Fakulteti Pedagogjik Sh.

Kliment Ohridski-Shkup

Punim seminarik nga lnda e psikologjis

Tema : KUJTESA

Mentor: Studenti
Dr. Lulzim R. Murtezani Egzona Goca
Prmbajtja

Prmbajtja .........................................................................................................1

sht kujtesa?.................................................................................................2

Cili sht ndryshimi midis t msuarit dhe kujtess?.....................................2

Proceset e kujtess..............................................................................................3

Depozitimi i informacionit.................................................................................3

Kodimi n KASH...............................................................................................4

Riprodhimi I informacionit...............................................................................5
KUJTESA

sht kujtesa?

Kujtesa (lat. - memoria) sht aftsia e nj organizmi (nprmjet trurit) t mbaj, ruaj, t
rendis lajmet dhe ti rikthej ato. Kujtesa prfshin gjithashtu proceset prmes t cilave njerzit
bjn kodimin,ruajtjen dhe shfrytzimin e informacionit.

Cili sht ndryshimi midis t msuarit dhe kujtess?

N fakt kto dy terma nuk dallohen leht nga njri-tjetri. Pr t mbajtur mend dika n
fillim ajo duhet t msohet, kurse mnyra e vetme pr t provuar sesa sht msuar sht
matja e asaj q mbahet mend.
N temn mbi t msuarit e prkufizuam t msuarit si nj ndryshim relativisht t
qndrueshm t sjelljeve ose aftsive t sjelljes, q vjen si rezultat i prvojs. Kshtu t
msuarit mund t mendohet si marrja e nj informacioni t ri apo shprehive t reja.
Kujtesa ka t bj me depozitimin e informacionit q msohet, n mnyr q ai t mund
t merret dhe t prdoret m von. Procesi i kujtess koincidon me proceset e:

1. perceptimit (perceptimi i stimujve q msohen),

2. t msuarit (njohja e lidhjeve midis stimujve)
3. ndrgjegjes (t qenit i ndrgjegjshm pr nj informacion t caktuar, n nj koh t
caktuar).

Me qllim q t mbahet mend dika nj personi i duhet t prfitoj (ose t msoj)

sjelljen (ose informacionin), ta ruaj at derisa ti nevojitet dhe m pas t jet n gjendje ta
ver at n prdorim. Ruajtja matet duke i krkuar personit t prdor informacionin e
msuar m par. Harresa apo humbja e ruajtjes sht pjesa e t msuarit fillestar q nuk
mund t riprodhohet e t prdoret.

Kan qen t shumta prpjekjet pr t prshkruar fazat n t cilat kalojn kujtimet tona
ndrsa depozitohen. James e shikonte kujtesn primare si pjes t ndrgjegjes son t
vetdijshme dhe kujtesn dytsore si pjes t mendjes, n t ciln njohurit depozitohen
derisa t dal nevoja pr tu sjell srisht n ndrgjegje.

Kujtimet tona prbhen nga tre lloje t dallueshme informacioni: personal, i prgjithshm
dhe shprehit. Informacioni i prgjithshm prfshin njohuri t prgjithshme q i kemi
fituar jasht prvojave t veanta (qndrimi yn ndaj shkolls, njohurit pr videot, fjalori
yn), informacioni i shprehive prfshin aftsit e sjelljes dhe ato t sjelljes (dhnia e
biiklets, zgjidhja e nj fjalkryqi).
Proceset e kujtess

