GRAEVINSKI MATERIJALI 2

Fond: 3+2

II p r e d a v a nj e

Prof. dr Vlastimir RADONJANIN

Prof. dr Mirjana MALEEV
 Obrada rezultata ispitivanja
graevinskih materijala

Svojstva materijala se u najoptijem sluaju

mogu izraziti kao:
Brojane vrednosti ili
Opisno
Najvei broj svojstava materijala moe se izraziti
numerikim putem.
Meutim, poznato je da se prilikom ispitivanja
materijala uvek sprovodi vei broj identinih
eksperimentalnih ispitivanja, pa se kao rezultat
dobija skup manje-vie razliitih numerikih
vrednosti. 2
 Obrada rezultata ispitivanja
graevinskih materijala

Zbog toga se opravdano postavlja pitanje:

Koja se numerika vrednost veliina moe
usvojiti kao reprezentativna?

Razlozi za pojavu manjih ili veih razlika izmeu

pojedinih rezultata ispitivanja su:
Stohastiki karakter samih svojstava mat.
Nemogunost ispitivanja svih uzoraka pod
apsolutno istim uslovima i
Prisustvo razliitih GREAKA, koje se
javljaju pri merenju fizikih veliina. 3
 Obrada rezultata ispitivanja
graevinskih materijala

GREKE MERENJA se mogu podeliti na tri grupe:

SLUAJNE (neizbene) zbog
nesavrenosti mernih ureaja i ljudskih
ula (one su uvek razliitog znaka).
SISTEMATSKE zbog netanosti ili
neizbadarenosti mernih ureaja (uvek su
istog znaka i moraju se eliminasti) i
GRUBE GREKE zbog nedovoljne panje
(pojedinane su i moraju se iskljuiti iz
dalje analize).
4
 Obrada rezultata ispitivanja
graevinskih materijala

Za obradu eksperimentalno dobijenih rezultata

ispitivanja, koriste se:
MATEMATIKA STATISTIKA i
TEORIJA VEROVATNOE

5
 Osnove matematike statistike

Ispitivanjem materijala se kao rezultat dobija skup

numerikih vrednosti, pa je velika verovatnoa da
REPREZENTATIVNA vrednost ispitivanog svojstva
lei izmeu najmanje i najvee vrednosti u datom
skupu.
U praksi se zato najee kao merodavna vrednost
ispitivanog svojstva uzima ARITMETIKA
SREDINA svih rezultata ispitivanja:
n

_ x i xi rezultati ispitivanja
x i 1
n ukupan broj rezultata ispitivanja
n 6
 Osnove matematike statistike

Meutim, pri prihvatanju aritmetike sredine kao

reprezentativne vrednosti mora se voditi rauna i o
razlici izmeu najmanje i najvee vrednosti u
okviru skupa rezultata. Minimalna vrednost je u
mnogim kriterijumima merodavna za definisanje
svojstva materijala...
Mera rasipanja rezultata se odreuje na osnovu
STANDARDNE DEVIJACIJE ili tzv. srednjeg
kvadratnog odstupanja:
n _

(x i x) 2

Sn i 1

n 1
7
 Osnove matematike statistike

Kao pokazatelj veliine rasipanja rezultata, u praksi

se esto koristi i KOEFICIJENT VARIJACIJE, koji se
izraava u %:
Sn
v _
x

8
 Osnove matematike
statistike

fb=P/A

Oznaka uzorka B1 B2 B3 B4 B5

Izmerena vrednost, P, kN 700 750 670 800 740

Traena vrednost fb, MPa 31.11 33.33 29.78 35.56 32.89

Aritmetika sredina fb,sr MPa 32.53

Raspon min - max 29.78 - 35.56

Standardna devijacija S5, MPa 2.21

Koeficijent varijacije v5, % 6.8

9
 Aproksimacija krivih

Ako se eksperimentalnim ispitivanjem doe do niza

numerikih podataka
x1, x2, x3, ........xn,
sa aritmetikom sredinom _
x
onda se najverovatnija vrednost sluajno
promenljive veliine x moe dobiti pomou
METODE NAJMANJIH KVADRATA.

