UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET

Odsjek: Energetsko mainstvo

Predmet: Motori SUS

Akademska godina: 2016/2017

SEMINARSKI RAD
Tema: KOMORA ZA SAGORIJEVANJE KOD DIZEL
MOTORA

Student: Hamzi Resul Predmetni profesor: Prof.in. Ali Fikret,

Dr.Sc. vanr. prof.

UVOD
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

Motori sa unutranjim sagorjevanjem su motori kod

kojih gorivo sagorjeva u radnom prostoru koji slui i za pretvaranje
hemijske energije goriva u toplotnu energiju, a potom iz toplotne
energije u mehaniki rad.

Podjela kod motora s unutranjim izgaranjem se moe napraviti na vie

naina.

Podjela po temeljnoj konstrukciji je na:

- Klipne motore,
- Plinske turbine,
Podjela po srednjoj stapnoj brzini ili hodnosti (za klipne motore) je
na:
- Sporohodne,
- Srednjehodne,
- Brzohodne,
Prema vrsti goriva i procesu koji se odvija u klipnim motorima
motorima:
- Benzinski (Otto-motor),
- Dizelski motor,
Prema taknosti klipnih motora:
- Dvotaktni motori,
- etverotaktni motori,
Po konstrukciji klipnih motora:
- Redni motori,
- V-motori,
- VR-motori,
- Bokser motori (motori s protuhodnim klipovima),
- Wankelovi motori,
Prema broju okretaja (ili kretnosti, za klipne motore):
- Sporokretne,
- Srednjekretne,
- Brzokretne,
Prema radnosti motora stapnih motora:
- Jednoradne,
- Dvoradne.

Danas se primjenjuju dva osnovna tipa klipnih motora SUS:

1. Otto motori ili benziski motori smijea vazduha i goriva stvara se u

karburatoru;
2. Dizel motori gorivo se ubrizgava u cilindar u kome se nalazi
sabijeni vazduh;

2
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

etverotaktni klipni motori rade u etiri radna takta, i to:

1. Usisavanje,
2. Kompresija,
3. Ekspanzija,
4. Ispuh.

Slika 1. Taktovi etverotaktnog Dizel motora SUS

Slika 2. Taktovi etverotaktnog Otto motora SUS

Osnovna razlika izmeu Otto i Dizel motora SUS je u nainu mijeanja i

paljenja smijee goriva i vazduha. Kod Otto motora smijea se formira u
karburatoru i paljenje iste vri se preko svijeice, dok se kod Dizel motora
SUS, gorivo preko injektora ubrizgava u cilindar u kome se nalazi sabijeni
1
vazduh, takva smijea vazduh-gorivo, se pali inicijalnom varnicom.

1.SAGORIJEVANJE U DIZEL-OVOM MOTORU

1 Wikipedia.org

3
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

1.1. OSNOVE SAGORIJEVANJA U DIZEL-OVOM MOTORU

Dizel motor je karakteristian po sagorijevanju heterogene smijee
koja je neophodna da bi se procesom obrazovanja smijee diktirao i
regulisao proces sagorijevanja, tako da se to je mogue vie odri
konstantan pritisak tokom sagorijevanja. Heterogena smijea se obrazuje
ubrizgavanjem goriva u prethodno sabijeni vazduh unutar radnog prostora
motora. Takva smijea se pali sopstvenom energijom na raun visoke
temperature sabijenog vazduha iznda temperature samopaljenja goriva, a
takav tip sagorijevanja, kod koga je obrazovanje smijee i sagorijevanje
mahom istovremeno, naziva se difuzno sagorijevanje.

1.2. OBRAZOVANJE SMIJEE KOD DIZEL-OVIH MOTORA

Doziranje goriva vri se, u najveem broju sluajeva, hidraulikim
ubrizgavanjem goriva pod pritiskom. Osnovni zadatak ovakvog
ubrizgavanje je:

- da dozira u tano odreenom trenutku tano odreenu koliinu

goriva u funkciji optereenja motora putem sistema ubrizgavanja,
- da tu koliinu goriva ubaci u komoru motora po odreenom zakonu
ubrizgavanja koji e diktirati i oslobaanje toplote tokom
sagorijevanja.

