Polimeret II 2010 2011 PDF

UNIVERSITETI I PRISHTINS
FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKE
POLIMERET
II
PRPUNIMI I MATERIALEVE POLIMERE
( Ligjerata te autorizuar)
Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.
Prishtin, 2010/2011
POLIMERET-II..............................................................PERPUNIMI I MATERIALEVE POLIMERRE
PRPUNIMI I MATERIALEVE POLIMERE

.
Metodat kryesore t prpunimit t masave plastike jan:

Derdhja, presimi, injektimi, sinterimi, ekstrudimi, kalandrimi, kuposja,
fryrja e produkteve boshe, termoformimi, etj.
Nj mnyr e ndarjes s metodave t prpunimit t materialeve polimere dhe

e rrjedhjes s prfitimit dhe t formsimit t materialeve polimere dhe
materialeve kompozite sht treguar n figurn 1 dhe figurn 2.
Fig. 1. Metodat e prpunimit t materialeve polimere
Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 2

Fig.2. Rrjedhja e prfitimit dhe e formsimit t materialeve plastike, elastomere dhe

kompozite (TP-termoplaste, TS-duroplaste, E-elastomere), (MET Kalpakjian).
Me teknologji t veant t prpunimit mund t bhet veshja e produkteve me

shtres antikorrozive ose elektro izoluese.
Materialet pr derdhje jan monomeret n gjendje t lngt ose przierja e

monomereve me katalizator dhe pigmente, prkatsisht przierja e ploimerit
me plastifikator.
Lnda e par (lnda nistore ose lnda fillestare) pr metodat e tjera t

prpunimit jan n form tabletash, granulati (kokrriza) ose pluhuri.
Gjat procesit t puns shtohen edhe mbushsit, plastifikuesit, stabilizuesit

dhe
pigmentet, e nga njher dhe mjetet shtes pr lubrifikim t cilat e lehtsojn
procesin e prpunimit.

1.0 Derdhja
1.1. Derdhja e lir
Derdhja e lir (fig.1.1.) (derdhja n shtypje atmosferike) prdoret pr

polimerizimin e rrshirave fenole, rrshirave akrile, rrshirave epokside si dhe
t poliesterit me q rast fitohen produkte t gatshme.
Pr proces t polimerizimit (polikondensimit) nevojitet koh relativisht e gjat

(deri n qindra or) dhe temperatur e lart (deri rreth 100 0C). Si rezultat i
procesit, rrshirat i nnshtrohen procesit t ftohjes me q rast kalojn n
gjendje t ngurt.
Derdhja prdoret pr prpunimin e detaleve me dimensione jo t mdha pr

shkak t tkurrjes s madhe t masave plastike (deri 6%).
Kallpet pr derdhje punohen nga silikoni i cili ka elasticitet t lart gj q e

lehtson nxjerrjen e produktit t derdhur.
Pr kt qllim mund t prdoren edhe metoda t tjera t modifikuara si p.sh.

derdhja centrifugale pr prfitimin e produkteve t zbrazta n form cilindri
(zakonisht pr seri t vogla).
Fig.1.1 Derdhja e lir e mass plastike

1.2. Derdhja me rrotullim
Derdhja me rrotullim sht metod e prpunimit t masave plastike ku lnda e

par n form pluhuri (n disa raste mund t jet n form rrshire) hidhet n
kallp, ku nxehet deri sa t shkrihet. Njkohsisht kallpi bn lvizje
rrotulluese rreth boshtit horizontal dhe vertikal (fig.1.2) duke i mundsuar
mass s shkrir q t ngjitet pr murin e brendshm t kallpit. Pastaj
vazhdon ftohja e kallpit, me ka ftohet edhe produkti.
Fig.1.2. Derdhja me rrotullim

Produkte t fituara me rrotullim
1.2.1. Operacionit e prpunimit me rrotullim
Operacionet e prpunimit
Faza 1. Mbushja e kallpit (forms)
Procesi i formimit me rrotullim (rotomolding)
fillon me mbushjen e
kallpit me lnd t par (n form rrshire
ose pluhuri).
N makinn pr rrotullim mund t vendosen
disa kallpe pr prodhim t njkohshm t
disa produkteve.
Pas mbushjes, kallpi mbyllet dhe fillon t
rrotullohet rreth boshtit vertikal dhe
horizontal.
Kjo lvizje biaksiale e kallpit mundson q
lnda e par t shprndahet prgjat gjith
murit t kallpit.

Faza 2. Nxehja dhe shkrirja e lends s

par
Pas mbylljes s kallpit duhet t bhet
nxehja e tij me qllim t shkrirjes s lnds
s pare.
Lnda e shkrir do t mbulon tr
siprfaen e kallpit duke formuar produktin
me form dhe me prmasa t kallpit.
Gjat ksaj kohe kallpi rrotullohet pa
ndrprerje.
Pastaj kallpi nxirret nga furra pr nxehje
dhe vendoset n dhomn pr ftohje.
Faza 3. Ftohja e kallpit
Ajri ose przierja e ajrit dhe ujit e ftoh
kallpin dhe shtresn e produktit t prfituar.
Ky proces bhet n mnyr kontinuale
derisa produkti t ftohet.
Pas ksaj kallpi sht i gatshm pr tu
hapur dhe pr tu nxjerr produkti.
Faza 4. Zbrazja/montimi
Pas ftohjes s suksesshme t mass
plastike bhet hapja e kallpit dhe nxjerrja e
produktit.
2.0 Presimi
Presimi m s shpeshti prdoret pr prpunimin e rrshirave temoreaktive

(si jan rrshirat fenole) dhe t disa termoplasteve.
Dallojm kto metoda t presimit:

presimin e thjesht (n matric)
presimi me transferim, dhe
presimi i pllakave
2.1. Presimi i thjesht
Presimi i thjesht (fig.2.1) mbshtetet n formsimin e produkteve n form t

nxeht (forma, prkatsisht kallpi nxehet me uj t nxeht, me avull ose me
rrym elektrike deri n 200 0C) me shtypje deri n qindra MPa.

Shtypja (presioni) i zgjedhur duhet t veproj pr aq koh sa t jet e

nevojshme pr daljen e ajrit dhe t gazrave t shfaqur gjat reaksioneve
kimike.
Ky presimi kryhet n 4 faza (fig.2.2).
Presimi kryhet n makina presuese n t cilat jan t montuar veglat

prkatse pr prpunim (fig.2.3).
Fig. 2.1. Presimi i thjesht: (1) operacioni i mbushjes s foms s kallpit me lnd
t par; (2) veprimi i forcs (F0 me shpejtsi (v); (3) mbajtja e forcs deri n
formsimin e plot t produktit;(4) nxjerrje e produktit nga kallpi.

Fig.2.2. Fazat e prpunimit me presim

Fig. 2.3 Presa pr prpunim t materialeve polimere: a - Skema e press;

b- Presa hidraulike pr prpunimin e duromereve (Wickert)

2.2. Presimi me transfer
Presimi me transfer (fig.2.4.) prdoret kryesisht pr termoplaste mbshtetet

n
plastifikimin paraprak t mass n rezervuarin e nxeht, shtyrjen e mass dhe
ndrydhjen e saj n formn e mbyllur dhe ngurtsimin e produktit.
Procesi i prpunimit me presim me transfer mund t bhet n dy mnyra:
1. Presimi me transfer me prdorim t plunzherit -shtytsit, plunger

transfer molding fig.2.4,
2. Presimi me transfer me prdorim t ens npr t ciln shtyhet masa
polimere pot transfer molding, fig.2.5,
Ky proces zakonisht sht i automatizuar dhe me t prodhohen pjes t

makinave, si dhmbzor, bulona, dado, etj.
1- Plunzheri (shtytsi) pr transferim; 2-vendosja e lnds s par (pluhurit) n grykn

pr
transferim; 3-nxjerrsi i produktit; 4-pjesa e mbetur e mbushjes; 5-patrica; 6-produkti.

Fig.2.4. Prpunimi me presim me transferim:

Presimi me transfer me prdorim t plunzherit -shtytsit, plunger transfer molding
1 - mbushja; 2 - transferimi i mass polimere; 3 - nxjerrja e produktit

1-Shtytsi pr transferim; 2-mbushja (paraforma, tableta); 3- ena pr transferim; 4-
gavra e kallpit;5-qitsi; 6-produkti; 7- pjesa e mbetur e mbushjes; 8-materiali i teprt

Fig. 2.5. Prpunimi me presim me transferim: Presimi me transfer me prdorim t ens

pr transferim npr t ciln shtyhet masa polimere pot transfer molding.
2.3. Presimi i pllakave
Presimi i pllakave mbshtetet n formsimin me vegl presuese t

gjysmprodukteve n form pllake ose profili.
Kjo metod m s shpeshti prdoret pr prodhimin e produkteve shum

shtresore (laminateve).
N varsi nga masa polimere e prdorur mund t dallojm laminate: fenole,

poliesteri ose epoksidi, kurse n varsi t mbushsit, laminate: metalike,
qelqi, azbesti, pambuku, druri, etj.
Mnyra e palosjes dhe forma e mbushsit e siguron anizotropin e krkuar,

p.sh. qndrueshmrin n trheqje varsisht nga drejtimi.
Presimi mundson prfitimin pllakave me shprndarje t ndryshme t mass

(n vende t ndryshme ka dendsi t ndryshme). Kjo arrihet me vendosje
prkatse t laminateve para presimit (fig. 2.66a) dhe ndrydhjen e tyre deri n
trashsi t njjt (fig. 2.6b).
Pllakat e tilla prdoren p.sh. pr prpunimin propelerve, sepse n kt rast

kemi diferenc t vogl t forcave centrifugale duke shkuar nga qendra kah
periferia.

Fig. 2.6. Produkti me dendsi t ndryshme: a-palosja (vendosje)

e pllakave n pres; b-ndrtimi i brendshm

3.0 Injektimi
Injektimi mbshtetet n zbutjen e mass s przier n cilindrin e nxeht dhe

me injektim ciklik t saj n formn e ftoht (kallp), n t ciln ndodh
ngurtsimi i produktit (fig.3.1).
Kjo metod prdoret pr prodhimin e produkteve t ndryshme nga

termoplastet si jan poliamidi (PA), polistireni (PS), polivinil kloridi PVC).
Presioni i injektimit arrin deri n qindra MPa, ndsa temperatura punuese

varet nga temperatura e zbutjes s lnds s par.
Fig. 3.1. Skema e injektimit: 1- rezervuari, 2-cilindri, 3-pistoni, 4 kallpi
3.1. PRESAT E INJEKTIMIT
Pr prpunimin e lndve plastike n baz t parimit t injektimit prdoren

makinerit q quhen presa pr injektimin e lndve plastike. Kto presa
ndahen
n dy kategori:
- Presa t thjeshta - ku injektimi kryhet me nj piston t thjesht, q vepron

mbi lndn e shkrir n cilindrin e injektimit (fig, 3.2 a).
Fig. 3.2, Kategorit e presave te injektimit.: a. Pres injektimi me piston t thjesht;

b. Pres injektimi me paraplastifikim t jashtm; c. Pres injektimi me bosht (shek)-piston.

