ISBN 9944-100-29-8

STANBUL BYKEHR BELEDYES

SANAT VE MESLEK ETM KURSLARI
(SMEK) YAYINLARI
Bran Kitaplar Serisi

Editr: Muhammet ALTINTA

Yayna Hazrlk: SMEK Yayn Editrl

Mizanpaj: Kahraman SARI - Melih SERGEK
Kapak: Melih SERGEK
Tashih: Dilek CAN, Hatice GZLEMEC
Bask: Yldzlar Matbaaclk

(Bu kitap stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi Kurslar (SMEK)nn bir kltr hizmeti olup cretsizdir.
Kitabn metin, grsel malzeme v.b. her trl yasal sorumluluu yazarlarna aittir. )
TEMEL UD ETM

Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU

 TEMEL UD ETM

BAKANDAN...
Mzik insanolunun gnl telinden kan gzelliklerin,
yaadmz hayata renk katan ll ve ahenkli tnlardr.
Gemiimizde Hikmete dair fen diye adlandrlan musiki
akln ve kalbin birlikteliiyle ortaya kmtr.
Kkl medeniyet narmzn dallarndan biri de phesiz
Trk musikisidir. Atalarmz saz ve szn ehemmiyetini bildikleri
iin sanatlara her zaman deer vermiler eitli imkanlar
sunmulardr.
Medeniyetimizin bakenti stanbul, dier sanatlarda olduu
gibi klasik Trk mziine de nemli icraclar ve bestekarlar
yetitirmi mnbit bir ehirdir. Her semtinde bir bestekrn
izlerini grmek bizim iin gurur vesilesidir. Tarihin bize ykledii
bu mesuliyet ise her semte musikimizi gtrmek ve gelecek
kuaklara maziden gelen bu ho sady aktarmaktr.
stanbul Bykehir Belediyesi olarak SMEK vastasyla
stanbullulara cretsiz olarak sunduumuz sanat ve meslek
eitimleri ierisinde mzik eitimleri nemli yer tutmaktadr.
2 yllk eitim veren Mzik htisas Merkezlerinin yan sra pek
ok kurs merkezimizde ud, kanun, ney, keman, tambur, klasik
kemene, piyano, gitar, kaval, balama gibi branlar
bulunmaktadr. Mzik eitimlerimiz stanbullular tarafndan
youn ilgi grmektedir.
Sanat alanndaki yaynlar ile de adndan baaryla sz
ettiren SMEK, bran kitaplarna bir yenisini daha ekleyerek,
Temel Ud Eitimi kitabn kursiyerlerin ve ilgililerin beenisine
sunmutur. Udun tarihesinden, teknik zelliklerine, makam
bilgisinden saz eserlerine kadar geni bir yelpaze iinde ele
alnan kitap, ok titiz bir almann rn olarak ellerimizde
durmaktadr.
Bu deerli yaptn bizlere ulamasn salayan, kitapta
emei geen herkesin ellerine salk diyorum ve bu baarl
almalarndan dolay kendilerini tebrik ediyorum
Btn stanbullulara musikinin esiz gzellikteki ahengine
benzer bir yaam dileklerimle.

4
 TEMEL UD ETM

ok insan anlayamaz eski mskmizden,

Ve ondan anlamayan, bir ey anlamaz bizden!..
Yahy Keml Beyatl

5
 TEMEL UD ETM

NDEKLER

1. BLM / UD HAKKINDA Uak ark ................................................................................................ 56

Ud Saz Hakknda .....................................................................................11 Hseyni Makam .................................................................................... 58

Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri ................................................... 13 Hseyni Saz Semaisi.............................................................................. 61

Ud'un Akort eitleri ............................................................................ 17 Hseyni Yrk Semai ........................................................................... 63

Mzrap ........................................................................................................ 17 Hseyni ark............................................................................................ 65

Ud Metodlar .............................................................................................18 Mahur Makam ........................................................................................ 67

Udiler ........................................................................................................... 18 Mahur Perev .......................................................................................... 70

Sazmz Bugnlere Tayan Mehur Udilerimiz .........................19 Mahur Saz Semaisi ................................................................................. 72

Yaayan Mehur Baz Udiler .............................................................. 22 Mahur ark............................................................................................... 74

2. BLM / TUTU ve PARMAK EGZERSZLER Segh Makam ........................................................................................ 75

Tutu ve Parmak Egzersizleri............................................................. 23 Segh Perevi ........................................................................................... 78

Tutu Poziyonlar .................................................................................... 24 Segh Yrk Semai ............................................................................... 80

Ak Tellerde almalar ...................................................................... 25 Segh ark................................................................................................ 82

Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar ................... 27 Acemairan Makam ............................................................................ 84

Ak Tellerde leme (Triole) almalar .................................... 28 Acemairan Perev ................................................................................ 87

Ak Tellerde Es (Durma) almalar .............................................. 29 Acemairan Saz Semaisi...................................................................... 89

Kolonlar ve Sesler................................................................................... 30 Acemairan ark .................................................................................. 91

Parmak Kombinasyon almalar................................................... 31 Hicaz Ailesi Makamlar ......................................................................... 92

Makam almalar................................................................................. 33 Hicaz Hmyun Makam ..................................................................... 92

Buselik Makam ...................................................................................... 33 Hicaz Makam ......................................................................................... 92

Buselik Perevi......................................................................................... 39 Hicaz Uzzl Makam............................................................................... 93

Buselik Yrk Semai............................................................................. 40 Zirgleli Hicaz Makam.......................................................................... 93

Buselik ark ............................................................................................. 41 Hicaz Humayun Perevi ....................................................................... 97

Rast Makam ........................................................................................... 42 Hicaz Yrk Semai .............................................................................. 100

Rast Perevi .............................................................................................. 47 Hicaz ark............................................................................................... 102

Rast Saz Semaisi ..................................................................................... 48 Nihavend Makam .............................................................................. 103

Rast Yrk Semai................................................................................... 50 Mini Mini Bir Nihavend Perevi....................................................... 108

Rast ark ................................................................................................... 51 Nihavend Saz Semaisi ........................................................................ 109

Uak Makam ........................................................................................ 52 Nihavend Yrk Semai...................................................................... 113

Uak Perevi ........................................................................................... 55 Nihavend ark ...................................................................................... 116

6
 TEMEL UD ETM

Krdili-Hicazkr Makam .................................................................. 117 a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 169

Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 121 b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169
Krdili-Hicazkr Saz Semaisi............................................................ 124
2. Grupetto ( Nota).......................................................................... 170
Krdili-Hicazkr Perevi..................................................................... 126
3. Tril.......................................................................................................... 170
Krdili-Hicazkr ark...........................................................................128
4.Legato almalar ............................................................................ 171
Hicazkr Makam ................................................................................ 129
A. kc Legato.................................................................................. 171
Hicazkr Perev..................................................................................... 133

Hicazkr Saz Semaisi .......................................................................... 134 a. lk Nota Ak Telde Olursa .................................................... 171

Hicazkr Nak Beste .......................................................................... 136 b. lk Nota Kapal Telde Olursa ................................................ 171
Hicazkr ark..........................................................................................138 B. nici Legato...................................................................................... 172
Hzzam Makam ................................................................................. 139
5. Ajelite Egzersizleri ........................................................................... 173
Hzzam Perevi .................................................................................... 142
A. Hzlanma Teknikleri................................................................... 173
Hzzam Saz Semaisi.............................................................................145
B. Pozisyonlarda Hzl Gei.......................................................... 174
Hzzam ark ......................................................................................... 148

Karcar Makam ................................................................................. 149 6. Pozisyon Deiimi almalar .................................................. 175

Karcar Makam Perevi................................................................... 152 A. arpmasz Pozisyon Deiimi ................................................ 175

Karcar Saz Makam .......................................................................... 153 B. apmal Pozisyon Deiimleri ................................................ 176
Karcar Keke.................................................................................. 155 C. ki Telde 3'l, 6'l ve 10'lu Pozisyon Deiimleri ............. 177
Karcar ark ......................................................................................... 156
4. BLM / KK ALBM
Muhayyer Makam .............................................................................. 157
Hseyni Oyun Havas ......................................................................... 179
Muhayyer Perevi ................................................................................ 161
ehnaz Longa......................................................................................... 180
Muhayyer Saz Semaisi....................................................................... 163

Muhayyer ark ................................................................................... 165 Nihavend Longa.................................................................................... 182

3. BLM / SSLEME TEKNKLER argah Sirto ............................................................................................ 184

Ssleme Teknikleri.............................................................................. 166 Sultani-Yegh Sirto.............................................................................. 185

1 arpma .................................................................................................167
Rast Saz Eseri......................................................................................... 187
1.A. Tek Nota.......................................................................................... 167
Nikriz Longa............................................................................................ 189
a. Deerini Kendinden nce Gelen Notadan Alma ekli. 167
Hicaz Mandra ....................................................................................... 190
Ayn Ses Arasnda arpma Egzersizi .................................... 168

nici ve kc ki Ses Arasnda arpma Egzersizi ............. 168

b. Deerini Kendinden Sonra Gelen Notadan Alma ekli 169 Yazarlar Hakknda .............................................................................. 192

1.B. ki Nota (ift arpma) ................................................................. 169 Kaynaka .............................................................................................. 192

7
 TEMEL UD ETM
NSZ
Trk mziinin en eski sazlarndan biri olan ud, gerek
halk mziinde gerekse klasik Trk mziinde yaygn bir
ekilde kullanlmaktadr. Udun ses itibariyle kulaa ho gelen
bir tnsnn olmas ve Trk mzii perde sisteminin en ince
ayrntlarn verebilen teknik yaps bu yaygnlkta etkili
olmutur.
Osmanl mparatorluu dneminde bilhassa stanbulda
sazendelerin itibar grmesi, saray ve konak evrelerince
himaye edilmesi dier sazlarmz gibi udun da hak ettii yere
kavumasn salamtr. 19. yzylda zellikle hanmlarn ilgi
gsterdii bu saz 20. yzylda Peygamber torunu olan erif
Muhiddin Targan ile dnyaya almtr. Gnmzde Trk
udilerin icras en ileri seviyesine ulam, uluslar aras
konserlere katlan sanatlarmzn says epeyce artmtr.
stanbul Bykehir Belediyesi Sanat ve Meslek Eitimi
Kurslar (SMEK), Trk mzii eitimine ciddiyetle yaklamakta
ve geleneksel sazlarmzn gen kuaklarca benimsenmesi
iin byk fedakrlklar gstermektedir. Son yllarda alan
Mzik htisas Merkezlerinde ve birok kurs merkezinde
yzlerce renci ud sazna ilgi gstermektedir.
Bizler ud eitiminde hocalarmzdan aldmz
akademik birikimi rencilerimize aktarrken bilgimizi bir
disiplin ierisinde vermenin gayreti ierisindeyiz. Elinizdeki
alma btn kurs merkezlerinde ortak mfredatn
uygulanmas ve e zamanl retim iin bir zorunluluk haline
gelmiti.
almamzn yaynlanmas iin bize imkn tanyan
ve kltr deerlerimize sahip kan bata Bykehir Belediye
Bakanmz Sn. Kadir Topba olmak zere tm SMEK
yneticilerine kranlarmz arz ederiz.
Ersin ERSAVA - brahim KARAROLU
SMEK Ud Usta reticileri
8
 TEMEL UD ETM
TAVSYELER
Bu kitaptaki konularn ve egzersizlerin daha iyi
alglanp salkl sonular elde edilebilmesi iin birka
detaydan bahsetmemiz gerekir.
ncelikle unu belirtmek isteriz ki bu kitap bir ud
metodu kitab deildir. Sadece temel ud eitimi giri
kitabdr. Konularn alt balklarnn ve egzersizlerin
detaylarnn minimum dzeyde olmasnn sebebi budur.
Hocanzn eitimi ve bilgileri dorultusunda bu kitab
takip etmenizi neririz.
Egzersizlerinizi mmkn olduu srece
ezberleyerek alnz. Temel egzersizlerinizi her zaman
almalsnz. Sa ve sol elinizi gzlem altnda tutarak
doru tutu ve vurulara dikkat ediniz.
cra tekniklerinin sonunda tavr ve slup edinme
konusunda kitabmzda ad geen udilerin ses kaytlarn
dinleyin. Notaya alnm taksim rneklerini inceleyin.
Kitabn sonlarna doru taksim konusuna da
deinilecei iin imdiden solfej ve nazariyat eitiminizin
salam olmaya balamas gerekmektedir. Bunun iin solfej
derslerinizi iyi takip edin.
Btn egzersizleri metronom ile yapmanz tavsiye
ederiz. Hocanzn belirledii gnlk periodik almalar
devaml ve dzenli bir ekilde ayn saatlerde uygulamanz
gereklidir.
Egzersizlerinizi alrken sabrl olmaya gayret edin.
Acele edip bir an nce almaya almayn. Yeteneinizi
ancak dzenli bir alma ile pekitireceinizi asla
unutmayn.
Udunuzun her zaman doru akortlu olmas lazmdr.
Tellerinizi 3 ila 6 ayda bir yenisi ile deitirmelisiniz.
Tellerinizin uzun srede kullanmanz iin, her alnzdan
sonra muhakkak kuru bir bezle klavyenin zerinden siliniz.
Son olarak diyeceimiz udunuzu ok iyi bir ekilde
muhafaza etmenizdir. Nemli ve kuru yerlerden, ani hava
deiimlerinden, kalorifer ve soba yanlarndan udunuzu
uzak tutmalsnz.
9
 TEMEL UD ETM

