Upravljanje Cvrstim Otpadom SWG SWM Report SERCROMNEBIH

UPRAVLJANJE
VRSTIM OTPADOM
u pograninim i primorskim podrujima
regiona jugoistone evrope
SADRAJ
METOD PROCJENE NEGATIVNOG UTICAJA
NA IVOTNU SREDINU I PRIVREDU
POGRANINIH PODRUJA
03-27
PROCJENA NEGATIVNOG UTICAJA
NA IVOTNU SREDINU I PRIVREDU POGRANINOG
REGIONA TARA-DRINA-SAVA
28-85
PROCJENA NEGATIVNOG UTICAJA
NA IVOTNU SREDINU I PRIVREDU POGRANINOG
REGIONA ARA
86-130
MODEL INTEGRISANOG UPRAVLJANJA VRSTIM OTPADOM
U REGIONU TARA-DRINA-SAVA
131-190
MODEL INTEGRISANOG UPRAVLJANJA VRSTIM OTPADOM
U REGIONU ARA
191-244
MODEL INTEGRIRANOG GOSPODARENJA

KRUTIM OTPADOM
REGIJA JADRANSKE OBALE
NA HRVATSKOM
245-298
MODEL INTEGRISANOG UPRAVLJANJA
VRSTIM OTPADOM
REGION JADRANSKE OBALE
NA CRNOGORSKOM
299-352
MODEL INTEGRIRANOG UPRAVLJANJA
VRSTIM OTPADOM
REGION JADRANSKE OBALE
NA BOSANSKOM
353-406
METOD
PROCJENE
negativnog uticaja na ivotnu
sredinu i privredu
pograninih podruja
Sadraj
Saetak........................................................................................................................................................ 3
1. Kontekst ............................................................................................................................................. 6
2. Opti i specifini ciljevi .................................................................................................................. 6
3. Pilot regioni ....................................................................................................................................... 7
4. Pristup ............................................................................................................................................... 12
4.1 Vie informacija o morskom otpadu / plutajuem otpadu ........................................................ 12
4.2 Pregled metoda .............................................................................................................................. 13
4.2.1 Korijen problema .................................................................................................................... 15
4.2.2 Izvori ......................................................................................................................................... 17
4.2.3 Putevi kretanja ........................................................................................................................ 18
4.2.4 Krajnje destinacije .................................................................................................................. 19
4.2.5 Uticaj na okoli i ekonomiju .................................................................................................. 20
5. Zakljuci ................................................................................................ Error! Bookmark not defined.
Slika 1 ara Pilot region ............................................................................................................................. 7

Slika 2 Drina Tara pilot regija .................................................................................................................. 8
Slika 3 Drina-Sava pilot regija .................................................................................................................... 9
Slika 4 Rezervoari du rijeka Lim i Drina ..................................................................................................... 10
Slika 5 Obalno podruje Jadranskog mora .................................................................................................. 11
Slika 6 Porijeklo, putevi i naslage plutajueg otpada .................................................................................. 13
Slika 6 Metoda za procjenu uinka na okoli i ekonomiju .......................................................................... 14
Tabela 1 "ara " pilot regija (Makedonija-Albanija-Kosovo*1): .................................................................... 7

Tabela 2 "Drina - Tara rijeke (Bosna i Hercegovina-Srbija-Crna Gora) ........................................................ 8
Tabela 3 Drina - Sava" pilot regija ............................................................................................................... 9
Tabela 4 Obalno podruje Jadranskog mora (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska) .............................. 11
Tabela 5 Politika i zakonodavstvo .............................................................................................................. 16
Tabela 6 Generisanje otpada ..................................................................................................................... 16
Tabela 7 Ekonomska pitanja ...................................................................................................................... 17
Tabela 8 Izvori plutajueg otpada .............................................................................................................. 18
Tabela 9 Putanje plutajueg otpada .......................................................................................................... 19
Tabela 10 Lista institucija odgovornih za okoli i ribarstvo ........................................................................ 21
Tabela 11 Privremena lista zatienih podruja u pilot regionima ............................................................. 21
1
*Ovaj naziv ne prejudicira poziciju, ili status i u skladu je sa UNSCR 1244/1999 i Nalazom i miljenjem ICJ-a u vezi sa proglaenjem
nezavisnosti Kosova.
Saetak
Plutajui otpad (onaj koji se prenosi morskim, kao i onaj koji se prenosi rijenim putem, bez
obzira na svoju veliinu), je sav fabriki proizveden ili procesuiran vrsti materijal, koji je baen,
ili naputen u obalnom morskom ili rijenom okoliu. Veina plutajueg otpada se sastoji od
sintetikih materijala, kao to su plastika, metal, staklo i guma. Potie od razliitih izvora, kree
se razliitim putanjama i akumulira se na raznim lokacijama, koje nazivamo krajnjim stanicama
gdje otpad tone, ili biva nasukan/slegne se.
esto se (uglavnom pogreno) pretpostavlja da veliki dio plutajueg otpada u morima / rijekama
/rezervoarima dolazi iz stranih izvora. To miljenje vlada uglavnom zbog trenutnog
nerazumijevanja porijekla otpada u morskom i rijenom okoliu, to ujedno doprinosi stalnom
nedostatku koordinacije i poriva da se izradi jedinstvena strategija pomou koje bi se rjeavalo
ovo pitanje. Ova Metoda za procjenu uticaja na okoli i ekonomiju (u daljem tekstu Metoda) je
razvijena kako bi se pomoglo u procjeni trajanja ivotnog ciklusa plutajueg otpada i
potencijalnih tetnih uinaka koji nastaju zbog neupravljanja vrstim otpadom u tri pilot regije
(ara, Tara-Drina-Sava i Jadran i Obala), sa ciljem da definie odgovarajue mjere
predostronosti, koje bi mogle sprijeiti ove efekte. Primjena ove Metode i izrada regionalnih
izvjetaja o Procjeni uinka na okoli i ekonomiju, koji se zasnivaju na njoj, daje priliku
zainteresovanim stranama da, kroz dijalog, prepoznaju i identificiraju propuste u onome to je
poznato u vezi sa ovim projektom, a i ire.
Ova Metoda se bavi gradskim2 otpadom, koji sadrava male djelie (uglavnom plastike) koji
imaju najvie udjela3 u plutajuem otpadu.
Ova Metoda pokuava pratiti cijeli ivotni ciklus plutajueg otpada na nain da se bavi sljedeim
pitanjima:
1. Korijen problema je identifikacija, odgovori na pitanja zato i kako se generie

plutajui otpad;
2. Lociranje izvora plutajueg otpada, kako bi se odgovorilo na pitanje ko je odgovoran
(npr. koje optine / zemlje utiu) i odakle dolazi (npr. lokacije);
3. Identifikacija puteva kretanja, kako bi se odgovorilo na pitanje na koji nain putuje
plutajui otpad, u prekograninom kontekstu ;
4. Identifikacija krajnjih taaka (mjesta sleganja) plutajueg otpada, kako bi se odgovorilo
na pitanje ko ispata zbog ovih efekata (npr. pogoene optine i zemlje);
5. Identifikacija i procjena uinaka na okoli i ekonomiju i procjena povezanih trokova;
plutajui otpad e pomoi u dobijanju odgovora na pitanje kolike trokove ima cijelo
drutvo prilikom rjeavanja uticaja koji pravi plutajui otpad.
Prekogranini uticaj kojeg vri plutajui otpad u pilot regijama moe biti i ekoloki i ekonomski.
Uplitanje u otpad i gutanje plutajueg otpada od strane drugih organizama je najprimjetnija
promjena na okoliu. Plutajui otpad moe izazvati niz ekonomskih ubitaka u raznim sektorima i
vladajuim strukturama. Meu najpogoenijim su priobalne zajednice (poveavaju se trokovi
2 http://ec.europa.eu/eurostat/web/waste/transboundary-waste-shipments/key-waste-streams/municipal-waste
Gradski otpad ini smee za ije je skupljanje odgovorna optinska vlast, ili neko ko to ini u njihovo ime, ili neka privatna firma
(privatna ili neprofitna institucija), koja to ne radi u ime optine nego u svoje ime. Najvei dio tog smea dolazi iz domainstava,
kao i drugih izvora, kao to su trgovine, kancelarije, drutvene firme i neke optinske slube. Ovdje spada takoer i kabasti
otpad, ali ne i otpad iz optinske kanalizacione mree, niti graevinski otpad.
3 Studija ko-Instituta (2012; cifre dobijene uglavnom iz UNEP 2009) je pokazala sljedee brojane vrijednosti udjela plastinih
materijala na: plaama: 37-80% plastini; plutajui otpad: 60-83% plastini; morsko dno: 36-90% plastini.
ienja plaa, trokovi zdravstvene brige i odlaganja smea), turizam (gubitak prihoda, lo
publicitet), ribolov (smanjenje ili potpuni gubitak ulova, oteenja mrea i druge ribarske
opreme, zaprljani propeleri, kontaminacija) i shipping (trokovi povezani sa zaprljanim
propelerima, oteenjima na motoru, otklanjanjem plutajueg otpada i upravljanjem otpadom u
lukama).
Ova Metoda bi trebala pomoi prilikom mjerenja, gdje god je to, u ekonomskom smislu,
mogue, tetnog uticaja plutajueg otpada na interese pilot zemalja i optina. Stavljanje
novane vrijednosti na uticaj otpada je mogu u nekim sektorima (primjerice, mogu se uraunati
trokovi ienja plaa, teta po turizam, gubitak pri proizvodnji energije zbog kvara na
turbinama, itd.), a u nekim drugim sektorima je, opet, tee izraunati. Ulogu u prikupljanju
informacija potrebnih kako bi se odredio odreeni stepen tetnog uticaja imae zainteresovani
akteri u pilot regijama.
Meutim, pronalaenje upotrebljivih podataka o tetnim utcajima i koliinama plutajueg otpada

ostaje i dalje izazov. Sistematska nauna istraivanja o plutajuem otpadu su relativno oskudna.
Zbog toga je mjerljivost tetnih uticaja teko izvodiva. Bez obzira na to, ak i sama
kategorizacija tetnih uticaja, zasnovana samo na pretpostavkama, moe predstavljati korak
naprijed u razumijevanju problema plutajueg otpada.
Neke optine, koje imaju najvie problema sa smeem, nemaju kontrolu nad proizvodnjom i
odlaganjem smea na mjestima na kojima ono nastaje. Nadalje, u nedostatku koordinisanog
pristupa, napori pojedinih optina da smanje unos, ili uklone naslage smea mogu biti uzaludni
samo zbog nedostatka aktivnosti koje trebaju preduzeti i drugi. Zbog toga je otvoren,
konstruktivan i progresivan dijalog o ovim kontroverznim temama potreban kako bi se
identificirale zajednike vizije i prilike za rjeavanje problema plutajueg otpada.
1. Kontekst
Stalna radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SWG) i Mrea udruenja lokalnih vlasti u
Jugoistonoj Evropi (NALAS) zajedniki sprovode regionalni podprojekat Upravljanje vrstim
otpadom u prekograninim ruralnim i priobalnim oblastima Jugoistone Evrope uz podrku
nemakog Saveznog ministarstva za ekonomsku saradanju i razvoj (BMZ) preko organizacije
GIZ Otvoreni regionalni fond za Jugoistonu Evropu Modernizacija optinskih slubi (ORF
MMS) i Vlade vajcarske.
SWG radi na unapreenju kvaliteta ivota u ruralnim oblastima zemalja Jugoistone Evrope. U
tom cilju, promovie inovativni i odrivi poljoprivredni i ruralni razvoj kroz regionalnu saradnju sa
Ministarstvima poljoprivrede i drugim kljunih akterima. Podrava integraciju zemalja
Jugoistone Evrope u Evropsku Uniju i to tako to:
podrava politike ruralnog razvoja,

unapreuje sisteme i mehanizme za sprovoenje poljoprivrednog i ruralnog razvoja
unapreuje razumevanje i upotrebu implementacionih modela u oblasti poljoprivrednog i
ruralnog razvoja;
identifikuje i distribuira informacije i primere dobre prakse u poljoprivredi i ruralnom
razvoju radi proirenja ruralne agende.
NALAS okuplja 16 udruenja koja predstavljaju oko 9000 lokalnih organa vlasti koje je na
direktnim izborima izglasalo preko 80 miliona graana u ovom regionu. NALAS pomae
udruenjima da na pravi nain zastupaju lokalne samouprave ispred centralne vlasti. Takoer,
prua usluge tim samoupravama i tei da se razvije u Centar znanja za oblast razvoja lokalne
samouprave u Jugoistonoj Evropi. Ona promovie:
proces decentralizacije, gde se lokalna samouprava posmatra kao kljuni akter u okviru
tranzicionog procesa u Jugoistonoj Evropi;
partnerstva, kako bi se doprinelo procesu pridruivanja EU kao i procesima stabilizacije
i pomirenja.
2. Specifini i opti ciljevi
Opti cilj Podprojekta je Unapreenje konceptualnih i organizacionih okvirnih uslova na polju

integrisanog upravljanja vrstim otpadom (ISWM) u prekograninim ruralnim i priobalnim
oblastima Jugoistone Evrope.
Specifini cilj ovog zadatka je Procena i kreiranje ema (modela) za integrisano upravljanje
vrstim otpadom koje e biti ekoloki delotvorne i ekonomine, a sve u cilju smanjenja
negativnog ekolokog i ekonomskog uticaja loeg upravljanja vrstim otpadom i podravanja
ekolokog i socio-ekonomskog razvoja prekograninih ruralnih i priobalnih oblasti u zemljama
Jugoistone Evrope.
Ova Metoda za procjenu uticaja na okoli i ekonomiju (u daljem tekstu Metoda) je napravljena
sa namjerom da proiri saznanja relevantnih zainteresovanih strana4 o tetnim uticajima
plutajueg otpada 5, kao i sa trokovima koji, usljed toga, nastaju. Primjenjuje se regionalni
pristup, koji se uglavnom zasniva na potrebama i perspektivama drava koje, zbog loeg
upravljanja, imaju direktnog uticaja na tetno djelovanje vrstog otpada (tzv, uinak), kao i
drava koje trpe negativne uticaje ovih uinaka (tzv. pogoene). Nadalje, analizirane su tri pilot
regije: ara, Tara Drina Sava i Jadranska obala region. Geografski opseg je objanjen
detaljnije u poglavlju 3 u ovom tekstu.
Cilj ove Metode jeste da pomogne pri razvoju aktivnosti koje bi sprijeile/umanjile djelovanje i
generisanje plutajueg otpada, i to na samom izvoru njegovog nastanka. Ona podrazumijeva i
dijalog zainteresovanih strana, omoguavanje sticanja novih znanja i prevazilaenja postojeih
praznina.
Metoda je samo prvi korak u nizu aktivnosti iji je cilj donoenje regionalno prihvaenih mjera sa
ciljem poboljanja sadanje neodgovarajue prakse upravljanja otpadom i smanjenja tetnog
prekograninog uticaja. Druge aktivnosti u okviru ovog pod-projekta ukljuuju:
1. Izradu Izvjetaja o tetnom uticaju na okoli i ekonomiju za svaku pilot regiju, uz

upotrebu ove Metode.
2. Izrada nacrta Modela za integrisano upravljanje vrstim otpadom (ISWM), Zbirka
najboljih praksi i preporuka za javne politike, s ciljem smanjenja prekograninog
zagaenja.
3. Generisanje prijedloga projekata (tj. saetaka) koji su proizali iz ISWM modela, kako bi
se podrali relevantni uesnici u projektu prilikom obezbjeivanja finansiranja, ili tokom
propratnih aktivnosti.
3. Pilot regije
Projekat pokriva tri ruralna i obalna pilot podruja koja dijele zajedniko prirodno bogatstvo
planinski lanac (ara region), prekogranine slivove rijeka (Tara - Drina Sava region) i
morsku obalu (Jadranska obala region).
Svaka pilot regija je jedinstvena, a ipak svi oni, unutar te regije, dijele zajednika prirodna6 i
ljudska7 bogatstva, to predstavlja osnovicu ekonomskog razvoja. Zbog nedostatka dobrih
praksi upravljanja otpadom i zbog loih uticaja na okoli, ove ruralne i obalne pilot regije ne
koriste u potpunosti sve svoje potencijale za ekonomski razvoj (npr. za turizam, odrivu
poljoprivredu itd.).
Geografski opseg kao i opis preliminarnih uoenih problema upravljanja otpadom i

prekograninih uticaja u pilot podrujima su istaknute u tekstu ispod.
4
U interesne grupe projekta spadaju: nacionalne vladine institucije, lokalne vlasti, operatori javnih i privatnih
preduzea za upravljanje otpadom, preduzea koja se bave reciklaom, predstavnici ugostiteljstva i civilnog drutva.
5
Razlika u terminologiji izmeu morskog otpada i plutajueg otpada je napravljena kako bi se pokazalo da li se
otpad prenosi morskim strujama i plimama (morski otpad), ili rijenim putem (plutajui otpad).
6
Prirodni kapital se sastoji od prirodnih resursa i ekolokih usluga.
7
Ljudski kapital se odnosi na nivoe obrazovanja, raznovrsnost vjetina, kulturu i znanje.
* Ovaj naziv ne prejudicira poziciju, ili status i u skladu je sa UNSCR 1244/1999 i Nalazom i miljenjem ICJ-a u vezi sa proglaenjem
ara pilot region
Pilot region ara obuhvata 6 optina iz tri drave: Makedonija, Albanija i Kosovo* (Tabela 1).
Tabela 1 ara" Pilot region (Makedonjia-Albanija-Kosovo*):

Drave
8
Makedonija Kosovo* Albanija
Pilot optine
Jegunovce trbac Kuke oblast
Tearce Prizren
Draga
Provizorna podjela teritorije u pilot optinama u ara regionu je data na slici 1 ispod:
Kukes
Tearce
Slika 1 ara pilot region
Ekosistem planine ara predstavlja direktnu podrku ljudima koji ive tamo, u smislu irokog
raspona roba i usluga, ukljuujui i vodu, struju, grau, odravanje biodiverziteta i prilike za
rekreaciju, ukljuujui i estetske i duhovne potrebe ljudi. Nacionalni park ara dijeli pilot drave.
Prirodni resursi, biljni i ivotinjski svijet i drutvene zajednice su ugroeni divljim deponijama u
svim pilot dravama u regionu ara. Divlje deponije su veinom napravili stanovnici koji nemaju
ureen nain odlaganja smea. Glavni prekogranini uticaj, koji je nastao usljed pojave divljih
deponija u pilot regionimai je plutajui otpad koji donose rijeke u prekograninim podrujima.
8
* Ovaj naziv ne prejudicira poziciju, ili status i u skladu je sa UNSCR 1244/1999 i Nalazom i miljenjem ICJ-a u vezi sa proglaenjem
Postoje dva glavna puta kretanja plutajueg otpada: Bijeli Drim and Lepenec. Podruje najvie
pogoeno akumulacijom plutajueg otpada je rezervoar i Hidroelektrana Fierze smjetena u
optini Kukes. Plutajui otpad koji se transportuje Crnim Drimom takoer ulazi u Fierze
rezervoar.
Tara Drina - Sava pilot region
Tara-Drina-Sava pilot region je podijeljen na dvije vodomee: Drina-Tara and Drina-Sava.

Drina-Tara region obuhvata 14 optina iz tri drave: Bosna i Hercegovina, Crna Gora and
Srbija (Tabela 2).
Tabela 2: "Drina - Tara Rijeka (Bosna i Hercegovina-Srbija-Crna Gora)

Drave
BiH Srbija Crna Gora
Pilot optine
Viegrad Ljubovija BjeloPolje
Rudo Bajina Bata Pljevlja
Gorade Prijepolje
Srebrenica Priboj
Bratunac ajetina
Milii Uice
Privremena raspodjela terotorije po pilot optinama u regionu Jadranske obale je prikazana na

slici 2:
Slika 2 Drina Tara Pilot Region

Drina - Sava pilot region obuhvata 11 optina iz dvije drave: Bosne i Hercegovine i Srbije
(Tabela 3). Prvobitno je bilo predvieno i uee dvije optine iz Hrvatske (Ilok i Lova), ali je
odlueno da budu iskljuene iz objektivnih razloga.
Tabela 3 Drina-Sava" pilot region

Drave
BiH Srbija Hrvatska
Pilot optine
Brcko Loznica /
Bjelina SremskaMitrovica
Zvornik abac
Ugljevik Krupanj
Lopare Mali Zvornik
Bogati
Provizorna podjela teritorije po pilot optinama u regionu Drina-Sava je iscrtan na slici 3 ispod.
Slika 3 Drina-Sava pilot region
Ovo podruje je jedinstven prirodni resurs: rijeka Drina protie kroz tri nacionalna parka
Nacionalni park Durmitor u Crnoj Gori, Nacionalni park Sutjeska u Bosni i Hercegovini i
Nacionalni park Tara u Srbiji. Naalost, ovom izuzetno vanom podruju prijeti opasnost od
velikog broja divljih deponija smea. Priblino 30%9 sveg smea koje doe poplavama zavri u
rijenom koritu.
Glavni tetni prekogranini uticaj, koji se javio usljed neadekvatnog upravljanja komunalnim
otpadom u pilot regionu, je i plutajui otpad koji nosi rijeka Drina sa pritokama i rijeka Sava. .
Laki komadi plastike dijelovi baene ambalae, plutaju unaokolo povrinom noeni rijenim
strujama dug vremenski period na velike udaljenosti: jedan veliki dio plutajueg otpada bude
izbaen na obale rijeka, ili zavri u akumulacijama koje su nastale branama, koje su izgraene
na rijekama Lim i Drina - Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik (Slika 4).
Slika 4 Akumulacije du rijeka Lim i Drina
Obalno podruje Jadranskog mora
Pilot regija Jadransko more obuhvata 9 optina iz tri drave: Albanija, Bosna i Hercegovina,
Hrvatska i Crna Gora - (Tabela 4).
9
https://www.icpdr.org/main/publications/drina-rivers-floating-problem
Tabela 4 Obalno podruje Jadranskog mora (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska)
Drave
BiH Hrvatska Crna Gora Albanija
Pilot optine
Neum Mljet Ulcinj Shkoder
Slivno Bar VauiDejes
Herceg Novi Lezha
Privremena raspodjela terotorije po pilot optinana u regionu Jadranske obale je prikazana na

slici 5 ispod.
Slika 5 Obalno podruje Jadranskog mora
Gotovo sve privredne aktivnosti u pilot regionu Jadranska obala su usmjerene na razvoj
turizma. U tom regionu postoje podruja koja su bogata florom i faunom: delte rijeka Buna i
Bojana (Crna Gora i Albanija), rijeka Drina (Albanija) i rijeka Neretva (Hrvatska), kao i vane
javne atraktivne lokacije kao to su Lumi Buna-Velipoj (Albanija), Shkoder / Skadarsko jezero
(Crna Gora), itd. Ova izuzetno vrijedna podruja sa biodiverzitetom su jako vane za turistiki
potencijal ovog regiona. Meutim, svima njima prijeti morsko smee, koje je veliki zagaiva.
Morsko smee koje izvorno potie sa tla, pluta po povrini mora, tone na morsko dno, ili biva
zarobljeno pijeskom du morskih obala (smee sa plaa). Ono izaziva tetan uticaj na okoli i
ekonomiju u prekograninim podrujima. Glavni putevi kretanja morskog smea su rijeke Buna /
Bojana, (Albanija i Crna Gora), Drin i Mat (Albanija) i Neretva.
4. Pristup
Ovo poglavlje daje pregled predloenih metoda za procjenu tetnog prekograninog uticaja koji
nastaje zbog trenutnih operacija upravljanja otpadom u pilot regionima.
4.1 Uvod u pojmove morsko smee / plutajui otpad
Morsko smee / plutajui otpad, bez obzira na veliinu, je svaki trajni, fabriki proizveden tvrdi
materijal koji je odbaen, odloen, ili naputen u morskom, obalnom ili rijenom podruju.
Okvir 1. Pregled uticaja morskog smea / plutajueg otpada na okoli i ekonomiju

Sistem upravljanja vrstim otpadom u optinama (SWM) se sastoji od razliitih aktivnosti, kao
to je skupljanje, prevoz, skladitenje, odlaganje itd. Ove aktivnosti, ak i kada se pravilo
kontroliu i uz sve preduzete mjere predostronosti, mogu imati negativne uticaje na tlo, vodu
i vazduh, kao i na ljudsko zdravlje i okoli uopte, na estetski doivljaj i kvalitet ivota.
Trenutne prakse u ruralnim i obalnim pilot regionima pokazuju sve svoje nedostatke i stoga
postoji jako negativan i tetan uticaj na okoli i ekonomiju u prekograninom smislu.
Najvei prekogranini tetni uticaji u ruralnim i obalnim pilot podrujima izaziva morsko
smee/plutajui otpad.
Smee ije je porijeklo sa tla uglavnom su to neusaglaene gradske deponije, divlje deponije,
koje se nalaze uglavnom na rekreacijskim podrujima (turistika naselja, plae itd.).
tetni uticaj na okoli je uvijek praen zagaenjem vode, prijetnjom za opstanak morskog,
biljnog i ivotinjskog svijeta i rijenih ekosistema, te zatienih podruja, zatim problemima sa
zdravljem ljudi u smislu potencijalnih povreda otrim predmetima koji se slegnu na dno mora /
rijeke, ili akumuliranim otpadom na morskim / rijenim obalama.
tetni uticaji na ekonomiju se sastoje od skupih aktivnosti ienja (bilo mora / rijeka /
akumulacija / rijenih ili morskih obala), pada ribarstva, gubitka turista i prihoda od njih, tete
na nautikim objektima i trokova spaavanja, pada proizvodnje struje zbog blokiranih
hidrocentrala itd.
Proces distribucije smea koje potie sa tla, u formi plutajueg smea koje je donio vjetar ili
sprala voda, pa se na taj nain transportuje u prekogranina podruja, je prikazan na slici 6
ispod.
Slika 6 Porijeklo, putevi i mjesta potonua plutajueg otpada
Porijeklo, putevi kretanja i potonua/slijeganja plutajueg otpada:
Porijeklo ukljuuje izvore koji se nalaze na kopnu (deponije/smetljita/rekreacione oblasti);