- Presa me para-plastifikim, ndahet ne:
a) Presa ku injektimi kryhet me nj piston t thjesht mbi lndn e shkrir

dhe t ardhur nga nj cilindr i jashtm (fig. 3.2 b),
b) Presa ku prdoret nj bosht krmillor (shek), i cili, jo vetm q kryen

furnizimin dhe plastifikimin e lnds, por edhe rolin e pistonit t injektimit.
Pr kt arsye kto presa quhen presa t injektimit me bosht-piston (fig. 3.2

c).
Jan presat me t prdorura pr prpunimin e lndve plastike me parimin e
injektimit.
Presa e injektimit t lndve plastike (fig.3.3 dhe 3.4) prmban:
- Sistemin (dispozitivin) hidraulik

- Sistemin e injektimit
- Vegln
- Sistemin e mbylljes s vegls
- Sistemin e kontrollit
Fig.3.3 Makina pr injektim dhe sistemet prbrse t saj

Fig. 3.4 Pjest kryesore te press se injektimit.
Fig. 3.5 Pjest kryesore te press se injektimit.
Trsia e press s injektimit (injektuesja) prbhet nga dy njsi, dhe at (fig.

3.5):
1. Njsia e injektimit
2. Njsia e kallpit (vegls)
Trsia e press pr injketim prbhet nga kto pjes kryesore:
- Motori
- Dhmbzort pr transmetim t numrit t rrotullimeve
- Cilindri hidraulik pr mbyllje dhe hapje t vegls (kallpit)
- Udhzuesit e vegls
- Pllaka e lvizshme e vegls (kallpit)
- Pllaka e palvizshme e vegls (kallpit)
- Cilindri shtyts i boshtit
- Kallpi
- Diza

- Boshti
- Cilindri
- Nxehsi
- Hinka
- Pulti komandues
1. Ena e injektimit, t quajtur cilindri i injektimit (ose dhoma e plastifikimit),

e cila furnizohet me lnd plastike. Ktu bhet nxehja dhe zbutja e lnds.
2. Sistemi i injektimit, d.m.th. pistonin e injektimit q shtyn lndn plastike t

shkrir n brendin e forms. Forma e injektimit duke qen boshe mbyllet,
pastaj
mbushet nn shtypjen e pistonit t injektimit.
3. Sistemi pr mbylljen e vegls (kallpit-forms) gjat injektimit. Presa e

injektimit mund t jet horizontale apo vertikale.
N presat vertikale furnizimi me
lnd t par sht m i mir dhe m i leht pr diametr t njjt t cilindrit
t
injektimit.
E kundrta n presat horizontale nxjerrja automatike e prodhimit sht
m e leht.
Disa konstruktor kan kombinuar mbylljen horizontale te forms (gj q
lehtson nxjerrjen e prodhimit duke siguruar edhe rendiment t lart), me
injektim vertikal (gj q lehtson furnizimin me lnd t par).
Sistemet e mbylljes dhe t injektimit mund t jen hidraulike (me uj, vaj) ose
mekanike.
Sistemet mekanike jan te sistemit te morsets, me nj vid t
manovrueshme me dor ose me motor. Sistemet hidraulike punojn me
shtypje te ujit apo t vajit.
Shtypja e mbylljes se forms duhet t ushtrohet gjat gjith kohs q vazhdon

injektimi dhe ftohja e objektit q injektohet. Me kto sisteme vendosja e
formave
ndrmjet mbajtsve t tyre sht shum e leht dhe paralelizmi i dy pjesve
te
forms shum i mir.
Sistemet mekanike jan shum m t prdorshme, pasi jan shum t lehta

n
prdorim. Ne rast nevoje mund te vendosen mbi bazamentin e press n
mnyr
q t rrshqasin gjat mbylljes dhe hapjes. N kt rast mund t vihen format
nga me te ndryshmet.
Injektimi duhet t bhet me shpejtsi jashtzakonisht t madhe, nj deri n dy

sekonda, me qllim q lnda t mos ket koh t ftohet para se t arrij n
pikat me t largta t forms.

Shtypja e zhvilluar me pistonin e injektimit, mbi lndn e shkrir, varet nga

siprfaqja e pistonit t injektimit dhe forca q ushtrohet mbi kt piston.
Pr njpres t nj fuqie t caktuar t injektimit, sa m i vogl t jet diametri i

pistonit t injektimit, aq m e ngritur sht shtypja q zhvillohet mbi lndn.
Por duhet t kihet parasysh se kjo shtypje nuk transmetohet krejtsisht n
brendin e forms.
Lndt plastike t zbutura nuk jan t krahasueshme me lngun ku shtypja

bhet me parimin e Paskalit. Pr m tepr, rniet e shtypjes jan t
konsiderueshme ne brendin e forms, q sht gjithmon e ftoht, ndrsa
shpejtsia e injektimit sht e ndryshme pr lnd dhe forma t ndryshme.
Pr lndt plastike llogariten kto prpjestime t transmetimit t shtypjes:
Pr nj objekt m t trash se 5 mm, shtypja e injektimit sht e barabart me

tre t katrtat e shtypjes s fillimit t injektimit.
Pr nj objekt me trashsi prej 2 mm deri 5 mm, me dy te tretat dhe pr nj

objekt t holl nn 2 mm, me gjysmn e saj.
Cilindri i injektimit duhet t ket nj trajt t brendshme t till, q mos ta

ndaloj lndn, mos ta djeg apo t ndihmoj dekompozimin e lnds s re t
porsa zbutur.
Shumica e cilindrave t injektimit prmbajn nj pjes t brendshme, q

quhet zemr shprndarse e lnds. Kjo pjes duhet t jet e profiluar me
precizitet.
Roli i ksaj pjese sht i dyfisht: shprndan lndn n shtresa t holla, q

homogjenizohen n dhomn e majs s injektimit dhe e prcjell nxehtsin e
lnds n faqen e brendshme t shtresave pr t luftuar kundra rrjedhjes s
keqe t lnds. Pr kt qllim disa presa kan nj zemr shprndarse me
nxehje t brendshme me rezistenc, por ky dispozitiv prodhohet me vshtirsi
dhe me zor shfrytzohet.
Ngrohja e cilindrit t injektimit mund t bhet me t gjitha mnyrat termike.
Ngrohja me rezistenc elektrike lejon nj rregullim relativisht t leht pr do

zone t cilindrit n mnyr t pavarur.
Ka raste q presa e injektimit mund te furnizohet me lnd t ngroht e t
zbutur para se t arrij n depon e furnizimit t makins.
N kt mnyr, humbja shtypjes prgjysmohet dhe mund t punohet me

presa
m pak t fuqishme.
Makinat (presat) e para nuk injektonin vese disa gram, ato jan ende n
prdorim n rastet e prodhimit t artikujve shum t vegjl dhe punojn me

rendiment shum t lart. P.sh. 2.000 kopsa kmishash n or.
Presat q sot jan prgjithsisht n prdorim kan nj aftsi injektimi prej

100 gram deri 160 gram.
Krahas tyre ekzistojn edhe presa q kan aftsin e injektimit mbi 15 kg.
Kto lloj presash paraqesin probleme te ndrlikuara, veanrisht n realizimin

e ens (cilindrit t injektimit) s aft pr ngrohjen e shpejt, pa rrezikuar
dekompozimin e lnds me sasi kaq t madhe . Koha e ftohjes (ngurtsimit)
s objektit t injektuar sht shum e gjat dhe rrjedhimisht
rendimenti prgjysmohet.
Lidhur me kt problem jan gjetur zgjidhje t ndryshme.
Kshtu p.sh. forma t shumta vendosen n nj diapozitiv (tavolin rrotulluese)

n t cilin, kur nj form sht duke u mbushur, tjetra sht duke u ftohur, e
treta n
hapje dhe e katrta n mbyllje, d.m.th. n t njjtn koh vihen n veprim 4
forma t ndryshme, ku secila kryen rolin e vet.
Kshtu jan ndrtuar p.sh. presat pr prodhimin e kpucve prej lndsh
plastike.
N presat e injektimit t ndrtimit t fundit boshti krmillor vendoset n

brendin e cilindrit t injektimit (shih fig. 3.7), i cili luan alternativisht rolin e
prziersit (duke u rrotulluar n astin e kthimit) dhe t pistonit t injektimit (n
astin e prparimit).
Prfitimi sht homogjenizimi i madh termik i lnds s przier nga ana e

boshtit krmillor, gj q jep objekte m t cilsi t mir (m pak sforcime t
brendshme) dhe t injektuar nn nj shtypje m t ult se sa mbi lndn q
injektohet pa przierjen e boshtit krmillor, d.m.th. vetm me piston si n fig.
3.6.

Fig. 3.6
Fig.3.7
3.2. PROCESI TEKNOLOGJIK I PRPUNIMIT T MASAVE

TERMOPLASTIKE ME AN T DERDHJES ME INJEKTIM (NN PRESION)
Prpunimi i masave plastike sht mjaft i ndrlikuar dhe kushtzon kushte t

caktuara n precizitetin e procesit teknologjik. Edhe pasi t gjenden zgjidhje m
t mira teorike, gjat prpunimit sht e domosdoshme t bhen disa
eksperimente, derisa t mos arrihet rezultati m i mir.
N figurat 3.8 dhe 3.9 sht paraqitur makina pr injektimin e mass
termoplastike nn presion, me gjith procesin teknologjik t drdhjes,
respektivisht t prpunimit t mass.
Derdhja bhet n dy takte. N taktin I (hapi I i pistonit) masa e lngt, e cila m
par
nxehet dhe shkrihet n nj cilindr t veant, shtyhet n zbraztin e vegls (t
kallpit) npr gryk-farfalln (fig. 3.8). N taktin II (hapi II i pistonit) bhet elja e
kallpit dhe nxjerrja e produktit, si dhe prgatitja (dozimi) i materialit pr
prsritjen e procesit (fig.3.8).
Materiali q vjen pr prpunimin n trajt granulati, hidhet n hinkn (4). Kur
pistoni (2) (t shihet fig. 3.9), q lviz brenda cilindrit (1), me ndihmn e lngut
nn presion t vij n pikn e jashtme t vdekur, ai me ndihmn e levs (3), n t
njjtin drejtim trheq dozatorin (6), kshtu q granulati nga hinka bie n dozator, i
cili gjithher pranon t njjtin vllim. Sasia e dozuar e granulatit n hapin e
mparshem, njkohsisht nga vrima (23) para pistonit (2) prket cilindrin pr
injektim (24). Tani pistoni, i shtyr nga lngu nn presion, lviz prej piks s
vdekur t jashtmes n drejtim t asaj t brendshmes. Me kt rast ky para veti
shtyn granulatin e futur n cilindrin pr injektim (t shihet fig.3.8).
Gjat lvizjes, pistoni me ndihmn e levs trheq dozatorin, i cili granulatin e
dozuar e bart n vrimn (23). Cilindri pr injektim (24) nxehet nga nxehsit (5)
me ndihmn e t cilve mund t zgjedhet temperatura e nevojshme pr llojin e
caktuar t materialit. Masa, t ciln e shtyn pistoni, n prkitje me cilindrin
nxehet, shkrihet, homogjenizohet (liron ajrin) dhe shtyhet prej nj mase t re para
pistonit n drejtim t pjess s par t cilindrit. Masat termoplastike jan
prcjells t kqinj t nxehtsis, ndaj ka rrezik q masa e shtyr t shkrihet
vetm n shtresat e jashtme, q jan m afr mureve t cilindrit, dhe brthama
(brendia) t mbetet e pashkrir. Andaj, n cilinder vendohet nj torpid (maje n
form shtize apo therre) (7) e cila shprpush brthamn e mass. Masa e shkrir
dhe homogjene, e shtyr

nga pistoni dhe nga masa e re, del prej cilindrit npr injektorin (8) dhe hyn ne
gryk-farfall (10) dhe prej ksaj npr kanalet shprndars hyn n formn (11),
(12), q i jep formn prkatse. Nj pjes e pistonit (11) sht e fiksuar n nj
pllak t paluejtshme (9) kurse tjetra (12) n pllakn shtytse (t lvizshme - t
luajtshme) (13). Injektori (8) ngrohet me ndihmn e cilindrit, kshtu q n t masa
gjithmon sht e lngshme. Pjest e forms (11) dhe (12) ftohen, ndaj ftohet
edhe masa n to, n kanale dhe n gryk-farfall, kurse pasi t pushoj
injektimini ngurtsohet plotsisht.
Fig.3.8 Makina pr injektim