10
 Aproksimacija krivih

Osnovni princip metode najmanjih kvadrata glasi:

Najverovatnija vrednost x0 sluajno

promenljive veliine x, koja se dobija putem
serije identinih eksperimenata, je ona
vrednost za koju je suma kvadrata razlika
izmeu izmerenih veliina i vrednosti x0

minimalna.

11
 Aproksimacija krivih

Problem se svodi na iznalaenje minimuma

funkcije:
n _

(x
i 1
i x) 2

odnosno na reenje jednaine:

n _
2
( x i x )
i1 2 (x x ) 0
n

x i

i 1
i 0

12
 Aproksimacija krivih -primena

Ako se pri eksperimentalnom ispitivanju dobiju

rezultati u obliku parova vrednosti
(pi, xi),
gde izmeu njih postoji odreena funkcionalna
veza, i ako je potrebno analitiki odrediti tu
funkcionalnu vezu u obliku:
x traena veliina (zavisno
x f (p, a1, a2 ,.......am ) promenljiva)
p izmerena veliina
problem se moe reiti (nezavisno promenljiva)
primenom metode ai nepoznati parametri
najmanjih kvadrata. 13
 Aproksimacija krivih

PRAVA LINIJA: x a1p a2

n n n
a1 pi2 a2 pi pi x i
i 1 i 1 i 1

n n
a1 pi a 2n x i
i 1 i 1

14
 Aproksimacija krivih

KVADRATNA PARABOLA: x a1p a2p a3

2

n n n n
a1 pi4 a2 pi3 a3 pi2 pi2 x i
i 1 i 1 i 1 i 1

n n n n
a1 p a2 p a3 pi pi x i
3
i
2
i
i 1 i 1 i 1 i 1

n n n
a1 p a2 pi a3n x i
2
i
i 1 i 1 i 1
15
 Aproksimacija krivih

EKSPONENCIJALNA
FUNKCIJA: x a1e p

n n
a1 e 2p i
xie 0
pi

i 1 i 1

16
 Aproksimacija krivih

Kvalitet aproksimacije moe se oceniti pomou

KOEFICIJENTA KORELACIJE:
2
n

_ _

x i x x ( i ) x ( i )
i 1
r
2

n _
2

n _

2

x i x x ( i ) x ( i )
i1 i1

r=1 savrena korelacija (potpuno poklapanje)

r=0 korelacija ne postoji (veliine su meusobno
nezavisne) 17
 Aproksimacija krivih

KVALITET APROKSIMACIJE

1 > r > 0.9 vrlo jaka korelacija

0.9 > r > 0.7 jaka korelacija

0.7 > r > 0.5 slaba korelacija

0.5 > r > 0 vrlo slaba korelacija

18
 Aproksimacija krivih

Primer: =mv/mc
Vodocementni vrstoa pri Vodocementni vrstoa pri
faktor, pritisku, fbp faktor, pritisku, fbp

Nezavisno Zavisno Nezavisno Zavisno

promenljiva, pi promenljiva, xi promenljiva, pi promenljiva, xi
0.680 31.2 0.760 31.1
0.566 39.8 0.600 42.7
0.514 43.0 0.514 44.4
0.463 47.1 0.475 49.6
0.420 47.7 0.433 54.2
0.760 26.3 0.840 25.3
0.637 32.7 0.667 32.7
0.574 37.9 0.571 40.7
0.478 42.5 0.525 43.4
0.444 45.0 0.478 49.4
19
 Aproksimacija krivih
Rprava=-0.94 Rparabola=-0.96

zav isnost v rstoe od v odocementnog faktora

55

BFC - C FCK - H OS3 OS4
50
vrstoa pri pritisku, fp (MPa)

