,..~
' ""'
6' :'
.., i-:l '8
0 ..... t"L!;<i> .... <
... ..e.
.... : Cl= .,.e -e =-
= < j:Q

c~
~ c
~
~
~
~
11:'1
:
I

... --. ,~., ::aI . -. e

~
,f;2
;1:1

llU
.~
Q,
'O

-...Cl

"'
Ill>
-- .c

Ill>.
Q,
,..""
A
c
'IQ

Ill>
Q,

.-et
~
' J
~
'~
,)1
~ i
"' !...
'S- t - .....
-El ... :aIS s=
:;..
~

~ ;a
'~

r<Oil
?:
,... .~~ ~ ""'0
~ .ci
'Ci'} ~ .,;a f-<

I I
aAOlll!lWJI
! !llllllJll
...; N ,.;
"'
 109

. . .., . ~ oo N "1

--
'j
~
~ .:::
<
::i:
~ ~ 'C?
00
-
!:! "'N
"'?I"-:
- 0 ...
0 \00....;....;
CIO -4 ""

.,,3
u
t:
""
0 ...
~
~
:ar/J 0
~ ...E-< .
...
0
0
...
"'d ci... -d "'I 0
.
3.,,
..:
i '1:i
:;l
....
0 .. " ~E~~~
z '1:i
~
...
g. lft
"
...
......
u
z0 .... ~ 1--E-<-u-+--I .... ~1-->-+-N-.-N- ..
-- ..----------
-" ....
E-< :i
>
"'i N 00
~ .... ~ 00

="'
...
"
.o -~ : ~... . . . =.... ...=
-. .
0 o JI
. .... ... ~
.. . ::s i!l u
: Hi :J d"' ~0 ..
u ;;-.. ~ ...~ ; .!- 1---+....:::..__:;....:.
.. :1i:Jo
-
!!u
.,,
u

... ....
t: :.~
~
'1l

"" t
0
+ 'I>
.
;a
- - . "! I "f: N '":
.,..
...
3.,,. "c. ...-;;;
a ~ E-< 'iii!
e
... :'.J '~ N
--I

- .....
0 ..c:I a <I.I
.,, e 0 0 0 ;i 1--1----1
'1l ::i:
1---+-~
.,, :ii
l-----+----------------1

- '1:i ~ :0 ......
. ... .
" ...i a
a - .~ c. ~
i= 0
~ E-<

...."
a ...,,..: :t:~ a . 1---'-----I ~ i--~-+-~
:I
i---...i-+---------------J

-.
'iii
a 00

- . . '1:i
...E-< Q ~
i~ ~
l'I
' ... N

.... ... .... ::s u= :~

'... .,,
.... e e
N
' on
...a ... ... ~ ~ ~ e e
a
~
::s ... .. e
g. f--~-,--f-N-_--N-N-~-------~

...... .
'1l a - 'iii' ...... E-<
" ...
'1l
.
a
. a;; o 0
"" ~
z E-< 'iii
:>II
N - N N u

.... ....
0
~ .... .,, "
-.a "" -." -" :;:i - ~~t~i
u
::;"' ...... ... ] ] ...
.
oo
g~= JI ::a
.
El JI ~

......... - ....a
fl g.J :a., ~ 1----+----------------1
~u ~::s.,,
..:(8a 0

-;!., ~;- z . ....;

:E'
0
z
- ~u .. 0
u

u
ii
a. z
.,, f.!
ii
; ~
. .
e i----+---------------1
.
.s ..... .s ....
<;;:
'.;
~
....:i
<z
'(
.OZI
I
y
. u
i ~ ~
c.
;;of! ;;'5 e
""
0
,2s/ K'O-

.~
8t4'
.~
I
I
""
...... \"I IV 2 -
CJ 'I ~ I I I 21
<~
~
~
0
tni llZ<I> -
~
...
~ ;i;
~ >~ </ T

~
~ 00
~ \ )1
N
""'r..:
...... .......:I &
5'
0 ~ < '8 "'&
....:i tn ... L~ <l>
N
:..a < ....
Q al It)