Fig.3.9-Makin pr injektimin e mass termoplastike (takti I ):1-cilindri hidraulik, 2-pistoni

pr futjen e mass, 3-leva
pr lvizjen e dozatorit, 4-hinka, 5-nxehsit elektrik, 6-dozatori, 7-torpeda, 8-injektori, 9-
pllaka e palvizshme, 10-grykderdhja-farfalla, 11-pjesa e par e forms, 12-pjes e
forms,13-pllaka shtytse, 14-udhzuesit e forms, 15-pllaka pr centrim, 16-heqsit, 17-
trheqsi, 18-pllaka e par mbajtsve pr heqsit, 19-susta, 20-pllaka e dyt embajtsve pr
heqsit, 21-boshti, 22-cilindri pr mbylljen e forms, 23-vrima pr futjen e granulatit, 24-
cilindri pr injektim, 25-udhzuesit e pistonit, pr mbylljen e forms, 26-pistoni pr mbylljen
e forms, 27-pjesa e palvizshme e makins, 28-produkti i derdhur.
Para se t nis lvizja e pistonit (2) dhe injektimit i mass, pistoni (26), nn
veprimin e lngut nn presion n cilindrin (22), niset prej piks s vdekur t
jashtme n drejtim t asaj t brendshmes dhe njherit, me ndihmn e pllaks
shtypse (13), s pari mbyll formn dhe m pas mban n gjendje t mbyllur,
duke siguruar kshtu puthitjen e ndrmjetvetshme t pjesve (11) dhe (12) gjat
injektimit t mass.
Forca e mbylljes s vegls, q siguron pistoni (26), detyrohet t jet m e madhe
se forca e shkaktuar nga presioni i mass n rrafshin e hapjs s forms.
N t kundrtn, do t ndodhte elja e forms, respektivisht ndarja e pjesve t
tij (11) dhe (12), dhe kshtu masa gjat injektimit do t dilte jasht.
Kur procesi i injektimi (derdhjes) mbaron, nis takti i dyt i procesit teknologjik
(fig.3.10). Pistoni (2) i cilindrit pr hedhjen e mass kthehet n pozicionin e
jashtm dhe ktu kryhet dozimi, sikurse sht shpjeguar m par, pistoni (26) i
cilindrit pr mbyllje, i cili si pistoni (2) lviz me ndihmn e lngut nn shtypje,
poashtu kthehet n pozicionin e jashtm dhe me kt rast ndan pjest e vegls
(11) dhe (12) . N kt ndarje, sikur edhe te bashkimi i tyre, pjest e vegls
udhhiqen nga udhzuesit (14). Pistoni (26) udhzohet nga udhzuesit (25). N
nisje t lvizjes n drejtim t pozicionit t jashtm, ky piston, me ndihmn e nj
boshti (21) trheq trheqsin (17) i cili n kt rast trheq prej gryks-frfalls
derdhjen.
N lvizjen e mtejme boshti (21) ndalet nga pjesa e palvizshme e makins (27)
dhe prmjet mbajtsit t heqsve (18) dhe (20) vepron n heqsit (16), t cilt
heqin dhe nxjerrin jasht derdhjen (28) nga forma.
Pas nxerrjes s produktit-derdhjes (mas e derdhur), pistoni (26) lviz n drejtim
t piks s brendshme t vdekur duke mbyllur me at rast vegln.
Susta (19), me ndihmn e boshtit dhe mbajtsit t heqsve, kthen trheqsin dhe
heqsin n pozicionin e mparshm. Pas ksaj, rrjedha vijon.
Gjat derdhjs s mass n kallp ajri q gjindet atje ,shtyhet prej mass npr
vendin e bashkimit t pjesve t forms dhe npr hapsirat midis heqqsve dhe
vrimave t tyre.

Fig. 3.10. Makin pr injektimin e mass termoplastike (takti II)
3.3. VEGLAT PR INJEKTIMIN E MASAVE TERMOPLASTIKE
T gjitha veglat pr derdhjen e masave termoplastike me injketim (nn shtypje)

kan
kryesisht t njjtin funksion q t pranojn dhe me an t kanaleve t shprdajn
masn e shkrir, ti japin formn sipas boshllkut t vet dhe m pas t ftohin,
dhe n fund, t nxjerrin jasht produktin e gatshm.
Varsisht nga lloji i produkteve, i kapacitetit t makins dhe i vetis s mass,
konstruktohenedhe veglat q m s miri u prgjigjen qllimeve.
N figurn 3.11 sht paraqitur nj konstruksion i vegls pr derdhjen e gotave

plastike, i ngjashm me konstruksionin e makins n fig 3.9.
Dallohen vetm pse formn e prbjn patrica dhe matrica e instaluar. Kjo gj
lehtson prdorimin e materialit t kualitetshm pr patricn dhe matricn dhe
mundson ndrrimin e tyre.

Fig. 3.11- vegl pr derdhjen e gotava plastike:1-pllaka kryesore, 2-mbajtsi i patrics

(punsonit), 3-mbqajtsi i matrics, 4-patrica (punisoni), 5-pllaka shtytse, 7- dhe 8-mbajtsi i
heqsve, 9-pllaka pr centrim, 10-boshti shtyts, 11-susta, 12-heqsit, 13-trheqsi, 14-
udhzuesit e kallpit, 15-grykderdhja-farfalla
3.3.1 Pllaka kryesore
Pllaka kryesore (1) paraqet pjesn kryesore t vegls dhe shrben pr lidhjen e
vegls me makin. Punohet rndom prej eliku konstruktiv DIN (U St-38-1) ose
prej gize t elikut. N ann ballore ka nj t dal, t diametrit t toleruar, q
shrben pr centrim me rastin e vendosjeve n makin.
3.3.2 Mbajtsit i patrics
Kjo pllak (2) sht e fiksuar n pllakn kryesore dhe bart patricn.
N te jan t fiksuar udhzuesit dhe sht e venduar gryka (farfalla), e
nganjher ka vrima t shpuara pr qarkullimin e lngut pr ftohje dhe jan t
br kanale pr prurjen e mass prej gryks deri te forma. Kto kanale detyrohen
t jen t prpunuar pastr dhe t poliruara.
Pllaka t shumtn punohet prej eliku DIN (R ST 44-2) .

3.3.3 Bartsi i matrics
Bartsi i matrics (3) sht pllak q mban matricn. N t jan t bra fytzat
pr udhzim dhe vrimat e shpuara pr kalimin e trheqsit dhe t nxjerrsit.
Poashtu jan t shpuara edhe vrimat pr qarkullimin e lngut pr ftohje si dhe
kanalet pr prurjen e mass prej gryks deri te kallpi. Kta kanale detyrohen t
jen t prpunuar pastr dhe t poliruara.
Bartsi i matrics bhet zakonisht prej eliku DIN (C45) C 45.
3.3.4 Patrica
Patrica (4) sht pjes e forms e cila me konveksitetin e saj i jep produktit
trajtn e brendshme. Punohet rndom prej eliku DIN (C60) dhe kalitet.
Siprfaqet q vijn n kontakt me masn, detyrohen t jen t prpunuara pastr
dhe t lustruara. Fiksohet n bartsin e vet me vendosje, te presuar. N patric
mund t ket vrima pr qarkullimin e lngut pr ftohje.
3.3.5 Matrica
Matrica (5) sht pjes e forms e cila me t thelluarat e saja i jep produktit
trajten e jashtme. Punohet rndom, si edhe patrica, prej eliku DIN ( C60) C 60
ose m kualitativ dhe kalitet. Siprfaqet q vin n kontakt me masn, detyrohen
t jen t punuara pastr dhe t poliruara. Fiksohet n bartsin e saj me
vendosje t presuar. N matricn (si edhe n patricn), mund t ket vrima pr
qarkullimin e lngut pr ftohje.
3.3.6 Pllaka shtytse
Kjo pllak (6) shrben pr bashkimin e pjess s lvizshme t vegls me pjesn

e lvizshme t makins. N t thelluarn e saj cilindrike jan t vendosur
mbajtsit e heqsve.
Punohet zakonisht prej eliku DIN (U St 38-1) ose prej gize t elikut.
3.3.7 Bartsi i itsve (heqsve)
Bartsi i itsve (heqsve), (7,8) prfaqson nj pllak t dyfisht n t ciln jan

fiksuar itsit. sht i vendosur n baz me t ciln, me rastin e nxjerrjes s
produktit, lviz s bashku me itsit. Punohet rndom prej eliku DIN (U St 38-1).
3.3.8 Pllaka pr centrim
Kjo pllak (9) fiksohet n pllakn shtytse, duke mbyllur t thelluarn e saj
cilindrike, dhe shrben pr udhzimin e bazs me itsit. Punohet zakonisht prej
eliku DIN (C 15), kurse siprfaqja e saj rrshqitse (cilindrike) duhet t jen t
forta.