Putevi kretanja pokazuju smijer kretanja smea noenog vetrom (zakrivljene strelice) i
smea koje nosi voda/rijeke (sive strelice);
Otpad koji je potonuo na dno mora ili na dno rijeke (takaste strelice): 1) obala; 2) sprud, 3)
otvoreno more / akumulacije u rijenim slivovima u pilot podrujima (takaste strelice);
Ugroen biljni i ivotinjski svijet i pomorstvo (crne strelice).
4.2 Pregled metoda
Morsko smee potie iz nekoliko razliitih izvora, krui mnogim putevima kojima se kree i
akumulira se na razliitim lokacijama koje su poznate kao krajnja destomacoka slegnutog i/ili
zarobljenog otpada.
esto se pogreno pretpostavlja da veina plutajueg otpada u morima/rijekama/akumulacijama

dolazi iz stranih izvora. To je zbog toga to se ne razumije smee u morskom i rijenom okoliu,
to sve doprinosi daljnjem nepostojanju koordinacije i do potrebe da se napravi koherentna
strategija koja bi bila koritena u rjeavanju ovog pitanja.
Ova Metoda bi trebala pomoi u procjeni ivotnog ciklusa morskog smea i potencijalnih
negativnih uticaja loeg upravljanja vrstim otpadom, kako bi se mogle donjeti odreene mjere
predostronosti, koje bi mogle sprijeiti pojavu ovih efekata.
Ova Metoda ukljuuje bavljenje komunalnim10 otpadom, budui da ono sadri lake komade
(uglavnom plastine) koji ine najvei udio11 u morskom smeu / plutajuem otpadu.
10http://ec.europa.eu/eurostat/web/waste/transboundary-waste-shipments/key-waste-streams/municipal-waste
Komunalni otpad se sastoji od otpada koji skupljaju, ili ije skupljanje organizuju optinske vlasti, ili direktno privatni sector
(firme, ili neprofitne institucije) koje to ne rade u ime optine. Najvea koliina otpada potie iz domainstava, premda slian
Kao to je ve spomenuto, ova Metoda pokuava da obuhvati cijeli ciklus ivota morskog smea
/ plutajueg otpada tako to obrauje sljedea pitanja:
6. Korijen problema identifikacija, odgovara na pitanje zato i kako dolazi do

generisanja morskog smea/plutajueg otpada;
7. Lociranje izvora morskog smea/plutajueg otpada, odgovara na pitanje ko je
odgovoran (tj. optine i drave koje proizvode tetni uticaj) i odakle dolazi (tj. lokacije);
8. Identifikacija puteva kretanja, odgovara na pitanje kojim putevima se morsko
smee/plutajui otpad transportuje u prekograninom kontekstu ;
9. Identifikacija krajnje destinacije/tonjenje i slijeganje morskog smea/plutajueg otpada,
odgovara na pitanje ko ispata tetne uticaje (tj. pogoene optine/drave);
10. Identifikacija i procjena tetnih uticaja na okoli i ekonomiju i procjena odgovarajuih
trokova; otpad e pomoi u dobijanju odgovora na pitanje koji su to trokovi koje e
snositi drutvo kako bi se pozabavilo morskim smeem/plutajuim otpadom i tetnim
uticajem?
ematski prikaz Metode je dat na slici 6 ispod:
Sakupljeni komunalni otpad

(t/y)
(t/g)
Neureene PutanjeUticaj
(mora,narijeke,
okolijezera)
Sakupljeni otpad od turizma deponije
(t/y) (( Izvo
Problems
Generisanje otpada ri
Nesakupljeni otpad
Krajnje
(t/y)
Divlje odredite /
Ekonomski
sleganje /
deponije uticaji
Turistiki otpad (ne- sinks
sakupljen (t/y)
Reciklirana ambalaa Smanjen uticaj

((t/y)
Slika 7 Metoda za procjenu uticaja na okoli i ekonomiju
otpad dolazi i izvora kao to su trgovinske radnje, javne institucije , a tu spadaju I odabrane komunalne slube. Tu takoer spada
i vrsti otpad, ali ne i otpad iz gradkse kanalizacione mree i graevinski otpad.
11 Iz Studije ko-Instituta (2012; cifre dobijene uglavom od UNEP 2009) prizlialze sljedee cifre udjela plastike u otpadu na:
plaama: 37-80% plastike; plutajui: 60-83% plastike; morsko dno: 36-90% plastike.
4.2.1 Korijeni problema
Smee sa odlagalita, zatim smee sa plaa i pored puta, koje sluajno dospijeva u rijeke i
more, uzrokuje razliite prekogranine tetne uticaje. Korijen problema plutajueg otpada su
nedovoljni organizacioni kapaciteti lokalnih vlasti i tehniara koji se bave upravljanjem otpadom,
finansiranjem, kao i nedostatak svijesti o tetnom uticaju otpada na okoli i ekonomiju .
Okvir 2. Problemi upravljanja otpadom u pilot regijama

Problemi u upravljanju otpadom u pilot regijama su sljedei:
- Nedostatak planiranja u upravljanju komunalnim otpadom, loi lokalni propisi i slaba

primjena;
- Neureee prakse upravljanja vrstim otpadom, to doprinosi stvaranju ilegalnih deponija
i odlaganja otpada:
o Neadekvatna veliina i raspodjela plovila za prikupljanje otpada;
o Nedovoljan kapacitet vozila za odvoz smea i nemogunost tih vozila da se
prilagode strmom terenu i uskim putevima u ruralnim podrujima;
o Nedostatak organizacione i finansijske mogunosti da se unaprijedi povezanost
udaljenih i ratrkanih (ruralnih) podruja (i ostrva) sa postojeim regionalnim
sistemima za odlaganje otpada;
o Nedovoljan kapacitet vozila za odvoz smea za prikupljanje, neodgovarajua
veliina i zapremina vozila, ili plovila, kako bi se moglo izai u susret potrebama
tokom visoke turistike sezone;
- Nemogunost komunalnih slubi da za reciklau iskoriste svoj puni potencijal:
o Nedovoljan kapacitet vozila za odvoz i veliina spremita za odvojeno prikupljanje
otpada;
o Niska organizaciona sposobnost i otpor prema promjenama dosadanje rutine;
o Nedostatak odlunosti da se korisnici usluga ukljue u aktivnosti vezane za
recikliranje;
o Nedostatak iskustva i nepovjerenje u saradnju sa privatnim sektorom;
- Nedovoljan angaman korisnika usluga i drugih zaitneresovanih strana u tokove SWM
planiranja:
o Uspostavljanje standarda i pravljenje rasporeda usluga bez prethodnih
konslultacija;
o Nedostatak adekvatnih mehanizama za upuivanje albi;
o Nedostatak inicijative za odvojeno prikupljanje sekundarnih sirovina;
- Disfunkcionalnost komunalnih slubi (i privatni poduzetnici koji rade po ugovoru o
pruanju usluga):
o Neadekvatno utvrivanje tarifa i nepostojanje odgovarajuih ekonomskih
instrumenata kako bi se nadonadili trokovi za SWM aktivnosti;
o Prevelik broj zaposlenih;
o Loa mogunost finansiranja razvoja (skupe) infrastrukture (postrojenja za
odvajanje i recikliranje otpada, kao i za bezbijedno odlaganje otpada).
Klju za razumijevanje korijena problema koji prave prekogranini tetni uticaj zbog pogrenog
naina upravljanja otpadom u pilot optinama je sljedee::
1. Generisanje otpada u svakoj pilot optini.

2. Stopa prikupljanja otpada (pokrivenost uslugama) je najvaniji indikator mogueg
stvaranja ilegalnih deponija od strane stanovnitva, koje nema organizovan odvoz
smea.
3. Praksa odlaganja otpada: u sluajevima kada se otpad u optinama ne odlae u
skladu sa EU metodama o odlaganju, postoji mogunost da se otpad raznosi vjetrom, ili
spira vodama i na taj nain da se kree preko granica.
4. Stopa recikliranja ambalae (papirne, plastine itd.). Ako je stopa recikliranja niska,
vea je mogunost za migraciju otpada sa dijela zemlje na kojem se nalazi u
prekogranina podruja. U suprotnom, recikliranje je metod kojim se sprjeavaju
prekogranini uticaji.
Ovi nedostaci dovode do loeg naina odlaganja smea, pojave ilegalnih deponija i otpada.
Deponije i razne druge otvorene, neureene povrine za odlaganje smea su izvor razliitih
loih uticaja na okoli i ekonomiju, kako na nacionalnoj, tako i na regionalnoj razini.
Kako bi se analizirali temeljni problemi generisanja plutajueg otpada, sljedee informaije e se

prikupljati za svaku pilot dravu / optinu:
Tabela 5 Politika i zakonodavstvo

Drava
Koji dokumenti su na snazi Naziv dokumenta /
Datum objavljivanja Datum revizije Komentari
kako bi regulisali upravljanje sadraj i sl.
otpadom u dravi?
Tretman i odlaganje
Koji su kljuni propisi za Upravljanje otpadom Posebne vrste otpada Drugo
otpada
upravljanje otpadom?
Koje su institucije ukljuenje u Usluge odvoza

donoenje odluka o Dravna vlada Regionalne vlasti Lokalne vlasti otpada (javne ili
upravljanju otpadom, opisati privatne)
uloge i odgovornosti?
Ambalaa Organski otpad

ta se reciklira?
Da / Ne
Imaju li lokalne vlasti dodatne prihode od upravljanja otpadom?
Da / Ne
Postoji li 'odgovornost proizvoaa za posebne vrste otpada'?
Da / Ne
Da li postoje porezi na deponije i odlagalita?
Lokalni propisi (npr. Odluka o komunalnom redu, Pravilnik o javnoj higijeni, ili slino.) Da / Ne
Tabela 6 Generisanje otpada

Optina
Broj stanovnika
ta ini ekonomiju optine
Proizvodnja otpada po glavi stanovnika (na dnevnom i godinjem nivou)
Sastav otpada (%)
Organski sastav
Papir
Plastika
Staklo
Metal
Drugo
Nemaju sve optine pouzdanu evidenciju o statistici u vezi sa otpadom. Tokom procesa
prikupljanja podataka, procjene moraju uzeti u obzir i informacije koje se nalaze u odgovarajuoj
literaturi i strunim miljenjima.
Tabela 7 Finansiranje upravljanja otpadom

Javno preduzee (naziv)
Da li stanovnitvo plaa usluge odvoza smea?
Nain naplate:
- paualno;
- na osnovu broja usluga;
- na osnovu koliine otpada (po kontejnerima;
Stopa naplativosti (%)
Da / Ne
Povrat trokova
Da / Ne
Da li postoji neka privatna firma koja se bavi zbrinjavanjem otpada?
Stopa skupljanja otpada (Pokrivenost uslugom) (%)
Zajedniki regionalni okvir, koji ide u istom pravcu sa trenutnim naporima, je potreban kako bi se
stvorili uslovi za suzbijanje problema prekograninog zagaenja, u smislu odgovarajuih praksi
upravljanja vrstim otpadom, edukacijom i podizanjem svijesti javnosti.
Rjeenja za ove probleme e se traiti u, ve ranije spomenutim, ISWM modelima.
4.2.2 Izvori
Lokacije izvora plutajueg otpada su rasprostranjene i obuhvataju obalna podruja, kao i

kopnena. Prema nalazima Zajednike grupe eksperata za Naune aspekte zagaenja morskog
okolia (GESAMP) (1991), kopneni izvori ine i do 80 procenata svjetskog zagaenja mora.
Samo na Mediteranu, po klasifikaciji izvjetaja iz Grke (Koutsodendris i aut., 2008; Ioakeimidis
i aut., 2014) kopneni izvori (ine do 69%) i brodski izvori (ine do 26%) su dva najdominantnija
izvora otpada, u zavisnosti od podruja.
Ipak, mogunost da se prepozna neki odreen izvor pojedinanog komada otpada je zaista
mala. Postojee metodologije za monitoring morskog smea / plutajueg otpada se fokusiraju
na obilje, vrste i koncentraciju, rae nego na analiziranje potencijalnog izvora, jer je u mnogim
sluajevima jako teko povezati dijelove nekih krhotina u odreen predmet koji bi mogao poticati
iz neke drave, ili od neke aktivnosti. Objavljene su mnoge studije koje su pokuavale pripisati
otpad na plaama nekom irem izvoru, ali to pripisivanje se uglavnom zasnivalo na lokalnim
saznanjima, pretpostavkama i oiglednom nedostatku rigoroznije metodologije. Primjerice,
Willoughby (1986), je otkrio da tamne mrlje oko ostrva, koje okruuju gradove Dakarte,
Indonezije, sadre velike koliine vodenog zumbula, biljke koja ne raste na ovim ostrvima, te
tako veui izvor otpada za rijeke u unutranjosti. I sam otpad moe ponekad ukazivati na
potencijalne izvore. Na primjer, ako veliki komadi plutajueg otpada nose na sebi strane
oznake, to je esto pokazatelj aktivnosti koje se odvijaju na moru, posebno prilikom ipinga
(Santos i aut., 2005; Kei, 2005). Vrsta otpada moe nagovijestiti mogue izvore, npr. plastine
ae, boce od sokova, losiona za sunce i druge predmete koji najvjerovatnije dolaze od turista i
njihovog boravka na plaama (npr. Gabrielides i aut., 1991; Nagelkerken i aut., 2001). U
svakom sluaju, malo je objavljenih studija koje su imale za cilj da odrede taan izvor smea na
plaama, uz koritenje posebne metodologije. Trenutno ne postoji nijedna prihvaena
metodologija koja omoguava istraivaima da poveu komade otpada sa njihovim izvorom.
Ova Metoda predlae da se identifikuju sve Lokacije (takozvana arita) na koja se otpad
odlae na neodgovarajui nain, ili divlje deponije sa kojih smee moe biti razneeno rijekama,
ili vjetrom i na taj nain postati izvor prekograninog tetnog uticaja. Kao prvi korak, potrebno je
upotrijebiti svo postojee znanje koje posjeduju sve zainteresovane strane u pilot regionima,
kako bi se prikupile potrebne informacije. (Tabela 8).
Tabela 8 Izvori morskog smea / plutajueg otpada

Optina
Naziv neureee deponije (deponija), ili divlje deponije (deponija)
Povrina (m2)
Porijeklo smea (naselja,industrija, zdravstvene ustanove, itd)
Tipine aktivnosti na divljoj deponiji
Tipine tehnike mjere koje se primjenjuju (npr.drenaa, ienje dna, vaenje i isputanje zemnih
gasova itd.)
Vjerovatnoa za tetni prekogranini uticaj (visoka, srednje,niska)
Poznate lokacije neusklaenih odlagalita i divljih deponija koje se nalaze u bilizini12 rijeka i
jezera (npr. Skadarskog jezera, akumulacija u Viegradu, Bajinoj Bati, Zvorniku i Fierze), kao i
morske obale (plae, turistika podruja) e biti mapirane putem Google Earth fajlova, kako bi
omoguili naprednije rjeavanje pitanja izvora morskog smea / plutajueg otpada u
regionalnom kontekstu.
Kao nastavak akcije, ukoliko bude dostupnih fondova za finansiranje, trebala bi biti razvijena
metodologija za monitoring kako bi se mogla aplicirati s ciljem da omogui bolju identifikaciju
izvora prema otpadu nad kojim se vri monitoring.
4.2.3 Putevi kretanja
Putevi kretanja morskog smea / plutajueg otpada mogu biti morske struje, rijeke,
kanalizacioni odvodi i ispusti, kao i odvodi oborinskih voda, odvodi voda sa puteva. Ova Metoda
e se fokusirati samo na glavne rijeke i morske struje.
Nakon prvobitnog dolaska u more/rijeku/akumulaciju, postoji nekoliko faktora koji doprinose

razmijetanju morskog smea / plutajueg otpada nakon ulaska. More i rijene struje, vjetar,
plime i oseke, kao i poplave mogu odnijeti morsko smee / plutajui otpad jako daleko od mjesta
njihovog prvobitnog ulaska (Ryan, 1988; Haynes, 1997; Aliani i aut., 2003; Maximenko i aut.,
2012).
Putevi kretanja otpada e se analizirati istovremeno sa identifikovanim izvorima. Potrebni

podaci su prikazani u tabeli 9 ispod.
12
Izraz u blizini oznaava relativnu udaljenost od 500-1,000 m od izvora na putanji kretanja (rijeka ili more).
Tabela 9 Putanje kretanja plutajueg otpada
Optina
Putevi kretanja (rijeke, kanali, odvodi, rezervoari, vodonosnim slojevima, morskim strujama, atmosferom
itd.)
Pokretai migracija otpada (vjetrovi, padavine / poplave, erozije)
Putevi kretanja (a to su rijeke Lim, Drina, Bijeli Drin, Lepenec, Drin, Buna/ Bojana, Mat i njihove
pritoke, kao i morske struje) e biti mapirani. Pokretai migracije, koji utiu na distribuciju
morskog smea / plutajueg otpada u pilot regionima (padavine / poplave za rijeke Bora /
vjetar zvani Jugo, koji pue sa Jadranskog mora) e takoer biti analizirani. Ovi pokretai mogu
biti vani pri identifikaciji godinjih doba u kojima se deava taloenje / tonjenje i slijeganje
plutajueg otpada.
Ova Metoda uvaava potrebu da se analiziraju ovi pokretai; meutim, zbog ogranienja u
vremenu i resursima, analize e se zasnivati na postojeim znanjima koje posjeduju
zainteresovane strane u vezi sa relativno vanim informacijama o putevima kretanja,
generisanju, distribuciji i pokretaima morskog smea / plutajueg otpada.
4.2.4 Krajnja destinacija
Nakon putovanja, morsko smee/plutajui otpad e konano potonuti, ili se deponovati na obali
mora/rijenoj obali/u akumulaciji; velike koliine morskog smea / plutajueg otpada se
akumuliraju na obalama mora/rijenim obalama irom svijeta. Nakon toga najvei dio otpada
bude zarobljen u pijesku, ili bude otpuhan negdje dublje u kontinentalni dio zemlje (Merrell,
1980; Williams i Tudor, 2001; Kusui i Noda, 2003).
Ove krajnje destinacije/mjesta potonua mogu, a i ne moraju biti trajna. Jaki obalni vjetrovi
mogu u potpunosti opuhati i oistiti obalne vode, pri tome akumuliraji velike koliine plutajueg
morskog smea/plutajueg otpada na lokalnim plaama (kod Aliani i aut., 2003). I zaista, na
plaama u Japanu, obilje morskog smea / plutajueg otpada je u jako bliskoj vezi sa vjetrovima
na kopnu. (Kako i aut., 2010). Meutim, pojedine studije su se pozabavile sistematskim
ispitivanjem gomila i proporcija morskog smea / plutajueg otpada istovremeno u moru i na
obali. Operacije ienja plaa, kao to su uklanjanja otpada koji je naneen iz mora mogu,
gledano na due staze, biti neefikasne, budui da se na plae periodino nanosi novi otpad iz
unutranjosti.
Ova Metoda predvia dva pristupa kako bi se identificirala mjesta slijeganja / krajnje destinacije
morskog smea / plutajueg otpada:
1. Mapiranje morskih struja i vjetrova u vezi sa dostupnim studijama o praenju morskog

smea i postojee znanje koje imaju zainteresovane strane e dati taan uvid u mogue
krajnje destinacije gdje otpad biva zatrpan ili zarobljen. Drave / optine koje se nalaze
na teritoriji na kojoj se akumulira i zadrava morsko smee se smatraju pogoenima
od strane izvora smea koji su locirani negdje drugdje u pilot regionima (pogoene
drave / optine).
2. Oigledne krajnje destinacije plutajueg otpada u rijenom okoliu su lokacije
hidrocentrala i akumulacija. Stoga su pogoene strane u tom sluaju same
hidrocentrale. Segmentiranje rijeka po lokacijama na kojima se nalaze ove hidrocentrale
i akumulacije e pomoi u identifikaciji uzvodnih izvora otpada (drave i optine iz kojih
dolazi otpad).
4.2.5 tetni uticaj na okoli i ekonomiju
Veina plutajueg otpada (kako morskog, tako i onog koji nose rijeke) se sastoji od sintetikih
materijala, kao to su plastika, metal, staklo i guma.
Na internacionalnom nivou, 84.1% ukupnog morskog smea koje se pronae u obalnom

podruju (koje obuhvata 76 zemalja) bi se moglo podijeliti na 10 osnovnih vrsta, u koje spada
puaki otpad, konzerve od hrane i pia i druge vrste ambalae, koja je, gledano po materijalu,
napravljena uglavnom od plastike (Ocean Conservancy, 2008). Drugi izvori
(Fanshawe&Everard, 2002; Sheavly& Register, 2007; Cheshire i aut., 2009; MCS, 2009;
Galgani i aut., 2010) razlikuju sljedee kategorije: plastika; staklo; guma; metal; drvo; papir &
kartonska ambalaa i tekstil.
Prekogranini tetni uticaji, koji nastaju zbog plutajueg otpada u pilot regionima, se dijele na
one koji su tetni po okoli i one koji su tetni za ekonomiju. Ova Metoda bi trebala pomoi u
kvantifikaciji, gdje je to, u ekonomskom smislu, mogue, tetnog uticaja morskog smea /
plutajueg otpada na interese pilot drava i optina. Izraavanjem ovih tetnih uticaja smea u
novcu je mogue za neke sektore (npr. trokovi ienja plaa, teta naneena turizmu, gubitak
u proizvodnji struje zbog estog kvara turbina, itd.), ali za neke sektore je to malo tee izraziti u
novcu (osobito kada se govori o uticaju na okoli). Zainteresovane strane u pilot regionima e
biti instrumenti za prikupljanje informacija potrebnih da bi se kvantificirano izrazili tetni uticaji.
Procjena vanosti ovih uticaja se stavlja u perspektivu obrazlaganja izvora (drava / optina od
kojih dolazi tetan uticaj), puteva kretanja i krajnjih destinacija / mjesta nakupljanja otpada (
pogoene drave / optine). Stoga, drave/optine sa velikim brojem stanovnika, sa niskom
stopom odvoza smea i posljedino visokim koliinama otpada koji zavrava na neureenim
deponijama (ili na neureenim smetljitima ili na divljim deponijama) koje se uglavnom nalaze u
blizini dostupnih puteva kretanja smea, tako da otpad, koji se tako prenosi na velike
udaljenosti, moe proizvesti veliki tetni uticaj na okoli i na pogoene drave. Jo jedno
pitanje koje treba uzeti u obzir kada se procjenjuje finansijska teta, jeste da li je samo jedna
drava/optina, koja je krajnja destinacija, pogoena ili samo doprinosi problemu. Ove
drave/optine koje su krajnja destinacija, a koje nisu dio ovoga, ili ne doprinose znaajno
samom problemu, su pogoene u znatnoj mjeri.
4.2.5.1 tetni utcaji na okoli
Plutajui otpad je znaajna prijetnja po zdravlje i produktivnost morskih, jezerskih i rijenih

ekosistema.
Okvir 3. Uticaj morskog smea na biljni i ivotinjski svijet

Upetljavanje u morsko smee, kao i gutanje od strane ivih organizama u moru su
najprimjetniji kratkoroni tetni uticaji (Gregory, 2009; Thompson i aut., 2009). Globalno se
procjenjuje se da je 267 vrsta direktno ugroeno morskim smeem, od ega 86% ine morske
kornjae, 44% morske ptice i 43% ine morski sisari (Laist, 1997; U.S. Commission on Ocean
Policy, 2004; Allsopp i aut., 2006).
Procijenjeno je da posebno plastini otpad dovodi do velike smrtnosti, bilo direktno ili
indirektno, vie od jednog miliona morskih ptica, 100,000 morskih sisara (ukljuujui tu
30.000 morskih lavova) i 100.000 kornjaa golbalno na godinjem nivou, usljed upetljavanja,
ili gutanja otpada (Wallace, 1985; Laist, 1997; Moore, 2008).
Upetljavanje u materijale kao to su ribarske mree i zamke-varalice, te svijetlei tapii,
mamci u obliku rakova/jastoga/ribe, platine kese, trake za pakovanja predstavljaju veliki rizik
za morske organizme (MCS, 2009; Ten Brink, 2009). Ovi predmeti su odgovorni za procenat
od 62% svih upetljavanja i mogu sprijeiti kretanje, uzrokovati povrede i, u nekim sluajevima,
i smrt od gladi, utapanje, ili davljenje (MCS, 2009; Ocean Conservancy, 2009)
Kako bi se procijenili tetni uticaji na okoli, mora se sprovesti podrobno istraivanje kako bi se
izmjerio taan obim tetnog uticaja na razliite vrste na nivou populacije. Kako bi se dolo do
vjerodostojnih podataka, broj pogoenih ivotinja (bilo da su stradale od gutanja predmeta ili
upetljavanja) koje izlaze na obalu, ili se tu pare, ili gnijezde, kao i ivotinja koje uspiju preivjeti
dovoljno dugo da plivaju du obale, ili one koje bivaju upetljane blizu obale, bi se trebao
ustanoviti za jedan odreeni period. Uzimajui u obzir ogranienja u projektu (trajanje izvora i
trajanje projekta), ovakvo istraivanje se ne moe sprovesti.
Umjesto toga, predloeno je da se prikupe informacije od svih zainteresovanih strana u

pomenutim pilot dravama o stradanjima i teti uinjenoj biljnom i ivotinjskom svijetu u rijekama
i morima, nastalim zbog gutanja plutajueg otpada, ili zapetljavanja u njega. Ovakve specifine
vrste saznanja sigurno postoje meu zainteresovanim stranama u projektu i stoga je neka vrsta
kvantitativne procjene mogua.
Provizorni spisak odgovornih institucija koje mogu biti ukljuene u proces identifikacije i
procjenu tetnog uticaja na okoli se nalazi u tabeli 10.
Tabela 10 Spisak institucija odgovornih za okoli i ribarstvo