Jedan od posebnih zadataka sistema ubrizgavanja je da obezbijedi

rasprivanje ubrizganog goriva kako bi se mlaz goriva razbio na najsitnije
kapljice, ime bi se poveala ukupna povrina mlaza goriva i ubrzalo
isparavanje goriva.

Osnovni fatori koji utiu na kvalitet rasprivanja su:

- Pritisak ubrizgavanja dikitira veliinu kinetike energije mlaza, a

time i brzinu mlaza. Ukoliko je relativna brzina izmeu mlaza
goriva i vazduha vea, vee su sile viskoznog trenja zbog kojih
dolazi do razbijanja mlaza na sitnije kapljice.
- Zakon ubrizgavanja, takoer utie svojim oblikom na kvalitet
rasprivanja. Prvi i zdanji dijelovi ubrizganog goriva ubacuju se
pod manjim pritiskom, zbog ega je njihovo rasprivanje slabije.
- Konstrukcija brizgaa broj i prenik otvora, takoer, mogu bitno
uticati na kvalitet rasprivanja.
- Gorivo sa svojim fizikim svojstvima, od kojih na prvo mijesto
dolazi viskoznost.
- Pritisak gasa u cilindru utie na pad pritiska na otvorima brizgaa.
Vei pritisci u cilindru smanjuju energiju mlaza goriva.
- Isparavanje goriva slijedi odmah nakon rasprivanja koje direktno
i utie na brzinu isparavanja.

4
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

- Srednji prenik kapljice u mlazu goriva; to je ovaj prenik manji,

to je za datu koliinu goriva, ukupna povrina kapljice izloena
isparavanju vea.
- Temperatura sredine u kojoj se vri isparavanje.
- Relativna brzina izmeu goriva i vezduha utie na prenos toplote i
time na brzinu zagrijevanja kapljice goriva.
- Pritisak sredine sa ijim porastom raste povrinski napon kapljice
tako da se poveava vrijeme isparavanja.
- Fizika svojstva goriva.

Mijeanje goriva i vazduha je preduslova za obavljanje sagorijevanja.

Zadatak ovog procesa nije samo da dovede estice goriva u kontakt sa
vazduhom, ve i da odstrani produkte sagorijevanja iz oblasti gdje treba da
se uspostavi kontakt goriva i vazduha. Taj zadatak ne moe ostvariti
haotino turbulentno kretanje vazduha, kakvo je traeno kod Otto motora,
ve je kod Dizel motora neophodno organizovano vihorno kretanje
vazduha koje, kreui se upravno na mlaz goriva, omoguuje odnoenje
goriva koje je isparilo sa mlaza i njegovo mijeanje sa vazduhom sa jedne
strane, dok se, sa druge strane, mlazu goriva dovodi novi vazduh.

Vihorno ili vrtlono kretanje vazduha postie se bilo jo tokom

usisavanja bilo oblikom komore, pri kraju sabijanja, ili, esto upotrebom i
jednog i drugogo zahvata.

1.3. OBLICI KOMORE ZA SAGORIJEVANJE U ZAVISNOSTI

OD NAINA UBRIZGAVANJA GORIVA
S obzirom na nain ostvarenja kretanja vazduha i ubrizgavanja goriva,
savremeni Dizel motori posjeduju razliite oblike komore sagorijevanja. Svi
ti oblici definiu dvije vrste motora i to:

1. Dizel motori sa direktnim ubrizgavanjem i

2. Dizel motori sa indirektnim ubrizgavanjem goriva.

Dizel motori sa direktnim ubrizgavanjem posjeduju komoru

sagorijevanja u jedinstvenom radnom prostoru. Pri tome je komora,
najee, smjetena u elu klipa, a oblik udubljenja komore u klipu
obezbjeuju prestrujavanje vazduha, pri kraju hoda sabijanja, iz glavnog

5
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

prostora u komoru. S obzirom na nain ubrizgavanja i obrazovanja smijee,

Dizel motori sa direktnim ubrizgavanjem mogu biti:

a) sa zapreminskim obrazovanjem smijee i

b) sa filmskim obrazovanjem smijee.