0
....
.-:::
:;./:> .. & .:: = u
ii ::;./:>
0
z Q
\
-
0 \Q
~ .... ~ ....
~
Emo! )1
.... .
IO
e,
=
0
O"
m
:a IO... ....
....
&

.
l'l
~ ..c:t "'
"'e
IO

"'- ;::> ....:t ..c:t"'

..c:t IO

I
I
II.I
Emo! l(::Q
~ )1
< ~
)
~ e ... - . ....=e
~ :ac!'l . ..c:tr!l
oS
. ..c:t ~ =...
~ "' ~ ~"' ~ rll -
:IACIW!18"ll
;tAOUl!['I]!
! !JUIBN
...:; ...i ..; ..; .,.; ! !JIDBN
~ I
110
111

<
i
t: = ~~--1-~~~~~~~~~~-~----i
0
~c)cicicici
' ........ - 0
IL
lid

Cl
...
.. ....
0 Cl
0
<i
'iii
'iia
....
. .u a
0.
Cl 0.
Cl e
O'
1---L---li Ill
j:;
~
a 2.
....
...
:
.-
c ...a. :i.
-
...
o
. .....
~
e
. o a
....,,.
Q
Cl e
IC
.,, ~
.e
z

i:

~
~
on
.0
111, ~""""--'---"" - N
e ".;
:I~ ~ ""=
''L~------~
If}
; ~
~
_I
..... on
I 9 II>
i:I
..0
N
on
Q
'8oneoi:
00
N
'
N II)
Cll

u u

lt
oumnll
!JlmllN oumnll
!!"lllDN
 Il3
ll2

< :rJ
. gj . -e ~ ....~"'
;i:: ... t: ~ .t
:Q
;i::
0 1--~+-~~~~~~~~~~--l ;; 0
..,
~ C1l 0
...,ti "" ~ ,.Ill 0\
:.t :!l ..... ri
z
..;
Ill .... . . 0

-...
~ i s= ~ ~ ~ 0 ~
< u .. 1---i-,__; ---J z C>

.
0

. z~Q ,__._-+-_.
.. ~:: > "' ~"'
~ ~ . .....9
o
.....
. ....
;::-
0 > ..,....
-. .... .
0
--+--s-s---------------J ..., <Ill ~ I>

:~. .......
0
~ ~ ~ : 1---.. ::s
..
u
e ~ !.. .~ oo
...
...ti .....
C>
u
Ill
~
+
.!3 . ""
e ...
0 ~
...
I>
: 0 i9
j ~0 {:.. .,
;;a ... :::i :::i
:0:: t--...:i--t------------------1
..., _

0
.
II> C1l
4'l ..., .
;i
0
"'
--e .....,...a
ji: ::E OI

........
00 Ill ;i::
-
0
:0
.... -3. ~....___. :.t a ~ .... a
>
3
i=... 0
~ e. ...:i ~
"'!
....,.
II>

Ill : 0 .., ..,

-...... .... . ::s..." o". :@ Ill
...... 0
"'"'e
....
.a.., - ~
... ""
I;::
....
~ :g
-
lEie ~e
t---=:::--t--=--=---------------l
'i!...
a
- ... - ...
-a 00
~
::si:ii:
~
...... .
....
..., ..
. ...... :.. a .....
. 0
~
0
Do
Clo
~
.;
Ill
........
0
c
p.,
~ ..... ...
~
u z ... :.t
........... . .
0

......,
I> IQ
..., " .
.a . .......-
ae
""
-e. .
.!3 a ......
0

e
1:i
.....
0 0
..cl
...
.:2.. . ::E"''iii
. ~
1l!
aa
l--=-t-------------------1 =.
,.Ill .
z
11~-g
::s..., e
,.Ill~

~ ...
g,Q
u
.. IS 0
g;:
.I:;
:e. ....
z ... "' e
.... D..Jii

j "E
0 "' "">- ! -;2 iii. ..., :;!

~
~ ~~
.ae.. z...
i-:1
< ~~ ~ . \:'I
~
;!;
......
. 0
II-< ~
' z I

I 0
.... I 6 ... d ....