1. BLM
UD HAKKINDA

10
 TEMEL UD ETM
UD SAZI HAKKINDA
Duygu ve dncelerin seslerle ifade edilmesi
sanat olan musiki; insanoluna dier sanatlara nazaran
daha kolay ve abuk tesir etmesi sebebiyle nemlidir.
Malzemesi bata insan sesi olmak zere eitli alglar
olan bu sanat, gemiten bugne toplumlarn hafzalarn-
da yaattklar kltrel zenginliin de aktarm arac
olmutur.
Mzik, henz anne karnndayken d dnyadan
algladmz seslerle bize hayat boyu elik eder. yleki
dilimizdeki doumdan lme musiki ifadesi mziin
ehemmiyetini ifade eder. Kltrmzde doduumuz
anda gzel bir kraatla okunan Ezan- erif ten vefatmz-
da okunan Mevlid-i erife kadar insan hayat musiki ile
geer. Anne kucanda bizleri uyutan ninniler, dnlerde
nee verip elendiren oyun havalar, kna gecelerinde
gelinleri alatan atlar milli hissiyatn mzikle ifadesidir.
Hayatmzn her safhasnda karmza kan
musikiyi anlamak ve tarif etmek iin ilk alardan beri
filozoflar bu kavram hakknda dnm ve yazmlardr.
Dnyada mziin geliimi medeniyet seviyesiyle doru
orantl olmutur. Milletler medeniyetler kurduka sanat
anlaylarnda da tekml olmutur.
Tarih sahnesine Orta Asyada giren Trkler, dnem
dnem Gk Tanr, amanizm ve Maniheizm inanlarn
benimsediler. Dini ayinlerinde kopuz eliinde iirlerin
belirli bir ritmle ve makamla okunduuna kaynaklarda
rastlamaktayz. Trklerin milli ls olan hece ls de
ritmin ve ahengin salanmasnda en nemli unsur olmu-
tur. in kaynaklarndan Hun Trklerinin savaa giderken
dahi ellerinde davul ve kopuz gibi aletler tadklarn
renmekteyiz.
Eski Trklerde dini trenleri, aman, Kam ya da
Baks ad verilen ve air-hekim-byc vasflar olan
ruhni kimseler ynetirdi. Bunlar yada denilen bir tala
yamur yadrrlar ve lleri anma, Gk Tanrya kurban
verme trenlerini idare ederlerdi. Okuyacaklar iir ve
manzumeleri ise pipa ve kopuz gibi aletlerle makaml
bir ekilde ve irticlen terennm ederlerdi.
Yukarda bahsettiimiz ve birok destanda da yer
alan Kopuz, Trklerin bilinen en eski ve yaygn sazdr. Bu
sazn parmakla, yayla ve mzrapla alnan eitleri vardr.
Dede Korkut Hikyelerinde hemen her kahramann elin-
den dmeyen kola kopuz, sap kol boyunca uzayan
kopuz demektir. Trk kopuzunun daha sonra, Trklerle
ayn corafyada yaayan baka milletlerin musikisinde de
kullanld grlmtr1.
Yine baz aratrmalarda bugnk Dou
Trkistana bal Turfan blgesinde yaplan kazlarda ele
geen Uygur minyatrlerinde bir orkestra tekilatna rast-
land; bunlarn iinde de harp-eng biiminde bir saz,
uda benzeyen bir kopuz ve azla alnan sazlarn
grld2 anlatlmaktadr.
Gemiten beri Trk dnyasnn her kesinde
karmza kan ve srtnda sazyla diyar diyar dolaan
bah-ozan-ak tipinin, nereden geldiini grmek
bakmndan tarihi veriler bize k tutmaktadr. Dede
Korkutdan Kroluna, Karacolandan Veysele kadar bu
silsile saz ve szn sihrine, tesir gcne, arifane bir hik-
meti de katarak milli musikimizi vcuda getirmilerdir.
Trkler Osmanl dneminde henz Balkanlara
gemeden kopuz bu corafyaya gitmiti. Macarlar 5.
yyda Hun mparatoru Atillann ordusuyla gelen kopuzla
tant ve kobza adn verdi 3. ranllar barbat adn
verirken Araplar el-oud ve mizher dediler. avvad ve
barbat-zen ise kaynaklarda kopuz alan kii anlamnda
kullanlmtr4. Anadoluya gelen kopuz ise zamanla ses
taksimatn yitirmeden bugnk perdeli balama halini
ald. 18. asra kadar kopuzun Anadoluda yaygn olduunu
renmekteyiz.
Farkl corafyalarda farkl isimler alan bu saz
medeniyetin ilerlemesi ile elbette deiikliklere uraya-
cak ve kendini yenileyecekti. Kopuz ailesinden ortaya
kan ud 7. y zylda Horasandan Badata almaya
1. Ahmet Caferolu, Trk Kopuzu, lk Mecmuas, s.45, s.48, Ankara 1936
2. inasi Tekin, Uygurlarda Musiki, Hayat Tarih Mecmuas, s.8, s.75, stanbul1965
3. Cinuen Tanrkorur, Biraz da Mzik, s.178, stanbul
4. Ayhan Sar, Geleneksel Trk Sanat Mzii alglar, s.9, 1985
11
 TEMEL UD ETM

gelen Trklerden Araplara Allah Hz. Ademi yarattktan

5
gemitir . Sarsabr veya d sonra ruha onun vcuduna girmeyi
aac (aloexyion agallocum) emreder, bylece Ademin nabz
manasna gelen el-oud ismini harekete geer. Yaratlan ilk insann
veren Araplar bu saz benimsedil- nabznn atlar eit olduu iin, vcu
er. Batllar ise 11 ve 13. yzyllar- dunda ritm ve ses vardr, yani Adem sese
da Hal seferleri srasnda udla sahiptir ve bu Allah ululamak iin kul-
tantlar. Arapa el (harf-i tarif) lanlr. Ademin olu itin de sesi
ifadesi Trklerce kullanlmam gzeldir. Dier olu Kabilin olu Lme
ve ud denilmitir. Bat dillerine ise de musikiyle ilgilenir ve udu icad eder.
ksmen deierek gemitir. Ancak bu icad, ok ac bir olayn sonu-
Franszlar luth, Almanlar laute, cudur: Lme ok uzun yllar yaar. 50
talyanlar liuto, spanyollar ise kars ve 100 cariyesi vardr, fakat
alaud demilerdir. Trkede de genliinde hi ocuu olmaz. lmne
kullanlan ve saz yapmcs yakn, Sala ve Bem adl iki kzyla bir olu
anlamndaki ltiye kelimesi de olur, ancak olu be yana gelince lr.
yine ayn kelimeden tremitir. Lame, olunu kaybettiinden dolay ok
zlr ve Ademin cennetten kovulduu
Oryantalist kaynaklarda sradaki alamasna yakn biimde
ud saznn en eski eklinin Arap gzya dker. Daha sonra, ok sevdii
6
kaynakl olduu belirtilse de, Farabinin Udu olunun cesedini her zaman grebilmek
udun kopuz ailesinden geldii iin bir aaca asar ve bazen karsna
kanaati birok aratrmacnn ortak grdr. Bu yanl- geerek acsn belli eder, tekrar tekrar alar. Aata ok
gnn sebebi muhtemelen sazn Arapa bir kelimeyle uzun sre kalan cesedin rmesi zerine Lame, cesedin
adlandrlm olmasdr. asl olduu dal keser, ondan olunun eklini andran bir
alg yapar, yani ilk udu meydana getirir, zerine at kllar
Eski toplumlarda aacn ilenmesi ve baka tabiat gerer ve ald zamanlarda srekli alar. Bir gn, uddan
rnleriyle birletirilmesiyle ilk ilkel sazlar ortaya kmt. kan seslere dayanamayarak lr. Lameten sonra udun
Medeniyet ilerledike ise sanatta ve sanat ara gere- ekli de deiir ve son biimini alr 7.
lerinde de incelik ve hassasiyet artmtr. Kopuz ailesi de
genileyerek farkl ihtiyalar karlayacak enstrmanlar Kimi kaynaklarda udu Farabinin8 icad ettii belir-
ortaya koymutur. Mzrapl (tezeneli) sazlar, ekil itibariyle tilmitir, ancak Farabinin yaad dnemin ok
iki ksma ayrlmtr: ncesinde minyatr ve kabartmalarda ud ve benzeri al-
glarn bulunmas bu iddiay rtmektedir. Farabinin
Kk gvdeli ve uzun sapl sazlar: Tanbur vb.
mucid olarak alglanmasnn esas sebebi uda hakim bir
mzisyen olmas ve uda getirdii akord sistemidir9.
Byk gvdeli ve ksa sapl sazlar: Ud vb.
Dneminde ud hakknda en kapsaml bilgiyi verenlerden
biri olan Farabi, o dneme kadar 4 telli bir saz olan uda 5.
Tanbur ve ud, kopuzun geniletilmi halidir.
teli eklemitir.
Zamanla gerek teknede gerekse dier paralarnda ince-
lik ve zerafet artm, ses kalitesi nem kazanmtr.
5. Cinuen Tanrkorur, age, s.178
6. Daniel Franke - Eckhard Neubauer, Beschreibung Der Exponate, Frankfurt 2000
Udun kim tarafndan icad edildii daima kafalarda 7. Murat Bardak, Maragal Abdlkadir, s.116-117, stanbul 1986
soru iareti brakmtr. Udla ilgili eski bir efsaneyi 8. Sheyl nver, Farabinin Udu, Musiki Ansiklopedisi, s.10 sy.3 stanbul 1947
9. Ethem Ruhi Ungr, Farabinin Musiki Yn (Uluslararas bn Trk, Harezmi,
Maragal Abdlkadir (1360-1435) bize naklediyor: Farabi, Beyruni, bn Sina Sempozyum Bildirileri), s.61-105, Ankara 1990