Nse dikush do tu pyeste cili sht autori i librit q po lexoni, ju mund ti jepnit nj nga
kto tre prgjigje: Se kam msuar ndonjher, E harrova fare, Sm kujtohet mir.
Kto tre prgjigje i korrenspondojn n vija t trasha tre prbrsve baz t sistemit ton
t kujtess: kodimi, depozitimi dhe riprodhimi.
Hapi i par sht kodimi procesi i futjes s informacionit n sistemin ton t kujtess.
Nse s pari nuk e msojm apo provojm dika, m von nuk kemi sesi t jemi n
gjendje ta mbajm mend. Stimujt q prcaktojm apo pr t cilt jemi t ndrgjegjshm
duhet t transformohen n nj far mnyre n t dhna q mund t depozitohen n
bankat e kujtess s trurit ton. N thelb kodimi sht procesi me an t t cilit sistemi
nervor krijon nj prfaqsim t stimujve q ne perceptojm.
Ka nj numr faktorsh q ndikojn n efektivitetin e procesit t kodimit. Neve na duhet
t prcaktojm ngjarjen dhe ti kushtojm vmendje karakteristikave t saj. Pr t mbajtur
mend ne duhet t jemi t motivuar dhe informacioni duhet t jet i kuptimshm ose t jet
i lidhur me jetn ton. Dhe nse ne e praktikojm apo bjm prova probabiliteti pr ta
mbajtur mend informacionin rritet n mnyr t ndjeshme.

Pasi informacioni sht koduar, ose futur n kujtesn ton, neve na duhet ta depozitojm
at. Hapi i dyt, depozitimi sht procesi q e mban informacionin n sistemin e
kujtess pr nj far kohe. Procesi i kodimit dhe depozitimit nuk dallohen leht, sepse
varen reciprokisht nga njri-tjetri. Kujtesa jon sht nj proces dinamik, q ndryshon
vazhdimisht pr ti krijuar vend informacionit t ri. Sot besohet se ekzistojn tre depozita
t veanta t kujtess: depozita e kujtess shqisore, kujtess afatshkurtr dhe afatgjat
kujtimet kalojn npr t tre depozitat.
Hapi i tret n procesin e kujtess sht riprodhimi nxjerrja e informacionit nga sistemi
i kujtess. Ne nuk dim se kemi depozituar deri n momentin q nxjerrim
informacionin. Ndonjher informacioni depozitohet me saktsi, por nuk mund t
riprodhohet n nj ast t caktuar. (Kur keni br provime, a ju jan kujtuar t gjitha?).
Prgjigjet e provimit jan n kujtesn tuaj, por keni vshtirsi n riprodhimin e tyre.
Suksesi i riprodhimit sht sigurisht i lidhur ngusht me efektivitetin e kodimit dhe
depozitimit. Pr kt arsye dallimi midis ktyre proceseve nuk sht shum i qart.

Depozitimi i informacionit

Kujtesa shqisore

Nj ngacmues (stimul) nga mjedisi rrethues vazhdon t veproj pr nj koh t shkurtr

mbi sistemin ton perceptues edhe pasi t jet ndrprer. P.sh. kur fotografi prdor blicin
vazhdojm t shikojm drit edhe m pas (megjithse blici nuk prdoret m).
Vazhdimsia perceptuese e nj ngacmuesi pas ndrprerjes s tij n mjedisin rrethues
quhet gjurma e stimulit.
Kujtesa shqisore quhet depozita e kujtess ku futet s pari informacioni shqisor.
Informacioni n formn e gjurms s stimulit n kujtesn shqisore sht relativisht i
prpunuar dhe pret t prpunohet m tej.
Kujtesa shqisore ka disa karakteristika t rndsishme q e dallojn nga depozitat e tjera
t kujtess:
-Informacioni n kujtesn shqisore sht pak a shum nj prfaqsim i sakt i stimujve
t mjedisit, por sht i paprpunuar.
- Kujtesa shqisore ka nj kapacitet shum t madh.
- Kujtimet i mban vetm pr nj koh t shkurtr, m pak se nj sekond.

Kujtesa ikonike kujtesa shqisore pamore, pra vazhdimi i shkurtr i stimujve pamor,
quhet kujtes ikonike. Ikona sht nj perceptim pamor i prcaktuar, si psh: kujtesa jon
pr nj shkronj a fjal menjher pasi e kemi par at.

Kujtesa jehon vazhdim i shkurtr i stimulit dgjimor, pasi tingulli vet ka pushuar s
vepruari.

Kujtesa afatshkurtr.

Informacioni vendoset n kujtesn afatshkurtr (KASH) kur individi e v re nj stimul.

