ABSTRAKT

Qllimi i ktij studimi sht analizimi i marrdhnieve ndrmjet politiks dhe medias n
Shqipri. Marrdhniet ndrmjet ktyre dy fushave, prkufizohen kryesisht nga moszhvillimi i
kapitalizmit.

Ky fakt ka kontribuar n mnyr vendimtare n vonesn e demokratizimit t institucioneve

politike, por edhe n vonesn e zhvillimit t nj shtypi masiv. N vitet e para t shfaqjes s
shtypit shqiptar, ai shrbeu si nj instrument pr prhapjen e ideve kombtare dhe mbshtetjen e
lvizjeve pr lirimin kombtar. M vone ai luajti nj rol t rndsishm n krijimin e nj shteti
kushtetues. Shtypi gjat ksaj faze nuk ishte thjesht politik, por nj institucion politik i pushtetit.
Edhe gjat periudhs s ndarjeve politike t sistemit politik shqiptar, shtypi funksiononte brenda
ktyre ngjarjeve, jo vetm duke mbshtetur, por edhe duke shprehur bindjet politike vetjake, ose
institucionale.

Fjal kye: Politika, Media, Shqipri, marrdhnie, gazetaria, histori, vitet 1930-1990, 1990 deri
sot, etj.
TABELA E PRMBAJTJES

ABSTRAKT.............................................................................................................................2
MIRNJOHJE........................................................................................................................3
I. HYRJA
I.1. Qllimi i studimit....................................................................................................7
I.2. Struktura e punimit................................................................................................10
I.3. Metodologjia.........................................................................................................11
I.4. Burimet..................................................................................................................12
I.5. Kufizime................................................................................................................13

II. RISHIKIMI I LITERATURS

II.1.Konceptimi i politiks...........................................................................................14
II.2. Komunikimi politik..............................................................................................14
II.3. Komunikimi
masiv.......................................
...15
II.4. Masmedia dhe komunikimi masiv.......................................................................18
II.5. Mediatizimi i politiks.........................................................................................19

III. POLITIKA DHE MEDIA N INTERVALIN KOHOR ( 1930 1990 )

III.1. Gazetaria dhe tregu mediatik (1930 deri sot).....................................................26
III.1.1. Shtypi n vitet 30...........................................................................................26
III.2. Sistemi mediatik gjat regjimit komunist (1945-1989)......................................29
III.2.1. Shtypi...................................................................................................29
III.2.2. Radio....................................................................................................30
III.2.3. Televizioni...........................................................................................31

IV. MEDIA DHE POLITIKA PAS VITEVE 90

IV.2. MEDIA PAS VITEVE 90.............................................................................................38
IV.2.1. Transformimi mediatik paskomunist n Europn Lindore.........................................40
IV.2.2. Fazat e zhvillimit t medias pas viteve 90 n Shqipri..............................................43
IV.2.3. Tregu i medias shqiptare.............................................................................................47
IV.2.4. Kriza e gjat e shtypit t shkruar pas viteve 90.........................................................48

2
V. MARRDHNIA E MEDIAS DHE POLITIKS
V.1. Ndikimi i medias n proceset zgjedhore..........................................................................50
V.2. Shtypi ditor gjat fushates zgjedhore...............................................................................53
V.3. Kriza e shtypit t shkruar sipas pronsis........................................................................54
PRFUNDIME DHE REKOMANDIME...........................................................................64
BIBLIOGRAFIA...................................................................................................................65

3
I. HYRJA

Marrdhnia midis medias dhe politiks mbetet ende sot, fokusi kryesor krkimeve t shkencave
t komunikimit. Roli i mediave n shoqrin moderne sht shum i rndsishm. Kjo vlen n
veanti pr politikn, ku me interes analizohen funksionet e mediave n lidhje me sistemin
politik. N rastet e veanta, sidomos tek ngjarjet e mdha politike, kta jan faktor informativ
shum t krkuar dhe t ballafaquar me opinionin publik. Informimi pr ngjarjet politike, na
shkon n mend n fillim t do meditimi pr nevojn konkrete t publikut pr informacion.
Njerezit duan t din se far ndodh n fushn e politiks, sepse vendimet politike ndikojn n
kualitetin e jets s tyre.

Sipas studimeve realiteti i paraqitur nga media sht nj nga faktort ndikues n formimin e
bindjeve, qndrimeve dhe besimeve t publikut. Prpos t gjithave vet shoqria, n nj mnyr
ose n nj tjetr, pasqyrohet dukshm n media; po ashtu dhe vet media ka fuqin t
transformoj realitetin sipas situatave, interesave ose qllimeve t ndryshme.

Mediat, nuk duhen t jen as aleate t politiks, por as armik i saj. Ato e kryejn detyrn e
informimit me transparenc nse jan transparente dhe realiste, edhe ather kur ekzistojn
format e presionit apo grupeve t interesit. Mediat prve se raportojn pr at se far ndodh,
ato ndikojn aktivisht mbi kto ngjarje, madje shum here bhen nj lloj timoni determinues i
ngjarjeve t caktuara.

Pavarsisht funksionit t ndryshm q ushtrojn, nj nga qllimet e prbashkta q ka media dhe

politika sht pikrisht absorbimi i nj numri sa m t madh t audiencs. N Shqipri vihet re q
edhe pas periudhs totalitare t komunizmit, marrdhnia midis medias dhe politiks zbulon
paradigma t ngjashme pr funksionimin e secils.

Politizimi i medias ka nxitur nj sr ndikimesh n publikun q i ndjek. Nj nga paradigmat

kryesore t politiks dhe t medias sht se kjo e dyta konsiderohet si vatra e sistemit politik, i
cili i kontrollon n mnyr indirekte dhe e prdor pr t mbajtur pushtetin dhe pr t influencuar
qytetart. Si rezultat i politizimit n thuajse 99 % t medias duket qart se prmbajtja ideologjike

4
e mesazheve q transmetohen jan qllimi thelbsor i kahut politik pr t cilat shtypi dhe
televizioni jan n shrbim. Kjo nuk ndodh vetm n Shqipri por n t gjitha vendet e bots.

Ajo q i druhemi medias n vend, sht transformimi dhe shtrembrimi i prcjelljes s mesazhit,
duke qn nn ndikimin politik. Lidhur me kt, paradigma e dyt e cila e konsideron median si
t pavarur nga pushteti dhe me nj influenc t dukshme n sistemin politik, n epoka t
ndryshme sht br e qart se media ka nj kapacitet t jashtzakonshm pr t krijuar nj
realitet t caktuar dhe n t njjtn koh mund t konsiderohet mjeti m i sofistikuar pr t
kundrshtuar politikn. Duke qen se politika n nj mnyr ose n nj tjetr ka mbshtetjen e
qytetarit sot pr sot, jan kan arritur t realizojn qllimet e tyre. Mediat kan forcn pr t
propozuar nj vizion t caktuar realiteti dhe ti kundrvihen sistemit politik, duke nxjerr n pah
vlerat reale t logjiks.

Shkak i pushtetit t fort q politika mund ti ushtroj medias, rezulton se mediat e pavarura e
kan t vshtir t mbijetojn kundr vullnetit t pushtetarve. Pr kt motiv, raporti midis
medias dhe politiks mbetet nj marrveshje e vazhdueshme dhe nj tentativ t nj influence
reciproke. Masmediat kan nevoj pr politikn dhe politika duhet t prdor mediat, t dyja jan
t ndrvarura n nj raport shkmbimesh t prbashkta. Ndrveprimi dhe marrveshja midis
masmedias dhe politiks varen nga disa faktor:

S pari, shkalla e kontrollit q ka shteti tek media (n disa raste kontrolli sht totalisht i
kushtzuar nga nj politik e fort).
S dyti, besnikria partiake e medias, q do t thot tendenca e tyre pr t mbrojtur n
mnyr t pjesshme ose trsisht t hapur politikn.

I.1. Qllimi i studimit

Qllimi i ksaj mikroteze sht pr t prshkruar dhe analizuar marrdhnien ndrmjet medias
dhe politiks n Shqipri. Tendencat e forta t komercializmit n fushn e medias, t zhvilluara
pas viteve 90, duke u kombinuar me ndryshime t mhershme t konsiderueshme n politike, na
uan n nj rishqyrtim dhe riprcaktim t ksaj marrdhnieje ndrmjet fushs s medias dhe
asaj politike. sht mse e ditur q zhvillimet e sistemeve mediatike ndikohet nga popullsia dhe

5
tiparet kulturore, fizike dhe karakteristikat gjeografike, politike sociale dhe kushteve
ekonomike.1

Megjithat, shtypi dhe sistemet e transmetimit kan nj lidhje t ngusht me sistemin politiko-
ekonomik n t cilin eksistojn. Qeverit rregullojn sistemet e transmetimit dhe t shtypit n nj
mnyr q reflekton sjelljet ndrmjet organizatave ekonomike, t drejtave t individit, tradits
politike dhe kshtu me rradhe dhe qeverit mund t trajtojn median ndryshe n mnyra t
konsiderueshme t ndryshme nga njera-tjetra.2

Megjithat, kjo marrdhnie sht interaktive dhe nuk sht e drejtuar vetm n njrin krah:
media nuk sht vetm e ndikuar nga politika dhe institucionet politike, por edhe kto t fundit
jan t ndikuara nga media. Pikrisht Shqipria prbn nj rast interesant, pr studimin e ksaj
marrdhnieje. Karakteristik dominuese e vendit sht dhe vonesa n zhvillimin e kapitalizmit,
gj e cila jo vetm influencon n kto dy fusha, marrdhnien e t cilave do t prpiqem t
analizoj gjat ktij studimi, por edhe zhvillimin ekonomik, social dhe jetn kulturore. Ky fakt i
atribuon disa karakteristika themelore n shoqrin Shqiptare: nj zhvillim i vonuar i industris,
institucione t dobta politike, ndrhyrje t vazhdueshme t shtetit, kryesisht, nj shoqri civile e
korruptuar dhe nj sistem dominues i marrdhnieve klienteliste.3

Kjo sht e lidhur sigurisht dhe me veorit e historis moderne Shqiptare. Kalimi nga nj sistem
n nj tjetr ka sjell nj periulle tranzicioni t gjat, pr vendin ton. Historia e politiks dhe
veorit e saj, jan t rndsishme pr studimin e nj sistemi mediatik gjithashtu, duke u nisur
nga Hallin (2002: 182), i cili v n dukje: Transformimi i shum institucioneve politike,
prfshir dhe masmedian, jan shpesh t ngadalta dhe t pabarabarta n raportet e tyre, dhe
pikrisht pr kt arsye paraqitja dhe njohja e historis se politiks sht vendimtare n kuptimin
e institucioneve aktuale.4

1 Lowenstein, R, L. and Merri1, John, C. (1990) Macromedia: mission, messaEe and reality. London, Longman:
1990, Hiebert, R., Ungurait, E. and Bohn, T., W. (1982) Mass Media 111, London, Longman, 3rd edition: 1982)

2 Seymour-Ure: 1987

3 Charalambis, D. (1989) Clientelist Linkages and Populism: Extra-Institutional Consensus Formation in the Greek
Political Svstem. Athens, Exantas (in Greek): 1989

6
Kjo vjen pikrisht nga qasja e ktij punimi t fokusuar n historin politike t shqipris, pasi kjo
ka pr qllim t prshkruaje dhe t analizoj zhvillimin e marrdhnies s komplikuar ndrmjet
politiks dhe medias.

Nprmjet eksplorimit historik t ktyre dy fushave, t dhnat e nxjerra do t prdoren pr t

prcaktuar sakte marrdhnien e tyre, kryesisht, shkalln e ndikimit q kan tek njera-tjetra.

N vende t tjera si Anglia dhe SHBA, ka eksistuar gjithashtu nj lloj marrdhnieje ndrmjet
politiks dhe medias. Kjo marrdhnie, megjithat, sht e ndryshme n periudha t ndryshme
historike dhe nga njeri vend n nj tjetr. N SHBA, n fillim t shekullit t XIX, prmbajtja e
gazetave ishte e dominuar dhe prcaktuar nga politika dhe rrethi i saj, dhe pasqyronte lidhjet e
tyre t ngushta me partit polititike dhe grupet e interesit. 5 Nj situat e till e ngjashme ka
eksistuar n Angli nga mesi i shekullit t XIX-t.6 Por n kto vende, marrdhniet ndrmjet
politiks me medias kan ndryshuar nga fundi i shekullit t XIX. Gazetat arriten autonomin nga
partit politike dhe pushteti politik, ndrsa hyrja e biznesmenve prforcuan tendencn pr
transformimin e tyre n nj produkt n mnyr t qart komercial. A ka ndodhur e njjta gj edhe
n Shqipri? Apo bri q marrdhnia ndrmjet politiks dhe medias, t ndiqte nj rrug tjetr
pr shkak t voness n zhvillimin e industris, paqndrueshmris s prgjithshme dhe krizs
politike? Bazuar n kt supozim, un do t prpiqem tiu prgjigjem pyetjeve t mposhtme:

1. A sht krijuar dhe zhvilluar nj marrdhnie ndrmjet politiks dhe medias n intervalin
kohor (1930-1990)
2. Cila ishte forma e sakt e ksaj marrdhnieje gjat do periudhe historike? Dhe,
3. A vazhdon t eksistoj kjo marrdhnie edhe pas viteve 90 e deri sot?

Hipoteza:

4 Hallin, D., Mancini, P. (2002) Comparing media systems, Cambridge, Cambridge University Press: 2002: 182

5 Baldasty, G. J. (1992) The commercialization of News in the nineteenth centmy, The University of Wisconsin
Press, Wisconsin: 1992: 3

6 Curran, J., Seaton, J. (I 992) Power without responsibility, Roueledge, London: 1991: 45

7
Eksiston nj marrdhnie interaktive ndrmjet medias dhe politiks n Shqipri, me ndrvarsi
dhe ndikim t ndrsjellt tek njera-tjetra.

Megjithate ky punim nuk mund t kufizohet vetm n eksplorimin e marrdhnieve ndrmjet

ktyre dy fushave. Paralel me kt, une do t prpiqem pr t analizuar dhe shqyrtuar nse kto
marrdhnie ndikojn n strukturn e medias, e zhvillimit t profesionit t gazetaris dhe
edukimin e profesionistve.

Kjo mikrotez pohon marrdhniet ndrmjet politiks dhe medias n Shqipri ishte dhe vazhdon
t jet nj marrdhnie ndrvarsie. Natyrisht, nga nj periudh n tjetrn, kjo ndrvarsi ka
ndryshuar forme, n baz t ekzistimit t kushteve t ndryshme historike.

Pr m tepr, rasti i Shqipris ofron nj tjetr shembull mbi argumentin se n epokn e

globalizimit, nj sistem mediatik nuk mund t vazhdoj gjat t jet unik dhe i izoluar, por nga
ana tjetr ushtron veprimtarin e saj me dallime t mdha, t cilat vazhdojn pr shkak t
zhvillimeve historike politike t do vendi q jan futur me forc brenda sistemit t saj t medias.

I.2. Struktura e punimit

Prpjekja kryesore e ksaj mikroteze sht q t prshkruaje dhe t analizoj marrdhnien e

sipr prmendur, nprmjet periudhave historike domethnse t shtetit modern Shqiptar.

Prandaj, teza sht e organizuar rreth ktyre akseve, dhe ndrkoh ajo prpiqet q t ndrlidh
zhvillimet historike politike t Shqiprise me zhvillimet e sistemit t mediave ne vend dhe
profesionit t gazetarit. Ne do kapitull, fillimisht do t ofrojm nj pasqyr gjithprfshirse
me shtjet n botn politike dhe athere bjm nj lidhje me sistemin mediatik dhe profesionin
e gazetarit, n t njejtn periudh historike politike.

N kapitullin e dyt do i kushtojm nj rndsi t veant prcaktimit dhe sqarimit t termave t

nevojshme pr studimin, si: media, politika, gazetaria, komunikim, etj.

N kapitullin e tret, do t trajtojm zhvillimet historike t politiks Shqiptare n intervalin 1930-

1990 n marrdhnie me median, zhvillimet e sistemit mediatik dhe shtypit, marrdhnia dhe
ndikimet e politiks tek media dhe anasjelltas.

8
N kapitullin e katrt, po ashtu do t trajtojm zhvillimet historike t politiks Shqiptare n
intervalin 1990 e deri sot, n marrdhnie me median, zhvillimet e sistemit mediatik dhe shtypit,
marrdhnia dhe ndikimet e politiks tek media dhe anasjelltas, etj.

Duke vazhduar me kapitullin e pest, i cili do t paraqes prfundimet e studimit, rekomandimet

dhe me literaturn e prdorur pr realizimin e ktij studimi.

I.3. Metodologjia

Ky studim ka nj karakter multimetodik, duke implementuar nj qasje historike. Dihet q

klasifikimi i nj metod krkimore, nuk do t thot domosdoshmrisht q sht przgjdhur vetm
nj metod, dhe studiuesi nuk mund t prdor tjetr. Ka raste prshembull q nj studiues
implementon nj metod empirike dhe intervistat.

Metoda historike e hulumtimit t ciln kam prdorur gjat ktij studimi, zakonisht zbatohet n t
gjitha fushat e studimit, sepse ajo prfshin origjinn e tyre, rritjen teorite, personalitete, kriza, etj.
N mbledhjen e informatave historike mund t prdorim njkohsisht edhe variablat sasiore edhe
ato cilsor. Pasi mora vendimin q kt punim ta trajtoj n aspektin historik, punimin e kam
kaluar n disa faza. Busha dhe Harter (1980), detajojn gjasht hapa pr kryerjen e hulumtimeve
historike:

1. Njohja e nj problemi apo identifikimi i nj nevoje t caktuar pr t formuar njohuri

historike;
2. Grumbullimi i sa m shum informacioneve relevante, pr problemin ose temn, n baz
t mundsive;
3. Prvetsimi i informacioneve t mjaftueshme, pr t formuluar hipotezn, e cila do t
shpjegoj paraprakisht marrdhniet midis faktorve historik;
4. Mbledhja dhe organizimi i provave dhe verifikimi i vertetsis se informacionit dhe
burimeve t saj;
5. Zgjedhja, organizimi dhe analiza e provave prkatse t mbledhura dhe nxjerrja e
konkluzioneve; dhe
6. Shtrimi i prfundimeve n nj shkrim kuptimplot t prgjithshm pr problemin dhe
specifik pr rastin n fjal.

9
Pikrisht gjat puns time kam ndjekur me prpikmri kto gjasht hapa, dhe kam arritur n
konkludimin e punimit tim me sukses.

I.4. Burimet

Pr sa i prket informacionit, realisht kam pasur nj larmi burimesh, pr sa i prket t dhnave

historike politike, dhe medias si prqasje historike, ndrsa pr sa i prket qshtjes s ciln un
kam shtuar n kt studim, informacionet jan t pakta, duke qn se mungon nj studim i till
pr sa i prket ksaj marrdhnieje kaq t dukshme n vendin ton.

Burimet primare, jan ata t drejtprdrejta me informacione zyrtare dhe t sakta si: ditare
personal, rrefimet e dshmitarve okular, gojdhna dhe ngjarjet historike t shkruara n
historin e popullit ton. Gjithashtu jan nj numr i konsiderueshm i biografive dhe tregime
ose artikuj nga gazetart gjat ktyre periudhave historike.

Burimet sekondare, jan t dhna dhe krkime t mhershme t fushs, libra dhe artikuj shkencor
mbi temn e przgjedhur. Gjithashtu dhe libra t cilt kan ndihmuar n seleksionimin
bibliografik dhe krijimin e nj backgroundi pr studimin n fjal.

Klasifikimi i materialit sht br sipas periudhave historike t prcaktuara nga ngjarjet historike
dhe politike dhe ngjarjet e rndsishme q ndajn nj periudh nga nj tjetr, t cilat do i shohim
saktsisht n kapitujt e mposhtm.