12
 TEMEL UD ETM
Ud hakknda Farabiden sonra teferruatl bilgiyi
byk slam filozofu bn Sn (980/1037) da bulmaktayz.
10
bn Sn, Kitabu'-ifa adl mehur eserinin bir ksmnda
dnemin sazlarndan bahsederken ounlukla teden
beri kullanlan en mehur enstrman uddur. diyerek
udun akordu ve ses aralklar gibi teknik bilgileri ekiller
izerek izah etmektedir.
10. yzylda hvan- Safa risalelerinde musiki alet-
lerinden bahsedilirken bunlarn en gzel olannn ud
olduu belirtilir. Udun nasl yapld, telleri, akordu
hakknda bilgi verir. Udun 4 telli olduundan bahsedil-
erek bu tellerin kalndan inceye (bam, misles, mesna, zir)
adlar da zikredilir11.
Osmanl sahasnda 17. yzyla kadar birok kay-
nakta ve minyatrlerde uda raslanrken bu asrdan
itibaren yerini tanbura brakt grlr12. Hatta 18. yzyl
Trk Mzii adl denemesinde dnemin sazlarndan da
bahseden Charles Fonton, tanbur, ney, miskal ve rebab
gibi sazlardan bahsederken uddan hi bahsetmemitir13.
Ancak 19. yzyln ortalarnda udun stanbulda tekrar
yaygnlatn biliyoruz14.
Ud'un Teknik Yaps ve zellikleri :
Udun teknik zellikleri ve yapl hakknda
gnmze kadar en kapsaml bilgiyi rahmetli hocamz
Cinuen Tanrkorur vermektedir:
Ud'un teknesi; gemi karinasn andran, enine ve
boyuna yaptrlm 4-5 cm kalnlndaki paralardan
oluan bir kalp zerine, 70 cm boy, 2 ila 4 cm en ve 3 mm
kalnlktaki dilim (yaprak veya ember)lerin, ounlukla
aralarna -hem estetik, hem salamlk amal- kontrast
renkli tek veya ift filetolar konularak ilenmesiyle mey-
dana getirilir. Gnmzde baz yapmclarn, paralar
tekne kavisine uygun boluksuz olarak yaptrlm veya
yine ayn formda yekpare alminyum olarak kullandklar
kalplar zerine, ortada geni, ularda sivri ve ilem orta
eksenden balad iin hep tek sayda evirdikleri dilim-
ler, genellikle maun, ceviz, paduk, vengi, nadiren de kele-
bek, erik veya zeytin aacndandr. nceden stlarak
kalbn eimli profili kabaca verilen dilimler t ve ince
kat yardmyla kalba ekildikten sonra, belirli yerlerde-
ki kk monte ivileri karlarak kalptan alnr ve bu
defa dilimlerin ibkey yzeyi, ember ve filetolarn uzun
birleme hatt boyunca kaln kat veya extrafor
yaptrlarak kuvvetlendirilir.
Tekne bitip kalptan ktktan sonra, sivri utaki
dip takozunun aksi ucunda, teknenin geni ba tarafna
iten yapk, 12-14 cm genilik, 7-9 cm ykseklik ve 8-10
cm kalnlndaki bir 'ba takozu' grlr ki, amac tek-
nenin geni alt ucunu, sivrilerek gelen dilim ve filetolary-
la birlikte daha iyi koruyabilmektir. Teknenin kalptan
karlmasndan sonraki ilk i; ba taraftaki simetri
ekseninin zerine 'ayna' ad verilen, tekneye yakn renk
ve malzemeden 10-15 x 5-6 cm x 3-4 mm lsnde (dz
veya trtll ular 0.5 mmye drlm) yarm daire bir
parann yaptrlmasdr. Kapak takldktan ok sonra
tekne ile birlikte cilalanacak olan bu parann grevi, git-
gide incelerek uta birleen az-ok farkl boylardaki dilim
ve filetolarn birleme pisliini kapatmaktr. Kalptan k-
tnda henz kapaksz, sapsz ve burguluksuz olan ud'un
teknesi, eline hi ud almam insanlar artacak ekilde,
300 ila 600 gram arasndadr (dilim aacnn zgl arl
ve dilimlerin saysna gre). Bu arada belirtelim ki udun
dilimleri ne kadar oksa (23-27), tekne yuvarla o kadar
iyi salanr, dolaysyla sazn kalitesi o nispette artar. Sesin
yansmas k gibi olduu iin, ses dalgalarnn arpp geri
(kafeslerden dar) dnd i yzeyin krksz ve
przsz olmas ok nemlidir.
Yaklak 36x47 cm lsndeki armud formlu
tekneden sonra, sra sapn taklmasna gelir. 19 veya 19.5
cm boy, ince taraf 36 il 40, geni taraf 56 il 58 mm
genilik, yine ince ucunda 13, geni ucunda 26 mm kaln-
lkta bir kesik silindirik koni formunda olan grgen sap,
tekneye, bunun sivri ucuna konmu 'dip takozu' denilen
eliptik koni araclyla ve dip takozundaki dii, sapn
geni ucundaki erkek olan bir krlang kuyruu detay ile
tesbt edilir. Bu tr birlemenin amac, gerili tellerin ekim
gcyle sapn 'ne gelip' telleri ykseltmesinin (dolaysyla
icry zorlatrmasnn) nlenmesidir. Ud almak niyetinde
olan okuyucularmza ikinci nemli tavsiyemiz, sapn
10. bn Sina, Musiki, (ev. Ahmet H. Turabi), s.108-134, stanbul 2004
11. Yaln etinkaya, hvan- Safada Mzik Dncesi, s.109, stanbul 1995
12. Ayhan Sar, age, s.20
13. Charles Fonton, 18. Yzylda Trk Mzii (ev. Cem Behar), stanbul 1987
14. Ayhan Sar, age, s.23
13
 TEMEL UD ETM
gvdeyle birletii (teknik adyla 'tiz nev') noktasnda
telle sap arasndaki mesafeyi 3 mmden fazla olan udlara
yaklamamalardr. Bu mesafenin 4 il 5 mm arasnda
olduu udlara 'sap atm' denir ve tamiri g ve mas-
rafldr. Yapc ve icrclarn sapa yakn telden kan-
malarnn sebebi, alnrken czlama (veya rpma)
gerekesidir ki, aslnda bu konu yapm deil, alma
teknii ile ilgilidir.
Ud'un sapnn parmaklarn gezinecei stteki dz
ksm, geni n ksmndaki kalnl 2, dar arka ucundaki
kalnl 4-5 mm olan, abanoz aacndan sssz-desensiz
bir klavye ile (tu veya perdelik); avu iine oturacak
arkadaki bask yuvarlak ksm ise, tekne aacndan kapla-
ma ve filetolarla kaplanr. Sapn tekneyle birletii yuvar-
lak alt ksmna, tekne kuyruuna doru incelerek gelen
dilim ve filetolarn, birleme yerindeki pisliini kapatmak
iin de, sap yuvarlan sard iin 'bilezik' ad verilen,
tekne aacndan 3 mm genilik - 0.5 mm kalnlkta bir
kaplama yaptrlr. Baz yapclarn at nal gibi kaln ve
kaba yapt, oysa ne kadar ince olursa o kadar zarif olan
bileziin cils en sonda tekne ile birlikte yaplacaktr.
Sapn taklmasndan sonra sra, gs (veya
kapan) tekneye kapatlmasna gelir. Ud'un en nemli
paras olan kapak; kabaca 20 x 50 cm x 3 mm lsn-
deki budaksz akam (ladin) aacndan kesilip uzunla-
masna simetrik olarak ve 1-3 mm geniliindeki ok
dzgn elyafnn geni olanlar ortaya, ince olanlar
kenarlara gelecek ekilde yaptrlm bir elemandr.
Tesviye sonunda 36 x 48 cm'lik armud formuna ve 1.7-
2.2 mm kalnla getirilen kapan zerinde, biri byk
(8.5-9 cm apnda), ikisi kk (4.2-4.4 cm apnda), tek-
nenin i cidarna arpan seslerin geldikleri ayla darya
kmasn kolaylatracak 'kafes' adl delik bulunur. Bu
deliklerde etrafndaki 2-3 eritli sade fileto oyuklar
izildikten sonra, nce fileto oyuklar 0.5 mm olarak kesi-
ci pergelle alr, sonra da kafes delikleri delinir. Kapan
altnda ise, ustadan ustaya az farkla deien mesafe ve
kalnlklarda 7 adet balkon vardr. Ladin aacndan (sular
uzunlamasna kesilmi) 5-7 mm taban ve 3 il 13 mm
yksekliindeki (kare veya dikdrtgen kesitli ularndan
tekneye yapacak) yatk veya gibi, tellerin gse verdii
(geriliyken 85 kg/cmlik) yk teknenin yan duvarlarna
aktarmaktr. Gsle teknenin yatk L profilli birlemesi
fileto denen ss-fonksiyon elemanyla kapatlr.
imdi sra, ltyelerin (klavye), sertliiyle nl
abanoz aacndan yaplan 36-37 cm boy (iki paral) ve 2-
5 mm kalnlndaki 'tu'un (Fran. touche) taklmasndadr.
Ud perdelii gelenekte sapla gsn birletii yere kadar
yaplr, geni olan alt ucu, gs oyularak yerletirilen
abanoz aacndan kalp motifli (ve tabi filetolu) bir
parayla bitirilirdi (bugn dahi ucuz olmas bakmndan
udlarn byk ksm byle yaplyor). Unutulmamal ki
tek, ikili veya l ak-koyu renkli filetolar, zarif ve asl
Trk udunun yegne ss unsurudur. Teknesi-sap-burgu-
luu sedef ve fildii kaba kakmalarla doldurulmu, aa
oyma kafesine yazlar yazlm bol ssl udlar am ve
Kahire ii olup bizim ud'larmzdan 2-3 misli daha ardr.
Sazn sade (bu yzden de hafif) olmasn terch eden Trk
ltiyelerin yapt ud'larda tekne-sap-mzraplk bu sebeple
ssszdr. ada udlarn bir de 'uzun klavyeli' olan
vardr ki ud virtozu erif Muhiddin Targan'n (1892-1967),
piyanodan sonra nc saz olan viyolonselin tuundan
mlhem olarak balatt bir uygulamadr ve bugn
pahal ud'larda olduka yaygndr. Kalp motifli bitirme
paras yerine paralel genilemeyle byk kafese kadar
uzatlan klavyenin amac, kafese kadarki 'ileri' pozisyon-
larda gs parmak temasyla sarlatrmadan, daha net
ses almaktr.
Ud'un burguluk denen eleman, 4 cmden, 1.7
cme ok estetik bir sinsoidle inen, 36-38 mmden 22-24
mmye daralan iki yana 5 mm kalnlnda hlamur
aacndan yaplp, yanaklar ve arkas teknenin aacyla
kaplanan (bylece yanak kalnl 7 mmye kan) U kesitli
bir paradr. Yanaklarnda burgu ad verilen kulaklar iin
zel havya ile stte 6, altta be hafife konik delik alm,
yanak profilleri alt ve stten ayn veya kontrast renkte
filetolarla sslenmitir. Yanaklarn st kenarna konan
filetolar, stten baklnca yana ince gstersin diye yarm
parabolik pahl yaplr. Burguluun tepe ucu, kalitesiz
udlarda olduu gibi kt ve gdk deil, keman sapndaki
salyangoza mudil gaga ad verilen yuvarlak ve oyuklu
(tekne aacndan) ufak bir parayla nihayetlendirilir.
Burguluk ve filetolar gibi, gagann form ve iiliindeki
estetik dahi udun kalitesi hakknda fikir veren unsurlardr.
Burguluk sapa, bir tr krlang kuyruu detay ve
yaklak 40-42 derecelik bir ayla tesbt edilir.
14
 TEMEL UD ETM

Bu iler yaplrken, ince zmparas yaplm olan gs,

kirlenmemesi iin ktla kaplanmtr. Artk sra cildadr.

nceki safhalarda sistreyle temizlenip muntazam

hle getirilmi olan tekne, sap ve burguluk, son olarak
eitli kalnlklarda zmparalarla defalarca ilem grerek
iyice przsz hle getirilir. ok aamal gomalak (veya
Gvde - Tekne
sellozik) cil-zmpara-tekrar cil ilemlerinden sonra
tekne kurumaya braklr. Abanoz klavye zerine de mat
ve uucu bir cil ekildikten sonra, bir yn kuma
parasyla ovularak parlatlr (prensip olarak klavyeye cila
srlmez, aacn kendi mat parlaklyla yetinilir). Ud'un
gs de, en son tel taklmasndan nce zmparalanp
temizlenir, ancak cillanmayp tabi renk ve elyfyla
braklr.