Albanija BiH Hrvatska Crna Gora Makedonija Srbija Kosovo*13
Ministarstvo Ministarstvo za prostorno Ministarstvo Ministarstvo Ministarstvo Ministarstvo Ministarstvo
okolia, ureenje, graevinarstvo i za zatitu za odrivi ivotne poljoprivrede ivotne
umarstva i ekologiju Republike okolia i razvoj i sredine i i zatite sredine i
voda; Direkcija Srpske; Ministarstvo prirode; turizam; prostornog ivotne prostornog
za ribarstvo turizma i okolia Ministarstvo Ministarstvo planiranja; sredine planiranja;
(FD) pri Federacije BiH; poljoprivrede; poljoprivrede Ministarstvo Agencija za
Ministarstvu Ministarstva poljoprivrede, Direkcija za i ruralnog poljoprivrede, zatitu ivotne
za vodoprivrede i umarstva ribarstvo; razvoja; umarstva i sredine;
poljoprivredu i Republike Srpske i Morsko vodoprivrede Ministarstvo
prehranu Federacije BiH. Dobro; 14 poljoprivrede,
(MoAF) umarstva i
ruralnog
razvoja.
Plutajui otpad moe imati negativne uticaje na zatiena podruja u pilot regionima. Provizorne
liste zatienih podruja u pilot regionima se nalaze u tabeli ispod.
Tabela 11 Privremeni spisak zatienih podruja u pilot regionima

ara Region Drina Sava Region Drina Tara Region Adriatic Sea Region
Nacionalni park ara Drina Tara rezervat Rijeka Buna - Velipolje,
biosfere; Nacionalni park Kune Vain, Patoku (vani
Tara rezervati za ptice);
Skadarsko jezero
(Ramsar); Delta Bojane;
Mljet (Nacionalni park)
13
* Ovaj naziv nema predrasude u vezi sa statusom, te je u skladu s Rezolucijom 1244/1999 i miljenjem
Meunarodnog suda pravde o proglaenju nezavisnosti Kosova
14
Morsko Dobro je drutveno preduzee odgovorno za upravljanje morem u Crnoj Gori.
Prvobitni proces procjene tetnih uticaja na okolinu bi trebao biti usmjeren na angaovanje
zainteresovanih strana u diskusijama; kako bi prikupili osnovne informacije o vrstama i vanosti
uticaja na biljni i ivotinjski svijet u vodenom pojasu, te kako bi razmotrili mogue aktivnosti koje
bi iz toga proizale, a u skladu sa dostupnim sredstvima za njihovo finansiranje.
4.2.5.2 Ekonomski uticaj
Morsko smee / plutajui otpad moe izazvati ozbiljne gubitke u privredi u razliitim sektorima i
upravi. Meu najozbiljnije ugroenima su obalna mjesta (poveani trokovi ienja plaa, za
javno zdravstvo i odvoz smea), turizam (smanjenje prihoda, loa reklama), ribarstvo
(smanjenje ulova, oteenja na mreama i drugoj ribarskoj opremi, polomljeni propeleri,
zagaenje) i brodski promet (trokovi vezani za oteenja na propelerima, motorima,
uklanjanjem otpada i odvoz smea iz luka). Ekonomski trokovi su veliki gubitak za cijelo
drutvo (uticaj na dobrobit).
Okvir 4. Trokovi uklanjanja otpada sa plae

Uklanjanje otpada u gradovima u Holandiji i Belgiji kota otprilike 10.4 miliona godinje. U
veini mjesta, tetan uticaj koji morsko smee ima na turizam je u stvari pokretaka motivacija
za uklanjanje smea sa plaa. U tom smislu, redovno uklanjanje otpada sa plaa kota
manje, nego mogui gubitak u smislu prihoda i dobiti, koje moe nastati kao rezultat ne
preduzimanja nikakve akcije. Potencijalni ekonomski uticaj koji ima morsko smee je takoer
snaan poticaj za preduzimanje mjera za uklanjanje otpada sa plaa, nego to je to trenutna
zakonska regulativa, osobito u Ujedinjenom Kraljevstvu (UK).
Metoda daje nain za kvantificiranje i novano izraavanje negativnog uticaja koje ima otpad, u
sljedeim oblastima:
Uklanjanje morskog smea / plutajueg otpada;

ienje divljih deponija izvora plutajueg smea (aktivnosti s ciljem prevencije);
Gubitak prihoda od turizma zbog naruenog estetskog izgleda zbog smea, plutajueg i
nataloenog otpada;
Gubici koje imaju hidrocentrale zbog smanjenja u proizvodnji energije.
Ova procjena uticaja morskog smea / plutajueg otpada na monetarne vrijednosti moe biti
teka za procijeniti u nedostatku odgovarajuih informacija. Organizovan ristup za monitoring e
u budunosti morati biti primijenjen na regionalnoj skali, ovisno o dostupnim finansijama.
4.2.5.2.1 Uklanjanje morskog smea / plutajueg otpada
Uklanjanje morskog smea na krajnjim destinacijama morskim obalam (plaama, zalivima itd)
se uglavnom vri neposredno prije, ili odmah po zavretku turistike sezone, kako bi turisti imali
bolju sliku o istoi obala i plaa.
ienje plutajueg otpada u akumulacijama Potpe, Viegrad, Bajina Bata, Zvornik and Fierzi
koje rade tamonje hidrocentrale je neophodno kako bi se izbjeglo oteenje na
hidrocentralama.
Trokovi ienja zavise od uestalosti (sezonske), ljudstva (broj ljudi ukljuenih u ienje),
pomone opreme (npr. kese, maine), zatitne opreme / odjee (npr. rukavice, maske itd.),
transporta (plovila, gorivo) i odvoza (plaanje takse za prijem otpada na deponiju).
Ova Metoda predlae da se napravi procjena trokova potrebnih za ienje tako to bi se
pomnoio troak po jedinici (EUR/m) sa duinom podruja koje se isti.
Kako bi se napravila ispravna procjena trokova, obavie se razgovori sa komunalnim slubama

zaduenim za odvoz smea, NVO-ima i drugim zainteresovanim stranama koje su ranije
uestovale u ienju. Takoer e biti uzeta u obzir i dostupna literatura. Jedinine cijene se
mogu razlikovati od drave do drave, u zavisnosti od trinih uslova i platnih mogunosti
domainstava. Zatim, informacije o duinama plaa i obala (kako morskih tako i akumulacijskih)
e biti prikupljene iz odgovarajue literature i/ili od zainteresovaniih za ovaj proces.
4.2.5.2.2. ienje divljih deponija
Trokovi ienja divljih deponije se rade po istom uzorku kao i oni za uklanjanje morskog
smea/plutajueg otpada: prvo je potrebno znati troak po toni otpadnog materijala, a zatim
izraunati koliinu nepravilno odloenog otpada. Koliina nepravilno odloenog smea se dobije
iz razlike ukupne koliine generisanog smea i smea koje je regularno odveeno (komunalni
otpad se mjeri ili na samom ulazu na deponiji, ili se procjenjuje tako to se pomnoi ukupan broj
kamiona za odvoz smea sa brojem vonji u datom periodu). Nakon toga, jedinina cijena i
ukupna koliina nepravilno odloenog smea se pomnoi kako bi se dobila cijena i troak po
svakoj optini, dravi, ili pilot regionu u cjelini.
Predloeno je da se obave razgovori kako bi se dobili iznosi jedininih trokova i kako bi se

napravila raunska provjera procjene ukupnih trokova.
4.2.5.2.3 Gubici u prihodima od turizma
Plutajui i akumulirani/slegnuti otpad moe djelovati zastraujue na turiste. Na ovaj nain,

plutajui otpad moe uticati na smanjenje prihoda od turzima i posljedino uticate na gubitke u
privredi, posebno u obalnim podrujima.
Okvir 5. Primjer kako izgleda prihod od turista u Junoj Africi

Primjeri kako morsko smee moe uticati na prihod od turizma su rijetki, ali studija uraena u
Junoj Africi je pokazala da samo jedna sitnica u istoi plae moe izazvati pad prihoda od
turizma ak i do 52% u podrujima koja su prouavana. Ovaj projekat je takoer istraio
gustou otpada koji je proizveo tako negativan efekat na turiste i studija je pokazala da 85%
posjetilaca plae ne eli dolaziti vie na plau na kojoj su vidjeli 2 ili vie otpadnih predmeta
po metru. Ono to je, u svakom sluaju, interesantno, jeste da je samo 44% ispitanika
kalsifikovalo plae koje su posjetili kao iste plae, objanjavajui da ipak postoje
svojevrsne razlike u prioritetima kod ljudi i u nainu kako se oni ponaaju (Ballance i aut.
2000).
Izgubljeni troak je proizvod poveanja broja posjetilaca i prosjenog troka po posjetiocu. Kada
se analiziraju trendovi u broju noenja turista u pilot regionu Jadranska obala, oni pokazuju
pozitivne rezultate, to znai da se broj turista i noenja poveao u periodu 2011-2014.
Postoji i neki porast u turistikim posjetama Srbiji u periodu 2012. i 2014. u poreenju sa
periodom 2007./2008. (zabiljeen najvei promet od turizma). U regionu Tare posjeta turista je
porasla za 20% po broju posjeta/noenja 2014. godine u poreenju sa 2013. godinom; u Banji
Koviljai zabiljeen je porast od 12% u 2014. godini u poreenju sa 2013. Meutim, nije mogue
ba tano povezati promjene koje se deavaju sa koliinom otpada i porasta ili smanjenja broja
turista.
Druga Metoda e biti napravljena kako bi se shvatio nain na koji turisti percipiraju istou u
smislu istoe morske/rijene/jezerske obale. Predloeno je da se kontaktiraju odgovorne
institucije koje se bave turizmom i da ih se pita da li mogu sprovesti ispitivanje o
zadovoljstvu/nezadovoljstvu turista istoom plaa/rijenih obala i jezera.
U Crnoj Gori postoji turistiki info centar koji, izmeu ostalog, prima i albe na istou plae.
Mogue je napraviti pregled broja turista koji se ale, u odnosu na ukupan broj turista koji
dolaze u turistiki info centar. Pod pretpostavkom da se jedan te isti turista ne vraa dvaput, bilo
bi mogue izraunati gubitak prihoda, uzimajui u obzir ukupan broj turista, nezadovoljnih
turista, prosjean broj noenja, te planiranu dobit.
4.2.5.2.4 Gubitak prihoda Hidrocentrale zbog smanjenja proizvodnje elektrine energije
Plutajui otpad moe dovesti i do gubitka generisane energije, kao rezultat oteenja na opremi
elektrane. Dodatni gubici nastaju usljed smanjenog protoka vode.
Znaajan iznos plutajueg otpada se akumulira i preko nosaa; uzrokujui smanjenje u protoku
vode i proizvodnji struje. Dodatni problem stvaraju i formirane kolonije koljki, koje su se naselile
zbog velike koncentracije organskih tvari koji porijeklo imaju u komunalnom otpadu. Invazija
kolonija koljki stvara oklop na nosaima: na taj nain smanjuje se protok vode i koliina
proizvedene elektrine energije. Na taj nain plutajui otpad ometa rad motora i turbina u
hidrocentrali, uzrokujui poveanje trokova za popravku i ienje.
Okvir 6. Presjek za Hidrocentralu Bajina Bata za 2010. godinu

Nivo akumulacije Bajina Bata je smanjen u periodu Juli - Avgust 2010. kako bi se uradio
remont nosaa, koji su oteeni plutajuim otpadom. Proizvodnja elektrine energije je
zaustavljena na dva mjeseca. Tokom remonta, sa dna rezervoara su izvaene razliite vrste
otpada, pa ak i jedna potonula brodica15.
Informacije o gubitku prihoda u proizvodnji struje, zbog problema sa plutajuim otpadom bi

trebale biti dostupne svim upraviteljima hidrocentralama. Predloeno je da se naprave i intervjui
i/ili da uprave ovih hidrocentrala urade izvjetaje. Procijenjeni iznos smanjene koliine dobijene
struje (i povezanih trokova koji utiu na gubitak prihoda) bi se mogli dobiti iz broja sati zastoja,
iznosa proizvedene elektrine energije po satu i cijene po kWh elektrine energije. Ili bi
postojei podaci, ukoliko bi bili dostupni, mogli biti uvrteni u Izvjetaj o procjeni tetnog uticaja
na ekonomiju koji e biti uraen za pilot regije ara i Tara Drina Sava.
1. Zakljuci
Problem morskog smea / plutajueg otpada oigleno ima internacionalne dimenzije. Pogaa
morski i rijeni okoli i van ovlasti pilot optina, drava i regiona. Izvori morskog smea /
plutajueg otpada se ire po cijeloj teritoriji pilot optina; pod uticajem razliitih faktora (vjetar,
poplave, plime, morske struje itd.) otpad ulazi u rijeku, ili more i pratei neke puteve kretanja
prenosi se na velike razdaljine.
15
http://www.pecat.co.rs/2010/07/drina-ko-truje-srpsku-zilu-kucavicu/
Okvir 7. ivotni ciklus plutajueg otpada
Sloena priroda rasprostranjenosti plutajueg otpada u okoliu zahtijeva jasan i definisan
pristup kako bi se problem razumio i kako bi mu se pristupilo. Plutajui otpad ulazi u
mora/rijeke/rezervoare mnogim putevima, a ova ratrkanost u raspodjeli otpada, uz prostorne
i vremenske varijable prilikom plutanja, jo vie uslonjavaju ovaj ivotni ciklus (Ryan i aut.,
2009, Cole i aut., 2011, Doyle i aut., 2011.).
Zaokruen pristup, koji se predlae ovom Metodom, ima za cilj da prati plutajui otpad od
samog izvora, putevima kojima se kree, pa sve do same krajnje destinacije/slijeganja.
Meutim, pronalaenje korisnih podataka o uticaju i koliini morskog smea ostaje izazov.
Sistematsko nauno istraivanje morskog smea u pilot regionima je relativno rijetko. Ovo jo
vie oteava mogunost kvantifikacije loeg uticaja. Bez obzira na to, ak i kategorizacija uticaja
na osnovu pretpostavki bi mogao biti korak naprijed u razumijevanju problema koje donosi
morsko smee / plutajui otpad.
Neke optine, koje su najvie pogoene nanosima otpada, nemaju nikakvu kontrolu nad
proizvodnjom otpada, ili nad odlaganjem tog otpada na samom izvoritu gdje nastaje. Nadalje, u
odsustvu koordiniranog pristupa, napori nekih optina da smanje doticaj, ili da uklone naneeni
otpad su osujeeni nepostojanjem takvih napora kod drugih. Nadalje, otvoren, konstruktivan,
napredan dijalog o spornim temama je potreban kako bi se definisala zajednika vizija i prilike
za pronalaenjem rjeenja za morsko smee/plutajui otpad.
PROCJENA
NEGATIVNOG UTICAJA
na ivotnu sredinu
i privredu pograninog
regiona Tara-Drina-Sava
Sadraj
Opti pregled ............................................................................................................................................... 5

1. Istorijat.................................................................................................................................................. 9
1 Opti i posebni ciljevi ......................................................................................................................... 9
2 Pilot region TaraDrinaSava .......................................................................................................... 9
3 Procena ekolokog i ekonomskog uticaja plutajueg otpada u pilot regionu Tara-Drina-Sava.......... 14
3.1 Plutajui otpad u slivu Drine ....................................................................................................... 14
3.2 Metod za procenu ekolokog i ekonomskog uticaja ................................................................... 17
3.3 Proces procene ekolokog i ekonomskog uticaja ....................................................................... 18
3.4 Izvori plutajueg otpada u pilot optinama u pilot regionu Tara-Drina-Sava ............................. 19
3.4.1 Proizvodnja otpada ............................................................................................................. 19
3.4.2 Sakupljanje otpada .............................................................................................................. 22
3.4.3 Odlaganje otpada i arita ............................................................................................... 24
3.4.4 Reciklaa .............................................................................................................................. 31
3.2.1 Putevi plutajueg otpada ........................................................................................................... 33
3.5 Procena ekolokog i ekonomskog uticaja ................................................................................... 36
3.4.1 Ekoloki uticaji ............................................................................................................................ 37
3.3.4 Ekonomski uticaji ....................................................................................................................... 39
3.6 Optine koje vre uticaj i optine koje trpe uticaj ....................................................................... 49
4 Zakljuci ............................................................................................................................................. 53
Slika 1 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Potpekom jezeru ..................................... 6
Slika 2 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Viegradskom jezeru ................................. 6
Slika 3 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Peruakom jezeru.................................... 7
Slika 4 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Zvornikom jezeru..................................... 7
Slika 5 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Savi ............................................................ 8
Slika 6 Pilot optine u Srbiji: Ljubovija, Bajina Bata, Prijepolje, Priboj, ajetina, Uice, Loznica, Sremska
Mitrovica, abac, Krupanj, Mali Zvornik i Bogati....................................................................................... 10
Slika 7 Pilot optine u Crnoj Gori: Bijelo Polje i Pljevlja .............................................................................. 10
Slika 8 Pilot optine u Bosni i Hercegovini: Viegrad, Rudo, Gorade, Srebrenica, Bratunac, Milii, Brko,
Bijeljina, Zvornik i Ugljevik. ......................................................................................................................... 11
Slika 9 Geografski poloaj pilot optina u regionu Tara-Drina-Sava ........................................................... 12
Slika 10 Udeo veliine povrine zemalja u pilot regionu............................................................................. 13
Slika 11 Udeo zemalja u ukupnom broju stanovnika .................................................................................. 14
Slika 12 Podruje sliva Drine ....................................................................................................................... 15
Slika 13 Poreklo, putevi i tonjenje plutajueg otpada ................................................................................ 17
Slika 14 Metod za procenu ekolokog i ekonomskog uticaja ..................................................................... 18
Slika 15 Doprinos pilot optina ukupnoj proizvodnji otpada (tona/godinje) ............................................ 21
Slika 16 Doprinos pilot zemalja ukupnoj proizvodnji otpada (tona/godinje) ............................................ 21
Slika 17 Udeo zemalja u ukupnoj koliini nesakupljenog otpada u pilot regionu ...................................... 24
Slika 18 Udeo optina u ukupnoj koliini nesakupljenog otpada u pilot regionu ....................................... 24
Slika 19 Nesanitarne deponije u slivu Drine ............................................................................................... 27
Slika 20 Lokacije za bacanje otpada u Crnoj Gori........................................................................................ 28
Slika 21 Lokacija za bacanje otpada u BiH................................................................................................... 28
Slika 22 Lokacije za bacanje otpada u Srbiji ................................................................................................ 28
Slika 23 Divlje deponije u optini Bogati ................................................................................................... 30
Slika 24 Divlje deponije u optini Bratunac ................................................................................................. 30
Slika 25 Divlje deponije u gradu Sremska Mitrovica ................................................................................... 31
Slika 26 Divlja deponija u naselju Leimir ................................................................................................... 31
Slika 27 Divlja deponija u naselju Grgurevci ............................................................................................... 31
Slika 28 Divlja deponija u naselju Suljam .................................................................................................... 31
Slika 29 Divlja deponija u naselju Besenovo ............................................................................................... 31
Slika 30 Divlja deponija u naselju Manelos ............................................................................................... 31
Slika 31 Drina pre Peruakog jezera .......................................................................................................... 35
Slika 32 Lim kroz Prijepolje ......................................................................................................................... 36
Slika 33 Potpeko jezero blizu puta Prijepolje-Priboj ................................................................................. 36
Slika 34 ehotina ......................................................................................................................................... 36
Slika 35 Zatiena podruja i predloena zatiena podruja u slivu Drine ................................................ 38
Slika 36 Lokacije HE na Limu i Drini ............................................................................................................. 40
Slika 37 amac izvaen sa dna Peruakog jezera tokom remonta agregata brane .................................. 41
Slika 38 Postavljena oprema za hvatanje plutajueg otpada u Potpekom jezeru (Lim) ........................... 42
Slika 39 Kran ................................................................................................................................................ 42
Slika 40 Hvataljka ........................................................................................................................................ 42
Slika 41 ienje plutajueg otpada u Peruakom jezeru ......................................................................... 43
Slika 42 amac za ienje otpada .............................................................................................................. 43
Slika 43 Plutajui otpad uz branu ................................................................................................................ 43
Slika 44 Instalacija za ienje otpada na Zvornikom jezeru ..................................................................... 44
Slika 45 Pregrada za zaustavljanje otpada .................................................................................................. 44
Slika 46 Hvataljka ........................................................................................................................................ 44
Slika 47 ienje plutajueg otpada ............................................................................................................ 45
Slika 48 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Potpekom jezeru ................................. 50
Slika 49 Doprinos pilot optiina proizvodnji plutajueg otpada u Viegradskom jezeru ............................ 51
Slika 50 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Peruakom jezeru................................ 51
Slika 51 Doprinos pilot optina stvaranju plutajueg otpada u Zvornikom jezeru ................................... 52
Slika 52 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Savi ........................................................ 52
Tabela 1 Povrina i broj stanovnika pilot optina i celokupnog pilot regiona .......................................... 12
Tabela 2 Proizvodnja otpada u pilot optinama u pilot regionu Tara-Drina-Sava ...................................... 20
Tabela 3 Stopa sakupljanja otpada i koliine otpada koje se ne sakupljaju u pilot optinama .................. 23
Tabela 4 Odredita sakupljenog otpada u pilot optinama i razdaljine transporta iz podruja iz kojih je
otpad sakupljen........................................................................................................................................... 25
Tabela 5 Popis divljih deponija iz optinskih planova upravljanja otpadom u nekim pilot optinama ...... 28
Tabela 6 Primarna reciklaa i aktivni operateri u pilot optinama ............................................................. 32
Tabela 7 Trokovi ienja divljih deponija ................................................................................................. 40
Tabela 9 Finansijski gubici HE Bajina Bata povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije
zbog plutajueg otpada ............................................................................................................................... 45
Tabela 9 Finansijski gubici HE Bajina Bata povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije
zbog plutajueg otpada ............................................................................................................................... 46
Tabela 10 Finansijski gubici HE Potpe povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije zbog
plutajueg otpada ....................................................................................................................................... 46
Tabela 11 Dolasci i noenja u nekim turistikim lokacijama u pilot regionu (novembar 2014-novembar
2015) ........................................................................................................................................................... 47
Tabela 12 Gubitak prihoda od turizma ....................................................................................................... 48
Tabela 13 Potencijalni doprinos optina gornjeg toka gomilanju plutajueg otpada u akumulacijama
Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik, kao i transport plutajueg otpada u iri sliv Save ...................... 49
Opti pregled
Plutajui otpad ozbiljan je problem zagaenja u regionu TaraDrinaSava, posebno u Crnoj

Gori, Bosni i Hercegovini i Srbiji. Prepoznati su sledei glavni prekogranini ekoloki i
ekonomski uticaji uzrokovani plutajuim otpadom u pilot regionu TaraDrinaSava tokom izrade
Izvetaja o proceni ekolokog i ekonomskog uticaja:
zagaenje vode;
pretnje renoj flori i fauni (Drine i njenih desnih pritoka, ehotine, Lima, Uvca, Rzava i
Jadra, kao i levih pritoka Sutjeske, Prae i Dranjae);
unitenje zatienih podruja: Nacionalnog parka Durmitor u Crnoj Gori, Nacionalnog
parka Sutjeska u Bosni i Nacionalnog parka Tara u Srbiji);
ugroeni reni ekosistemi porodica Salmonidae u koju spadaju mladica (Hucho hucho)
i potona pastrmka (Salmo trutta) od plutajueg otpada i opiljaka od drveta (koje
izbacuju pilane koje se nalaze u slivu) jer ulaze u krge ribe;
zdravstveni problemi ljudi u smislu potencijalnih povreda otrim predmetima na obalama
i taloga na dnu akumulacija Potpe, Viegrad, Bajina bata i Zvornik;
ekonomski uticaji na lokalne zajednice (poveani trokovi ienja plutajueg otpada u
akumulacijama Potpe, Viegrad, Bajina bata i Zvornik i divljim deponijama u blizini
renih obala), turizam u podrujima kao to je Zlatibor (ajetina), Banja Koviljaa
(Loznica), Tara, Mokra Gora, Pljevlja, Bijelo Polje, itd. i zatienim podrujima (gubitak
prihoda, lo publicitet), ribolov (smanjenje i nestanak lovine) i gubitak prihoda od
proizvodnje elektrine energije u hidroelektranama Potpe, Viegrad, Bajina Bata i
Zvornik zbog blokade turbina u elektranama.
Uzimajui u obzir bogatstvo biodiverziteta i prisustvo globalno ugroenih vrsta, s jedne strane, i
znaajne pretnje otpada po ove populacije, s druge, mere za prevenciju bacanja otpada
predstavljaju hitno pitanje.
Iako uticaji na ivotnu sredinu ne mogu da se kvantifikuju zbog nedostatka informacija, uinjen
je napor da se proceni ekonomski uticaj koji se odnosi na ienje plutajueg otpada i divljih
deponija u pilot podruju. Procenjeno je da se svake godine troi 4.968.150 evra na ienje
divljih deponija; 400.000 evra godinje na ienje plutajueg otpada u akumulaciji a 1.700.000
evra godinje predstavlja gubitak od smanjene proizvodnje elektrine energije u
hidroelektranama (HE) Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik.
Optine proporcionalno doprinose uticaju na ivotnu sredinu koliinama isputenog plutajueg

otpada. Neke optine su odgovorne za stvaranje plutajueg otpada i/ili zagaenje putem
neadekvatnih praksi upravljanja otpadom a posebno nedozvoljenim bacanjem otpada u
oblastima u kojima esto dolazi do poplava/plime. Ove optine se smatraju onima koje vre
uticaj. Druge optine primaju (neeljeni) plutajui otpad i/ili zagaenje i moraju da snose
(nepovratne) trokove njihovog ienja i odlaganja, i to su optine koje trpe uticaj.
Sliv Drine je podeljen lokacijama akumulacija Potpe (Lim), Viegrad, Bajina Bata i Zvornik
(Drina). Optine koje doprinose stvaranju plutajueg otpada prikazane su na slikama u
nastavku.
Slika 1 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Potpekom jezeru
Moe se videti da optina Bijelo polje proizvodi vie plutajueg otpada od optina Pljevlja i
Prijepolje.
Slika 2 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Viegradskom jezeru
Plutajui otpad u Viegradskom jezeru potie uglavnom iz optine Gorade.