0 , ...
<~
,,

~ ~
i:i..
0 p:;i
;;:...
'"'..;.
N
~ p:;i
~
.... ~ .....n
....
soo-5;
I

9Z4> s0 ~ I
...:i
~
.e
.... :
I
....
i-:1
0
z
~ -- ~
.,.;
"'e
~

~
~

~
I
~
~
~
- I
~
.
~
< ~
~
p:;i
-:;
I ....
--
:IA:IW!18l(
CIA:11Dfflll( ...;
! !JlDDN
! !11DDN
 IIS
114

. <
<
=0 t-~-t-~-.--~~--~~~~~~ .. ~ = 1---+---------------l
0
:i.4
-a.,,. . ""
0
::..(
>
z
,,; .2
.
:;:;

. IOI
c:o
. .....
0

...
!Cl.
.
!Cl.
0
0
a
..
-...a... .1
>
a ..,
-. . .!:?
:;;
. ...a. .a.
-= .
e
= .cl
-e .... 1----1---l
.,,
.cl
"'
~ .' ...
0 ..

-; . ~- l;
,g ... 2 ::aa
2 a
i I ;:I;

. t---:"-+--....;.------------1 Z

! ~-+--------------~
~ t--- ..
...... ,z-v- Cl>
~.
~ t
OI "'
S?O'...

: I
I
I: I I
I
I

-.... )
I
I
Ii.
t
I

I
I I
"
I
i I
I
l
I I I

I u11mnll
"Mllll!flf
...; ! pmDN
I JUDON
116 117

Teknologjia e korpusit
<
:i::
0 1----1----------------t
:.od
81.5

Ill'' .. 0 0

~ go 1---"-+-=--=--------------1
zg ,__;._,,__, .s..;- r.n
I()
- ~ :! ~
.. :
...
;- Ill
~ ~
+
~ 1---..-+-~-.-~-. -----.--------1
@El 1----1----------------1
ii
'
g
11.o l>o MM
...
u
1---t----1 a
t: .:; 0
~ :3 {!. :~ ... <'!<'!
e 1----1-0
__0 __,
'&

......
0
Ill
~
5 ~
l---'-----11>111----t-~
:0 ..l
El 1-----1----------------1
El
....
M
.
...
!<Ill ~ ~: Q ~ ~
1-----1-v_v --l

...
El
.
Cl.
0
o
- ~ ... i!! n
92

u u ~ {': ~

.
.. .....
.' ...
0 ..
,~
~ :i ii
.
El
z
~
~ 1----1---------------; I()

'P
u ; ~
-;; :!
i11--, _ ~ '+1
_.___
1--,___-+-_,,____ ~-----~--~-----; j 1---:l--+--"'--------------l
~ ~ ~~
e ON 200
II., ~
a
~ be~_l'oz,2

I I
I
I
I
I
II

60

180

uam111
!!lWDN
 119

PLANI I CIKLIT TE PUNIMIT

. -J -4-
c
.0 ~
0 .._
al
d
.;; .o
c
.c ... fa.za. I Mo.k1no.: ~v-eze
IQ)
g- 0 '<ll ~~ Emertimi i operacioneve z "Zo
A
~ lne.trurr\en\..i: hrez..e ba.11.::> .... e
c Q
s [
& i a. -7i
<:(
'::I. T, 120 Mo:.+e...r,a...11 Q LB

I A ~ 8 Frezim i paster 1.5 3

Frezim i ashper 2.5

II B
6.J
7 Tornim i paster 0.5 5
Tornim gjysem ipaster 1.5
Tornim i ashper 3
Shpim dhe filetim i 6 vr MB 8 8

III c 6.J
7 Tornim ipaster 0.5 5
Tornim gjysem ipaster 1.5
Tornim i ashper 3
Mo.k1nQ: To...-r.o C 616
IV $ 80 115
5 Barenim gjysem i paster 2 I 5
I
ln5t..-ucne0k. Th1ke
Barenim i ashper 3