Kapak - Gs
Tekne cils kuruduktan sonra sra, en nemli
paralardan biri olan, grgen aacndan 2.5 cm en, 14 cm
boy ve 1 cm ykseklikte, uzun siperlikli apka kesitinde-
ki 11 delikli byk eikin, kapak dibinden 8.5 il 11 cm
ieriye, zerine arlklar konarak yaptrlmasna gelir.
Pest tellerin kalnl sebebiyle, kapak zerinde tel yk-
sekliklerinin farkl olmamas iin, delikler -inceden kalna
doru ktka- kapaa biraz daha yakn ekilde delinir;
Klavye - Sap yine ayn sebeple, atlan dmler tel boylarn farkl hle
getirmemesi iin, eik kapak dibine tam paralel deil, st
ucu kapak dibine 1 mm daha yakn olarak yaptrlr.
Masif byk bir eleman olan eiin (boncuk tutkalla)
yaptrlmasndan doan tutkal akntlar nce scak sulu
temiz bezle, sonra da gse zarar vermeyecek ekilde
ok ince (mes. 400 no.) zmparayla temizlenir. Kk eik
(veya kemik) ad verilen, 36-40 mm boy, 3 mm kalnlk ve

Burguluk 5-6 mm ykseklikteki, st geriye doru hafife yuvar-

latlm fildii para ise, krlang ulu burgulukla
klavyenin birletii L profilli akla oturtulur (tellerin
basp geecei bir kpr niteliinde olduu -gerektiinde
sklmesi de gerekebilecei- iin fazla kuvvetli yaptrl-
maz). ok muntazam hazrlanm bir ablonla tel yerleri
kemiin zerinde belirlendikten sonra, bei ift, biri tek
11 tel iin minik oluklar alr. lk taklmada ve sonraki
akortlamalarda tellerin kopmamas iin, hem ileri-geri
Teller
srtlen kullanlm tellerle oluklar belirginletirilir, hem
de kuru sabun tatbikiyle iyice kaygan hle getirilir.

15
 TEMEL UD ETM
Ud'un says 11 olan burgular abanoz, pelesenk,
vengi, paduk veya grgenden, stte 7, altta 5 mm apn-
da, akort iin tutulup dndrlecek yuvarlak ba ksmlar
parmaklarn rahata oturaca kulak memesi profilinde
ibkey (2 x 2,4 cm), burguluun yanaklarndaki hafife
konik yuvalarna giren konik gvde ksmlar ise -bataki
15
en bykten utaki en ke- 4,5 il 2,5 cm boydadr .
Ud yapm tpk dier enstrmanlarn imalat gibi
gizemli bir meslek olarak kabul edilmitir. Eski ustalar bil-
gilerini kolay kolay anlatmaz, srlarn lnceye dek sak-
larlarm. Gen ustalar ise eski udlarn kapaklarn aarak
llerini ve kullanlan malzemeleri taklit ederek iyi
netice almaya alrlarm. Gnmzdeyse ud imalat
mkemmel bir ses kalitesine ulamtr. lkemizde son
dnemde yetimi baarl ltyeler, Orta Dou,
Yunanistan ve ABD gibi lkelere ihracat yapmaktadrlar.
phesiz bunda teknik olanaklarn gelimesinin etkisi
vardr. Artk Trk saz yapmclar eski kalplar taklit
etmek yerine fizik ve matematik kaidelerini kullanarak
ses kalitesini tesadfe brakmak istememektedirler.
16
Baarl ltyelerimizden Faruk Trnz Balkon Akortlama
Yntemi sayesinde ud yapmn yle anlatmakta:
nl Kemene yapmcs Baron (18341900) m-
terilerine nasl ses istorsun bakalim? diye sorarm. nl
Manol (18451915) beenmedii bir ud karsa onu
krarm. Onnik Usta Onnik Garifyan - Kkner
(19001965) srlarn kimse anlamasn diye atlyesinde
birileri varken almazm.
Bir kiisel anm bu tanmlamac yaklamn ve
rivayetlerle daralan ufkumuzun hi deilse bizzat lutiyeler
tarafndan biraz alm olduunu anlamama yardmc
olmutur. 1977 ylnda Hadi ustaya bir ud siparii
verdiim gnlerde Cerrahpaadaki dkknna sk sk
gider olmutum. Bir gn o zamana kadar kafam hep kur-
calam olan bir konunun getii bir sohbete tank oldum.
Bir amatr ud yapmcs Hadi Ustann azndan laf
almaya alyordu. Konu, nasl oluyordu da yaplan her
udun sesi farkl oluyordu sorusunun etrafnda dolayor-
du. Hadi Usta, Bu i hesap iidir. yle grld kadar
basit deil bu. Benim ustamn ustas Manol bunlar ta
lnceye kadar kimseye retmemi. lm deinde
arm kalfalarn yanna, balkonlarn yerini gstermi.
diye muhatabnn sorularn pek bir ey aklamadan
geitirdiydi. Bu sahne, udun ses zellikleri ile ilgili saysz
denemelerimin srd yllar boyunca hi zihnimden
silinmedi, hl da taptaze ve canl duruyor. Rahmetli Hadi
Ustann Hesap ii bu hesap! derken ne demek istediini
sonralar anladm. Acaba neyi hesaplamak gerekiyordu?
Gemiimizin musiki aleti yapmnn incelikleri ile ilgili,
tarihleememi bir katmanndan iin zne dair ok
nemli bir ipucu; belki de pek ok mtecessis
ziyaretisinin Hadi Ustadan iittii bu birka cmlede
gizliydi.
Sesin mahiyetinin ve mzik seslerinin frekans
hesaplamalarnn ok eski tarihlerden beri bilinmekte
olduu kimsenin mehul deildir. 569475 yllar
arasnda yaam olan Pythagorasn tam beli zincirleri,
Pythagoras dizilerini ve kendi adyla anlan koma araln
tespit etmi olduu hepimizce malumdur. Ses fizii ile
tanmam, 1984 ylnda ud yapmaya baladktan sonra
oldu. lk yaptm udlarn seslerinin istediim gibi olma-
mas bende d krklndan ok, byk bir merak ve
renme istei domasna yol at. Bir sene boyunca hi
yeni ud yapmadm. O yllarda, Trkiyede konu ile ilgili
kitap bulmak mmkn deildi. Bugn artk internet
sayesinde, Bat dillerinde yazlm ve ltyelerin iine
yarayacak bilgilerin bulunabilecei yzlerce kitap ve
makaleye ulamak ok kolay.
1985 knda konu ile ilikilendirebileceim bilgiler
ieren, edinebildiim tek eser olan, Tde okutulan
Mekanik Titreimler ders kitabnda, kirilerle ilgili den-
klemlere ve kiri zati frekansn veren formllere rast-
ladm. Bylece, balkon frekanslarnn hangi parametreler-
le ilikili olduunu anlamamla balayan uzun bir
servene daldm. nmde yepyeni bir ufuk belirmiti.
Saysz denemeler yaptm. Yaklak on yl kadar sren
teorik ve deneysel almalarmn beni getirdii noktada
artk, denemelerimde deitirdiim parametreleri hem
sonular bakmndan istatistik olarak deerlendirme
imkn bulacak kadar ok veriye sahip olmutum; hem
de artk kullandm yntemi, onu formle edebilecek
kadar gelitirmitim. Balkon Akortlama Yntemi olarak
adlandrdm teknii, zel olarak yazlm bir program,
15. Cinuen Tanrkorur, age, s.179-187
16. http://www.oudmaster.com/php/index.php??newlang=turkish
16
 TEMEL UD ETM
bir sonometre, bir elektronik akort cihaz ve birka ileme
aletini gerekli kld iin, yurtdnda verdiim konfer-
anslarda bir sistem olarak tantmak zere The Brace
Tuning System olarak adlandrdm.
1997 ylnda tamir iin bana getirilen 1901 yapm
bir Manol udunun tamamen harap vaziyetteki ses
tablasnn zerinde baz denemeler yaptm. zel bir lastik
ekiik ile belli noktalarna ve balkon tabir edilen diren
talarna vurarak kan sesleri (frekans) tespit edip, bun-
lar Balkon Akortlama Ynteminin formllerine uygu-
layp tablann ve balkonlarn frekans dalm emasn
karttm. Grdm ki, Manol Usta balkonlar geliigzel
biimde yapmam. Size daha ilgin bir saptamam da
aklamak istiyorum: Balkon talarnn hi birinde onlarn
ses tablasna yaptrldktan sonra ilenmi olduunu
gsteren bir ize rastlayamadm. Manol Usta, balkonlarn
llendirilmesini ve onlara belli bir ekil verme ilemini,
bu talar daha ses tablasndaki yerlerine yaptrmadan
nce yapm. Bunu anlaynca, Manol Ustann frekanslar
ile ilgili bilgilere sahip olduu ve ses tablasn yaparken
balkon talarn belli frekanslara akortlad sonucuna
vardm. Hlbuki bugn ud yapan hemen herkes, e yk-
seklikte ve ende dikdrtgen kesitli talar hazrlayp
tutkallayarak bir bask tablas yardmyla bunlar ses tah-
tasna hep birlikte yaptrmaktadrlar. Bu teknik zaman
kazandrmakta, ama balkonlar gereken frekanslara
getirmemize olanak vermemektedir. Manol Usta her-
halde maddenin zaman boyutu ile talarn birim
zamandaki titreim says balamnda ilgilenmi; ada
meslektalar kadar zamandan tasarrufu dnmemi!
Yllardr zerinde altm, sazn muhtelif
paralarnn zati frekanslarnn, sazn sesindeki grlk, tn
gibi zellikleri belirleyen temel parametreler olduuna
dair tespitlerimin, Manol Ustann ynteminin bu yal
tan ile teyit edildiini grmek beni ok heyecan-
landrd.
Udun en nemli tamamlaycs ise tellerdir.
Sazmza uygun tel takmamz halinde iyi ses neticesi
almamz mmkndr. Gnmzde yaygn olarak ithal
edilen lavta telleri yaygndr. Tel kalnlklarnda tercih
edilen ise en alt tel 0.55-0.70, ikinci tel (re) 0.65-0.80 mm
apnda naylondur. Dier teller ise bakr-nikel-gm
alaml ok ince sarg ile kaplanm ipekten imal
edilmektedir. Cinuen Tanrkorur srasyla 0.55, 0.65, 1008,
1014, 1023 ve 1441 numaral telleri kullanmtr.
Ud'un Akort eitleri :
Udun farkl akort sistemleri vardr.:
1) Geleneksel 5 telli udda (inceden kalna); sol-re-
la-mi-re;
2) ada 6 telli udda (ayn srayla): sol-re-la-mi-re-
la (Targan bu kaln Lay alaca paraya gre bazen kaln
Sol olarak da kullanmtr);
3) Bacanosun yapt deiiklik; sol-re-la-mi-si-fa
diyez;
4) Cinuen Tanrkorur'un kendi akort sisteminde
sol-re-la-mi-si-en kaln mi.
Bu akort eitlerini Cinuen Tanrkorur yazmtr.
Gnmzde yaygn olan sistem ise Bacanosun akor-
dudur. Ancak birok icrac alaca esere gre bam
telinin akordunda deiiklik yapmaktadr.
Mzrap:
Eskiden gen ve erkek kartal kanadndan yaplan
mzrap mekanik bir ses verdii iin yerini bugn esnek ve
dayankl plastik malzemeler almtr. Gemite balama
tezenesi olan kiraz kabuunun da ud mzrab olarak kul-
lanld bilinmektedir.
Plastikten imal edilen, hafife incelen ular
parabolik olarak yuvarlatlp kee ile parlatlan mzraplara
maazalarda ulamak mmkndr. Bunun yan sra anta
saplarndan uygun ekil verilerek sfr zmpara ile kendi-
niz de imal edebilirsiniz. cracnn zevkine gre sert ya da
yumuak mzrap tercih edilebilir. erif Muhiddin Targann
orta sertlikte esnek mzrap kulland, Bacanosun ise sert
mzrap kulland bilinmektedir. Cinuen Tanrkorur ise
mzrabn sertliinden ziyade tutu ekli zerinde durur,
doru tutuun sazn icrasnda ok nemli olduunu belir-
tir 17.
17. bkz. s.24 Kitabmzda doru mzrap ve ud tutu ekilleri fotoraflarla
gsterilmitir.
17
 TEMEL UD ETM
Ud Metodlar:
Trk musikisi eitiminde sistemli metodlarn ve
notann kullanm ok eski deildir. Asrlardan beri
sanatkar, hocasndan mek ettii eseri daha sonra kendi
talebesine aktarr. Bunun Trk mziinin kendine zg
yapsndan kaynakland bir gerektir. zellikle
gnmzde kullandmz bat nota sistemine uymayan
Trk mziinin bu sknts bal bana bir tartma
konusu olmutur.
Ancak bilinen ilk matbu saz metodu Ali Salhi
Beyin (1878?-1945) Ud Metodudur. 1910 ylnda
neredilen kitap Hocasz Ud renmek Usul baln
tar18.
lkemizde Kadri enalar, Mutlu Torun, Onur
Akdou, erif Muhiddin Targan, Cinuen Tanrkorur ve
Glin Yahya gibi isimler kymetli birikimlerini metod
halinde neretmilerdir.
Udler:
Trkede ud alan kii anlamna gelen ud
kelimesinin yan sra nadir de olsa avvad dendiine rasla-
maktayz. Aratrmac Ayhan Sar birok kaynak tara-
yarak 15. yzyldan 20. yzyla kadar bilinen udilerin isim-
lerini tespit etmitir. Konuya merak olanlar bu almay
inceleyebilirler.19
Biz burada belli bal isimleri zikredeceiz. Ayrca
gnmzn ok deerli icraclarndan bahsedeceiz. yi
bir icrac olmann ilk art bu virtzleri dinlemekten
geer. Frsat bulduka eski kaytlar dinlemekte fayda
vardr.
Nevres Bey, ekerci Cemil bey, Msrl brahim
Efendi, Udi Afet, Fahri Kopuz, Udi Neet Bey, Sedat zto-
prak, erif Muhittin Targan, Cahit Gzkan, Cevdet
Kozanolu, erif li, Yorgo Bacanos, Zeki Duygulu, Kadri
enalar, Selahaddin Erkse, ekip Ayhan zk, Hsn
Coar, Cinuen Tanrkorur, Rd Eri gibi isimler balca
udilerimizdir 20.
Farkl icra teknikleri sebebiyle udiler arasnda
ekoller olumutur. erif Muhiddin Targan iyi bir Bat
mzii eitimi almas sebebiyle mzrap teknii bakmn-
dan geleneksel icradan farkllk gstermektedir. Son
derece hzl ve evik bir mzrap tekniine sahip olan
Targan ne yazk ki lkemizde renci yetitirmemitir.
Elimize ulaan metodu ve cd kaytlar ise karlmayacak
bir frsattr.
Cinuen Tanrkorur, Targann al tekniini ben-
imsememitir. Ona gre udun virtiz Yorgo Bacanostur.
Bize gre Bacanosun bilhassa taksimleri, Trk mziinin
ve udun zenginliini gstermesi bakmndan ok fay-
daldr. Mzrap vurularn eie yakn atan Bacanos ok
sratli mzrap kullanrken falsosuz almay baara-
bilmitir. Bacanosun taksimlerinin notalar ve analizi
21
Glin Yahya tarafndan neredilmitir.
Ud icrasnda Cinuen Tanrkorur slubu ise hi
phesiz ok nemlidir. Tanbur tekniini udda uygu-
lamtr. Onun icrasnda sa elden ok sol elle yapt
vibratolar dikkati eker. Srat ve mzrap eviklii yerine
sol eliyle klavye zerinde verdii nanslarla birok udiyi
etkilemitir. Ayrca sazna ylesine hakimdir ki taksim ve
doalamalar sazn farkl perdelerine yapt grmeler-
le icra edebilmitir. Klasik formlarn (kr- ntk, ar
semi,yrk semi, ark, perev, saz semi) hepsinde
besteleri de bulunan Cinuen Tanrkorur22 (1938-2000)
ayn zamanda tarih, edebiyat ve dile hakim bir mzik
adamyd.
Gnmz ud icras ise son derece ilerlemitir.
Mutlu Torun, Bayram Cokuner, Osman Nuri zpekel,
Sedat Oytun, Samim Karaca, Serhan Aytan, Mnir Nurettin
Beken, Mehmet Bitmez, Yurdal Tokcan, Necati elik gibi
udilerin kaytlarnn mutlaka dinlenmesi gerekir.
Gnmz saz icraclnda Tanburi Cemil Beyin
tesirini grmekteyiz. craya getirdii mkemmeliyet
hemen btn sazlar etkiledii gibi udileri de etkilemitir.
Bilhassa taksim ve saz eserlerindeki icra zenginlii asla
gz ard edilmemeli sk sk dinlenmelidir.
Mehmet Yaln YILMAZ
. . Dil Merkezi Trke Birim Yneticisi
18. Cem Behar, Zaman-Mekn-Mzik, s.104, stanbul 1993
19. Ayhan Sar, age, s.34-35
20. Resimlerini temin edebildiimiz udilerimiz iin bkz. s.19-22
21. Yorgo Bacanosun Ud Taksimleri, Kltr Bakanl Yay., Ankara 2002
22. bkz. Merakls iin Cinuen Tanrkorurun kitaplar: Biraz da Mzik (2001),
Mzik Kimliimiz zerine Dnceler (1998), Osmanl Dnemi Trk Musikisi (2003)
18
 TEMEL UD ETM