Nekoliko tipova komora za sagorijevanje dizel motora sa direktnim

ubrizgavenjem i zapreminskim obrazovanjem smijee prikazano je na slici
3.

Slika 3. Komore sagorijevanja Dizel motora sa direktnim ubrizgavanjem u

centralni dio komore

Ovdje se ubrizgavenje vri direktno u centralni dio komore, najee

pomou brizgaa sa vie otvora tako da se ostvaruje istiskivanje vazduha,
pri kraju hoda sabijanja, iz prostora izmeu ela klipa i glave komore.
Glavni nosilac obrazovanja smijee kod ovog tipa Dizel motora, je dobro
rasprivanje goriva koje se ostvaruje pod relativno visokim pritiskom
ubrizgavanja pomou brizgaa sa veim brojem otvora malog prenika.

Kod Dizel motora sa direktnim ubrizgavenjem i filmskim obrazovanjem

smijee, gorivo se ubrizgava na zid komore u smijeru ili popreno na

6
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

pravac, ili komora sa konusnim omotaem na koji se ubrizgava gorivo,

intenzivnog usisnog vihora stvorenog zavojnim usisnim kanalom. Gorivo
isparava sa zida pod dejstvom predaje toplote sa vazduha i sa zida
komore. Pare goriva sagorijevaju neposredno iznad filma goriva, a produkti
sagorijevanja, kao laki, prodiru ka centru.

Kod Dizel motora sa indirektnim ubrizgavanjem goriva kompresioni

prostor je podjeljen na glavni prostor i komoru smjetenu u cilindarskoj
glavi u koju se vri ubrizgavanje goriva. Uloga komore je da stvori jako
ustrujavanje vazduha tokom sabijanjai sprijei direktno dejstvo pritiska
sagorijevanja na klip motora. I ovdje, postoje razna izvoenja, ali su
najea dva tipa:

a) Dizel motori sa vihornom komorom i

b) Dizel motori sa pretkomorom.

Kod dizel motora sa vihornom komorom, priblino, sferna komora u

glavi je povezana sa glavnim prostorom pomou tangencijalnog kanala
relativno veeg prenika, pri emu zapremina komore ini oko 60 do 80 %
od kompresione zapremine.

Kod dizel motora sa pretkomorom, komora, koja zahvata oko 30 do 50

od kompresione zapremine, je povezana sa glavnim prostorom putem
otvora veoma malog prenika. Tokom sabijanja, pod dejstvom klipa,
vazduh prestrujava u komoru u koju ulazi, zbog malih vezanih kanala,
velikom brzinom, tako da svojom energijom razbija mlaz goriva koje
ubrizgava u komoru.

7
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

2.TOK SAGORIJEVANJA KOD DIZEL MOTORA

Na slici 4. Prikazan je tipian tok pritiska i temperature u cilindru tokom
sagorijevanja kod Dizel motora u funkciji vremena, odnosno, ugla obrtanja
koljenastog vratila. Takoe, na istoj slici, prikazan je orijentacioni tok
ubrizgavanja i tok osloboene toplote tokom sagorijevanja. Potpuni tok
sagorijevanja, od poetka ubrizgavanja do kraja oslbaanja toplote, moe
se podijeliti na etiri karakteristina perioda:

I. Period pritajenog sagorijevanja ili zakanjenja upaljenja;

II. Period burnog ili neregulisanog sagorijevanja;
III. Period regulisanog sagorijevanja;
IV. Period dogorijevanja.

Slika 5. Tok sagorijevanja u cilindru dizel motora

Period pritajenog sagorijevanja ili period zakanjenja upaljenja, nastaje

poetkom ubrizgavanja za izvjestan ugao ranijeg ubrizgavanja prije SMT

8
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

i traje sve do vidnog porasta pritiska iznad linije sabijanja, odnosno do

poetka naglijeg oslobaanja toplote.