S fundi , kemi zgjedhur vitin 1990 pr t ndar periudhen e pas rnies s diktaturs. Ky vit sht
shum i rndsishem jo aq shum pr shkak t zhvillimeve politike, edhe pse ata jan t
rndsishme, por kryesisht pr shkak t ndryshimeve radikale q u zhvillua n fushn e medias
me demokratizimin e saj.

do periudh historike sht e ndar n tre nnkapituj t:

1. Konteksti politik
2. Zhvillimet e medias dhe
3. Zhvillime ndihmse.

10
Intervistat ishin gjithashtu nj pjes shum e rndsishme pr mbledhjen e fakteve dhe
rregjistrimin e pikpamjeve kudo q kam vendosur q kjo sht e nevojshme.

I.5. Kufizime

Gjat punimit t ksaj mikroteze jam prballur me disa probleme, kryesisht lidhur me disa
informacione n dispozicion mbi historin e shtypit n Shqipri. Ky fakt ka t bj si e
prmndm dhe m lart me mungesn e studimeve dhe literaturs n kt fush, kryesisht pr
shkak t sistemit politik eksistues para viteve 90. Literatura mbi zhvillimin e shtypit sht
shum e kufizuar, dhe po kshtu pr median n total, kjo vjen nga mungesa e transparencs
gjithashtu.

Hulumtimi q kam marr prsipr sht realizuar n baz t burimeve t gjetura me shum
vshtirsi, n dobi t ktij punimi dhe t cilat mund t jen t vlefshme pr krkime t ardhshme
m t zgjeruara dhe jo t mbetura n nivelin e nj mirkoteze.

11
II. RISHIKIMI I LITERATURS

II.1. Konceptimi i politiks

Vet termi politik vjen nga fjala antike greke polis, q do t thot qytet-shtet. Kjo l t
nnkuptohet se, q nga fillimi politika merr domethnien e nj organizimi shoqror e politik
prmes qeverisjes. Ndrsa Aristoteli e quan njeriun zoon politikon, pra qnie politike, q
karakterizohet me organizimin shoqror brenda entiteteve politike.7

Politika si nocion n sensin e ngusht ka dy kuptime themelore, si veprimtari dhe si sjellje. N

kuptimin prmbajtsor, politika si nj shtje praktike rreth qeverisjes, e ngacmon krshrin e
njeriut q prej kohve m t vjetra, sot politika si disiplin studiohet n mnyr serioze,
sistematike dhe shkencore.8 Kjo nnkupton q n njern an kemi ata protagonist q merren
drejtperdrejt me politik duke u quajtur politikan, dhe n rastin e dyt kemi ata q merren me
politik n trajtn shkencore duke e studiuar at dhe duke u munduar q t kuptojn dhe sqarojn
m mir, kategori e njerzve q njihen kryesisht dhe si politologe. Disa studiues biles i
prkufizojn shkencat politike si prpjekje pr t siguruar njohuri prmes metodave prkatse
hulumtuese, mbi sistemet politike dhe politikat e caktuara.

II.2. Komunikimi politik

Gjithsekush prej nesh ka nj ide intuitive rreth komunikimit njerzor. N fund t fundit ne
komunikojm me t tjert do dit t jets son. Megjithat, nuk sht e leht t artikulosh nj
prkufizim t sakt pr komunikimin. 9 Sipas perspectives tradicionale, komunikimi sht kuptim
i dykahshm i vendosur mes dy ose m shum personash prmes shkmbimit verbal dhe

7 Prof. Bekim Baliqi, Hyrje n shkencat politike, doracak. F, 7.

8 Prof. Bekim Baliqi, Hyrje n shkencat politike, doracak. F, 7.

9 Bardhyl Musai, Jonila Godole, Tidita Abdurrahmani, Edukimi Mediatik, Tiran, 201. F, 6.

12
joverbal. Rndom n shoqrin moderne mund t thot pothuajse gjithka. 10 Mirpo ka dallim
mes komunikimit dhe komunikimit masiv.

II.3. Komunikimi masiv

Sipas studiuesit gjerman Gerhard Maletzke komunikimi masiv sht ajo form e komunikimit,
ku thniet bhen publike, prmes mjeteve teknike t prhapjes (mediat), indirekt (distancat
hapsinore, kohore mes partnerve n komunikim) dhe n mnyr t njanshme (pa ndrrim
rolesh mes atyre q komunikojn dhe atyre q e marrin mesazhin) pr nj publik t shprndar
dhe anonim.

Koncepti i komunikimit masiv rndom nnkupton: gazetat dhe revistat t (shkuara dhe
elektronike), televizionin dhe kineman, radion, reklamn dhe komunikimin shoqror,
nganjher edhe librin (sidomos letrsin e popullarizuar), muzikn (industrin e popullarizuar),
dvd-t, videokasetat, lojrat e kompjuterve etj.11 T gjitha kto rrug t komunikimit prdoren
shpesh pr qllime politike, shprndarje t ideologjis, propagands, reklamim t individve, etj;
e sidomos kjo sht e shprehur gjat fushatave zgjedhore pr t ndikuar sa m shum tek masa.
Studiuesit sugjerojn q mediat, dhe veanrisht televizioni, krijojn kushte pr lindjen e
formave t reja t populizimit ose neopopulizmit (Street, 1997) 12. Denton dhe Woodward13, pr
shembull, japin nj prkufizim t komunikimit politik si:

Diskutim i pastr rreth shprndarjes s burimeve publike (t ardhurat), autoritetit

zyrtar (t cilit i sht dhn pushteti/e drejta pr t marr vendime t ligjshme,

10 Grup autorsh: Komunikimi organizativ qasjet dhe prirjet, UET/Press, Tiran, 2009, f. 25.

11 Lindita Tahiri: Bazat e komunikimit masiv, Universiteti i Prishtins, Prishtin, 2007, f. 3.

12 Street, John. 1997. Politics and Popular Culture. Cambridge: Polity

13 Denton R.E., Woodward G.C. Political Communication in America, New York: Praeger, 1998, p.11

13
 legjislative dhe ekzekutive) dhe sanksioneve zyrtare (far shprblen ose ndshkon
shteti).14

Lajmet dhe komunikimet politike e krijojn njohurin publike, opinionet dhe pikpamjet,
sidomos ato afatshkurta. Gjithmon ka ekzistuar nj lidhje intime mes komunikimit masiv dhe
politiks, n t gjitha llojet e regjimeve. N shoqrit totalitare, elitat n pushtet e kontrollon
prodhimin mediatik q ta shtypin do paknaqsi e t krijonin konformistet. 15 N shoqrit
demokratike, mediat kan raport m kompleks me burimet e fuqis dhe sistemit politik. N
sistemet politike demokratike, media funksionon edhe si transmetues i komunikimit politik q
lind jasht organizats mediatike n vetvete, edhe si drgues i mesazhit politik t formsuar nga
gazetart dhe t tjer prodhues, si bloget. E para dhe m kryesorja, aktort politik duhet ta
prdorin median n mnyr q mesazhet e tyre t komunikohen tek audienc e dshiruar.
Programet politike, deklaratat poltike, thirrjet elektorale kan nj potencial pr efektshmri
komunikative vetm n at mas q ato jan raportuar dhe marr si mesazhe nga audience e
medias. Si rrjedhoj, t gjith komunikuesit politik duhet t gjejn rrug pr t qen t
pranishm n media n disa mnyra ose n aspektin e vlersimit t aktiviteteve n media n
mnyr t mjaftueshme p t qen t sigurt se mesazhi u raportua.16

Politika moderne nuk mund t funksionoj pa nj mekanizm t madh mbshtets komunikues.

Karl Deutsch17 e eksplikon kt tez me pikpamjen e tij se politika nuk sht vetm udhheqje,
por edhe rritje e kapaciteteve t komunikimit, t t msuarit pr t komunikuar. Politika moderne
nuk funksionon pa media moderne, e koncepton dhe funksionalizon drejt forcn e mediave,
mbasi ato jan mjeti themelor pr prodhimin e opinioneve.18

14 Shih: Brian McNair: Hyrje n komunikimin politik, UET/Press, Tiran, 2009, f. 18.

15 Zoonen, Liesbet van, ed. 1998a. Making Politics Popular. Special issue. Media, Culture and Society 20, 2

16 Brian McNair: Hyrje n komunikimin politik, UET/Press, Tiran, 2009, f. 25.

17 The Nerves of Government: Models of Political Communication and Control ISBN 0-02-907280-8

18 Shih. Ibrahim Berisha: Media Agjenst e komunikimeve, Universiteti AAB, Prishtin, 2009, f. 145.

14
Shum studius prcaktojn politikn (prdort edhe politikat) si nj ndrveprim human
(vendime q meren nga njerzit dhe pr njerzit) t prfshir n shprndarjen autoritative t
vlerave t shoqris (deri n vlerat simbolike), t t mirave materiale dhe t shrbimeve dhe
realizuar prmes procedurave t pjesmarrjes apo edhe t prplasjes n pushtet. 19 sht politika
ajo q zgjedh rregullat dhe vlerat pr shoqrin, bn shprndarjen t mirave dhe gjithashtu
zgjedh strategjit pr t arritur qllimin prbashkt. Politika trajton mendimet pr nj shoqri
t drejt dhe, pr arsye t shumllojshmris s mendimeve pr nj shoqri t till dhe si
realizohet ajo, politika praktike i trajton ato nprmjet dialogut, diskutimit ballafaqimit.20

Jeta sotme politike n nj mas t madhe zhvillohet prmes partive politike. Studiuesi i
mediave Key, kur bn fjal pr agjenst ndikues n publik, mbas qeveris rendit partit politike.
Pavarsisht nga vendi q ia caktojn partis politike si nj agjensi ndikuese n media, pothuaj t
gjith teoricientt e medias dhe t komunikimeve, theksojn se media sht njri nga faktort
shum ndikues n krijimin e opinionit politik. Partit politike formulojn programet dhe qllimet
politike, mobilizojn antar, prkrahs, simpatizant, organizojn aktivitete politike, ideore,
veprimtari kulturale, zhvillojn agjitacion propagand dhe prpiqen ti monopolizojn mjetet
informimit, ose t ken ndikim n to.21 Masmediat jan sistem i madh q ndihmon politikn, kjo
ndihm m s shumti vrehet kur politikant duan t komunikojn me votuesit, zgjedhsit, n
mnyr q ata t marrin vendime n favor t programeve apo emrave t tyre. 22 N demokracit e
kohve tona, mjetet e informacionit masiv luajn rolin m t madh dhe madje qndrojn n
formimin e opinionit publik. Q ta themi me nj fjali t trash: bota sht pr publikun n
prgjithsi nj mesazh i mjeteve t informacionit masiv.23

19 Shih: Llambro Filo: Historia sistemeve t qeverisjes, Libri universitar, Tiran, 2000, f.19.

20 Kval-Mellbye-Trant: Politika dhe Demokracia, Rozafa, Prishtin, 2006, F.5.

21 Fehmi Agani-Agim Hyseni: Sociologjia, Libri shkollor, Prishtin, 2001, F.77.

22 Ibrahim Berisha: Media Agjenst e komunikimeve, Universiteti AAB, Prishtin, 2009, F. 145.

23 Giovanni Sartori: Edhe nj here pr teorin e demokracis, Dituria, Tiran, 1998, F. 127.

15
Partit fokusohen sidomos n media masive n mnyr q t krojohet opinioni, pr t pasur
mbshtetje p realizimin e prograveme t tyre. Jan t njohura rastet kur figura politike,
qeveritar bhen pjes e zakonshme e paraqitjes n media. Nprmjet medias transmetohen
qndrimet e tyre, takimet, prurimet, konferencat dhe shpesh n kto raste mediat nuk mbajn
qndrim kritik.

Komunikimi politik nuk u krijua me shtypin, ai ishte edhe m par, n do koh ka pasur nevoj
te egzistoj komunikimi n mes udhheqsit dhe t nnshtruarit. Po n ditt e sotme skena
publike dhe politike sht pasqyr e skens mediale.

Nj nga shqetsimet m t mdha t studiuesve t komunikimit politik n lidhje me format e

ndryshme t populizmit ka t bj me shthurjen e partive politike. Megjithse politika e partive
nuk konsiderohet e varrosur, qendrn tani e dominojn politikant e orientuar kah mediat
(Mazzoleni, 2003)24. N kt konfigurim t ri t skens publike Mediat e informacionit
qndrojn ndrmjet politikanve dhe ndjeksve t tyre. Politikan u flasin mediave, ndrsa
mediat u flasin votuesve (Zaller, 1999; Iyengar, Behr, Ansolabehere, 1993)25. N kushtet e ksaj
influence mediatike, partit politike sipas Swanson dhe Mancinit (1999) 26 kan marr atributet e
konfederatave gjithprfshirse pa programe t definuara, duke adoptuar teknika elektorale t
orjentuara kah mediat, q mjegullojn diferencat pragmatike ndrmjet partive politike.27

II.4. Masmedia dhe komunikimi masiv

Gazetaria me rolin e saj si ndrmjetsuese e informacioneve n interes t publikut mund t thuhet

se lviz brenda nj hapsire t procesit t komunikimit.

24 The Media and Neo-Populism: A Contemporary Comparative Analysis by Gianpietro Mazzoleni; Julianne
Stewart; Bruce Horsfield. Vol. 118, No. 3 (Fall, 2003), F. 533-535

25 A Theory of Media Politics How the Interests of Politicians, Journalists, and Citizens Shape the News

26 Daniel C.Hallin & Paolo Mancini, Comparing Media System, Three Models Of Media and Politics; Cambridge
University Press, 2004

27 Belina Budini: Edi Rama, Politikani Pop(ulist)-Star, POLIS, Dimr 2009, F. 5.

16
Ky proces gati revolucionar fillon me zbulimin e shtypshkronjs s Gutenbergut n shekullin
XV. Natyrisht, komunikimi kishte funksionuar edhe m prpara, pasi libra shkruheshin,
shtypeshin dhe qarkullonin, por shprndarja masive e librave prmes shtypshkronjs solli
masivizimin e informacionit. Komunikimi masiv, n formn q ne njohim sot, daton n shekullin
XIX, n kohn e ngritjes s sistemeve demokratike, pas revolucionit industrial dhe prodhimit
masiv t librave, gazetave, revistave, fotografive, muziks etj., q njihet ndryshe si: kultura
masive. Si pasoj e nevojave t mtejshme t njerzve lindn televizioni, radio, filmi dhe
zhvillimi i mtejshm teknologjik solli internetin. Pra, kemi nj komunikim masiv q kalon
prmes mediash masive. Termi komunikim masiv do t thot ktu se u drejtohet nj numri t
madh njerzish (publikut) q paraqitet si anonim dhe heterogjen. Prandaj pr procesin e
komunikimit masiv, ekzistenca e masmediave sht nj kusht i domosdoshm.

Aspekte t ndryshme t procesit t komunikimit masiv i shohim te formula e njohur e studiuesit

amerikan Harold Lasswell m 194828: Kush thot far, n cilin kanal, kujt dhe, me
ndikim?. Ktu hasim pes dimensione baz: Komunikuesin; prmbajtjen mediatike;
mediumin; marrsin dhe pasojat. Komunikuesi sht ai q nis dhe drejton procesin e
komunikimit. Me kt nnkuptohen ata persona q marrin pjes n prodhimin dhe publikimin e
prmbajtjes mediatike. Kjo prmbajtje sht forma e produktit q prhap masmedia. Mediumi
sht bartsi i vrtet i mesazhit; ktu futen t gjitha mjetet (edhe teknike) q mundsojn
shkmbimin e informacioneve mes atyre q komunikojn. Marrsi paraqet at q merr thniet
publike dhe prmbajtjet e transmetuara n media. Kjo sjell me vete pasojate medias: ndikimi i
lajmit q sht komunikuar etj. Megjithse formula e Lasswell vazhdon ende t prdoret, ajo ka
hasur n shum kritika, sepse e paraqet komunikimin me nj kah: mesazhi kalon nga
komunikuesi te marrsi dhe jo anasjelltas, model ky q n kushtet e internetit ka ndryshuar.

II.5. Mediatizimi i politiks dhe politizimi i medias

Ne e filluam shekullin e 19-t me zgjedhjen: nse duhet ta shtrijm kombin ton nga njri breg
n tjetrin. Ne e filluam shekullin e njzet me nj zgjedhje; t shfrytzojm revolucionin

28 Lasswell, Harold (1948). Bryson, L., ed. The Structure and Function of Communication in Society. The
Communication of Ideas. New York: Institute for Religious and Social Studies. p. 117.

17
Industrial pr vlerat tona. N agimin e shekullit t 21-t ne duhet t zgjedhim se si ti modelojm
forcat e Epoks s Informacionit dhe t shoqris Globale

Klinton

Mediatizimi i politiks29, sipas studiuesve, sht tanim nj fenomen q po prhapet n arena

politike nga m t ndryshmet rreth bots si nj model i ri ndryshimi. Zhvillime t ngjashme jan
n proces n kontekste kombtare nga m t ndryshmet30 (Mazzoleni dhe Schulz, 1999).
Mediatizimi, sht n fakt nj fenomen i prbashkt pr sistemet politike t shumics s vendeve
demokratike, ku varion n proporcione dhe po zhvillohet me ritme t ndryshme 31.

Kshtu, studiuesit sugjerojn q aktort e sotm politik i nnshtrohen procesit t mediatizimit q

po fiton terren me shpejtsi si rezultat i ekspansionit dhe komercializimit t sistemeve mediatike.
N kushtet bashkkohore t mediatizimit, marrdhniet publike dhe teknikat e marketingut kan
fituar gjithashtu rol parsor brenda partive politike, qeverive dhe n kupoln e lidershipit
modern.32

Sipas ekspertve t komunikimit politik, praktika t tilla si przgjedhja pr shkak t imazhit

trheqs q ata projektojn n TV, ose mbshtetja tek ekspertt e PR (public realtions) e
relacioneve publike q kshillojn kandidatt n lidhje me strategjit mediatike, prbjn tanim
karakteristika t prbashkta aneknd globit.33 Varsisht se si prpilohet programi i nj mediumi

29 Termi Mediatizim shpjegon ndrfutjen e mediave n domenin politik sipas Mazzolenit dhe Schulz. Nj
fenomen i till sht domethns pr zinxhirin e perspektivave teorike t shqyrtuara deri tani nkt studim, pasi
ngrthen procese dhe zhvillime bashkkohore t kompleksit t media-politiks. Mund t rezultoj ksisoj i
nevojshm pr vlersimin e magnituds s deprtimit t mediave n domenin politik, pa tentuar t sugjerojm
domosdoshmrisht nj rol primar t mediave n kontekstin post-komunist.

30 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, pp. 247-261(15)

31 po aty: f. 249

32 Aeron Davis The Mediation of Power A critical introduction

18
t caktuar me an t modelit politik nnkuptojm kushtzimin e lajmeve nga paragjykimet
ideologjike t gazetarve si dhe nga presionet politike n media.

N fakt, media dhe lidershipi populist konsiderohen si magnete n raport me njri-tjetrin, sepse
lidert populist u prshtaten m s miri kornizave narrative t mediave 34. Kjo marrdhnie
ngre edhe shqetsime. Duke u ofruar vizibilitetit t gjer liderve populist, media si video-
politik - pr t prdorur nj term t ri t Giovani Sartorit (1998) - mund t shndrrohet n nj
mjet t shklqyer pr t shmangur kanalet institucionale si partit politike (Gilbert, 2007).