SAZIMIZI BUGNLERE TAIYAN MEHUR UDLERMZ*

Nevres Bey (1873 - 1937) Udi Hafz ekerci Cemil Bey (1867 - 1928)

Msrl brahim (1872 - 1933) Udi Afet (1850 - 1922)

Fahri KOPUZ (1882 - 1968) Udi Neet Bey (? - 1930)

*Fotoraflar: Mehmet Gntekin arivi

19
 TEMEL UD ETM

Sedat ZTOPRAK (1890 - 1947) erif Muhiddin TARGAN (1892 - 1962)

Cevdet KOZANOLU (1896 - 1986) erif L (1899 - 1956)

Yogos BACANOS (1900 - 1977) Zeki DUYGULU (1907 - 1973)

20
 TEMEL UD ETM

Cahit GZKAN (1911 - 1999) Kadir ENALAR (1912 - 1989)

Selahattin ERKSE (1929 - ......) ekip Ayhan ZIIK (1932 - 1981)

Hsn COAR Cinuen TANRIKORUR (1938 - 2000)

21
 TEMEL UD ETM

YAAYAN BAZI MEHUR UDLER

Yurdal TOKCAN (1966 - ....... )

Serhan AYTAN (1962 - ....... )

22
 TEMEL UD ETM

2. BLM
TUTU ve PARMAK
EGZERSZLER

23
 TEMEL UD ETM

Tutu Pozisyonlar

Udun doru tutu tekniklerinin fotoraflarn dikkatle inceleyerek

taklid ediniz. Saznz yanl tutarak, eitime balarsanz ileride
telafisi mmkn olmayan sonularla karlaabilirsiniz.

24
 TEMEL UD ETM

Ak Tellerde almalar

25
 TEMEL UD ETM

10

11

12

13

14

15

26
 TEMEL UD ETM

16

17

Ak Tellerde Uzatmal (Noktal) Nota almalar

(.) iareti nne gelen notay yar deeri kadar uzatr. cra esnasnda mzrap sras olarak nokta iaretli nota stten,
noktadan sonraki nota alttan vurulur.

27
 TEMEL UD ETM

Ak Tellerde leme (Triole) almalar

Triole yani leme almalarnda st-alt-st ve st-st-alt olmak zere 2 farkl vuru teknii vardr. zellikle ikinci
tr vurular aadaki egzersizlerde grlecei zere farkl teller zerinde baslan notalarn icrasnda kullanlr.

28
 TEMEL UD ETM

Ak Tellerde Es (Durma) almalar

Es yani sus iaretleri adndanda anlalaca zere susulacak yerleri belirtici iaretlerdir. aretin kullanld notann
deeri kadar susulur. Es iaretinden sonra gelen notalarn mzrap vuruluu l ierisindeki vuru sralamasn bozmadan
devam eder.

29
 TEMEL UD ETM

Kolonlar ve Sesler
Aadaki emada, udda, elin konumuna gre, ilk iki pozisyonda basabilecei sesler gsterilmitir. Kartrlmamas iin,
yalnzca natrel (bemol ve diyezle deitirilmemi) seslerin ad verilmi, dierlerinin sadece yeri iaret edilmitir.

Tututa alt Yan kolonlar

Kk eik
S DO
LA
1. TEL SOL SOL
M FA
2. TEL RE
3. TEL LA S DO RE

4. TEL M FA SOL LA
5. TEL S DO RE
M
6. TEL FA# SOL LA
S

B S B S B
Tututa st
I II III IV V
Ana Kolonlar

ki Aralklar ve Deitirme aretleri

Klasik Bat mzii nazariyatnda bir tam sesin aral (yani do-re aras) iki yarma blnmtr. Klasik Trk musikisinde
ise 9 eit paraya blnmlerdir. Her bir parasna da koma ad verilmitir.
Deitirme iaretleri ise Bemol ve diyez diye adlandrlr. nne konulduu notay grevi kadar Bemol kalnlatrr,
diyez inceletir. Bekar iareti deitirilmi notay eski haline dntrr.

Ad Koma Deeri Sembol Diyezi Bemol

KOMA 1 F
BAKIYYE 4 B
K.MCENNEP 5 S
B.MCENNEP 8 K
TANN 9 T
ARTIK KL 12-13 A ----------- --------------

30
 TEMEL UD ETM

Parmak Kombinasyon almalar

31
 TEMEL UD ETM

10

11

12

13

Not: 11,12,13 nolu egzersizler nev teli zerinde alnacaktr.

Dier tellerde ablon olarak ayn egzersiz yaplabilir.

32
 TEMEL UD ETM

Makam almalar
Buselik Makam
Dura = Dgah Perdesi
Gls = Hseyni Perdesi
Seyri = nici kcdr
Yedeni = Nim Zirgle Perdesi
Donanm = Hibir deitirme iareti kullanlmaz
Dizisi = Dgahta Buselik 5'lisine Hseynide Krdi 4'lsnn ilavesiyle meydana gelir.

Genileme= Buselik makam simetrik olarak geniler. Yani karardaki dgahta buselik simetrik olarak muhayyerde buselik
olarak karmza kar.

Seyri = Genellikle Rast perdesi zerinde arghla balanr. Dgh perdesinde yedenli kaldktan sonra gl belirtilir. Gl
olan Hseyn perdesi zerindeki Krd Hicaz ve Uak 4'lleri gsterilerek yarm karar yaplr. Nevda Hicaz ve arghta
Nikriz enileriyle asma kallar gsterilir. Buselik makam dizisine dnlr ve yedenli tam karar yaplr.

33
 TEMEL UD ETM

34
 TEMEL UD ETM

10

11

12

35
 TEMEL UD ETM

13

14

15

16

36
 TEMEL UD ETM

17

18

19

20

37
 TEMEL UD ETM

21

22

38
 TEMEL UD ETM

Buselik Perevi
Usl: Muhammes Beste: Nikolaki Kemeneci

1.Hane

39
 TEMEL UD ETM

Buselik Yrk Semai

Usl: Yrk Semi Beste: Hammmi-zade smail Dede Efendi

40
 TEMEL UD ETM

Buselik ark
Usl: Trk Aksa Beste : akir Aa

41
 TEMEL UD ETM

Rast Makam
Dura = Rast Perdesi
Gls = Neva Perdesi
Seyri = kcdr
Yedeni = Irak Perdesi
Donanm = Segah ve Evi Fa perdeleri
Dizisi = Rast perdesinde Rast 5'lisine Neva perdesinde Rast 4'lsnn eklenmesiyle olusur.

Genilemesi= Rast makam simetrik olarak genilemektedir. Kararda ki Yerinde rast 5lisi simetrik olarak gerdaniye de
rast 5lisi olarak kullanlr.

Seyri = Rast perdesinde balanlr. Rast 5'lisinin ve Yeghtaki Rast 4'lsnn seslerinde dolatktan sonra Neva perdesinde
yarm karar yaplr. Nevadaki Rast 4'ls ve daha az olarak Gerdaniye zerindeki Rast 5'lisinin inici namelerde Evi
perdesi yerine Acem perdesi kullanlr. Bu durumda Neva zerindeki Rast esnisi Buselik esnisine dnr. Rast 5'lisine
Nevada Buselik 4'ls eklenmesiyle oluan dizi Acemli Rast adn alr. Seyir esnasnda Rast'ta Rast, Segahta Segah, Dgahta
Uakli asma kallar yaplr. Yeden kullanlarak karara gidilir.

