Pojam historije

Pojam historije sagledava se od njegovog znaenja u antici, u staro-grkim tekstovima pojavljuje

se pojam historsvjedok. Iz ovog je proiziao Herodotov pojam historija kao izvjetaj o
vlastitom vienju dogaaja. Aristotel je uveo pojam historiografeo pod kojim podrazumijeva
pisanje o historiji, a za istraivaa koristi pojam historikos.

U srednjem vijeku formulacija pojma historija data je kroz gledita Isidora iz Sevilje, po kojem
historija mora biti izvjetaj svjedoka o samom dogaaju. Ona je znanje o pojedinim podrujima
ljudskog ivota, o onome to se vidjelo i znalo kao istina. Po tome historiar je kreativan samo
da pie iz vlastitog iskustva.

Na zapadu hrianstvo je proglaeno religijom historiara, a historija kranskim nainom

miljenja. Sve do 18. st. historija je znanje o pojedinim historijama, da bi u 18. st. pojam historije
obuhvatao historijske dogaaje u cjelini. To je moderno shvatanje historije koje obuhvata stvarne
dogaaje, znanje o njima i pripovijedanje. I Hegelova filozofija historiju smatra kao izvjetaj o
dogaajima i stvarnim dogaajima. On je tvorac termina res gesta (proli dogaaj) i historia
rerum gestarum (prianje o prolim dogaajima).

Savremeno znaenje historije sagledava se kroz ope stvaranje kola. Mirjana Gross u svom
prvom udbeniku polazi od ovih Hegelovih termina: res gesta - proli dogaaji, odnosno povijest
i historia rerum gestarum - prianje o prolim dogaajima. Historiografija je pismeno izlaganje
rezultata istraivanja, a historija znanost koja te podatke rekonstruie.

Branislav urev polazi od tumaenja historije od njenog znaenja u antici kada je ona
oznaavala prianje o dogaajima, ali ne i same dogaaje. U drugoj fazi ona oznaava i jedno i
drugo, da bi dobili, po urevu, cjelokupni razvitak ovjeanstva, a historija je po urevu
posebna priroda historijska nauka koja se bavi najkonkretnijim stranama razvitka ljudskog roda,
naroda i zemalja. Historija je po njemu jedna strana prirodnog razvitka ovjeanstva.

Stupnjevi razvitka historije

Razvitak historiografije bio je neravnomjeran i protivrjean, ali u isto vrijeme postojala je i linija
i njenom narastanju od literarne, odnosno, knjievne vrste, kakva je ona bila u antici, do dananje
savremene samostalne naune discipline. Postoje stupnjevi u njenom razvoju, a u vezi s tim
razliite vrste historiografije koje se razlikuju po svom karakteru, ali i metodu.

U antici historiografija se razvija u okvirima knjievnosti i to u dva pravca: narativnom i

pragmatikom pravcu. Zadaa prvog usmjerena je da se prepriaju dogaaji, a zadaa drugog je

1
pouka. U kasnijem razvoju historiografije ova pragmatina nit bie ona linija koja vodi
historiografiju ka samostalnoj historijskoj nauci. Sve do 18. st. historiografija je smatrana
granom literature, a da bi sa prosvjetiteljima prela u filozofski stupanj razvoja, mada su je
pojedini historiografi 19. st. i dalje smatrali literaturom, odnosno umjetnou, a naukom samo
dok je utvrivala injenice (Drojzen). Zanimljiva je Hegelova podjela koji u svojim
predavanjima filozofije historiografiju dijeli u 3 vrste:

1.) iskonska ili prvobitna

2.) refleksivna, koja se dijeli na: optu, pragmatiku, kritiku i specijalnu
3.) filozofska

Ova njegova podjela odgovara razvitku historiografije zakljuno sa racionalistima 18. stoljea.

Bernhajm takoer dijeli u razvitku historiografije tri stupnja: narativna, pouno-pragmatika i

razvojna ili genetika. Ova podjela vrlo brzo je postala kolska, osobito u zemljama gdje se
osjeao jak uticaj njemake historiografije.

Marx i Engels su podvlaili razliku izmeu idealistikog i materijalistikog shvatanja historije i

u skladu s tim razvoj historiografije do njihovog vremena sagledavaju kroz sljedee faze:
objektivna, subjektivna i filozofska.

U 19. st. iz filozofskog stupnja razvoja pod uticajem pozitivista, historiografija prelazi u
socioloki stupanj razvoja. Izrazito socioloka gledita na historiju ugrauju u sebe sociologiju
kako nauku o drutvu i ljudski razvitak pokuavaju objasniti optim drutvenim zakonima
razvitka. Ova stupanj razvoja zapoinje polovinom 19. st. sa pozitivizmom, a svoj najizraeniji
oblik dobiva u modernom strukturalizmu. Meutim, u drugoj polovini 19. st. i prvim decenijama
20. st. historiografija prelazi u stupanj koji je dovodi u samostalnu naunu disciplinu. Osnove za
to dao je urev u svoja tri lanka koja se odnose na stupnjeve razvoja historiografije u
historijsku nauku.

Periodizacija historije

Prve periodizacije se dre dinastija i vadara, pa je prva prihvaena periodizacija u starom vijeku
periodizacija Sv. Jeronima, koji je historiju dijelio na etiri velika svjetska carstva, a to su:

- asirsko-babilonsko
- medijsko-perzijsko
- grko-makedonsko
- rimsko

2
Hrianstvu nije odgovarala ovakva podjela, jer su iz nje izostali narodi koje su Grci i Rimljani
nazivali barbarima. Isto tao ova periodizacija zavrava sa propau Rimsokg carstva, pa im ni
zbog toga nije odgovarala. Nastaje nova periodizacija na 6 perioda, tzv. biblijska periodizacija
koju je sainio Sv. Augustin u 5. st., to se poklapa sa ivotnim dobima razvoja ovjeanstva u
skladu sa boijim stvaranjem svijeta za 6 dana. Ova periodizacija dijeli historiju na sljedeih est
perioda:

1.) od Adama do Noa

2.) od Noa do Avrama
3.) od Avrama do Davida
4.) od Davida do babilonskog ropstva
5.) od babilonskog ropstva do Hristovog roenja
6.) od Hristovog roenja do smaka svijeta

Humanisti daju novu periodizaciju koja je opeprihvaena i danas, a to je periodizacija koju daje
Kristofer Keler (Cellarius), njemaki filolog, profesor, humanista koji historiju dijeli na stari,
srednji i novi vijek, odnosno:

1.) historija antike, koja obuhvata period do Konstantina Velikog

2.) historia medii aevi, koja obuhvata period od osnutka Carigrada 330. g. do njegovog pada
u ruke Turaka 1453. g.
3.) historia nova

Ova periodizacija je opeprihvaena, ali su se granice pomjerale, pa je tako kod nekih za poetak
srednjeg vijeka uzeta 476. g., a za kraj srednjeg vijeka pronalazak Amerike 1492. g.

Marx nikada nije izriito razmatrao probleme periodizacije, meutim njegovo uoavanje
postojanja 5 ekonomskih formacija drutva (prvobtina zajednica, robovlasnitvo, feudalizam,
kapitalizam i komunistiko drutvo) u kojima nain proizvodnje sa proizvodnim odnosima,
drutvenim strukturama i drugim pojavama ine jednu cjelinu, bilo je osnov za pravljenje
kasnijih periodizacija. Jedna takva je i Staljinova koja se striktno dri ove podjele u razvoju
ovjeanstva. On i njegovi saradnici su ovu podjelu pretvorili u opu zakonitost razvoja
historijskih drutveno-ekonomskih formacija.

Za ureva periodizacija historije je jedan od prvorazrednih teorijskih problema i treba je

sagledati na osnovu svestranog razvitka ovjeanstva, koji se, osim u predhistoriji u prirodno-
historijskoj povezanosti, odigrava na socijal-ekonomskoj osnovi, a u kulturnom razvoju izraava.
Po njemu stadiji u razvoju ljuskog roda su:

1.) predhistorija (ivot u zajednicama zasnovanim na prirodnim vezama)

2.) prahistorija (u kojoj se raaju drutveni odnosi)
3.) regionalna historija (obuhvata period starih i srednjovjekovnih civilizacija
4.) svjetska historija (period savremene moderne civilizacije)

3
Mirjana Gross pod periodizacijom smatra hronoloko-predmetnu organizovanost sloenih
povijesnih pojava i njihovo rasporeivanje u pregledne vremenske cjeline, a historiju dijeli na 4
perioda: antika (stari vijek), srednji vijek, rani novi vijek i novi vijek.

Antika historiografija

Poeci historiografije lee u epu i mitu, odnosno od momenta njihovog zapisivanja. Postoje i
zapisi o pojedinim dogaajima, linostima koji saoptavaju stvarne dogaaje, ali zbog svoje
fragmentiranosti nisu mogli predstavljati poetak historiografije. Ipak, sami po sebi epovi i
mitovi jo uvijek nisu historiografija, jer su oni stvarne dogaaje davali sa mitsko-ljudskog
aspekta, dakle tendencija im nije bila historiografska. Ipak, na ovim osnovama e izrasti
historiografija kao posebna knjievna vrsta kod naroda starog vijeka sa osobenostima koje se
razlikuju meu sobom.

Grka historiografija je nastala kao knjievna vrsta pod uticajem epskog pjesnitva i tradicije, a
pojavila se u Atini u 5. st. p.n.e. Ona je uiteljica ivota kojoj se stavlja u zadatak da slui
obrazovanom graaninu i dravniku. Ovaj zadatak, a to je pripovijedanje o pojedinim
dogaajima - historijama, uslovila je politika rascijepljenost Grke na polise.

Rimska historiografija razvila se pod uticajem iz grke historiografije, ali nije dostigla njen
stepen razvoja, ni u pogledu objanjenja historijskih zbivanja, ni u pogledu kritike izvora.
Zadatak rimske historiografije bio je da opravda uspon Rima i sva njegova osvajanja pisanjem
legendi o postanku Rima, te slavljenjem njegovog dravnom i drutvenog ureenja.

Pojam historije u antici ograniavao se na prikazivanje dogaaja, a pojam istine se svodio na

nepristrasnost prema osobama o kojima se pripovijeda. Razvoj historiografije u antici odvijao se
u dva smjera: narativnom i pragmatikom. Razlikuju se po tome kako izlau i emu to izlagajne
slui. Narativni pravac zapoinje sa Herodotom, za kojeg je osnovni zadatak historije da
dogaaje prepriava i sauva ih od zaborava. On putuje Grkom, junom Italijom i Srednjim
Istokom gdje zapaa uticaj geografske sredine, pa je njegovo pripovijedanje slikovito i puno
etnografskih i geografskih opisa. On je historiar svog vremena.

Drugi pravac je pragmatiki pravac koji ima za cilj da italac neto naui iz povijesti u praktine
svrhe. Historija je trebala biti uzor za politiko djelovanje. Pragmatino-pouno historiju ovjeka
i njegovu prirodu stavlja u osnov historijskog zbivanja. Upravo priroda ovjeka, koja je vjena i
ista po tom shvatanju, uslovljava da se historija ponavlja. Stoga ona moe sluiti za pouku.
Predstavnik ovog pravca je Tukidid koji u historiju unosi pojam da je historijsko zbivanje
prirodan proces koji objanjava vjenom prirodom ljudi. Tukidid se smatra osnivaem antike
kritike izvora koju je proirio u odnosu na Herodota.

4
Pored njega ovom pravcu pripada i Polibije koji je prvi upotrijebio izraz pragmatika, a koji u
sebi obuhvata sljedee dijelove:

- sastoji se u temeljnom istraivaju izvora i iz njih obradom podataka dobivenog materijala

- odnosi se na gradove i krajeve, rijeke i pristanita i uopte osobenosti razdaljina na vodi i
zemlji
- bavi se politikim dogaajima

I grka i rimska historiografija u nekim fazma svog razvoja skreu ka retorici. Ciceron je
razradio retoriku pisanja o historiji, odnosno historiografiji. Po njemu historija kao knjievna
vrsta je grana govornitva sa visokom knjievnim zathjevima, pa se, stoga, historijsko
prikazivanje moralo drati pravila retorike.

Grka historiografija

Na poetku grke historiografije stoje logografi. Oni nisu historiari, meutim sa njima
zapoinje pisana historija u prozi. Kod njih se javlja tenja za realnim prikazivanjem dogaaja
bez mitske ljuske, te kritiki odnos prema mitovima. Oni piu o onome to se pripovijeda, a to su
uglavnom prie o nastanku gradova, lokalne legende, genealogije i sl.