3.3.9 Boshti shtyts
Boshti shtyts (10), n t ciln jan t fiksuar itsi (heqsi) dhe bartsi i itsve
(heqsve), shrben pr heqjen e mass s derdhur (kanalet e derdhjes, kanalet
shprndarse, etj) dhe t heqjes s produktit kur t ilet kallpi. Punohet m s
shpeshti prej eliku DIN (C15) C 15 kurse siprfaqja ballore e tij duhet t jet e
fort.
3.3.10 Susta
Susta (11) shrben q me rastin e mbylljes s forms, t kthej boshtin bashk

me trheqsin dhe me heqsit, n pozicionin e mparshm. Punohet prej eliku
pr susta, dhe duhet t jet mjaft e qndrueshme pr t prballuar rezistencat
me rastin e trheqjs s pjesve t vegls.
3.3.11 Heqsit
Heqsit (12) shrbejn q pas eljes s kallpit, t heqin prej saj produktin e
ngjitur.
Punohen prej eliku DIN (C 15) dhe n siprfaqe fortsohen. Secili produkt duhet
ta ket heqsin e tij t veant, ndrsa produkti me trajt t ndrlikuar, duhet t
ket m tepr sish.
Objekti i derdhur prej mas plastike, ngjitet pr siprfaqet e vegls, pr arsye
heqsit jan t domosdoshm. Ngjitja mund t jet n siprfaqen e jashtme ose
t brendshme. Pas eljs s forms, produkti m s shpeshti mbetet i ngjitur
pr formn me at siprfaqe q sht m e madhe.
N figurn 3.11, ku sht treguar derdhje e nj cop t kurrizuar, e cila pas eljes
s forms, mbetet e ngjitur me siprfaqen e saj t jashtme, heqsat jan venduar
n ann e jashtme t cops. Heqsat kan trajt shufrash.
Fig .3.12. Vegl pr derdhjen e copave plastike me pjes

.
N figurn 3.12 sht treguar derdhja e produktit me nj pjes cilindrike, i cili pas
eljes s forms mbetet i ngjitur me siprfaqen e brendshme, prandaj heqsi te
kjo vegl sht venduar ashtu q t bj nxjerrjen nga patrica. Heqsi ka trajt
unazore.

3.3.12 Trheqsi
Trheqsi (13) prfaqson nj shufr t venduar n mbarim t bazs dhe

shrben pr nxjerrjen e derdhjes tek elja e forms. N ann ballore (n maje) ka
nj pjes t pjerrt n t cilin gjat derdhjes hyn masa dhe kshtu krijon nj lidhje
t mir midis tij dhe derdhjes. Kjo sht e domosdoshme, sepse nj sasi e mass
s derdhur ngurtsohet n gryk dhe ajo pas hapjes s vegls duhet t nxirret
dhe t lirohet gryka pr injektim t srishm. Punohet prej eliku DIN C15, kurse
siprfaqja e tij duhet t jet e fort.
3.3.13 Udhzuesit
Udhzuesit (14) prfaqsojn shufra t fiksuara n njrn pjes t forms dhe

hyjn n bokola, respektivisht n vrimat e pjess tjetr. Shrbejn pr nj
bashkim t drejt t pjesve t vegls me rastin e mbrthimit t forms.
Udhzuesit dhe bokolat punohen prej eliku DIN (C 15), kurse siprfaqja e tij
duhet t jet e fort. Meq gjat puns, forma nxehet n temperatur prej 45 C
deri n 90 C, gj q varet prej llojit t mass, bashkimet rrshqitse midis
udhzueseve dhe bokols, si dhe bashkimet e tjera rrshqitse t veglave,
punohen me fushn e tolerancs H7/f7, kurse pr temperatura m t ulta H7/g6.
N figurn 3.13 sht paraqitur bashkimi (lidhja) e udhzuesit me bokoln.
Fig. 3.13.-Udhzuesi i kallpit
3.3.14 Grykderdhja
Grykderdhja (15) sht nj pjes element (pjes) me gryk e cila e pranon

masn e ngrohur nga injektori dhe e on deri te kanalet shprndars ose deri te
hapsira (boshllku) e forms. Punohet prej eliku pr prmirsim DIN C 60.
Diametri i vrims n hyrje t gryks meret pr 0.8 mm deri 1 mm m i madh se
diametri i injektorit. Poqese injektohet polivinilkloridi, acetatceluloza ose ndonj
tjetr mas q mund t shkaktoj oksidimin e metalit, sht e dshirueshme q
kto siprfaqe t metalit q vijn n kontakt me masn, t ngopen me krom
(kromohen). Vrima e gryks prpunohet pastr dhe polirohet n drejtim t
rrjedhs s mass. N figurn 3.15 sht treguar grykderdhja (1) e
vendosur n pllakn kryesore (2).

Fig.3.15-Grykderdhja: 1- Grykderdhja, 2- Fig. 3.16.-Injektori: 1-injektori, 2-cilindri, 3-

Grykderdhja pllaka kryesore
3.3.15 Injektori
Injektori (fig.3.16:1-injektori, 2-cilindri, 3-grykderdhja), paraqet pjesn e makins

q
shrben pr prurjen e mass nga cilindri i injektuese n vegl.
Punohet prej materialit q prcjell mir nxehtsin, gj qe lehtson nxehjen e

mir t tij, q nevojitet pr t mos ndodh ftohja e mass n brendin e saj. M s
shpeshti punohet prej lidhjes s beriliumit dhe bakrit.
Diametri i vrims s injektorit varet prej vllimit t injektimit dhe prej llojit t mass
plastike.
3.4 NDARJA E VEGLAVE
Veglat pr derdhje t masave termoplastike nn presion, mund t ndahen n disa

mnyr.
Sipas mnyrs s prdorimit, veglat mund t jen:

-joautomatike, tek t cilat puntori nxjerr jasht copat e puns.
-automate, t cilat pa pjesmarrjen e puntorve nxjerrin jasht produktin dhe
derdhjen (pjesa e kanaleve dhe e gryks):
Sipas numrit t boshlllqeve n vegl, gjegjsisht pas numrit t copave q

derdhen njkohshm, veglat ndahen n:
-njshe, kur n vegl derdhet vetm nj cop:
-shumnumrshe,tek t cilat n vegl mund t derdhen njkohshm disa cop.
Sipas mundsis s adaptimit dhe kalimit nga nj produkt n tjetrin, veglat

mund t jen:
-universale, te t cilat matrica dhe patrica jan t bra t vauara, dhe sipas llojit
t produkteve futen n pllakat mbajtse (suportet) t tyre.
-speciale, tek t cilat pllakat mbajtse (suportet) t matrics dhe t patrics jan
t punuara bashk me matricn ose patricn.

Sipas parimit t puns, respektivisht sipas mnyrs s eljes (hapjes),

veglat mund t jen:
-veglat pr derdhjen e copve me parrafshira n siprfaqe t jashtme.
Kto jan vegla t ndrlikuara tek t cilat, pos eljes s vegls n drejtim gjatsor
t aksit t makins, doemos duhet t ekzistoj edhe elja n drejtim t trthort,
pr t mundur objektet krejtsisht t lirohen dhe t mund t nxirren nga vegla.
Kto vegla punohen me patrica ose me matrica dypjesshe.
Lvizja e till realizohet me lvizjen trthore ose t pjrrsishme t pjesve t

patrics (punsonit) apo t matrics.
-vegla pr derdhjen e copave t thjeshta jo t rrafshta n siprfaqet e jashtme
ose t brendshme, tek t cilat hapja e vegls sht e thjesht n drejtimin
gjatsor dhe n nj rrafsh, dhe me kt edhe nxjerrja e copave t ktilla sht
treguar n fig 3.11.dhe 3.12
Kto vegla mund t bhen n disa mnyra, po secila detyrohet t ket brthamn
prej disa copash me siprfaqe t pjerrta, kshtu q me lvizjen e tyre
sendrtohet mbledhja e brthams dhe n kt mnyr lirohet dhe nxirret nga
vegla objekti i puns. Te copat e puns me helik (filet) t brendshme, lirimi
prej vegls mund t bhet edhe me zhdredhjen e zemrs me ndimn e
trasmetuesit me dhmbzor.


Vegla pr injektimin e shports

Fig.*.* Vegla pr injektim t mass polimere
Mbajtsit e Vegls:
A. Ngasja e vegls - elektromotor
B. Spinott lidhs
C. Lidhset pr hapje dhe mbyllje t vegls
D. Pllaka e lvizshme
E. Largsia horizontale n mes pllakave mbajtse t vegls

3.5. Cikli punues i injektimit
Cikli punues i injektimit t masave polimere esht mjaft i shkurtr, dhe zakonisht
zgjat nga 2 sekonda deri n 2 minuta. Ky cikl mbshtetet n kto katr faza
(etapa):
Mbyllja e vegls
Para injektimit t mass s homogjenizuar n brendi t vegls, ajo duhet t mbyllet n
at mnyr q dy pjest e vegls puthiten n mes veti dhe sigurohen q t mos hapen
gjat procesit t injektimit.
Secila pjes e vegls sht e prforcuar n pllakn prkatse tmakins injektueses, ku
njra prej tyre vendoset n pllakn e lvizshme (rrshqitshme). Prmes sistemit
hidraulik (mund t jet edhe mekanik ose elektromagnetik) t mbylljes bhet
shtrngimi i dy pjesve t vegls (pjess s palvizshme dhe pjess s lvizshme) me
forc t nevojshme e cila e mbyll dhe e siguron vegln q masa e injektuar n brendi t
vegls t mos dal jasht pr shkak t shtypje injektuese. Koha e mbylljes s vegls
dhe e sigurimit t saj q t
mos elet gjat injektimit varet nga lloji i makins. Makinat e mdha krkojn koh m
t gjat t mbylljes dhe sigurimit, sepse krkojn forca m t mdha.
Kjo koh njkohsisht varet edhe nga koha e
ciklit t ngurtsimit.
Injektimi
Lnda e par plastike, zakonisht n form granulati hidhet prmes hinks n makinn
injektuese ku bhet homogjenizimi i saj dhe m pas ajo injektohet n brendi t vegls
(kallpit).
Gjat ktij procesi, materiali shkrihet nn ndikimin e nxehtsis dhe t shtypjes.
Masa e lngzuar dhe homogjene injektohet me shpejtsi dhe shtypje t nevojshme
duke e shtyr masn n gjith hapsirn e vegls. Sasia e materialit t injektuar duhet
t jet e mjaftueshme pr mbushjen e hapsirs s vegls.
Koha e injektimin sht e nevojshme pr llogaritjen e sakt t rrjedhjes s mass s
shkrir n vegl. Mirpo koha e injektimit llogaritet n baz t vllimit t injektuar,
shtypjes s injektimit dhe fuqis s injektimit.
Ftohja
Masa e lngt q injektohet brenda vegls fillon t ftohet posa t vij
n kontakt me siprfaqen e brendshme t vegls (kallpit, forms).
Posa t ftohet masa plastike, ajo ngurtsohet n form t produktit
(detalit) t dshiruar. Mirpo gjat ngurtsimit t produktit do t
vjen deri te tkurrja. Vegla nuk guxon t hapet derisa t kryhet i tr
procesi i ngurtsimit. Kohzgjatja e ftohjes prcaktohet n baz t
vetive termodinamike t materialit
Nxjerrja e produktit
Pas kohs s nevojshme t, produkti i ftohur duhet t nxirret nga
vegla. Nxjerrja bhet me ndihmn e sistemit nxjerrs-qits i cili
sht i montuar n njrn pjes t vegls. Pr nxjerrjet produktit nga
vegla nevojitet forca prkatse, sepse produkti sht i ngjitur pr
siprfaqen e brendshme t forms. Me qllim lehtsimi t nxjerrjes
s produktit nga vegla, sht e nevojshme q paraprakisht t bhet
sprkatja e siprfaqes s forms. Kohzgjatja e nevojshme e hapjes
s vegls dhe e nxjerrjes s produktit prcaktohet n baz t ciklit t
puns s makins. Pas nxjerrjes s produktit, bhet mbyllja e tij dhe
vazhdon cikli nga fillimi.