42
 TEMEL UD ETM

3 0 2 3 0 2 4 0 3 2 0 3 2 0 3 2

43
 TEMEL UD ETM

44
 TEMEL UD ETM

10

11

12

13

45
 TEMEL UD ETM

14

15

16

17

46
 TEMEL UD ETM

Rast Perevi
Usl: Dyek Beste: Kemani Tatyos

47
 TEMEL UD ETM

Rast Saz Semaisi

Usl: Aksak Semi Beste: Benli Hasan Aa

48
TEMEL UD ETM

49
 TEMEL UD ETM

Rast Yrk Semaisi

Usl: Yrk Semi Gelse O h Meclise Nz Tegfl Eylese Beste: Hfz Post

50
 TEMEL UD ETM

Rast ark
Usl: Semi Yine Bir Gl Nihl Aldu Bu Gnlm Beste: Dede Efendi

Yine bir gl nihl ald bu gnlm Grmedim kimsede byle bir dilrb
Sim-ten honca fem bi bedel ol gzel Byle ka byle gz byle el byle yz
Atein ruhleri yakt bu gnlm Akn barn zmeye gz szer
Pr ed pr cef pek kk pek gzel El aman pek yaman her zaman ol gzel

51
 TEMEL UD ETM

Uak Makam Yedeni = Rast Perdesi

Dura = Dgah Perdesi Donanm = Segah perdesi (Si )
Gls = Neva Perdesi Dizisi = Dgah perdesi zerindeki Uak 4'lsne
Seyri = kc Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

3 0 1 3 0 2 3 0 2

Genilemesi = Uak makam dizisi genellikle peste doru
yegahta rast 5lisi olarak geniler.
Seyri = kc bir makam olduundan durak
perdesi veya civarndan seyre balanlr. Genelde genileme
blgesinde olan Yegah'ta Rast 5'lisini gsterir. Karar 4'ls
seslerinde gezinildikten sonra, Neva perdesinde yarm
karar yaplr. Daha sonra Neva perdesi zerindeki Buselik
enisi gsterilir. argahta argahl, Segahta Segahl, Yerinde
Uak ve Rastta Rastl asma kallar gsterilir.Ana dizinin
dolalarak Yerinde Uak enisiyle karar verilir.

52
 TEMEL UD ETM

18

19

20

53
 TEMEL UD ETM

21

22

54
 TEMEL UD ETM

Uak Perevi
Usl: Devri Kebir Mzik: Kemni Takyos Efendi

55
 TEMEL UD ETM

Uak ark
Usl: Curcuna Cn Rakibi Handn Edersin Beste: Griftzen Asm Bey

56
 TEMEL UD ETM

Cn rakibi handn edersin

Ben bi-nevy giryan edersin
Bignelerle nsiyyet etme
Bana cihn zindn edersin

57
 TEMEL UD ETM

Hseyni Makam
Dura = Dgah Perdesi.
Gls = Hseyni Perdesi.
Seyri = nici kcdr
Yedeni = Rast Perdesi.
Donanm = Segah ve Evi Perdeleri.
Dizisi = Dgahta Hseyni 5'lisine Hseyni'de Uak 4'lsnn eklenmesiyle oluur.

( )

Genilemesi = Hseyni makam tiz tarafta 2 farkl ekilde geniler. Gl yani Hseyni perdesindeki uak 4lsn, dizi
oluturmaya allarak muhayyerde buselik 5lisi olarak, yada yerindeki Hseyni 4lsn simetrik olarak muhayyerde
hseyni 4ls eklinde geniler.
Seyri = Gl veya civarnda seyre balar. Diziyi oluturan 4'l ve 5'lilerde dolalarak Hseyni'de yarm karar
yaplr.Dgahta-Hseyni, argahta-Cargah, Muhayyerde-Hseyni ve Buselik, Hseynide-Krdi yapldktan sonra tekrar
diziye dnlp tam karar yaplr. ou zaman geleneksel olarak kullanlan sesler yaknl itibariyle karcar makamna
da geki yaplr. zellikle de Dgah Hseyni ve Hseyni Muhayyer perde atlamalar skca kullanlr.

58
 TEMEL UD ETM

0 1 3 0 2 4 0 2

59
 TEMEL UD ETM

60
 TEMEL UD ETM

Hseyni Saz Semaisi

Usl: Aksak Semai Beste: Lavtac Andon

61
TEMEL UD ETM

62
 TEMEL UD ETM

Hseyni Yrk Semai

Usl: Yrk Semai Senden Bilirim Yok Bana Bir Fide Ey Gl Beste: Tanbri Ali Efendi
Gfte: Nevres-i Cedid

63
 TEMEL UD ETM

Senden bilirim yok bana bir fide ey gl Ellerde o zevk etti ben atelere yandm
Gl yan eller srnz atlasa blbl ektim o kadar cevr- cefsn kim usandm
Etsem de abestir sitem-i hre tehamml Derlerdi kabul etmez idim imdi inandm
Gl yan eller srnz atlasa blbl Gl yan eller srnr atlasa blbl

64
 TEMEL UD ETM

Hseyni ark
Usl: Aksak Ezelden Ainnm Ben Ezelden Hem-Zebnmsn Beste: erif li
Gfte: Mehmet Akif Ersoy

65
 TEMEL UD ETM

Ezelden inanm ben ezelden hem zebnmsn

Berber ahde balandk ne olsam yr-i cnmsn
Ne olsan zerrenim kalbimde hla arpar esrrn
Gel ey cnan gel ey cn kalmasn ferdya didrn

66
 TEMEL UD ETM

Mahur Makam
Dura = Rast perdesi
Gl = Mhur makam inici bir makam olmas sebebiyle 1. derece gl perdesi gerdaniye perdesi, 2. derece
gl perdesi neva perdesidir.
Seyri = nicidir.
Yeden = Gevet perdesidir.
Donanm = 5 koma diyezli fa yani mhur perdesi kullanlr.
Dizisi = Arel Ezgi sistemine gre rgh makamnn eddi olarak kabul edildiinden Rastta argah 4lsne, nevada
argah 5lisinin eklenmesiyle oluur.

Genilemesi = nici makam olduundan dolay Mhur makam tiz durak stnde geniler. Yani gerdaniye zerinde
argahl olarak genileme yapar.
Seyir = Tiz durak Gerdaniye evresinden balanlr. Bu perdede yarm kal yaplarak neva perdesine inilir ve
burada yarm kal yaplr. Daha sonra Hseyni perdesinde buselikli ve argah perdesinde argahl kalnarak yine durakta
yani rastta argah enisi kullanarak bitirilir.

67
 TEMEL UD ETM

0 4 2 0 3 2 0 3

68
 TEMEL UD ETM

69
 TEMEL UD ETM

Mahur Perev
Usl: Dyek Beste: Gazi Girayhan

70
TEMEL UD ETM

71
 TEMEL UD ETM

Mahur Saz Semaisi

Usl: Aksak Semi Refik Talat Alpman

72
 TEMEL UD ETM

73
 TEMEL UD ETM

Mahur ark
Usl: Yrk Aksak u Gzele Bir Bakn Beste: emsettin Ziya Bey

u gzele bir bakm bak nur sayor Tavr tarz dilruba anl anl bir peri
Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor Srnyor ardnca zlf kadar mteri
Skldka havadan sinesini ayor Dkldke ruyine srma san telleri
Dnp dnp bakyor ahu gibi kayor Srnyor ardnca zlf kadar mteri

74
 TEMEL UD ETM

Segh Makam 5lisine evi te hicaz 4lsnn eklenmesiyle oluumaktadr.

Dura= Segh perdesidir. Bazen kararda eksik segh 5lisi de kullanlmaktadr. Hal
Gl= Nev perdesidir. byle olunca nev zerinde ki uak enisi dizi eklinde
Seyri= kcdr. uzatlarak gerdaniye zerinde bir buselik 5lisi ilave edilir.
Yeden= 4 koma diyezli la yani krdi perdesidir. Sonu olarak segh makam dizisi Yerinde segh 5lisine
Donanm= Koma bemolu si (segh) ve mi (dik hisar) evide hicaz 4lsnn, nevda uak makam dizisi ve
perdeleri yazlr. dolaysyla yerinde eksik segh 5lisinin birlemeleriyle
Dizisi= Eski tabirlerde Segh makam dizisi yerinde segh olumaktadr.

Genileme = Segh makam kc bir makam olduundan dolay, pest tarafa yerinde uakl ve yerinde rastl ekilde
geniler.
Seyir = Durak perdesi veya civarndan balanlr. Dizi seslerinde gezinildikten sonra Nev perdesinde yarm karar
yapar. Gerekli asma kallar yapldktan sonra yedenli olarak karar perdesi yani segah perdesinde bitirilir.

75
 TEMEL UD ETM

2 3 0 2 4 0 4 2 0 3 2 1

76
 TEMEL UD ETM

77
 TEMEL UD ETM

Segh Perevi
Usl: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Yusuf Paa

78
TEMEL UD ETM

79
 TEMEL UD ETM

Segh Yrk Semi

Usl: Yrk Semi Etti O Gzel Ahde Vef Mjdeler Olsun Beste: Ebu-Bekir Aa

80
TEMEL UD ETM

81
 TEMEL UD ETM

Segh ark
Usl: Curcuna Olmaz la Sine-i Sad-Prame Beste: Hac Arif Bey
Gfte: Namk Kemal

82
 TEMEL UD ETM

Olmaz ila sine-i sad preme

re bulunmaz bilirim yreme
Baksa tabbn- cihan reme
are bulunmaz bilirim yreme

Kast ediyor tr-i mjen cnma

Gzleri en son girecek kanma
erh edemem hlimi cnnma
re bulunmaz bilirim yreme

83
 TEMEL UD ETM

Acemairn Makam
Dura = Acem airn perdesidir.
Gls = nici bir makam olduundan 1. derece gl acem perdesidir, 2. derece gl ise argh perdesidir.
Seyri = nicidir.
Yeden = Hseyni airn perdesidir.
Donanm = Krdi perdesi yazlr.
Dizisi = argahta argh 4lsne acem airnda bir argh 5lisinin ilave edilmesiyle oluur.

2 0 3 0 3 1 0
3 1

Genileme = Tiz tarafta simetrik olarak tiz durak acemde argh 5lisi, pest tarafta ise yine simetrik olarak kaba arghta
argah 5lisi kullanlr.
Seyir = Acem perdesi veya civarndan seyre girilir. Tiz durak acemde yarm kal yaplr. Daha sonra ikinci derece
gl olan argah perdesinde de yarm kal yaplr. Daha sonra nev perdesinde buselik dizili asma kal yaplr. Geleneksel
eserlere bakldnda muhakkak sab makamnda da kallar yapld grlmektedir.

84
 TEMEL UD ETM

85
 TEMEL UD ETM

86
 TEMEL UD ETM

Acemairan Perev
Usl: Devr-i Kebir Beste: Neyzen Salih Dede

87
TEMEL UD ETM

88
 TEMEL UD ETM

Acemairan Saz Semaisi

Usl: Aksak Semai Beste: Msrl brahim Efendi

89
 TEMEL UD ETM

90
 TEMEL UD ETM

Acemairan ark
Usl: Ar Aksak Bir Haber Ver Ey Sab Noldu Glistnm Benim Beste: Bimen en

Bir haber ver ey sab noldu glistanm benim

Kimler ile salnr serv-i hrmnm benim
Blbl-i mtknn aladn yr iidip
Hrler ile mi alr verd-i handnm benim

91
 TEMEL UD ETM

Hicaz Ailesi Makamlar

Hicaz Makam
Dura = Dgah Perdesi
Gls = Neva Perdesi
Seyri = nici kcdr.
Yedeni = Rast Perdesi
Donanm = Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr.
Dizisi = Dgahta Hicaz 4'lsne, Nevada Rast 5'lisinin eklenmesiyle Oluur.

3 0 1 4 0 2 4 0 2

Genilemesi = Durak altnda peste doru yeghta rast 5isi ile genilemektedir. Bylelikle yeghta bir rast makam dizisi
ortaya kmaktadr.
Seyir = Durak veya gl civarnda seyre balar. Nevda Rast'l yarm karar yapar. Dier Hicaz ailesi makamlarna
asma kallarla geki yaplr.
Rastta Nikriz ve Yegahta Rast enileri yapldktan sonra karar verilir.

Hicaz Hmayn Makam

Dura = Dgah Perdesi

Gls = Neva Perdesi
Seyri = kc-Inici,Bazen kc
Yedeni = Rast Perdesi
Donanm = Dik Krdi ve Nim Hicaz perdeleri yazlr.
Dizisi = Dgah perdesi zerindeki Hicaz 4'lsne Neva perdesinde Buselik 5'lisinin eklenmesi ile oluur.