$ 85 12.5
6 Barenim gjysem ipaster 2 5
Barenim i ashper 3

$ 83.5 12.5
6 Punimi i kanalit 3.5 3.5

$ 80 J.2
6 Alezim paraprak 0.05 0.05

$ 85
J.2
6 Alezim paraprak 0.05 o.os
zmusot
12.5 Zmuso . -
v $ 18 12.S
7 Shpim i 4 Vr 18 18

Tab.3. Shtesat nderoperacionale

Makino.: To..-r.o C 616
}ns+v"'urnen.\-,: \h1k.e

---------"-----------
120 121

01.SIJUTIMI I BAZAVE TE~~OLOGJ\~

rozo. IV
Opeco.c.1orn l
lne.'trurnenh : hr-ez.e

!=".-ezi{Y'\ , a.~"'pe.-
1 B -.2.S = \'5.5 -o~~

i: ..-e.Z,m; ?.is.\-e.r
10.'0-o.~ - C.5 ~ 10 -~~

Mo..kif'o_ lro_pa.ono
10.:">tvurrieir.J,-1: Pun+o
Z 32
Mc..1<.''""o.'. To.rY'"'\oC. 616
1 .. ::';)+.rume"'+i-. Tn;v_e
1. Pu.rn"""i i :::.;p f:!i
To..-..... im i a.!::>npe""
l7-~: \Lt -0 r:.m
To.,.,..,,~ t/2 ; pib+ev
t~ - l...'O ~ ~2 .5 rt"CT"I
I..:...-.-. , ......-.. i (;)U.::.,..i2..r
12.5 -0.o ~\.2 mm

2. ~hp1m d.1-)g ~\ehr.,....

6'-l.- M8

Ope ....a.c.1on1 3

-$- Ma..1<.,,....,0.: I
1<l6Wu .-r>
o.t no C E::.16
e.v--\ i . \ h \.<.ii
1

lorn;,,.... ; a.t>.,.._,?e_.,.
Tb-;:::> 72,...-,rr-o

I o.,-,-.,,(""f'"\ I f2 ; ?~" ev
72- 1.5 70.5 '""""'"'"'

IL----$_- -~ I or"";"" ; pQ::.'<-ev

1'.0.5 - O'S 70.-v--.,.-.

'--~--------------'
 123
122

Teknologjia e korpusit
815 Ma.'K1t'"\O... . i?a.<1e.no
T,.-,~.........--.e.r.\-\ : \r\,1.<.,e
L. e.o.re..r."-M i ""'~~
q\'1'5 ... ~ ... <I> ~8 ~~
Bo....-e..,.:.,....,.., 1r2; po.bi.C;-
$1'0+ 2 q,eo-0.......,
2. e.a.rer-.;......,.:.. ~eis d~.-; ...e
L~o ................
qi e.o + 'D "' <\l 8 '?:> ..... ""
Bo:.f"e.'"';......., 112 \ po.t:.\.ie.r
<l>B~ .-2 > e;..-~ ......
3. ~,.....,e \t:..CIJ('\o.'~""' 4 .. 2.2
dn e. L ~ 54. '$ ...,...,...
<Pao + '.-&= 4>8'!:>.t' ~:It"
Lt. AIQ.-Z.~,,....... ~o.f)""Q."'- qlSO
~so"" ... o.05 ~80 .. o,o'?>
S. Ale"Z-1;,..-., pa.ro..p.rD-~; 4>05
<1> e::. 0' ...o.os q:> eo-;e.;;;--

OS

0
~
~

'l'l
-$-
Ori
124 125

PLANI I CIKLIT TE PUNIMIT FAZA IV

FAZA I
Sip.A
ilol:Jnq: Freze
Zvnmq

Als r=r:" i oehef relt:jii:tmi Shp/m/ me 1-ro-,?=t'nO

/ s-0er/09es A. Hle./-im/ me rnashl:u!I H L.Z

,-"I<.

F~ze

Ins/rumen.//.- fie.ze dt:Sl:o1 .