Hekatej iz Mileta ( kraj 6. i poetak 5. st. p.n.e.) je stariji logograf, autor djela Genealogija u
kojem pie da e pisati onako kako se njemu ini da je istina. Unoenjem naela racionalnog
traenja istine u zanimanju za prolost, Hekatej je stvorio uvjete za mogunost poetka
racionalnog pristupa historiji. Mlai logograf je Helanik iz Mitilene (kraj 5. i poetak 4. st.
p.n.e.), zbog sistematizovanja predavanja hronolokim redom smatra se zaetnikom hronologije.

U ovom periodu najvie se piu: genealogije, predanja o osnutku gradova, hronoloke tablice,
dok pravih historiografskih djela nema sve do pojave prvih grkih historiara. Herodot iz
Halikarnasa (484. p.n.e.-420. p.n.e.) je prvi pravi historiar Grke kod kojeg se prvi put
pojavljuje pojam historija u znaenju: znanje, ispitivanje, pripovijedanje i opisivanje. To je
historiar koji putuje puno i njegovi opisi sadre brojne podatke o predjelima Grke, june Italije
i Srednjeg Istoka, pa su njegova pripovijedanja slikovita i puna podataka o obiajima naroda koje
upoznaje. On takoer eli realno prikazivanje dogaaja, a u traenju istine slui se sljedeim
izvorima: od ljudi koji znaju ono to je uo od njih, ono to je sam vidio, ono to je doznao
ispitivanjem. Iz tih razloga on je historiar svog vremena, odnosno pie historiju svoga vremena-
historia sui temporis. On pie o Grko-perzijskim ratovima pokuavajui nai uzroke dogaaja.
U antici ga je jo Ciceron proglasio ocem historije, meutim uzorom antike historije ne smatra
se on nego Tukidid.

5
Tukidid (460.-400. p.n.e.) za razliku od Herodota bavi se samo vojnim i politikim dogaajima,
pa je mnogo jasnije i sistematinije prikazao pojedine dogaaje. Njemu se pripisuje da je
zaetnik pisanja politike historije. Napisao je historiju Peloponeskih ratova u 8 tomova, drei
se strogo hronolokog reda. Njegovo gledanje na historijska zbivanja je strogo realistiko, pri
emu trai uzoke ratovima, pa ak zapaa i neke od ekonomskih uzroka. Podruje ispitivanja
svodi samo na ono to je uo i vidio, ali je zato postavio stroga mjerila vjerodostojnosti izvora,
bilo da se radi o svjedoenju neposrednih uesnika dogaaja, ili o dokumentima prolosti.

Ksenofont (430.-355. p.n.e.) je napisao helensku historiju, a kao Tukididov sljedbenik nastavlja
sa opisima dogaaja tamo gdje je on stao.

Aristotel (4. st. p.n.e.) dao je definiciju pisanja o historijama pod pojmom historiografeo, a za
istraivaa pojam historik. Prihvativi pojam historija od Herodota, smatrao je da pod tim
pojmom treba obuhvatiti politike i vojne dogaaje u odreenom vremenu. U svojoj Poetici
on pravi razliku izmeu historije i filozofije, gdje se filozofija, po njemu, bavi zakonitou, pa je
stoga ona bitna za spoznaju ivota uope, dok se historija ograniava na ispitivanje
pojedinanog. ak je i poezija za njega vanija od historije, jer i ona govori o opem kao i
filozofija.

Polibije (2. st. p.n.e.) je shvatao pojam historije u znaenju meusobno povezanih cjelina koje
obuhvataju ljudsku djelatnost i dogaaje u razliitim dijelovima svijeta. Jedini je pisac antike
koji sistematski pristupa historijskom istraivanju. On smatra da se samo paljivim ispitivanjem
povezanosti injenica i njihovim usporeivanjem moe postii pouna zadaa historije. On je,
ustvari, prvi upotrijebio termin pragmatina historija i precizno ga definisao. Napisao je djelo
Historija Sredozemlja od 264. do 144. p.n.e. , tj. opisao je period uvrivanja rimske vlasti
nad Grkom. Ovo djelo se smatra prvom opom historijom. Polibije putuje puno panijom,
Galijom, sjevernom Afrikom, elei objasniti razloge uspjeha rimskih osvajanja. On pokuava
nai zakonitosti u razvitku naroda i shvata ih prirodnim, istiui uticaj geografskih faktora i
klime.

Rimska historiografija

Na poetku rimske historiografije stoje analisti (ljetopisci). Anali su nastali hronolokim

zapisivanjem vanih dravnih dogaaja iz godine u godinu. Meutim oni nisu turi, nego piu o
pojedinim priama koje, pored politikih dogaaja, imaju podatke i o vjerskim obredima,
epidemijama, ratovima i sl. Rimskoj analistici temelje je udario Fabije Piktor (3. st. p.n.e.). On
pie prvo poznato djelo posveeno rimskoj prolosti. Pod uticajem je grke historiografije i pie
na grkom. Napisao je djelo Historija prvog i drugog Punskog rata koje nije sauvano.

6
Marko Porcije Katon (3./2. st. p.n.e.) prvi je pisac historgrafskog djela na latinskom jeziku pod
nazivom Origines ili Postanak Rima. On pie o dogaajima koji poinju sa postankom
Rima, a koje on smatra vanim iz prolosti rimskog naroda. Smatra se da je analistiku podigao na
vii nivo.

Tit Livije (64.-17. p.n.e.) pisac je djela Ab urbe condita (Od osnutka grada). Ovo djelo
sauvano je samo djelimino. Smatra se da je analistika s njim doivjela puni vrhunac.

Kornelije Tacit (55.-117. g. n.e.) pripada najveim knjievnicima antike, ali budui da izlae u
stilu analista i da je ugled stekao djelom Anali, ubrajamo ga u analiste. Prvo djelo mu je,
meutim, Biografija Gaja Julija Agrikole, a znaajno djelo mu je etnografski spis
Germanija koji pie s ciljem da Rimljane upozna sa njihovim neprijateljima. Pored Cezara,
on je nabolji izvor za historiju germanskih naroda.

Od prvih rimskih historiografa treba napomenuti Gaja Julija Cezara (101.-44. p.n.e.), autora
djela Komentari o Galskom ratu, djela koje je primjer kratkog, ali tanog i jasnog
prikazivanja dogaaja, pa se stoga smatra znaajnim za vojnu historiju.

Salustije Krips (86.-35. p.n.e.) autor je djela Katalinina zavjera i Jogurtin rat. Napisao je
historiju koja nije sauvana. Kao ni Cezar, ni on se ne povodi za grkim uzorima.

Josip Flavije (37.-95. n.e.) mada pripada rimskoj historiografiji, pie na grkom, a ustvari je
jevrejski pisac koji pie o rimskom, grkom i jevrejskom svijetu. Znaajno mu je djelo u 7 knjiga
o jevrejskom ratu, te o jevrejskim starinama u 20 knjiga, to je ustvari jevrejska historija.
Meutim, dva najznaajnija historiografa Rima su Apijan iz Aleksandrije (90.-165. n.e.) koji je
napisao historiju Rima u 24 knjige, od kojih je samo 11 sauvano. Vrijednost ovog djela je u
tome to je u njega unosio ranije izvore, pa su se na taj nain sauvali. Amijan Marsel (330.-
400. n.e.) je Grk iz sirijske Antiohije i posljednji je veliki historiograf Rima. Rim iju je prolost
veliao, Amijan naziva Urbs Aeterna (Vjeni grad). Pisao je na latinskom, a kao oficir rimske
vojske bio je u prilici da prati dogaaje vezane za prodiranje Perzijanaca i Germana preko
rimskih granica, pa stoga njegovo djelo sadri vrijedne podatke o carstvu za vrijeme njegovog
propadanja.

Lukijan (120.-180. n.e.) je iz Sirije, poznat po tome to je napisao jedino sauvano djelo
sistematskog razmiljanja o historiji, pod nazivom Kako se pie historija. Tu on razrauje
Tukididova shvatanja o smislu historije kao pouke za budunost.

Na kraju u rimskoj historiji imamo biografe koji su se bavili pisanjem biografija poznatih
linosti. Kornelije Nepot (1. st. n.e.) je najstariji biograf ije su se biogrfije brojnih istaknutih
linosti sauvale. Tu je i Plutarh (45.-125. n.e.), autor uporednih biografija istaknutih linosti
Grke i Rima. Za njega su biografije i historije dvije knjievne vrste razliitog sadraja. Historija
daje opis dogaaja, dok biografija pripovijeda o znaajnim pojedincima. Napisao je etiki

7
zbornik Moralia, gdje nisu vane injenice o pojedinim linostima, jer mu one slue samo kao
primjeri za etika naela koja tu izlae.

Gaj Svetonije Trankvil (70.-122. n.e.) je napisao biografije 12 careva, pa se smatra dvorskim
historiarem.

Historiografija srednjeg vijeka

Pojam srednjeg vijeka kao mranog perioda, kako su ga definisali humanisti, Mirjana Gross ne
prihvata. Ona smatra da je savremeni pojam srednjeg vijeka lien tih ideolokih pretpostavki, te
prostor njegove upotrebe ograniava na prostor Srednje i Zapadne Evrope, a vremenski na
period od 5. do 15. st. Ovaj pojam vezuje za latinsko kranstvo, pa se, po njoj, on ne moe
vezivati za vei dio Bizantskog carstva, niti za islamsko podruje, a pogotovo ne za ostali svijet.
Ona karatkterie ovaj period kao period religijskog i jeziko-kulturnog jedinstva koje se zasniva
na pismenosti na latinskom jeziku, slinosti u drutvenom razvoju i hrianskom pogledu na
svijet.

Za razliku od M. Gross, urev smatra da su u srednjem vijeku jasno prepoznatljiva 3

usmjerenja: historiografija latinskog zapada, historiografija grkog Bizanta i arapska
historiografija.

Historiografija latinskog zapada

Srednjovjekovna hrianska historiografija, po M. Gross, temelji se na dvjema batinama:

1.) od Rimljana je batinila upute za pisanje historije o njihovom vlastitom vremenu,

odnosno batinili su formu i pravila pisanja
2.) od hriana su batinili usmjerenje ka univerzalnoj historiji ovjeanstva, te sadri cilj
pisanja.

Za M. Gross ova historiografija predstavlja kontinuitet razvoja spoznaje od prolosti, odnosno

antike, ka humanizmu. Shvatanje pojma historije u srednjem vijeku M. Gross daje kroz gledita
Isidora iz Sevilje (560.-635. g.), historiara, pjesnika, filozofa autora Etimologije, djela koje
obuhvata sva znanja svog vremena iz pojedinih podruja ljudskog ivota. Historija mora biti
izvjetaj svjedoka o samom dogaaju, a historiar je kreativan samo da pie iz vlastitog iskustva.
Stoga je ova historija, historija svoga vremena. Pojam istinitosti ovisi od religijskog uvjerenja ili
drutvenog poloaja pisca. Historija je proglaena hrianskim nainom razmiljanja, a
hrianstvo religijom historiara.

8
urev ima suprotna miljenja vezano za razvoj historiografije srednjeg vijeka i historiografije
uope. On smatra da se historiografija tog vremena, osobito u Evropi, vraa na narativni pravac i
nekritiki odnos prema izvorima, dok se u Bizantu donekle sauvao pragmatiki pravac, a kod
arapskih historiara, u isto vrijeme, razvio smisao za realnim prikazivanjem dogaaja. Osnovne
karakteristike zapadnoevropske historiografije po urevu su:

- dualizam - pogleda na svijet po kome se vodi borba izmeu nebeskog i zemaljskog

carstva, gledite koje proizilazi iz kranske filozofije Aurelija Augustina
- providencijalizam gledite po kojem se itav historijski razvoj shvata kao ostvaranje
Boijeg plana
- predestinacija miljenje po kojem je Bog od poetka predodredio jedne ljude za
spasenje, a druge za propast
- periodizacija podjela na 6 razdoblja koju je dao Sv. Augustin u skladu sa Boijim
stvaranjem svijeta za 6 dana

urev, meutim, istie da je hrianska filozofija unijela kao pozitivno u historiografsku misao
miljenje o jedinstvu ljudskog roda, jer su svi ljudi braa. Meutim, njegova opa ocjena je da je
ovaj period u razvoju historiografije pao u odnosu na antiku, jer je primjetno odsustvo kritikog
stava prema izvorima i dogaajima. Osim toga u ovom periodu nastaju brojni falsifikati, nastali u
crkvenim ustanovama, a sainjeni u korist crkve. U ovom periodu piu se sljedea djela: hronike,
svjetske i lokalne, koje piu poznati autori; zatim anali nastali iz kratkih obavijesti o nekom
dogaaju; ivotopisi svetaca, te djela, odnosno lokalne historije, koje daju podatke o djelima
znaajnih ljudi, biskupa, opata, lanova vladarskih porodica i sl. Piu se historije gradova, ali i
genealogije, autobiografije, memoari i sl.