0 1 0 2 3 0 2
3 4

92
 TEMEL UD ETM

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer
perdesinde hicaz 4ls ile geniler. Ayrca nev
perdesindeki buselik enisi nevda nihavent makam
dizisi eklinde uzatlrak muhayyerde krdi 4ls eklinde
de genileme arz edilir.
Seyir = Durak veya gl civarndan seyre
balanlr. Nevada Buselikli yarm karar yaplr. Rast perdesi
zerinde Nikrizli asma kal yaplr. Nim Hicaz ve Dik Krdi
perdesinde asma kal yaplr.
Nevada Rast, Hseynide Uak kullanrak Hicaz ailesi
makamlarna geki de yaplabilir. Hicaz Humayun
Makamnda Niaburlu Kal, dier Hicazlardan ayran
zelliktir. Genileme blgesi gsterildikten sonra Dgah
perdesi zerinde Hicaz 4'ls ile karara gidilir.

3 0 4 0 2 4 0 2
1

Hicaz Uzzl Makam

Dura = Dgah Perdesi

Gl = Hseyni Perdesi
Seyri = nici-kcdr.
Yedeni = Rast Perdesidir.
Donanm = Dik Krdi, Nim Hicaz ve Evi perdeleri yazlr.
Dizisi = Dgahta Hicaz 5'lisine, Hseynide Uak 4'lsyle oluur.

3 0 1 0 2 4 0 2
4

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer Zirgleli Hicaz Makam :

perdesinde hicaz 5lisi ile geniler. Ayn zamanda bu Dura = Dgah Perdesi
genileme ile Hseyni perdesinde bir karcar makam Gl = Hseyni perdesi
dizisi ortaya kar. Seyri = nici- kcdr.
Seyri = Seyre Hseyni civarnda balar. Diziyi Yedeni = Nim Zirgle Perdesidir.
oluturan tm enilerde gezindikten sonra Hseynide Donanm = Dik Krdi, Nim Hicaz, Nim Sehnaz ve Dik
yarm karar yapar. Rastla Nikrizli, Nim Hicaz ve Dik Krdi Acem perdeleri yazlr.
de asma kallar yapar,dier Hicazlara geki yapar. Nevada Dizisi = Dgahta Hicaz 5'lisine Hseynide Hicaz
Rastl ve Buselikli kal yapar, Dgahta Hicazl karar verir. 4'lsnn ekienmesiyle oluur.

93
 TEMEL UD ETM

4 0 1 4 0 2 3 1 2 3

Genilemesi = Simetrik olarak tiz durak muhayyer
perdesinde hicaz 5lisi ile geniler Ayrca Hseyni zerindeki
hicaz 4lsn hicaz humyun dizisi eklinde uzatlr.
Bylece muhayyerde buselikli bir genileme de sz konusu
olur.
Seyri = Gl veya civarnda seyre baslanr.
Hseynide Uakl, Nevada Rastl ve Buselikli, ve Acem
Airanda Hicaz gsterir. Dik Krdi ve Nim Hicazda enisiz
kallar gsterir. Rastta Nikrizli kal yaplr. Dizinin tmnde
dolalr ve Dgahta Hicazl karar verilir.

94
 TEMEL UD ETM

95
 TEMEL UD ETM

10

96
 TEMEL UD ETM

Hicaz Hmayn Perevi

Usl: enber Beste: Veli Dede

97
TEMEL UD ETM

98
TEMEL UD ETM

99
 TEMEL UD ETM

Hicaz Yrk Semi

Usl: Yrk Semi Nideyim Sahn- emen Seyrini Cananm Yok Beste: Hac Sadullah Aa

100
 TEMEL UD ETM

Ah nideyim sahn- emen seyrini cnnm yok

Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok
Yr kurbann olam yr dost hayrnn olam dost
Yel lel li ye le l l l l
mrm ye le l li te rel li ye
Le l l l l mrm ye l l
Ah bir yanmca salnr serv-i hrmnm yok

101
 TEMEL UD ETM

Hicaz ark
Usl: Semi Ey Bt-i Nev-eda Olmuam Mptela
Beste : Dede Efendi
Gfte : Enderuni Vasf

102
 TEMEL UD ETM

Nihavend Makam

Dura = Rast perdesidir.

Gls = Nev perdesidir.
Seyri = nici kcdr.
Yeden = Irak perdesidir.
Donanm = Krdi ve Nim hisar perdeleri yazlr.
Dizisi = Buselik makamnn rast perdesi zerindeki eddidir.
Yani rastta buselik 5isine, nevada krdi 4l snn eklenmesiyle oluur.

3 0 0 1 3 0
2 1 3

Genileme = Tiz durakta ve durak altnda genilemeler gstermektedir. Tizdeki genileme nevdaki krdi 4ls
makam dizisi eklinde uzatlmak istenirse gerdaniyede buselikli bir genilemeye ihtiya vardr. ayet durak altnda ise
nev zerindeki hicaz enisi hicaz humyun makam dizisi eklinde aaya doru uzatlr. Bylece yeghta simetrik
bir genileme olmu olur. rnekte iki genilemeyi de ayn anda grmekteyiz.
Seyir = Gl veya evresinden seyre girilir. Gl zerinde yarm kal yaplr. argahta buselikli ve hicazl ve
akabinde krdi zerinde nikrizli kallar yaplr. Dizinin genilemi alanlarn da gsterip, tekrar rastta buselikli kalla
tam karara gidilir.

103
 TEMEL UD ETM

104
 TEMEL UD ETM

105
 TEMEL UD ETM

10

11

106
 TEMEL UD ETM

12

13

14

15

107
 TEMEL UD ETM

Mini Mini Bir Nihvend Perevi

Usl: Hafif Beste: Hseyin Saadettin Arel

108
 TEMEL UD ETM

Nihvend Saz Semisi

Usl: Aksak Semi Beste: Mesud Cemil Bey

109
 TEMEL UD ETM

110
TEMEL UD ETM

111
TEMEL UD ETM

112
 TEMEL UD ETM

Nihvend Yrk Semi

Usl: Yrk Semi Beste: Mnir Nureddin Seluk
Gfte: Fuzuli

113
TEMEL UD ETM

114
 TEMEL UD ETM

Ruhsrna ayhetme nigh ettiimi

Gz ya dkp nle v ah ettiimi
Ey Padieh-i hsn terahhum adr
Affeyle ki bilmiem gnah ettiimi

Yel lel li yel lel li yel lel li ye le l

ye le lel li Ten nen ni ten nen ni ten nen ni
te ne na na te ne dil li

115
 TEMEL UD ETM

Nihvend ark
Usl: Yrk Semi Vcud kliminin Sultan Sensin Beste: Hac Arif Bey

Vcd ikliminin sultn sensin

Efendim derdimin dermn sensin
Bu cism-i n-tvnn cn sensin
Efendim derdimin dermn sensin

116
 TEMEL UD ETM

KRDL-HCAZKR MAKAMI

Durak = Rast perdesidir.

Gl = 1. derece gl gerdaniye perdesi, 2. derece gl nev perdesidir.
Seyri = nicidir.
Dizisi = Krdi makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rast perdesi stnde krdi 5lisinde nevda
krdi 4lsnn ilavesiyle oluur.

0 3 1 0 4 3
3 1 1

Yeden = Acem airn perdesidir.

Donanm = Krdi, Nim hisar ve ehnaz perdeleri yazlr.
Genilemesi = K.hicazkar makam inici makam olduun tiz tarafta yani gerdaniyede hicazl veya buselikli olarak
genilemektedir.
Seyir = Tiz durak gerdaniye ve evresinden seyre girilir. Dizinin o blgedeki sesleri dolatktan sonra gerdaniye
zerinde yarm kal yaplr. Daha sonra 2. derece nev zerinde de yarm kal yaplr. Daha sonra dier seslerde gezinilerek
en son duraa gidilir ve rastta krdili bitirilir.

117
 TEMEL UD ETM

4 1

118
 TEMEL UD ETM

119
TEMEL UD ETM

120
 TEMEL UD ETM

Krdli hicazkr Perevi

Usl: Muhammes Beste: Tanbri Cemil Bey

121
TEMEL UD ETM

122
TEMEL UD ETM

123
 TEMEL UD ETM

Krdli hicazkr Saz Semisi

Usl: Aksak Semi Beste: Kemani Tatyos Efendi

124
 TEMEL UD ETM

125
 TEMEL UD ETM

Krdli hicazkr Perevi

Usl: Aksak Gidelim Gksuya Bir Alem-i Ab Eyleyelim Beste : Lavtac Hristo
Gfte : Yahya Kemal Beyatl

126
 TEMEL UD ETM

Gidelim Gksuya bir lem-i b eyleyelim

Ol kadehkr gzeli yr olarak peyleyelim
Bize bu tlimiz olmad yr neyleyelim
Ol kadehkr gzeli vr olarak peyleyelim

127
 TEMEL UD ETM

Krdli-hicazkr ark
Usl: Aksak Muntazsr Terifine Hazr Kayk Beste : Hac Arif Bey

128
 TEMEL UD ETM

Hicazkar Makam

Dura = Rast perdesidir.

Gls = 1. derece gl gerdaniye perdesidir. 2. derece gl ise nev perdesidir.
Seyri = nicidir.
Yedeni = Irak perdesidir.
Dizisi = Zirgleli hicaz makamnn rast perdesi zerindeki eddidir. Yani Rastta hicaz 5lisine nevda bir hicaz
4lsnn ilavesiyle olumaktadr.

0 4 1 0 4 3 2
3 2

Donanm = Krdi, hicaz, hisar ve ehnaz perdeleri yazlr.

Genilemesi = Simetrik olarak gerdaniye perdesi zerindeki hicaz 5lisi ile buselik genilemektedir.
Seyir = Tiz duraktan seyre girilir. Sesleri dolatktan sonra gerdaniyede yarm kal yaplr. Daha sonra nevda
yarm kal yaplr. Bilumum seslerde dolalarak en nihayetinde rastta krd ekliyle braktk.

129
 TEMEL UD ETM

0 4 1 0 1 4 0 1 0 1 1 2 1 1 0 4

1 0 3 2 4 3 2 3

130
 TEMEL UD ETM

131
 TEMEL UD ETM

10

132
 TEMEL UD ETM

Hicazkr Perev
Usl: Muhammes Beste: Tanburi Cemil Bey

133
 TEMEL UD ETM

Hicazkr Saz Semisi

Usl: Aksak Semi Beste: Tanburi Cemil Bey

134
1 TEMEL UD ETM

135
 TEMEL UD ETM

Hicazkr Nak Beste

Usl: Lenk Fahte Hicr-i Lebinde Yrin Bir Dil Oldu ki O du N-ho Beste: Zekai Dede
Gfte: Yahya Nazm Efendi

136
 TEMEL UD ETM

Hicr-i behinde yrin bir dil ki oldu n-ho

Cem sunsa gnln etmez cm- cihn-num ho
Her rzu o eb gnlder cnnmn hayli
Gitmez ise efendim benden yana hava ho

137
 TEMEL UD ETM

Hicazkr ark
Usl: Dyek Gl Dalnda ten Blbln Olsam Beste: Neveser Kkde

138
 TEMEL UD ETM

HZZAM MAKAMI

Dura = Segh perdesidir.

Gls = Neva perdesidir.
Seyri = nici kcdr.
Yeden = Krdi perdesidir.
Dizisi = ie gemi iki farkl dizide mtevellit ortak bir diziye sahiptir; yerinde segah 5lisine evite hicaz
4lsnn eklenmesiyle oluan Arel sistemine gre hzzam makam dizisi ile Nevda kurulu hicaz humyun dizilerinin
birlemesi dahilinde ortaya kan bir diziye sahiptir hzzam makam.

2 1 4 0 3 4
3 0

0 1 4 0 2 3 (2) (4)
2 3 (1) (3)

Donanm = Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Hzzam makam yaps gerei tiz taraflarda genilemeye ihtiya duymamtr. Pest taraflarda dgha
doru karcar makam, rasta doru ise B.suzinak makam eklinde genileme kaydetmitir.
Seyir = Hzzam 5lisinden seyre girilir. Dizi sesleri dolalarak nev perdesi zerinde hicazl yarm kal yaplr.
Daha sonra tiz durakta, evite, argahta, dgahta asma kallar yaplarak segah perdesinde yedenli olarak hzzaml
karar verilir.