Modernizimi dhe i ashtuquajturi Amerikanizim i procesit politik, sidomos n periudha zgjedhjesh

elektorale, shihet gjithashtu si nj trend i ri i komunikimit politik edhe pr vendet ish-komuniste.
Kto vende jan shndrruar n tregje kompetitive pr kshilltart dhe ekspertt amerikan t
komunikimit pr shkak t prhapjes s teknikave amerikane me orientim tregun pr organizimin
e fushatave elektorale 35

Megjithat, kur zhvillime t tilla shihen nga perspektiva e vendeve me demokraci

t re, nj pjes e akademikve vn syzet kritike, duke sugjeruar se komunikimi
politik modern n kontekstin e nj sistemi mediatik t parregulluar ende mir, i cili
karakterizon vendet me demokraci t brisht, mund t rezultoj m tepr i dmshm
sesa produktiv pr formimin e institucioneve t qndrueshme dhe angazhimin qytetar. 36
Sipas Bennett, procesi i Amerikanizimit dhe trendet e Modernizimit t komunikimit politik nuk i
kan shrbyer stabilitetit demokratik t vendeve post-komuniste, si pr shembull Polonis apo
Rusis. Ai pohon se demokracia krkonrrjete sociale dhe organizata politike filtruese (parti,
unione dhe institucione t tjerasociale) pr t ankoruar dhe orientuar komunikimin politik q vjen
befasisht nga kanale t jashtme dhe t zhurmshme. N trsi, ai parashikon q komunikimi i lir
politik mund t prodhoj shpesh efekte dekurajuese pr stadin e ardhshm t ndrtimit t
33 Belina Budini: Edi Rama, Politikani Pop(ulist)-Star, POLIS, Dimr 2009, f. 7.

34 Douglas Kellner Media Culture: Cultural Studies, Identity and Politics Between the Modern, 1990, F. 112

35 Plasser, F. (2005). From hard to soft news standards? How political journalists in different media systems
evaluate the shifting quality of news. The Harvard International Journal of Press/Politics, 10(2), 47-68.

36 W. Lance Bennett, New Media Power: The Internet and Global Activism W. Lance Bennett

19
institucioneve demokratike. Prkundr alarmit t kritikve q jehon nj rnie t institucioneve
demokratike pr shkak t deprtimit t mediave, ka edhe studiues q e shohin mediatizimin e
politiks si nj proces t padmshm.37

Megjithse literatura rreth tems s media-politiks ofron nj sr perspektivash t tjera dhe

debate t gjata38 , ky studim do t eksploroj nj zon krkimi m specifike, q lidhet pikrisht
me mediatizimin e jets politike.

Procesi i transformimit t vizibilitetit si pjes e fenomenit t personalizimit, prbn nj objekt t

rndsishm studimi n kt drejtim (Thompson, 2000, 1995). Megjithse nuk paraqet dika
thelbsisht t re, duke qen se sht nj art i lasht, prpjekja e politikbrsve ose liderve pr t
farktuar imazhet e tyre publike, nnvizon sipas Thompson transformimin strukturor t
vizibilitetit n kushtet e sotme t medieve, kur politikant nuk kan zgjedhje tjetr prpos
nnshtrimit ndaj ligjeve t detyrueshme t vizibilitetit 39. Kjo do t thot q personalizimi sht
shndrruar n nj tipar themelor t media-politiks bashkkohore dhe pamja vizuale e liderve
politik - mnyra si vishen, si krihen, si e mbajn veten - prbn nj aspekt t rndsishm t
40
menaxhimit t vizibilitetit nga vet politikant . Pra aktort politik i prdorin oportunitete t
tilla, t shtrnguar deri diku nga kodet mediatike t vizibilitetit.

Pr pasoj, n shum demokraci t reja apo t konsoliduara, politikant m t

spikatur kan fituar statusin e yjeve. Kjo edhe me ndihmn e gazetarve, t cilt jan
t etur pr t paraqitur transgresionet e politikanve. Personaliteti dhe karakteri
shihen gjithashtu si komponent qendror t figurs s politikanit n kulturn politike
moderne dhe vlersohen veanrisht nga mediat41.

37 Shih Mazzoleni dhe Schulz, 1999, F. 258

38 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F, 16

39 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F, 16

40 Street, Corner, Pels: 2003, Thompson, 2000

20
Ksisoj, mediat kan nj kontribut t konsiderueshm n ndrtimin e imazheve
mitike, duke u dhn disa aktorve t politiks atributet e heronjve q frymzojn
shpres dhe besim42. Studiuesit vn re nj evoluim t vet statusit t politikanit n kushtet e
politiks s orientuar kah media, pasi politikant tanim propozohen si modele shoqrore pr tu
simpatizuar dhe imituar (West and Orman, 2003). Reportert preferojn gjithnj e m tepr ti
ndrtojn historit e tyre rreth ktyre figurave rrzllitse t kinemas politike. Prgjithsisht
masmediat luajn pra nj rol shum t rndsishm n inkurajimin e procesit t personalizimit
t politiks.43 Kjo, nga ana tjetr prodhon shpesh nj politik populiste.

N fakt, media dhe lidershipi populist konsiderohen si magnete n raport me njri-tjetrin, sepse
lidert populist u prshtaten m s miri kornizave narrative t medieve 44. Studiuesit
sugjerojn q masmediat, dhe veanrisht televizioni, krijojn kushte pr lindjen e formave t
reja t populizmit ose neo-populizmit45. Kjo marrdhnie ngre edhe shqetsime. Duke u ofruar
vizibilitet t gjer liderve populist, media si video-politik pr t prdorur nj term t ri t
Giovani Sartorit (1998) mund t shndrrohet n nj mjet t shklqyer pr t shmangur kanalet
institucionale si partit politike (Gilbert, 2007). N kontekstin e nj vendi me demokraci n
zhvillim, implikimet mund t jen vrtet problematike sipas Swanson dhe Mancini, t cilt
vrejn se personalizimi politik sht sidomos i paprshtatshm pr demokracit e reja, sepse
mund ti pengoj partit politike per se q t fitojn besimin n syt e publikut si prfaqsuese t
vrteta, duke mbetur thjesht platforma t nj lideri populist (1996, f.272).

Nj nga shqetsimet m t mdha t studiuesve t komunikimit politik n lidhje me format e

ndryshme t populizmit ka t bj me shthurjen e partive politike. Megjithse politika e partive

41 Negrine, R. and J. Stanyer. 2007. The Political Communication Reader. New York, NY: Routledge F. 238

42 Parry-Giles, Shawn J., and Trevor Parry-Giles. Constructing Clinton: Hyperreality and Presidential Image-
Making in Postmodern Politics (New York: Peter Lang, 2002). F, 24-26

43 Daniel C.Hallin & Paolo Mancini, Comparing Media System, Three Models Of Media and Politics; Cambridge
University Press, 2004

44 Douglas Kellner Media Culture: Cultural Studies, Identity and Politics Between the Modern, 1990, F. 112

45 Street, Corner, Pels: 2003, Thompson, 2000

21
nuk konsiderohet e varrosur, qendrn tani e dominojn politikant e orientuar kah mediat 46. N
kt konfigurim t ri t skens publike mediat e informacionit qndrojn ndrmjet politikanve
dhe ndjeksve t tyre. Politikant u flasin mediave, ndrsa mediat u flasin votuesve (Zaller,
1999, Iyengar, Behr, Ansolabehere, 1993). N kushtet e ksaj influence mediatike, partit
politike sipas Swanson dhe Mancinit47 (1996) kan marr atributet e konfederatave
gjithprfshirse pa programe t definuara, duke adoptuar teknika elektorale t orientuara kah
mediat, q mjegullojn diferencat pragmatike ndrmjet partive politike48. Ndrsa evidenca
sugjeron q strukturat organizative t partive politike po bhen gjithnj e m t dobta, mungesa
e lidhjeve t forta ideologjike me votuesit po u krijon ksisoj mundsin politikanve individual
q ta personalizojn politikn, duke reflektuar nj atomizim t pushtetit 49. Pr pasoj, kriza e
partive vetm sa i ka zgjeruar funksionet politike t masmediave.50

Partit e shohin me nderim dhe magjepsje cilindo nga kandidatt q fiton simpatin e mediave.
Partive nuk u mbetet pra vese t vn vuln e aprovimit pr at q media n t vrtet ka
zgjedhur (Meyer, 2002: p.102).

N trsin e tyre, perspektivat teorike t personalizimit t politiks q trajtuam m lart dhe

implikimet e populizmit q konsideruam m posht, nuk hedhin drit t mjaftueshme n
zhvillimet specifike t mediave dhe politiks n kontekstin e vendeve post-komuniste si
Shqipria. ka mungon n aspektin empirik jan krkimet e detajuara rreth rolit t mediave dhe
mnyrs si ato operojn me populizmin (Mazzoleni, 2003). Gjithsesi, bazuar n investigime t

46 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F, 16

47 Daniel C.Hallin & Paolo Mancini, Comparing Media System, Three Models Of Media and Politics;
Cambridge University Press, 2004

48 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F, 12

49 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F, 12

50 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 256

22
pjesshme, krkuesit n kt fush pohojn n lidhje me marrdhniet e mediave me populizmin
q, n analiz t fundit, populizmi n media nuk sht armik i procesit demokratik dhe as I
angazhimit qytetar. T tjer dalin gjithashtu n nj konkluzion t ngjashm duke propozuar q
zgjedhja popullore sht zgjedhja m demokratike. Ajo nuk imponohet, por sht produkt i
vullnetit t individve t lir, q u prgjigjen preferencave t tyre 51. Logjika e demokracis s
audiencs prdoret gjithashtu pr t justifikuar zgjedhjen popullore si form komunikimi q
kultivon votues pa ngjyr, t cilt sillen si konsumator politik.

Gjithsesi analizat dhe prsiatjet mbeten t hapura, n pritje t krkimeve dhe investigimeve t
mtejshme rreth pleksjes s populizmit politik me median.

51 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 16

23
III. POLITIKA DHE MEDIA N INTERVALIN KOHOR ( 1930 1990 )

III.1. Gazetaria dhe tregu mediatik (1930 deri sot)

Zhvillimi i sistemit mediatik dhe marrdhniet e saj me politikn n Shqipri nuk mund t
kuptohet plotsisht pa njohur hapsirn mediatike q ekzistonte n vend ndr vite. Trajtimi i
hollsishm i sistemit mediatik gjat viteve 30, komunizmit dhe m von, nuk sht qllimi i
ktij punimi. Ajo ka synohet sht dhnia e sa m shum elementve q t na e bjn t
kuptueshme evoluimin profesional t gazetarve si dhe zhvillimin e gazetaris dhe t sektorit
mediatik nga njri sistem politik n tjetrin. Kur flasim pr tranzicionin n aspektin e sistemit
politik, mund t themi se ndryshimet prekin gjithashtu edhe median, pra sht e nevojshme t
trajtohen gjithashtu. E rndsishme fillimisht sht t jepet nj tablo e gjendjes, n t ciln
ndodheshin mediat para viteve 90 dhe pas ndryshimit t sistemit. N mnyr t veant ktu na
intereson gazetari si aktor i fushs gazetareske dhe aspektet rregullative t puns s tij.

III.1.1. Shtypi n vitet 30

Vendosja e monarkis m 1928 ishte nj etap tjetr e zhvillimeve politiko shoqrore n

Shqipri, q m s pari konsolidoi pushtetin personal t Ahmet Zogut. Por bashk me t solli
edhe nj sr ndryshimesh n jetn e vendit, duke br t mundur at lloj atmosfere shoqrore q
dallon qart nga periudha e trazuar e viteve 20-t dhe q n vijueshmrin e vet pr nj
dhjetvjecar karakterizohet nga konsolidimi i institucioneve t brishta t shtetit shqiptar,
mbledhja n nj pjes t madhe t vendit t armve, nga krijimi i nj tregu unik kombtar,
hartimi i kodit civil, formimi i xhandarmris, nga zhvillimit n qytetet kryesore i arsimit t
mesm, nga rritja e shtress s borgjezis tregtare dhe fuqizimi i nj rrjeti shrbimesh.52

52 Shih: Bernd Fisher, Mbreti Zog dhe perpjekja per stabilitet.

24
N kto kushte n vend lulzojn titujt e gazetave e t revistave, t cilat, sikurse simotrat e tyre
n vendet e tjera, bhen njherazi zdhnse t forcave e krahve politik q veprojn n
Shqiprin e viteve 30-t, por edhe kronikane t ngjarjeve t kohs.

N mnyr t vecant duhet theksuar se gazetaria shqiptare e viteve 30-t u zhvillua m tej nga
pikpamja sasiore e cilsore n sfondin e nj stadi t ri, m t lart t kulturs son n prgjithsi.
sht koha kur n Shqipri vrshojn idet e reja, q qarkullonin n Perndim, shtohet numri i
individve t arsimuar e mes tyre edhe i shum syresh, q t formuar n shkolla me emr jasht
vendit, angazhohen n botimin e titujve t shumt q shfaqen nga veriu n jug t vendit. Emrat e
shquar t kohs, instalimi i shtypshkronjave, botimet e tyre t konsiderueshme, krahas hapjes s
shkollave dhe zhvillimi i jets kulturore jan dshmi e nj hopi n prparimin e prgjithshm t
shoqris shqiptare. Pikrisht n kt ambient politikosocial gazetaria dhe publicistika, q kishin
krijuar tashm traditn e tyre q nga periudha e Rilindjes Kombtare, zhvillohen e marrin
fizionomin e qart t industris botuese, e cila sikurse thekson n punimin e vet Robert Elsie,
kishte nj nivel t mir n shrbim t prhapjes s informacionit, qoft ky politik, kulturor apo
letrar.53

N kushtet e nj pushteti autoritar, t prqendruar n duart e mbretit, shtypi i koh, prkundrazi,

reflektoi nj zhvillim e frymmarrje liberale. N morin e titujve dallohet qart shtypi i klerit
katolik pr prhapjen e ideve, informimin rreth ngjarjeve dhe prezantimin e materialeve
problemore apo historike me karakter thjesht fetar.

Po n kt koh shohin drit edhe revistat q sjellin nj standard t lakmueshm nga aspekti i
prmbajtjes, ku krahas autorve shqiptar, prfshihen edhe zra t shquar t fushave t ndryshme
t mendimit. Kto e rritn m shum nivelin e diskutimit publik t shtjeve me pesh q
qndronin para shoqris, zgjeruan prmasat e kulturs s imazhit, futn elemente t gazetaris
bashkohore (reklama, njoftime si dhe kronika t ndryshme, duke praktikuar njkohsisht zhanret
kryesore n pasqyrim) dhe shrbyen shpesh si argtim pr pjesn e arsimuar.

Linjat editoriale t shtypit n vitet 30-t evidentojn dy kraht e shtypit, e pse jo edhe t
mendimit, t linjave ideologjike q jan shfaqur hapur me kalimin nga republika n monarki:
kta jan t ashtuquajturit t vjetrit e t rinjt, t cilt polemizojn pr mnyrat e drejtimit t

53 Shih: Robert Elsie, Histori e Letrsis Shqiptare, 1997

25
vendit, pr reformat q duheshin ndrmarr, por n esenc, sikurse ve n dukje studjuesi i njohur
i historis s medias, prof. Hamit Borici, kush m shum e kush m pak sillej e rropatej n krah
t monarkizmit e t monarkis, gjithmon n procesin e shkputjes nga feudalizmi.54

Gazetat e kohs, pavarsisht se iu prmbajtn nuancave e projekteve t t dy palve q

polemizonin n rrafsh teorik, luajtn rol pozitiv n shoqri pasi prezantuan ide e pikpamje
prparimtare, demokratike, i happen dyert pluralizmit, futn frymn e polemiks q tronditi
atmosfern tradicionale apo kaotike t shoqris q nga 1912 e deri n fillimin e viteve 30-t,
zgjuan interesin publik pr nj sere temash, t cilave konsiderohej se u kishte ardhur tashm koha
(problemet e gruas, krijimi i elits, rritja e fmijve, urbanistika e qytetit, gjendja e fshatit etj.).
Tirana, kryeqyteti i vendit, shndrrohet edhe n kryeqendrn e botimit t titujve t rinj, q sipas
profesor Boricit arrinin n rreth 40.55 Krahas ksaj dukurie, n vend, ose m sakt n qendrat
kryesore urbanistike t vendit zhvillimi i shtypit u shoqrua edhe nga shfaqja e gazetarve
profesionist.

Krahas zhvillimeve progresive n botn mediatike t kohs duhet vn n dukje se periudha e

viteve 30-t evidenton edhe nj sr cshtjesh q rndonin mbi t gjith shtypin si: niveli jo i
knaqshm etik, konformizmi n raport me pushtetin, apo pajtimi me politikat e nnshtrimit, nga
njera an, dhe e ndrhyrjes italiane, nga ana tjetr, q vshtirsonin pozitn e Shqipris n
arenn ndrkombtare dhe ndikonin n keqsimin e mtejshm t situats brenda vendit.

Megjithat, duhet vn n dukje se e gjith kjo etap e jets s shtypit flet pr nj rritje t tij si
nj shtyp i prgjegjsis sociale, q i prfshir e i angazhuar n projektin madhor t prparimit t
vendit, u rrit si nj gazetari zhvilluese, duke i dhn hapsir detyrave t kohs, duke modeluar
format e reja t debatit e dialogut publik, duke e sjell informimin n nivelin e krkess nr 1 si
dhe duke imponuar nj kultur t re t prdorimit t medias si burim informacioni e argtimi
njkohsht. Ai ka meritn se plotsoi boshllkun e botimit t librave, edukoi standard gjuhsore
n shkall vendi dhe regjistroi momentet historike, q do ti shrbenin m von kujtess s
brezave.

54 Shih: Hamit Borici, ...Nj shekull e gjysm publicistik shqiptare.

55 Po aty.

26
III.2. Sistemi mediatik gjat regjimit komunist (1945-1989)

Studimet mbi historin e medias n Shqipri jan shum t pakta 56 (Borii: 1997, Borii dhe
Marku: 2011). Sidomos prballja jo ideologjike me gazetarin e periudhs s pas Lufts II
Botrore nuk ka ndodhur ende. Qllimi i ktij nnkapitulli nuk sht shterues, ai nuk synon t
thellohet n karakteristikat e gazetaris gjat regjimit komunist, por vetm t evidentoj tipare q
jan konsistente n zhvillimin e mtejshm t gazetaris. Pr kt arsye periudha 1945-1989 nuk
do t ndahet n faza, por sistemi mediatik do t paraqitet prmes elementve t tij prbrs, si
dhe orientimit t prgjithshm profesional t gazetarve.

III.2.1. Shtypi

Sistemi mediatik pas vendosjes s regjimit komunist ishte endemik. Ai konsistonte n nj numr
t vogl gazetash me tirazh t ult dhe me numr t kufizuar faqesh, dy radiostacione n Tiran
dhe Kor, si dhe disa shtypshkronja n Tiran, Gjirokastr, Kor, Elbasan, n t cilat ishin
shtypur gjat lufts gazetat, Bashkimi, organ i Frontit Antifashist apo Kushtrimi i liris q do t
kthehej pas lufts n gazetn Zrin e Rinis (Mnch dhe Simaku 1994: 63). Historikisht gazetat e
para shqiptare kishin dal rreth vitit 1848 njsoj si dhe n vende t tjera t Europs, Italia,
Rumania, Bullgaria, megjithat pr sa koh ndodhej nn pushtimin osman, n Shqipri nuk
lejohej t prdorej gjuha amtare, n shkrim dhe lexim.

N vitet 1930 kishte pasur nj lloj demokratizimi t sistemit mediatik dhe shtypit, ku prsa koh
nuk prekej familja mbretrore, mund t shkruhej gjithka (Mnch dhe Simaku 1994: 64). Gjat
regjimit komunist kto gazeta t viteve 30 u bllokuan, dhe u morn masa pr ta kufizuar edhe
rrethin e njerzve q duhet t njiheshin me to, si studiuesit, gazetart etj. Kto gazeta n
Bibliotekn Kombtare qen shnuar me R (pr Rezervuar). Nga viti 1944-1945, n media
sundonte liria elitare, gazetar dhe shkrimtar t viteve 20-30 q kontribuuan n kt vit u
burgosn ose u larguan nga detyra. N vitet 1945-1948 politika jugosllave ishte mbizotruese n
t gjitha fushat, dhe n kt klim u formua brezi i par i gazetarve dhe modeli i gazetarit si
intelektual. N vitet 1944-1948 kemi daljen e nj sere gazetave, ku n mnyr t veant do t

56

27
spikaste gazeta Bashkimi. Gjat regjimit komunist, numri i organeve t shtypit u rrit ndjeshm,
nga 11 gazeta dhe revista m 1944, arriti n 25 n 1948, dhe 112 n 1989 (Mnch dhe Simaku
1994: 64).