45

40


35

30

25 fpi=76.451-63.367m
vi/mci

2
20 fpi=90.775-112.080m
vi /mci +39.696(mvi /mci )

15
0.4 0.45 0.5 0.55 0.6 0.65 0.7 0.75 0.8 0.85

Vodocementni faktor, mv/mc 20

PRIRODNI STENSKI MATERIJALI I
PROIZVODI OD NJIH
(g r a e v i n s k i k a m e n)

21
 Istorijat upotrebe kamena
kao graevinskog materijala

Kamen se ubraja u najstarije graevinske materijale. Negova

upotreba i obrada se menjala kroz istoriju. Koristio se:
U neobraenom obliku za zidanje prvih sklonita,
U obliku velikih kamenih blokova za graenje masivnih
grobnica i hramova (Egipat, Antika Grka),
U obliku sitnijih komada za zidanje elemenata razliitih
konstruktivnih sistema (stubovi, zidovi, lukovi, svodovi,
kupole) tradicionalnih, sakralnih i inenjerskih objekata
(od starog Rima do dananjih dana),
Za ukraavanje objekata i trgova u vidu skulpturalnih
elemenata, ploa za oblaganje zidova, krovova, podova,
trgova. 22
 Istorijat upotrebe kamena
kao graevinskog materijala

Upotreba kamena kao graevinskog materijala

vezuje se za nastanak prvih civilizacija, koje su
stvarane u dolinama Nila, Tigra, Eufrata, Ganga,
Jangcejanga itd.
Prvi monumentalni objekti od kamena nalaze se na
podruju Egipta, a sagraeni su u doba Starog (3000bc)
kraljevstva - za vreme vladavine III i IV dinastije.
31dinastija!

Najpoznatija je stepenasta piramida (6 nivoa), koja

je sagraena za vreme vladavine kralja Djosera.
Projektant i graditelj ove piramide bio je Imhotep.
23
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Stepenasta piramida je visoka oko 60m, a dimenzije

u osnovi su 120x107m. Piramida je sagraena od
krenjaka.

PIRAMIDA

MASTABA

Stepenasta piramida
(Saqqara, 2630 g.
pre nove ere) 24
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Prva "prava" piramida sagraena je u vreme IV

dinastije (kralj Snefru). Zove se "crvena piramida" i
nalazi se juno od Kaira. Visoka je 105m, a
dimenzije u osnovi su oko 220m.

Crvena piramida (Dahshur, 2575 g. pre nove ere) 25

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Najvea ikada sagraena piramida je "Velika

piramida" u Gizi, koja se nalazi jugozapadno od
dananjeg Kaira.
Sagraena je za vreme faraona Kufua, poznatijeg
kao Keops.
Procenjuje se da je u nju ugraeno oko 2.300.000
blokova kamena, sa prosenom teinom od 2.5
tona po komadu (pojedini komadi bili su teki i do
15 tona).
Dimen. u osnovi su 230x230m, a visina je 146.6m.
26
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

2 700 000m3
230.54x230.60x230.51x230.40m
2 300 000 blokova greka1/1000
1blok 2500kg H=cca147m

Velika (Keopsova) piramida (2551 -2528g. bc) 27

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Velika piramida - Kairo -

Giza

28
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Kefrenova piramida - Kairo - Giza 29

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Kefrenova piramida - Kairo - Giza 30

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Era graenja memorijalnih objekata - piramida u Egiptu

je zavrena je 2250 BC graenjem poslednje piramide u
Sakari (Faraon Pepi II), a zamenila ju je era graenja
kultnih objekata hramova i spomenika - obeliska.
Obelisk je monolitni stub, visine 20-30m, kvadratanog
poprenog preseka, sa malim piramidalnim
zavretkom, najee prevuenim zlatom.
Najpoznatiji obelisk sagraen je za vreme vladavine
faraona Ramzesa II (1304-1237 g. pre nove ere).
Obelisk je visok 25m, teak 254 tone i sagraen je od
crvenog granita.
31
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Obelisk Ramzesa II (Luksor-Egipat) 32

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Obelisk Ramzesa II (Luksor-Egipat) 33

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Najvii obelisk je obelisk kraljice Hapshetsut - 1473-1458

g. pre nove ere), sagraen u Karnaku - Egipat.