3.6 Prpunimi plotsues i produktit
Pas prfundimit t ciklit punues fitohet produkti i dshiruar. Pas ftohjes fitohet
produkti i cili ka t bashkngjitur edhe nj sasi t materialit q ka mbetur si
pasoje e kalimit t materialit npr kanalet ushqyese.
Shtesa e teprt e materialit duhet t mnjanohet me metoda t caktuara t
prpunimit me prerje.
Kjo shtes te disa lloje t materialeve, si p.sh. te materialet termoplastike mund
t riciklohet dhe prsri t prdoren.
3.7 ELIQET PR PUNIMIN E VEGLAVE (KALLUPVE)
Gjat przgjedhjes s elikut pr ndrtimin e veglave pr injektim pr prodhimin e

polimerit konstruktort kan qen shpesh her n dilem, pr arsye se ekzistojn
disa faktor, t cilt kan ndikim deri diku n przgjedhjen optimale. Shprehja
optimale duhet t kuptohet si relative pr arsye se varet nga shum faktor t
ciklit t projektimit t vegls (kallpit).
N treg ekzistojn shum lloje t elikut q prodhuesit i japin pr prodhimin e

detaleve t cilat e formojn hapsirn (boshllkun) e vegls, prkatsisht
detaleve t cilat jan n kontakt t drejtprdejt me masn polimere.
Pa marr parasysh faktort ndikues, konsiderohet se parsore pr zgjedhjen e

materialit pr punimin e veglave pr prpunimin e materialeve polimere sht
sjellja e elikut gjat puns s kallpit, q do t thot eksploatimit t kallpit.
Krkesat e prgjithshme q duhet t plotsojn eliqet pr prpunimin e veglave

pr prpunimin e materialeve polimere jan:
1) Krkesat gjat eksploatimit

2) Shtalbsia (viskoziteti dinamik) e mjafueshme dhe ndieshmria e ult n prerje
dhe plasaritje,
3) Ruajtja e prmasave gjat puns
4) Qndrueshmria e lejuar dhe kufiri i rrjedhshmris
5) Rezistenca ndaj plasaritjeve siprfaqesore
6) Rezistencat ndaj ndikimeve kimike.
Przgjedhja e elikut pr vegla pr prpunimin e disa materialeve polimere si

jan: aminoplasti, derivatet e celulozs dhe PVC q formojn bashkdyzime
kimike, duhet t jet e shqyrtuar n mnyr t veant. Kto materiale ndikojn
n mnyr shum agresive n siprfaqet e boshllkut t vegls dhe shpesh e
dmtojn at. Pr shkak t dmtimit shkatrrimit, n fillim fitojm detal me
siprfaqe jo t shklqyer, e m von detali shum vshtir nxirret nga hapsira e
kallpit.
Kto krkesa lajmrohen te prodhimi i disa polimereve t veanta dhe duhet t

konsiderohen si raste specifike. N kto raste duhet t prdoren materiale t
veanta.
N praktik sht vertetuar se eliqet e grupit t eliqeve q nuk ndryshken dhe

q kaliten n vaj ose uj m s miri i plotsojn kto krkesa. Kto eliqe arrijn

fortsin 56 HRC deri 58 HRC (p.sh. X55CrMo14 ). Ky elik krkon nj trajtim

termik t veant pr shkak t prpunimit t mtejm mekanik (polirimi). Por tek
prpunimi i disa materialeve polimere, prdorimi i ktij eliku i ka prparsit e
shumta ekonomike dhe teknike.
Shum konstruktor e preferojn prdorimin e ktij eliku nga se jan t sigurt n
vetit e tij por duhet pas parasysh se ky elik sht shum m i shtrenjt se
eliku pr imentim
N rast se nuk ka mundsi q t prdoret eliku DIN X55CrMo14 pr pjest e
vegpave pr prpunimin e materialeve polimere, mund t perdoret eliku pr
imentim 20 MnCr 5 i cili me an t prpunimit termik mund t arrij fortsin 53
HRC deri 54 HRC. M pas siprfaqet e vegls t cilat jan n kontakt t
drejtprdrejt me masn polimere duhet t ngopen me krom
(kromohen).
Veglat e mdha n t cilat duhet t punohet hapsira (boshllku, gavra),
zakonisht punohen nga eliku pr prmirsim.
N vazhdim jan dhn disa lloje t eliqeve q prdoren pr prpunimin e

veglave pr prpunim t materialeve polimere, dhe at:
1. elik pr imentim
2. elik pr prmirsim
3. elik pr vegla me fortsi t lart
4. elik pr vegla q nuk ndryshken

4.0 Sinterimi
Sinterimi (fig.4.1) m s teprmi prdoret pr prpunimin e elementeve nga

poliamidi i cili n strukturn e vet ka pjesmarrje t madhe t formave
kristalore, e me kt edhe veti t mira, kryesisht rezistenc t madhe ndaj
konsumit.
Lnda e par e poliamidit n form pluhurit\ t imt (fig. 4.1 a), me prmasa t
kokrrizave 4 m deri 10 m derdhet n kallp (fig.10b), e pastaj presohet n
t ftoht me shtypje deri 400 MPa.
Operacioni tjetr sht sinterimi i cili mbshtetet n nxehje t ngadalshme t

produktit n vaj (220 0C deri 250 0C), pr 2.5 or (fig.10c), e pastaj ftohje t
ngadalshme deri n temperatur rreth 90 0C.
Fig. 4.1. Sinterimi i mass plastike: a-mbushja e kallpit;

b-presimi n t ftoht; c-produkti pr pjekje

5.0 Ekstrudimi
Ekstrudimi (fig.5.1) n parim sht metod e injektimit kontinual e parapar

pr prodhimin e profileve, shufrave dhe gypave.
Lnda e par e cila sillet pa ndrprer nga rezervuari (1), zbutet n cilindrin e
nxeht (2). Me lvizje kontinuale (t pandrprer) t boshtit krmillor (3) bhet
przierja e mass polimere dhe transportimi i saj n drejtim t daljes s
cilindrit. M pas masa hyn n vrimn e vegls (5). Pas daljes nga vegla, masa
ngurtsohet dhe produkti i fituar e ruan formn dhe madhsin e saj.
Kjo metod prdoret pr prodhimin e profileve nga polistireni, polietileni,

polivinikloridi, polimetakrilati, celuloza, etj.
Fig. 5.1 Skema e ekstrudimit: 1- rezervuari, 2-cilindri, 3-boshti krmillor, 4-nxehsi, 5-

vegla


5.1 Ekstrudert
N dallim nga presat e injektimit, ekstrudert punojn me nj cikl t

vazhdueshm n vijim.
Pjest prbrse t nj ekstruderi ndahen n:
a Pjest kryesore t makins
b Pajisje ndihmse
5.1.1 Pjest kryesore t ekstruderit
Pjest kryesore t nj ekstruderi (fig. 5.2) jan: bazamenti, elektromotori me

grupin e dhmbzoreve, cilindri i ekstrudimit, boshti krmillor, koka, filiera.
Nfigurn 5.3 sht treguar skica e plot e ekstruderit njboshtor.

Fig. 5.2 Pjest kryesore t ekstruderit
Fig. 5.3 Skica e ekstruderit njboshtore dhe elementet e tij:
1-Motori; 2-Pulexhoja; 3-Reduktori; 4-Kushineta aksiale; 5-Pompa e vajit; 6-

Mbshtetsi i cilindrit; 7-Cilindri; 8-Boshti krmillor; 9-Mbshtjellsi i
cilindrit; 10-Lidhsja; 11-Furnizuesi me rrym i vegls; 12- Pajisja ftohse;
13 - Bazamenti i ekstruderit; 14-Pajisja vakuumuese; 15-Pajisja
komanduese
5.1.1. 1. Bazamenti
Shrben pr mbajtjen e t gjitha pjesve t makins.
5.1.1.2. Njsia pr ngasja t ekstruderit (reparti i ekstruderit)
Funksionin e makins ngasse (fig.5.4) t ekstruderit, zakonisht e kryen

elektromotori (fig.5.5.). Pr t rrotulluar boshtin krmillor prdoren
elektromotor
me shpejtsi t rregullueshme.

Numri i rrotullimeve tek ekstrudert konvencional zgjedhet n varsi nga

diametri i boshtit krmillor dhe pr ekstruder njboshtor sht nga 10 deri n
250 rrotullime n minut, kurse pr ekstruder dy boshtore ky numr sht
m i vogl.
Fuqia e instaluar pr ngasjen e boshtit krmillor ndryshon n varsi nga

kushtete e puns.
Fig. 5.4. Njsia e ngasjes Fig.5.5. Fig.5.6. Reduktori i ekstruderit

Elektromotori
Startimi (fillimi) i ekstruderit t zbrazt (pa mas plastike) krkon fuqi m t

vogl se ekstruderi me sasi t caktuar t mass.
Me qllim t arritjes s kushteve maksimale t puns s ekstruderit sht e

nevojshme q ekstruderi t ket mundsi t rregullimit kontinual t numrit t
rrotullimeve.
Momenti rrotullues i boshtit t ekstruderit varet nga karakteristikat e

materialit q punohet.
5.1.1.4. Boshti i ekstruderit (boshti krmillor)
Boshti krmillor i ekstruderit sht elementi kryesor i ekstruderit.
Forma, dimensionet dhe materiali i boshtit zgjedhet n varsi nga materiali i

cili prpunohet, prodhimi i dshiruar, vegla q duhet t prdoret, etj. Nga kjo
rrjedh se nuk ka ndonj bosht universal, sepse do material i cili prpunohet
varet nga fortsia, temperatura, rrjedhja, koeficienti i frkimit, viskoziteti,
nxehtsia specifike, koeficienti i bymimit, ndikimi korrodues dhe vetit e tjera.
Me qllim t sqarimit m t leht t figurn 5.7 jan treguar elementet

kryesore t boshtit krmillor t ekstruderit, kurse n figurn 5.8 dhe 5.9 pozita
e boshtit krmillor t ekstruderit njboshtor dhe dyboshtor. Boshti mund t
ndahet n tri zona kryesore:

I zona e hyrjes (zona e furnizimit);

II-zona e shkrirjes s mass (plastifikimi),
III-zona e shtypjes (ndrydhjes) - metering zona
Fig. 5.7
Fig. 5.8 Pozita e boshteve krmillore te ekstruderi dyboshtor dhe zonat e boshteve
Fig.5.9. Boshti i ekstruderit.