Fillimi i indoktrinimit sistematik shenjohet m 1948, me daljen e gazets Zri i Popullit (ZP), me
nj vendim t plenumit XI t Komitetit Qendror t Partis Komuniste, si organ i ksaj partie (pas
vitit 1949, i Partis s Puns s Shqipris). Kjo gazet do t mbetej gjer m 1990 si mjeti m
propagandues i sistemit komunist n Shqipri. ZP kishte nj staf prej 50 gazetarsh dhe
korrespondentsh n gjith vendin dhe nj tirazh prej 115 mij kopjesh (Mnch dhe Simaku
1994: 65). Dy gazeta ishin t prditshme, ZP dhe Bashkimi. Gjithashtu dilnin gazeta dyjavore, si
Drita (organ i Lidhjes s Shkrimtarve t Shqipris) dhe Msuesi (organ i Ministris s
Edukimit dhe Kulturs), Lufttari (organ i Ministris s Mbrojtjes), Leikovima pr minoritart
n jug t vendit me nj tirazh 3000-4000 kopje. Gazeta Drita me gjith orientimin qendror
estetik marksist-leninist ofronte nj hapsir botimi pr tekste letrare t shkrimtarve t rinj, ku
gjuha letrare dhe mjetet stilistike t prdorura, sidomos nga Kadare do t ndikonin drejtprdrejt
n pasurimin dhe modernizimin e gjuhs shqipe.

Nj frymmarrje t re n peizazhin mediatik do t sillte revista humoristike Hosteni, e mbushur

me karikatura dhe skee q tematizonin aspekte t ndryshme sociale dhe kulturore. Kurse n
fillim t viteve 1960 shtypi partiak u zgjerua edhe m shum me daljen e detyrueshme t
gazetave lokale, si organe t komiteteve ekzekutive npr rrethe (Mnch dhe Simaku 1994: 65).
Tirazhi i ktyre gazetave ishte 3000 kopje, niveli gazetaresk linte pr t dshiruar, me pak
prjashtime, si gazeta e Tirans (Tirana), e Elbasanit (Shkumbini), e Kors (Prpara), e
Shkodrs (Jeta e re) dhe e Krujs (Kastrioti). Tirazhi i t gjitha gazetave prcaktohej jo nga
kushtet e tregut, por nga direktivat e partis (e cila kontrollonte gjithka), pra, gazetat botoheshin
nga shteti, shiteshin dhe bliheshin po nga shteti (Mnch dhe Simaku 1994: 66).

III.2.2. Radio

Radio Tirana e kishte filluar transmetimin n nntor 1938, me val t shkurtra. Gjat ksaj kohe,
ajo i shrbente qeveris s Zogut, ndrsa gjat Lufts II Botrore, kryesisht nazistve gjerman.
N fund t lufts dhe menjher pas lirimit, radio ishte mjeti m i prhapur, me an t t cilit
Partia Komuniste trumbetonte fitoret e saj. Suksesi i radios n Shqipri nga ajo koh dhe disa

28
dekada m von lidhet dhe me faktin q shumica e popullsis ishte analfabete dhe nuk mund t
lexonte shtypin.

Transmetimin e par Radio Tirana e pati m 27 nntor 1944, dhe vazhdoi m 28 nntor me
fjalimin e Enver Hoxhs pr lirimin e Shqipris. Nga kjo dit e n vazhdim ishte shenjuar vija
politike pr 45 vitet e ardhshme. Gjer m 1950, programet e saj zinin nj koh transmetimi prej 7
orsh, e cila u zgjerua m 1952 n 12 or transmetim prdit, n val t mesme dhe t gjata. N
prgjithsi, transmetohej muzik popullore dhe lajme. N fillim t viteve 1950 filluan
transmetimet n gjuh t huaja, anglisht, frngjisht, italisht, gjermanisht, greqisht, m von
bullgarisht, rusisht apo spanjisht. Madje n vitet 1970, Radio-Tirana transmetonte n persisht,
turqisht, suedisht dhe rumanisht (Mnch dhe Simaku 1994: 68). Ajo q n vshtrimin e par
duket si frym lirie n radio, nse thellohesh pak t rezulton se ishte dritare dhe burim
propagande pr fjalimet e Enver Hoxhs dhe direktivat e Partis n pushtet. Prve Radio-
Tirans n at koh kemi edhe prhapjen e radiove lokale n Kor (1941), Shkodr (1945),
Gjirokastr (1945), dhe Kuks (1959).

N t njjtn koh ekzistonin radio t huaja n gjuhn shqipe, ku vlen t prmenden Voice of
America, Radio Moska, Radio Londra, Radio Beogradi, Radio Roma, Radio Greqia, Radio
Shkupi, Radio Prishtina etj. Shumica e ktyre radiove, sipas disa autorve, krkonin ndikimin
mbi dgjuesin shqiptar, duke e shtyr at t kundrshtonte sistemin politik n vend. Edhe pse ato
nuk arritn asnjher t kthehen n nj faktor vendimtar, prap shrbyen si zri i par kritik q
vinte nga jasht dhe diskutohej n rrethe t mbyllura kryesisht intelektuale. Nga ana tjetr,
pasojat pr ndjekjen e ktyre radiostacioneve kishin kosto pr popullsin, nga kritikat kolektive,
gjer te dnimi me burgosje. Sidomos Voice of America do t ishte zri m i rndsishm nga
jasht n vitet e fundit t regjimit dhe konsiderohet nga shum studiues si nj nga mediumet
ndikuese pr shembjen e regjimit t vjetr dhe konsolidimin e procesit demokratik n Shqipri
(Mnch dhe Simaku 1994: 69).

III.2.3. Televizioni

Zhvillimi i televizionit n Shqipri sht m i von se n vende t tjera t Europs. Transmetimi i

par i sinjalit televiziv u b n 1 maj 1960 me nj aparat t vjetr si dhurat e Gjermanis
Lindore dhe deri n vitin 1965 ofronte 3 transmetime n jav. Gjat viteve t regjimit komunist

29
ai do t shrbente njsoj si shtypi dhe radio thellsisht si mjet propagande, por pushteti
njkohsisht ia kishte frikn stacioneve t huaja televizive dhe ndikimit q kto mund t kishin
mbi shtetasit e tij. Prandaj organizata e Frontit Demokratik ndrmerrte her pas here iniciativa
t tilla si zhdukja e antenave ilegale (Mnch dhe Simaku 1994: 70), por me gjith prpjekjet
qytetart shqiptar vazhduan ti ndiqnin fshehurazi kanalet e huaja, kryesisht ato italiane. N
mes t viteve 1980 TVSH do t transmetonte nga 5-6 or n dit pr t vazhduar n fillim t
viteve 1990 me 10-12 or n dit transmetim. Pr sa i prket cilsis s transmetimeve televizive
lajmet jepeshin sipas shabloneve t prcaktuara qart nga Komiteti Qendror i Partis, ishin
zakonisht t formuluara me nj stil t that dhe prmbanin informacione t gabuara si pr arritjet
e vendit n fushn ekonomike, edhe pr ngjarjet q ndodhnin jasht vendit. Njsoj si n shtyp
dhe radio, edhe n TV mbizotronte mediokriteti, pr sa i prket cilsis s programacionit.

Emisione realiste kritike pr gjendjen e ekonomis n vend mungonin krejtsisht, kshtu q

popullsia nuk priste gj tjetr prej medias prvese furnizimin me zbavitje dhe argtim q kryhej
edhe ky m s shumti nn petkun kombtar t kulturs popullore t vendit: festivalet e
prvitshme t kngs popullore dhe aktivitete t tjera t ksaj natyre. Nj rol jo t vogl n kt
moszhvillim e ka dhe mungesa e teknologjis transmetuese, ku TVSH punonte ende me pajisjet e
viteve 1950-1960 (Mnch dhe Simaku 1994: 71). Kjo ndikonte n moszhvillimin e mediumit dhe
n mosprofesionalitetin e gazetarve. Formatet argtuese televizive dhe radiofonike, emisionet
muzikore, radio-dramatizimet, emisionet sportive, filmat shqiptar e t huaj etj., q ofroheshin n
TVSH (nj ndikim i dukshm nga fryma e TV italian) ishin nj form ngushllimi prball
ideologjizimit t skajshm t informacionit. Edhe pse ky ideologjizim perceptohej vetm nga ajo
pjes krit ike e shoqris q mund t diferenconte at q po ndodhte n vend, ndikuar edhe nga
dgjimi fshehurazi i radiove t huaja si Voice of America dhe BBC, apo ndjekja e kanaleve
televizive italiane apo greke n jug t vendit.

Kultura e gazetaris n Shqipri nuk mund t shihet e shkputur nga kultura politike e shoqrore
n vend, si dhe nga zhvillimi i mediave n Europn Lindore. Implementimi i strukturave

30
demokratike dhe zhvillimeve n ekonomi, shoqri dhe sistemin mediatik n kto vende u bazua
fillimisht te kopjimi apo imitimi i praktikave t vendeve t Perndimit, ose si do t
argumentonte Habermas m 1990, "revolucionet demokratike rikuperuese" n vendet e Europs
Lindore karakterizohen nga nj munges totale e ideve, nuk jan as inovative dhe as t orientuara
drejt s ardhmes. Kshtu edhe n Shqipri, imitimi (jo kritik) i strukturave perndimore u kthye
n burim t vetm gjenerimi n t gjitha fushat, por pa pasur nj reflektim t brendshm pr risit
dhe t metat e modelit t imituar. Pasojat e ktij "moderimi me telekomand" duken qart n
problemet e medias ton me gjith progresin e padiskutuar drejt nj modeli pluralist dhe liberal.
Nj ndr arsyet se prse aplikimi i ktij modeli mbeti formal dhe dshtoi n prmbajtje ishte edhe
mungesa e nj kulture t ngjashme t gazetaris, q nuk kishte mundur t formsohej gjat
regjimit komunist, me shtyp t pazhvilluar pluralist.

Koncepti teorik i kulturave gazetareske sht relativisht i ri, nse krahasohet me moshn e
vrtet t gazetaris dhe prmbledh praktikat gazetareske, standardet profesionale dhe aspektet
etike q ekzistojn n vende t ndryshme me kushte historike po t ndryshme. Gazetaria
paraqitet si "nj proces pune i individve profesionist" apo si "nj institucion i pavarur, si nj
profesion dhe diskurs brenda nj konteksti konkret politik, ekonomik apo kulturor". Kshtu, po
t prkufizojm paradigmn e kulturs s gazetaris sot, kjo do ta vinte theksin te identiteti i
gazetarit dhe te marrdhniet e gazetaris me kontekstet e tjera shoqruese. Pr t analizuar
shkalln e zhvillimit mediatik dhe profesionalizmin e gazetarve n Europn Perndimore dhe
Amerikn Veriore, autort Hallin dhe Mancini identifikuan tri modele t sistemeve mediatike:
modelin mesdhetar, pluralist dhe t polarizuar, (Italia, Spanja); modelin demokratik (korporatist)
t Europs Perndimore dhe modelin liberal t Atlantikut Verior.

Ndrsa dy modelet e fundit prmbushnin pak a shum kriteret e nj gazetarie cilsore, duke
respektuar standardet universale t gazetaris, modeli i par paraqiste nj tipologji gazetarie dhe
medie, jo aq e panjohur pr ne. Gazetart sipas studimit n fjal dalloheshin si: a) m pak
profesionist, b) t identifikuar m shum me institucionin mediatik ku punojn se sa me
profesionin e tyre, c) gazetaria merret pr zgjatim t letrsis dhe politiks, d) lidhje e fort e
gazetarve me elitat dhe partit politike, e) mungesa e autonomis s tyre, dhe ku f) shoqatat apo
sindikatat e gazetarve kan pak ose aspak ndikim n jetn shoqrore dhe at politike. Modeli i
kulturs gazetareske apo t sistemit mediatik n nj vend varej sipas tyre nga t paktn katr

31
dimensione, si p.sh. zhvillimi i tregjeve mediatike q reflekton te tirazhi, korniza politike e
marrdhnies politik-media, zhvillimi i gazetaris profesionale si dhe niveli i ndrhyrjes s
shtetit n sistemin mediatik.

Duke u mbshtetur n etapat e procesit transformues n vendet postkomuniste, zhvillimin e

sistemit mediatik n Shqipri mund ta specifikojm kshtu:

Faza e par, "inkubacioni" prkon me fillimet e demonopolizimit dhe decentralizimit t medias

s dikurshme shtetrore. Ajo karakterizohet nga nj shtyp partizan, revolucionar q operon n
vakum, nj model hibrid mes shtypit privat dhe atij "kooperativ", shpesh me vet stafin si pronar
(gazeta "Indipendent" si nnprodukt i stafit t gazets "Koha Jon", n nj raport t caktuar
forcash, e till ishte edhe vet kjo e fundit) - ku mungonin edhe kushtet m minimale pr t qen
nj shtyp profesionist. Por q me gjith mangsit, gazetart e ksaj faze, n botkuptimin e tyre
disi romantik, idealist, pr kredon e profesionit t gazetarit i afrohen tepr modelit universal t
gazetarit me frym kritike kundrejt elitave politike dhe ekonomike. Kjo faz e par
karakterizohet nga nj marrdhnie armiqsore mes Politiks dhe Medias. Politika q ende
krkonte modelin e vjetr, t nj shtypi binds ndaj pushtetit dhe shtypi i ri q mtonte zhvillimin
dhe ndikimin n hapsirn publike sipas modeleve t vendeve demokratike. Ksisoj, n kt faz
ndeshemi me nj kultur gazetareske agresive dhe kundrshtare.

N fazn e dyt, forcohet legjislacioni i mediave dhe profesionalizmi i gazetarve, rol ktu do t
luajn trajnimet dhe edukimi i mtejshm i gazetarve (dhe studentve t gazetaris), veanrisht
sipas modelit anglo-amerikan. Kemi lindjen e mediave t reja private elektronike, kalimin
trsisht t shtypit n duart e biznesmenve t rinj, ose thn ndryshe, fillesat e fenomenit t
"italianizimit" t sistemit mediatik (jo vetm t programacionit t TV) si kudo n vendet
postkomuniste, "n kuptimin e filozofis s nj korporate: ku nuk ka ndryshim t madh mes
menaxhimit t nj partie politike, nj kompanie biznesi, apo nj shoqrie mediatike" sipas
modelit t Berluskonit. Nga ana tjetr, n kt faz kemi ndrgjegjsimin e politiks pr rolin e
medias si aktor i rndsishm n hapsirn e komunikuar publike.

Karakteristik e fazs s dyt sht superimi q media i bn politiks dhe prpjekjet e ksaj t
fundit pr t pasur ndikim dhe rol mbi t, si ishte rasti i debatit mbi projektligjin pr median m

32
2001, ku politika synoi t marr prsipr rolin e nj Urdhri t Gazetarit, si rregullator i
komunitetit gazetaresk. Me gjith prplasjet, kjo faz e dyt dallohet pr nj politik
bashkvepruese mes dy aktorve: medias dhe politiks, nj periudh afrimi dhe flirtimi q zgjati
pak koh, 1998-2002.

N fazn e tret prsoset m tej korniza ligjore dhe zhvillimi teknologjik i medias, si dhe rritet
numri i kompanive mediatike, por njkohsisht dobsohet roli i medias. Studimet n kt fush
evidentojn si efekt kryesor, ndikimin e pronsis mbi politikn editoriale dhe stafin e gazetarve
q sjell munges pavarsie n ushtrimin cilsor t profesionit (si p.sh. mungesa e kontratave t
puns, ku deri n vitin 2005, 95% e gazetarve n vend punonin pa kontrata dhe sigurime
shoqrore). Me kt status t pazgjidhur, gazetaria nuk mund t bhet cilsore, e besueshme dhe
as nuk mund t ushtroj funksionin e saj kontrollues ndaj aktorve t ekonomis dhe politiks.
Ndryshe nga Hallin dhe Mancini q argumentojn se sistemi politik ndikon m shum se tiparet e
tjera n perceptimin e gazetarve brenda nj sistemi mediatik, n Shqipri faktori ndikues
mbeten pronart e medias, interesat e tyre ekonomike dhe politike. Ky model vazhdon t mbetet
aktual. Dominimi (sado i leht) i medias mbi politikn n fazn e dyt, shndrrohet tashm n
kah t kundrt: Politika (prmes pronarve t medias) dominon median!

Kshtu, po t'i kthehemi srish modelit t polarizuar dhe ta krahasojm at me sistemin mediatik
shqiptar, bien n sy disa piktakime: prputhja e tirazheve t ulta, ku nj prqindje e vogl e
popullsis ka akses n organet e shtypit, mungesa e profesionalizmit t gazetarve, ndrhyrja e
shtetit me an t formave t ndryshme, strukturat e dobta n mbrojtje t gazetarve e t tjera
aspekte q reflektojn nj demokratizim t paprmbushur. Me gjith ngjashmrit, nuk duhet t
lihet jasht vmendjes se "cilsia" e ktyre mangsive sht e ndryshme: Panorama mediatike n
Shqipri sht shum m pak pluraliste dhe e padiferencuar se n Itali p.sh. Ky model, rasti
italian ose "italianizmi" m tepr, gati u kopjua me shum zell nga t gjitha vendet e Evrops
Lindore, ku as Shqipria nuk bn dallim. "Italianizimi" si koncept pr t shpjeguar fenomenin e
nj gazetarie t opinionit dhe me theks t lart politik, ku mediat jan t prqendruara n duart e
pak pronarve q duan t'i prdorin ato pr qllime komerciale, ekonomike dhe politike, duke br
q politizimi t ec prkrah komercializimit. "Italianizimi" jasht strukturave organizative
mediatike u imitua n Shqipri kryesisht n modelet televizive, ndrsa shtypi i shkruar vazhdoi t
ruaj nj balanc mes modelit italian dhe atij anglosakson. Tendenca e medias pr t imituar

33
modele perndimore, "italianizimin" apo "amerikanizimin" nuk sht vese prirje pr t'iu afruar
nj modeli global, nj kulture dominuese t gazetaris. Nse me kt kultur do t nnkuptonim
ato vlera dhe ideale t gazetarit bazuar te objektiviteti, ndarja e faktit nga komenti dhe te roli i
gazetarit si nj vzhgues i distancuar, ather kultura dominuese do t ishte modeli amerikan
(anglo-amerikan) i gazetaris. Por nga kjo, kultura e gazetaris shqiptare ka imituar formn
vetm, prioriteti qndron te knaqja e tregut dhe e nevojave komerciale t pronarve, n vend t
shrbimit ndaj publikut. Nga kjo tablo t krijohet prshtypja se "kultura dominuese e gazetaris"
n Shqipri ka trajtn e nj modeli hibrid: me tipare nga media e polarizuar edhe nga ajo
komerciale (tabloide) anglosaksone. Ky model hibrid sht ende larg gazetaris cilsore dhe
karakterizohet nga: ekzistenca e ideologjizimit, si mbetje e ndrgjegjshme ose jo, nga koha e
komunizmit; imitimi siprfaqsor i formateve dhe modeleve perndimore pa i prshtatur vrtet
ato, ekzistenca e nj fryme konfliktuale dhe emocionale n raportimin mbi shtje t ndryshme
politike dhe sociale; orientimi lokal, si aspekt tipik i kulturave territoriale (q sjell ngushtim t
tematikave me raportimin vetm brenda kufijve kulturor), mosklasifikimi i qart i mediave
cilsore nga ato jocilsore, si dhe nga nj mbshtetje e fort e strukturave politike dhe gatishmri
e theksuar pr t bashkvepruar me partit politike n periudha zgjedhore. Por, nga krahasimi me
studime t ngjashme mbi kulturn e gazetaris n vendet e Europs Lindore, vren se kto tipare
jan gati universale edhe pr sistemet e tyre mediatike, ngjashmri q i gjejm edhe n sistemin
politik.