Jedan od najplodnijih pisaca koji su ikada postojali je pisac srednjeg vijeka Aurelije Augustin
(Sv. Augustin, 354.-430. g). On je napisao vie od 230 knjiga i preko 90 ostalih radova. Njegova
teoloka rasprava o historiji De civitate deus (O Boijoj dravi) se smatra vrhuncem
srednjovjekovnog tumaenja historije i duhovnim poetkom srednjeg vijeka. On je prvi poznati
filozof koji svoju filozofiju unosi u historiju. On poduava o jedinstvu ljudskog roda, jer je u
svakom vremenu prisutan duh Boiji i svaka epoha ima od Boga datu zadau. On je tvorac
uenja o dualizmu, predestinaciji, te tvorac srednjovjekovne periodizacije na 6 razdoblja.

Najboljim historiografom srednjeg vijeka i jednim od najobrazovanijih ljudi svoga vremena

smatra se Beda Venerabilis (673.-735. g). On je uitelj u jednom manastiru gdje predaje grki,
latinski i hebrejski. Njegov spis je dugo u srednjem vijeku sluio kao udbenik za matematiku i
astronomiju. On je njime obuhvatio sva znanja svog vremena.

Opat Ajnhart (Einhart, 770.-840. g.) bio je lini sekretar i biograf Karla Velikog. Napisao je
djelo ivot Karla Velikog i smatra se da ponovo uvodi dvorsku historiografiju. Do 10. st.
historija ima religijski karakter, u 11. st. raa se skolastika koja nastoji povezati crkveno uenje
sa antikom filozofijom, posebno sa Aristotelom. U 12. st. latinski jezik i svetenstvo gube
monopol, pa se djela piu na narodnom jeziku. Ovo je period u kojem imamo pojavu udbenika

9
ope i nacionalne historije. U drugoj plovini 12. st. javlja se uenje Joakima Flerskog (1130.-
1201. g.) koji daje novu periodizaciju na tri perioda: carstvo Boga Oca (ropstvo), carstvo Boga
Sina ( disciplina) i carstvo Duha Svetoga (sloboda duha). Dvanaesto stoljee je period kada se
javljaju nove teme pisanja, kao to su: krstaki ratovi, historije gradova, genealogije velikakih
porodica i sl. Najbolju historiju krstakih ratova napisao je Viljem iz Tira (1130.-1184. g.) Protiv
uenja Joakima Flerskog ustaje Toma Akvinski (1225.-1274. g.), najznaajniji folozof, ali i
teolog tog vremena, koji pokuava Aristotelovu filozofiju pomiriti sa hrianstvom. Po njemu
postoje samo dvije epohe, a to su Stari i Novi zavjet. U 14. st. nastaju promjene u razviju
historiografije, a pod uticajem humanizma. Uz svetenike koji i dalje piu hronike i djela,
pojavljuju se autori koji piu na narodnom jeziku, a ne pripadaju kleru. Takav je ovani Vilani
(1270.-1345. g.), krupni firentinski trgovac, kojeg zanima nastanak graanskog sloja i uspon
gradova. On realno prikazuje dogaaje i, u prvom redu, izlae pisanja iz ekonomskog i
socijalnog ivota gradova.

Bizantska historiografija

Po urevu ona se odlikuje kritikim duhom, realistikim prikazivanjem dogaaja, te paljivom

upotrebom izvora, to je stavlja izvan zapadnoevropske historiografije. Po urevu, bizantski
historiari bili su bolje upoznati sa antikom historiografijom, a nadahnuti rimskom imperijom,
helenistikom kulturom i hrianstvom, dok su se na zapadu historijom bavili samo svetenici. U
Bizantu historiju piu i sami uesnici dogaaja, odnosno bizantski carevi, vojskovoe i sl.

Najznaajniji historiograf na poetku biznatske historiografije je Prokopije iz Cezareje u

Palestini. ivi i pie u doba cara Justinijana, pa je dobar izvor za taj period. Poznata su mu djela
Historije ratova, gdje u 8 knjiga opisuje ratove Bizanta protiv Perzijanaca, Vandala i Gota, u
kojima i sam uestvuje. Autor je i tajne historije koja se objavljuje nakon njegove smrti, u kojoj
kritiki pie o dogaajima tog perioda, a o kojima nije mogao pisati za ivota uesnika tih
dogaaja.

Ivan Malava (5/6. st.) je pisac prve svjetske hronike od nastanka svijeta do 6. st. Nakon
historiografskih djela Justinijanovog doba, period 7. i 8. st. se smatra periodom stagnacije u
bizantijskoj historiografiji. U ovom periodu pie Teofor Konfesor (760.-818. g.), autor
hronografije koja je primjer historijske neobjektivnosti i netanosti srednjovjekovne hronike. Za
prouavanje bizantskog dijela Balkana i historije Slavena pod Bizantijom koristi nam kratka
historija carigradskog patrijarha Niifora, a za historiju Slavena i Avara znaajan izvor su
Mirakula Sv. Demetrija I i II. Smatra se da je prvu zbirku uda sastavio solunski mitropolit
Jovan u drugoj polovini 7.st. Sadri 13 poglavlja, odnosno pohvala u ast solunskog udotvorca
Sv. Dimitrija. U njemu se iznose udesni dogaaji koji imaju historijsku pouku. One nam daju
podatke o Solunu, Slavenima i bizantskoj Makedoniji. Druga knjiga sadri 6 uda i svako udo

10
opisuje poseban dogaaj. Uglavnom se podaci odnose na slavenska plemena u Makedoniji i
Heladi, te o njihovim pokuajima osvajanja Soluna.

Najbolju hroniku srednjeg vijeka pie dvorski dostojanstvenik Ivan Zonaris sredinom 12. st.
Hroniku odlikuje kritiki odnos prema izvorima. Ona je jedini izvor za historiju ratova Bizanta
protiv Arapa.

Ivan Kinam bio je lini sekretar bizantskog cara Manojla Komnena kojeg prati u svim vojnim
pohodima po Evropi i Aziji. Poznato mu je djelo Prirunik u sedam knjiga, u kojem govori o
sukobu Biznata sa Srbima, a usput spominje i Bosnu. U periodu kasnog sr. vijeka do pada
Carigrada 1453. u ruke Osmanlija vie autora bavi se ovim periodom bizantskog carstva. Meu
njima su Niifor Gregor, pisac rimske bizantske historije, te Laonik Halkohondil koji pie
svjetsku hroniku u kojoj on, ustvari, opisuje uspon i irenje Osmanskog carstva, a ne Bizanta
kao njegovog prethodnika.

Arapska historiografija

Arapski geografi i historiografi su dobri poznavaoci grko-rimske kulture i kao takvi odlikuju se
boljim poznavanjem svijeta, irinom pogleda i realistikim prikazivanjem dogaaja.
Prepoznatljiva su dva perioda u razvoju ove historiografije: prvi se bavi prorokom Muhamedom i
osvajanjima Arapa, a drugi se bavi historijom drugih naroda. Arapska historiografija poinje da
se razvija u 8. st. Do tada, a poslije smrti Muhameda (632. g.) tokom dva naredna stoljea
prikupljaju se njegova predanja i hadisi i prave zbirke korisne pravnicima i zakonodavcima
(hadise-Muhamedove izreke, usmena tradicija o proroku Muhamedu). Na poetku ove
historiografije dominiraju biografije proroka Muhameda, meu kojima prvu pie Ibn Ishak, a
potom su tu i djela koja govore o prvim osvajanjima Arapa. O ovim osvajanjima najvanije
podatke daje Al Hakam (Al Hiam). On opisuje osvajanje Egipta, sjeverne Afrike i panije.
Najznaajniji historiografi u periodu od 8. do 12. st. su El Bahidi koji se bavi Muhamedom, te
El Jakubi koji je napisao historiju svih do tada poznatih naroda. Tu spada i Al Taberi poznat po
svjetskoj hronici u kojoj je sakupio sva do tada poznata djela, odnosno prezentira izvore koje
koristi. Napisao je dva znaajna djela: Anali apostola i kraljeva i Komentari Kur'ana.
Najbolji poznavalac antikih pisaca, te veliki putnik je El Masudi, kojeg kasnji historiari
nazivaju Herodotom Arapa. Napisao je veliko geografsko-historiografsko djelo u 31 tomu, od
kojih je sauvana samo jedna sveska pod nazivom Ispiranje zlata i majdani dragulja. Dva
najznaajnija historiografa Arapa koja se odlikuju sistematinou su: Al Hatib (14. st.)
porijeklom iz Sirije, napisao preko 60 djela, od kojih je najznaajnije Historija Granade, te
Ibn Haldun, roen u Tunisu u 14. st., koji je imao znaajnu ulogu u politici sjeverne Afrike i
panije. Napisao je Historiju svijeta poznatu po svom uvodu (mukadini). Tu je pokuao da
stvori opte zakone o postanku, razvoju i propadanju naroda, te prvi put u historiji izloio teoriju
o razvitku naroda koja se zasniva na spoju prirodnih uslova (klime i geografije) i drutvenih

11
uslova, odnosno, moralnih i duhovnih snaga naroda. On trai uzroke historijskih dogaaja i
pokuava ih objasniti. Njegovo djelo je podijeljeno u 3 dijela:

- u prvom govori o drutvu i njegovim karakteristikama, o vladarskoj vlasti i upravi, o

dohotku i sredstvima za ivot, o zanatima, naukama i uzrocima svega toga
- druga knjiga sadri historiju Arapa i nekih njima poznatih savremenih naroda i drava
kao to su Kopti, Grci, Bizantinci i Turci
- trea knjiga je posveena historiji Berbera

Djelo je znaajno i po tome to sadri uputstva o poukama koje mogu biti izvedene iz
prouavanja prolosti.

Historiografija ranog novog vijeka

Ovaj period Mirjana Gross izdvaja iz historije novog vijeka kao poseban period, kojeg opet
vezuje za dio Evrope. To je period od 15.-18. st., a tematski ga karakterie nadahnue antikom, te
prvi koraci ka znanosti. Moemo ga nazvati periodom od humanizma do neohumanizma, a
obuhvata historiografiju humanizma od 14.-16.st., zatim historiografiju reformacije-
protestantsku historiografiju 16. st., historiografiju erudicije 17. st., te historiografiju
racionalizma (prosvjetiteljska historiografija) koja se javlja u 18.st.

Humanistika historiografija

Humanizam se javlja od sredine 14. st. i traje sve do 16. st., a pojavio se kao posljedica jaanja
gradova i graanskog sloja. Pod uticajem humanista i njihovog traenja uzora u antici stvorila se
nova kultura, renesansa (preporod) na temeljima antike kulture. U vezi s humanizmom je i
reformacija koja poinje sa Martinom Luterom i predstavlja pobunu protiv crkvenih normi i
propagira vraanje izvornom kranstvu. U 18. st. raa se prosvjetiteljski humanizam, pa stoga
ovaj period zovemo od humanizma do neohumanizma. Osnovna obiljeja novog shvatanja
historije kod humanista su:

1. uoavaju razliku izmeu prolosti i sadanjosti

2. odlikuju ga individualizam, shvatanje ovjeka kao pokretaa vlastite historije
3. ideal humanista je obrazovan ovjek
4. shvatanje prirode kao stvarnosti i njeno povezivanje sa ovjekom
5. novi odnos perma Bogu, koji karakterie odnos ovjeka prema bogu, a ne prema Crkvi
6. u potrazi za umjetnikim djelima antike javlja se arheologija, odnosno, oivljavanje
antikih vrijednosti

12
Doprinos u razvoju historiografije humanisti su dali kroz:

1.) tenju za realnim prikazivanjem historijskih procesa iz ega proizilazi zahtjev da se

historiografska djela odlikuju jasnoom i razumljivou
2.) prva kritika izvora se javlja upravo kod njih, oni smatraju da tekstove izvora najprije
treba sistematski prikupiti, pregledati, uiniti ih pristupanim, a potom traiti njihovo
izvorno znaenje i komentarisati i
3.) humanisti su uveli navoenje izvora i primjedbe u tekst, to oznaava zaetke naunog
aparata
4.) ovo je period kada se javljaju prvi radovi iz podruja koja emo kasnije nazvati
pomonim historijskim naukama
5.) humanisti raskidaju sa srednjovjekovnom periodizacijom, protiv koje prvi istupa an
Boden (Jean Bodin), pisac djela Metode za lako razumijevanje historije