Period burnog ili neregulisanog sagorijevanja, okarektisan je naglim

porastom pritiska u cilindru zbog naglog oslobaanja toplote. Nakon prvog
upaljenja i razvijanja toplote, naglo se poboljavaju uslovi isparavanja
goriva i upaljenja, tako da, sva koliina ubrizganog goriva tokom prvog
perioda i vei dio ubrizganog goriva tokom drugogo perioda zapreminski
sagorijevaju putem stvorenih centara upaljenja na veem broju mjesta u
komori, a, prije svega, na obodu mlaza ili u blizini brizgaa sa strane
prema kojoj vihor odnosi isparjelo gorivo.

Period regulisanog sagorijevanja je pravi vidi sagorijevanja kojem se

tei kod Dizel motora. Tada su uslovi upaljenja veoma povoljni tako da, im
se gorivo ubrizga, nakon kratkog perioda indukcije, odmah pali tako da
zakon sagorijevanja prati zakon ubrizgavanja.

Poslednja faza sagorijevanja je tzv. dogorijevanje, koje poinje od

trenutka postizanja maksimalne temperature pa se nastavlja tokom hoda
ekspanzije, Ova faza je izraenija kod dizel motora, nego kod Otto motora i
tokom nje sagorijeva poslednji 5 do 10 % ubrizganog goriva.

9
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

3.NEPOELJNE POJAVE TOKOM SAGORIJEVANJA

U DIZEL MOTORU
Kvalitet procesa sagorijevanja u Dizel motoru se ocjenjuje po tome
koliko se ono odvija bezudarno, bezdimno i bez formiranja toksinih
komponenata. Meutim, ove probleme je veoma teko izbjei.

3.1. UDARNO SAGORIJEVANJE

Jedan od problema pri radu Dizel motora je njegov tvrd rad kao
poslijedica burnog neregulisanog sagorijevanja tokom drugog perioda
sagorijevanja. Ova pojava se esto naziva Dizel udari ili Dizel detonacija.
Ova pojava je praena burnim sagorijevanjem i udarnim optereenjem
zbog naglog porasta pritiska u cilindru. To burno sagorijevanje je
poslijedica zapreminskog sagorijevanja manjeg ili veeg dijela smijee koja
je homogenizovana i podvrgnuta istim uslovima upaljenja.

Negativna poslijedica nekontrolisanog sagorijevanja, osim udarnih

mehanikih optereenja klipnog mehanizma je znatna buka Dizel motora.
Buka motora je ekoloki problem i regulie se zakonskim normativima koje
pojedini Dizel motori teko zadovoljavaju ba zbog buke stvorene tokom
sagorijevanja. Zbog toga je poeljno svesti burno sagorijevanje na to
mogue manju mijeru i sprijeiti nagli porast pritiska u drugoj fazi
sagorijevanja.

3.2. DIM U IZDUVNIM GASOVIMA

Tokom treeg perioda sagorijevanja, pod dejstvom visoke temperature,
au nedostatku kiseonika, molekul ugljikovodoninog goriva se raspada i
tako da se formira a, kao jedna varijanta istog ugljenika, Stvoreni
ugljenik se kristalizuje i spaja meusobno u estice koje u sebe upijaju
teke nesagorijele ugljikovodonike i druge organske i neorganske kiseline
koje nastaju u toko sagorijevanja. Takve estice su veoma toksine te se
danas njihova emisija ograniava zakonskim propisima.

10
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

3.3. TOKSINA EMISIJA GASNIH KOMPONENATA

Pri sagorijevanju se formijraju toksine gasne komponente:
ugljenmonoksid CO, nesagorijeli ugljenvodonici i azotovi oksidi NOx. Kod
Dizel motora najkritinija situacija je u pogledu emisije azotovih oksida.

Emisija aztovoih oksida NOx neto je kritinija kod Dizel motora sa

direktnim ubrizgavanjem nego kod komornihDizel motora jer ko ddirektnog
ubrizgavanja, na periferiji mlaza, postoji i dovoljan viak vazduha i
dovoljno visoka temperatura za formiranje NOx. Kod komornih motora, u
komori gdje su visoke temperature gasa, nema dovoljno vazduha, a kada
gorivo izae u glavni prostor gdje ima dovoljno vazduha, tamo je ve
temperatura neto nia.