Visok je 29.6m, teak 323 tone i takoe je sagraen od

crvenog granita.

Obelisci -pravljeni iz jednog komada granita.

Najvee nalazite ovog kamena bilo je kod Asuana.
Vadjenje kamena obavljalo se metalnim alatom, nakon
to je blok kamena izdvojen iz mase natapanjem drvenih
epova koji su du ivica bloka bili rasporedjeni.
Transportovani su rekom, izmedju dve ladje i jednom
polovinom mase potopljeni u Nil.
34
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Vaenje obeliska, Asuan, Egipat

35
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Postavljanje obeliska - pretpostavka 36

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Hatshepsut Tutmozis I

Obelisk kralice Hatepsut - najvii obelisk u Egiptu 37

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Hatshepsut Tutmozis I

Obelisk kralice Hatepsut - najvii obelisk u Egiptu 38

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Najvei hram na svetu Karnak - Egipat 39

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Najvei hram na svetu Karnak - Egipat 40

 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Kolonada prvi
put formirana u
arhitekturi Hram
kralice
Hatshepsut
Gornji Egipat

41
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Luksor (Teba)
Gornji Egipat

Proirenja
stubova - kapiteli

cca 14 vekova bc Nizovi (kolonade) stubova koji su

povezani kamenim gredama
42
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Egipatska civilizacija je do dananjih dana ostala

neprevaziena i u broju skulptura od kamena, od kojih
je najpoznatija Sfinga (leei lav sa ljudskom glavom).
Duina ove skulpture je 73m, a visina 20m.

Najpoznatija skulptura
u Egiptu- Sfinga, Giza,
Kairo
43
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Sfinga, Giza, Kairo

44
 Istorijat upotrebe kamena DREVNI
kao graevinskog materijala EGIPAT

Skulpture od kamena
45
 Istorijat upotrebe kamena ANTIKA
kao graevinskog materijala GRKA

Nakon slabljenja moi egipatske civilizacije, do

ponovnog procvata primene kamena u
graditeljstvu dolazi u antikoj Grkoj.

O tom periodu svedoe brojni spomenici -

hramovi, kao to je Partenon na Akropolju, graen
izmeu 447 i 432. godine pre nove ere.

Za njegovo graenje upotrebljen je sitnozrni beli

mermer.

Hram je pravougaone osnove, dimenzija

34.5x69.5m i ima 46 stubova.
46
 Istorijat upotrebe kamena ANTIKA
kao graevinskog materijala GRKA

Partenon- Akropolj, Atina, Grka

47
 Istorijat upotrebe kamena
ANTIKA
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI GRKA

PROPYLAIA
48
 Istorijat upotrebe kamena ETRURSKA
kao graevinskog materijala UMETNOST

Pod uticajem grke arhitekture upotreba kamena,

kao graevinskog materijala, proirila se na
teritoriju srednje Italije (severno od Rima).
Taj period se u istoriji zove period Etrurske
umetnosti (800 - 100 godina pre nove ere) i
karakterie ga primena lukova i svodova od
kamena, kao elemenata graevinskih
konstrukcija.
U tom periodu od kamena su izgraeni mnogi
gradovi, utvrenja, mostovi, kanali i akvadukti, pri
emu su korieni tuf, pear, travertin.
49
 Istorijat upotrebe kamena STARI RIM
kao graevinskog materijala

U periodu Rimskog carstva kamen je i dalje ostao

osnovni graevinski materijal, ali se koristio u
obliku sitnijih komada i vrlo esto u kombinaciji
sa keramikom. Za njegovo povezivanje u
konstrukcijama poeo koristiti hidraulini kre
(meavina gaenog krea i mlevenog vulkanskog
pepela).