Novu periodizaciju dao je Kristofer Keler na stari, srednji i novi vijek. Prvim historiarem
humanizma smatra se Leonardo Bruni, kancelar Firence, napisao je djelo Historija
florentinskog naroda, odnosno historiju Firence. U ovom djelu on trai razumno objanjenje
dogaaja bez uticaja bogova, te odbacuje srednjovjekovne legende o osnutku Firence. Meutim,
u svom djelu se ograniava na politike i vojne dogaaje, a ne socijalne i ekonomske. Pored
ovog djela napisao je i historiju Italije svog vremena, Historiju gotskih ratova po Prokopiju,
te biografije Dantea i Petrarke. Za ureva osniva eruditskog pravca u historiografiji je Flavio
Bjondo, sekretar papske kancelarije. Mirjana Gross ga, pak, smatra za prvog antikvara,
arheologa i topografa starog Rima. On je autor nekoliko historijskih rjenika i udbenika.
urev smatra da je slab prikaziva dogaaja, ali svestran sakuplja izvora. On je prvi od
humanista uveo nain citiranja, a njegova djela smatraju se zaecima pomonih historijskih
nauka. Sistematsku primjenu filoloke kritike izvora, ne samo srednjeg vijeka nego i antikih,
preduzeo je Lorenco Vala. On je na zahtjev aragonskog kralja Napulja dobio zadatak da
analizira Konstantinovu darovnicu, prema kojoj je on poetkom 4. st. papi Silvestru I darovao
Zapadno Rimsko carstvo sa sreditem u Rimu. Na osnovu nje pape su pravdale svoju svjetovnu
vlast. Vala je na osnovu terminologije dokazao da je ovo falsifikat iz 8.st. Preteom savremenih
politikih nauka, odnosno prvim politologom, smatra se Makijaveli, sekretar firentinske
kancelarije. On sistematski posmatra dostignua historijskih linosti, uporeujui ih sa vlastitim
iskustvom. Po njemu politika se ne moe shvatiti bez historije. Napisao je djelo Vladalac,
koje treba da poui one na vlasti, te smatra da je graanska klasa ta na koju treba da se oslanja
vladalac, a ne na plemstvo. Poznat je i po djelu Florentinske historije u 8 tomova, gdje opet
raspravlja o obliku vladavine, drutvenim sukobima i likovima pojedinaca. Franesko
Gviardini (Francesco Guicciardini), ambasador firentinske republike, smatra da historija ima
poseban zadatak. Po urevu on ne znai niakav napredak u razvoju historijske misli, jer po
svojoj koncepciji stoji nie od Makijavelija. Meutim, on se odlikuje vrlo irokim prikazivajnem
dogaaja, pa je tako zapoeo historiju Firence, ali kako nije mogao objasniti sva dogaanja
odvojeno od onih u ostalim dijelovima Italije, on odustaje i pie historiju Italije koju Mirjana

13
Gross smatra posljednjim velikim djelom humanistike historiografije kao knjievne vrste. Od
humanista van Italije treba pomenuti ana Bodena i u Njemakoj Kristofera Kelera.

Historiografija u doba reformacije (Protestantska historiografija)

Poetak reformacije vezuje se za Martina Lutera, preofesora teologije u Vitembergu i njegov

istup 1517.g. sa 95 teza. Prema njegovom uejnu izvor vjerovanja je samo Sveto pismo, dok
zakljuci crkvenih sabora i vjerska tradicija ne obavezuju ako su u suprotnosti sa istim. Da bi se
dokazala opravdanost borbe protiv pape, mora se prouavati historija, koja je, po Luteru, djelo i
boga i ovjeka. Pristalice njegovog uenja, koje su protestvovale protiv sankcija preduzetih
protiv Lutera, prozvane su protestantima. Njaveim poduhvatom protestantske historiografije
smatra se prvi kolektivni rad kojim je papska vlast podvrgnuta kritici i kojim je dokazano da su
mnogi dokumenti crkve falsifikati, je djelo Magdeburke centurije, ijim izdavanjem
rukovodi Matija Vlai, rodom iz Labina. On se smatra prvim autorom crkvene historije,
odnosno organizatorom protestantske interpretacije crkvene historije. On je autor djela Klju
Svetog pisma koje se uzima kao temelj hermeneutike, teorije interpretacije i pravila za
izlaganje Bibilije. Povratkom izvornom Svetom Pismu i Novom Zavjetu on eli obnoviti izvorni
smisao poruka iz Biblije koje su u suprotnosti sa crkvenom praksom. Zadatak od zvanine Crkve
da opovrgne tvrdnje iz Centurija dobio je kardinal ezare Baroni, budui je imao priliku da
radi u vatikanskom arhivu, slui se brojnim izvorima koje prezentira u djelu Crkveni anali.
Razotkriva jednostranost protestantskih historiara, ali se u isto vrijeme slui istim metodom
koritenja samo onih dokumenata koji idu u prilog njegovim tvrdnjama.

Eruditska historiografija

U 17. st. historiografija stavlja sebi u zadatak istraivanje izvora, kritiku izvora i utvrivanje
injenica, te publikovanje izvora. Historiari nisu vie antikvari humanizma, nego su oni erudite
koji se sistematski bave kritikom izvora i pronalaze pravila za taj postupak. Ovo je period kada
se smatralo da pojedinac ne moe dostii veliko znanje, pa je potreban kolektivni rad u okviru
institucija. U skladu s tim, dva bogata crkvena reda Isusovci i Benediktinci poinju sistematsko
bavljenje izvorima, odnosno eruditskim radom. Kako jeprikupljanje i kritika obrada, te
objavljivanje dokumenata smatrano religijskom djelatnou, ovim redovima stavljeni su na
raspolaganje crkveni i dravni arhivi. Jezuiti na elu sa an Bolandom (Jean Bolland) pokreu
jedan izuzetan poduhvat s namjerom da ivotopise svetaca oiste od legendi i tako se suprotstave
kritici humanista i protestanata. Kritikom analizom izvora nastoje ustanoviti najstarije izvore, te
njihovu autentinost i vjerodostojnost. Oni izdaju ediciju Acta sanctorum s ciljem da se
kritiki sagledaju svi izvori i legende o ivotu svetaca kritikovani od humanista. Sljedbenici ana
Bolanda su prozvani bolandistima. Jedan od njegovih saradnika je Daniel Papenbruk koji u
predgovoru drugog sveska Acta sanctorum analizira povelje, ali pie i studiju o kritikoj

14
analizi izvora. Tu je on podvrgao kritici mnoge povelje merovinkih i karolinkih kraljeva i
utvrdio da su brojne od njih, izdate u korist francuskih benediktinskih samostana, falsifikati. U
duhu bolandista pie i erudita sa junoslovenskih prostora Ivan Lui iz Trogira, koji se smatra
prvim u oblasti hrvatske diplomatike. Pie djelo ivotopis Sv. Ivana Trogirskog, gdje se
kritiki odnosi prema legendama o ivotu ovog sveca. Najznaajnije mu je djelo De regno
Dalmatiae et Croatiae koje je napisao po eruditskim principima, a odnosi se na politike i
vojne dodgaaje u Dalmaciji i Hrvatskoj do 15. st. Treba naglasiti da eruditi 17. st. nisu dostigli
stepen dananje historijske kritike, jer je njih, prije svega, zanimalo da li je dokument original.
Oni su na osnovu toga, ustvari, provodili samo vanjsku kritiku izvora, to je, opet, napredak u
odnosu na filoloku kritiku koju su provodili humanisti. U odgovoru na Papenbrukove tvrdnje,
francuski benediktinci odgovaraju djelom De re diplomatica, autora ana Mabijona (Jean
Mabillon). Ovim djelom on je utemeljio diplomatiku kao disciplinu koja se bavi analizom
diploma i utvrivanjem njihove autentinosti. Najpoznatiji benediktinski samostan je San
Germain de Pres, koji je posjedovao najbogatiju biblioteku kranskog svijeta. Tu je obavljen
posao na kojem se temelji historijska nauka. Naime, erudite ovog samostana izgradili su neke od
eruditskih disciplina kao to su diplomatika, paleografija, hronologija. U svom djelu Mabijon
obrazlae metod kojim se moe razlikovati original od falsifikata, pa je time udario temelje
historijskoj metodi, odnosno naunoj historiografiji. Djelo se sastoji od 6 knjiga, od kojih tek u
treoj knjizi on pobija tvrdnje Papenbruka, dok u prve dvije raspravlja o elementima na osnovu
kojih se utvruje falsifikat. U etvrtoj knjizi raspravlja o dvorovima franakih vladara, u petoj
knjizi daje uzorke pisama i njihova objanjenja sa 58 tabli, a u estoj daje preko 200 diploma
izdatih od 5. do 12. stoljea.

Historiografija racionalizma (18. st.)

Osamnaesto stoljee u razvoju historijske nauke predstavlja prelazak iz knjievnog stupnja

razvoja u filozofski stupanj. Racionalizam se javlja kao filozofski pravac po kojem je razum
jedini izvor spoznaje i kriterij istine. Osnivai ovog pravca su Dekart, Spinoza i drugi, a u vezi s
njima je i pojava ireg intelektualnog pokreta prozvanog prosvjetiteljstvo, pokreta koji u razumu
i nauci vidi jedine mogunosti drutvenog napretka. Osnovna naela prosvjetitelja su jednakost
ljudi na osnovu prirodnih prava, lina soboda i pravo na vlastito miljenje o politici, vjeri i sl.
Najznaajnije djelo prosvjetitelja je Enciklopedija nauka i umjetnosti u 35 tomova. Sa
prosvjetiteljima poinje prva faza u filozofskom stupnju razvoja historiografije, sam naziv
filozofska historija potie od Voltera, a kao posebno podruje spoznaje javlja se sa Herderom i
njegovim predavanjem, odnosno, djelom pod nazivom Ideja za filozofiju historije
ovjeanstva. Filozofski stupanj zavrava sa Hegelom u prvoj polovini 19. stoljea. U
filozofskom stupnju razvoja razlikuje se razvoj historiografije u 18. st. od prve polovine 19. st. u
zadacima koje stavlja pred sebe. Filozofska historija 18. st. preuzima naune zadatke koji su do
tada bili u domenu filozofije, ali ih rjeava na filozofski nain. Ova historiografija kritika i
analitika, jer se bavi kritikom analizom metodolokih postupaka historiara. Filozofska

15
historija prve polovine 19. st. je istraivaka, jer je sebi stavila u zadatak da istrai injenice,
izvede zakljuke iz njih i da protumai historijski razvoj. Osnovne karakteristike racionalistike
historiografije su:

1. racionalisti su prvi evolucionisti koji svojom teorijom o napretku unose ideju o razvitku
2. sa njima zapoinje razvoj historijskog prilaza u historiji, tzv. historizam
3. racionalisti obraaju panju na historijsku kritiku i koriste se rezultatima erudicije
4. mijenja se pojam historije, do 18. st. pod tim pojmom podrazumijevalo se skupljeno
znanje o pojedinim historijama. Sa racionalistima pod pojmom historija podrazumijevaju
se stvarni dogaaji, znanje i pripovijedanje o njima. Racionalisti su udarili temelje
modernoj historijskoj nauci uvjerenjem da se prolost moe sistematski istraiti
povezivanjem uzroka i posljedica
5. racionalisti u duhu kosmopolitizma imaju univerzalni pristup historiji i unose u nju pojam
svjetske kulture
6. glavna tema kojom se bave je civilizacija

Od predstavnika racionalizma u Italiji treba spomenuti anbatista Vika (Giambattista Vico),

autora djela Scientia nuova u kojem, u duhu svog shvatanja o ciklinom razvoju, on pokuava
uspostaviti zakone po kojima se narodi smjenjuju na historijskoj pozornici. Predmet spoznaje
treba da bude kultura, jer ju je stvorio ovjek i njeni zakoni su poznati, za razliku od prirode koju
je stvorio Bog. Kultura se moe ispitivati samo u toku svoje epohe, jer su u svakom razdoblju
pronaeni odgovori na pojedina pitanja o razvoju ovjeanstva. On preporuuje da se treba
okrenuti ispitivanju duha naroda.

Prvi predstavnik u Francuskoj je Monteskje (Montesquieu), teoretiar ustavnog ureenja na

temelju ograniavanja kraljevske vlasti i podjele vlasti. Svoju teoriju o razvitku pravnih
institucija vezuje za uticaj geografske sredine, osobito klime, ije je djelovanje omeeno
kulturom. Kao i Viko i on je pristalica cikinog razvoja historije, pa u skladu s tim, po njemu,
narodi u svom razvoju prolaze kruno, kao to se barbari uzdiu do civilizovanih naroda,
civilizacija ih uzdie do kulturnih naroda, kultura ih opet slabi i ponovo postaju barbari. On vri
podjelu naroda na june i sjeverne i izvodi njihove fizike i psihike karakteristike, iz toga izvodi
duh zakona kod njih. Napisao je djela Persijska pisma, Razmatranje o razlozima veliine
Rimljana i njihova propast, te djelo O duhu zakona.