Zona e para (I) sht zona e furnizimit, kokrrizat e lnds t zbritura nga
depoja e furnizimit t makins, merren nga boshti krmillor dhe transportohen
nn shtypje n drejtim t koks s makins. N kt zon fillon shkrirja e
ngadalshme materialit me qllim q t mos vjen deri te rnia e shtypjes. Pr
kt arsye kjo zon sht m pak e nxeht n krahasim me zonat e tjera.
Zona e dyt (II) sht zona e plastifikimit, dhe ka pr detyr q materialin ta

shndrroj n gjendje t lngzuar viskoze, e cila duhet t jet kompakte dhe
pa ajr.
Masn e till kompakte e shtyn n zonn e ardhshme. Te shum
konstruksione, kjo zon ka nj ndryshim progresiv t brthams s boshtit n
krahasim me prmasat e zons s ardhshme, prkatsisht zons s
lngzimit (zons s shtypjes).
N kt mnyr vllimi i rrjedhjes zvoglohet, prkatsisht materiali do t
komprimohet (shtypet). Ky komprimim mundson q avulli apo ajri i mbetur t
shtyhet dhe t mundsohet transmetimi m i mir i nxehtsis n masn e
lngt.
Shkalla e komprimimit t boshtit n zonn e lngzimit varet nga masa
vllimore, prkatsisht forma e materialit i cili punohet dhe nga kundrshtypja
n fund t
cilindrit. Kompresioni arrihet me rritjen e prmass s brthams s boshtit n
at mnyr q kompresioni rritet dhe shprndahet n nj zon m t madhe
(fig. 5.10).

Fig. 5.10 Thellsia e hapit t boshtit: a- me ndryshim konstant

t brthams; b-me zon t shkurtr t kompresionit.
Te boshti me zon t vogl (shkurtr) komprimimi, vetm nj pjes e boshtit

ka brtham progresive. N kt rast pjesa e kompresionit ndodhet n fund t
boshtit, q d.m.th. se materiali plastifikohet para se t arrij n zonn e
komprimimit.
Kompresioni mund t arrihet edhe me ndryshimin e kndit t pjerrsis s
filets pr diametr konstant t boshtit. Mirpo kjo sht nj metod mjaft e
ndrlikuar, prandaj edhe duhet t shmanget.
Zona e tret (III) e boshtit quhet zona e shtypjes (ndrydhjes) apo metering
zona. Kjo ka pr detyr q masn e lngzuar ta shtyj npr vegl me
shtypje konstante dhe me nj rrymim homogjen. Gjatsia e ksaj zone
ndryshon dhe sillet nga 6D deri 12 D. Thellsia e hapit brenda zons s
shtypjes sht n funksion t viskozitetit t mass q prpunohet, dhe
zakonisht sht konstante.
Varsisht nga materiali q prpunohet, forma e majs s boshtit sht e

ndryshme dhe ndikon drejtprsdrejti n kapacitetin e makins. Boshtet e
topitura I, II, IV (fig. 5.11) krijojn hapsir t zbrazt para daljes s mass
nga cilindri, prandaj prdorimi I tyre preferohet pr prpunimin masave
viskoze, por me prdorim t obligueshm t pllakave me filtr (sitave).
Fig. 5.11 Format e ndryshme t majs s boshtit krmillor
Boshti krmillor sht i vendosur brenda cilindrit dhe ka nj hapsir mjaft t

vogl n mes murit t brendshm t cilindrit dhe filetave t boshtit.

Kjo hapsir sillet nga 0.8 mm deri 0.6 mm dhe varet nga prmasat e cilindrit.
Hapsira m e madhe bn pr t kuptuar se cilindri ose boshti krmillor
sht konsumuar dhe ai duhet t ndrrohet, n t kundrtn do t vjen deri te
rnia e kapacitetit dhe ngritja e temperaturs s mass s lngzuar.
Sipas konstruksionit boshti mund t jet me nj hap, me shum hape ose i

kombinuar (fig. 5.12).
Fig. 5.12 Tipet e boshtit krmillor: I me nj hap; II- n zonn hyrse me nj hap,
e pastaj me dy hape; III me dy hape.
N figur shihet se boshti me shum hape ka vllim m t vogl t hapit.
Karakteristik e posame e boshtit sht kndi i pjerrsis s filets. Boshtet

me pjerrsi t njjt n tr boshtin, kan gjersin e hapit prej 0.8 D -1.8D.
Tek boshtet me pjerrsi q zvoglohet, gjersia e hapit mund t zvoglohet

nga 2.1D n 0.8D e m pak. Boshti i till ka prparsi sepse rritet aftsia e
futjes s materialit n zonn e filetave t para (fig.5.13).
Fig. 5.13. Boshtet me pjerrsi t ndryshme: I-me pjerrsi t njjt; II-me pjerrsi q zvoglohet.
Me qllim t rritjes s kapacitetit t prpunimit me harxhime sa m t vogla t

energjis, shumica prodhuesve t makinave dhe pajisjeve tentojn t
prodhojn boshte sa m optimale pr lloje t ndryshme t materialeve dhe
prodhimeve.
N figurn 5.14 sht treguar boshti pr prpunimin e foljeve t polietilenit,

kurse n figurn 5.15 jane treguar forma te ndryshme te boshteve.

Fig. 5.14 Skema e tre boshetve pr fryrjen e foljeve nga polipropileni (PE)
dhe polietilenit me dendsi t vogl (PP).
N vazhdim jan dhn disa forma karakteristike t boshteve t ekstruderit


Fig. 5.15. Forma t ndryshme t boshteve
5.11.5. Hinka pr furnizim dhe dozim
Hinka (fig. 5.16) prdoret pr furnizim t nevojshm t ekstruderit me lnd t

par.
Mbi ekstruder vendost rezervari ku pjesa e poshtme mund t jet n form

konike ose piramide dhe ka vrimn pr dozimin e lndes s par.
Mbushja e rezervarit me lnd plastike mund t bhet n mnyr mekanike

(me dor) ose n mnyr automatike nprmes elevatorit (transporter) .
Nse mbushja bhet n mnyr automatike athere n rezervar duhet t

montohen dy sonda t cilat shrbejn pr kyje dhe kyqje t elevatorit, kto
dy sonda jan t vendosura n aso pozita njra sond jep alarm pr nivelin
minimal t sasis s lnds s par (sonda e par), ndrsa sonda e dyt jep
sinjal q mundet me qen alarm me z dhe me drit.
Te rezervart montohen edhe pllaka magnetike me qllim t evitimit t

pjesve metalike t cilat mund t gjenden n lndn e par. N figurn 28
sht treguar mbushja e rezervarit n mnyr mekanike (me dor), ndrsa n
figurn 29c rnia e granulatit n boshtin krmillor.
Lnda plastike nuk duhet t ngrohet me shum shpejtsi. Q ngrohja e saj t

jet shkall-shkall, boshti krmillor duhet t ket gjatsi t mjaftueshme q
shprehet me shumfishin e diametrit t vet. P.sh. nj bosht krmillor me 20
diametra ka nj gjatsi 20 her sa diametri i vet (L/D = 20 :1).
Pr pjesn m t madhe t lndve plastike mjafton q ekstruderi t jet

ndrtuar me nj bosht krmillor (shnek).
Kto makina jan m t sigurta n pun; por kur lnda duhet t ngjeshet dhe
t przihet shum, ather prdoren makinat me dy boshte. T tilla makina
shrbejn pr prgatitjen e przierjeve t lndve plastike si dhe n rastet e
veanta, pr przierjen e brumrave t P.V.C. t fort.

Fig. 5.16 . Mbushja e hinks s ekstruderit
Fig. 5.17 Rnia e granulatit n boshtin krmillor
5.11.6. Vegla e ekstruderit (koka e ekstruderit)
Sikur boshti krmillor, edhe vegla (koka) e ekstruderit ndikon shum n

cilsin e profilit q prodhohet. Koka e ekstruderit ka kto pjes: filieren,
mashkullin, mbajtsin e mashkullit, fluturn shprndarse, filtrin, elementet e
ngrohjes e vidat e centrimit.

Gjat rrotullimit t boshtit krmillor n brendin e cilindrit lnda e

plastifikuar ngjeshet n kokn e makins. Shtypja q ushtrohet mbi lndn
dhe shpejtsia e prparimit t saj varen nga tipi i boshtit krmillor dhe nga
shpejtsia e rrotullimeve t tij.
Vegla e ekstruderit zgjedhet n varsi nga lloji i materialit q punohet,

prmasat e produktit dhe profili i tij.
N figurn 5.18 sht treguar skemat e veglave pr ekstrudim t profileve t

plota, profileve t zbrazta dhe pr veshjen e telave.
Vegla (fig. 5.19) sht vendosur n dalje t ekstruderit dhe sht e punuar
ashtu q montimi dhe montimi t jet sa m i leht. Vegla nxehet me rrym
elektrike, kurse temperatura e vegls varet nga lloji i materialit dhe prodhimi.
Zakonisht kjo temperatur sht pak m e lart se temperatura e cilindrit.
Dallojm dy lloje konstruktive t veglave: t drejta dhe trthore. N t dy

rastet sht e nevojshme t sigurohet rrjedhje laminare e materialit n mes
cilindrit dhe vegls.

Fig. 5.18 Vegla e esktruderit: 1- ekstrudimi i profilit t plot; 2-ekstrudimi i gypit; 3-koka pr
veshjen e telave

Fig. 5.19 Vegla e ekstruderit: a- Vegla pr ekstrudim; b- vegla pr koekstrudim

c, d prerja trthore e vegls, e-pamja e pjess s fundit t vegls
Konstruksion i veant i veglave pr ekstrudim jan edhe veglat pr veshjen e

telave t kabllove (fig.5.20). Kto koka i kan specifikat e veta dhe duhet tu
prshtaten trashsis s telit dhe trashsis s shtress q veshet.
Shpesh kto vegla prdoren pr veshje shumshtresore.