4.PREDNOSTI I MANE POJEDINIH DIZEL MOTORA

Na kraju emo sumirati osnovne prednosti i mane Dizel motora, zavisno
od tipa komore sagorijevanja koju ini posjeduju.

Dizel motori sa direktnim ubrizgavanjem u centralni dio komore i

zapreminskim obrazovanjem smijee obino posjeduju sledee prednosti:

- Dobra ekonominost motora potie od komore koja je kompaktna

tako da su toplotni gubici tokom sagorijevanja relativno mali.
- Jednostavnost konstrukcije motora, prije svega cilindarske glave,
jer je najee komora jednostavnog oblika u klipu motora.
- Startovanje motora je relativno lahko pri hladnom vremenu, zbog
malih toplotnih gubitaka i ubrizgavanja goriva u centralni dio
komore.

Meutim ovi motori posjeduju i niz nedostataka:

- Zbog izraenog neregulisanja i burnog sagorijevanja, rad motora

je dosta tvrd sa znatnim udarnim optereenjem.
- Buka motora je znatno izraenija zbog burnog sagorijevanja.
- Konstrukcija sistema ubrizgavanja je delikatna, jer je kvalitet
mlaza nosilac rasprivanja i obrazovanja smijee.
- Emisija NOx u izduvnim gasovim aje znatna.
- Emisija dima je takoer znatna zbog slabog intenziteta strujanja
to zahtjeva korienje veih koeficijenata vika vazduha.
- Zahtjevaju visok kvalitet goriva.

Dizel motori sa direktnim ubrizgavanjem na zid komore i flimskim

obrazovanjem smijee imaju sledee prednosti:

- Miran rad zbog ravnomjernog obrazovanja smijee kao poslijedice

postepenog isparavanja filma goriva sa zida komore.

11
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

- Dobra specifina snaga motora zbog mogunosti rada sa niskim

koeficijentom vika vazduha.
- Dobra ekonominost goriva zbog kompaktne komore.
- Dobre ekoloke osobine.
- Umjereni pritisci ubrizgavanja goriva.

Nedostatci motora sa ovim tipom komore sagorijevanja:

- Oteano startovanje motora zbog hladnih zidova komore, tako da

je neophodno , posebnim grijaima, obezbjediti predgrijanje
vazduha i komore.
- Sloenija konstrukcija cilindarske glave zbog spiralno-zavojnog
kanala u cilindarskoj glavi koji, mora da obezbjedi intenzivan
vrtlog.
- Neophodno odravanje temperature zida komore sagorijevanja u
uskim granicama radi obezbjeenja pravilnog isparavanja
ubrizganog goriva.
- Optimalne dimenzije komore u klipu su relativno uskih granica,
tako da sistem nije pogodan za isuvie male i velike motore.

Dizel motori sa vihornom komorom imaju sledee prednosti u odnosu

na direktno ubrizgavanje:

- Miran rad motora zbog blaeg porasta pritiska u glavnom prostoru

cilindra motora, koji je odvojen od prostora komore u kome moe
doi do burnog sagorijevanja.
- Manja buka motora iz istog razloga.
- Mala dimnost zbog dobrog intenzteta strujanja.
- Pogodnost za rad motora pri veim brojevima obrtaja jer, sa
porastom broja obrtaja, raste i intenzitet strujanja ime se
omoguuje obrazovanje smijee u kraem raspoloivom vremenu.
- Niska toksinost izduvnih gasova.
- Manja odgovornost sistema ubrizgavanja.
- Mogunost korienja goriva ireg spektra kvaliteta.

Meutim ovaj sistem ima i svoje nedostatke:

- Loija ekonominost motora zbog veih strujnih i toplotnih

gubitaka motora.
- Oteano startovanje hladnog motora.
- Vee termiko optereenje i sloenija konstrukcija cilindarske
glave motora.2

2 MOTORI SA UNUTRANJIM SAGORIJEVANJEM Miroljub V. Tomi; Mainski

fakultet, Beograd 2004.

12
Hamzi Resul Motori SUS Seminarski rad

13