Najznaajniji filozof historije, knjievnik i filozof ovog perioda je Volter (Voltaire). Po njemu
historiar mora pisati kao filozof, u isto vrijeme se historija mora temeljiti na injenicama, a ne
na priama. Poseban doprinos u razvoju historije dao je u tome to se bavio svim velikim
problemima koji su zaokupljali historiografe 18. st. Udario je temelje svjetskoj historiji
obuhvatajui sve narode u svim vremenima. Uveo je pojam filozofija historije za optu historiju
koja daje opti pogled na historijska zbivanja. Za njega je ljudska priroda uvijek ista i zavisi od
prirodnih uslova, drave i religije. Poznat je kao autor lanka Historija kojeg je objavio u
petom svesku francuske Enciklopedije, gdje nastoji definisati nain i metod pisanja o historiji.
On eli pisati o ivotu i duhu pojedinih naroda, pa mu stoga vojni i politiki odgaaji nisu bitni.

16
Najpoznatije djelo mu je Stoljee Luja XIV, gdje istie da je to najprosvjeeniji period u kom
se razvija graansko drutvo. On sistematski prikuplja izvore i arhivsku grau. Bavi se
historijskom kritikom od koje nisu izuzeti ni antiki izvori. Drugo djelo mju je Esej o
obiajima i duhu naroda, koje se smatra prvim pokuajem pisanja historije svjetske
civilizacije. Ovo djelo sadri prvi pregled srednjeg vijeka u historiografiji sa kritikim prikazom
crkve kao feudalne ustanove.

Racionalizam u Engleskoj je nadahnut Volterovim djelom. Meu racionalistima treba spomenuti

one koji koriste rezultate erudicije, te bave se kulturnom historijom sa kritikom upotrebom
izvora.Prvi je predtavnik Dejvid Hjum (David Hume), pisac i filozof, autor djela Rasprava o
ljudskoj prirodi u 8 knjiga. Po njemu zadatak historiara je da daje opte poruke iz historije na
temelju sistematskog istraivanja. Drugi predstavnik je Viljem Robertson (William Robertson)
anglikanski svetenik, u ijim djelima se vidljive osnovne karakteristike historiografije
racionalizma, a to su pristup univerzalnoj historiji koja nastoji cjelovito obuhvatiti kulturu nekog
razdoblja. U svojim djelima se bavi prouavanjem razvoja evropske civilizacije. Po urevu
najpoznatiji racionalista u Engleskoj je Edvard Gibon (Edward Gibbon), uenik Hjuma,
Robertsona i Voltera. Kod njega nema sistematske kritike izvora, on ih dobro poznaje i kortisti
ih, te ih prezentira, to se smatra zaecima naunog aparata. Napisao je djelo Historija
opadanja i pada Rimskog Carstva, djela oje obuhvata period od 2. st. do 1453. godine i pada
Carigrada. Poznat je po izreci Poto filozofi nisu uvijek bili historiari, neka bar historiari
budu filozofi.

Racionalizam u Njemakoj ide u sasvim drugom pravcu razvoja historiografije. Historiari u

Njemakoj ne piu velika historijska djela, nego se bave razmiljanjima o historijskoj nauci,
usavravajui kritiku metodu idui dalje od filoloke kritike izvora, te proirujui sam pojam
izvora. Historija postaje novi problem kojim se bave istraivai, a historijsko djelo postaje
izvjetaj o rezultatima istraivanja. U skladu s tim historijska istina se shvata kao izvjesnost
postignuta na osnovu kritike izvora. U ovom periodu u Njemakoj se razvija hermeneutika koja
postaje teorija interpretacije tekstova uopte. Potrebno je navesti i Fridriha ilera (Friedrich
Schiller), preteu romantizma, profesora historije, koji se istakao predavanjem na Univerzitetu u
Jeni pod nazivom ta je i u koju svrhu se prouava svjetska historija?

Historiografija 19. st.

17
Izmeu filozofije historije 18. st. i filozofije historije 19. st. stoji Emanuel Kant (Immanuel
Kant). Po M. Gross on pripada misliocima prosvijeenosti, ali se po nekim karakteristikama
ubraja u filozofe historije 19. st. Po njemu pokretaka snaga historije lei u suprotnosti izmeu
ljudske prirode i potrebe za drutvenim ureenjem njihovog ivota. Za njega predmet
istraivanja treba da bude drava kao sredstvo za razvoj ovjeanstva. Volterovom pojmu
filozofija historije, kojeg je vezao za optu historiju, Herder daje znaenje posebnog podruja
spoznaje. On filozofiju historije smatra posebnom disciplinom. Historijske pojave se moraju u
svojoj posebnosti sagledavati kao cjeline i tumaiti iz njihovog kretanja. Historija se sastoji od
mnotva pojedinosti, a jedinstvo ljudskog roda se sastoji od mnotva pojedinih neponovljivih
oblika. Historija se po njemu moe shvatiti samo uivljavanjem, a ne razumijevanjem prolosti, a
pokretaka snaga historije je u prirodi i ovjekovim osobinama. Sa Herderom se narodi
pojavljuju na historijskoj pozornici kao subjekti historije. Svi narodi imaju od Boga dato ta
trebaju uiniti i zato su pokretaka snaga historije. Slaveni su po njemu pokretaka snaga
budueg razvoja. Hegel zaokruuje Kantova gledita, zapaajui stvarni rezultat kojeg ideoloki
tumai. Historija je opredmeenje ideje, ostvarenje idealnog cilja u okvirima drave u kojoj ideja
o slobodi dolazi do izraaja. Hegelova filozofija historije je dala sebi zadatak da objasni razvoj
ovjeantsva sa filozofskih pozicija. Razvoj drave je osnovni cilj historije, izuzimajui sve
narode koji nisu stvorili dravu, pa prema tome izbacuje sve slavenske narode. U ovom periodu
djeluje i Vilhelm Humbolt (Wilhelm Von Humboldt) filolog i antropolog, osniva Berlinskog
univerziteta na kojem dri predavanja O zadai historije, u kojima formulie osnovne
pretpostavke njemake historiografije 19. st. Po njemu da bi historiar mogao shvatiti ivot,
mora uz pomo kritike metode i vladajue ideje u razdoblju koje istrauje povezati ijnenice u
jednu cjelinu. Ipak, sr dogaaja se ne moe sagledati utvrivanjem historijskih injenica, one su
samo graa za historiju a ne i ona sama. Historiar mora da izvri kritiko filoloko historijsko
istraivanje i da posjeduje kreativnu matu pomou koje e se uivitiu duh drutva i kulturu koju
istrauje. proces prouavanja prolosti se odvija u 3 faze: skupljanje izvora, istraivanje istine i
pronalaenje istine uz pomo ideje. Formulisao je historijsko uenje o idejama, u kojem se
istrauje ideja kao pokretaka snaga historijskog razvoja, pa je i po njemu, kao i po Hegelu,
historija ostvarenje ideja. Za njega kao i za Hegela presudan je znaaj drave u historiji,
sagledava historijsku zakonitost koju ne izvodi iz historijskog razvoja. Za njega je hermeneutika
metodoloki pristup, spoznajna operacija koja ne uzima u obzir objanjenje tipologijom.

Romantizam u Njemakoj

18
Kao pravac prvih decenija 19. st. javlja se u knjievnosti, umjetnosti, filozofiji i historiografiji.
On se javlja kao reakcija na racionalizam, pa e u nekim zemljama historiografi potpuno negirati
dostignua racionalista, dok e u drugim neke od ovih tekovina biti prihvatljive. Romantizam je
naroito prihvaen u Njemakoj to je u vezi sa jaanjem nacionalizma u njoj. U Engleskoj i
Francuskoj nacionalno ujedinjenje je bilo zavreno, dok su u Njemakoj historiografi zaokupljeni
tim problemom. Kao to je humanizam oivio antiku, tako je romantizam oivio tekovine
srednjovjekovne historiografije. Francuska revolucija izazvala je promjene u shvatanju historije i
njenim zadacima, pa je njemaki romantizam odgovor na Francusku revoluciju. Osnovne
karakteristike romantizma u Njemakoj su:

1. opoj historiji suprotstavljaju pojedinani razvitak naroda

2. duhu naroda racionalista suprotstavljaju narodni duh i nacionalnu dravu
3. gubi se historijska perspektiva i nestaje kritiki duh
4. stvara se teorija o vodeim narodima
5. osim toga jaaju historizam, konkretni prilaz historijskim zbivanjima ( historizam je nov
nain istraivanja historijskih dogaaja i nov pristup historiji uopte)

Njemaki romantiari u potpunosti odbacuju ideje racionalista i suprotstavljaju im idealizam.

Romantiari su openito pisali historije o pojedinim narodima. Na razvoj romantizma u historiji
pored uticaja iz knjievnosti i filozofije, veliki uticaj imale su 2 kole:

historijska kola prava Ajhorna i Savinija, osniva kole je Fridrih Karl Savini
(Friedrich Carl von Savigny), a koli pripada i Karl Fridrih Ajhorn (Karl Friedrich
Eichhorn). Kao svi romantiari i oni su se bavili srednjim vijekom, ali sa pravnog
aspekta. Iako su pripadali istoj koli, ipak im se miljenja razlikuju vezano za razvoj
srednjovjekovnog prava. Savini je dokazivao da je srednjovjekovno pravo nastalo kao
produkt narodnog duha, odnosno, on je smatrao da pravni oblici nisu djelo zakonodavca,
nego izraz narodnog duha koji zakonodavac provodi u djelo. Ajhorn je, pak, dokazivao da
je njemako pravo nastalo preobraajem rimskog prava. Obojica su zastupali tezu da se
pravo ne zasniva na prirodnom pravu i razumu, nego da je ono prozivod historijskog
razvoja.

filoloko-folklorna kola Jakoba Grimma koja je bitno uticala na razvoj njemake

romantiarske historiografije. Nastala je sa jaanjem filologije, posvetie se filolokoj
kritici izvora. Karakteristino za njih je da podvrgavaju kritici antike izvore, mitove i
epove, traei u njima historijsku jezgru. Vidjeli smo su se racionalisti prema ovoj vrsti
izvora odnosili nekritiki. Treba rei da je pozitivno u romantiarskoj historiografiji to to
sa jaanjem historizma, odnosno konkretnog prilaza historijskom zbivanju, jaa
sistematsko istraivanje izvora, kritika izvora i njihovo objavljivanje, u emu je
Njemaka vodea. Tu zapoinje izdavanje izvora pod nazivom Monumenta
Germaniae historica, a prvi tom izaao je 1826. g. Ova edicija dijeli se na 5 odjeljenja:

19
 1. scriptores (prepiske)
2. leges (ugovori)
3. diplomata (povelje)
4. epistolae (poslanice i pisma)
5. antiquitates (starine)

Sa izdavanjem izvora unaprijeena je historijska kritika, ali i tehnika ispitivanja izvora.

Liberalni romantizam u Francuskoj (Historiari restauracije)

Na razvoj historiografije u Francuskoj veliki uticaj su imali dogaaji koje je izazavala

Francuska revolucija, pa se moe rei da je izazvala pojavu romantizma. Osim toga rezultat
ove revolucije je shvatanje u Francuskoj da osnovnu snagu u historijskim zbivanjima ima
drutvo i da je treba traiti u njegovim snagama, odnosno ukazala je na ulogu drutvenih
odnosa u historijskom zbivanju. Za razliku od njemakih romantiara, francuski romantiari
ne odbacuju u potpunosti ideje racionalista, pa tako i oni vjeruju u napredak ovjeanstva
razumnom djelatnou ljudi. Meutim, za razliku od racionalista koji se zanimaju za svjetsku
histroiju, oni svoje teme veu za historiju Evrope. Za ove historiare historija je oruje u
politikoj borbi. Tri su poznata predstavnika ove historiografije: Ogisten Tijeri (Augustin
Thierry), za kojeg je Marx kazao da je otac klasne borbe, jer je prvi od francuskih historiara
zastupao teoriju prema kojoj je klasna borba pokretaka snaga historijskog razvoja. Pristalica
je knjievnog pristupa, odnosno pripovijedanja sa puno detalja i bez mnogo ulaenja u kritiku
izvora. Kao pravi romantiar, on eli pisati historiju svoje nacije. drugi predstavnik je
Fransoa Gizo (Francois Guizot), jedan od osnivaa Katedre historije u Sorboni, gdje predaje
kao profesor. Osim toga, kao diplomata, pojavljuje se kao ambasador Francuske u Engleskoj,
a kasnije kao lan vlade. Kao ministar obrazovanja osniva Drutvo za historiju Francuske, te
Odbor za historiju i nauni rad koji izdaje izvore iz francuske historije, te inicira formiranje
Odbora za zatitu spomenika. Za razliku od Tijerija ne obraa panju na estetsku stranu
pisanja, nego na objanjenje historijskih pojava analizom. Osim toga, dok Tijeri nije imao
smisla za rjeavanje historijskih problema, Gizo je sebi postavljao problem i rjeavao ga.
Dosta je plodan pisac, za kojeg je civilizacija glavni predmet istraivanja. Pored djela
Historija revolucije u Engleskoj, napisao je djela Historija civilizacije u Evropi i
posebno Historija civilizacije u Francuskoj. I on se kao pravi romantiar zanima za
nastanak nacionalnih drava, ali u isto vrijeme on eli pisati openito o ljudskom ivotu u
drutvu u svim njegovim oblicima. il Mile (Jules Michelet), profesor na Francuskom
koledu, arhivista u nacionalnom arhivu. M. Gross ga smatra jedinim pravim romantiarem,
odnosno najvanijim meu francuskim liberalnim (umjerenim) historiarima koji piu pod
uticajem njemakog romantizma i idealistike filozofije, odnosno Herdera. Za Milea je
karakterisitino da prevodi djelo anbatista Vika, Scientia nuova, koje je do tada bilo

20
nepoznato, to e imati za posljedicu da e biti uvjeren da je narod pokretaka snaga
historijskih zbivanja. Za razliku od prethodne dvojice, poklanja veliku panju ispitivanju
izvora, pa su njegove metode iznad do tada postignutih rezultata, a u skladu s tim on obraa
panju na sve strane ljudskog ivota - eli dati sintetsku historiju. Meutim, kao pravi
romantiar prihvata ideje o narodnom duhu, uvjeren da je narodni duh bio pokretaka snaga
Francuske revolucije. Smatra se da je dobar pripovjeda, ali da je slab historiar. Poznato mu
je djelo Pregled moderne historije.