5.1.1.6.1 VEGLAT PR VESHJEN E TELAVE
Fig. 5.20 Vegla pr veshjen e telave (kabllove)

5.1.1.7. Ajrosja e cilindrit
Me qllim t mnjanimit t pjesve t padshiruara nga cilindri si dhe t largimit

t lagshtis, sidomos te prpunimi i materialeve hidroskopike si jan ABS
(Akrilonitril-Butadien-Stiren), PA (poliamid), PC (polikarbonat), PMMA
(polimetilmetakrilat), PS (polistiren) etj., prdoret sistemi i ajrosjes me vakuum.
5.1.1.8 Sistemi i filtrimit t mass
Filtri.- Shrben pr t krijuar nj shtypje shtojc t nevojshme pr ngjeshjen

e lnds s plastifikuar dhe pr t penguar kalimin e papastrtive dhe
kokrrizave t paplastifikuara npr filier.
Ky filter metalik vendoset n pjesn e fundit t cilindrit (ndrmjet skajit t

cilindrit dhe vegls)dhe sht i demontueshm.
Kshtu, arrihet q modeli i filtrit t prshtatet sipas nevojs s lnds plastike,
me t ciln punohet.
N kt filtr ndalohen papastrtit q shfaqen si pasoj e papastrtis s
lnds s par (granulatit), ngjyrs s lnds s par, prpunimit t
mbeturinave t materialit, etj.
Detyr e filtrit sht ndalimi i papastrtive eventuale, q mos t bjn

dmtimin e prodhimit.
Mangsi e filtrit sht se ai pas nj kohe mund t mbyllet, andaj duhet t

ndrrohet.
Ndrrimi i filtrit mund t bhet n mnyr jokontinuale, gjysmkontinuale
dhe kontinuale.
Mnyra jokontinuale. Me kt metod bhet ndrrimi i filtrit pas ndrprerjes

s puns s makins. Kjo metod e ndrrimit shkakton shkart t madh t
prodhimit.
Ndrrimi i filtrit bhet me dor ose me ndrrues t posaqm.
Mnyra gjysm kontinuale. Ndrrimi i filtrit me kt mnyr bhet ashtu q

n momentin e ndotjes s filtrit aktivizohet ndrruesi i filtrit n drejtim aksial
(shih fig.5.21). Ndrrimi i filtrit bhet vetm pr disa sekonda, andaj edhe
metoda sht shum praktike. Pajisja prmbahet nga shtyllat e mbajtsit t
filtrit, shtpiza dhe pjesa hidraulike.

Fig. 5.21 Ndrruesi gjysm kontinual i filtrit (Berstorff).
Mnyra kontinuale. Ky sistem i ndrrimit t filtrit (fig. 5.23 dhe 5.25) punon
n at mnyr q n momentin e ndotjes s filtrit aktivizohet pajisja
pneumatike pr ndrrim t filtrit pa u ndal procesi i puns s makins. Kjo
mnyr e ndrrimit t filtrit sht m e lehta pr manipulim.
Pastrimi i filtrit duhet t bhet jo me djegie, por me larje n mjedise speciale

me vajra ose n banjo pr pastrim n t ciln zakonisht ka pluhur t oksidit t
aluminit (fig. 5.24).
Fig. 5.23 Ndrruesi kontinual i filtrit (Process Development). Fig. 5.24 Banjo pr
pastrim t elementeve t
ekstruderit
(Davo)

Double Plate Hydraulic

screenchanger BDOX2
Ndrruesit hidraulik jokontinual t filtrit
Ndrruesi hidraulik kontinual i filtrit

Fig. 5.25 Ndrruesit e filtrit (www.bdplast.com
Mashkulli.- Shrben pr t rregulluar prparimin e brumit t plastifikuar drejt

filiers. N qoft se prodhohen profile me zbrazti si jan gypat, mashkulli
vendos trajtn e brendshme t profilit.
Flutura shprndarse (pllaka me vrima) - sht ajo pjes ku vendosen

mashkulli dhe mbajtsi i tij. Ky komplet (mashkulli, flutura dhe mbajtsi i
mashkullit) vehet n kokn e makins, menjher pas filtrit metalik. Flutura, si

kuptohet dhe nga emri, shrben pr shprndarjen e lnds s plastifikuar n

mnyr t barabart mbi mashkullin, q rrjedhshmria e lnds plastike t bhet
e njllojt n pjesn e fundit t koks, n daljen e vet nga filiera.
Filiera.- sht ajo pjes e forms, e cila prcakton trajtn e jashtme t profilit q
prodhohet. Vrima e saj duhet t,i prshtatet lnds plastike me t ciln punohet.
Nj filier e sakt dhe e mirmbajtur mund t prodhoj mbi 100.000 metra lineare
prodhim me masa te pa ndryshueshme.

6.0 Kalandrimi
Kalandrimi (fig. 6.1) sht metoda baz pr prodhimin e foljeve.
Lnda e par n form granulati sillet n rezervuarin e nxeht, n t cilin

kalon n gjendje t plastifikuar, dhe pastaj derdhet n mes cilindrave t cilt e
bjn cilindrimin e mass dhe e formojn foljen me trashsi t caktuar.
Trashsia e foljes caktohet me rregullimin e distancs n mes cilindrave.
Sforcimi me t cilin bhet trheqja e foljes gjat mbshtjelljes n bobin e

bn prmirsimin e vetive t foljeve.
Pr eliminimin e ngjitjes s foljes q ende nuk sht ftohur, prdoret cilindri

ndihms.
Kalandrimi mundson prfitimin e foljeve me trashsi 0.08 mm deri n 0.6

mm.
Fig. 6.1 Kalandrimi: 1-rezervuari; 2-cilindrat punues; 3-bobina; 4-cilindri ndihms

7.0 Kuposja
Kuposja sht metod e formsimit t produkteve n vegla dy pjesshe

(matrics dhe patrics), dhe sht e ngjashme me metodn e kuposjes s
llamarinave.
Te metoda e kuposjes dallojm fazn e prgatitjes, t prkuljes dhe t

nxjerrjes.
Metoda prdoret pr prpunimin e prodhimeve nga materialet termoplaste.

8.0 Fryrja ose fryrja ekstruzive e produkteve boshe
Fryrja e produkteve boshe (fig. 8.1) prdoret pr prpunimin e enve me mure

t holla (shishet, fuqit e t ngjashme).
Lnda e par e cila sillet pa ndrprer nga rezervuari zbutet n cilindrin e

nxeht (1), dhe masa e lngzuar del nga ekstruderi n form gypi (3). Ky
futet n vegln (kallpin) e hapur (2), i cili m pas mbyllet, kurse n brendi t
ktij gypi t mass polimere sillet ajri i nxeht nn presion i cili e fryn masn
dhe mbshtet pr muri t kallpit duke e marr formn e brendshme t tij.

Fig. 8.1 Fryrja e shishes (formimi i shishes) nga gypi i ekstruduar: 1-koka e ekstruderit; 2-kallpi
i hapur; 3-gypi i ekstruduar; 4-prcjellsi i ajrit nn shtypje; 5-kallpi i mbyllur; 6- shishja e fryr
(produkti).
8.1 Bazat e procesit te fryerjes injektive


9.0 Formsimi i nxeht (termoformimi)
Formsimi i nxeht (fig. 9.1a) mundsohet me ndihmn e pomps

vakuumuese, n at mnyr q nn ndikimin e shtypjes atmosferike, folija e
nxeht trhiqet dhe mbshtetet (puthitet) n gravurn e matrics ose me
prdorimin e matrics dhe patrics ngjashm si tek kuposja e materialeve (fig.
9.1b).
Fig. 9.1 Formsimi i nxeht i mass plastike (a) dhe

formsimi i ngjashm me kuposjen (b)



10.0 TEKNOLOGJIA E VESHJES ME SHTRESA MBROJTESE
Varesisht nga forma e prodhimeve te plastifikuara dhe llojit te

plastmases shfrytezohen metoda te ndryshme te veshjes se shtresave
mbrojtese
10.1. Veshja me shtresa
Teknologjia e veshjes me shtresa mbrojtse, si dhe izolimi elektrik sht i

ndryshm.
Shtresat e veshura jan t nevojshme pr pajisjet e industris kimike,

galvanike (vaska, varse t ndryshme), pastaj pr pajisje pr deponim t
kimikaljeve, si dhe n industrin elektroteknike (shtresat izoluese).
Pr shtresa antikorrozive dhe shtresa elektro izoluese prdoren poliamidi,

polietileni, polivinil kloridi, polimetaakrilati, polistireni dhe rrshirat silikone.
N varsi nga forma e detalit q plastifikohet dhe lloji i mass plastike

prdoren metoda t ndryshme t veshjes me shtresa mbrojtse
siprfaqsore:
10.1.1. Ngjitja
Ngjitja e produkteve t gatshme nga plastika ose e folieve mbi siprfaqen e

cila duhet t mbrohet. Kjo paraqet metodn m t prshtatshme pr mbrojtjen
e siprfaqeve t mdha t rrafshta.
10.1.2. Hudhja e mass s shkrir plastike mbi siprfaqe
Hudhja e mass s shkrir plastike mbi siprfaqe, duke prdor pistoletn

pneumatike. Metod e prshtatshme pr veshjen e siprfaqeve t vogla dhe
t thjeshta.

10.1.3. Zhytja e produktit
Zhytja e produktit n masn plastike t shkrir (past). Kjo metod mundson

pun kontinuale dhe automatike, dhe sht e prshtatshme pr veshje me
shtresa eklektroizoluese.
10.1.4. Veshja fluidizuese
Veshja fluidizuese e produktit bhet me hudhjen e pluhur t polimerit mbi

siprfaqen e nxeht t tij dhe me pjekje.
Metodat e prpunimit t masave plastike masave polimere

11.0 Rregullimi i temperaturs s cilindrit dhe temperimi
11.1 Rregullimi i temperaturs s cilindrit
Rregullimi i sakt i temperaturs luan rol me rndsi n procesin e

ekstrudimit.
Procesi i rregullimit t temperaturs s procesit brenda ekstruderit sht i

kufizuar n rregullimin e temperaturs s cilindrit, por shpesh parashihet
edhe mnyra e ftohjes s hinks pr mbushje me granulat dhe ftohja e
boshtit krmillor.
Ftohja e hinks (hyrjes s granulatit n cilindr) pr furnizim duhet t

pamundson ngjitjen e granulatit ose grumbullimin e tij pr shkak t
transmetimit t nxehtsis s cilindrit t ekstruderit me konduksion.
Ftohja e boshtit t ekstruderit njboshtor bhet me qllim t prmirsimit

i furnizimit (transportimi) t zons hyrse me lnd t par si dhe rritjes s
efektivitetit t ekstruderit.
Ftohja e boshtit nuk ndikon n mnyr t drejtprdrejt n temperaturn e

mass s lngzuar, por zvoglon kapacitetin e rrjedhjes dhe e mundson
homogjenitetin e materialit.
Rregullimi i temperaturs s krmillit dyboshtor pr prpunimin e pluhurit

PVC, me mjaft sukses prdoret me vite t tra.
Qllimi kryesor gjat konstruktimit t boshtit sht q ai t rrit

produktivitetin dhe t ruan cilsin e produkteve. Tek shum procese
ekstruzive, kjo krkes sht e lidhur me nevojn pr ulje t temperaturs
s mass s lngzuar.
Nse ka mundsi t realizohet ekstruzioni n temperatura t ulta t

mass s lngzuar, ather mund t kemi disa prparsi, si jan: n
temperatura t ulta, masa e lngt sht m viskoze andaj m leht e
ruan formn e saj dhe kshtu nevojitet koh m e shkurtr pr ftohjen e
produktit, gjithashtu pr shkak t nxehtsis s vogl mundsia e
degradimit t nxehtsis sht e vogl.
N praktik paraqitet vshtirsia pr shkak t prcjelljes s kufizuar t

nxehtsis n sistemin e ftohjes s cilindrit dhe ndikimit t pamjaftueshm
t przierjes ftohse n kanalet e boshtit krmillor. Si rezultat i ksaj vjen
deri te rritja e diferencs s temperaturs t mass s lngzuar. Pr
konstruktim t sakt t boshtit krmillor duhet t merr parasysh bilancin
energjetik t ekstruderit, prandaj duhet t merret parasysh edhe ftohja.