Slika 3 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Peruakom jezeru
Iako optina Uice upravlja regionalnom sanitarnom deponijom, ima otpada u ruralnim
zajednicama koji se ne sakuplja i koji moe da dospe u reke u slivu. Optina Uice, meutim,
doprinosi plutajuem otpadu u slivu reke Morave. Stoga najvei doprinos stvaranju plutajueg
otpada u Peruakom jezeru ima optina Bajina Bata.
Slika 4 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Zvornikom jezeru
Zvornik, ali i Bratunac, Krupanj i Ljubovija, najvie doprinose proizvodnji plutajueg otpada u
Zvornikom jezeru.
Slika 5 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Savi
Loznica, abac i Bijeljina najvie doprinose proizvodnji plutajueg otpada u donjem delu Drine i
u delu Save nakon ua.
Uticaj isputenog otpada znaajan je ako se posmatra ukupno zagaenje Drine, a ovaj problem
mora hitno da se rei uzimajui u obzir ekonomsku, drutvenu i kulturnu situaciju. Da bi se
odrivo reio problem otpada na Drini, neophodno je da se usklade napori na nacionalnom i
meunarodnom nivou zbog toga to su prekogranini vodni resursi i njihovo ouvanje, zatita i
odrivo korienje od velikog znaaja za sve zemlje.
1. Istorijat
Stalna radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SWG) i Mrea asocijacija lokalnih samouprava
jugoistone Evrope (NALAS) sprovode regionalni potprojekat Upravljanje vrstim otpadom u
prekograninim ruralnim i priobalnim podrujima u regionu Jugoistone Evrope koji podrava
Nemako savezno ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) kroz GIZ Otvoreni
regionalni fond za jugoistonu Evropu Modernizacija optinskih usluga (ORF MMS) i Vlada
vajcarske.
SWG je ukljuena u unapreenje ivota u ruralnim oblastima u zemljama jugoistone Evrope

(JIE). U tom cilju promovie inovativni i odriv razvoj poljoprivrede i sela kroz regionalnu
saradnju ministarstava poljoprivrede zemalja uesnica i drugih aktera. Podrava proces EU
integracije u JIE kroz:
podsticanje politika ruralnog razvoja;

unapreenje struktura i sistema za sprovoenje razvoja poljoprivrede i sela;
unapreenje razumevanja i korienja alatki za sprovoenje razvoja poljoprivrede i sela;
identifikovanje i razmenu informacija i primenu dobrih praksi u poljoprivredi i ruralnom
razvoju radi proirenja agende ruralnog razvoja.
NALAS okuplja 16 asocijacija koje predstavljaju oko 9.000 lokalnih uprava, koje je direktno
izabralo preko 80 miliona graana u ovom regionu. NALAS pomae asocijacijama da odrivo
predstavljaju lokalne uprave pred centralnim vlastima. NALAS prua usluge lokalnim upravama
i nastoji da se razvije kao centar znanja za razvoj lokalne uprave u JIE. NALAS promovie:
procese decentralizacije, uzimajui lokalne samouprave kao kljuni element u procesu

tranzicije u JIE;
partnerstva radi doprinosa procesu EU integracija kao i procesu pomirenja i stabilizacije.
1 Opti i posebni ciljevi
Opti cilj potprojekta jeste unapreenje konceptualnih i organizacionih okvirnih uslova u oblasti
integrisanog upravljanja vrstim otpadom u prekograninim ruralnim i priobalnim podrujima u
JIE.
Posebni cilj zadatka jeste procena i izrada shema (modela) za integrisano upravljanje vrstim
otpadom koje su ekoloki delotvorne i ekonomski priutive da bi se smanjili negativni ekoloki i
ekonomski uticaji loeg upravljanja vrstim otpadom i podrao ekoloki i drutveno-ekonomski
razvoj prekograninih ruralnih i priobalnih podruja u zemljama JIE.
Da bi se definisali modeli za integrisano upravljanje vrstim otpadom u zemljama JIE (pilot

ruralni i priobalni regioni), predvieno je sprovoenje procene prekograninih ekolokih i
ekonomskih uticaja (nedovoljnih) praksi koje se trenutno primenjuju.
2 Pilot region TaraDrinaSava
Potprojekat pokriva tri pilot ruralna i priobalna podruja koja dele prirodne resurse planinski
venac (ara), prekogranini reni slivovi (Tara-Drina i Drina-Sava) i podruje morske obale
(Jadransko more).
Ovaj izvetaj o proceni negativnog prekograninog ekolokog i ekonomskog uticaja usmeren je
na pilot region Tara-Drina-Sava. Obuhvata Srbiju (slika 6 optine Ljubovija, Bajina Bata,
Prijepolje, Priboj, ajetina, Uice, Loznica, Sremska Mitrovica, abac, Krupanj, Mali Zvornik i
Bogati), Crnu Goru (slika 7 Bijelo Polje i Pljevlja) i BiH (slika 8 optine Viegrad, Rudo,
Gorade, Srebrenica, bratunac, Milii, Brko, Bijeljina, Zvornik i Ugljevik).
Pilot optine izabrala je SWG, u saradnji sa regionalnim ekspertom.
Slika 7 Pilot optine u Crnoj Gori: Bijelo Polje i Pljevlja
Slika 6 Pilot optine u Srbiji: Ljubovija, Bajina Bata,

Prijepolje, Priboj, ajetina, Uice, Loznica, Sremska
Mitrovica, abac, Krupanj, Mali Zvornik i Bogati.
Slika 8 Pilot optine u Bosni i Hercegovini: Viegrad, Rudo, Gorade, Srebrenica, Bratunac, Milii, Brko, Bijeljina, Zvornik i
Ugljevik.
Okviran geografski poloaj pilot optina u odnosu na region Tara-Drina-Sava shematski je

prikazan na slici 9 u nastavku.
Sremska
Mitrovica
Ilok
Bogatic
Lopare Ugljevik
Mali Krupanj
Zvornik
Zvi
Bratunac Ljubovija
Milici
Srebrenica
Bajina Basta
Cajetina
Gorazde Rudo
Priboj
Bjelo
Polje
Slika 9 Geografski poloaj pilot optina u regionu Tara-Drina-Sava
Povrina i broj stanovnika pilot optina predstavljeni su u Tabeli 1 nie.
Tabela 1 Povrina i broj stanovnika pilot optina i celokupnog pilot regiona

Pilot optina Povrina (km2) Broj stanovnika
Srbija
Ljubovija 356 14.469
Bajina Bata 673 26.022
Prijepolje 827 41.188
Priboj 552 30.377
ajetina 647 14.754
Uice 667 82.921
Loznica 612 78.788
Sremska Mitrovica 762 85.000
abac 795 115.347
Krupanj 342 17.398
Mali Zvornik 184 12.496
Bogati 384 28.883
Ukupno 6.801 547.643
Crna Gora
Bijelo Polje 923 43.460
Pljevlja 1.346 29.054
Ukupno 2.269 72.514
Bosna i Hercegovina
Viegrad 448 11.774
Rudo 344 8.840
Gorade 252 30.017
Srebrenica 527 9.117
Bratunac 293 22.133
Milii 285 9.849
Brko 402 93.028
Bijeljina 132 109.167
Zvornik 387 64.551
Ugljevik 165 16.358
Lopare 298 17.101
Ukupno 3.533 391.935
Hrvatska
Ilok
Ukupno
Ukupno pilot region 12.603 1.012.092
Povrine i broj stanovnika za svaku zemlju u okviru pilot regiona istaknute su na slikama 10 i 11
u nastavku.
28%
54%
18%
Slika 10 Udeo veliine povrine zemalja u pilot regionu

38% 54%
7%
Slika 11 Udeo zemalja u ukupnom broju stanovnika
Oigledno je da Srbija sa svojim pilot optinama ima najvei udeo u pilot regionu u odnosu kako
na broj stanovnika tako i na povrinu; udeo BiH takoe je relativno visok, dok je udeo Crne Gore
zanemarljiv.
Pod uslovom da dalja analiza pokae nedostate u praksama upravljanja otpadom u Srbiji i
Bosni i Hercegovini, one e imati najvei relativni doprinos stvaranju prekograninog uticaja u
pilot regionu.
3 Procena ekolokog i ekonomskog uticaja plutajueg otpada u pilot regionu Tara-Drina-Sava
3.1 Plutajui otpad u slivu Drine
Plutajui otpad se nalazi skoro u slivu svake reke u potocima, rekama i jezerima
(akumulacijama). Sastavljen je od raznovrsnog materijala od plastinih flaa preko bunja do
raznih oblika drveta od itavih stabala do batenskog nametaja. Biorazgradiv otpad prirodno
se razgrauje u dodiru sa biolokim agensima. Bioloki nerazgradiv opad zapravo se ne
raspada. Primeri bio-nerazgradivog plutajueg otpada obuhvataju komunalni otpad, konzerve,
flae, stiropor i drugo. Materijal moe plutati po povrini ili moe biti natopljen vodom ili se
zadrava na odreenoj dubini ispod povrine. Takoe se zadrava du obala reka i jezera.
Bujine povrinske vode predstavljaju vaan mehanizam za dovoenje otpada u rena korita.
Bujice mogu direktno da pomere deo otpada, ali prvenstveno se tokovi ubrzavaju i nivo vode
raste tako da povlai otpad koji se nalazi du obala u sam tok. Kako raste nivo vode, poveava
se irina zemljita koje je ugroeno i moe da ponese jo otpada. Intenzitet vodotokova pod
nekim plavnim uslovima je takav da se menja pravac i irina toka (reka), a baeni otpad
zakopan u sprudovima moe da se oslobodi (Cummins et al. 1983). Erozija obala primarni je
uzronik dospevanja smea u vodotok (McFadden and Stallion 1976). Materijal koji se brzo
kree takoe predstavlja opasnost po vetake strukture koje se obino nalaze na kopnu, kao i
slobodan otpad koji ljudi bacaju u vodotok.
Plutajui otpad uglavnom nosi Drina. Drina je dugaka 346 km; ona je najvea pritoka Save,
koja je najvea pritoka Dunava. Podruje sliva Drine iznosi 19.680 km2, a prostire se kroz tri
drave: Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i Srbiju (slika 12).
Slika 12 Podruje sliva Drine
Pilot region Tara-Drina-Sava obuhvata deo sliva Drine a analiza je ograniena na gore opisano
podruje. Ipak, metod procene uticaja koji se ovde primenjuje primenljiv je na itav sliv, kao i na
sliv Save.
Ispitivanje osobina plutajueg otpada1 pokazalo je sledee:
Plutajui otpad sastoji se od suvih grana, lia, plastinih flaa i kesa. Njegova gustina
na povrini u mirnim delovima reka i jezera je 0,5 do 0,7 m.
Potopljen visei otpad sastoji se od manjih grana, plastinih flaa i plastinih kesa.
Otpad je upetljan sa organskim materijalima (npr. blatom).
Sloj slegnutog otpada debeo je 4,5 do 5 m. Sastoji se od guma, plastinih pakovanja,
upetljanih sa plastinim kesama.
Sledee inicijative/projekti su imali/imaju za cilj reavanje osnovnog problema upravljanja

komunalnim otpadom i nedozvoljenog bacanja otpada u slivu Drine:
Regionalni centar za ivotnu sredinu sproveo je studiju Zagaenje u slivu Drine popis
potencijalnih izvora2 2011, da bi sistematski identifikovao i zabeleio sve rizine lokacije
u slivu, koristei metodologiju Meunarodne komisije za zatitu Dunava koja je
https://www.researchgate.net/publication/266571770_Floating_Debris_in_the_Storage_Reservoirs_of_Bajina_Basta_
and_Potpec_Hidropower_Plant
2 http://documents.rec.org/publications/DrinaRiver_July2011.pdf
prilagoena lokalnim uslovima i potrebama. Osim industrijskih i komunalnih zagaivaa,
identifikovane su optinske i divlje deponije.
Italijanska organizacija civilnog drutva OXFAM sprovela je projekat: Ka dobrom
statusu vode Drine u okviru kojeg su podrane organizacije civilnog drutva i
promovisano javno-privatno partnerstvo u cilju boljeg upravljanja rekama3 u periodu
2010-2012, koji je obuhvatio i program bespovratne pomoi optinama za nabavku
kanti/kontejnera.
Regionalni centar za ivotnu sredinu sproveo je projekat Podrka sprovoenju koncepta
3R u slivu Drine4 tokom 2014/2015. Cilj studije bio je procena statusa upravljanja
otpadom u slivu Drine, a na osnovu ove analize davanje preporuka za mere i akcije
kojima se integrie koncept 3R u prakse upravljanja otpadom. Studija je obezbedila
teorijski kontekst za integrisano upravljanje vrstim otpadom i koncept 3R.
Tekui projekat Tehnika pomo za pripremu GEF SCCF Zapadni Balkan projekta za
upravljanje slivom Drine5 ima za cilj izradu studije za analizu plutajueg otpada u slivu
reke Drine. Ona bi obezbedila dugorono smanjenje plutajueg otpada u slivu Drine i
odrivo upravljanje vodnim resursima i zatitu ivotne sredine kroz uspostavljanje
saradnje lokalnih zajednica prilikom obavljanja aktivnosti upravljanja vrstim otpadom.
Na taj nain bie obezbeeno integrisano upravljanje vrstim otpadom u slivu Drine.
Treba uspostaviti blisku saradnju sa ovim projektom radi iskorienja sinergija.
Imajui u vidu injenicu da veina plutajueg otpada potie iz izvora na kopnu, procena uticaja
je usmerena na:
1 Osnovni problem: trenutne prakse upravljanja otpadom.

2 Lokacije kopnenih izvora plutajueg otpada (nesanitarne i divlje deponije).
3 Putevi smea od izvora do mora i obala na kojima ostaje.
4 Efekat (plutajueg otpada) i povezani ekoloki i ekonomski uticaji.
Stoga ovaj Izvetaj o proceni rasvetljuje pitanje o tome kako i zato pilot optine doprinose ili su
pogoene plutajuim otpadom u pilot regionu Tara-Drina-Sava. Nakon to se odgovori na
pitanja kako i zato moe postati mogue iznalaenje regionalnog modela za reenje ovog
pitanja.
3http://www.oxfamitalia.org/scopri/oxfam-italia-in-see/toward-the-good-status-of-drina-river-
water#sthash.uFN80c20.dpuf
4http://documents.rec.org/greenhorizon/Supporting%20the%20implementation%20of%20the%203R%20concept%20i
n%20the%20Drina%20river%20basin_en.pdf
5file:///C:/Users/Rec/Documents/GIZ%20Waste%20Application/Background/World%20Bank%20Floating%20Debris%
20Drina%20GEF.pdf
3.2 Metod za procenu ekolokog i ekonomskog uticaja
Plutajui otpad je mobilan i moe se nai relativno daleko od prvobitnoh izvora. Na ovo kretanje
utiu obrasci vetra, erozije i plavljenja (slika 13).
Slika 13 Poreklo, putevi i tonjenje plutajueg otpada6
Poreklo ukljuuje kopnene izvore (deponije/ubrita/rekreativnih oblasti);

Putevi su predstavljeni kao smee noeno vetrom (zakrivljene strelice) i smee noeno
rekama (sive strelice);
Tonjenje u reno korito (takaste strelice): 1) blizu obala reka; 2) na dnu reka i jezera.
Flora i fauna na koju utie (crne strelice).
Metod procene ekolokog i ekonomskog uticaja proizilazi iz postojeih praksi upravljanja vrstim
otpadom u pilot zemljama/optinama pilot regiona Tara-Drina-Sava, kao odgovor na mobilni
karakter plutajueg otpada ima za cilj da:
Identifikuje poreklo i puteve kopnenih izvora plutajueg otpada u svakoj pilot optini kroz
analizu:
o proizvodnje i sastava otpada
o sakupljanja otpada
kapacitet operatera
uestalost sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom)
nesakupljeni otpad
o prakse odlaganja otpada i lokacije arita

nesanitarne optinske deponije
divlje deponije
6 http://www.gov.scot/Publications/2013/07/9297/5
o putevi plutajueg otpada: reke
o sprovoenje reciklae i stopa reciklae
Proceni vrstu i znaaj prekograninih ekolokih i ekonomskih uticaja:
o ekoloki uticaji
reni ekosistemi
zatiena podruja
o ekonomski uticaji
trokovi ienja
gubitak prihoda od turizma
Proceni doprinos plutajueg otpada ekolokom i ekonomskom uticaju svake pilot

zemlje/optine (optine koje vre uticaj i optine koje trpe uticaj).
Ilustracija metoda za identifikaciju porekla predstavljena je na slici 14 nie:
Krajnje
take/tonjenje
Slika 14 Metod za procenu ekolokog i ekonomskog uticaja
3.3 Proces procene ekolokog i ekonomskog uticaja
Nakon formulacije metoda procene ekolokog i ekonomskog uticaja, uspostavljena su dva

odvojena toka prikupljanja podataka:
1. Kancelarijsko istraivanje:
a. Izraene su dve vrste upitnika koji su dostupni u aneksu 1. Prikupljeni su sledei
podaci:
i. politike i zakonodavstvo; proizvodnja otpada; finansiranje upravljanja
komunalnim otpadom; izvori morkog otpada (takozvana arita);
ii. operativni i tehniki kapaciteti operatera za upravljanje otpadom, tanije:
pokrivenost uslugom; uestalost sakupljanja otpada; dostupni kontejneri
za sakupljanje i vozni park; zahtevi za dodatnim kontejnerima i
kamionima za sakupljanje; status primarnog razvrstavanja otpada, ukoliko
postoji.
2. Participatorni proces radi sakupljanja i validacije podataka, okupljanje relevantnih
aktera, kao to su dravni i optinski organi, operateri za upravljanje otpadom
(ukljuujui i regionalne sanitarne deponije), privatna preduzea koja se bave
reciklaom, NVO, itd:
a. nacionalne radionice u pilot zemljama7;
b. Prva platforma za dijalog8.
Uspostavljeni su takoe odvojeni kanali komunikacije sa nadlenim institucijama da bi se

dopunile informacije koje nedostaju.
Izvori plutajueg otpada u pilot regionu Tara-Drina-Sava identifikovani su u narednim

poglavljima.
3.4 Izvori plutajueg otpada u pilot optinama u pilot regionu Tara-Drina-Sava
Podaci o proizvodnji otpada, pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada, reciklai i odlaganju

(ukljuujui i nedozvoljeno bacanje) prikupljeni su uz pomo gotovog upitnika koji je popunio
zadueni regionalni ekspert. Validaciju podataka obavili su predstavnici lokalne samouprave i
kontakt osobe u javnim komunalnim preduzeima (JKP), operateri regionalnih sanitarnih
deponija Duboko (koja se nalazi u optini Uice), Eko Dep (koja se nalazi u optini Bijeljina),
Srem-Mava (koja se nalazi u optini Sremska Mitrovica), operater reciklae Green Idea i
drugi akteri. Neke optine, meutim, nisu odgovorile na upit, a nedostaci u trenutnoj analizi
mogu opstati dok se ne sakupe podaci koji fale.
Akteri su izjavili da baza klijenata esto kasni sa tanim ukupnim brojem usluenih
domainstava, a da je takoe teko utvrditi pokrivenost uslugom. Otpad koji ulazi meri se na
kapijama regionalnih deponija, ali ostaje nejasno tano koji procenat sakupljenog otpada se
zaista i izmeri. Neredovno izvetavanje preduzea za reciklau9 spreava da se tano utvrdi
stopa sakupljanja. Sve ovo ini predstavjanje tokova otpada izazovnim poduhvatom, meutim,
podaci koji se ovde nalaze predstavljaju pokuaj da se odrede preliminarne koliine plutajueg
otpada koji dolazi sa teritorije pilot optina.
3.4.1 Proizvodnja otpada
Cifre za proizvodnju otpada u svakoj pilot optini prikupljene su kao proizvod mnoenja broja
stanovnika u svakoj pilot optini i indikatora o proizvodnji otpada po glavi i danu. Indikatori
proizvodnje otpada usvojeni su iz iskustava aktera, uzorkovanja otpada, ukoliko postoji, a u
sluaju da akteri nisu odgovorili na zahteve regionalnog eksperta za pojanjenjem,
7 Nacionalne radionice za procenu sprovedene su u oktobru 2015. u Bajinoj Bati. Bili su prisutni predstavnici
optinskih uprava, JKP, regionalnih sanitarnih deponija Duboko i Eko Dep, NVO i privatnih preduzea koja se
bave reciklaom.
8 Prva platforma za dijalog odrana je u novembru 2015. na Zlatiboru. Osim aktera zastupljenih na nacionalnim
radionicama za procenu, uestvovali su i predstavnici HE Bajina Bata.

9 Licencirani operateri izvetavaju o vrsti i koliini prikupljenog/obraenog reciklanog materijala, meutim, postoje
mala preduzea koja se bave reciklaom a nemaju nikakvu licencu. Takoe, prisutna je neformalna reciklaa na
optinskim deponijama za koju ne postoje podaci.
konsultovane su nacionalne strategije i planovi za upravljanje otpadom. Za veinu pilot optina
dogovoreno je da se koristi indikator od 0,90 odnosno 0,70 kg/glavi/danu; predstavnici optine
Prijepolje rekli su da se na njihovoj teritoriji proizvode vee koliine otpada te je stoga korien
indikator od 1,3 kg/glavi/danu.
U pilot regionu Tara-Drina-Sava otpad koji proizvode turisti ne ini znaajan deo ukupne koliine
otpada te indikatori proizvodnje otpada obuhvataju i otpad iz turizma.
Tabela 2 Proizvodnja otpada u pilot optinama u pilot regionu Tara-Drina-Sava

Pilot optina Broj stanovnika Indikator proizvodnje Ukupna proizvodnja
otpada (kg/glavi/danu) otpada (tona/godinje)
Srbija
Ljubovija 14.469 0,9 4.753
Bajina Bata 26.022 0,9 8.548
Prijepolje 41.188 0,59 11.000
Priboj 30.377 1,3 14.413
ajetina 14.754 0,9 4.846
Uice 82.921 0,9 27.239
Loznica 78.788 0,9 25.882
Sremska Mitrovica 85.000 0,9 27.923
abac 115.347 0,9 37.891
Krupanj 17.398 0,9 5.715
Mali Zvornik 12.496 0,9 4.104
Bogati 28.883 0,9 9.488
Ukupno 547.643 193.305
Crna Gora
Bijelo Polje 43.460 0,9 15.127
Pljevlja 29.054 0,9 10.113
Ukupno 72.514 25.240
Bosna i Hercegovina
Viegrad 11.774 0,9 3.867
Rudo 8.840 0,9 2.903
Gorade 30.017 0,9 7.253
Srebrenica 9.117 0,7 2.329
Bratunac 22.133 0,7 5.654
Milii 9.849 0,9 3.235
Brko 93.028 0,59 20.001
Bijeljina 109.167 0,9 37667
Zvornik 64.551 0,7 16.492
Ugljevik 16.358 0,7 4.179
Lopare 17.101 0,7 4369.31
Ukupno 391.935 103.774
Ukupno pilot 1.012.092 322.319
region
Optine Uice10, Loznica, abac, Bijeljina i Sremska Mitrovica najvie doprinose ukupnoj
proizvodnji otpada (slika 15).
10Optina Uice nije deo podruja sliva Drine. Ukljuena je kao pilot optina jer se regionalna deponija Duboko
nalazi na njenoj teritoriji.
Slika 15 Doprinos pilot optina ukupnoj proizvodnji otpada (tona/godinje)
Slika 16 Doprinos pilot zemalja ukupnoj proizvodnji otpada (tona/godinje)
Relativni doprinos svake pilot optine/zemlje ukupnoj koliini sakupljenog otpada povezan je sa
brojem stanovnika. Razlike izmeu korienih indikatora proizvodnje otpada takoe su uticajne.
Kao to je ve pomenuto, podaci o proizvodnji otpada su indikativni a potrebne su dodatne
analize da bi se ustanovile tane informacije.
3.4.2 Sakupljanje otpada
Sakupljanje otpada uglavnom sprovode JKP u vlasnitvu optina. Ima i izuzetaka: u Bratuncu i
Ugljeviku upravljanje otpadom sprovode akcionarska drutva; u Bijeljini postoje 4 licencirana
operatera koji sakupljaju otpad iz urbanih podruja i donose otpad na regionalnu deponiju Eko
Dep, dok u ruralnim podrujima optine se mesne zajednice bave sakupljanjem otpada. U
optini ajetina bio je prisutan meunarodni operater .S.A. ECO d.o.o. koji je delio
odgovornost za sakupljanje otpada sa JKP Zlatibor; nedavno je ugovor raskinut.
Sva JKP obavljaju druge poslove osim sakupljanja otpada. Njihov rad uglavnom finansiraju
naplate korisnicima koje plaa uslueno stanovnitvo; tarife odreuju optine na osnovu
kupovne moi stanovnitva a ne na osnovu punog povraaja trokova. Efikasnost naplate
naknade dosta se razlikuje unutar pilot regiona: 60% korisnika usluga redovno plaa svoje
obaveze u Ljuboviji, Bratuncu i Miliima, dok je naplata preko 80% u Uicu, Sremskoj Mitrovici i
apcu. Vie stope naplate su u Srbiji, prema akterima, zahvaljujui sistemu integrisane naplate
koja obuhvata izdavanje jedinstvenog rauna za razliite javne usluge. U optinama u BiH
najvia stopa naplate ostvaruje se u Zvorniku, Brku, Goradu i Rudu. Naplatu naknade u veini
optina sprovode naplaivai; u Crnoj Gori zakon o potanskim uslugama obavezuje JKP da
isporui raun putem redovne pote. Iskustvo pokazuje da je efikasnost naplate uglavnom
povezana sa kvalitetom usluge i redovnom interakcijom izmeu prualaca usluga i korisnika.
Uprkos nedovoljnoj stopi naplate, rad svih JKP i dalje je odriv zahvaljujui subvencija za razne
usluge i naplate dospelih potraivanja tokom godine.
Obino se otpad u urbanim podrujima sakuplja u kotejnerima od 1,1m3 dok se u ruralnim

sprovodi sakupljanje od vrata do vrata a koriste se kante od 80, 90 odnosno 120 l. U ruralnim
podrujima takoe se koriste nestandardizovani kontejneri. U nekim optinama (npr. Uicu) daju
se posebne kante domainstvima za sakupljanje pepela od sagorevanja ogreva zimi.
Skip kontejneri (obino zapremine 5m3) postavljeni su na raskrsnicama regionalnih i lokalnih