Uporedo sa razvojem historije u Njemakoj i Francuskoj se tokom 19. st. historiografija

polako oblikuje u samostalnu naunu disciplinu. Istraivanja se podvrgavaju strogim
pravilima historijske metode, a postepeno, nakon pozitivista, krajem 19. st. iz sociolokog
stupnja razvoja prelazi u samostalnu naunu disciplinu. Veliki doprinos tome u Francuskoj
dala su dva asopisa: Revija za historijska pitanja i Historijska revija, koji definiu
historijsku nauku kao samostalnu naunu disciplinu.

Historijska kola Leopolda von Rankea

Smatra se zvaninim historiarem Pruske drave, jedan je od prvih historiara tradicionalne

historiografije koji udara temelje historijskoj metodi i tehnici u istraivanju izvora, ali
naalost samo za politiku historiju. Smatra se zaetnikom i genetike historije koja se bavi
istraivanjem kako su historijske injenice u odreenom razdoblju postale ono to jesu,
odnosno bavi se genezom nastanka historijske injenice. Ranke je najpoznatiji predtavnik
historizma. U konkretnom ispitivanju, po njemu, historiograf uzima konkretne ideje epohe i
njima tumai historijski proces. Ranke je dao osnove kritici izvora kao metodolokom
standardu. Usavrio je standarde kao glavne odlike profesionalne historije. On je usavrio
tehniku ispitivanja izvora. Meutim, Rankea karakterie europocentrini pogled na svijet
umjesto univerzalne historije, pa tako u historiji romanskih i germanskih naroda vidi
jedinstvo i jezgru moderne historije. On pod Evropom podrazumijeva samo romanske i
germanske drave koje su dostigle vrhunsku kulturu i tako Evropu uinile sreditem svjetske
historije. Kao i kod Hegela i po njemu slavenski narodi imaju drugorazredni znaaj. Takoe,
po njemu glavni predmet historijskog istraivanja treba da bude drava, koja zajedno sa
crkvom pomae stvaranju nacionalne drave. Zadatak historiara po Rankeu je da uoi
pojedinosti, ali i njihovu povezanost. Isticao je princip objektivnosti, ali ga se sam nije
pridravao. Prvi njegov sljedbenik je Johan Gustav Drojzen (Johann Gustav Droysen),
metodolog i teoretiar koji je, po miljenju M. Gross, utemeljio mjesto historije meu
naunim disciplinama. Kao historiar Drojzen se bavi periodom helenizma, kojeg prvi
opisuje kao historijsku cjelinu i na primjeru razjedinjenih grkih polisa i makedonskog
carstva Aleksandra Velikog , u Historiji Aleksandra velikog, pravda jaanje Pruske

21
 drave. Ovo djelo je jednostran prikaz znaaja djelatnosti velikih linosti. Napisao je djelo
Historija pruske politike u kojem opravdava tenje ka ujedinjenju Njemake. Za
Drojzena historija je zbir dogaaja koji se se desili u odreenom vremenu, izuzimajui
prirodu. Po njemu historija je nauka sa posebnim predmetom istraivanja i metodom i nema
nita zajedniko sa filozofijom. Drojzen je prvi njemaki historiar 19. st. koji sistematski
izlae svoje poglede na metodologiju historijske nauke, a posebno o istraivakom postupku,
o emu dri predavanja na Berlinskom univerzitetu. U svom djelu Historik nastoji
definisati naela istraivakog postupka, odnosno definisati faze tog postupka, koji se odvija
u 4 faze: heuristika, kritika izvora, interpretacija podataka, prezentiranje rezultata. Za
Drojzena objektivnost nije najbolja strana historiara, nego razumijevanje prolosti, a glavno
naelo historijske metode je uivljavanje. On daje prvi definiciju historijske metode kao
jedinstva pravila za istraivaki postupak. Historijska metoda je uvjet naunosti historije. Na
osnovu nje historija postaje izlaganje o meusobno povezanim ijenicama utvrenim
kritikom izvora.

Drugi predstavnik Rankeove kole je Ernst Bernhajm (Ernst Bernheim), pisac je drugog
udbenika historijske metode Udbenik historijske metode i filozofije historije. Jasno
istie da se oslanja na dostignua Rankeove kole, pa u svom udbeniku on dalje razrauje
historijske metode, odnosno, faze istzraivakog postupka koje obuhvatamo pod pojmom
historijske metode. Posebnu panju posvetio je tehnici istraivakog rada, naroito u
postupku sa srednjovjekovnim izvorima. Bernhajm je, ustvari, nastojao cjelovito prikazati
metodu hsitorijske nauke, od osnovnih pojmova do konkretnih tehnikih pojedinosti, pa je s
njim historijska metoda dostigla klasini vrhunac. Kao pripadnik tradicionalne historiografije
on opravdava njena osnovna gledita, a to su da je ona nauka o kretanju pojedinanih
dogaaja, nauka koja ne prati ono to je tipino i to se ponavlja, nego odreuje kvalitetne
razlike historijske individualnosti. Nastavljajui tamo gdje je stao Drojzen, proiruje
istraivaki postupak na 5 faza i to: heursitika, kritika izvora, kritika materijala, interpretacija
podataka i prezentiranje rezultata. On osuuje svoenje predmeta istraivanja na politiku i
dravu, ali u isto vrijeme njegovo uenje o kritici izvora prilagoeno je iskljuivo politikoj
historiji.

Pozitivistika historiografija

Razvoj tradicionakne historiografije koji je poeo u 18. st. svoj puni razvitak doivljava u
njemakoj romantiartskoj i francuskoj pozitivistikoj historiografiji. Sa historiografijom

22
pozitivizma poinje socioloki stupanj u razvoju historiografije. Sada se javlja potreba da se u
objanjenju historijskih procesa napuste filozofske pretpostavke, te da se razvitak ovjeanstva
nauno objasni. Na razvoj pozitivistike historiografije utjee pojam pozitivizma Ogista Konta
(Auguste Comte), meutim ova historiografija ne preuzima Kontovu teoriju u njenom izvornom
obliku pa se, stoga, pozitivizam razvija u vie pravaca. Ogist Kont, osniva pozitivistikog
pravca u filozofiji, osniva je i nove nauke o drutvu-sociologije. On istupa protiv objanjenja
historijskih pojava idejama velikih linosti i pukog iznoenja pojedinanih injenica. On eli
racionalnu pozitivnu historiju koja e prouavati historijsko zbivanje kao izraz historijsko-
prirodnih nauka, pa e tako pokuati da metode prirodnih nauka unese u historijsko istraivanje.
Po njemu se drutvo razvija po svojim specifinim zakonima koji se trebaju shvatiti kao prirodni
zakoni. Historija je po njemu dio sociologije i svodi je na prosto odvijanje zakonitog procesa.
Historija je, ustvari, sociologija u prolosti. Stoga, umjesto filozofske eme, daje socioloku
emu razvitka po kojoj je razvoj ovjeanstva shvaen kako drutveni proces. Pozitivizam je u
nauci o drutvu uveo empirizam kao osnovni metodoloki princip, unio je u svoje uenje opte
pojmove i filozofske pretpotavke, koje ne odgovaraju stvarnom razvitku. Jedna od njih je i
izjednaavanje pojma ovjeantsva i ljudskog drutva. ovjeanstvo je shvaeno kao drutveni
organizam koji se razvija kao drutveni proces. Pozitiviste odlikuje i eklekticizam -
nedosljednost u teorijama, koji se iskazuje u uenju o faktorima. Drutvo je odreeno psiho-
socijalnim faktorima koji u odreenom vremenu postaju jedinstvo. U skladu s tim pozitivisti
smatraju ljudsko drutvo kao skup psiho-socijalnih odlika ljudi. Teorija faktora govori o tome da
su sve strane drutvenog ivota jednako uticale na drutveni razvoj (ekonomija, politika, religija,
i sl.). Pozitivistika historiografija se najizraenije razvila u Francuskoj, ali ne u dosljednoj
primjeni Kontove teorije. Historiari u Francuskoj se odriu Kontove metafizike teorije, te svoja
istraivanja ograniavaju na kraa razdoblja i pojedinane injenice. Pozitivisti se, stoga, bave
samo politikom historijom. S druge strane, bave se izdavanjem izvora, vraajui se na erudiciju
koja se bavila kritikom izvora. Najpoznatiji historiografi pozitivistikog smjera u Francuskoj su
arl Senjobos (Charles Seignobos) koji je napisao djelo O suvremenoj politikoj historijii
Evrope i arl Langloa (Charles Langlois). Oni su autori klasinog prirunika iz historijske
metodologije pod nazivom Uvod u historijske studije, koji je zbog svoje vrijednosti i
preciznosti postao udbenik za historiare. Oni se u njemu bave fazama istraivakog postupka,
pa e tako tehnike ispitivanja izvora dostii visok stepen. U ovom su udbeniku sinteteizirana
sva dotadanja dostignua tradicionalne historiografije u metodu historijskog ispitivanja. U
Engleskoj pod Kontovim uticajem bio je Ipolit Ten (Hippolyte Taine), profesor estetike i
historije umjetnosti. M. Gross za njega kae da je imao uticaja u ovim oblastima, ali ne i u
historiografiji, dok je po urevu imao uticaj i na historiografiju svojim shvatanjem o uticaju
sredine na historijski razvoj. U djelu Historija engleske knjievnosti on izlae teoriju da su
razliita podruja drutvenog ivota meusobno povezana i ovisna, to je ustvari Kontova teorija
faktora. Pod direktnim uticajem Kontovog pozitivzma bio je i engleski historiar Henri Tomas
Bekl (Henry Thomas Buckle), utemeljitelj prirodno-naune historije u Engleskoj. Smatrao je
historiju drutva kao produetak prirode. Napisao je Historiju civilizacije u Engleskoj gdje je
iznio miljenje o tome da je dunost historiara da trae zakonitosti ljudskog djelovanja, te da na
23
taj nain historija moe postati naukom. Ovo djelo pie u duhu Kontove filozofije, tj. pod
uticajem uenja da u historiji djeluju isti zakoni kao u prirodi, ime je izazvao interes za
historijsku nauku. Sluio se statistikom metodom smatrajui da statistika od historije moe
stvoriti pozitivnu nauku. Za Bekla historiar treba da se bavi izuavanjem socijalne sredine.
Treba rei da da sa pozitivistima poinje uska specijalizacija u historiografiji, to e biti obiljeje
savremene historiografije. Uz to primjetan je i razvoj pomonih historijskih nauka, antropologije,
arheologije, etnografije i lingvistike, to e bitno uticati na usvajanje novih metodolokih
pristupa u historiografiji. Pozitivizam je u historiografiju unio sljedee pretpostavke:

1. historijsko zbivanje postoji i moe se spoznati

2. u njemu vladaju zakoni uzronosti i red u historiji
3. redovi u historiji vezani uzronou daju historijski proces
4. historija ima zadatak da spozna prolost i nita vie