Jedna od najpoznatijih graevina starog Rima je

RIMSKI KOLOSEUM.

50
 Istorijat upotrebe kamena STARI RIM
kao graevinskog materijala
Sedam svetskih uda novog sveta

H= 48.5m
50.000 gledalaca.
Osnova elipsa
188x156m

Koloseum, Rim, Italija 51

 Istorijat upotrebe kamena STARI RIM
kao graevinskog materijala

Rimski koloseum je poeo da gradi imperator

Vespasino 72 godine nove ere, a zavrio ga je
njegov sin Dominicijan, 80 godine nove ere.
Objekat je visok oko 48.5m i mogao je da primi
50.000 gledalaca. U osnovi je izduena elipsa
188x156m.
Graen je od razliitih vrsta materijala:
temelji - od betona
stubovi i lukovi - od travertina
zidovi u prva dva nivoa - od tufa 52
 Najvei hrianski hram

AJA SOFIJA ISTANBUL kamen i keramika

Justinijan 537g 10.000 radnika, Mehmet 11 - 1453g,
Ataturk - 1935g, 107 stubova, kupola R=31m H=55m
53
 Istorijat upotrebe kamena GOTSKA
kao graevinskog materijala ARHITEKTURA

Upotreba kamena u graevinarstvu nakon pada

Rimskog carstva doivela je svoju ponovnu
afirmaciju u srednjem veku (XII - XIV vek) period
gotske arhitekture.
Od grandioznih spomenika iz tog vremena
najpoznatiji su:

Katedrala u Milanu - Italija

Katedrala u Ruanu - Francuska

54
 Istorijat upotrebe kamena GOTSKA
kao graevinskog materijala ARHITEKTURA

KATEDRALA U MILANU (poetak gradnje: 1380. g.,

obloena belim mermerom, 6000 skulptura, 40000 vernika)
55
 Istorijat upotrebe kamena Mugalska
kao graevinskog materijala ARHITEKTURA
Sedam svetskih uda novog sveta Mugalska
arhitektura:
Kombinacija
indijske, persijske i
islamske
arhitekture
Materijali:
Beli prozirni mermer
iz Radastana
Jaspis iz Pandaba
ad i kristal iz Kine
Tirkiz sa Tibeta
Safir iz ri Lanke

TAD MAHAL (Mauzolej u Agri, Indija, graen: 1632-48.g.,

Sagradio ga je Muslimanski vladar ah Dahan u spomen
svojoj voljenoj eni Mumtaz Mahal, 20.000 56
 Istorijat upotrebe kamena Mugalska
kao graevinskog materijala ARHITEKTURA

TAD MAHAL ( dva identina objekta, Damija i kua za

odmor u okviru kompleksa, sagraena od crvenog peara)
20 000 radnika je gradilo 17 godina ovaj kompleks
57
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Sa upotrebom kamena za izradu monumentalnih,

kultnih i inenjerskih objekata nastavilo se i u
periodu renesanse, sve do XIX veka, kada je
graevinski kamen poeo da biva potiskivan
nearmiranim, a zatim i armiranim betonom.

Posebnu primenu kamen je imao u izgradnji

inenjerskih objekata i objekata infastrukture
(kanala, vodovoda, akvadukta i mostova).

Karakteristini primeri su:

Rimski akvadukt "Pont du Gard" u Francuskoj
Most preko reke Drine u Viegradu 58
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Rimski akvadukt "Pont du Gard", preko reke

Gardon kod Nima u Francuskoj, graen je izmeu
63 do 12 godine pre nove ere.

Duine je 275 m i ima 3 etae. Trea etaa ima 35

polukrunih svodova irine 4.8m i visoka je 7.4m.
Srednja etaa je visine 19.5m, a najvea irina luka
je 19.2m. Lukovi prve etae se poklapaju sa
lukovima srednje etae.