Ekzistojn sisteme t ndryshme t ftohjes s ekstruderit, n varsi nga

prodhuesi dhe tipi i ekstruderit. Shumica e ekstruderve prdorin ajrin, ujin
ose kombinimin e tyre pr ftohje.
11.2 Temperimi i cilindrit
Temperimi i cilindrit bhet me kombinim t nxehjes me trupa ngrohs (fig.

11.1) dhe ftohjes me ventilator ose me uj.
Punimi i trupave nxehs dhe vendosja e tyre n cilindra sht avancuar n

mas t mjaftueshme, kshtu q i plotson t gjitha krkesat e nevojshme
pr ekstrudim cilsor.
Siprfaqet e gjera t cilat jan prdorur deri m tani jan zvendsuar me

shum shirita t ngusht (fig. 11.2 N kt mnyr arrihet zgjidhje m e
mir e nxehjes s cilindrit, dhe rritet afateshrbimi i trupave ngrohs
(nxehsve).
Fig. 11.1 Trupi ngrohs (nxehsi): 1- nxehsi; 2-

izolimi; 3-llamarina mbrojtse (Ihen Tesch)
Fig. 11.2 Nxehsi i cilindrit me pajisje pr ftohje me ajr (Troester)

11.3 Sistemi i ftohjes s cilindrit
Pr ftohjes t cilindrit t ekstruderit prdoret ajri dhe lngu. Ajri nuk

sht
efikas sikurse lngu dhe prdoret n rastet kur nevojitet t prcillet sasi
e vogl e nxehtsis, si p.sh. te ekstruderst e shpejt dhe ekstrudert
me cilindra t shkurtr.
Sistemi i ftohjes me ajr mund t rregullohet m leht, prandaj prcjellja
e
nxehtsis sht m e sakt se te sistemi i ftohjes me uj. Nj sistem i
rregullimit t plot temperaturs s cilindrit (temperimi) sht treguar n
figurn 11.3.

Fig. 11.3 Parimi i temperimit t cilindrit t

ekstruderit (Bone): 1-nxemja dhe ftohja e cilindrit
(kmishza), 2-elementi nxehs, 3-hyrja e ujit t
ftoht, 4-treguesi i rrjedhjes, 5- valvula
magnetike, 6- gypi kthyes, 7- hyrja pr uj t
ftoht, 8-rezervuari, 9-kmbyesi i nxehtsis, 10-
pompa e ujit, 11- prurja e ujit t ftoht.
Fig. *.*. Paraqitja skematike e nxehsit me fluid me

prioritet nxehjeje



Fig. *. Nxehsit q prdoren te makina pr injektim dhe n kallpet pr injektim

12.0 DIZAJNIMI I PRODUKTEVE NGA MATERIALET

POLIMERE
12.1 Trashsia maksimale e produktit
Dizajnimi i produkteve nga masat plastike sht nj detyr shum me rndsi, sepse
nga ky varet mnyra e realizimit, koha e nevojshme pr cikl punues, lloji i lnds s
par, pamja estetike, funksionaliteti, mimi i produktit, etj.
Nga kjo shihet se konstruktort e produkteve t tilla duhet t ken njohuri t shumta
dhe t marrin parasysh shum faktor ndikues.
N vazhdim do japim disa raste t zgjidhjeve konstruktive t produkteve nga masat

plastike
Zvoglimi i trashsis maksimale t mureve t produkteve q injketohen e shkurtojn

cikli punues (kohn e injektimit dhe veanrisht kohn e ftohjes) dhe e zvoglojn
vllimin e mass s nevojshme pr injektim.
Produkt me mure t trasha Produkt me mure t holla

Trashsia e njtrajtshme (e njjt) mundson ftohje t njtrajtshme dhe minimizon
shfaqjen e gabimeve.

12.2. Skajet qoshet
Skajet-qoshet e rrumbullaksuara zvoglojn koncentrimin e sforcimeve dhe t

thyerjeve
Radiusi i brendshm duhet t punohet n muret me trashsi m t vogl.
12.3. Kndi i pjerrsis
Prdorimi i kndve t pjerrsis () prej 1 - 2 pr t gjitha muret e produktit. Kjo

mundson nxjerrjen e leht t porduktit nga vegla e makins injketuese.

12.4. Brinjt
T punohen brinjt pr prforcim struktural t produktit e t mos rritet e tr

trashsia.
Kahja e orientimit t brinjve duhet t jet normal n aksin e lakimit

Trashsia e brinjve duhet t jet 50 % - 60 % nga trashsia e murit t ngarkuar me

ngarkes.
Lartsia e brinjve duhet t jet m e vogl se tre trashsi t murit.
Rrumbullakimi i skajeve n vendin e bashkimit
Kndi minimal i pjerrsis t jet 0.25

12.5. Tapat ose epat
Trashsia e mureve t epave nuk guxon t jet m e madhe se 60 % e trashsis

minimale t mureve t produktit
Radiusi i bazs s epit duhet t jet s paku 25 % nga trashsia minimale e mureve
t produktit.
epat ose tapat duhet t prforcohen me brinj t lidhur prgjat gjatsis s epit
prkatsisht taps ose me brinj prforcuese t punuara n bazn e epit.
Nse epi duhet t realizohet afr skajit, ather ai duhet t prforcohet me brinj
12.6. Dhmbzimet- Vazhdimet e produkteve
T minimizohet numri i dhmbzimeve t jashtme dhe t brendshme

Dhmbzimet e jashtme krkojn harxhime t larta pr prpunimin e veglave.
Disa detale me dhmbzie t jashtme ose t brendshme mund t nxirren nga vegla
vetm me disa zhvendosje.

Literatura:
1. Hysni Osmani, MAKINAT PR PRPUNIMIN E MATERIALEVE POLIMERE (prmbledhje e
ligjratave), 2006, FSHTA Ferizaj.
2. Nexhat Qehaja, Polimeret-ligjerata te autorizura, FIM, Prishtine, 2009.
3. Osman Perolli, TEKNOLOGJIA E LNDVE PLASTIKE, 1971, Tiran.
4. Fatmir Qerkini, TEKNIKA E PRPUNIMIT T MATERIALEVE POLIMERE, FSHTA-Ferizaj,
2006.
5. William F. Smith, Javad Hashemi, FOUNDATIONS OF MATERIALS SCIENCE AND
ENGINEERING, 4th ed., 2006, McGraw-Hill.
6. William D. Callister, Jr. MATERIALS SCIENCE AND ENGINEERING AN INTRODUCTION,
6th ed., 2003, John Wiley & Sons.
7. Hwaiyu Geng, MANUFACTURING ENGINEERING HANDBOOK, 2004, McGraw-Hill.
8. Serope Kalpakjian, Steven R. Schmid, MANUFACTURING ENGINEERING AND
TECHNOLOGY, 5th ed., 2006, by Pearson Education.
9. Serope Kalpakjian, Steven R. SCHMID, MANUFACTURING PROCESSES FOR ENGINEERING
MATERIALS, 5th ed., 2006, by Pearson Education.
10. Miroslav Nadj, POLIMERNI MATERIJALI,1978, Zagreb.
11. Dragan Rapajic, PRERADA PLASTICNIH MASA EKSTRUDIRANJEM, 1976, Beograd
12. POLYMER ENGINEERING, University of Nottingham, Department of Mechanical,
Materials and Manufacturing Engineering,
13.www.bdplast.com

Polimeret II 2010 2011 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Polimeret II 2010 2011 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Polimeret II 2010 2011 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERSITETI I PRISHTINS

FAKULTETI I INXHINIERIS MEKANIKE

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.

PRPUNIMI I MATERIALEVE POLIMERE

Metodat kryesore t prpunimit t masave plastike jan:

Nj mnyr e ndarjes s metodave t prpunimit t materialeve polimere dhe

Fig. 1. Metodat e prpunimit t materialeve polimere

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 2

Fig.2. Rrjedhja e prfitimit dhe e formsimit t materialeve plastike, elastomere dhe

Me teknologji t veant t prpunimit mund t bhet veshja e produkteve me

Materialet pr derdhje jan monomeret n gjendje t lngt ose przierja e

Lnda e par (lnda nistore ose lnda fillestare) pr metodat e tjera t

Gjat procesit t puns shtohen edhe mbushsit, plastifikuesit, stabilizuesit

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 3

1.1. Derdhja e lir

Derdhja e lir (fig.1.1.) (derdhja n shtypje atmosferike) prdoret pr

Pr proces t polimerizimit (polikondensimit) nevojitet koh relativisht e gjat

Derdhja prdoret pr prpunimin e detaleve me dimensione jo t mdha pr

Kallpet pr derdhje punohen nga silikoni i cili ka elasticitet t lart gj q e

Pr kt qllim mund t prdoren edhe metoda t tjera t modifikuara si p.sh.

Fig.1.1 Derdhja e lir e mass plastike

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 4

1.2. Derdhja me rrotullim

Derdhja me rrotullim sht metod e prpunimit t masave plastike ku lnda e

Fig.1.2. Derdhja me rrotullim

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 5

Produkte t fituara me rrotullim

1.2.1. Operacionit e prpunimit me rrotullim

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 6

Faza 2. Nxehja dhe shkrirja e lends s

Presimi m s shpeshti prdoret pr prpunimin e rrshirave temoreaktive

Dallojm kto metoda t presimit:

2.1. Presimi i thjesht

Presimi i thjesht (fig.2.1) mbshtetet n formsimin e produkteve n form t

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 7

Shtypja (presioni) i zgjedhur duhet t veproj pr aq koh sa t jet e

Ky presimi kryhet n 4 faza (fig.2.2).

Presimi kryhet n makina presuese n t cilat jan t montuar veglat

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 8

Fig.2.2. Fazat e prpunimit me presim

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 9

Fig. 2.3 Presa pr prpunim t materialeve polimere: a - Skema e press;

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 10

2.2. Presimi me transfer

Presimi me transfer (fig.2.4.) prdoret kryesisht pr termoplaste mbshtetet

Procesi i prpunimit me presim me transfer mund t bhet n dy mnyra:

1. Presimi me transfer me prdorim t plunzherit -shtytsit, plunger

Ky proces zakonisht sht i automatizuar dhe me t prodhohen pjes t

1- Plunzheri (shtytsi) pr transferim; 2-vendosja e lnds s par (pluhurit) n grykn

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 11

Fig.2.4. Prpunimi me presim me transferim:

1 - mbushja; 2 - transferimi i mass polimere; 3 - nxjerrja e produktit

Dr.sc.Nexhat Qehaja, prof.ass.................................Ligjerata te autorizuara 12

Fig. 2.5. Prpunimi me presim me transferim: Presimi me transfer me prdorim t ens

2.3. Presimi i pllakave

Presimi i pllakave mbshtetet n formsimin me vegl presuese t

Kjo metod m s shpeshti prdoret pr prodhimin e produkteve shum

N varsi nga masa polimere e prdorur mund t dallojm laminate: fenole,