Kush sht pra, specifika e kulturs s gazetaris shqiptare? Kriza e identifikimit t gazetarve
me kredon dhe profesionin e gazetarit si nj institucion i pavarur, si dhe me rolin e funksionin n
shoqri, sht nj tipar dallues i kulturs s gazetaris shqiptare. Meq vetprkufizimi i
gazetarve lidhet ngusht me kontekstin kombtar t nj vendi, sht i kuptueshm fakti se
mungesa e nj tradite t mirfillt t gazetaris cilsore dhe e nj mendsie t orientuar drejt
vlerave t pranuara si universale t gazetaris ndikon q parime elementare si objektiviteti apo
paanshmria, t merren jo si vlera konstante, por t ndryshueshme. Nga ana tjetr, teoria
normative e manualeve t gazetaris bie ndesh me paradigmn globale sot, ku gazetaria
europiane dhe ajo amerikane, sado cilsore, po orientohen prher e m shum drejt atyre
lajmeve apo informacioneve q duhet t mbshteten mbi fakte, por t jen njkohsisht sa
interesante, aq edhe t shitshme.

34
N kt udhkryq t vlerave, gazetari shqiptar i largohet identifikimit me profesionin e tij, (q
kudo ndodhet n nj lloj "krize identiteti") duke u lidhur prher e m shum pas pronarit t
mediumit ku punon, i cili n syt e tij paraqet nj shtyll t qndrueshme pr karriern e tij. Pr
ta ruajtur kt gjendje, vetkontrolli, si kusht i domosdoshm pr gazetarin vzhgues, kthehet
ngadal n nj vetcensur, n emr t s cils, opinionet przihen me lajmet dhe angazhimi
profesional ngatrrohet shpesh me at politik; PR-i politik merret dhe aprovohet pa kurrfar
verifikimi dhe kritike, duke i kthyer gazetart n zdhns t partive politike; raportimi bhet i
njanshm, si n rastin e zgjedhjeve t fundit qershor 2009. Detyrimisht edhe ndrhyrja e
politiks apo e biznesit n kredon e profesionit merret e mirqen. Pr ta ilustruar me thnien e
nj aktori n media: "Gazetari q u nnshtrohet politikave t gazets nis t mbaj prbrenda dhe
t'i duken t natyrshme presionet, t cilave u nnshtrohet, duke zhvilluar at q quhet
"vetcensur", ose ndryshe, procesi me an t t cilit, gazetart marrin me mend at q pronari i
medias dshiron t dgjoj..."

Pr t br nj analogji: Nse thembra e Akilit pr politikn shqiptare kto njzet vjet ka qen
kontestimi i prhershm i zgjedhjeve, pr sistemin mediatik duket sht vetcensura, q ka nj
tradit t gjat n gjith etapat e zhvillimit historik dhe ushtrimit t gazetaris n Shqipri.

35
IV. MEDIA DHE POLITIKA PAS VITEVE 90

IV.1. MEDIA PAS VITEVE 90

Marrdhnia midis medias dhe politiks n periudhn e tranzicionit post-komunist ka qen

shum komplekse dhe sht karakterizuar nga shum kundrshti. M shum se gjithka, politika
ka pasur ndikim mbi zhvillimin e medias. Jo vetm shtypi shqiptar, por i gjith shtypi ballkanik i
ditve t sotme sht m shum nj zgjatim i politiks se sa prfaqsues i opinionit publik. Nj
pjes e konsiderueshme e medias vazhdon t kontrollohet nga grupe t fuqishme politike. N
njfar kuptimi, ato lloje komentesh q nj numr autorsh (si Karol Jakubovicz, Mihai Coman,
Colin Sparks dhe Tomasz Goban-Klas) kan prdorur pr t karakterizuar situatn e medias n
shoqrit postkomuniste kan vler edhe pr rajonin e Ballkanit: Shtypi u b pluralist, por jo i
pavarur dhe Shtypi u b i lir, por jo i pavarur..57

Transformimet politike rrnjsore duket se ka qen m t vshtira se sa ishin menduar. Zakonet e

trashguara nga koha e komunizmit duan t thon q politikant dhe partit politike rreken pa
pushim t ndikojn n fakt, t kontrollojn median, sepse vazhdon t mbetet e fort bindja se
kushdo q kontrollon informacionin ka edhe pushtetin. Klasat politike, t cilat nga natyra e kan
obsesion mbajtjen e pushtetit, si thot Goban-Klas e konsiderojn median jo si instrument
madhor, por kryesor pr politikn. Goban-Klas m tej komenton, Ky vizion pr median sht
nj-dimensional, i tejpolitizuar dhe i thjeshtzuar; ai beson n rolin misionar t gazetarve dhe n
shtypin e ideologjizuar.

Nse do t m krkohej t prshkruaj me dy fjal kye problemin themelor me t cilin prballet

media n Shqipri dhe m gjr, pa dyshim kto fjal do t ishin: ripolitizim dhe klientelizm. N
fakt, kto mund t shihen si dy ant e s njjts monedh. Duke ndjekur dialektikn e
marrdhnies midis medias dhe politiks, mund t pohohet pa hezitim q gjat dekadave t
tranzicionit paskomunist, politika ka ndikuar dhe i ka dhn form medias m shum se sa media
ka ndikuar dhe i ka dhn form politiks.

57 Remzi Lani, Media e Ballkanit - lost in transitin, 2012, http://institutemedia.org/balkan-r-lani.html

36
Esht fakt i pashmangshm q nj shoqri e ngarkuar me konflikte dhe tejet e politizuar (ka
vazhdon t jet e vertet pr shoqrit e Ballkanit) e infekton median e saj dhe e trheq n
konflikte e luftra, madje e prdor si nj mjet t rndsishm pr zhvillimin e ktyre konflikteve,
duke shkatrruar kshtu pavarsin, paanshmrin dhe profesionalizmin e saj gjat ktij procesi.
Nj pjes e medias sht treguar e paaft ti bj ball presionit dhe joshjes s politiks (dhe jo
vetm politiks); nj pjes e medias thjesht e sheh t pamundur t imagjinoj rolin e vet jasht
ktij partizanizmi.

Kjo anshmri, mbi t gjitha, sht pasqyrim i natyrs s politiks, e cila perceptohet m shum si
konflikt se sa si dialog. Esht edhe pasqyrim i faktit q shoqrit e Ballkanit jan m shum
shoqri politike se sa shoqri t informacionit, m shum shoqri politike se sa shoqri civile.

Format m t zakonshme t klientelizmit politik gjenden tek transmetuesit publik, t cilt n

Shqipri, IRJ t Maqedonis, Kosov dhe Malin e Zi vazhdojn t jen nn kontrollin e qeverive
qendrore, t cilat i prdorin e keqprdorin ato gjat dhe prtej fushatave politike. Megjithse do
ishte e pamundur t krahasoheshin transmetuesit e sotm publik me bastionet e propagands s
periudhs s autoritarizmit t ri, prapseprap, n shumicn e rasteve, kanalet televizive t
ashtuquajtura publike mbeten televizione t tapetit t kuq: pra, jan t mbushura me protokoll
dhe informacion t qeveris. Kto kanale publike m shum i ngjajn nj Ministrie Propagande
se sa medias normale.

Klientelizmi n media prbn nj fenomen kompleks q duhet par si i lidhur ngusht me

kontekstin e zhvillimit shoqror dhe politik n vendet e rajonit. Politika n Ballkan sht
shndrruar n tele-politik. N prgjithsi, debati politik dhe publik sht zhvendosur nga sheshet
e tubimeve n ekranet e debateve televizive, ka sht sigurisht nj zhvillim pozitiv. Ndrkoh q
dikur politika zhvillohej n rrug, tani ka kaluar n debatet e studiove televizive. Megjithat,
duket se medias i sht dashur t paguaj nj mim pr kt ndryshim.

Kjo tele-politik mund t shihet si nj aspekt i mediatizimit t politiks, ka sht nj zhvillim

trsisht normal. Mirpo duket se n vend t mediatizimit t politiks, n fakt, tele-politika
prbn m shum nj klientelizimin politik t medias. Duke qen se fokusi i medias zhvendoset
nga publiku tek politika, pr rrjedhoj, kjo i shrben politiks n vend q ti shrbej publikut.

37
Ajo q vrehet n Shqipri, Kosov dhe IRJ t Maqedonis sht prdorimi, keqprdorimi dhe
abuzimi i medias nga politika.

Pr ta prshkruar kt situat, analisti shqiptar Fatos Lubonja prdor termin regjim mediatik.
Sipas Lubonjs, ndrsa n regjimet e ashtuquajtura policore apo ushtarake, prdoren policia,
ushtria, apo shrbimet sekrete q regjimi t qndroj n pushtet, n rastin tone prdoret media.
Ndoshta termi m i sakt pr tu prdorur n kt rast sht media-kracia. Megjithse n teori,
shtjet q kan t bjn me median paraqiten si shtje t demokracis, n realitet, ato
shndrrohen n shtje pushteti. Si shkruajn Sandra B. Hrvatin dhe Brankica Petkovic, sot
duket e pamundur t qndrosh n pushtet pa mbshtetjen e medias.

Samuel Huntington ka folur mbi rreziqet q i kanosen demokracis nga vetvetja. N fakt,
instrumentalizimi i medias e bn median pjes t ksaj loje. Nse keqprdoren, mediat
shndrrohen nga mekanizm i demokracis n nj mekanizm q punon pr t reduktuar apo
shkatrruar demokracin.

Ekziston edhe nj prirje tjetr, e cila, n pamje t par, mund t duket si e kundrta e kontrollit
dhe presionit, por q n fakt t on tek e njjta gj. N disa raste, gazetart mund t shkruajn
far t duan,mund t kritikojn sa t duan, mirpo pasktaj askush nuk reagon dhe nuk ndodh
kurrgj. Kjo gjendje sht vzhguar n Shqipri, ku reagimi i dikurshm nervoz ndaj kritikave
tani po zvendsohet me indiferencn totale ndaj ktyre kritikave. Njerzit mund t shkruajn
far t duan, por askush se vret mendjen. N dy vitet e fundit jan botuar artikuj t rndsishm
investigativ, por si autoritetet ashtu edhe sistemi ligjor as nuk kan reaguar e as nuk kan filluar
hetimet q artikuj t till krkojn. Me fjal t tjera, gazetart kan t drejtn t flasin, por jo t
drejtn pr tu dgjuar. Indiferenca ndaj kritikave on n zhvlersimin e fjals s lir.

IV.2. Transformimi mediatik paskomunist n Europn Lindore

Para 1989-s, vendet lindore nuk do ta kishin kuptuar pohimin e McQuailsit (2002), sipas t cilit,
mediat jan nj model pronsie, nj industri q operon n tregje t ndryshme dhe synon t
nxjerr fitime. Si shkruan Jakubowicz-i, kur n Europn Lindore njerzit po planifikonin nj
rend t ri mediatik, ata prfytyronin nj sken mediatike ku gjithsekush do t fliste me zrin e

38
vet, media do t kontrollohej nga shoqria dhe do t shrbente si forum i debatit publik serioz
dhe pluralist mbi shtje thelbsore58. Sot prqendrimet mediatike jan t drejtuara kryesisht
politikisht, duke pasqyruar nj transformim t paprfunduar dhe duke ruajtur lidhje me epokn e
mparshme.

Ajo ka luan rol n tiparet kryesore t komunikimit masiv sht logjika e forcave politike dhe
ekonomike kapitaliste, e ushtruar prej pronarve dhe kontrolluesve, pohon Jakubowicz-i
(2005)59. Tipari prcaktues i vendeve paskomuniste sht vshtirsia pr t pranuar dhe pr t
zbatuar logjikn e ekonomis kapitaliste n kanalet televizive.

N vlersimin e procesit transformues t vendeve pas komuniste, sht e rndsishme t merret

n konsiderat nj numr faktorsh t ndrlidhur. Reformat mediatike u konsideruan si nj pjes
e pandashme e zinxhirit t ndryshimeve shoqrore, ekonomike dhe politike q krkonte epoka e
re demokratike. Ndihma dhe ekspertiza profesionale nga demokracit e konsoliduara ishte e
menjhershme. Sipas Harcourtit (2003), pas rnies s perdes s hekurt m 1989-n, ushtri t
vogla t ekspertve t medias u drguan n Europn Qendrore e Lindore pr t ndihmuar n
prgatitjen e ligjeve mediatike60. Dilema e vendeve t Europs Qendrore e Lindore ishte
zgjedhja ndrmjet adoptimit t modelit amerikan apo atij evropian pr ligjbrjen
transmetuese dhe duket se, sipas Gross-it (2004), fitoi modeli evropian.

Detyra pr t hartuar nj korniz rregullatore ligjore pr median pas rnies s komunizmit, ishte
jo vetm nj prparsi e menjhershme, por edhe tejet e ndrlikuar. Jakubowicz-i (2007)
prshkruan hapat, t cilat, qeverit q m par i kontrollonin mediat, duhet t ndiqnin pr tu
demokratizuar. Faza e par dhe kryesore ishte procesi i rregullimit, i cili nnkuptonte

58 Jolanta Zydro-Dbkowska, Rafa Jakubowicz albo czy pami jest dziedziczna?, Kultura wspczesna 1-
2(35-36)/2003; F, 4

59Jolanta Zydro-Dbkowska, Rafa Jakubowicz albo czy pami jest dziedziczna?, Kultura wspczesna 1-
2(35-36)/2003; F, 10

60 Jolanta Zydro-Dbkowska, Rafa Jakubowicz albo czy pami jest dziedziczna?, Kultura wspczesna 1-
2(35-36)/2003; F, 191

39
liberalizimin e medias. S dyti, ishte e se q t fitojn besimin n syt e publikut si prfaqsuese
t vrteta, duke mbetur thjesht platforma t nj lideri populist61.

Nj nga shqetsimet m t mdha t studiuesve t komunikimit politik n lidhje me format e

ndryshme t populizmit ka t bj me shthurjen e partive politike.

Megjithse politika e partive nuk konsiderohet e varrosur, qendrn tani e dominojn politikant e
orientuar kah mediat62. N kt konfigurim t ri t skens publike mediat e informacionit
qndrojn ndrmjet politikanve dhe ndjeksve t tyre. Politikant u flasin mediave, ndrsa
mediat u flasin votuesve63. N kushtet e ksaj influence mediatike, partit politike sipas
Swanson dhe Mancinit64 kan marr atributet e konfederatave gjithprfshirse pa programe t
definuara, duke adoptuar teknika elektorale t orientuara kah mediat, q mjegullojn diferencat
pragmatike ndrmjet partive politike. Ndrsa evidenca sugjeron q strukturat organizative t
partive politike po bhen gjithnj e m t dobta, mungesa e lidhjeve t forta ideologjike me
votuesit po u krijon ksisoj mundsin politikanve individual q ta personalizojn politikn,
duke reflektuar nj atomizim t pushtetit. Pr pasoj, kriza e partive vetm sa i ka zgjeruar
funksionet politike t masmediave65.

Partit e shohin me nderim dhe magjepsje cilindo nga kandidatt q fiton simpatin e mediave.
Partive nuk u mbetet pra vese t vn vuln e aprovimit pr at q media n t vrtet ka
zgjedhur (Meyer, 2002: p.102).

61 Jolanta Zydro-Dbkowska, Rafa Jakubowicz albo czy pami jest dziedziczna?, Kultura wspczesna 1-
2(35-36)/2003; F, 272

62 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 16

63 Daniel C.Hallin & Paolo Mancini, Comparing Media System, Three Models Of Media and Politics; Cambridge
University Press, 2004

64 Daniel C.Hallin & Paolo Mancini, Comparing Media System, Three Models Of Media and Politics; Cambridge
University Press, 2004

65 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 256

40
N trsin e tyre, perspektivat teorike t personalizimit t politiks q trajtuam m lart dhe
implikimet e populizmit q konsideruam m posht, nuk hedhin drit t mjaftueshme n
zhvillimet specifike t mediave dhe politiks n kontekstin e vendeve post-komuniste si
Shqipria. ka mungon n aspektin empirik jan krkimet e detajuara rreth rolit t mediave dhe
mnyrs si ato operojn me populizmin 66. Gjithsesi, bazuar n investigime t pjesshme, krkuesit
n kt fush pohojn n lidhje me marrdhniet e mediave me populizmin q, n analiz t
fundit, populizmi n media nuk sht armik i procesit demokratik dhe as i angazhimit qytetar.
T tjer dalin gjithashtu n nj konkluzion t ngjashm duke propozuar q zgjedhja popullore
sht zgjedhja m demokratike. Ajo nuk imponohet, por sht produkt i vullnetit t individve t
lir, q u prgjigjen preferencave t tyre 67. Logjika e demokracis s audiencs prdoret
gjithashtu pr t justifikuar zgjedhjen popullore si form komunikimi q kultivon votues pa
ngjyr, t cilt sillen si konsumator politik.

Gjithsesi analizat dhe prsiatjet mbeten t hapura, n pritje t krkimeve dhe investigimeve t
mtejshme rreth pleksjes s populizmit politik me median.

IV.2.2. Fazat e zhvillimit t medias pas viteve 90 n Shqipri

Pr t br nj punim sa m t plot dhe cilsor na duhet t njohim fillimisht zhvillimet e medias

pas viteve 90, dhe fazat n t cilat kaloi ky zhvillim. Paraqitja n vija t prgjithshme e sistemit
mediatik shqiptar na lejon t arsyetojm jo vetm mbi zhvillimin e gazetaris n Shqipri pas
ndryshimeve demokratike n vitet 90, por edhe mbi botkuptimin profesional t gazetarve.
Duke qen se media merr gjithmon formn dhe ngjyrn e strukturave politike dhe shoqrore,
n t cilat ajo operon68, sistemi mediatik duhet studiuar n raport me zhvillimin e sistemit
politik dhe t shoqris n trsi.
66 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 256

67 Mazzoleni, Gianpietro; Schulz, Winfried "Mediatization" of Politics: A Challenge for Democracy? Volume
16, Number 3, 1 July 1999, F. 16

68 Siebert, Fred S./Peterson, Theodore/Schram, Wilbour (1963) [1956]: Four Theories of the Press. Illinois:
University of Illinois Press, fq. 1

41
Pas rnies s regjimit komunist, media i prkrahu dhe i shoqroi ndryshimet demokratike duke i
propaganduar ato, por ajo nuk mundi t'i drejtonte ato. Kjo lidhet ndr t tjera me dy faktor
kryesor: natyra e marrdhnies media - politik t imentuar gjat regjimit t vjetr dhe,
mungess s gazetarve disident q nuk kishte qen n traditn e medias shqiptare, t mpir nga
censura dhe autocensura gjysm-shekullore.69 Orientimi i medias n kt periudh t par nuk
mund t thuhet se ishte i qart drejt ndonj modeli t caktuar. Njsoj si dhe n politik,
demokracia e medias prfytyrohej si e kundrta e diktaturs dhe totalitarizmit, dhe ky hap n
vetvete mjaftonte pr t prligjur botimin e gazetave t reja.70 Gjat fazs s pare t tranzicionit
(qershor 1990 - mars 1992),71 kur pas zgjedhjeve t para pluraliste, n pushtet erdhi qeveria e
par demokratike, media shqiptare karakterizohet nga pluralizmi i titujve t shtypit partiak.
Shtypi, me pak prjashtime, gjat ksaj faze do t mbshteste hapur politikn e partis q
prfaqsonte, duke ruajtur n nj far mnyre modelin e propaganduesit. Shtypi i ri ende shihej si
nj mjet q do ti shrbente partis dhe ti garantonte asaj ardhjen n pushtet ose mbajtjen e tij.

Prandaj dhe organet e para ishin gazetat partiake Rilindja Demokratike(5 janar 1991 si organ i
Partis Demokratike), Republika (Partia Republikane), Alernativa SD (Partia Socialdemokrate)
etj. Shtypi i ri u duk sikur mori rolin e munguar t mobilizuesit t opinionit publik dhe prforcues
i ndryshimeve, duke u larguar nga koncepti leninist i propaganduesit kolektiv dhe organizatorit t
masave q kishte qen gjat komunizmit. Nga ana tjetr, etja e lexuesve pr t lexuar shtypin e ri
ishte aq e madhe sa gazeta RD, duke pasur vetm gjasht faqe, brenda nj kohe t shkurtr arriti
nj tirazh prej 60.000 kopjesh n dit (tirazh q do ta arrinte dhe kalonte pak koh m von
vetm gazeta e pavarur Koha Jon).