puteva (odnosno to su sistemi za donoenje otpada). Stanovnitvo koje ne eli da nosi svoj
otpad u kontejnere koji su udaljeni preko 300 metara od njihovih domova, ide linijom manjeg
otpora i nedozvoljeno baca smee.
Najee ruralna naselja koja se nalaze na vioj nadmorskoj visini nisu obuhvaena redovnim
uslugama sakupljanja otpada. Sakupljanje od vrata do vrata takoe se ne obavlja u ratrkanim
ruralnim naseljima na ravnom terenu, zbog visokih trokova i/ili odbijanja stanovnika da
dobiju/plate uslugu.
JKP nisu u stanju da pokriju itavu teritoriju organizovanim sakupljanjem otpada zbog
nedostatka odgovarajuih kamiona i kontejnera. Iako su JKP izjavila da je njihovo poslovanje
odrivo, njihov kapacitet za investiranje u neophodnu opremu je ogranien.
Stopa sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom) razlikuje se izmeu pilot optina, a u rasponu
je od 100% u optini Brko do manje od 50% u Srebrenici, Bratuncu, Miliima, Zvorniku,
Bogatiu i Ugljeviku. Niska stopa sakupljanja otpada dovodi do znaajnih koliina
nesakupljenog otpada i potencijalnog bacanja du reka u pilot regionu Tara-Drina-Sava (tabela
3).
Tabela 3 Stopa sakupljanja otpada i koliine otpada koje se ne sakupljaju u pilot optinama
Pilot optina Stopa sakupljanja otpada (%) Nesakupljen otpad (tona/godinje)
Srbija
Ljubovija 50 2.448
Bajina Bata 78 3.990
Prijepolje 85 1.912
Priboj 70 547
ajetina 80 257
Uice 80 7.301
Loznica 55 14.235
Sremska Mitrovica 90 7.122
abac 68 11.788
Krupanj 69 2.565
Mali Zvornik 68 1.764
Bogati 23 6.438
Ukupno 60.704
Crna Gora
Bijelo Polje 86 8.827
Pljevlja 63 2.468
Ukupno 11.295
Bosna i Hercegovina
Viegrad 80 913
Rudo 80 403
Gorade 74 1.653
Srebrenica 43 1.190
Bratunac 40 3.099
Milii 37 1.095
Brko 100 0
Bijeljina 75 9.398
Zvornik 41 4.315
Ugljevik 40 2.129
Lopare 60 3.169
Ukupno 27.364
Hrvatska
Ilok
Ukupno pilot region 99.363
Uzevi u obzir veliki broj stanovnika i relativno malu pokrivenost uslugom sakupljanja otpada,
pretpostavlja se da Srbija najvie doprinosi proizvodnji plutajueg otpada u pilot regionu (61%);
za njom sledi BiH (28%) dok je udeo crnogorskih optina u ukupnoj koliini nesakupljenog
otpada samo 11% (slika 17).
28%
61%
11%
Slika 17 Udeo zemalja u ukupnoj koliini nesakupljenog otpada u pilot regionu
Optine koje najveim delom doprinose ukupnoj koliini nesakupljenog otpada u pilot regionu
su: Loznica (15%), abac (12%), Bijeljina (9,5%), Bijelo Polje (9%) Uice i Sremska Mitrovica
(7%), Bogati (6,5%) i Zvornik (4%) (slika 18).
Slika 18 Udeo optina u ukupnoj koliini nesakupljenog otpada u pilot regionu
Koliina potencijano baenog otpada u svakoj pilot optini predstavlja znaajnu polazinu
informaciju neophodnu da se proceni znaaj ekolokog i ekonomskog uticaja prisutnog loeg
upravljanja vrstim komunalnim otpadom u pilot regionu Tara-Drina-Sava.
Naredni podaci za procenu odnose se na identifikaciju nesanitarnih i divljih deponija (arita)

koje se nalaze u blizini reka Drine i njenih pritoka.
3.4.3 Odlaganje otpada i arita
Sakupljeni otpad se odlae bilo na regionalnim sanitarnim deponijama ili optinskim

nesanitarnim deponijama. U nekim sluajevima, mesta za odlaganje su daleko od podruja sa
kojih je otpad sakupljen, to moe podstai operatere da nepropisno odlau da bi izbegli
prevelike trokove transporta (i ulaska).
Pregled odredita sakupljenog otpada (optinske i regionalne deponije) i udaljenosti od podruja

sa kojih je otpad sakupljen u svakoj pilot optini nalazi se u tabeli 4 u nastavku.
Tabela 4 Odredita sakupljenog otpada u pilot optinama i razdaljine transporta iz podruja iz kojih je otpad sakupljen
Udaljenost od
Pilot optina Odredite sakupljenog otpada podruja
sakupljanja (km)
Srbija
Ljubovija Nesanitarna deponija Trbunica u Loznici; 40
Prvobitno je otpad bacan na nesanitarnu deponiju
Vagan koja je naputena ali nije obavljena
remedijacija.
U planu regionalna sanitarna deponija za optine
Ljubovija, Mali Zvornik, Krupanj i Loznica.
Realizacija eka zbog albi stanovnitva koje ivi u
blizini lokacije planirane za regionalnu deponiju u
Loznici.
Bajina Bata Regionalna sanitarna deponija Duboko (Uice) 35
Prijepolje Nesanitarna deponija Stanjevine nalazi se izmeu 15
regionalnog puta i reke Lim.
U planu regionalna sanitarna deponija Banjica za
optine Sjenica, Priboj, Prijepolje i Nova Varo.
Priboj Nesanitarna deponija Duboki do u Drugliima. 15
U planu regionalna sanitarna deponija Banjica za
optine Sjenica, Priboj, Prijepolje i Nova Varo.
ajetina Regionalna sanitarna deponija Duboko (Uice). 30

U planu transferna stanica u Suici (katastarska
optina Braneci).
Uice Regionalna sanitarna deponija Duboko (Uice). 20
Loznica Nesanitarna deponija Trbunica. 20
Sremska Mitrovica Regionalna sanitarna deponija Srem-Mava. 15
abac Regionalna sanitarna deponija Srem-Mava. 25
Biva nesanitarna deponija u Varni zatvorena ali
nije obavljena remedijacija.
Krupanj Nesanitarna deponija Koevine. 30
Mali Zvornik Nesanitarna deponija Trbunica. 30
U planu sanitarna deponija za optine Ljubovija,
Mali Zvornik, Krupanj i Loznica.
Bogati Nesanitarna deponija Nino polje. 10
Planirano pridruivanje regionalnoj deponiji Srem-
Mava.
Crna Gora
Bijelo Polje Nesanitarna deponija Bijekovac Kumanica. 15
Pljevlja Nesanitarna deponija Jagnjilo. 15
U planu regionalna sanitarna deponija u Jelinom
potoku za optine Pljevlja i abljak.
Udaljenost od
Pilot optina Odredite sakupljenog otpada podruja
sakupljanja (km)
Bosna i Hercegovina
Viegrad Nesanitarna deponija Nezuk. 15
Rudo Nesanitarna deponija Dolovi. 10
Gorade Nesanitarna deponija ieta. 25
U planu regionalna sanitarna deponija u Trenjici.
Srebrenica Nesanitarna lokalna deponija. 15
Zvornik, Bratunac, Srebrenica, Vlasenica i Milii.
Bratunac Nesanitarna deponija Repovac. 15
U planu transferna stanica u Konjevi Polju.
Milii Pozajmljeno rudarsko okno rudnika Bracan. 15
Brko Nesanitarna deponija nalazi se blizu puta za 15
Bijeljinu.
Bijeljina Regionalna sanitarna deponija Eko Dep. 15
Biva nesanitarna deponija Brijesnica koristi se za
otpad iz klanica i mulj iz septikih jama.
Zvornik Nesanitarna deponija Tili Ada Karakaj. 15
Ugljevik Regionalna sanitarna deponija Eko Dep. 25
Lopare Regionalna sanitarna deponija Eko Dep. 30
Hrvatska
Ilok
Moe se videti da veina optina odlae sakupljeni otpad na nesanitarnim deponijama sa

izuzetkom optina Bajina Bata, ajetina, Uice, Bijeljina, Ugljevik, Lopare, Sremska Mitrovica i
abac.
Nesanitarne deponije koje se nalaze u blizini Lima i Drine, koje mogu biti izvori plutajueg
otpada su: Stanjevine (Prijepolje), Drugljii (Priboj), Kumanica (Bijelo Polje), Nezuk
(Viegrad), Tili Ada Karakaj (Zvornik), naputena deponija ieta (Gorade), lokalna
deponija u Srebrenici, Repovac (Bratunac), Trbunica (Loznica) i Koevine (Krupanj).
Meu navedenim, akteri su nominovali deponije u Prijepolju, Bijelom Polju i Zvorniku za
najvea arita (slika 19).
Slika 19 Nesanitarne deponije u slivu Drine
Razliiti izvori11 ukazuju na to da putevi transporta otpada koji premauju 25 km nisu ekonomski
odrivi, posebno ukoliko se otpad prenosi malim kamionima (manjim od 10 tona). To ukazuje da
bi operateri u Ljuboviji, ajetini, Bajinoj Bati, apcu, Krupnju, Malom Zvorniku, Goradu,
Ugljeviku i Loparu trebalo da potrae reenja za smanjenje trokova transporta, odnosno
postave transfere otpada i moda sekundarno razvrstavanje na tim transfernim takama.
Otpad koji se ne sakupi zavri na divljim deponijama kojih je puno du puteva i renih korita.
Otpad od izgradnje i ruenja uglavnom zavri uz puteve, a ovako naruena podruja takoe su
magnet za bacanje smea iz domainstava. Imajui u vidu navike lokalnog stanovnitva,
pretpostavlja se da oni nedozvoljeno bacaju otpad uglavnom blizu vodotokova. Studija ICPDR-
a12 kree od pretpostavke da oko 30% nedozvoljeno baenog otpada postaje plutajui otpad.
Regionalni centar za ivotnu sredinu je u studiji Zagaenje u slivu Drine popis potencijalnih
izvora13 izradio mape nesanitarnih i divljih deponija u zemljama koje pokrivaju itav sliv Drine
da bi procenili rizina mesta / aktivnosti koje doprinose zagaenju vode.
11 http://www.unep.org/ietc/Portals/136/SWM-Vol1-Part1-Chapters4.pdf
12 (ref: http://www.icpdr.org/main/publications/drina-rivers-floating-problem), 2008.
13 http://documents.rec.org/publications/DrinaRiver_July2011.pdf
Slika 20 Lokacije za bacanje otpada u Crnoj Slika 21 Lokacija za bacanje otpada u BiH Slika 22 Lokacije za bacanje otpada u
Gori Srbiji
Lokacije za bacanje otpada obeleene na slikama 20, 21 i 22 mapirane su 2011. One su

predstavljene samo radi ilustracije jer pokrivaju optine izvan pilot regiona, i ukljuuju
industrijske i rudarske aktivnosti koje ne spadaju u opseg ovog izvetaja o proceni koja se bavi
samo upravljanjem vrstim komunalnim otpadom. Potrebne su dodatne analize u budunosti da
bi se aurirale informacije koje se posebno odnose na upravljanje komunalnim otpadom i na
teritoriju pilot regiona.
Postoje popisi divljih deponija predstavljeni u optinskim planovima za upravljanje otpadom koji
su prikupljeni i analizirani tokom izrade izvetaja o proceni uticaja. Ovi popisi se sastoje ili od
spiskova naselja blizu kojih su napravljene divlje deponije, pribline lokacije su prikazane na
mapi, ili postoji i spisak naselja i mapa.
Spisak naselja sa divljim deponijama identifikovan u optinskim planovima za upravljanje

otpadom nekoliko pilot optina naveden je u tabeli 5 u nastavku.
Tabela 5 Popis divljih deponija iz optinskih planova upravljanja otpadom u nekim pilot optinama
Pilot optina Divlja deponija Komentari
abac Prnjavor 110 deponija stvoreno du reka na
Ribari lokacijama koristi iskop ljunka. U
Petlovaa pomenutim naseljima se nalaze
Slepevi najvee divlje deponije.
Lipolist
titar
Drenovac
Varna
Pilot optina Divlja deponija Komentari
Bajina Bata 17 divljih deponija identifikovano du Lokalno stanovnitvo nedozvoljeno
Drine i jezera baca otpad i u samo jezero.
ajetina Alin Potok 20 m3 Deponije nastale u mesnim
Braneci 20 m3 zajednicama.
Golovo 70 m3
Gostilje 80 m3
Dobroselica 50 m3
Jablanica 150 m3
Kriva Reka 50 m3
Ljubi 150 m3
Makat 80 m3
Musvete 30 m3
Rozansko 200 m3
Rudine 200 m3
Tripkova 250 m3
Trnava 100 m3
ljivovica 450 m3
Segmenjivo 60 m3
Uice Sevojno-Rujevac 110m3 ienje moe biti teko zbog
Gorjani-ibalia potok 40 m3 problema sa pristupom sledeim
Krvavci-Bukoviki most 5 m3 deponijama: Sevojno-Rujevac;
Krvavci-potok Badanj 20 m3 Ribaevina-Jazovik; Trnava-
Lunovo selo-Kamenica 10 m3 Markovii; Trnava - Lazii; Trnava -
Ribaevina-Jazovik 5 m3 Radivojevii; Voljac - titari; Volujac
Trnava-Markovii 40 m3 autobuska stanica; Volujac put do
Ponikve; Stapari-Studeni Do.
Trnava-Lazii 15 m3
Trnava-Radivojevii 16 m3
Voljac-titari 30 m3
Volujac-autobuska stanica 15 m3
Volujac-put do Ponikve 40 m3
Stapari-Tupaje 10 m3
Stapari-Postenje 10 m3
Stapari-Studeni Do 20 m3
Gorade Naselja Mravinjac i Haldis Smeteni blizu korita Drine u lepom
krajoliku s potencijalom za turizam;
povremeno ih isti lokalno
stanovnitvo.
Loznica 42 divlje deponije identifikovane na Nakon organizovanja akcije Oistimo
teritoriji Srbiju koju je pokrenulo nadleno
ministarstvo, njihov broj je znatno
smanjen (20 ih je oieno). Takoe,
pokrivenost organizovanim
sakupljanjem otpada proirena je da
bi se spreilo ponovno pojavljivanje
divljih deponija.
Priboj Divlje deponije postoje u ruralnim Neke vee deponije u optini oiene
oblastima Priboja, ali obzirom na to da su kroz javne radove.
su te oblasti retko naseljene, ove
deponije su veoma male.
Na slikama nie prikazane su okvirne lokacije glavnih divljih deponija pilot regiona Tara-Drina-
Sava. One su takoe preuzete iz dostupnih optinskih planova za upravljanje otpadom.
Slika 23 Divlje deponije u optini Bogati
Slika 24 Divlje deponije u optini Bratunac

Slika 25 Divlje deponije u gradu Sremska Mitrovica Slika 26 Divlja deponija u naselju Leimir
Slika 27 Divlja deponija u naselju Grgurevci Slika 28 Divlja deponija u naselju Suljam
Slika 29 Divlja deponija u naselju Besenovo Slika 30 Divlja deponija u naselju Manelos
Za neke optine nisu poznate lokacije divljih deponija bilo zato to ne postoji popis u optinskim
planovima za upravjanje otpadom, nije predat optinski plan za upravljanje otpadom
regionalnom ekspertu ili se predstavnici nisu pojavili na Prvoj platformi za dijalog.
Iako postoje popisi za veinu pilot optina, oigledno je da se u svakoj pilot optini divlje
deponije pojavljuju u predgraima i selima gde ne postoji organizovano sakupljanje otpada.
Meutim, divlje deponije postoje i u oblastima gde postoji neka vrsta sakupljanja otpada (npr.
sistem donoenja).
Bez obzira na nepotpune i nedovoljno tane lokacije arita, inicijalne informacije o kopnenim
izvorima plutajueg otpada pruaju dobru osnovu za dijalog o izradi odgovarajuih mera
prevencije i/ili ienja u budunosti. Treba napraviti popis divljih deponija (arita) da bi se
izvele tane lokacije izvora plutajueg otpada i organizovalo ozbiljnije praenje kao deo
zajednikih aktivnosti na regionalnom nivou.
3.4.4 Reciklaa
Reciklaa u pilot regionu Tara-Drina-Sava je u zaetku, iako je primarna reciklaa zapoeta u

gradskim centrima Bajine Bate, Uica, Prijepolja, Sremske Mitrovice i Bijeljine, a sekundarna
reciklaa se obavlja na regionalnim sanitarnim deponijama Eko Dep, Duboko i Srem-
Mava.
Primarno razvrstavanje otpada domainstava i komercijalnog otpada14 postoji u sledeim

optinama:
Tabela 6 Primarna reciklaa i aktivni operateri u pilot optinama

Razvrstan
Pilot optina reciklani Mesta za reciklau / operateri
materijal
Srbija
Bajina Bata PET, ostala Reciklana mesta postavljena u centru grada. Sakupljen PET
plastika se odnosi na sanitarnu deponiju Duboko.
Priboj PET, papir Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
papir se razvrstava kod veih proizvoaa a reciklani materijal
nosi operater Kiko Prom na dalju obradu i marketing.
Prijepolje PET 30 kontejnera za razvrstavanje PET ambalae postavljeno u
centru.
JP NOVAK i JKP Lim Prijepolje takoe sakupljaju reciklani
materijal od 6 velikih proizvoaa i prodaju robu treim licima.
ajetina PET Reciklana mesta postavljena u centru. Sakupljeni PET se
odnosi na sanitarnu deponiju Duboko.
Uice PET, papir 10 reciklanih mesta instalirano u gradskom podruju
(pokriveno 30% domainstava u gradskom podruju). JKP
Bioktos prodaje razvrstan reciklani materijal regionalnoj
deponiji Duboko. Vei proizvoai su sklopili sporazume sa
operaterima Papir servis FHB.
Loznica PET, plastika i Nema organizovanih reciklanih mesta, ali se PET i papir
papir razvrstavaju kod veih proizvoaa a reciklani materijal uzima
operater Green Idea na dalju obradu i marketing.
Sremska Mitrovica PET Reciklana mesta postavljena u centru. KP Komunalije
sakuplja razvrstan PET i prodaje operateru Pro-Plast.
abac Papir i PET Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
uzimaju operateri INOS Napredak, Hemiko, Djoleks d.o.o,
Denex, Papir servis FHB i Salveco na dalju obradu i
marketing.
Mali Zvornik PET, plastika i Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
papir papir se razvrstava kod veih proizvoaa a reciklani materijal
uzima operater Green Idea na dalju obradu i marketing.
Bijelo Polje Ne postoji JKP Lim je sklopilo ugovor sa operaterom R Markovi Co

sakupljanje iz Podgorice za marketing reciklanog materijala, ali su
razvrstanog aktivnosti zaustavljene.
reciklanog
materijala.
BiH
Gorade PET i papir Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
uzima operater Janjina d.o.o. na dalju obradu i marketing.
Srebrenica PET i papir Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
14 Vei proizvoau papira/kartona i PET/plastike supermarketi, radnje, hoteli, restorani, firme, itd. sklapaju ugovore
sa licenciranim operaterima koji sakupljaju razvrstan reciklani materijal i nose na dalju obradu i marketing bilo kod
istih operatera bilo kod treih lica u zemlji ili inostranstvu.
Razvrstan
Pilot optina reciklani Mesta za reciklau / operateri
materijal
uzima operater Sara, Zvornik na dalju obradu i marketing.
Bratunac PET i papir Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
uzima operater Sara, Zvornik na dalju obradu i marketing.
Brko PET i papir Ne postoje organizovana reciklana mesta, meutim, PET i
uzima operater Promal A.B. na dalju obradu i marketing
Bijeljina PET i papir 30 reciklanih mesta u Bijeljini i 8 reciklanih mesta u Janji;
akcionarsko drutvo Komunalac sakuplja reciklani materijal i
prodaje treim stranama.
Zvornik PET, papir Korpe za PET postavljene u centru; PET i papir se razvrstava
kod veih proizvoaa a reciklani materijal uzima operater
Sara, Zvornik na dalju obradu i marketing.
Primarno razvrstavanje otpada iz domainstava ogranieno je na gusto naseljene oblasti. Ne

postoji razvrstavanje otpada u ruralnim naseljima. U tabeli 6 gore navedene su aktivne
licencirane firme koje se bave reciklaom u svakoj pilot optini. Potencijalno postoje i druge
firme koje nisu identifikovane tokom izrade ovog izvetaja o proceni uticaja zbog vremenskog
ogranienja. Treba napraviti sveobuhvatan inventar svih aktivnih reciklanih kompanija, a u
budunosti treba pratiti koliine sakupljenog/obraenog reciklanog materijala.
Sekundarno razvrstavanje otpada odvija se na regionalnim sanitarnim deponijama Duboko,

Eko Dep i Srem-Mava. Iako Eko Dep regionalna deponija nije podelila informacije o
sekundarnom razvrstavanju otpada, regionalni ekspert je dobio informacije da postoji
podugovara (Eko Radex), angaovan od januara 2015. za razvrstavanje PET-a i drugog
reciklanog materijala koji sakuplja oko 30 tona PET-a meseno. Prema ugovoru regionalna
deponija dobija mesenu naknadu (paualno) bez obzira na promet podugovaraa.
Upravljai deponije Duboko izvestili su da se 5% ukupnog otpada koji se doprema na deponiju

razvrstava a predstavnici deponije Srem-Mava izjavili su da su u periodu od januara do
oktobra 2015. razvrstali oko 10 tona PET-a. U poreenju sa rezultatima podugovaraa Eko
Depa, to je prilino zanemarljivo. Oigledno je da je privatni sektor vie zainteresovan za
marketing reciklanog materijala od JKP.
Uee neformalnog sektora (uglavnom Roma) u reciklai, prema akterima, je znaajno.

Informacije o sakupljanju reciklanog materijala od strane neformalnog sektora iz kontejnera ili
na deponijama nisu dostupne.
Postoji puno prostora za unapreenje postojeih aktivnosti reciklae u svim pilot optinama.
Odgovarajue mere koje se odnose na prevenciju plutajueg otpada u pilot regionu Tara-Drina-
Sava bie osmiljene u okviru modela za integrisano upravljanje vrstim otpadom.
3.2.1 Putevi plutajueg otpada
Plutajui otpad koji potie sa teritorije pilot zemalja prenose reke u slivu Drina i njene desne
pritoke ehotina, Lim, Uvac, Rzav i Jadar i leve pritoke Sutjeska, Praa i Dranjaa.
Dospevanje u reke, koliina plutajueg otpada i njegovo transportovnje nizvodno od izvora u
vezi je sa sledeim varijablama:
The inflow into the rivers, the quantity of floating debris and its transportation downstream the
source is related to the following variables:
podruje sliva reke i broj naselja/stanovnika koji ive u slivu/podslivu;

protok vode i (kratkorone) varijacije u vodotoku, ukljuujui i periodino plavljenje;
dinamika (turbulentnost, trenutna brzina, stabilnost poprenog profila).
to su vee koliine otpada u kopnenim izvorima i protok vode u reci, to je vei protok
plutajueg otpada i akumulacija na mirnim delovima reke i u jezerima.
Drina izvire u Crnoj Gori na brdovitom terenu (2.500 m nadmorske visine) Maglia i Pivske
planine, i ima najvii specifini protok u Evropi (do 50 l/s/km). Najvei deo sliva Drine (35%)
nalazi se u Bosni i Hercegovini, 34% u Crnoj Gori, 30% na teritoriji Srbije. Drina nastaje
spajanjem reka Tare (povrina podsliva 2.006 km2), Pive (podsliv 1.784 km) i Lima (podsliv
5.968 km). Tara i Piva se spajaju kod epan polja uz granicu izmeu BiH i Crne Gore
(kombinovan srednji protok 154m/s), dok je ue Lima kod vetakog jezera Viegrad (srednji
protok od 113 m/s). Drina se uliva u Savu u panonskoj niziji (78 m nadmorske visine). Srednji
godinji protok Drine iznosi 400 m/s, to je ekvivalentno zapremini od 12,6 milijardi m. Drina
ima bujini karakter u gornjem delu; eroziju i rizik od plavljenja kontrolie 771 km nasipa.
Gomilanje plutajueg otpada na ovim nasipima poveava rizik od poplava. Plutajui otpad
predstavlja rizik po kvalitet vode Drine a posledino za bezbednost zaliha pijae i industrijske
vode i vode za navodnjavanje.
Slika 31 Drina pre Peruakog jezera
Lim je najznaajnija reka u Crnoj Gori i najvea pritoka Drine. Lim je dug 193 km i ima sliv
povrine 5.967,7 km2, koji obuhvata teritoriju etiri zemlje Albanije, Bosne i Hercegovine, Crne
Gore i Srbije. Od izvora do ua, Lim prolazi kroz klisure i kotline u oblasti Polimlja i protie kroz
Plavsko jezero. Izlaz iz Plavskog jezera nalazi se na visini od 999 m nadmorske visine, a protie
severozapadno kroz dolinu ka klisuri Sutjeske. Pre Andrijevice i u blizini Berana i Bijelog Polja,
Lim dobija vodu iz nekoliko pritoka. Slino tome, plutajui otpad ima negativan uticaj na rad HE
Potpe (slika 33) u slivu Lima.
Slika 33 Potpeko jezero blizu puta Prijepolje-Priboj
Slika 32 Lim kroz Prijepolje
ehotina izvire u severoistonoj Crnoj Gori, a povrina njenog razvoa se nalazi u Srbiji i Bosni
i Hercegovini. Ona je druga po veliini pritoka Drine nakon Lima, a povrina sliva iznosi 1.237
km2. Ona nastaje od dva potoka, Koraci i Brezovska. Njene glavne pritoke su Koricka,
Maonica, Vezinica i Voloder. Njen gornji tok prolazi kroz uzan kanjon dubok do 300 m, u
blizini Pljevlje. Toplana u Pljevljima najvei je zagaiva u ovoj oblasti u odnosu na kvantitet i
kvalitet otpadne vode koja se isputa u reku Vezinicu. Zbog toga su Vezinica i ehotina
najzagaenije reke u Crnoj Gori.
Slika 34 ehotina
Plutajui otpad koji prenose Drina i njene pritoke ugroava proizvodnju elektrine energije u
hidroelektranama postavljenim na reci (vie detalja nalazi se u poglavlju 3.3.4.3 Trokovi
ienja plutajueg otpada u akumulacijama i gubitak prihoda od proizvodnje elektrine energije
nie). Ovo je takoe problem za razvoj turizma jer turisti oklevaju da posete region zbog
naruenog pejzaa nedozvoljenim bacanjem smea i plutajuim otpadom u jezerima.
3.5 Procena ekolokog i ekonomskog uticaja
Prekogranini uticaji plutajueg otpada u pilot regionima mogu biti ekoloki i ekonomski. Znaaj
moe biti velik, umeren i mali. Povezan je sa koliinom i svojstvima otpada koji potencijalno
dolazi iz svake pilot optine (vidi poglavlje 3.4 Izvori plutajueg otpada u pilot optinama pilot
regiona Tara-Drina-Sava gore).
Ekoloki uticaji obuhvataju zagaenje vode, ugroenost rene flore i faune i zatienih podruja,
kao i probleme sa zdravljem ljudi u smislu potencijalnih povreda otrim predmetima potonulim
na dno reka i jezera.
Ekonomski uticaji obuhvataju skupe aktivnosti ienja (bilo u jezerima ili na obalama reka),
smanjen ribolov, gubitak elektrine energije i povezanih prihoda, gubitak od turista koji ne
dolaze zbog naruenog pejzaa, itd.
3.4.1 Ekoloki uticaji
Plutajui otpad predstavlja znaajnu pretnju za zdravlje i produktivnost jezerskih i renih