Po-s fre,;1m1i' r' 6e.hef rek.fll:.1m/
FAZA V
/ s1perfCYr;es 8
Shp/m - frielt'rn

Hol:rno~ Tl"P'pano

Insfrumenh: Amfo dhe

mcrshft1!/ H .12

FAZA llI
Ma.k;na. : Ba..revi o
Tn:.tv-L.unenl-; , Th1.ke
126 127

TABELA E SHTESAVE. TE PUNJMIT OPERACJONI 3

Halcincr, 13oreno
Ashpenr1q Insfrume Vlk.- Thi"l:e
Emerh'm/ / e
fteaZ:.tuni Cmertinri / 0 Opll!f'C"IC/(meve i!o
"l~r/q~es I/ &renrm , a'3h~r
7" R-ez.,-ffl , pq'7"fer L.Z. '1>28~.f..8 =i!9,8 -0.i
25 3.5"
A F~;um t" tri$h;>er Z..3
Borerurn / ,Pasler
7 i pqs#r
F~z.t"J'17 :{.
ee 29.e -O.J_,. 0.13 = .;::s.11.3-as
B 25
F~z.,m , a~hper .J.5 A!ez/m ~rqp~I:.
O./N -0.8 -0.QZ.
Alezc:rlor /'"n pro- i; '2.9.9.3 + 0.0?" 30
> .30 3.e 6 0.'3 2
&rent"m. I ",PO',W.er:
6r:nf!!n1m i ash,otlr .1.8

12 6:3 6 Shf1m 12.

" In3lrt1mrml,": Pu.nfqFii!

Ji? s.s 6 Shp1m .12 H<shl:ul/N.t~

svr 12 G:3 - F1Je-ltm

I
- as
3 Reft{t"t/rn /~sler
LZ.5
l.6
A Rr:lr:pK:.1m / tr.1J,;>er f

.3 Relt"jt"k1m 1 "pq-.sfiir o.s

.1.5
B .12.S Rekf'J:1m ,,,.rhper :/
OPERACIONJ 5
Re./-tfi 'l:rml , sq>er"l'fe>S A
01'5KUTIMI I BAZAVE TEK
Relif K.im r' qsJ.per
OPEAACIONl.1 S.l.S...q,~L
:'5tJ.s-{1~m

Hal:t'rlel : Fre;:e hon:Zani1;de Rf>hfa'hm ,.f'a.s/er

Inslrwmenh"1 Freze !io.s0'-o.s e so""~~
Frez/rn / cvs b~r
-o.zs
65 -R-.3 = S2. 7 mm

Frez.1m / pcr~:l~r
-'{).ZS -0.2.
S2.'i' -f.2 =Sl.Smrn
OPERACIONI G

Ncrbn<7-" Frc=zd
,;,slnnnenk Freze cldsl:ore.
Dukie+ -le l:em1 p:Y''syJ"h re" rr=~/bt e Refrji}.ln? ,.pcYsler
-frez.es 1-.ljele ..::. r;o1n,.,,., -0.
33.50.S = 33 mm
Frez.t'm,qshf'er
-0.2.
31 - i.S = J5.S ,.,..,...,

Frez.t'rn ,- pas/er .
-0.?
35.S-L = Jt,.. 5,,.,,,,
 Literatura

Bugini - Giardini - Pacagnella - Resteli j

Tecnologia meccanica Vol. I - II 2002 i
Giusti F - Santochi
Tecnologia meccanica 1992 J
,l
BushatiA.
Teknologjia mekanike 2 1970 i
BushatiA.
Siperfaqet e detaleve dhe kinematika ~
l
e makinave metal prerese 1999
BushatiA.
Procesi i frezimit 1979
Prifti A.
Teknologjia e punimit mekanik
te detaleve tipike 1982
Carnko Ir.V
Osnovi vibora tehnologiceskovo
procesa mehanicesko obrabotki 1980
Matalin A.A.
Tocnost mexaniceskoj obraboski 1970
Bushati A.B.
Teknologjia e punimit ne tomo
Baholli B. - Nika V - Demiraj G.
Struktura e punimi termik i metaleve 1980
Kacani J Progri A.
Makinat metal prerese 1990
ProgriA.
Teoria e prerjes se metaleve 1958

N onnale e standarte te ISPM Tirane

Arshiva e Kombinatit te Autotraktoreve etj ..