Gjat fazes s dyt (1993-1997) lindn gazetat dhe media e pavarur, media shtetrore u kthye
zyrtarisht n publike, ajo vazhdoi t ishte n nj far mnyre e varur nga pushteti. Pr sa i prket

69 Borii, H./ Marku, M. (2011). Histori e shtypit shqiptar. Nga fillimet deri n ditt tona. Tiran:
shblu.

70 Jakubowicz n analizn e tij prdor termin "orientim mimetik" t medias, I cili ka pr synim implementimin e
modelit perndimor t gazetaris pr nj shtyp dhe media t lir prmes imitimit, n dallim nga orientimi materialist
(privatizimi i gazetave q do t sillte investitort e huaj menjher pas rnies s sistemit) (2007: 177).

71 Pr lehtsi studimi fazat n vijim do t prdoren pa muajt prkats, por vetm me vitet. Por operacionalizimi i
tyre i sakt ndjek ndarjen e paraqitur m sipr (JG).

42
organizimit t saj, media gjat fazs s par shfaqte po ato tipare kaotike si sistemi politik. Mbi t
gjitha mungonte kuadri ligjor, sipas t cilit t rregullohej media dhe aktiviteti i gazetarve. Ligji i
par pr shtypin Nr. 7756 (1993) u mor pa shum modifikime nga landi Westfahlen I Gjermans
dhe pa konsultime me aktort e medias. Por shum shpejt u pa se ai prmbante shum kufizime
q zgjuan reagimin e gazetarve, megjithat ligji vazhdoi t qndronte n fuqi gjer n zgjedhjet e
dyta elektorale m 1997. Ktu ligji i vjetr u shfuqizua pr tu zvendsuar me nj t ri rregullues
pr shtypin e shkruar, n t cilin jan formuluar kto dy fjali: "Shtypi sht i lir. Liria e shtypit
mbrohet me ligj."

Gazetat e para t pavarura u botuan fillimisht nga gazetar ose ish gazetar. Ktu do t
prmendim gazetat "Koha Jon", "Albania", "Dardania", "Populli Po", "Dita Informacion", si
dhe dy organe t tjera q drejtoheshin nga aktor jo vendas: "Gazeta Shqiptare" (q botohej nga
nj gazetar italian) dhe gazeta "Rilindja" e Prishtins q shtypej n Tiran. N krahasim me
gazetat e tjera kto dy t fundit nuk prfaqsonin asnj krah politik lokal duke ndikuar me
modelin e tyre n rritjen e profesionalizmit.72

Shtypi i ksaj kohe ishte "partizan", "revolucionar" dhe operonte n nj vakuum ligjor. Ngjante
me nj model hibrid mes shtypit privat dhe atij kooperativ 73 - ku mungonin edhe kushtet m
minimale pr t qen nj shtyp profesionist. Nuk kishte asnj kriter pr punsimin e gazetarve,
pr pushimin e tyre nga puna, pr rregullimin e kontrats, pr t drejtat dhe detyrimet e
gazetarve, redaktorve dhe drejtuesve t medias. Pra, media kaloi nga ekstremi n ekstrem; nga
kontrolli skajshm dhe rregullimi prmes pushtetit politik dhe ligjeve t kohs, n nj liri
anarkiste, ku ajo duhej t shfaqte aftsi vetmenaxhuese dhe vetrregulluese. Me gjith
decentralizimin e medias, numrin n rritje t organeve t shtypit, njohjen me normat perndimore
t gazetaris, perceptimi i gazetarve pr profesionin e tyre mbeti i orientuar drejt vlerave morale
72 Sami Neza. Tregu i medias n kndvshtrimin e marrdhnieve mes aktorve t komunikimit, Studime
Albanologjike nr.3, 2010, f. 286.

73 Kishte raste q vet stafi ishte reporter dhe pronar njherazi kto ishin struktura mjaft delikate q dshtuan, jo
pa shkaktuar zhgnjime n radht e gazetarve t rinj, t cilt kuptuan se gazetari n rolin e siprmarrsit ishte n
nj model i huazuar nga kushte t tjera dhe, ksisoj nj realitet i hidhur q nxirrte n pah lidhjen e medias me
politikn, pavarsisht kahut t saj. Shembull i ktij modeli eksperimentues ishte gazeta Indipendent q u themelua
me aksionet e stafit q u largua nga gazeta m e madhe e asaj kohe, Koha Jon. Indipendent do t vazhdonte
aktivitetin e saj vetm pak muaj, pr tu mbyllur pas fitores s opozits (Partis Socialiste) n qershor 1997, ku ish-
kryeredaktori i Indipendent do t zgjidhej deputet i saj (JG).

43
dhe edukative. Kjo i bnte ata ta trajtonin qytetarin si nj votues, t cilit duhej ti tregoje pr k t
votonte dhe mendim duhet t kishte.74

Gjat fazs s tret t tranzicionit mediatik (nga 1998) n Shqipri u etabluan mediat elektronike
dhe u rregullua m tej kuadri ligjor pr mediat. Rregullimi ligjor i medias elektronike 75 u mendua
me kujdes dhe n bashkpunim me aktort e interesuar t stacioneve radiofonike dhe televizive
dhe sht amenduar deri m sot shtat her duke detajuar prher e m shum aspekte t
ndryshme t aktivitetit t mediave elektronike, prfshir ktu edhe mediat private kabllore,
satelitore dhe analoge. Ndrsa n vitin 2007, Parlamenti miratoi edhe Ligjin pr Transmetimet
Dixhitale.

N mnyr t veant dalja e dy kompanive mediatike dhe mediave t saj ka qen shenjuese n
kt koh. T dyja drejtoheshin nga biznesmen t pasuruar prmes privatizimeve t
leverdisshme ose n rrug t tjera t panjohura.

Televizioni Top Channel (2001), ndr m t shikuarit sot, doli n treg kur konkurrenca ishte gati
e paprfillshme. Televizioni publik vazhdonte t ishte n nj gjendje kritike, gati i mykur q
nga koht e vjetra, ku nuk evolonte as teknologjia dhe as profesionalizmi gazetaresk.
Televizionet e tjera private q kishin tentuar t transmetonin, si Shijak TV (q prdorte si zyra
dhomat e nj apartamenti t vogl (1997), nuk kishin mundur t bheshin lider n treg. Me
epokn e stacioneve televizive private doli n sken nj burim i ri t ardhurash: reklama, e cila
do ta afronte gazetarin dhe median n trsi me ekonomin e tregut.

Kurse n tregun e shtypit t shkruar, Gazeta Shekulli (1997) shnonte miksimin e gazetaris
informative me at sensacionale. Titujt pr tema t mprehta politike vendoseshin prbri
njoftimeve t vdekjeve t bujshme, titujt emocional prbri dokumentave t fsheht historik dhe
shkrimet investigative t gazetarve prbri komenteve t shkruar nga njerz t njohur
prominent. Si Shekulli edhe gazetat e tjera q doln n kt periudh, pr nga
pamjaejashtmengjasonin me gazeta perndimore t njohura, t cilat kishin shrbyer si model pr
prpunimin e layout-it.
74 Krahaso pr m tepr me Comain (1994), kur flet pr situatn e gazetarve n Rumani pas rnies s sistemit
komunist.

75 Ligji Nr.8410 Pr Radion dhe Televizionin Publik dhe Privat. Cituar nga Londo

44
Zhvillimi i televizionit u pasua edhe me nj hov t stacioneve t reja radiofonike.RadioTirana
kishte qen stacioni i vetm radiofonik (dhe shtetror) gjer n vitin 1994 dhe pr hir t
shumllojshmris s programeve ajo ende ndiqej. Radio Vlora, ishte e para radio private q u
hapi rrugn radiove lokale dhe atyre kombtare. Top Albania Radio, si pjes e t njjts
kompanie mediatike si Top Channel TV, ishte radioja e par private kombtare (1998), e cila sot
mbulon 87 prqind t territorit. N t njjtin vit kemi edhe daljen n transmetim t Radio +2, e t
njjts kompanie mediatike si gazeta Shekulli, e cila mbulon 72% t territorit. Edhe pse kto
radio e kan t kufizuar ndjekshmrin krahasuar me televizionet, gjeografikisht mbulojn m
tepr hapsir se televizionet kombtare.

IV.2.4. Tregu i medias shqiptare

Tregu i medias shqiptare mbizotrohet qartsisht nga media elektronike, dhe veanrisht nga
televizioni, ndrkoh q t dhnat e tirazheve t shtypit t prditshm dhe atij periodik ln
shum pr t dshiruar.

Pr sa i prket shtypit t shkruar, t dhnat e fundit flasin pr 26 t prditshme, ndrkoh q pr

shtypin periodik, bhet prher edhe m e vshtir njohja e numrit faktik t tyre, qoft pr arsye
t jetgjatsis s shkurtr t shum prej titujve t rinj q hyjn n treg, apo qoft edhe pr arsye
t vshtirsive infrastrukturore e atyre financiare, edhe pr shkak t pasojave t krizs globale, q
ndikojn n qndrueshmrin e botimit si dhe modelit t tyre t biznesit. Nga pikpamja politike,
n shtyp i gjejm t prfaqsuara t gjitha bindjet, t majta dhe t djathta. Gazeta e prditshme
m e shitur ka nj tirazh prej pak m shum se 20.000 kopjesh. Pr momentin, tirazhi i
prgjithshm i t gjith gazetave t prditshme mendohet se nuk i kalon 100.000 kopje, ndrkoh
q shum gazeta nuk shesin m shum se 1.000 kopje n dit. Nj shpjegim pr kt sht
spektri n zgjerim i mediave elektronike dhe nuk vihet n dyshim q kjo media ka prparsi mbi
shtypin. N kt kontekst, ekzistenca e 26 t prditshmeve n nj vend me jo m shum se tre
milion banor sht prtej logjiks ekonomike.

Gjithashtu ka 76 televizione lokale analoge, 75 televizione kabllore, 2 televizione private

kombtare analoge, 2 televizione satelitore, dhe televizioni publik publik shqiptar transmeton n

45
dy kanale.76 Peizazhi mediatik nuk do t ishte i plot nse nuk do t llogarisnim 63 radiot lokale
dhe dy radiot private kombtare analoge.77

IV.2.3. Kriza e gjat e shtypit t shkruar pas viteve 90

Shtypi i shkruar si media e par private n Shqipri pas rnies s komunizmit ka kaluar nj kriz
t gjat q vazhdon edhe sot e ksaj dite.

N fazn e par, (vitet 1991-1994) shtypi i shkruar kishte kushte m t favorshme financiare pasi
ai ishte nj shtyp i financuar kryesisht nga partit politike dhe pr kt arsye kishte tre burime t
qndrueshme financimi:

partit politike,
shitjen e tirazhit
publicitetin, i cili n kt periudh ishte modest pasi vet ekonomia e tregut ishte n hapat
e para dhe mundsit e ndrmarrjeve t para kapitaliste n Shqipri pr t shpenzuar para
pr publicitet ishin t pakta.

Pavarsisht ksaj, ky shtyp kishte avantazhe t tjera:

E para, ky shtyp kishte nj lexues t madh dhe t qndrueshm q n pjesn m t madhe

korrespondonte me elektoratin e partive t cilave u prkisnin gazetat dhe nga ana tjetr partit
shpenzonin nj pjes t buxhetit t tyre pr shtypin e shkruar, pasi n kt periudh shtypi i
shkruar ishte ende media m e fuqishme n Shqipri dhe si i till kishte rol kryesor n
propagandn e partive.

Gazetat e para t mdha t prditshme q u shfaqn aty nga viti 1994 u ndeshn me vshtirsi
shum t mdha. Pr shkak t nivelit t ult t rrogave t gazetarve n kt periudh (50-250
euro), mimet e ktyre gazetave ishin shum t ulta dhe as nuk pretendonin t prballonin kostot
e prodhimit t gazetave.

76 Londo, I. Pronsia e medias dhe ndikimi i saj n pavarsin dhe pluralizmin e medias. POLIS (8), 2009, 35-53

77 Lista e operatorve t licensuar, KKRT: www.kkrt.gov.al

46
E prditshmja e par private Koha Jon fillimisht sht shitur me mimin 1 lek (1 cent) por m
pas pr arsye ekonomike mimi i saj sht rritur n mnyr progresive n 2, 3, 10, 20 pr t
mbrritur n vitin 1997 n 30 lek. N vitin 1997 pjesa m e madhe e gazetave shiteshin nga 20-
30 lek, dhe prej asaj kohe mimet jan stabilizuar prfrsisht n kto kuota me prjashtim
t Gazets Shqiptare dhe gazets Shqip q shiten me mimin 50 lek. E vrteta sht q rritja e
mimit t gazetave ka ndjekur edhe rritjen e inflancionit n vend si edhe rnien e vlers s lekut
n krahasim me monedhat ndrkombtare.

Tirazhet e ulta ndikojn n rritjen e kostos s prodhimit t gazetave shqiptare. Sipas t dhnave
t ofruara nga drejtues t gazets Panorama kostoja e prodhimit pr kopje e gazets n ditt kur
kjo gazet prodhon 25 mij ekzemplar sht 10.5 lek (10 cent), prej t cilave 35-40 lek
kushton vetm shtypshkrimi. Pjesn tjetr t kostos s prodhimit e prbn kostoja e blerjes s
letrs. Kostoja e letrs sht shum e lart pasi prej vitit 1991 kur u mbyll e vetmja fabrik e
prodhimit t letrs, Shqipria e importon letrn nga vende t tjera evropiane (kryesisht nga
Sllovenia). Pr gazeta me tirazhe m t vogla, kostoja e prodhimit material sht m e lart.
Kshtu nj gazet me 15 mij kopje ka nj kosto prodhimi prej 15.5 lek (13 cent) pr kopje dhe
pjesa m e madhe q jan posht ktij tirazhi prodhojn edhe me kosto m t larta t prodhimit
material.

Tirazhet e revistave jan edhe m t ulta po ti krahasojm me ato t shtypit t shkruar. Revistat
kryesore si Klan, Mapo, Jeta, Spektr. Femra Moderne kan nj tirazh shum t ult: nga 1000
deri n 2000 kopje. mimi i pjess m t madhe t revistave n Shqipri sht fiksuar n kuotn
300 lek (afrsisht 2.5 euro), me prjashtim t revistave Spektr dhe Femra Moderne q shiten
me 200 lek. Ky mim natyrisht nuk sht i lart po ta krahasojm me mimet e revistave q
botohen n Evrop, por po t kemi parasysh nivelin e ult t pagave n Shqipri, ai prbn nj
penges q revistat t ken blers masiv. Nga ana tjetr ky mim sht sht mjaft i ult po t
kemi parasysh koston e lart t prodhimit t revistave, e cila pr shkak t cilsis s letrs dhe
fotove sht shum e lart.

Por prve kostos s prodhimit material t shtypit t shkruar nj pesh t madhe n koston e
prgjithshme t gazetave dhe revistave e zn edhe kostoja e prodhimit intelektual, nj term ky i
prdorur nga Nadine Toussaint-Desmoulins n LEconomie des Mdias. Kjo kosto ka ardhur
gjithnj n rritje pr shkak t rritjes s pags mesatare n Shqipri. Edhe konkurenca n shtypin

47
e shkruar, por edhe me mediat e tjera pr thithjen profesionistve m t mir ka ndikuar n rritjen
e pagave dhe kjo natyrisht q sht nj barr e madhe pr ekonomin e dobt t shtypit t shkruar
n Shqipri.

48
V. MARRDHNIA E MEDIAS DHE POLITIKS

V.1. Ndikimi i medias n proceset zgjedhore

sht vrtet nj klishe, por puna e medias gjat nj fushate elektorale sht realisht e nj
rndsie t madhe. Pavarsia e botimit, integriteti dhe profesionalizmi prbjn bazn e mbulimit
korrekt t zgjedhjeve. Mungesa e pavarsis apo prgjegjsis gazetareske, e ndrthutur edhe me
prbrjen shum homogjene t medias, mund t paragjykojn rezultatin e zgjedhjeve. 78 Ja se si e
prkufizon rolin e medias Syl Ukshini n librin Media dhe politika:

Nga media e lir buron shumllojshmria e mendimit n nj shoqri demokratike, e cila

funksionon n saj t nj publiku aktiv politik, q sht n gjendje t vendos dhe t veproj n
mnyr autonome. N kuadr t sistemit demokratik, q sht nj proces i dialogut dhe i
vendimmarrjes, mediumet masive luajn nj rol strategjik pr sistemin politik dhe n prhapjen e
pikpamjeve t ndryshme. Pr partit politike kjo do t thot gar pr fuqin politike dhe n
rastin m t mir pr t br qeverin, respektivisht pr t implementuar objektivat programore.

Zgjedhjet zhvillohen n t gjitha vendet demokratike t kohs son. Por, jo t gjitha zgjedhjet
jan demokratike. Zgjedhjet zhvillohen edhe nga diktaturat e krahut t djatht, regjimit marksist
dhe shtetet njpartiake, q t prligjen sundimin e tyre. N zgjedhje t tilla, paraqitet vetm nj
kandidat ose nj list kandidatsh, pa pasur mundsi tjetr zgjedhjeje.79

Votimi pr zgjedhjen e prfaqsuesve shtetror sht mnyra m e zakont, esenciale e

pjesmarrjes n jetn e demokracive sot. Nj shoqri mund t konsiderohet demokratike vetm
kur ajo sht n gjendje t zhvilloj zgjedhje t lira dhe t drejta. Ndr faktort q ndikojn n,
apo mos pjesmarrjen mund t jen t shumta, duke filluar nga pozita socio-ekonomike,
funksionaliteti/mos funksionaliteti i sistemit zgjedhor, pasqyra e prezentuar e fushats
zgjedhore nga mediat, shpeshtsia e zgjedhjeve t gjitha kto jan disa nga faktort e
mundshm t cilat mund t ndikojn n pjesmarrjen e zgjedhsve n votime.

78 Yasha Lange: Media dhe Zgjedhjet, Broshur, Kshilli i Evrops, 2003, f. 5.

79 Agjensia e Informacionit e Shteteve t Bashkuara (USIA). Dhjetor.1991. far sht demokracia?, fq.16

49
Faktori q na intereson neve n kt rast sht pasqyra e prezentuar e fushats zgjedhore nga
mediat. Media pa dyshim ka rndsi t madhe n garn e procesit zgjedhor, e cila sht
pasqyrim apo transparenca e zgjedhjeve t lira. Mediat jan ato, q projn mesazhet e partive
dhe t kandidatve, t programeve t zhvillimit apo t regresit, sipas konceptit t do partie, q
merr pjes n fushat. Pasqyrimi n mnyr t drejt dhe t paanshme i aktivitetit n fushat t
ktyre partive, apo kandidatve t tyre n hapsirat mediatike, n at t shkruar dhe at
elektronike, sht nj faktor jo i rastsishem, por fatin demokratik i nj vendi. Media prve q
raportojn pr at se far ndodh, ato edhe ndikojn aktivisht mbi kto ngjarje, madje shum
her edhe bhen nj lloj timoni determinues i ngjarjeve t caktuara.

Zgjedhje nuk sht ritual i nj hedhje letre n kuti votimi, ku sht shkruar emri i partis apo i
kandidatit, por hapsira demokratike informative mediatike, e cila mund t oj n zgjedhjen e
partis dhe t kandidatit t duhur, pr t uar vendin dhe reformat prpara.

Zgjedhjet gjat t cilave opozita nuk lejohet t prdor mjetet e informacionit, tubimet e
organizuara prej saj shprndahen , apo gazetat e saj censurohen, nuk jan demokratike.

Mediat mundsojn q gjat fushatave zgjedhore t promovohen kandidatt dhe partite e

caktuara, mundsojn reklamimin e tyre dhe ndikimin e caktuar n opinion. Postulati objektiv,
prgjegjsia e posashme e mediumeve dhe angazhimi i tyre pr pavarsim rezulton edhe nga
fakti se mediet shpesh cilsohen si fuqia e katrt krahas legjislativit, ekzekutivit dhe
gjyqsorit.