ekosistema.
Nedozvoljeno bacanje smea moe da ugrozi biodiverzitet u zatienim podrujima pilot regiona
Tara-Drina-Sava. Drina prolazi kroz tri nacionalna parka: Nacionalni park Durmitor u Crnoj Gori,
Nacionalni park Sutjeska u Bosni i Nacionalni park Tara u Srbiji (slika 26). Biodiverzitet sliva
Drine sve je vie prepoznat jer sadri brojne endemske vrste i prua prostor i obezbeuje ivot
velikim znaajnim stanitima (neki su u zatienim parkovima prirode), koji zauzvrat podravaju
turizam i zelenu poljoprivredu.
Slika 35 Zatiena podruja i predloena zatiena podruja u slivu Drine
Studija izvodljivosti o uspostavljanju prekogranine saradnje u potencijalnom prekograninom

zatienom podruju: Nacionalni park Tara-Drina (2011), pripremljena je u okviru projekta
Odravanje ruralnih zajednica i njihovih tradicionalnih pejzaa kroz jaanje upravljanja
ivotnom sredinom u prekograninim zatienim podrujima Dinarskog masiva15. U studiji se
naglaava potreba za uspostavljanjem prekogranine saradnje kao mehanizma za delotvorno
upravljanje prekograninim podrujem (koje e biti zatieno) i njegovim funkcionalnim
jedinicama na nivou regionalnog pejzaa. U njoj se istiu brojne prednosti za lokalne zajednice
od zatite zajednikih vanih stanita i ekosistema koje deli dravna granica ili se nalaze u
njenoj neposrednoj blizini: stanita i ekosistemi Panieve omorike (Picea omorica), ekosistemi
uma Crnog bora (Pinus nigra), ouvani umski ekosistemi meovitih etinarskih i listopadnih
15 Projekat je finansiralo Ministarstvo spoljnih poslova Finske a sprovodio IUCN (Meunarodna unija za ouvanje
prirode) Regionalna kancelarija IUCN-a za Pan-Evropu i Programska kancelarija IUCN-a za Jugoistonu Evropu, u
partnerstvu sa Svetskim fondom za prirodu Programskom kancelarijom za Mediteran i SNV-om holandskom
razvojnom organizacijom.
umskih vrsta, slatkovodna stanita i ekosistemi Peruakog jezera i Drine, kao i planinske
livade sa retkim biljnim vrstama. Ove prednosti povezane su sa odravanjem prirodnog i
kulturnog pejzaa kao osnove za razvoj turizma i druge ekonomske aktivnosti (branje peuraka,
bobica, lekovitog bilja, itd). Pored toga to se u njoj procenjuju prirodne vrednosti, u studiji
izvodljivosti takoe se identifikuju problemi sa zagaenjem zbog loeg upravljanja vrstim
otpadom u dolini Drine i gomilanja plutajueg otpada u Peruakom jezeru; zbog opteg
nedostatka svesti o ivotnoj sredini i sakupljanju otpada koje nije dobro organizovano u nekim
delovima regiona (udaljena sela, nova turistika naselja), odlaganje otpada, ponekad
nedozvoljeno, pravi problem i ugroava kvalitet vode i zemljita. Zajedniko upravljanje
prekograninim zatienim podrujem (koje treba da se uspostavi) bi stoga trebalo da rei
problem plutajueg otpada da bi se spreilo propadanje ekosistema zavisnih od Drine. Na
alost, predlog za osnivanje prekograninog zatienog podruja jo uvek se nije
materijalizovao.
Plutajui otpad ima uticaj na rene ekosisteme. U Drini su zbog genetski istih populacija
najznaajnije vrste porodica Salmonidae sa mladicom (Hucho hucho) i potonom pastrmkom
(Salmo trutta). Mladica je endemska vrsta dunavskog sliva i ugroena riblja vrsta u mnogim
zemljama. Riba uopte ali i endemske vrste u Drini u opasnosti su od plutajueg otpada i
drvenih opiljaka (koji izbacuju pilane iz sliva), koji ulaze u krge ribe.
Plutajui otpad takoe ugroava ribnjake koji se nalaze u akumulacionim jezerima. U ribnjacima
u Bajinoj Bati proizvodi se 600 t ribe godinje, ali bi njihova produktivnost mogla da bude jo i
vea da nema plutajueg otpada.
3.3.4 Ekonomski uticaji
Plutajui otpad moe da izazove ozbiljne ekonomske gubitke razliitim sektorima i organima.
Meu najozbiljnije pogoenima su HE u slivu Drine. Ekonomski trokovi predstavljaju izgubljene
koristi za drutvo (efekti dobrobiti).
Analizirani su naredni ekonomski uticaji:
trokovi ienja divljih deponija porekla plutajueg otpada (aktivnosti prevencije);

trokovi ienja plutajueg otpada iz akumulacija HE i gubitak prihoda od proizvodnje
elektrine energije.
Ove trokove bi moglo biti teko proceniti u odsustvu odgovarajuih podataka. Prilikom procene
ovih trokova morae da se primeni organizovani pristup za praenje na regionalnom nivou u
budunosti.
3.3.4.1 Trokovi ienja divljih deponija
Popis divljih deponija u pilot regionu Tara-Drina-Sava nije potpun u ovom trenutku, meutim,
procene napravljene u svrhu ovog Izvetaja o proceni uticaja pokazuju da se oko 99.363 tone
otpada ne sakuplja i moe zavriti na divljim deponijama. Ako pretpostavimo da je jedinina
cena za sakupljanje, transport i odlaganje na regionalne sanitarne deponije 50 evra/toni,
godinji trokovi ienja divljih deponija procenjuju se na oko 5 miliona evra.
Tabela 7 Trokovi ienja divljih deponija
Nesakupljen otpad Jedinina cena za ienje Ukupni trokovi ienja

(tona/godinje) (evro/tona) (evra/godinje)
99.363 50 4.968.150
3.3.4.3 Trokovi ienja plutajueg otpada u akumulacijama i gubitak prihoda od proizvodnje

elektrine energije
Drina ima znaajan potencijal za proizvodnju elektrine energije: postoje 4 hidroelektrane (HE):
Potpe (na Limu), Viegrad, Bajina Bata i Zvornik (na Drini) u pilot regionu (slika 36).
Zvornik
Bajina Basta
Visegrad
Potpec
Slika 36 Lokacije HE na Limu i Drini
Plutajui otpad nosi voda sa optinskih nesanitarnih deponija i divljih deponija i reni tok ga
prenosi do jezera gde se akumulira u znaajnim koliinama. Prethodne studije16 ukazuju da
svake godine preko 100.000 m3 organskog i PVC otpada zavri u Limu, to je oko 30% otpada
koji potie sa kopnenih izvora. Ostali izvori17 navode da kod HE Viegrad, od Drine i njenih
pritoka, zavri oko 60.000 m3 otpada godinje. Preko 70% plutajueg otpada kod HE Viegrad
potie iz Lima nakon poplava 2010.
16 ICPDR (ref: http://www.icpdr.org/main/publications/drina-rivers-floating-problem), 2008.

17 http://www.zelenaneretva.ba/ecology/article/?id=9
Znaajna koliina plutajueg otpada akumulira se preko greda; on uzrokuje smanjenje dotoka
vode i usporava proizvodnju elektrine energije. Dodatni problem predstavlja formiranje kolonija
koljki na gredama zbog poveane koncentracije organske materije koja potie iz komunalnog
otpada. Invazija kolonija koljki takoe zapuava grede; ronioci koji su istili grede runo
primetili su da je pokriveno do 80% greda. To smanjuje dotok vode i proizvodnju elektrine
energije. Stoga, plutajui otpad remeti rad motora i maina HE, to dovodi do znaajnih
trokova za popravke i ienje.
Na primer, u periodu jul-avgust 2010. nivo vode u Peruakom jezeru smanjen je da bi se

omoguila sanacija grede, koja je oteena plutajuim otpadom. Proizvodnja elektrine energije
zaustavljena je na dva meseca. Tokom remonta, oien je raznovrstan otpad sa dna
akumulacije; ak je izvaen i potopljen amac18.
Slika 37 amac izvaen sa dna Peruakog jezera tokom remonta agregata brane
Tokom remonta HE Potpe 2011, velike koliine plutajueg otpada dospele su u Viegradsko
jezero tokom turistike sezone; turisti su se alili zbog naruenog pejzaa i istoe vode za
kupanje u Viegradskom jezeru. Turistika organizacija Viegrada, u okviru projekta
prekogranine saradnje, nabavila je dva amca (30.000 evra) za ienje otpada iz jezera. Oni
se ne koriste obzirom da HE Viegrad nije uspela da sklopi odgovarajui ugovor sa
Turistikom organizacijom. Za uklanjanje plutajueg otpada HE Viegrad troi 200.000 evra.
Ribolovci koje predvodi udruenje Drinska jezera organizovali su se i iste otpad du obale
reke.
Rukovodstvo HE Viegrad postavilo je pregradu za zaustavljanje otpada u slivu Lima

(Setihovo) 2014. da bi spreilo dotok plutajueg otpada u jezero. Sproveden je pokuaj da se
postavi slina pregrada za zaustavljanje otpada na jo jednoj lokaciji da bi se spreio dotok
otpada iz Pive (Gorade), ali se lokalno stanovnitvo u Novom Goradu usprotivilo i ideja je
naputena. Rukovodstvo HE Bajina Bata izvestilo19 je da je nakon postavljanja pregrade za
otpad kod HE Viegrad ostvarena uteda od vie miliona dinara zahvaljujui tome to nije
morao da se isti plutajui otpad koji dolazi iz gornjeg dela Viegradskog jezera.
18 http://www.pecat.co.rs/2010/07/drina-ko-truje-srpsku-zilu-kucavicu/
19 https://www.youtube.com/watch?v=5kKuk_s6qvY
Pored postavljanja pregrada, rukovodstvo HE uloilo je u izgradnju kranova sa hvataljkama i
specijalnih amaca sa hvataljkama (slike 33-41).
Legend
1 Portal crane
2 Grabber
3 Rails for the crane
Slika 38 Postavljena oprema za hvatanje plutajueg otpada u Potpekom jezeru (Lim)
Slika 39 Kran Slika 40 Hvataljka

Legend
1 Dam
2 Access road
3 Boat for cleaning debris
Slika 41 ienje plutajueg otpada u Peruakom jezeru
Slika 42 amac za ienje otpada Slika 43 Plutajui otpad uz branu

Slika 45 Pregrada za zaustavljanje otpada
Legend
1 Platform
2 Skimmer
3 Grabber
4 Waste balling
Slika 44 Instalacija za ienje otpada na Zvornikom jezeru
Slika 1 Hvataljka
Trokovi investicije u opremu za ienje nisu dosad objavljeni. Jasno je, meutim, da je
rukovodstvo proizvoaa elektrine energije potroilo znaajna finansijska sredstva da bi reilo
probleme plutajueg otpada: kontinuirano ienje plutajueg otpada, kao i smanjena
proizvodnja struje zbog zapuenja ulaznih zatvaraa i smanjen protok kroz turbine.
ienje plutajueg otpada u akumulaciji vode obavljaju svakodnevno dve osobe u amcu;
pored toga, hvataljke vade otpad ispred brana. Godinji trokovi sve 4 HE (Potpe, Viegrad,
Bajina Bata i Zvornik) su u visini od 400.000 evra. Oni obuhvataju plate ljudi koji se bave
ienjem, elektrinu energiju i odravanje hvataljki i krana i gorivo za amac koji radi na
akumulaciji HE Bajina Bata.
Slika 47 ienje plutajueg otpada
Javno preduzee Elektroprivreda Srbije (EPS) je 2014. angaovalo firmu Tekon-

tehnokonsalting d.o.o. i Dekonta d.o.o. iz Beograda da izrade tehnoloko-ekonomske analize
upravljanja plutajuim otpadom u hidroelektranama na Drini i Limu. Studija je imala za cilj
procenu finansijskih gubitaka uzrokovanih plutajuim otpadom, kao i trokova ulaganja i
operativnih trokova unapreenog sistema za ienje plutajueg otpada.
U studiji je korien metod za procenu gubitaka u proizvodnji elektrine energije koji se zasniva
na pretpostavci da se gubi 0,25-1,5% proizvodnje elektrine energije godinje odnosno 1-3,5%
instalirane snage zbog oteenja maina za proizvodnju elektrine energije. Zbog smanjenog
protoka dolazi do dodatnih gubitaka. Analize su sprovedene za HE Zvornik (tabela 8).
Tabela 8 Finansijski gubici HE Zvornik povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije zbog plutajueg otpada
Proizvodnja Procenjen koeficijent gubitka
elektrine
energije 0,25% 0,50% 0,75% 1,00% 1,25% 1,50%
2013. (kWh)
523.000.000 1.307.500 2.615.000 3.922.500 5.230.000 6.537.500 7.845.000
Cena
elektrine
0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442
energije
(EUR /kWh)
Finansijski
gubitak 57.974 115.948 173.922 231.898 286.872 347.846
(EUR)
Izgubljeno je dodatnih 18.000 evra kao rezultat smanjenog protoka tako da je ukupni gubitak u
HE Zvornik u nivou od 366.000 evra godinje.
Tabela 9 Finansijski gubici HE Bajina Bata povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije zbog plutajueg otpada
elektrine
energije 0,25% 0,50% 0.01 1,00% 0.01 1,50%
2013. (kWh)
1.685.000.000 4.212.500 8.425.000 12.637.500 16.850.000 21.062.500 25.275.000
Cena
elektrine
0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442
energije
(EUR /kWh)
Finansijski
gubitak 186.782 373.564
560.346 747.128 933.910 1.120.692
(EUR)
U HE Bajina Bata gubici su ak i vei: ako pretpostavimo gubitak od 1,5% u proizvodnji

elektrine energije, finansijski gubitak se procenjuje na 1.120.700 evra godinje. Ako dodamo
gubitak od 39.358 evra uzrokovan smanjenim protokom, ukupni gubitak je u visini od 1.160.000
evra na godinjem nivou.
U HE Potpe nivo vode je sputen 1980, 1988, 1992. i 1999. da bi se omoguile popravke
greda oteenih plutajuim otpadom. Te su mere dovele do toga da je odravanje minimalnog
biolokog protoka reke nakon brane bilo teko, to je dovelo do smanjenja populacija ribe u
donjem toku. Nakon postavljanja krana i hvataljke, nivo vode nije sputen ali i dalje dolazi do
gubitaka.
Tabela 10 Finansijski gubici HE Potpe povezani sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije zbog plutajueg otpada
elektrine
energije 0,25% 0,50% 0,01 1,00% 0,01 1,50%
2013. (kWh)
241.000.000 602.500 1.205.000 1.807.500 2.410.000 3.012.500 3.615.000
Cena
elektrine
0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442 0,0442
energije
(EUR /kWh)
Finansijski
gubitak 53.430 80.144 106.860 133.574 160.290
(EUR) 26.714
Gubici zbog smanjenog protoka procenjuju se na 9.558 evra i stoga se ukupni maksimalni
godinji gubitak procenjuje na 170.000 evra godinje.
Stoga je ukupan finansijski gubitak hidroelektrana u pilot regionu uzrokovan smanjenom

proizvodnjom elektrine energije i protoka vode u turbinama oko 1.700.000 evra; ukoliko se
doda iznos koji se troi na ienje, od 400.000 evra, dolazimo do ukupnog godinjeg gubitka
od 2.100.000 evra.
3.3.4.5 Gubitak prihoda zbog toga to se turisti ne vraaju
Ekonomija pilot regiona primarno se zasniva na bogatstvu prirodnih resursa. Prirodni resursi i
njihov diverzitet uticali su na razvoj sakupljanja lekovitog bilja, turizma i lova na uvenom lovitu
Suica (optina Srebrenica). Turizam je znatno bolje razvijen u Srbiji, dok u BiH turizam ima
visok ali nerealizovan potencijal. Tranzitni turizam je znaajan za pilot optine u Crnoj Gori.
Prema master planu za razvoj turizma na Tari, resursi (ouvana planinska oblast, slatkovodni
resursi, itd) na ovom podruju mogli bi da se iskoriste za razvoj nekoliko vrsta turizma:
zimovanja i letovanja, ruralnog turizma, poslovnog turizma, kratkih odmora, zdravstvenog i
velnes turizma i turinga.
Vani turistiki kapaciteti na Tari su vojni kompleks i deji kamp na Mitrovcu. U regionu se
takoe nalaze i neka uvena etno sela kao to je Terzia avlija u Zlakui, Lazarevi konaci u
Kaeru, Vrhpolje u Ljuboviji, Stari brod u Viegradu, Kaluii u Pljevlji, itd. Poseban kompleks
predstavlja etno selo Meavnik/Drvengrad sa arganskom osmicom na Mokroj Gori, itd.
Izgraen sa slinom idejom kao i Drvengrad, u regionu Drina-Tara nalazi se Andrigrad (kameni
grad u Viegradu) posveen uvenom piscu i dobitniku Nobelove nagrade, Ivi Andriu. Ovaj
grad je jedinstveni muzej na otvorenom sa aktivnim institucijama kao to su pozorite, institut
odnosno bioskop.
Takoe postoji i znaajna zdravstvena turistika ponuda u regionu sa banjama i rehabilitacionim

centrima (Rehabilitacioni centar igota, Zlatibor, Pribojska Banja, Viegradska Banja, Guber
Banja, itd). Banja Koviljaa je popularna turistika lokacija koja se nalazi u optini Loznica na
Drini.
Turizam i prirodni resursi ine osnovu ekonomije optine ajetina. Optina ima poznati turistiki
centar na planini Zlatibor sa 12 hotela, 29 restorana, 4 turistike agencije i drugim turistikim
objektima (prema Odboru za turizam Zlatibor).
Drinska regata je centralni turistiki i rekreacioni dogaaj na Drini. Organizuje se u ast drinskih
splavara. Regata je najposeeniji dogaaj u zapadnoj Srbiji i centralni letnja manifestacija na
vodi u regionu. Prvog dana organizuje se takmienje u plivanju i takmienje u pripremi riblje
orbe u blizini male reke Vrelo u Perucu. Narednog dana je takmiarska regata od Peruca do
Bajine Bate. Trei dan je rezervisan za glavni dogaaj i zabavu rekreativni spust, koji
obuhvata na stotine splavova i posada sa trubama, ploveim barovima, muzikim splavovima,
rotiljem i ostalim zanimljivostima lokalnog stanovnitva20.
Divlje deponije i plutajui otpad mogu biti tetni za razvoj turizma ukoliko se ne sprovedu
odgovarajue mere. Tokom terenskog istraivanja, autori tehniko-ekonomskih analiza
upravljanja plutajuim otpadom u hidroelektranama na Drini i Limu, intervjuisali su 10 turista
(petoro Engleza i petoro Italijana) koji su doli u region Drine: oni su izjavili da je priroda i pejza
fantastian ali da plutajui otpad sve kvari i da se zbog toga nee vratiti. Zanimljivo je primetiti
da je 10 od 10 ispitanika slino odgovorilo izrazivi nezadovoljstvo postojeim praksama
upravljanja otpadom i nedozvoljenim bacanjem smea.
Podaci o turizmu (dolasci i noenja) za Banju Koviljau, Zlatibor i Taru (u Srbiji), kao i Bijelo
Polje i Pljevlju pokazuju sledee informacije:
Tabela 11 Dolasci i noenja u nekim turistikim lokacijama u pilot regionu (novembar 2014-novembar 2015) 21
Turistika Dolasci 2014. Noenja 2014.
Pilot optina
lokacija Domai Strani Domai Strani
Loznica Banja Koviljaa 10.706 3.500 77.542 18.142
Bajina Bata Tara 51.821 4.748 200.260 11.658
20 http://seerural.org/wp-content/uploads/2014/11/1.-General-brochure_Drina-Tara.pdf
21 http://webrzs.stat.gov.rs/WebSite/Public/PageView.aspx?pKey=180
Turistika Dolasci 2014. Noenja 2014.
Pilot optina
lokacija Domai Strani Domai Strani
ajetina Zlatibor 106.039 31.594 427.577 94.531
Bijelo Polje22 / 1.824 2.369 2.751 4.918
Pljevlja23 / 1.854 2.094 7.818 5.136
Prosean boravak domaih turista u Banji Koviljai u analiziranom periodu bio je 7, a stranih 5
dana; prosean boravak domaih i stranih turista na Tari i Zlatiboru u istom perodu bio je u
rasponu od 2,5 do 4 dana. Ako pretpostavimo da proseni turista potroi 100 evra dnevno,
prihod od stranih turista u ovim pilot optinama u analiziranom periodu bio je 12.433.100 evra.
Prosean boravak domaih turista u Bijelom Polju u analiziranom periodu bio je 1,5 za domae i
2 dana za strane turiste; ako pretpostavimo da jedan prosean turista potroi 100 evra dnevno,
prihod od stranih turista u Bijelom Polju bio je 491.800 evra.
Prosean boravak turista u Pljevljima tokom analiziranog perioda bio je 4,2 za domae i 2,5
dana za strane turiste, a ako pretpostavimo da proseni turista potroi 100 evra dnevno, prihod
od stranih turista u Pljevljima bio je 513.600 evra.
U odsustvu sveobuhvatnije ankete ne moemo da ustanovimo procenat turista koji se ne

vraaju. Da bi se izveo gubitak prihoda od turizma, 2,5% turista koji se ne vraaju odreeno je
na osnovu ankete sprovedene u Crnoj Gori. Naime, biro za turistike informacije prikuplja albe
od turista, a tokom 2014. godine 2,5% ukupno primljenih poziva odnosilo se na istou plae i
nedozvoljeno bacanje smea. Proizale su sledee cifre:
Tabela 1 Gubitak prihoda od turizma
Pilot optina Turistika Noenja (2014) Potronja turista Gubitak od turista

lokacija Domai Strani (EUR/2014) koji se ne vraaju
(2,5%)
Banja
Loznica 77.542 18.142 6.697.880 167.447
Koviljaa
Bajina Bata Tara 200.260 11.658 14.834.260 370.857
ajetina Zlatibor 427.577 94.531 36.547.560 913.689
Bijelo Polje / 2.751 4.918 536.830 13.421
Pljevlja / 7.818 5.136 906.780 22.670
Ukupno
715.948 134.385 59.523.310 1.488.083
noenja
Negativne percepcije ispitanih stranih turista koje mogu da se odnose na plutajui otpad mogle
bi biti uzrok gubitka od preko milion evra godinje.
22
http://www.monstat.org/userfiles/file/turizam/dolasci%20i%20nocenja%202014/godisnja/Turizam%20u%20Crnoj%20
Gori%20-%202014.pdf
23
http://www.monstat.org/userfiles/file/turizam/dolasci%20i%20nocenja%202014/godisnja/Turizam%20u%20Crnoj%20
Gori%20-%202014.pdf
3.6 Optine koje vre uticaj i optine koje trpe uticaj
Uzimajui u obzir poreklo, znaaj i puteve otpada odnosno zagaenja preko granica, postoji
potreba da se istaku veze izmeu zemalja/optina koje vre i koje trpe uticaj.
Optine koje vre uticaj odgovorne su za proizvodnju plutajueg otpada i/ili zagaenje, zbog
neadekvatnih praksi upravljanja otpadom a posebno zbog nedozvoljenog bacanja smea u
podrujima sklonim plavljenju.
Optine koje trpe uticaj primaju (neeljen) plutajui otpad i/ili zagaenje. One treba da snose
dodatne trokove za njihovo ienje i odlaganje, koje ne mogu da povrate od korisnika usluga i
zato se suoavaju sa znaajnim finansijskim gubicima.
Zbog specifinog karaktera pilot regiona, glavni primaoci plutajueg otpada su HE Potpe,
Viegrad, Bajina Bata i Zvornik. Ne postoje optine koje trpe uticaj jer se plutajui otpad
sakuplja u pomenutim akumulacijama.
Stoga treba sprovesti segmentaciju pilot regiona prema lokacijama akumulacija Potpe (Lim),
Viegrad, Bajina Bata i Zvornik (Drina) jer akumulacije igraju ulogu barijere i dele sliv na
podslivove. Stoga plutajui otpad koji se spere sa divljih i nesanitarnih deponija u optinama u
gornjem toku pomenutih akumulacija negativno utie na proizvodnju elektrine energije i
uzrokuje visoke trokove ienja da bi se uklonio. U tom pogledu sektor koji trpi najvei uticaj
jeste proizvodnja elektrine energije.
Nakon poslednjeg, Zvornikog jezera, plutajui otpad se dalje transportuje u Savu i na kraju u
Dunav.
Tabela 10 nie predstavlja segmentaciju sliva Drine i potencijalni doprinos optina gornjeg toka
gomilanju plutajueg otpada u akumulacijama i transport otpada iz poslednje akumulacije do
ireg sliva Save. Pretpostavlja se da 30% ukupne koliine nesakupljenog otpada moe dospeti
u reke kao plutajui otpad.
Tabela 13 Potencijalni doprinos optina gornjeg toka gomilanju plutajueg otpada u akumulacijama Potpe, Viegrad, Bajina
Bata i Zvornik, kao i transport plutajueg otpada u iri sliv Save
Nesakupljen otpad Plutajui otpad (30%