Ka disa terma q prdoren pr kt faz t kujtess, si kujtes pune, kujtes asti, kujtes
aktive apo kujtes parsore. N thelb KASH sht vendi ku mbajm informacionin pr t
cilin jemi t ndrgjegjshm n nj moment t caktuar. Na nj far mnyre ajo sht
ndrgjegjja jon dhe ka rndsi pr nj shumllojshmri detyrash si pr t menduarit, t
lexuarit, t folurit dhe pr zgjidhjen e problemeve. KASH prdoret kur duam t mbajm
mend nj numr telefoni q sapo e kemi par n numerator apo kur vendosim far do t
blejm n dyqanin e ushqimeve. Ndryshe nga kujtesa shqisore, KASH ka kapacitet
shum t kufizuar, n rreth 7 pjes informacioni. Kohzgjatja sht rreth 30, para se ky
informacion t humbas. Gjithashtu ndryshe nga depozita shqisore, informacioni n
KASH mund t mbahet m gjat nse e prsrisim vazhdimisht.

Kodimi n KASH

Kodimi ka t bj me vendosjen e informacionit n sistemin e

kujtess. A e kodojm n kujtes do gj q shohim? Stimuj t shumt i bombardojn
shqisat tona dhe neve na duhet t prdorim njohjen e modeleve dhe vmendjen selektive
pr t mnjanuar informacionin pa lidhje dhe pr tu prqndruar n stimujt e
rndsishm. Ne kemi prirjen t mbajm mend ato informacione pr t cilat jemi t
interesuar dhe q jemi t motivuar pr ti msuar. P.sh: nga nj libr ne mbajm mend
gjrat praktike apo informacionet interesante.

Dy faktor shum t rndsishm n kodimin e informacionit jan kuptimshmria dhe

grupimi. Kuptimshmria sht vlera informative e materialit. Nj material me
kuptimshmri t lart kodohet m leht se nj material me kuptimshmri t ult.
Prpiquni ti thoni shkronjat e mposhtme sipas rradhs: Q-ENT-PA-NM-ACE-N. A i
mbani dot mend? Ky varg shkronjash ka shum pak kuptim pr ju. Megjithat ne mund ta
shtojm ndjeshm kuptimshmrin e ktyre shkronjave duke br rigrupimin e tyre:
QENT-PAN-MACEN. Ksaj here nuk duhet t keni asnj vshtirsi pr t mbajtur
mend shkronjat, sepse ato jan renditur n mnyr t till q kan kuptim pr ju.
Nj arsye tjetr pse patt sukses hern e dyt sht fenomeni i quajtur grupim. Ky sht
proces kodimi me kombinim stimujsh. sht vrejtur se aftsia e njeriut pr t mbajtur
mend informacionin e paraqitur sht e kufizuar n rreth shtat informacione. Grupimi na
ndihmon t prmirsojm kujtesn, sepse do grup mund t prmbaj m shum
informacion.
far kodi prdoret n kujtesn afatshkurtr? Studimet tregojn se ka m shum t ngjar
t prdorim nj kod dgjimor pr t depozituar nj informacion, prsa i prket mnyrs
sesi ai tingllon. Mundsia m e madhe sht ta prsrisim informacionin vazhdimisht
dhe duke prsritur mnyrn sesi ai tingllon e depozitojm n KASH. Disa individ jan
n gjendje t prdorin kodin pamor n kujtesn afatshkurtr.
Prsritja
Ka nj mnyr pr ta mbajtur informacionin n KASH pr nj koh shum m t gjat,
dhe kjo mnyr sht prsritja. Ajo mund t marr dy forma: prsritja pr mbajtjen
mend t informacionit n kujtes dhe pr prpunim. Prsritja pr mbajtjen mend t
informacionit sht thjesht nj rithnie e vazhdueshme e materiali, pa menduar pr t.
Prsritja pr prpunimin e informacionit ka t bj me t menduarit n kuptimin e
materialit dhe prpjekja pr t krijuar lidhje me informacionin q tashm gjendet n
kujtesn ton. Kjo sht shum m efektive sepse ka nj nivel t thell prpunimi.

Kujtesa afatgjat.