Fushatat zgjedhore, meq jan t shkurtra dhe intensive, nuk ndikojn shum tek zgjedhsit, q i
kan formuar bindjet e veta dhe pikpamjet politike t cilat vshtir ndryshojn dhe ndikohen.
Por, mund t ndodhin ndryshime nse njra pale nuk bn fushat, ose n qoftse paraqitet ndonj
incident q e prish drejtpeshimin n mnyrrdramatike. Zakonisht fushatat kan pr qllim
mbajtjen e status-quo-s se sa ndryshimet.80

Hulumtuesit e fushatave zgjedhore kan prcaktuar procesin e ndryshimit t mendimit t

zgjedhsve n fushata zgjedhore, pr aq sa ata do t jen t ndikuar nga mediat. Votaliteti

80 Lindita Tahiri: Bazat e komunikimit masiv, Universiteti i Prishtins, Prishtin, 2007, f. 102.

50
medial vepron vazhdimisht dhe sht ky term q prdoret pr ndryshimin e vendimit t
zgjedhsve nn ndikimin e drejtprdrejt t mediave.81

N nj argumentim q lidhet me sa m sipr Patterson (1993) ka theksuar se profesionistt e

shtypit operojn me skema t ndryshme nga ato t votuesve, gj q n vetvete krijon nj model t
veant inkuadrimi t zgjedhjeve politike dhe kandidatve gjat fushatave. Veanrisht, pohon ai,
skema dominante e profesionistve t shtypit strukturohet rreth nocionit q politika sht m
tepr nj loj strategjike sesa nj shumsi idesh rivale lidhur me qshtjet e ndryshme, politikat
m t prshtatshme apo shtjet parimore. Publiku nga ana tjetr funksionon me nj skem q e
shef politiken si nj aren ku diskutohen politikat dhe ku zgjidhen lidert m t mire t cilt do t
prpiqen t zbatojn politika t caktuara. Kto skema loje dhe qeverisjeje ndrveprojn me njra-
tjetrn dhe si votuesit ashtu edhe gazetart jan n dijeni t perspektivave reciproke. Por,
Patterson argumentonte se, pr shkak t skemes s lojs q dominon shtypin, fokusi i ngjarjeve e
varros dhe e shtrembron substancn e informacionit q i prqohet publikut gjat nj fushate
elektorale.82

Nga kndvshtrimi i politiks, mund t thuhet se megjithat, media sht instrumenti kryesor pr
t mundsuar proceduar demokratike t zgjedhjeve dhe pr t prhapur ide dhe informata t
nevojshme pr nj politik demokratike. N t ardhmen, mund t pritet nj pjesmarrje m aktive
n jetn politike, por gjithnj e lidhur ngusht me

prdorimin e medias pr qllime informative. N aktualitetin e sotm, sht e qart se teknologjia

e re nuk prdoret shum pr ngritjen e cilsis t jets demokratike, as nga politikant e as nga
qytetart. Me zhvillimin e teknologjis edhe mediat kan filluar ti shmangen funksionit t
mirfillt t mediave masive. Zhvillimet e rndomta dhe prmbajtsore viktimizohen pr gjra
jashtzakonisht senzacionale.

N fund zgjedhjet kurorzohen me hedhjen e vots n kutin e votimit. Pra zgjedhjet jan
kurorzim i ndrgjegjes dhe vullnetit personal t do njeriu. Ndrgjegjsimi personal i do njeriu

81 Ibrahim Berisha: Media Agjenst e komunikimeve, Universiteti AAB, Prishtin, 2009, f. 150.

82 Grup autorsh: Hyrje n psikologji politike, UFO Press, tiran, 2009, f. 146.

51
kurorzohet me votn, e cila sht universale, absolute, e pavarur, e lir, e fsheht dhe e
padiskutueshme nga askush, cilido oft ai.

V.2. Shtypi ditor gjat fushates zgjedhore

A formsohet opinioni publik nga mediat dhe nse po, si ndodh nj gj e till? Analist t shumt
pajtohen me Cohen (1963) i cili shkruan se N pjesn m t madhe t kohs shtypi mund t mos
u thot njerzve se far t mendojn, por ka nj ndikim t jashtzakonshm mbi at se far
duhet t mendojn ata.

Mediat - dhe n veanti media e shkruar jan t rndsishme n procesin politik n mnyr m
direkte. Ndonse analistt mund t diskutojn rreth ansive t reportazhit, t gjitha gazetat
krenohen me zrin e tyre publik editorialet ku ata artikulojn opinionet politike. Shpesh kto
prezantohen si zri i lexuesit dhe u drejtohen politik-brsve. N mnyr alternative ato mund
t hartohen si zri i qet, autoritar i kryeredaktorit, duke e par skenn politike nga njfar
distance. N t dyja rastet, editoriali nnkupton nj ndrhyrje politike dhe shpesh lexohet si i till
nga nj qeveri ose nj parti. Komentet, analizat dhe format e tjera t gazetaris autoriale, kan
gjithashtu synim ndrhyrs. 83

Shumica e mediave kosovare mund t vlersohen me not pozitive pr prmbajtjen e kodit etik
profesional dhe mbulimin kuantitativ t proceseve t deritashme elektorale prfshir edhe
zgjedhjet e fundit.

Sistemi zgjedhor ngrthen nj sr masash dhe rregullash pr subjektet garuese politike dhe
media transmetuese dhe t shkruara. Pr sa i prket medias s shkruar, ajo ka qen e lir n
veprimin profesional. Gjat nj fushate zgjedhore, mund t vrejm, q nj media e shkruar t
pretendoj pr ndikim tek elektorati i nj partie t caktuar politike, dhe apriori formon bindjen
se sht koha t veproj me artikuj propagandistik dhe t njanshm politik. Me raste, ndodh
q, artikulli ka prkrahje dhe media e shkruar ka ndikim real, si mund t ndodhi edhe e kundrta
q t krijoj averzion dhe kundrefekt n dm t nj partie apo kandidati t caktuar politik. N
esenc, n kontekst t ksaj mund t thuhet se vetm menaxhimi i suksesshm i medias s

83 Brian McNair: Hyrje n komunikimin politik, UET/Press, Tiran, 2009, f. 26.

52
shkruar, gjat fushates mund t evitoj far do lloj situate q prbn shkelje apo mosrespektim
t rregullave t lojs gjat fushatave zgjedhore.

Rregulloret pr mbulimin e zgjedhjeve nga media e shkruar nuk jan specifike. Aplikohen
zakonisht lirit e prgjithshme dhe kufizimi i ktyre lirive. Rregullat q lidhen me zgjedhjet, nse
ka t tilla, jan vendosur vetm pr gazetat shtetrore.84

V.3. Kriza e shtypit t shkruar sipas pronsis

Pr ta prshkruar m mir rrugn drejt krizs aktuale t shtypit t shkruar kam zgjedhur ta
konsiderojm shtypin shqiptar t tranzicionit n ndryshime cilsore t pronsis mbi median n
kt periudh. Dominon pronsia partiake dhe inisiativat e gazetarve pr t ngritur media dhe
pronsia e bizneseve mbi median.

N nj klasifikimin q ka br prof. Artan Fuga tek libri Media, polika shoqria, vihet re m
s miri se media e shkruar gjat ktyre viteve ka qn prgjithsisht e varur nga prirjet politike. 85
Ai i ndan ato n gazeta t partive politike t prfaqsura n Kuvendin e Shqipris, gazeta t
partive politike q nuk jan prfaqsuar n Kuvendin e Shqipris, gazeta politike lokale q
doln n Tiran, gazeta t shoqatave politike, shoqrore e kulturore, gazetat e institucioneve
shtetrore, gazeta t pavarura me natyr politike, gazeta t huaja t botuara n gjuhn shqipe,
gazeta humoristike, gazeta sportive, gazeta erotike, gazeta-fakte t ndryshme, revista fetare,
gazeta letrare e artistike si dhe prcakton peshn e Secilit grup n tregun shqiptar.86

1. Gazetat me pronar partit politike ose grupime sociale dhe fetare; Rilindja Demokratike,
Zri i Popullit, Republika, Alternativa SD, Bota Socialdemokrate, Aleanca, Kombi,
Sindikalisti, Pasqyra, Liria, Balli i Kombit, Atdheu, E djathta, E Djathta Kombtare,
Demokracia, Flatra, Tribuna Demokratike, 24 or, Kosova, Camria, E prshtatshme,
Drita, Art, Jehona, Shkndia, Drita islame, Ngjallja etj. (Jan prfshir n kt grup edhe

84 Yasha Lange: Media dhe Zgjedhjet, Broshur, Kshilli i Evrops, 2003, f. 8.

85 Artan Fuga, Media, polika shoqria, Dudaj, Tiran, 2008, f.38.

86 Artan Fuga, Media, polika shoqria, Dudaj, Tiran, 2008, f.38.

53
 gazetat e organizatave sindikaliste, sociale, politike apo fetare pr shkak t mnyrs s
njjt t financimit dhe komunikimit editorial mes pronarve dhe gazets).
2. Grupi tjetr i gazetave me pronar-gazetar; Koha Jon, AKS, Albania, Dardania, Dita
Informacion, Populli Po, etj.
3. Grupi tjetr ishin mbetjet nga gazetaria e diktaturs Bashkimi, Zri i Rinis, Zri i
Popullit dhe gazeta t institucioneve shtetrore si Ushtria dhe koha, Msuesi, Lajmi i
Dits, Albapol, etj (Albapol u hap si gazet e ministris s Rendit n vitin 1991 dhe u
mbyll n vern e vitit 1992). Disa prej tyre n pak vite pas tranzicionit u mbylln
(Bashkimi, Zri i Rinis) ndrsa gazeta ZP mbijetoi pr shkak se ishte gazet zyrtare e
PS-s dhe pr shkak t ksaj mbijetese prfshihet edhe n grupin e par.
4. Nj grup i katrt, ishin gazeta t importuara n Tiran t cilat ndikuan n rritjen e
profesionalizmit t gazetave vendase dhe nuk pasqyronin detyrimisht vullnete politike,
Rilindja (e Prishtins), Gazeta Shqiptare.

Katr grupet e msiprme prbnin nj mundsi t mir pr t krijuar nj treg mediatik t

qndrueshm e t besueshm. Ishin gazeta me frymzime t ndryshme, me mundsi pr t gjetur
secila lexuesin e vet dhe t mjaftueshme pr nj treg t vogl si ai shqiptar. Por, me prjashtim t
tri gazetave q u prkasin ose u prkisnin partive politike, si dhe gazets Koha Jon nga grupi i
dyt e Gazets Shqiptare nga grupi i katrt t gjitha t tjerat jan mbyllur.

Gazetat me kalimin e kohs nuk funksionuan n treg e bashk me to jan zhdukur apo zvogluar
edhe nj pjes e aktorve t tregut mediatik si politikan, gazetart, grupet e interesit t lidhura
me kto media apo bizneset prej t cilave kishin lindur.

T parat q u goditn nga tregu ishin gazetat e tradits t cilat nuk bn shum rezistenc.
Konkretisht, Bashkimi n fillim e m pas Zri i Rinis u mbylln pr shkak t mungess s
financimeve; ndrkaq lexuesit tradicional t tyre ishin shprndar n media t tjera. Edhe
Bashkimi edhe Zri i Rinis ishin t modeluara sipas nj sistemi t vjetr, shum gazetar,
investime t sigurta dhe nj hierarki editoriale t ngjeshur. Ky lloj organizimi filloi t mos
funksiononte m. T dy gazetat doln si organe t pavarura. Bashkimi u mbyll shum m shpejt,
ndrsa Zri i Rinis pas disa eksperimenteve editoriale dhe kryesisht nn presionin e korenteve t
ndryshme politike, u mbyll n vitin 1995.

54
M pas doln nga tregu ato gazeta q kishin n pronsi gazetart. Dardania, e themeluar nga nj
gazetar u mbyll pr shkak t mungess s financimeve, pas katr vitesh n treg, fillimisht me
emrin Shkelzeni dhe m pas Dardania; Dita Informacion, e themeluar nga dy gazetar u mbyll
pr shkak t financimeve n vitin 1997; gazeta Populli Po e themeluar nga dy gazetar u mbyll
po ashtu pr shkak t financimeve. Dy t fundit ishin gazeta me politika editoriale afr opozits
s athershme. Populli Po u ankua disa her pr presion nga ana e pushtetit dhe dy drejtues t saj
u dnuan nga gjykata ose u detyruan t paraqiten n seanca t shpeshta gjyqsore.

Deri n vitin 1997 u mbylln edhe disa gazeta partiake. Fillimisht nuk doli m gazeta Albania
(1992) organ i Partis Ekologjike duke paralajmruar edhe largimin e ksaj partie nga skena. Nj
vit m pas ndrpreu botimin gazeta Kombi (1993), organ i partis s Unitetit Kombtar, n t
njjtn periudh u mbyll gazeta Atdheu i partis s Legalitetit, dhe m pas (1997) edhe gazeta
Balli i Kombit pr shkak se partia Balli Kombtar u nda n dy pjes si dhe pati rnie elektorale;
M 1996, pas zgjedhjeve parlamentare t atij viti, PSD ndrpreu botimin e gazets s vet,
Alternativa SD. Sindikalisti u mbyll m 1996 bashk me rnien e ndikimit t sindikatave n jetn
politike t vendit. Nj parti e diaspors hapi n Tiran gazetn Flamuri i Arbrit n vitin 1992 e
cila pasi nxori disa numra u mbyll brenda atij viti. Ndrkaq n vitin 1993 u hap gazeta Aleanca,
gazet e partis Aleanca Demokratike, nj ish fraksion i PD-s i ndar prej saj n vitin 1992, pr
tu mbyllur pas m pak s dy vitesh.

Dy gazeta lokale t partive kryesore politike PD e PS respektivisht Tribuna Demokratike dhe 24

or patn fat t ndryshm. E para pr shkak se ishte e partis n pushtet qndroi deri n vitin
1996 por edhe fal profesionalizmit q vihej re pas vitit 1994, ndrsa tjetra doli disa muaj n
vitin 1992 dhe nuk u shfaq m. Nj gazet tjetr Flatra e forumit rinor t Partis Republikane u
botua deri n vitin 1992, por u mbyll shpejt, pr shkak se partia kishte ndrkaq gazetn
Republika, e pozicionuar mir n treg dhe q ishte e mjaftueshme pr nj parti t vogl si ajo
Republikane.87

Pothuajse t gjitha gazetat q nuk i qndruan dot tregut ishin t lidhura fort pas partive politike
prkatse q i kishin themeluar ato ose q i financonin. Me rnien e ndikimit t ktyre partive
politike, ra edhe ndikimi i gazetave si dhe shndeti i tyre financiar duke u mbyllur. Por, pr disa

87 Vzhgime n arkivin e Biblioteks Kombtare nga autori, S.N.

55
gazeta t tjera, fakti se ishin t lidhura n politika editoriale dhe varsi organizimi me parti t
caktuara politike prbnte thelbin e mbijetess s tyre, si ishin RD dhe ZP.

Prvec Koha Jon, Albania, Dita, Populli Po dhe Dardania pati t paktn dy tre iniciativa t tjera
pr t hapur gazeta nga gazetart. Doli vetm n nj numr m 1992 gazeta Observer e pavarur,
gjeneraliste dhe n dy tre numra gazeta Europa, gjeneraliste. Edhe e vetmja gazet e themeluar
nga biznesi n kt periudh (1994), Aleanca nacionale doli nga tregu dhe falimentoi n vitin
1996.

Dy gazetat e ardhura Gazeta Shqiptare dhe Rilindja doln rregullisht pa u prfshir n skemat e
shtypit vendas. Gazeta Shqiptare ishte m agresive dhe synonte treg. Ia doli t jetoj me t
ardhurat e veta. Ndrsa gazeta Rilindja nuk kishte sukses t madh n tregun shqiptar, sa kishte
ndikim politik, por ishte gazet monopol n Kosov, Maqedoni dhe diaspor duke siguruar t
ardhura t mjaftueshme pr t mbajtur redaksin n Tiran.

Pas vitit 1997 futen me nj ritm t besueshm biznese n tregun e shtypit t shkruar. Gazetart
nuk jan m themelues apo siprmarrs. Ata nuk guxojn t futen n kt gar por edhe kur e
provojn nuk funksionon. Pr nj periudh t shkurtr doli n treg gazeta ABC me nj format
novator por nuk ia doli dhe u mbyll pas pak muajsh. Gazetat m pronar gazetar q i mbijetuan
fazs s par si Albania dhe Koha Jon shfaqin probleme t reja pr mediat e tyre. Koha Jon,
nj gazet afr s majts, zgjerohet si kompani mediatike me disa produkte pas shndoshjes
financiare me ardhjen e PS-s n pushtet n vitin 1997, por duke filluar nga viti 2000 drejtuesit e
saj i shesin mediat njra pas tjetrs.

Albania, q ishte themeluar si gazet e djatht, ndryshon politikat editoriale n vitin 1999 dhe n
t njjtn koh paraqet vshtirsi financiare. Pas ksaj kompania prfshihet n biznes far ia
lehtson daljen prej krizs financiare, por jo prej pasojave t krizs, ndarja me lexuesin
tradicional. N pak vite edhe Koha Jon, edhe Albania, q ishin dy shtyllat kryesore t medias s
shkruar n vitet 1994-2000 humbasin pozicionin, duke u ln vendin gazetave me pronsi
biznese q n origjin. Kshtu me ndonj prjashtim (gazeta Tema dhe gazeta 55), n dhjet vitet
e fundit zhduket siprmarrja n media nga gazetart.

Ndrkoh, edhe ata q kan ngelur nuk jan m drejtues mediash por drejtues t kompanive q
finacojn mediat.

56
Periudha tjetr e cila shnon futjen e financimeve t biznesit n gazeta nis n vitin 1997 me
hapjen e gazets Shekulli, i cili ishte i pari investim i qndrueshm nga gazet nga nj kompani
private m nj biznes t diversifikuar n industri, tregti dhe komunikacion. Ky moment shnon
pik kthese n tregun e gazetave ku nis e rritet vit pas viti financimi i bizneseve n gazeta
gjeneraliste, bie pesha e gazetave partiake ose nj pjes e tyre mbyllen dhe nis dobsimi i
qndrueshm i gazetave me pronar gazetar q vetfinancoheshin nga shitja e gazets dhe
reklamat.

Prgjithsisht gazetat n kt periudh ndahen sipas pronsis n tre grupe:

1. gazetat e financuara nga bizneset si Shekulli, Ballkan, Sot, Korrieri, Dita, Panorama,
Ekspres, Metropol, Tirana Observer, Telegraf, Standard, Shqip dhe s fundi Mapo.
2. gazetat e pavarura, pron e gazetarve; Koha Jon, Albania, Tema, 55 (si dhe nj aneks
Rilindja dhe Gazeta Shqiptare).
3. gazetat partiake: RD, ZP, Republika, Integrimi.

Futja e biznesit n tregun e medias erdhi pr dy arsye kryesore: s pari prmes mediave bizneset
arrinin t realizonin influenca tek politika duke siguruar prfitime dhe ndrkoh mediat
shrbenin pr t mbrojtur bizneset e tyre shpeshher me shum probleme n raport me ligjet
shqiptare. Bizneset me mediat n krah ishin shum t suksesshme dhe n fare pak vite arritn t
kishin n zotrim apo t konsolidonin nj pjes t mir t industris s ndrtimit, turizmit,
industri t tjera fitimprurse si prodhimi i birrs, transporti urban etj.

Shekulli nisi botimin n fund t vitit 1997. Ajo u konsolidua shpejt n treg duke ndjekur politika
ekspansioni n marketing si ulje e mimit t shitjes, organizim t dhoms s lajmeve me kosto t
reduktuara (reportert shkruanin dhe faqosnin artikujt e tyre), politika t qarta editoriale. Katr
vjet m pas si nj kombinim mes biznesit dhe gazetarve krijohet gazeta Korrieri (mars 2001), e
cila shfrytzoi shum mir rritjen e tregut t reklamave n Shqipri e vecmas reklamave
shtetrore duke patur nj periudh t qet dhe t shndetshme financiare prej gati pes vitesh.