Pilot optina
(tona/godinje) nesakupljenog otpada)
Bijelo Polje 8.827 2.648,1
Pljevlja 2.468 740,4
Prijepolje 1.912 573,6
Potpe 11.295 3.388,5
Priboj 547 164,1
Rudo 403 120,9
Gorade 1.653 495,9
Viegrad 913 273,9
Viegrad 3.516 1.054,8
ajetina 257 77,1
Uice24 7.301 2.190,3
Bajina Bata 3.990 1197
Bajina Bata 11.548 3.464,4
24 Optine ajetina i Uice ne doprinose plutajuem otpadu u Peruakom jezeru jer pripadaju slivu Morave.
Nesakupljen otpad Plutajui otpad (30%
Pilot optina
Srebrenica 1.190 357
Milii 1.095 328,5
Bratunac 3.099 929,7
Ljubovija 2.448 734,4
Krupanj 2.565 769,5
Mali Zvornik 1.764 529,2
Zvornik 4.315 1.294,5
Zvornik 16.476 4.942,8
Loznica 14.572 4.271
Ugljevik 2.129 638,7
Lopare 3.169 950,7
abac 11.788 3.536,4
Bogati 6.438 1.931,4
Bijeljina 9.398 2.819,4
Sremska Mitrovica 7.122 2.136,6
Sava 54.616 16.384,8
Tabela 10 gore ne obuhvata sve optine u oblasti sliva Tara-Drina-Sava koje takoe doprinose
proizvodnji plutajueg otpada. Bez obzira na to, nie prikazane brojke odnose se na relativan
doprinos pilot optina akumulaciji plutajueg otpada u svakom jezeru u analiziranom slivu.
Slika 48 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Potpekom jezeru
Moe se videti da optina Bijelo Polje proizvodi vie plutajueg otpada od optina Pljevlja i
Prijepolje.
Slika 49 Doprinos pilot optiina proizvodnji plutajueg otpada u Viegradskom jezeru
Plutajui otpad u Viegradskom jezeru potie uglavnom iz optine Gorade.
Slika 50 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Peruakom jezeru
Iako optina Uice rukovodi sanitarnom deponijom, postoji otpad u ruralnim zajednicama koji se
ne sakuplja i koji moe dospeti do reka u slivu. Optina Uice, meutim, doprinosi plutajuem
otpadu u slivu reke Morave. Stoga najvei doprinos proizvodnji plutajueg otpada u
Peruakom jezeru ima optina Bajina Bata.
Slika 51 Doprinos pilot optina stvaranju plutajueg otpada u Zvornikom jezeru
Zvornik, ali i Bratunac, Krupanj i Ljubovija najvie doprinose proizvodnji plutajueg otpada u
Zvornikom jezeru.
Slika 52 Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u Savi
Loznica, abac i Bijeljina najvie doprinose proizvodnji plutajueg otpada u donjem delu Drine i
Savi nakon ua.
Uticaj baenog otpada znaajan je ako se posmatra ukupno zagaenje Drine, a ovaj problem se
mora hitno reiti uzimajui u obzir ekonomsku, socijalnu i kulturnu situaciju. Da bi se odrivo
reio problem sa otpadom na Drini, neoophodno je da se usaglase napori na nacionalnom i
meunarodnom nivou jer su prekogranini vodni resursi i njihovo ouvanje, zatita i odrivo
korienje od velikog znaaja za sve zemlje.
4 Zakljuci
Problem morskog/plutajueg otpada ima oigledno meunarodne dimenzije. On utie na

morsku i renu sredinu izvan nadlenosti pilot optina, zemalja i regiona. Izvori
morskog/plutajueg otpada raireni su du teritorije pilot optina; pod uticajem razliitih faktora
(vetra, plavljenja, plime, morskih strujanja, itd) otpad dospeva u reku ili more i prenosi se na
velike daljine odreenim putevima.
Okvir 1. ivotni ciklus morskog/plutajueg otpada
Komplikovana priroda distribucije morskog/plutajueg otpada u okruenju zahteva jasan i

definisan pristup karakterizaciji i proceni problema. Morski/plutajui otpad dospeva u
more/reku/jezero mnogim putevima, a rascepkanost u distribuciji otpada i prostorna i
vremenska varijabilnost pokretaa dodatno doprinosi kompleksnosti njegovog ivotnog
ciklusa (Ryan et al., 2009, Cole et al., 2011, Doyle et al., 2011).
Sistem punog ciklusa koji je ovde primenjen ima za cilj da prati morski/plutajui otpad od izvora,
kroz puteve do krajnje take / tonjenje. Meutim, pronalaenje upotrebljivih podataka o uticajima
i koliini plutajueg otpada ostaje izazov. Sistematsko nauno istraivanje o plutajuem otpadu
u pilot regionima relativno je retko. Time kvantifikovanje uticaja postaje veoma teko. Bez obzira
na to, pokuali smo da okarakteriemo i koliko je mogue kvantifikujemo uticaje na osnovu
informacija aktera i literature, to predstavlja pomak u razumevanju problema sa
morskim/plutajuim otpadom.
Neke optine, koje su najpogoenije otpadom, nemaju kontrolu nad proizvodnjom odnosno
odlaganjm tog otpada na mestu izvora. Pored toga, u odsustvu koordinisanog pristupa, napori
nekih optina da smanje priliv odnosno uklone otpad mogu biti oteani zbog nereagovanja
drugih optina. Stoga, potreban je otvoren, konstruktivan i dalekovid dijalog o kontroverznim
temama da bi se identifikovale zajednike vizije i prilike za reenje problema
morskog/plutajueg otpada.
Aneks 1
ablon upitnika korienih za prikupljanje podataka
Upitnik 1
Zemlja
Naziv dokumenta / Datum kada je
Koji dokumenti usmeravaju Datum objavljivanja Komentari
sadraj, itd. predviena revizija
upravljanje otpadom u zemlji?
Tretman i odlaganje
Koji su kljuni elementi Upravljanje otpadom Posebni tokovi otpada Ostalo
otpada
zakonodavstva o otpadu?
Koje su glavne institucije Komunalne slube

ukljuene u upravljanje Nacionalni nivo Regionalni nivo Lokalni nivo
(javne ili privatne)
otpadom, opiite uloge i
odgovornosti?
Ambalani otpad Organski otpad

Ciljevi za reciklau
da / ne
Da li postoje dodatni prihodi za lokalne organe za upravljanje otpadom?
da / ne
Da li postoje proizvoai odgovorni za posebne tokove otpada?
da / ne
Da li postoji taksa za deponije?
da / ne
Lokalni propisi (npr. Odluka o komunalnom redu, Uredba o javnoj higijeni, itd)
Optina
Stanovnitvo
Ekonomske aktivnosti
Proizvodnja otpada po glavi stanovnika (dnevno i gorinje)
Sastav otpada (%)
Organski
Papir
Plastika
Staklo
Metal
Ostalo
Javno komunalno preduzee (naziv)

Da li stanovnitvo plaa naknadu za upravljanje otpadom?
Metod naplate:
- paualno;
- na osnovu uestalosti usluge;
- na osnovu zapremine otpada (kontejnera).
Efikasnost naplate (%)
da / ne
Nadoknada trokova
Da li postoji neki privatni operater za upravljanje otpadom? da / ne
Stopa sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom) (%)
Optina
Naziv nesanitarnih/divljih deponija
Povrina (m2)
Poreklo otpada (naselja, industrija, zdravstvene ustanove, itd)
Tipian rad deponije (npr. sabijanje, dnevna pokrivenost)
Tipine tehnike mere koje se primenjuju (npr. zaptivanje dna, drenaa procedne vode, ekstrakcija i
sagorevanje gasa, itd)
Verovatnoa prekograninih uticaja (visoki, srednji, niski)
Optina
Putevi (reke, kanali, odvodi, jaruge, akumulacije, izdani, morske struje, atmosfera, itd)
Pokretai migracije (voda, padavine/poplava, erozija)
Upitnik 2
UPITNIK ZA JKP______
U OPTINI____________ _______________
1. Iz kojih naselja sakupljate otpad?
2. Iz kojih naselja ne sakupljate otpad?
3. Koliko esto sakupljate otpad u veini naselja?

a. Jednom nedeljno
b. Dvaput neljno
c. Svaki dan
d. Drugo, unesi
4. Da li je uestalost sakupljanja dovoljna?

a. Da
b. Ne
5. Koji se kontejneri koriste za sakupljanje otpada?
Zapremina kontejnera Broj
90l
120l
240l
1100l
5, 7, 9 m3
Drugo
6. Da li su vam potrebni dodatni kontejneri?

a. Da
b. Ne
7. Koje kamione koristite za sakupljanje otpada?
Tip kamiona Broj / zapremina
Traktor s prikolicom
Tip kamiona Broj / zapremina
Kamioni za sabijanje smea
Kamioni sa rotacionom
presom
Skip kamioni
Ostalo (mali Piaggio

kamionet za peake zone)
8. Da li su vam potrebni dodatni kamioni?

a. Da
b. Ne
9. Da li razvrstavate otpad na izvoru?

a. Da
b. Ne
10. Koji reciklani materijal sakupljate?

a. Plastiku
b. Papir
c. Limenke
d. Ostalo
11. Da li prodajete sakupljen reciklani materijal:

a. privatnim firmama u zemlji?
b. privatnim firmama u inostranstvu?
12. Gde odlaete otpad? Kolika je udaljenost transporta od podruja sakupljanja do mesta
odlaganja?
13. Kakav je sastav odloenog otpada (npr. komunalni, industrijski, graevinski, medicinski itd)?
14. Da li postoji mogunost meanja opasnog otpada sa neopasnim?
Da, opasni otpad iz domainstava u malim koliinama.
15. Da li je deponija ograena?

a. Da
b. Ne
16. Da li se deponija nalazi u blizini reke, kanala ili jaruge?

a. Da
b. Ne
17. Da li primenjujete sabijanje otpada i dnevnu pokrivenost?

a. Da
b. Ne
18. Da li postoji drenaa procednih voda i sakupljanje i sagorevanje deponijskog gasa na deponiji?
a. Da
b. Ne
PROCJENA
NEGATIVNOG UTICAJA
na ivotnu sredinu
i privredu
pograninog regiona ara
SADRAJ
Kratak pregled ............................................................................................................................................... 4

1. Istorijat .................................................................................................................................................. 7
2. Ciljevi I zadaci ........................................................................................................................................ 7
3. Pilot region ara .................................................................................................................................... 8
4. Procjena ekolokih i ekonomskih posledica plivajueg nanosa u pilot regionu ara ......................... 11
4.1. 3.1 Plutajui nanos u slivovima prekograninih rijeka u pilot regionu ....................................... 11
4.2. Nain procjene ekolokih i ekonomskih posledica ..................................................................... 12
4.3. Postupak procjene ekolokih i ekonomskih posledica ................................................................ 13
4.4. Izvori plutajueg nanosa u pilot optinama pilot regiona ara ................................................... 14
4.4.1 Generisanje otpada ............................................................................................................. 15
4.4.2 Sakupljanje otpada .............................................................................................................. 16
4.4.3 Odlaganje otpada i arita ............................................................................................... 20
4.4.4 Recikliranje .......................................................................................................................... 26
4.4.5 Putevi plutajueg nanosa .................................................................................................... 27
4.5 Ekoloke i ekonomske posljedice ................................................................................................ 29
4.5.1 Ekoloke posljedice ............................................................................................................. 29
4.5.2 Ekonomske posledice .......................................................................................................... 33
4.5.2.1 Trokovi ienja divljih deponija .................................................................................... 33
4.5.2.2 Trokovi ienja plutajueg nanosa iz akumlacijskog jezera gubici i prihodi od
proizvodnje elektrine energije ...................................................................................................... 33
4.5.2.3 Prihodi izgubljeni od turista koji se ne vraaju ............................................................... 35
4.6 Uticaj posljedica i ugroene optine .............................................. Error! Bookmark not defined.
5 Zakljuci ............................................................................................................................................... 38
Spisak slika
Slika 1 Albanija pilot optina Kuke ............................................................................................................ 8
Slika 2 Kosovo* pilot optine Draga, Prizren i trpce ............................................................................... 8
Slika 3 Makedonjia pilot optine Tearce i Jegunovce ................................................................................ 8
Slika 4 Geografski poloaj pilot optina du regiona ara ............................................................................ 9
Slika 5 Pojedinaan udio zemalja pilot regiona u ukupnoj povrini ............................................................ 10
Slika 6 Pojedinani udio broja stanovnika u zemljama pilot regiona .......................................................... 10
Slika 7 Porijeklo, putevi i talog plutajueg nanosa ...................................................................................... 12
Slika 8 Metoda procjene ekolokih i ekonomskih posledica ...................................................................... 13
Slika 9 Doprinos pilot optina ukupnom generisanju otpada tona/gopdinje ........................................... 16
Slika 10 Doprinos pilot zemalja u ukupnom generisanju otpada (tona/godinje)...................................... 16
Slika 11 Udio zemalja u ukupom nesakupljenom otpadu u pilot regionu .................................................. 19
Slika 12 Udio optina u ukupnom nesakupljenom otpadu u pilot regionu ................................................ 19
Slika 13 Lokacije optinskih neuslovnih deponija u Kukeu i Dragau i sanitarne deponije u Prizrenu ..... 21
Slika 14 Mapa divljih deponija u optini Kuke koju je izradilo Ministarstvo za urbani razvoja Republike
Albanije ....................................................................................................................................................... 22
Slika 15 Mapa divljih deponija u optinama Draga, Prizren i trpce ......................................................... 23
Slika 16 Divlje deponije u optini Kuke ...................................................................................................... 23
Slika 17 Divlje deponbije u optini Draga .................................................................................................. 24
Slika 18 Divlje deponije u optini Prizren..................................................................................................... 24
Slika 19 Divlje deponije u optini trpce ...................................................................................................... 24
Slika 20 Divlje deponije u optini Tearce ..................................................................................................... 25
Slika 21 Divlja deponija u optini Jegunovce ............................................................................................... 25
Slika 22 Sliv rijeke Drim ............................................................................................................................... 28
Slika 23 Podruje sliva rijeke Lepenac na Kosovu i Makedoniji ................................................................. 29
Slika 24 Zatiena podruja i predloena zatiena podruja u optini Kuke ........................................... 30
Slika 25 Nacionalni park ar na Kosovu* .................................................................................................... 31
Slika 26 Predloene granice Nacionalnog parka ar planine u Makedoniji ................................................ 32
Slika 27 Lokacija hidrocentrale Fjerza na rijeci Drim .................................................................................. 34
Spisak Tabela
Tabela 1 Povrina i broj stanovnika pilot optina i pilot regiona ................................................................. 9
Tabela 2 Generisanje otpada u pilot optinama u pilot region ara .......................................................... 15
Tabela 3 Operateri upravljanja vrstim otpadom ....................................................................................... 17
Tabela 5 Korisnike naknade u pilot optinama ......................................................................................... 17
Tabela 6 Stopa sakupljanja otpada i koliina nesakupljenog otpada u pilot optinama ........................... 18
Tabela 6 Finasijski gubici hidroelektrane Fjerza u vezi sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije
uslijed plutajueg otpada ............................................................................................................................ 35
Tabela 7 Mogui doprinos uzvodnih pilot optina nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijskom
jezeru Fjerza kao i transport plutajueg nanosa u iri sliv rijeke Vardar .................................................... 37
Kratak pregled
Plutajui nanos je ozbiljan problem u regionu ara, naroito u Albaniji, Kosovu*1i Makedoniji.
Glavni prekogranini uticaj na ivotnu sredinu i privredu uzrokovani plutajuim nanosom u pilot
regionu ara je identifikovani tokom izrade Izvjetaja o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i
privredu na sledei nain:
Prijetnja za rijeni faunu (Beli Drim i Lepenac);

Unitavanje zatienih podruja: Lumi i Gashit u Tropoju; Lugina e Valbones u Tropoju;
Tej Drini i Bardhe u Hasu; Korab-Koritnik; prijetnja za visokoplaninski endemizam (200
endemskih taksoma) nacionalniog parka ara koji se sastoji od relikta, endemita i
stenoendemita;
Zdravstvene probleme ljudi u smislu moguih povreda otrim predmetima koji se nalaze
na dnu rijeka Bijeli Drim i Lepenac kao i jezeru Fjerza.
Uticaj na privredu lokalne zajednice (poveani izdaci za ienje plutajueg nanosa i
akumulacionog jezera Fjerza i divljih deponija koje se nalaze u blizini obale reka),
turizam u oblastima kao to su Valibona, itavec, Fjerza jezero i zatieno podruje
Korab-Koritnik (gubitak prihoda, lo publicitet), pecanje (smanjen ili nikakav ulov) i
izgubljen prihod od proizvodnje elektrine energije u hidroelektrani Fjerza zbog
zaepljenih turbina u elektrani.
Uzimajui u obzir bogatstvo bioloke raznovrsnosti i prisustvo globalno ugroenih vrsta, sa

jedne strane, i opasnost koju smee predstavlja za ove vrste, sa druge strane, mjere prevencije
deponovanja otpada su od izuzetne vanosti.
Iako se ne moe koliinski odrediti obim uticaj na ivotnu sredinu zbog nedovoljno podataka
odreena nastojanja su predutzeta kako bi se procijenio uticaj ienja plutajueg nanosa i
divljih deponija na privredu u pilot podruju. Procjenjeno je da se svake godine troi EUR
529.000 na ienje divljih deponija a EUR 73.886 godinje je izgubljeno zbog smanjene
proizvodnje eleketrine energije na HE Fjerza.
Pilot optine doprinose uticaju na ivotnu sredinu u proporcionalnom odnosu na koliinu

stvorenog plutajueg nanosa. Neke optine su odgovorne za proizvodnju plutajueg otpada i/ili
zagaenje neodgovarajuim praksama upravljanja otpadom a naroito nedozvoljenim
deponovanjem na plavnim podrujima. Te optine se smatraju optinama uzronicima. Ostale
optine koje primaju (neeljeni) plutajui otpad i/ili zagaenje i koje moraju da snose
(nenadoknadive) trokove ienja i deponovanja su optine koje trpe posledice.
Zbog specifinosti pilot regiona najvie posledica izazvanih plutajuim nanosom trpi HE Fjerza
gdje se generie otpad od uzvodnih optina Draga i Prizren. Optine koje trpe posledice
nizvodno od rijeke Lepenac koja nosi plutajui nanos sa teritorija Prizren i trpce mogu da utiu
na optine uer-Sandevo, Gjore Petrov i Karpo (u Makedoniji). Rijeka Lepenac je bujinog
karaktera i na uu plavi nizije. Plutajui otpad, stoga, moe da se nasue na plodno
poljoprivredno zemljite. Optine Tearce i Jegunovce takoe doprinose generisanju plutajueg
nanosa u rijeci Vardar.
1
* Ovaj naziv je bez prejudiciranja stavova o statusu i u skladu je sa Rezolucijom SB UN 1244/99 i miljenjem Meunarodnog suda pravde o
proglaenju nezavisnosti Kosova
Tabela ispod prikazuje stanje optine koje vre uticaj i koje trpe posljedice i potencijalni
doprinos uzvodnih optinama u akumulaciji plutajueg nanosa u akumulacionom jezeru Fjerza i
transport nanosa od rijeke Lepenac do sliva rijeke Vardar. Pretpostavlja se da 30% od ukupne
koliine nesakupljenog otpada moe da ue u rijeke kao plutajui otpad.
Table. Potencijalni doprinos uzvodnih optina akumulaciji plutajueg nanosa u akumulacionom jezeru Fjerza i kao i transportu
plutajueg nanosa do ireg sliva na rijeci Vardar
Nesakupljen otpad Plutajui otpad (30% od
Pilot optina
(t/godinje) nesakupljenog otpada)
Prizren 0 0
Draga 2,780 834
Kuke 6,070 1,821
Akumulaciono jezero Fjerza 8,850 2655
Prizren 0 0
trpce 20 6
Tearce 1,147 344.1
Jegunovce 551 165.3
Rijeka Vardar 1,718 515.4
Uprkos tome to je optina Prizren nedavno pokrila itavu teritoriju uslugom organizovanog
prikupljanja otpada lokalne vlasti su prijavile da 15% stanovnitva i dalje deponuje otpad na
selu. Imajui na umu da je optina Prizren najvea u smislu broja stanovnika i generisanja
otpada ona i dalje daje znaajan doprinos u stvaranu plutajueg nanosa u Belom Drimu i
Lepencu. Tabela 3 , iznad, ne obuhvata optine u slivu Crnog Drima koje takoe doprinose
generisanju plutajueg nanosa na jezeru Fjerza. Takoe, ne obuhvata optine Hani Elezi koje
se nalaze na slivu rijeke Lepenac. Bez obzira na to, na slici ispod su prikazani relativni doprinosi
pilot optina u nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijskom jezeru Fjerza i rijeci Vardar.
Udeo pilot optina u generisanju plutajueg otpada u

akumulacjskom jezeru Fjerza
Moe se vidjeti da optine Prizren i Kuke generiu vie plutajueg otpada od optine Draga.
Udeo pilot optina u generisanju plutajueg otpada
na rijeci Vardar
Plutajui nanos u rijeci Vardar uglavnom potie iz optina Tearce i Jegunovce.
Uticaj deponovanog otpada je veliki kada se sagleda ukupno zagaenje rijeka Beli Drim i
Lepenac, te se ovaj problem mora hitno rjeiti uzimajui u obzir i privrednu, socijalnu, drutvenu
i kulturoloku situaciju. Kako bi problem plutajueg nanosa bio rjeen na odrivi nain
neophodno je uskladiti nastojanja na dravnom i meunarodnom nivou jer prekogranini vodeni
resursi i njihovo ouvanje, zatita i odriva upotreba kao i razvoj turizma su od velikog znaaja
za sve zemlje.
1. Istorijat
Stalna radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SWG) i Mrea udruenja lokalnih samouprava u
Jugositonoj Evropi (NALAS) sprovode regionalni pod-projekat pod nazivom Upravljanje
vrstim otpadom u pograninim ruralnim i primorskim podrujima u regionu jugoistone Evrope
koje finansira Federalno ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Nemake putem
Otvorenog regionalnog fonda za Jugoistonu Evropu GIZ- modernizacija komunalnih usluga i
Vlada vajcarske.
SWG uestvuje u unapreenju uslova ivota u ruralnim sredinama u zemljama jugoistone

Evrope. U tom cilju SWG promovie inovativni i odriv poljoprvredni i ruralni razvoj putem
regionalne saradnje sa relevantnim Ministarstvima poljoprivrede i drugim zainteresovanim
stranama. U jugoistonoj Evropi SWG podrava integraciju u EU putem:
jaanja politike ruralnog razvoja,

unapreenja strukture i sistema za sprovoenje poljoprivrednog i ruralnog razvoja
unapreenja razumijevanja i upotrebe sredstava za sprovoenje poljoprivrednog i
ruralnog razvoja ;
identifikacije i razmjene informacija i primjene dobre prakse u poljoprivrednom i ruralnom
razvoju kako bi se proirio ruralni program.
NALAS okuplja 16 udruenja koja predstavljaju otprilike 9000 lokalnih samouprava direktno
izabranih od strane preko 80 miliona graana ovog regiona. NALAS pomae udruenjima da
zastupaju lokalne samouprave putem centralnih vlada. NALAS prua usluge lokalnim
samoupravama i tei da se razvije u Centar znanja za lokalne samouprave u jugoistonoj
Evropi. NALAS promovie
proces decentralizacije smatrajui lokalne samouprave kljunim u procesu tranzicije u

jugoistonoj Evropi;
partnerstva kako bi doprinijela integraciji u EU kao i procesu pomirenja i

stabilizacije.
2. Ciljevi I zadaci
Zajedniki cilj ovog pod-projekta je da unaprijedi konceptualne i organizacione okvirne uslove u

vezi sa integrisanim upravljanjem vrstim otpadom u pograninim i primorskim podrujima
jugoistone Evrope.
Poseban cilj ovog zadatka je da procjeni i razvije eme (obrazce) za integrisano upravljanje
vrstim otpadom koji su ekoloki efikasni i ekonomini kako bi se smanjile negativne
ekonomske i ekoloke posledice loeg upravljanja vrstim otpadom i podrao ekoloki I
drutveno-ekonomski razvoj pograninih ruralnih i primorskih podruja u zemljama jugoistone
Evrope.
Kako bi se definisali obrasci za integrisano upravljanje vrstim otpadom u zemljama jugoistone

Evrope (ruralni i primorski pilot regioni) predvieno je da se izvri procjena uticaja na ivotnu
sredinu i privredu u prekograninom podruju prekouslijed sadanjih (nedovoljnih) praksi.
3. Pilot region ara
Ovaj pod-projekat pokriva tri ruralna i primorska pilot podruja koja obuhvataju prirodne resurse-
planinski vijenac (ar planina) prekogranine rijene slivove (Tara-Drina i Drina-Sava) i primorje
(Jadransko more).
Ovaj Izvjetaj o procjeni prekograninih negativnih ekolokih i ekonomskih posljedica

usredsreen je na pilot region ara. Obuhvata Albaniju (slika 1-optina Kuke), Kosovo (Slika
2-optine Draga, Prizren i trpce) i Makedoniju (slika 2 optine Tearce i Jegunovce).
Odabir pilot optina izvrio je SWG.
Strpce
Dragas
Slika 1 Albanija pilot optina Kuke Slika 2 Kosovo* pilot optine Draga, Prizren i trpce
Jegunovce
Tearce
Slika 3 Makedonjia pilot optine Tearce i Jegunovce
Okvirni geografski poloaj pilot optina u odnosu na pilot region ara ematski prikazan na slici
4, ispod.
________________
*Ovaj naziv je bez prejudiciranja stavova o statusu i u skladu je sa Rezolucijom SB UN 1244/99 i miljenjem Meunarodnog suda pravde o
Kukes
Tearce
Slika 4 Geografski poloaj pilot optina du regiona ara
Povrina i broj stanovnika pilot optina su predstavljeni u tabeli 1 ispod.
Tabela 1 Povrina i broj stanvonika pilot optina i itavog pilot regiona