Pod uticajem Kontovog pozitivizma razvija se i njemaka historiografija, ali za razliku od

francuske, gledita njemake historiografije su se samo pribliila pozitivizmu, jer je u drugoj
polivini 19. st. u Njemakoj najvie uticaja u historiografiji imala kola Leopolda von Rankea.
Na historiografiju u Njemakoj najvie je imala uticaja kulturno-morfoloka teorija Karla
Lambrechta, koji u djelu O tipovima kulturnih epoha obrazlae da narodi prolaze u razviju
kroz faze sline idejama Konta. Svojom teorijom je uao u borbu za kulturnu historiju koju
karakterie tipino, protiv politike historije koju karakterie individualno. Kulturna historija po
njemu sadri sva podruja drutvenog ivota, od ekonomije do umjetnosti. Zbog njegovog
gledita da interpretacija historijskog razvoja kao slijeda kolektivnog psihikog stanja zahtjeva
primjenu morfoloke metode, ovaj pravac u njemakoj historiografiji urev naziva kulturno-
morfolokom kolom. Na primjeru njemakog naroda i njegovog razvoja u djelu Njemaka
historija Lambrecht iznosi tezu da stanje duha jednog naroda uslovljava njegov drutveni i
ekonomski razvoj, to e rei da je po njemu privredna djelatnost proizvod kolektivnog
psihikog ivota. Iz Lamprehtove teorije u njemakoj historiografiji razvila se ciklina teorija o
kulturnoj historiji Kurta Brajziga (Kurt Breysig). To je teorija o kulturnim krugovima i
ciklinom razvoju. Zatim na elementima njemake idealistike filozofije Osvald pengler
(Oswald Spengler) je izgradio pesimistiku ciklinu teoriju o izrastanju i propadanju kultura.
Ovajh kulturni pesimizam karakteristian za penglera je rezultat stanja u Njemakoj u drugoj
polovini 19. st. i prvoj polovini 20.st. Po ovoj teoriji cijeli svijet, i drutvo i priroda postoje samo
u svijesti ljudi. Ta slika svijeta u svijesti ljudi temelji se za prirodu u njenim zakonima, a za
drutvo uivljavanjem. U skaldu s tim hsitorija ne treba d se istrauje naunim metodama, nego
uivljavanjem. Po pengleru kultura je poput biolokog organizma zatvorena u cjeline i kree se
u krugu od roenja do starosti i izumiranja. Sve kulture, a prepoznaje ih 8, imaju prirodnu
zakonitost izrastanja i propadanja. Vrhunac je doivjela evropska kultura koja, po njemu, ide ka
propasti. Ovu teoriju iznio je u djelu Propast zapada. penglerovu pesimistiku teoriju
modifikovao je i pretvorio u spasonosnu engleski historiograf Arnold Tojnbi (Arnold Toynbee),
koji novu teoriju izlae u djelu Studije o historiji u 12 tomova. Zadravajui pesismistiki
odnos prema izrastanju i propadanju kultura on u svoju teoriju unosi misao da religija podie

24
kulturu na vii nivo, pa spas zaapadne civlilizacije vidi u vraanju ovjeka bogu. Takoer iznosi
zakljuak da je konani cilj historije novo religijsko drutvo utemeljeno na univerzalnoj crkvi, u
kojoj bi bili spojeni elementi velikih svjetskih religija. U isto vrijeme u njemakoj historiografiji
koja se poela razvijati kao samostalna nauna disciplina filozofi joj to osporavaju. Meu prvim
je bio Vilhelm Vindelband (Wilhelm Windelband), podijelio je nauke na prirodne (nomotetske),
nauke koje mogu konstruisati zakone u procesu razvoja i duhovne (idiografske) koje mogu samo
ustanoviti pojedinano. Slina gledita ima i Hajnrih Rikert (Heinrich Rickert) koji je
naglaavao individualnost kulturno-historijskih pojava. Njemaka historiografija ovog perioda
oivljava historizam kojeg suprotstavlja apsolutizovanom evolucionizmu.

Kritiari pozitivizma

Najznaajnijim misliocem u Njemakoj krajem 19. st. bio je Max Weber, ekonomski historiar
koji se bavio sociolokom historijom i sociologojiom, psihologijom religija, te metodologijom
drutvenih nauka. Po M. Gross, Weber je unio strukturalnu misao u historijsku nauku, a po
urevu misaona podudarnost izmeu njegovih idealnih tipova i Brodelovih modela triju
vremenskih razina je oigledna. On se smatra prvim kritiarem pozitivistike historiografije. On
tim shvatanjima suprotstavlja zahtjev za potrebom provjere rezultata istraivanja i objanjenja
uzroka. ali i uporeivanjeprolih epoha, kako bi se dolo do analogija i optih pojmova. Po
njemu predmet istraivanja mora biti ono to je vano za kulturni interes, pa stoga polazi od
kulturne historije ka historijskoj sociologiji. Smatra se ne samo protivnikom pozitivizma, nego i
historizma. Najvie ga zanimaju metode za istraivanje pojedinih kultura. Smatra se osnivaem
moderne sociologije i za razliku od tradicionalnog historijskog istraivanja koje stvara zakljuke
na osnovu historijskih injenica, Weber historijiski razvoj nastoji shvatiti na osnovu opih
pojmova klasifikacije i tipologijom na temelju preciznih metoda. Na osnovu tipologije, nakon
prikupljanja i odabira izvora, istraiva mora formulisati jasne historijske pojmove koje naziva
idealnim tipovima. Oni su pomono sredstvo za spoznaju stvarnosti, oni su heuristika sredstva
koja razliite historijske pojave povezuju u logiki povezanu zatvorenu sliku. Oni nisu odraz
stvarnosti nego sredstvo njenog shvatanja. Dakle, Weber je u teoriji brisao pojam razvitka
uopte, u praksi ga je priznavao samo kada se moe prilaziti samo jednostrano historijski, pa je
urev podvrgao kritici njegovu teoriju, cijenei njegovu misao o historijskim objektivnim
mogunostima, koja historijski tok dovodi do ostvarenja jednostranim historizmom.

Marksistika teorija

25
Uz Ogista Konta, Karl Marx se smatra utemeljiteljem sociologije kao ekonomske nauke koju
suprotstavlja klasinoj politikoj ekonomiji. Po urevu i Kont i Marx su kritiari njemake
filozofije historije, prvi rijeima, drugi djelom. Meutim, svoje uenje Marx temelji na klasinoj
njemakoj flozofiji, prije svega na Hegelovim dijalektikim stupnjevima samoostvarivanja
apsolutnog duha, ali se njegovo objanjenje historijskog procesa bitno razlikuje od Hegelovog.
Kasnije mu se pridruuje Friedrich Engels. Oni su, prije svega, filozofi i sociolozi, ali su njihovi
raadovi imali bitnog uticaja na razvoj historijske nauke. Materijalistiko shvatanje historije je
jezgra Marxovog uenja, njegova teorija je uspjela da objasni materijalistiki i historijski razvoj
ovjekove svijesti i njenu aktivnost pa je, stoga, mogla dati naune postavke za historijsko
objanjenje promjena u ljudskoj prirodi i time objasniti itav historijski razvoj. Pri tome ova
teorija nije apsolutizovala ni ovjekovu prirodi u odnosu na drutvo, niti je drutvo oglasila
samostalnim. Marksizam je proces razvitka ovjeanstva shvatao kao prirodno-historijski proces,
odnosno kao promjenu prirode ovjeanstva koja se razvija shodno razvitku drutva. Pokretaka
snaga historijskog razvoja je klasna borba, ovu tezu je Marx preuzeo od Tijerija kojeg je sam
prozvao ocem klasne borbe. Kod Marxa je novo uvjerenje da je klasna borba vezana za odreene
proizvodne odnose i njegovim uvjerenjem da e ona zavriti besklasnim komunistikim
drutvom. Po ovoj teoriji, razvitak proizvodnih snaga prouzrokuje drutvene promjene koje
dovode do smjenjivanja jednog drutva drugim. Po urevu ova teorija odgovara stvarnom
procesu, jer je u njoj sadrana misao o prirodnom jedinstvu ljudskog roda i o postupnom
uspostavljanju njegovog drutvenog bia. Znaaj Marxove teorije je u sljedeem:

1. uspio je da objasni kako se materijalistika strana ljudske prirode u odnosu prema

vanjskoj prirodi samo uklapa u historiju ovjeanstva i u njoj razvija, a da u isto vrijeme
nije istrgnuta iz okvira prirode u kojoj nalazi snagu za napredak materijalne i
intelektualne strane u
ivotu ovjeanstva
2. uspio je objasniti ulogu drutvenog razvitka u sveukupnom prirodno historijskom
razvitku ovjeanstva, tj. da ukae na zakone djelovanja pojedinih naina proizvodnje. I
Marx i Engels svoje zakljuke temelje na historijskom iskustvu, pa oni u historiji ne trae
samo primjene za odreeni filozofski pristup, nego je za njih u traenju spoznaje historija
samostalna nauna disciplina
3. Marx ne odvaja ljudsku prirodu od drutvene prirode ovjeka, jer kako god drutvo
proizvodi ovjeka, tako on proizvodi drutvo. Po Marxu ljudi su tvorci svoje historije.
4. izvorni marksizam, po urevu, daje mogunost da se u punom dijalektikom jedinstvu
shvati svestrani razvitak ovjeantsva kao prirodni historijski proces.

Stvarni razvitak ovjeanstva sastoji se od dvije strane procesa koje se u teoriji izraavaju kao
historizam i evoulucionizam. Ove dvije strane historijskog procesa nalaze se u njegovom
jedinstvu, ali se takoer pojavljuju kao suprotnost. Historizam je suprotan evolucionizmu kao
strana procesa koja istrauje sluajnost, dok se evolucionizam izraava kao zakonitost u razvitku,
odnosno, prvo se izraava kao pojedinano, a drugo kao ope. Dosljedni dijalektiki
materijalizam, dakle, razvitak ovjeanstva tumai djalektikim proimanjem sluajnosti i

26
zakonitosti, pojedinanog i opeg, odnosno individualnog i kolektivnog. Dijalektika zakonitost
moe doi do izraaja samo u toku stvarnog procesa. Po miljenju M. Gross, marksizam je
primijenio strukturalnu analizu u istraivanju drutvenih procesa, pa je na osnovu toga zakjuila
da je, historija prema Marxovom tumaenju historija drutvenih struktura u razvoju.

Francuska historiografija 20. st.

Ova historiografija se razvija pod uticajem historiografije 19. st., a na njen daljnji razvoj uticala
je pojava interdisciplinarnosti, odnosno pojava historijske demografije, antropologije i drugih
pomonih disciplina. Najvei uticaj na razvoj savremene francuske historiografije imala je grupa
historiara okupljena oko asopisa Anali, ija se djelatnost moe sagledati u etiri generacije
historiara okupljenih oko Anala, a to su:

1. osnivai Anala
2. Braudelovo doba
3. serijalna historija ili historija mrvica
4. historija mentaliteta

Osnivai Anala i Berrov krug

Prvoj generaciji historiara okupljenih oko Anala kao i samoj pojavi asopisa podsticaj su dala
dvojica historiara: Anri Piren (Henri Pirenne) i Anri Ber (Henri Berr). Pirenne je belgijski
historiar koji je odigrao ulogu u oblikovanju genetike historije koja prekida sa tradicionalnom,
odnosno, dogaajnom historijom. Potie iz Rankeove kole, ali na njega utie i Lambrehtova
kulturna historija. Izgradio je teoriju drutvenih promjena u srednjem vijeku na osnovu
historijskih injenica, pri emu se sluio sociolokom metodom. Bavio se prouavanjem historije
srednjovjekovnh evropskih gradova, iji nastanak vezuje za za razvoj trgovine u 11. i 12. st.
Pored Pirennea poseban uticaj na prve analiste imao je Henri Berr koji je svojom kritikom
tradicionalne pozitivistike historije u Francuskoj doprinjeo razvoju tzv. socijalne historije. On
tei da historija, kao jedan od oblika traenja istine, postane prava nauka za istraivanje
drutvenih procesa. On eli novu historiju i za razliku od pozitivista koji su historiji
suprotstavljali sociologiju i koji su odbacili filozofiju hsitorije, Berr je spajanjem historije,
filozofije historije i sociologije elio stvoriti sintezu nauke o drutvu, a sve u vezi sa razvojem
ovjekovog znanja. Nastojao je, dakle, postii naunu sintezu apstraktnim spajanjem ovih
disciplina. Znaajan je po djelu Sinteza u historiji kojim nastoji uvrstiti naunost historije
uspostavljanjem historijske sinteze. Prepoznaje sintezu na strunom i naunom nivou. Na
strunom nivou sinteza (eruditska sinteza) po njemu samo reprodukuje dogaaje, pa on eli
stvorti naunu sintezu koja ih objanjava. Mada Berr istie da je sinteza u najuoj vezi sa
analizom koja uslovljava sintezu na naunom nivou, po miljenju ureva nauna sinteza nije