Nga viti 2000 deri n vitin 2007 u krijuan pothuajse t gjitha gazetat e pavarura t biznesit.
Brenda nj kohe t shkurtr pas hapjes s gazets Korrieri, srish biznesi tregon fuqin e vet si
aktor n tregun e medias s shkruar duke rihapur gazetn Dita nn financimin e disa prej
bizneseve m t mdha e m t njohura n vend.

57
Po ato muaj nj kompani ndrtimi hapi gazetn Sot duke thirrur n redaksi nj staf me
profesionist, paga t larta dhe kushte t mira pune. Kjo lumturi zgjati pothuajse nj vit. Pronari i
gazets m pas largoi nga puna nj nga nj t gjith gazetart me paga t larta, reduktoi redaksin
n katr pes reporter t rinj dhe me paga t ulta, dhe prej gati gjasht vitesh ai sht edhe
kryeredaktor i ksaj gazete.

Ndrkaq nj tjetr kompani biznesi hapi gazetn Ballkan e cila dy vjet pasi doli n treg, me nj
fushat t fort financimi ia doli q pr disa muaj t ishte gazeta m e shitur n Shqipri. Por
vetm disa muaj. N kt periudh kompania mori ndr t tjera dhe nj koncesion t transportit
publik. Nga ajo periudh Ballkan nuk pa dit t mbara megjithse qndroi n treg do dit deri
n vitin 2010. Pas ktij viti ajo del dhe mbyllet her pas here. N vjeshtn e vitit 2002 nj grupim
prej tri biznesesh themeloi gazetn Panorama.

Brenda nj kohe t shkurtr njri nga bizneset shkputet prej financimit t saj, ndrsa katr vjet
m von shkputet edhe tjetri. Sot Panorama ka nj pronar dhe sht gazeta m e madhe n treg.
Ekspres, u krijua prej nj biznesi q lidhej me industrin e shtypshkrimeve. Pas gati nj viti
gazeta u mbyll pr munges financimi. N vitin 2004 u krijua nga nj biznes ndrtimi, gazeta
Metropol, me mjaft ambicie pr t zn vend t rndsishm n tregun mediatik shqiptar. N dy
vite arriti t rreshtohej me katr gazetat e para n treg. Fill m pas pronari ndryshoi strukturn e
gazets, uli shpenzimet dhe largoi gazetart m t paguar. Ajo ende sht n treg por me nj
tirazh, ndikim dhe shitje modeste. Tirana Observer u krijua n vitin 2005 nga nj biznes ndrtimi
dhe ende vazhdon t jet n treg srish me nj tirazh modest. Po nga biznesi u krijua m 2007
gazeta Telegraf e cila ka pas dy biznese, njri prej tyre sht biznes ndrtimi. Njri nga pronart
sht edhe kryeredaktor i ksaj gazete. N vitin 2005 dy biznese gazeta krijuan gazetn Standard,
e cila fillimisht pati nj struktur t mir t dhoms s lajmeve dhe marketingut. N pak muaj ajo
u financua n shuma t konsiderueshme parash ndrsa m pas drejtuesit e saj hyn n tratativa
pr t krijuar nj bashkim me gazetn Metropol, i cili nuk u finalizua. N kt koh nj prej
financuesve u largua nga gazeta ndrsa hyri nj tjetr ndrtues me afro nj t tretn e aksioneve.
Q prej ather ajo gazet sht pak e financuar dhe pa struktura dhe funksionim normal prej
gazete. Gazeta Shqip hyri n treg n vitin 2006 e financuar nga grup biznesesh mes tyre edhe Top
Media. Ajo kishte nj struktur klasike t nj gazete t prditshme, me kosto t lart t produktit.
Pavarsisht financimit afatgjat ajo mbetet me nj tirazh dhe ndikim modest, megjithse sot

58
rreshtohet ndr katr gazetat e para n treg. N vitin 2010 hyri n treg gazeta Mapo e financuar
nga nj universitet privat. Kishte nj struktur editoriale dhe menaxhimi t qndrueshme. N
pranver t vitit 2013 ajo dha shenjat e para t krizs s botimit n print. Gazeta reduktoi faqet
dhe premtoi se do t shrbente m mir n versionin saj online.88

Pikrisht ather kur mendohej se nuk do t kishte m gazeta t reja t shtypura, dy t tilla jan
krijuar q nga viti 2011. N vjeshtn e ktij viti u themelua gazeta Shqiptarja.com prej ish
drejtuesve t Gazets Shqiptare dhe n vjeshtn e vitit 2012 u hap gazeta Dita, e vetmja gazet
pa nj pronar apo financim t shpallur, por e financuar.

Edhe pse pr gati dhjet vjet biznesi shqiptar ka mbetur i paprekur n kt treg duke treguar se ka
nj interes t madh pr shtypin e shkruar, ka plot shenja se edhe ai sht i prkulshm. Pjesa m e
madhe e gazetave t siprprmendura shiten n nj tirazh t vogl ndrsa disa gazeta t biznesit
tashm kan falimentuar dhe jan mbyllur; si gazetat Korrieri, Ekspres, dhe her pas here
Ballkan. Po ashtu sht mbyllur edhe gazeta Albania.89

Kriza n vendet perndimore preku n fillim gazetat e prditshme gjeneraliste me nj rnie prej
25 pr qind nga viti 1985 deri n vititn 2000 dhe m pak at lokal me nj rnie prej vetm 15 pr
qind pr t njjtn periudh kohore.90 Por n Shqipri ka ndodhur ndryhse. N fund t viteve 90
pothausje nuk numroheheshin m shum se dy tre gazeta lokale me publikim jofrekuent nga
rreth 34 t tilla q ishin n vitin 1993. Ato falimentuan. Ndrsa shtypi kryesor i vendit kishte
garantuar prmirsimin e shfaqjes s tij grafike , shtypi lokal dhe rajonal mbeteshin nj hap pas.
Pr shkak t konkurencs nga shtypi qendror, nuk kishte t ardhura nga shitja por pak nga
reklama dhe n raste t veanta donacione nga fondacione t huaja. 91 N fund t vitit 2012
numrohen 18 gazeta gjeneraliste t prditshme kombtare, dhe vetm dy gazeta lokale. Afro

88 Vzhgime n arkivin e Biblioteks Kombtare nga autori, S.N.

89 Po aty

90 Francis Balle, Mediat dhe shoqrit, Papirus, Tiran, 2011, f.79, perkthT.Nakuci, S.Pasho, M. Marku. Medias
et societes, b.15, Montchrestien, Paris, 2011

91 Aleksander Cipa Si lind dhe shuhet shtypi lokal, Media Shqiptare, AMI, IREX, SOROS, Tiran, janar mars
1999, f. 59.

59
90% e tyre dominohen nga biznesi duke prkufizuar kshtu edhe natyrn e pronsis s mediave
t shkruara n vend. Shumica prej tyre kan t gjitha t dhnat pr t falimentuar por nuk
falimentojn. Njsoj si ato q tashm kan dal nga tregu nj pjes e tyre kan tirazh t vogl,
pak t ardhura nga shitja apo reklama, pothuajse aspak t ardhura nga publikimi online.

Qarkullimi dhe numri i kopjeve t shitura t gazetave q aktualisht sht n treg nuk bhen
publike. Por burime t ndryshme flasin se totali i gjith gazetave (jo vetm gjeneraliste por edhe
atyre sportive apo soft) besohet t mos shkoj prtej 80.000 kopjeve ndr t cilat gazeta q shitet
m shum n ditn e saj m t mir n treg, ka nj qarkullim rreth 20.000 kopje.

Politikat editoriale nuk jan afatgjata dhe dominohen nga interesat e dits s bizneseve q i
mbajn gjall. Ose n rast se jan afatgjata n kuptimin e linjave ideologjike, brenda ktyre
linjave operojn me diversitete n terma kryesisht joprofesional por interesash.

Studiuesi i medias dhe filizofi i njohur shqiptar Artan Fuga duke prshkruar raportet mes medias
dhe politiks n librin e tij Media politika dhe shoqria nuk mohon ndikimin e madh t
medieve n shoqri edhe pse raportet me politikn jan t deformuara por prshkruan
mekanizmin e ktij ndikimi i cili nuk kalon direkt nga media tek qytetart dhe politika por me
ndrmjets. Mediat n Shqiprin postkomuniste ndikojn s teprmi mbi shoqrin, por
thuajse gjithmon duke u ndrmjetsuar nga politika. Politika sociale, biznesi, marrdhniet
pronsore, tregu, marrdhniet me vendet fqinje etj., si dhe komponent t jets shoqrore,
ndikohen nga mediat n mnyr t trthort dhe jo t drejtprdrejt. Mediat ndikojn mbi
elektoratin, i cili, n caste t caktuara ka br zgjedhjet e tij politike. Marrdhnia nuk sht pr
shembull media-tregti, por media-lexues (elektorat)-vendim politik-tregti 92. Pr Fugn duket se
ky raport sht aq bashkpunues sa ai konkludon se mediat mediatizojn politikn, sikurse
politika mediatizon mediat.

N prjekje pr t shprehur lidhjen e fort t gazetave me politikn nj raport mbi zhvillimin e

medias dixhitale n Shqipri i fondacionti Soros teksa flet pr shtypin e shkruar prpiqet t
ndrtoj nj klasifikim t gazetave n gazeta mainstream, gazeta partiake, gazeta sportive dhe
gazeta q mbshtesin hapur krah t ndryshme politike.

92 Artan Fuga, Media, polika shoqria, Dudaj, Tiran, 2008, F. 28.

60
Sipas ktij raporti thuhet ndrkaq se jan cilsia e raportimit dhe afria politike t cilat prbjn
dallimin m tepr se sa przgjedhja e temave pr lajme. Gazetat e partive politike prqndrohen
pothuajse plotsisht mbi aktivitetin e tyre partiak dhe betejat politike me partit e tjera, dhe e
njjta gj vlen edhe pr nj pjes t gazetave q n mnyr t hapur favorizojn nj parti kundrejt
nj tjetre. Artikujt n median mainstream kan nj ton pothuajse natural, megjithse pas nj
vshtrimi m t thell tek przgjedhja e temave dhe e citimeve zbulon trajtim preferencial t disa
partive apo politikanve n krahasim me t tjerat.93

93 Ilda Londo, Zhvillimi i medias dixhitale, Shqipria, institutemedia.org/Documents/PDF/OSF-Media-Report-

Albania-02-17-2012-final-WEB11.pdf

61
VI. PRFUNDIME DHE REKOMANDIME

Vitet e fundit media ka qn pjes e nj tranzicioni t gjat dhe t lodhshm. Ajo sht prballur
me ndryshime dhe nevoje pr ndryshime, duke u prshtatur dhe ia atribuar kto ndryshime m
s shumti teknologjis. Por realisht kjo nuk ka br q kriza financiare t mos ndikonte n
mnyr direkte dhe n tregun mediatik n shqipri, mbase pikrisht dhe pr faktin se rrnjt dhe
problemet e tregut mediatik nuk po kuptohen dhe trajtohen si duhet. Pa qn nevoja po
krkojm problemet gjetk, kur shum mir problemet kryesore kan t bjn me humbjen e
besimit n publik dhe n kt mnyr humbet dhe interesi ndaj tyre, duke qn se tashm ideja se
media sht nj bajonet e politiks ka ngulur rrnj t thella n shoqrin ton. Media e
shkruar shqiptare e thelloi krizn e saj prmes rnies s besueshmris, rnies s integritetit,
kovalencs me biznesin dhe politikn.

Si prfundim mund t themi se mediat shqiptare jan vn prball sfidave t rndsishme, sfida
q jan prballuar pjesrisht n mnyr t suksesshme prej tyre. Kto sfida kan t bjn
njhersh me komunikimin, demokratizimin, modernizimin dhe integrimin e shoqris shqiptare.
Prballimi i tyre sht prova e vrtet e sistemit t mediave shqiptare.

62
VII. BIBLIOGRAFIA

1. Balle, Francis, Mediat dhe shoqrit, f.51, Papirus, Tiran, 2011, perkth T.Nakuci, S.Pasho,
M. Marku. Medias et societes, b.15, Montchrestien, Paris, 2011
2. Borii, Hamit & Gjergji, Bashkim& Ramabaj, Sadri& Tirana, Genc, Gazetaria-1, njohuri te
pergjithshme, SHBLU, Tiran: 2003.
3. Borii, H./ Marku, M. (2011). Histori e shtypit shqiptar. Nga fillimet deri n ditt tona.
Tiran: shblu.
4. Fuga, Artan, Media, polika shoqria, Dudaj, Tiran: 2008. f.502
5. Fogel, Joan. Francios, Bruno, Patino, Une presse sans Gutenberg, Grasset: 2005, Paris
perkth.
6. Hanitzsch, T. (2006). Comparing Journalism Across Cultural Boundaries: State of the art,
strategies, problems and solutions. In M.
7. Kovach, Bill & Rosenstiel, Tom. Elementt e gazetaris, , ISHM, Tiran: 2009, perkth A.
Doksani, Elements of journalism, Three revers press, New York, 2007
8. Lffelholz, & David Weaver, Journalism Research in an Era of Globalization. Oxford:
Blackell.
9. Hanitzsch, Thomas (2009) Comparing Media Systems Reconsidered: Recent Development
and Directions for Future Research. Journal of Global Mass Communication 1(2), 111-117.
10. Jakubowicz, K. (2007). Rude awakening. Social and Media Change un Central and Eastern
Europe. Cresskill: Hampton Press.
11. Londo, Ilda (2008): Albania, in: Labor Relations and Media: Analyzing Patterns of Labor
Relations in the Media of SEENPM Member Countries, CHIINU/MOLDOVA
12. Londo, I. (2009). Pronsia e medias dhe ndikimi i saj n pavarsin dhe pluralizmin e
medias. POLIS (8), 35-53.
13. Marrone, Giafranco. Trupat shoqrore. Dudaj. Tiran: 2008.
14. Mcluhan, Marshall, Instrumentat e komunikimit, Instituti i Dialogut dhe Komunikimit,
Tiran
15. Pavlik, John.V., Journalism and New media, Colombia University Press, New York, 2001
16. Quandt, Thorsten and Jane B. Singer, Convergence and Cross-Platform Content Production,
The Handbook of Journalism studies, 2009, Routledge, New York
17. Randall, David, Gazetari universal, ISHM, perk Gj. Peci, Tiran: 2003, Universal Journalist
bot I 1996, II 2000, Pluto Press, London, 2000
18. Russ Mohl, Stephan. Gazetaria, K&B, Tiran: 2010, perkth. A. Klosi, Journalismus, 2003,
Stiftung Presse Haus, Frankfurt

63
19. Sami Neza (2010): Tregu i medias n kndvshtrimin e marrdhnieve mes aktorve t
komunikimit, Studime Albanologjike nr.3, fq. 286.
20. Siebert, Fred S./Peterson, Theodore/Schram, Wilbour (1963) [1956]: Four Theories of the
Press. Illinois: University of Illinois Press
21. Rozumilowicz, Beata (2002): Democratic Change. A theoretical perspective.
22. In: Price, Monroe E./ Rozumilowicz, Beata/ Verhulst, Stefaan G. (Hrsg.): Media Reform.
Democratizing the media, democratizing the media. London & New York, S. 9-26.
23. Weaver, B. B. (Ed.). (2007). The American Journalist in the 21 st Century: US News People at
the Down of a New Millennium. New Jersey: LEA (Lawrence Erlbaum Associates).

Artikuj shkencor t botuar n revista shkencore

1. Avils, Garca , Meier. Klaus, Kaltenbrunner. Andy, Carvajal. Miguel & Kraus. Daniela
Newsroom integration in Austria, Spain and Germany, Models of media convergence,
Journalism Practice, University of Cardiff, Volume 3, Issue 3, 2009, f. 285-303
2. Borici, Hamit, Fillimet e gazetaris shqiptare dhe periodizimi i historis s saj, Media
Shqiptare, AMI, IREX, SOROS, janar mars 1999, Tiran
3. Cipuri, Ramadan, Sfida e shtypit t shkruar prball medias elektronike, Komunikimi I
integruar, koncepte, strategji, praktika, Studime albanologjike, FHF, 2011/4, Tiran
4. Cipa, Aleksander, Si lind dhe shuhet shtypi lokal, Media Shqiptare, AMI, IREX, SOROS,
Tiran, janar mars 1999
5. Doctor, Ken, The future, Shaping the future of the Newspaper, strategy report, volume 9, n.3,
WAN IFRA, december 2009
6. Demo, Ervin Roli i teknologjis n tregun informacionit, Studime albanologjike/Mediat
shqiptare n tranzicion, UT, FHF, Tiran, 2010/3
7. Dervishi, Lutfi, Shtypi prball medies elektronike, Media Shqiptare, AMI, IREX, SOROS,
Tiran prill-qershor 2000
8. Elezi, Mehmet, T besosh a t mos besosh: kjo sht cshtja, Media Shqiptare, AMI, IREX,
SOROS Tiran, janar mars 2000
9. Fuga, Artan, Media si reflektuese dhe prodhuese e politiks n Shqipri, Inedxmedia,
FSHML, IRDD, ISHM, Tiran, nr.1, 2002
10. Gjergji, Bashkim, Vetrregullimi i munguar n media, Studime albanologjike/Mediat shqiptare
n tranzicion, UT, FHF, 2010/3, Tiran
11. Kasapi, Albana, Shqipria: Nisja nga hici, Media Shqiptare, AMI, IREX, SOROS, janar mars
1999, Tiran

64
12. Koci, Holta Konkluzione nga pyetsori i realizuar me gazetar, Media Shqiptare, AMI,
IREX, SOROS, Tiran, Janar Mars 2000
13. Muka, Romira Suplementi n shtypin e prditshm, Studime albanologjike/Mediat shqiptare
n tranzicion, UT, FHF , Tiran, 2010/3
14. Peters, Bettina, The future of journalism and challenges for media development, Journalism
Practice, volume 4, issue 3, London:2010
15. Petersen, Torry, New revenue for Newspaper companies, Shaping the future of the
Newspaper, strategy report, volume 9, n.2, WAN IFRA, January, 2010
16. Qeveria prish konkurencn n media me reklamn shtetrore, Indexmedia, FSHML, IRDD,
ISHM, Tiran, nr.1, 2002
17. Rakipllari, Robert, Raporti me politikn i raportimit politik, Media Shqiptare, AMI, IREX,
SOROS, janar mars 2000, Tiran
18. Stefani, Andrea, Pa etik, gazetaria nuk mund t jet normale, Media Shqiptare, AMI, IREX,
SOROS, janar mars 1999, Tiran
19. Stefani, Andrea Prgjegjsit e pronsis kundrejt lajmit, Media Shqiptare, AMI, IREX,
SOROS, Tiran, prill-qershor 2000
20. Tartari, Alban Komunikimi prmes medieve sociale n kohn e internetit, Studime
albanologjike/Mediat shqiptare n tranzicion, UT, FHF, Tiran, 2011/4
21. Tanushi, Darina Trajtimi i informacionit n kompanit multimediatike, Studime
albanologjike/Mediat shqiptare n tranzicion, UT, FHF, Tiran, 2011/4
22. Tanushi , Darina, Trysnia pr vetcensur, Optime, Albanian University, Tiran, nr.2, 2011
23. Zguri, Rrapo, Media e shtypur n dilemat e mbijetess, Optime, Albanian University, Tiran,
nr.2, 2011

Webliografi

http://al.ejo-online.eu/208/politika-e-medias/media-si-zgjatim-i-politikes

http://www.shqiperia.com/shqip/opinionart/aID/233/MEDIAT-DHE-POLITIKA-Roli-i-mediave-
ne-ndermjetesimin-e-agjendave-politike

www.institutemedia.org/Documents/PDF/edukimi%2520mediatik%2520-%2520libri%2520i
%2520mesuesit.pdf+&cd=4&hl=en&ct=clnk&gl=al

65