Prmes prsritjes prpunuese njeriu sht n gjendje t kodoj informacionin, n mnyr

q ai t hyj n kujtesn afatgjat (KAGJ). Kyi pr kodimin n kujtesn afatgjat sht
organizimi i materialit n mnyr q ai t ket kuptim. N nj kuptim KAGJ mishron
ant m t mira t depozitave shqisore dhe afatshkurtra, kapaciteti i saj sht pothuaj i
pakufizuar pr sa i prket sasis s materialit q mund t depozitohet dhe kohzgjatja e
saj duket se sht relativisht e prhershme.

I lidhur ngusht me prsritjen pr prpunimin e informacionit sht koncepti i thellsis

s prpunimit. Kjo ide nuk prfshin depozita t veanta kujtese, perkundrazi ajo e
konsideron kujtesn si nj njsi me nivele t ndryshme thellsie. Informacioni q nuk ka
lidhje apo q sht i rastsishm, nuk mbahet mend aq mir sa informacioni q ka kuptim
ose t cilin subjekti sht i interesuar ta mbaj mend. Materiali q ka kuptim mund t
prpunohet m n thellsi.

Prsritja pr mbajtjen
mend t informacionit
Ngacmuesi Riprodhimi
Mjedisor Vmendja
Prsritja pr prpunimin
e informacionit
Riprodhimi I informacionit

Skema pr kt teori t kujtess na tregon se i gjith informacioni hyrs n fillim kalon

prmes kujtess shqisore (KSH), prpara se t hyj n kujtesn afatshkurtr (KASH). Atje
ky informacion mund t mbahet prmes prsritjes dhe/ose kodohet me sukses pr
depozitim n kujtesn afatgjat (KAGJ) ose harrohet.
Nj lloj klasifikimi i kujtess dallonte dy lloje KAGJ: kujtesn sematike dhe episodike.
Kujtesa episodike sht nj nnsistem i kujtess semantike, dhe kujtesa semantike sht
nnsistem i kujtess proceduriale.
Kujtesa proceduriale sht tipi m themelor i kujtess dhe ka t bj me krijimin e
assocacioneve midis stimujve dhe prgjigjeve. T mbash mend si ti japsh biiklets, si t
hash gafore apo q u smure pasi hngre sandui, jan shembuj t kujtess proceduriale.
Kujtesa semantike ka nj tipar shtes. Ajo i lejon individit t krijoj modele n mjedisin
rrethues. Ndrsa kujtesa proceduriale na jep sjellje t dukshme, kujtesa semantike mund
t prfshij aktivitete njohse (kognitive). Njohurit q prdorim n prvojn ton t
prditshme 2+2=4 Nata sht e errt apo formimi i shumsit t emrave jan shembuj
t kujtess semantike. Prdorimi i informacionit nga kujtesa bhet n mnyr automatike
dhe riprodhimi shpesh sht prgjigjja e pyetjes far?.

Kujtesa episodike sht sistemi m i lart i kujtess dhe na jep tiparet shtes t ruajtjes s
njohurive n lidhje me prvojat vetiake. Ndonjher e quajm kujtes autobiografike. Ajo
prfshin ngjarjet q kan kuptim pr ne personalisht. T mbash mend q hngre pul pr
dark natn e kaluar, apo q pe nj film me filan aktore javn q shkoi, jan shembuj t
kujtess episodike. Ashtu si kujtesa semantike, kjo lloj kujtese ka t bj me aktivitete
njohse, por riprodhimi i materialit i prgjigjet pyetjes kur? dhe ku?. N rastin e
amnezis njeriu mban mend akoma fakte t prgjithshme dhe sht i aft t kuptoj
(kujtesa semantike), por nuk mban mend informacione q lidhen me personin e tij
(kujtesa episodike). Kujtesa semantike mund t konsiderohet si fjalor, ndrsa kujtesa
episodike si ditar.

KSH KASH KAGJ

Her pas her ndodhin ngjarje aq t rndsishme saq ato len nj prshtypje shum t
gjall n kujtesn episodike, ndaj dhe pr kto ngjarje mund t merren shum m tepr
hollsi se zakonisht. Kjo lloj kujtese quhet kujtes blic.
Literatur e shfrytzuar

www.psikologjiamjekesore.blogspot.mk