27
uslovljena samo naunom analizom. Berr ne unosi prirodnu komponentu u historijsku sintezu
bez koje, po urevu, nema naune sinteze. Historiari oko ove dvojice historiara ine Berrov
krug, iji e uticaj biti vidljiv u pojavi prve generacije analista, odnosno samog asopisa.
Osnivai Anala, Lusijen Fevr (Lucien Febvre) i Mark Blok (Marc Bloch), kreu u borbu za
novi pristup historiji, to e dovesti do novog pristupa historijskom razvoju. Oni se susreu 1920.
g. kao profesori na Univerzitetu u Strasbourgu, a ve 1929. pokreu Anale. Osnivanjem
asopisa udaren je temelj francuskoj modernoj historiografiji. Historiari okupljeni oko Anala
svojim gleditima oblikuju novu historiju, ukazujui pri tome na potrebu interdisciplinarnosti u
okviru ukazivanja na probleme i domete sociologije, geografije, demografije, statistike,
etnologije i psihologije. Svaka uzeta posebno predstavljaju samo odlomak kretanja ka optoj
spoznaji. Osnovna gledita historiara okupljenih oko prvobitnih Anala data su u Blochovom
nedovrenom djelu Apologija historije (Zanat historiara) i Febvreovim lancima
Borba za historiju. Bloch istrauje dugotrajne ekonomsko-socijalne strukture, a Febvre se
bavi mentalitetima. Glavne smjernice historije mentaliteta izloio je u dva lanka: Psihologija i
historija i Osjeajnost u historiji. Bloch je kao medievalist bio pod uticajem Pirennea i dao
je prve sintetske priloge iz socijalne historije feudalnog doba, dok je podruje istraivanja
Febvrea bila historija religije i ideja. On je bio zaokupljen problemom primjene socijalne
psihologije u historijskim istraivanjima, zbog ega je upravo struktura mentaliteta postala
predmetom istraivanja njegovih sljedbenika. Ve je Berr isticao problem odnosa izmeu
tradicionalne historije i historijske sinteze. U tom pravcu nastavljaju osnivai Anala. Oni,
naime, politikoj historiji, kao historiji pripovijedanja o povrnim dogaajima ispod kojih se ne
vide duboke strukture, suprotstavljaju ekonomsku historiju koju stavljaju u centar istraivanja.

Braudelovo doba

Drugoj generaciji analista pripadaju Ernest Labrus (Labrousse) i Fernand Brodel (Braudel).
Labrus je prvi historiar koji u historiografiju unio pojam strukture za dugo trajanje i konjukture
za ciklino kretanje. Pod uticajem Labrusa ova generacija analista posebnu panju posveuje
ekonomskoj i socijalnoj historiji. Labrus koristi kvantitativne metode u ekonomskoj historiji,
koje je prvi meu analistima razradio u historijskom istraivanju. Ipak, centralna linost druge
generacije analista je Fernand Brodel, za M. Gross najznaajniji historiar 20. st. za ovi
generaciju karakteristino je da proiruju podruje israivanja na sva podruja materijalnog i
duhovnog ivota, ali u isto vrijeme oni se bave i teorijskim pitajnima i njihovom primjenom u
praksi. U ovom periodu javlja se ideja o totalnoj ili globalnoj historiji, koja drutvo, ekonomiju,

28
religiju, ideologiju, mentalitet i druge pojave sagledava u njihovoj povezanosti u jednom periodu
i na jednom prostoru. Brodel je zagovornik totlane historije koja, po njemu, oznaava tenju da
se odreeni problem to iscrpnije obuhvati i objansi ire nego to to ine druge drutvene nauke.
Iz toga je proizilo miljenje da je historijska nauka jedina koja omoguava totalnu (globalnu)
historij. Polazei od Labrusovih konjuktura, odnosno ciklinog kretanja, Brodel ide ka
strukturama koje razrauje. U skladu s tim on razlikuje strukturalnu historiju od prirodne
dugotrajnosti, a ovo razlikovanje poiva na shvatanju da pojedini spratovi u historijskom
zbivanju imaju razliito vrijeme trajanja, odnosno prema shvatanju da se odnos ovjeka prema
prirodi oblikuje dugtrajnou, a historija, ona koja je bila predmet tradicionalne historije,
kratkotrajnom dogaajnou. Izmeu prirodne dugotrajnosti i historijske dogaajnosti nalaze se
spratovi koji se kreu usporenim vremenom, lagano ritmiki i tu po Brodelu spada strukturalna
historija. Osnov ovoj itavoj zgradi je ovjekov odnos prema prirodi koji se odlikuje
polupokretljivou, na kojoj poiva strukturalna historija, a na kojoj lei dogaajna historija. Ovo
Brodelovo gledite izloeno je u predgovoru knjige Sredozemlje i sredozemni svijet u doba
Filipa II, a potom i u lanku pod nazivom Historija i drutvene nauke - dugo trajanje.
Kombinacijom ove tri razine dobiva se historijski ritam. Meutim, po urevu, Brodel ipak nije
uspio dati odgovor na osnovni metodoloki problem koji je postavio u svojoj knjizi, a to je kako
povezati historijske spratove, odnosno kako povezati strukture dugog trajanja sa dogaajima koji
se brzo mijenjaju. U isto vrijeme i M. Gross, koja je u poetku prihvatala u potpunosti Brodelova
gledita, kasnije konstatuje da nije uspio povezati vremenske razine, tavie, on u dogaajima
vidi epizodne injenice koje povezuje sa politikom historijom kao povrnim nizom dogaaja,
nevanim za objanjenje struktura.

Serijalna historija (historija mrvica)

Brodelovi nasljednici u treoj generaciji analista ne prihvataju u potpunsoti njegovo uenje. Oni
ostaju pri njegovim vremenskim razinama, ali po njima strukture nisu gotovo nepokretne kao
kod Brodela. Osim toga, njihovo usmjerenje ne odnosi se na Brodelovu totalnu historiju, nego na
serijalnu historiju (historiju mrvica). Za Brodela strukture su geografske, ekoloke, ekonomske,
drutvene i kulturne pojave koje ostaju dugotrajno iste, a razvijaju se gotovo neprimjetno. One su
niz ekonomskih, geografskih, drutvenih i mentalnih odnosa koji traju relativno dugo, povezuju
skupine ljudi, te uglavnom, odreuju one historijske dogaaje koje savremenici mogu sami
uoiti. Dok je za Brodela struktura obuhvatala pojam gotovo nepokretne geografske historije

29
povezane s konjukturama, pri emu povrni dogaaji nisu bitni, za historiare ovog pravca one
nisu gotovo nepokretne, stoga predstavnici ovog pravca daju novu definiciju struktura u okviru
serijalne historije. Definiciju je dao Pjer oni (Pierre Chaunu) po kojem su strukture sve ono to
u jednom drutvui jednoj ekonomiji traje dovoljno dugo da se moe zaaziti obinim
promatranjem. U njegovom radu pored uticaja Brodela vidljiv je i uticaj Labrusa po tome to se
on najprije bavi ekonomskom historijom, a kasnije historijskom geografijom gdje istie vanost
protora i saobraajnica na historijsko zbivanje. M. Gross ga smatra jednim od najznaajnijih
historiara u Francuskoj, konstatujui da je njegova uloga neosporna u prenoenju serijalnog
pristupa na treu razinu duhovnih kretanja, pa e mnogi radovi iz tog podruja nastati pod
njegovim uticajem. Serijalna historija je pristup istraivanju koji konstruie historijske injenice
u vremenu u serijama homogenih jedinica koje se mogu porediti. One se ponavljaju u relativno
duem trajanju u pravilnim intervalima, pa tako serijalna historija neponovljivi dogaaj
zamjenjuje pravilnim ponavljanjem. Serijalna historija se koristi kvantitativnom metodom na
osnovu koje su obraeni do tada neupotrijebljeni izvori, katastri, popisi stanovnitva i sl. Prva
serijalna historija je eoknomska, a kasnije se iri na demografsku i socijalnu, da bi u treoj razini
prela na istraivanje mentaliteta i kultura.

Historija mentaliteta (mikrohistorija)

Poetke historije mentaliteta nalazimo ve kod Lusijena Fevra i njegovog shvaanja mentalnog
oruja, tj. naina miljenja i osjeanja ljudi u odreenoj drutvenoj i kulturnoj sredini u nekom
razdoblju. Dok se njegova historija mentaliteta oslanjala na drutvene i ekonomske okvire, ova
pod uticajem drugih disciplina dobiva nove sadraje, posebno se istraivanja proiruju na oblast
koja je do tada bila u domenu antropologije. Dakle, historija mentaliteta je dopunjena Fevrova
historija mentaliteta koja se ne bavi prvenstveno ekonomskim i socijalnim problemima kao
historiari prethodne generacije, nego da bi shvatili drutvene fenomene iskustvo sa
kvantitativnom metodom u ekonomskoj historiji primjenjuje na istraivanje kulturnih fenomena.
Pojavljuje se shvatanje da ekonomska i socijalna historija nisu temelj kulturnih fenomena, nego
da je to obrnuto. Serijalna hsitorija proizvela je historiju mentaliteta jer je posljednja generacija
serijalnih hsitoriara demografska kretanja sve vie tumaila kao bitnim kulturnim pojavama,
bavei se sve vie kulturom i mentalitetima. Historija mentaliteta je danas najvanije podruje
istraivanja u Francuskoj, a pod tim pojmom se u historijskim okvirima istrauju teme poput
ljubavi, straha, nevjerovanja i sl. Ovo usmjerenje e imati uticaja na druge historiografije pod
nazivima historijska psihologija, kulturna historija, historijska antropologija i sl. Historija
mentaliteta je iroko podruje sitraivanja koje pokriva duhovne uz ekonomske i socijalne
pojave, odnosno ukupnost i fizikog i duhovnog ivota ljudi. Ona obuhavata cjelinu misli i
osjeaja ljudi na odreenom prostoru i u odreenom vremenu. Ona je regionalna historija, ali sa
kulturnog i antropolokog aspekta, a ne sa geografskog. Umjesto dugog trajanja i totalne
historije, istrauje se jedan segment drutva, istrauju se teme u vezi sa definicijom normi
religije, kultura, obiaji i sl. Najpoznatiji predstavnici su dvojica medievalista, or Dibi

30
(Georges Duby) i ak Le Gof (Jacques Le Goff). Dibi polazi od Brodeove ekonomske i
socijalne historije kaistraivanju mentaliteta. U svom najpoznatijem djelu Tri reda u
imaginarnom feudalizmu on istrauje odnos materijalnog i mentalnog u drutvenim
promjenama, na primjeru kolektivnog shvatanja drutva kod tri reda: sveenika, vitezova i
seljaka, pa je, po njemu, ljudima srednjeg vijeka ekonomska stvarnost bila nevana u odnosu na
duhovnu. Drugi predstavnik je ak Le Gof, Brodelov nasljednik, ali i kritiar. Posebno kritikuje
to je Brodel politiku historiju sveo na puki dodatak, ali isto tako zapaada on nije uspio
povezati dijelove historijskog ritma, stoga njemu pripada zalsuga u oivljavanju politike
historije. Osim toga on prouava imaginarno jednog drutva, jer to, po njemu, znai zai u sr
njegove svijesti i povijesnog razvoja. On smatra da mora biti povezanosti izmeu razmjerno
nepokretnih struktura, pokretljivih konjuktura i brzog ritma dogaaja. Poznata djela su mu
dvije zbirke eseja, prva je Za jedan drugi srednji vijek, gdje se zanima za drugaiji pristup
srednjem vijeku na temelju onog to su ljudi zamiljali i kako su doivljavali stvarnost. Teme
koje su ga okupirale su: srednji vijek, civilizacija zapadne Evrope, srednjovjekovni gradovi, ali
prije svega mentaliteti. Druga zbirka nosi naziv Srednjovjekovni imaginarij. Novi eseji
proiruju i produbljuju potragu za obnovljenom vizijom srednjovjekovne historije. U njima on
raspravlja o tri teme:

1. o vremenu kao povlatenom predmetu historiara

2. o odnosima visoke i narodne kulture
3. o politikoj historiji i historijskoj antropologiji

Za njega historiju kao posebnu disciplinu oblikuje historijsko vrijeme i istraivanje ritmova
historijskog razvoja ljudskog roda. Najblia mu je historijska antropologija i to politika
historijska antropologija, termin pod kojim se podrazumijeva nova politika historija koja
ukljuuje dimenziju simbolikog i imaginarnog.

31