Za zidanje akvadukta korien je krenjak iz

okoline mosta. Pojedini blokovi su teine i do 6t.
59
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Rimski akvadukt preko reke Gardon kod Nima

Francuska (12 g. pre nove ere, 3 etae) 60
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Rimski akvadukt preko reke Gardon kod Nima

Francuska (12 g. pre nove ere, 3 etae) 61
Viaduct de Millau dolina reka Gardon , danas
najvii most na svetu 62
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

TRAJANOV MOST
Most je bio izgraen od kamena, opeke, betona i drveta.
Dugaak 1.097,5 metara, sa lukovima visoko iznad vode.
Imao je 20 stubova i portale na pristupu i na jednoj i na drugoj
dunavskoj obali. Dimenzije stubova su oko 18-19m x 33-34m,
a bili su orijentisani duinom u pravcu toka reke s kljunastim
dodacima na prednjoj i zadnjoj strani kojima je umanjivao
pritisak. Temelji stubova i portala sagraeni su od betona
napravljenog od ljunka utisnutog u malter, iznad toga su
postavljeni redovi opeke, a stubovi su imali jezgro od betona,
oplaenog tesanicama i opekama. Primenom "rotilja" od
popreno i poduno postavljenih drvenih greda, koje su
prolazile kroz jezgro, postignuta je vea nosivost Apolodorove
graevine. Trajanov most je graen od 103. do 105. godine.
63
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

TRAJANOV MOST
To je prvi most ikada podignut na
donjem Dunavu koji je na tom
mestu irok oko 800 metara i oko
1000 godina je vaio za najdui
most ikada sagraen i to u
rekordnom roku s obzirom na
tadanju tehnologiju graenja.

Most je projektovao najvei

graditelj toga doba Apolodor iz
Damaska 64
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Ponte Vecchio je najstariji evropski most koji je u

potpunosti izgraen od kamena. Izgraen je 1345.
godine te je ujedno i najstariji most u Firenci
65
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Most preko reke Drine u Viegradu sagradio je

uveni turski graditelj Koda Mimar Sinan po
naredbi velikog turskog vezira Mehmed pae
Sokolovia.
Most je sagraen u periodu od 1571 do 1577
godine.
Ima 10 lukova, a najvei luk je raspona cca
15m.

66
 Istorijat upotrebe kamena MOSTOVI I
kao graevinskog materijala AKVADUKTI

Kameni most Viegrad (1577g)

(Na Drini uprija, 10 lukova, l = 250m, b = 10m) 67
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

AKROPOLIS - ANTIKA ATINA (500 BC) 68

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

AKROPOLIS - ANTIKA ATINA

69
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

HRAM BOGINJE ATINE (NIKE) 70

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

HRAM BOGINJE ATINE (POLIAS) 71

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

HRAM BOGA ZEVSA 72

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

RIMSKI FORUM (200 BC) 73

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

KAPIJA CARA KONSTANTINA - RIM 74

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

RIMSKA KATEDRALA
BAZILIKA SAN GIOVANI (travertin, IV AC) 75
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

Hram crkva PANTEON - RIM

(stubovi granit, lukovi mermer) 76
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

TEATAR (ARENA) - EFES 77

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

CELZIJUSOVA BIBLIOTEKA EFES

(110g. nove ere) 78
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

CELZIJUSOVA BIBLIOTEKA - EFES 79

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

VELIKA DAMIJA
SAMARA - IRAK

80
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

MANASTIR HILANDAR
( XII vek)

81
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

PEKA PATRIJARIJA
( XII i XIII vek, kamen i opeka) 82
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

KAMENI MOST MOSTAR (1560g) 83

 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

KAMENI MOST MOSTAR

84
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

DUANOV KAMENI MOST SKOPLJE (VI vek)

85
 Istorijat upotrebe kamena
OSTALI ZNAAJNI OBJEKTI

RIMSKI AKVADUKT U BLIZINI SKOPLJA (VI vek)

86