139
 TEMEL UD ETM

140
 TEMEL UD ETM

141
 TEMEL UD ETM

Hzzm Perevi
Usl: Devr-i Kebir Beste: Tanburi Osman Bey

142
TEMEL UD ETM

143
TEMEL UD ETM

144
 TEMEL UD ETM

Hzzm Saz Semaisi

Usl: Aksak Semai Beste: Udi Nevres Bey

145
 TEMEL UD ETM

146
TEMEL UD ETM

147
 TEMEL UD ETM

Hzzam ark
Usl: Aksak Bilirim Daha Sen Pek Kceksin Beste: Bimen en

148
 TEMEL UD ETM

KARCIAR MAKAMI

Dura = Dgh perdesidir.

Gls = Nev perdesidir.
Seyri = nici kcdr.
Yedeni = Rast perdesidir.
Dizisi = Yerinde uak 4lsne nevda hicaz 5lisinin eklenmesiyle oluur.

0 0 1 4 0 2
1 3

Donanm = Segh, Hisar ve Evi perdeleri yazlr.

Genilemesi = Nev zerindeki hicaz enisi, hicaz uzzal makam eklinde uzatlr. zellikle de tiz segh inici namelerde
farkl olduundan nev zerinde ortalama bir hicaz ailesi makam dizileri kmaktadr.
Seyir = Nev perdesi veya civarndan seyre girilir. Bu perdede yarm kal yaplr. eitli perdelerde asma kallar
gsterildikten sonra durak perdesinde karara gidilir.

149
 TEMEL UD ETM

150
 TEMEL UD ETM

151
 TEMEL UD ETM

Karcar Perevi
Usl: ifte Dyek Beste: Tatyos Efendi

152
 TEMEL UD ETM

Karcar Saz Semisi

Usl: Aksak Semi Mzik: Kemeneci Nikolak

153
 TEMEL UD ETM

154
 TEMEL UD ETM

Karcar Keke
Usl: Aksak Benliyi Aldm Kaakdan Beste: smail Dede Efendi

155
 TEMEL UD ETM

Karcar ark
Usl: Yrk Aksak Bu K Hanm stanbula Tanda Beste: smet Aa

Bu k hanm stanbula tan da Bu baharda gnller glen ola

Elenelim zevk edelim kalpaklar banda amlcada Kksuda elenelim kol kola
Gzeller var on on drt yanda Kadehimiz gh boala gh dola
Elenelim zevk edelim kalpaklar banda Elenelim zevk edelim kalpaklar banda

156
 TEMEL UD ETM

MUHAYYER MAKAMI

Dura = Dgah perdesidir.

Gls = 1. derecede Muhayyer 2.derecede Hseyni perdesidir
Seyri = nicidir.
Yedeni = Rast perdesidir.
Donanm = Segah ve Evi perdeleri yazlr.
Dizisi = Dghta Hseyni 5lisine Hseynide Uak 4lsnn eklenmesiyle oluur.

2 0 4 2 0 0 3
3 1

Genilemesi = Simetrik bir genilemeye sahiptir. Tiz durak muhayyerde Hseynili geniler. Bazende Hseyni zerindeki
uak 4ls dizi eklinde uzatlarak yine muhayyerde bu sefer buselikli bir genileme sz konusu olur.
Seyir = nici bir makam olduu iin tiz durak muhayyerden veya civarnda seyre balanlr. Muhayyerde buselikli
ve Hseynili kallar yaplr. Gl Hseyni perdesinde yarm kararl kal yaptktan sonra nevada rastl, Hseynide
uakl, yerinde seghl kallar yaparak dghta tam karar yapar.

157
 TEMEL UD ETM

2 0 4 2 0 3 1 0 3 2 3 0

158
 TEMEL UD ETM

159
 TEMEL UD ETM

160
 TEMEL UD ETM

Muhayyer Perevi
Usl: Devr-i Kebir Mzik: Tamburi Cemil Bey

161
TEMEL UD ETM

162
 TEMEL UD ETM

Muhayyer Saz Semisi

Usl: Aksak Semi Mzik: Tamburi Cemil Bey

163
TEMEL UD ETM

164
 TEMEL UD ETM

Muhayyer ark
Usl: Aksak ltimas Etmee Yare Varnz Beste : Hac Arif Bey

ltimas etmee yre varnz

Kula kul oldum aman kurtarnz
Etsin zd beni yr yalvarnz
Kula kul oldum aman kurtarnz

165
 TEMEL UD ETM

3. BLM
SSLEME TEKNKLER

166
 TEMEL UD ETM

SSLEME TEKNKLER
1.ARPMA
Mzik sslemelerinin en bata gelenlerindendir. l
iserisinde kk kk notalar eklinde yazlr. Zamansal
olarak klasik bat mziine gre Trk musikisinde arpma
notalar, kendisinden nce gelen notann zamansal deerini
kullanp zayf zamana denk gelirler. Bat mziinde bunun
tersi sz konusudur. Kendisinden sonra gelen notann
g
zamann kulland iin kuvvetli zamana denk gelir.
Bylece APOJYATR denilen bir durum ortaya kar.
1.A) TEK NOTA: Kk yazlan tek notalardr.
ounlukla eimli izgili ve 8lik derecede nota deerinde
yazlr.
a)Deerini kendinden nce gelen notadan alma ekli

Bu arpmalar alt mzrapla vurulur. Ve mmkn olduu srece abuk hzla yaplmas gerekmektedir.

167
 TEMEL UD ETM

AYNI SES ARASINDA ARPMA EGZERSZ

Bu egzersizde rprizlerin ok yaplmasna ve temiz ses kartlmasna dikkat edilmesi gerekmektedir.

NC VE IKICI K SES ARASINDA ARPMA EGZERSZLER

Bu egzersizlerinde ayn ekilde allmas gerekmektedir.

NC K SES ARASINDA

IKICI K SES ARASINDA

168
 TEMEL UD ETM

b) Deerini kendinden sonra gelen notadan alma ekli

Hzl ve temiz yapmak gerekmektedir. Bu arpma notalar kuvvetli zamana denk geldii iin st mzrapla vurulur.

1.B) K NOTA (FT ARPMA)

Kk yazlm ift notalardan ibarettir. Mzrapla st-alt eklinde vurulur.

a) Deerlerini kendilerinden nce gelen notadan alma ekli

b) Deerlerini kendilerinden sonra gelen notadan alma ekli

169
 TEMEL UD ETM

2. GRUPETTO ( NOTA)

yada drt kk notayla yazlr. Kendinden nce gelen notann zamanndan alr. Musikimizde lvta ve tanbur
mzrab eklinde bilinir. Mzrap vuruluu alt-st-alt eklidedir. Bazen st-alt-st de tercih edilebilir.

3. TRL

zerine konulan notay bir sonraki notayla ardarda hzl ve eit deerlerle tekrarlamak demektir. areti tr eklindedir.
Mzrap vurulu ekli st-alt eklinde btn notalara vurulur veya ilk notaya vurulup geri kalanlar mzrapsz bal
ekilde icra edilir.

170
 TEMEL UD ETM

4. LEGATO ALIMALARI

Bal notalar anlamna gelmektedir. Bir nceki sese legato yaplacak nota mzrapsz sadece parmak basks ile yaplr.
kc ve inici legatolarn icra ekilleri biraz farkllk gsterir.

A) IKICI LEGATO
a) LK NOTA AIK TELDE OLURSA: Ak teldeki ilk nota mzrapla vurulduktan sonra legato notas parmakla
serte basarak kartlr. Legato yapacak parma klavyeden fazla uzaklamamas gerekmektedir.

2 3

4 5

b) LK NOTA KAPALI TELDE OLURSA: Mzrap vurulu ekli bir nceki konu ile ayndr.

171
 TEMEL UD ETM

B) NC LEGATO

lk nota mzrap vurulduktan sonra legato notas parmakla teli aaya ekerek kartlr.

1
2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1

* * * *
*
*
2 1 3 1
1 3 3
3 1 3 1 3 1

* * * *
*
*
3 1 4 1
4 1 4 4
4 1 4 1 1

* *
* *
*
*
4 3 2 3 2
3 2 3 2
3 2 3 2

* *
* *
*
*
5 4 2 4 2
4 2 4 2
4 2 4 2

* *
* *
*
*

6 4
4 3 3
4 3 4 3 4 3 4 3

*
*
* *
* *

172
 TEMEL UD ETM

5. AJELTE EGZERSZLER

Bu tekniklerde ama sratli almlarda notalarn doru, temiz ve anlalr ekilde duyulmasdr.

A) HIZLANMA TEKNKLER
1

4 5

173
 TEMEL UD ETM

B) POZSYONLARDA HIZLI GE

1 4 2 1 4 2 1 2 4 1 2 4 1 2 2 4 2 2 1 4 2 1 4 2

3 1 4 1

3 1 3 1 2 1 3 0

174
 TEMEL UD ETM

6.POZSYON DEM ALIMALARI

A) ARPMASIZ POZSYON DEM

175
 TEMEL UD ETM

B) ARPMALI POZSYON DEMLER

1

176
 TEMEL UD ETM

C) ki telde 3l, 6l ve 10lu pozisyon deiimleri.

LLERLE POZSYON DEM

ALTILILARLA POZSYON DEM

1

ONLULARLA POZSYON DEM

177
 TEMEL UD ETM

4. BLM
KK ALBM

178
 TEMEL UD ETM

Hseyni Oyun Havas

Usl: Nim Sofyan een Kz Beste : Tanburi Cemil Bey

179
 TEMEL UD ETM

ehnaz Longa
Usl: Sofyan Beste: Santuri Ethem Efendi

180
TEMEL UD ETM

181
 TEMEL UD ETM

Nihavend Longa
Usl: Nim Sofyan Mzik: Kevser Hanm

182
TEMEL UD ETM

183
 TEMEL UD ETM

argah Sirto
Usl: Msemmen

184
 TEMEL UD ETM

Sultani-Yegh Sirto
Usl: Nim Sofyan Beste : Refik Fersan

185
TEMEL UD ETM

186
 TEMEL UD ETM

Rast Saz Eseri

Usl: Yrk Semi (Ondrtl) Beste : Refik Fersan

187
TEMEL UD ETM

188
 TEMEL UD ETM

Nikriz Longa
Usl: Nim Sofyan Beste : Tanburi Cemil Bey

189
 TEMEL UD ETM

Hicaz Mandra
Usl: Devri-i Turan Beste : Tanburi Cemil Bey

190
TEMEL UD ETM

191
 TEMEL UD ETM

YAZARLAR HAKKINDA

Ersin ERSAVA

1978 senesinde stanbul'da dodu. lkokul tahsilinden sonra 1990da T Trk Musikisi Devlet Konservatuarna girdi.
Ortaokul, lise ve niversite eitimini burada tamamlayarak 2002 senesinde mezun oldu. renimi srasnda bata Udi
Serhan Aytan olmak zere Erol Sayan, Aleddin Yavaa, etin Krk ve ehnaz Uurel gibi birok deerli hocalardan
istifade etti. 2002 ylndan itibaren SMEK ats altnda ud usta reticisi olarak grev ald. 2005 ylnda Relaxation Music
With Turkish Instruments serisinde yer alan ilk solo albm niteliindeki Sabah albm kt.

brahim KARAROLU

1981 ylnda stanbulda dodu. Eyp Musiki Cemiyetinde mzik eitimine balad. SMEKte 1997 1998 yllar arasnda
Yurdal Tokcann rencisi oldu. Serhan Aytan ve Mehmet Emin Bitmezden ders ald. T Trk Mzii Devlet Konservatuar
temel bilimler blmnden mezun oldu. SMEKte iki yldr ud usta reticisi olarak grev yapyor.

KAYNAKA

1. Torun, Mutlu., 1993, Ud Metodu-Gelenekle Gelecee- alar Yaynlar, STANBUL

2. zkan, smail Hakk., 2006, ztuna, Ylmaz., 1990, Byk Trk Musikisi Ansiklopedisi, Kltr Bakanl, ANKARA

4. Targan, erif Muhiddin., 1995, Ud metodu, Gkhan Matbaas, STANBUL

5. Aytan, Serhan., K.B Devlet Korosu Sanats, Ud Dersleri Notlar.

6. Gazimihal, Mahmud Ragp., 1960, Msiki Szl, STANBUL

192