Pilot optina Povrina (km2) Stanovnici
Albanija
Kuke 938 59.393
Ukupno 938 59.393
Kosovo*2
Draga 430 33.997
Prizren 640 178.112
trpce 247 6.948
Ukupno 1317 219.057
Makedonija
Tearce 137 22.454
Jegunovce 174 10.790
Ukupno 311 33.244
Pilot region ukupno 2,566 311.694
Pojedinani udio povrine i stanovnika za svaku zemlju u okviru pilot regiona je oznaen na
slikama 5 i 6 ispod.
2
Udio
Sharezemalja u ukupnoj
of countries povrini
in the (%) (%)
total area
12%
37%
51%
Albania Kosovo Macedonia
Slika 5 Pojedinaan udio zemalja pilot regiona u ukupnoj povrini
Udio zemalja
Shares u ukupnom
of countries in thebroju
totalstanovnika
population(%)
(%)
11% 19%
70%
Slika 6 Pojedinani udio stanovnika u zemljama pilot regiona
Oigledno je da Kosovo* sa pilot opinama ima najvei udio u pilot regionu kada je rije i o broju
stanovnika i o povrini; udio povrine /stanovnika Albanije je umjereniji dok Makdeonija
uestvuje sa malim udjelom stanovnika i povrine.
Pod uslovom da dalja analiza dokae nedostatke u praksi upravljanja vrstim otpadom,
Kosovo*3e biti zemlja sa najveim relativnim doprinosom uticaju na prekogranino podruje u
pilot regionu.
3
4. Procjena ekolokih i ekonomskih posledica plivajueg nanosa u pilot regionu ara
4.1. 3.1 Plutajui nanos u slivovima prekograninih rijeka u pilot regionu
Glavna prekogranina posledica koja proistie iz loeg upravljanja komunalnim otpadom u pilot
regionu je plutajui nanos koji rijeke nose u prekogranine oblasti. Naime, laki komadi
plastine ambalae koja predstavlja dio baene ambalae, plivaju po povrini i rjena struja ih
dugo nosi prelazei velika rastojanja. Odreeni dio plutajueg nanosa se izbaci na rjene obale,
a drugi dio zavri u akumulacijskim jezerima koja su stvorena od brana koje su sagraene na
prekograninim rijekama. Ostatak plastnog materijala koji ima veu gustinu od vode tone na
dno rijeka ili akumulacijskih jezera.
Istraivanje sastava plutajueg nanosa4 na slivu rijeke Drine pokazalo je da se:
Plutajui nanos sastoji od granja, lia, plastinih flaa i kesa i da mu je gustina na

povrini mirnijih dijelova rijeke i akumulacijskih jezera od 0,5-0,7m..
Lebdei nanos se sastoji od manjih grana, plastinih flaa i kesa. Nanos se impregnira
organskim materijalom (npr. muljem).
Nataloeni grubi nanos je 4,5 -5m deblljine. Sastoji se od automobilskih guma i plastine
ambalae sve impregnirano djelovima najlon kesa.
Do sada nijedno istraivanje nije izvreno o stanju plivajueg nanosa u pilot regionu ara-
porijeklu, koliini, putanjama, zadravanju i nasukavanju. Meutim, vjerovatno je da je plutajui
nanos direktna posledica odlaganja smea na nedozvoljenim mjestima.
Dok plutajui nanos zasigurno potie od brojnih divljh deponija u svakoj pilot opttini njegove
putanje se uglavnom kreu putem dvije prekogranine rijeke: Beli Drim- koji prote kroz
Kosovo* i Albaniju i Lepenac -koji protie kroz Kosovo* i Makedoniju.
Plutajui nanos koji nosi rijeka Beli (na Kosovu*) i Crni Drim u Makedoniji se gomila u
akumulacijskom jezeru Fierza. To je prva hidroelektrana u kaskadi koja je sagraena na rijeci
Drim nakon koje su sagraene Koman i Vau I Dejes hidroelektrane. Plutajui nanos koji se
skuplja uzvodno od akumulacijskog jezera Fierze nagomilava se u jezeru koje sui kao brana
daljeg transporta nanosa. Pilot region ara ne ukljuuje sve zemlje /optine koje doprinose
gomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijsko jezro Fierza, stoga ovaj izvjetaj ne prua uvid
u cijeli sliv.
Plutajui nanos koji nosi rijeka Lepenac sa Kosova* ulazi u Makedoniju i uliva se u rijeku
Vardar, a dio tog plutajueg nanosa se moe transportovati prema Egejskom moru. Plutajui
nanos sa Kosova*5 se prenosi rijekom Lepenac i ne zadire u makedonske pilot optine Tearce i
Jegunovce. Plutajui nanos prikupljen na njihovoj teritoriji ulazi u rijeku Vardar.
Uzimajui u obzir da veina plutajueg nanosa potie iz kopnenih izvora, procjena o
posljedicama je usredsreena na:
https://www.researchgate.net/publication/266571770_Floating_Debris_in_the_Storage_Reservoirs_of_Bajina_Basta
_and_Potpec_Hidropower_Plant
5
1 Uzrok problema: sadanju praksu upravljanja otpadom
2 Lokacije kopnenih izvora plutajueg nanosa (neuslovne i divlje deponije)
3 Putanje kretanja otpada od izvora do mora i morskih obala gdje se nasukava.
4 Efekat (plutajueg nanosa) i ekoloke i ekonomske posljedice koje iz toga proistiu.
Time, ovaj izvjetaj o procjeni razjanjva pitanje kako i zato su pilot optine doprinijele ili su
ugroene od strane plutajueg nanosa u pilot region ara. Kada se odgovori na pitanja kako i
zato mogue je doi do regionalog modela za rjeavanje pitanja plutajueg nanosa.
4.2. Nain procjene ekolokih i ekonomskih posledica
Plutajui nanos je pokretan i moe se pronai na relativno velikim udaljenostima od svog

izvorita. Na njegovo kretanje utiu vjetrovi, erozija tla i pojava poplava (slika 7).
Slika 7 Porijeklo, putanje kretanja otpadnii talog plutajueg nanosa 6
Porijeklo podrazumijeva kopnene izvore (deponije /smetlita/ izletita)

Putanje kretanja su predstavljene kao smee koje nosi vjetar (zakrivljene strelice) i nanos
koji prenose rijeke (zelene strelice);
Otpadni talozi na rjenom dnu (takaste strelice): 1) u blizini rjene obale; 2) na rjenom dnu
i dnu akumulacijskih jezera.
Ugroeni ivotinjski svijet (crne strelice)
Nain odreivanja ekolokih i ekonomslih posljedica koje proistiu iz sadanjih praksi

upravljanja vrstim otpadom u pilot zemljama/ optinama u pilot region ara kao odgovor na
prenosivost plutajueg nanosa ima za svrhu da:
6
http://www.gov.scot/Publications/2013/07/9297/5
Identifikuje porijeklo i putanje kopnenih izvora plutajuih nanosa u svakoj pilot optini
analiziranjem:
o Generisanja i sastava otpada

o Sakupljanja otpada
Kapaciteta operatera
Stope sakupljanja otpada ( pokrivenost slube)
Nesakupljenog otpada
Prakse odlaganja otpada i aritaNeuslovnih optinskih deponija

Divljih deponija
o Putanje plutajueg otpada: rijeke

o Recikliranja i stope recikliranja
Procjeni vrste i znaaj prekograninih ekolokih i ekonomskih posljedica:
o Ekolokih posledice
Rjenih ekosistema
Zatienih podruja
o Ekonomskih posljedica
Trokova ienja
Izgubljenog prihoda od turizma
Procjeni doprinos ekolokim i ekonomskim posljedicama plutajueg nanosa u svakoj

pilot zemlji/ optini (uticaj posljedica i ugroene optine)
Prikaz naina identifikacije porijkla dat je na Slici 8, ispod:

Sakupljeni optinski otpad
(t/godinje)
Neuslovne deponije
Putanje (rijeke, morske struje)
Sakupljeni sezonski otpad od

<<<generisanj epada (t/godinje)
turizma (t/godinje) Ekoloke

posljedice

Problemi
Krajnje
Izvori
Nesakupljeni optinski
take
otpad (t/godinje)
Divlje
deponije Ekonomske

Nesakupljeni otpad od posljedice

turizma (t/godinje)

Reciklirani ambalani otpad Ublaene posljedice
(t/godinje)
Slika 8 Metoda procjene ekolokih i ekonomskih posledica
4.3. Postupak procjene uticaja na ivotnu sredinu i privredu

Nakon definisanja metode procjene uticaja na ivotnu sredinu i privredu, uspostavljena su dva
odvojena toka za prikupljanje podataka:
1. Interno (desk) istraivanje:

a. Napravljene su dve vrste upitnika koja su dostupna u aneksu 1. Prikupljeni su
slijedei podaci:
i. Politika i zakonodavstvo; generisanje otpada; finansiranje upravljanja
otpadom na nivou optine; izvori morskog otpada (takozvana arita);
ii. Operativni i tehniki kapacitet operatera upravljanja otpadom, tanije:
pokrivenost uslugom; uestalost sakupljanja otpada; dostupni kontejneri i
vozila za sakupljanje otpada; zahtjevi za dodatnim kontejnerima i
kamionima; status razvrstavanja otpada, ako ga ima;
2. Proces uea za prikupljanje i provjeru podataka, okupljanje nadlenih
zainteresovanih strana, kao to su dravne i optinske vlasti, operateri upravljanja
otpadom (ukljuujui I regionalne sanitarne deponije), privatna preduzea koja se bave
reciklaom, nevladine organizacije, itd.:
a. Nacionalne radionice u pilot zemljama7
b. Prva platforma dijaloga8
Posebni tokovi komunikacije su uspostavljeni sa nadlenim institucijama kako bi se dopunile

nepotpune informacije.
Ishodi identifikacije izvora plutajueg nanosa u odabranim optinama koje uestvuju u pilot
regionu ara su predstavljeni u narednim poglavljima.
4.4. Izvori plutajueg nanosa u pilot optinama pilot regiona ara
Podaci o generisanju otpada, pokrivenost uslugom sakupljanja otpada, recikliranje i odlaganje

(ukljuujui nedozvoljeno odlaganje) su prikupljeni uz upotrebu prethodno definisanih upitnika
koje je sastavilo osoblje SWG-a i imenovani regionalni strunjak. Provjera podataka je izvrena
od strane predstavnika lokalne samouprave, javnih komunalnih preduzea i prvatnih operatera.
Tokom procesa prikupljanja podataka i na osnovu iskustva relevantnih zainteresovanih strana,

dokazano je da baza korisnika esto zaostaje u obezbjeivanju tanog broja usluenih
domainstava a takoe je teko odrediti pokrivenost uslugom sakupljanja i odnoenja otpada.
Albanske optine su podvrgnute teritorijalnoj reformi zbog koje je gotovo nemogue odrediti broj
stanovnitva i pokrivenost uslugom sakupljanja i odnoenja otpada. Takoe postoji izvjestan
broj operatera koji puaju usluge u oblasti sakupljanja otpada u optini Kuke koji ne podnose
izvjetaj lokalnoj upravi o svom radu. Privatni operateri upravljanja otpadom koji posluju u
optinama Tearce i Jegunovce takoe ne podnose izvjetaj lokalne vlastima o svom radnom
uinku. Gorenavedeni podaci ine predstavljanje tokova otpada velikim poduhvatom. Stoga svi
podaci ovdje navedeni predstavljaju pokuaj da se dobiju koliine nesakupljenog otpada na
osnovu pretpostavljenog iznosa generisanja otpada i okvirne stope pokrivenosti uslugom;
odreeni procenat neprikupljenog otpada (15-30%)9 potencijalno ulazi u pogranine vodotokove
i pridruuje se toku plutajueg nanosa sa teritorije pilot optina.
7
Nacionalna radionica za procjenu je odrana u oktobru 2015. godine u trpcu.
8
Prva dijalog platforma je odrana u Decembru 2015.g. u Prevalcu optina Prizren.
9
https://www.icpdr.org/main/publications/drina-rivers-floating-problem
4.4.1 Generisanje otpada
Koliina generisanja otpada za svaku pilot optinu je dobijena kao rezultat mnoenja broja
stanovnika svake optine i pokazatelja generisanog otpada po glavi stanovnika i danu.
Pokazatelji generisanja otpada su usvojeni iz iskustava zainteresovanih strana, uzoraka otpada,
ukoliko ih je bilo, i odgovarajuih nacionalnih strategija i planova za upravljanje otpadom. Za
veinu pilot optina je dogovoreno da se koristi pokazatlelj od 0,70kg/glavi/danu. Izuzetak su
optine Prizren (koriten je pokazatelj 0,90 kg/glavi/danu) i trpce (usvojeni pokazatelj je 0,40
kg/glavi/danu)
U pilot regionu ara otpad koji generiu turisti ne pridodje znaajno ukupnom iznosu te
pokazatelji generisanja otpada ne obuhvataju otpad koji nastaje od turizma.
Tabela 2 Generisanje otpada u pilot optinama u pilot region ara

Pilot optina Broj stanovnika Pokazatelj Ukupno generisanje
produkcije otpada otpada (tona/godinje)
(kg/glavi/danu)
Albanija
Kuke 59.393 0,70 15.175
Ukupno 59.393 15.175
Kosovo*
Draga 33.997 0,70 8.686
Prizren 178.112 0,90 58.510
trpce 6.948 0,40 1.014
Ukupno 219.057 68.210
Makedonija
Tearce 22.454 0,70 5.737
Jegunovce 10.790 0,70 2.757
Ukupno 33.244 8.494
Ukupno u pilot 311.694 91.879
regionu
Najvei doprinos ukupnom generisanju otpada u pilot regionu daju optine Prizren 10 i Kuke
(slika 9). Meu pilot zemljama Kosovo* ima najvei udio u ukupnom generisanju otpada; iako
Albanija uestvuje sa samo jednom optinom njen udio je vei od udjela dvije optine iz
Makedonije. (slika 10).
10
Optina Prizren doprinosi generisanju optini Kuke jer Beli Drim protie kroz njenu teritoriju.
Doprinos pilot optina u ukupnoj produkciji
otpada (tona/godinje)
70,000
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
10,000
0
Kukes Dragas Prizren Strpce Tearce Jegunovce
Slika 9 Doprinos pilot optina ukupnoj produkciji otpada tona/gpdinje
Doprinos pilot zemalja ukupnoj produkciji otpada

(tona/godinje)
80,000
70,000
60,000
50,000
40,000
30,000
20,000
10,000
0
Slika 10 Doprinos pilot zemalja ukupnom generisanju otpada (tona/godinje)
Relativni doprinos svake pilot optine/zemlje ukupnom generisanju otpada je u vezi sa brojem
stanovnika. Razlike izmeu koritenih pokazatelja generisanja otpada su takoe znaajne. Kao
to je ve navedeno podaci o generisanju otpada su indikativni i potrebna je dalja analiza kako
bi se dolo do tanih podataka.
4.4.2 Sakupljanje otpada
Otpad sakupljaju Javna komunalna preduzea koja su u vlasnitvu optina i privatni operateri.
Pregled preduzea koja se bave prikupljanjem otpada u pilot optinama je dat u tabeli 3 ispod.
Tabela 3 Operateri upravljanja vrstim otpadom
Pilot optina Operateri za upravljanje vrstim otpadom
Albanija
Kuke Javno komunalno preduzee koja radi u okviru Odjeljenja
za javnu slubu optine Kuke sakuplja otpad iz centra
optine; lokalna preduzea koja unajmljuju optine da
sakupe otpad iz ruralnih podruja.
Kosovo*
Draga Regionalno preduzee za sakupljanje otpada Eco
Regjioni; pod-izvoai mjesnih zajednica u oblasti Gora.
Prizren Regionalno preduzee za sakupljanje otpada Eco
Regjioni i dva privatna operatera
trpce Javno komunalno preduzee
Makedonija
Tearce Privatni operater Ekoflor
Jegunovce Privatni operater Ekoflor
Jedino javna komunalna preduzea u trpcu obavljaju druge dunosti osim upravljanja otpadom
dok se ostala iskljuivo bave upravljanjem otpadom. Njihov rad se uglavnom finansira od
korisnikih naknada usluenih stanovnika. Iskustvo je pokazalo da je uinkovitost naplate
uglavnom povezana sa kvalitetom pruene usluge i redovnom interakcijom izmeu davaoca i
korisnika usluga. Mjesnene naknade koje se napalauju domainstvima su razliite meu pilot
optinama. (Tabela 5).
Tabela 4 Korisnike naknade u pilot optinama

Pilot optina Korisnika naknada( EUR/domainstvo/mjesec)
Albanija
Kuke11 0.75
Kosovo*12
Draga 4,5
Prizren 4,5
trpce 3
Makedonija
Tearce 2,17
Jegunovce 3,3
Uinkovitost naplate nije zadovoljavajua u svim zemljama/optinama. Samo se u Prizrenu

stopa naplate kontinuirano poboljava to je, najvjerovatnije, plod kampanja podizanja svijesti
javnosti koje su izvedene u isto vreme kada je proirena pokrivenost uslugom sakupljanja
otpada koju je finansurala Japanska agencija za meunarodnu saradnju (JICA13). Ukljuivanje
gorske zajednice u sistem prikupljanja otpada u Dragau je tee zbog lokalnih stanovnika u
tzv. Gorskoj oblasti koji su nevoljni da se odreknu sadanjih aktivnosti: imaju sopstveni sistem
sakupljanja otpada koji izvode pod-izvoai (tamonji stanovnici u selima) koji sakupljaju otpad
iz domainstava na traktorima i odlau ga u oblinja sela. Predsjednici mjesniih zajednica
odbijaju ponudu da koriste usluge preduzea Eko Regjioni zbog relativno vicoke cijene. U
trpcu se moe poboljati uinkovitost naplate unapreenjem komunikacije sa korisnicima
11
The user charge should be adjusted as additional communes were submerged with the former Kukes District after
the territorial reform. In any case, the tariffs in Kukes are very low and the revenues are not sufficient to recover the
operations, let alone to extend the service coverage.
12
* Ovaj naziv je bez prejudiciranja stavova o statusu i u skladu je sa Rezolucijom SB UN 1244/99 i miljenjem
13
http://www.jica.go.jp/kosovo/english/activities/activity04.html
usluga. U makedonijskim optinama naplatu vri operater Ekoflor; spremnost domainstava da
plate raune privatnom operateru, kako su navele zainteresovane strane, je vea nego u sluaju
da bi trebalo da plate raune javnom komunalnom preduzeu. U Kukeu je uinkovitost
plaanja prilino niska i lokalne vlasti bi trebalo da razmotre mjere kako bi se to stanje
popravilo. Kapacitet operatera da investiraju u opremu za sakupljanje otpada je ograniena.
Uobiajeno je da se otpad sakuplja u kontejnere od 1.1m3 a u ruralnim podrujima se

primjenjuje kerbside sakupljanje (od vrata do vrata ) uz upotrebu kanti od 120l I nestandardnih
kanti.
Najee, ruralna naselja koja se nalaze na veim uzvienjima nisu ukljuena u slube
redovnog sakupljanja otpada. Kerbside sakupljanje se takoe ne primjenjuje u ratrkanim
ruralnim naseljima i zaravnima zbog velikih trokova u koje je uvrteno i odbijanje stanovnika da
prihvate/plate usluge.
Operateri upravljanja otpadom (bilo dravni ili privatni) ne mogu da pokriju cjelokupnu teritoriju
organizovanim sakupkljanjem otpada zbog nedostatka odgovarajuih kamiona za smee i
kontejnera. Jedini izuzetak je optina Prizren koja je dobila bespovratna sredstva od agencije
JICA za nabavku 25 novih kamiona za smee- Konsultanti JICA su izradili plan sakupljanja
otpada koji se sastojao od ponovnog ucrtavanja ruta postojeih i novih kamiona kako bi se
poboljala uinkovitost sakupljanja. Na ovaj nain u periodu od 3 godine u optini Prizren
ostvareno je 100%-no sakupljanje otpada generisanog od strane stanovnitva. Konsultanti su
takoe predloili sistem sakupljanja sa zvonom koji je zvunim signalom obavijetavalo
stanovnike o vremenu sakupljanja otpada14.
Stopa sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom) je razliita u pilot optinama i protee se od

100% sakupljanja u optini Prizren do 50% sakupljanja u optini Kuke. Niska stopa
sakupljanja prouzrokuje velike koliine nesakupljenog otpada koji se potencijalno odlae du
rijeka u pilot region ara. (Tabela 6).
Tabela 5 Stopa sakupljanja otpada i koliina nesakupljenog otpada u pilot optinama

Pilot optina Stopa sakupljenog otpada (%) Nesakupjen otpad
(tona/godinje)
Albanija
Kuke 50 6.070
Ukupno 6.070
Kosovo*15
Draga 68 2,780
Prizren 8516 8,777
trpce 98 20
Ukupno 2,980
Makedonija
Tearce 80 1,147
14
https://kk.rks-gov.net/prizren/getattachment/Projects/Menaxhimi-i-mbeturinave/Buletini/Newsletter-
04_En.pdf.aspx
15
* Ovaj naziv je bez prejudiciranja stavova o statusu i u skladu je sa Rezolucijom SB UN 1244/99 i miljenjem
16
U Prizrenu je pokrivenost prikupljanja otpada blizu 100%. Kako je usluga prikupljanjaotpada nedavno uvedena u
ruralne dijelove, nekih 15% stanovnitva i dalje baca smee u prirodu. Zbog toga u daljoj analizi se predvia da 15%
od ukupno stvorenog otpada zavrava na divljim deponijama gdje moe da se pridrui plutajuem nanosu raznim
tokovima.
Pilot optina Stopa sakupljenog otpada (%) Nesakupjen otpad
(tona/godinje)
Jegunovce 80 551
Ukuno 1,699
Ukupno u pilot regionu 10,569
Uzimajui u obzir veliki broj stanovnika i relativno malu pokrivenost uslugom sakupljanja otpada,
pretpostavka je da Kosovo*najvie doprinosi generisanju 17lutajueg otpada u pilot regionu; za
njim ide Albanija, dok je udio makedonskih pilot optina u ukupnom nesakupljenom otpadu
najmanji (Slika 11).
Udio zemalja u ukupnom nesakupljenom otpadu

u pilot regionu
14,000
12,000
10,000
8,000
6,000
4,000
2,000
0
Total Albania Total Kosovo Total Macedonia
Slika 11 Udio zemalja u ukupom nesakupljenom otpadu u pilot regionu
Nesakupljeni otpad u pilot optinama

10,000
9,000
8,000
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
2,000
1,000
0
Kukes Dragas Prizren Strpce Tearce Jegunovce
Slika 12 Udio optina u ukupnom nesakupljenom otpadu u pilot regionu
17
Optine koje najvie doprinose stopi ukupnog nesakupljenog otpada su: Prizren, Kuke and
Draga; Tearce and Jegunovce doprinose sa najmanjom koliinom nesakupljenog otpada
Koliina otpada koja se potencijalno odlae u svakoj pilot optini predstavlja vaan podatak koji
je neophodan kako bi se procjenio znaaj uticaja na ivotnu sredinu i privredu sadanjeg loeg
upravljanja vrstim otpadom u pilot region ara.
Dalji dio procjene odnosi se na identifikaciju neuslovnih deponija i divljih deponija (arita) koja
se nalaze blizu rijeka-Beli Drim i Lepenac.
4.4.3 Odlaganje otpada i arita
Sakupljeni otpad se odlae ili na regionalne sanitarne deponije (Prizren i Gnjilane) ili na
neuslovne komunalne deponije. U nekim sluajevima mjesta za odlaganje otpada su toliko
udaljena od podruja sakupljanja to moe da podstakne nedozvoljeno odlaganje kako bi se
izbjegli trokovi prekomjernog prevoza (i naknade za deponovanje) od strane operatera.
Optine na Kosovu*18odlau sakupljeni otpad na posebno projektovane deponije (Draga) ili

sanitarne deponije (Prizren i trpce).
Optina Draga: Jedina zvanina deponija u optini Draga je u blizini sela Brezne, 12 km od
Dragaa na putu ka Prizrenu, u mjestu zvanom Trokon. Dimenzije deponije su 247m X 40m ili
otprilike 1,2ha, a ukupan kapacitet deponije je 50.000 m. Mjeseni kapacitet ove deponije je 20
tona. Iako je deponija sagraena u skladu sa standardima EU, sredstvima Evropske komisije
jo uvijek ne odgovara minimalnim standardima jer polovina deponiije nije pokrivena zatitnim
slojevima tla (zbog finansijksih ogranienja) i otpadne vode se uopte ne preiavaju.
Optina Prizren: regionalna deponija u Prizrenu se nalazi u blizini grada i opsluuje otprilike
317.000 stanovnika u optinama Prizren, Orahovac, Malievo i Suva Reka. Sagraena je od
bespovratnih sredstava EAR u iznosu od EUR 2,6 miliona. Sanitarna deponija u Prizrenu je
poela sa radom (prijemom otpada) sredinom 2004. godine. Deponija se protstire na povrini od
24ha. Aktivno podruje je presvueno podlogom od gline i sintetikom polietilenskom folijom
visoke gustoe (HDPE) kako bi se ispunili santiarni uslovi za rad
66%
deponije. Neki mali djelovi
podloge od HDPE su iseeni i izvaeni. Procjedne vode se silom gravitacije skupljaju i otiu u
lagunu (3.000m3).
Optina trpce transportuje sakuljeni otpad na sanitarnu deponiju u Gnjilanu. Nalazi se van
pilot regiona. Ova regionalna deponija je smjetena u maloj dolini na jugu Gnjilana i opsluuje
otprilike 245.000 stanovnika u optinama Gnjilane, Kamenica, Vitina, Novo Brdo, Kaanik,
timlje, Uroevac i trpce. Sgraena je uz pomo bespovratnih sredstava EAR u iznosu od
EUR 2.6 miliona. Deponija ima ukupni kapacitet od 1.200.000 m3 i mjeseni kapacitet unosa od
5.000 tona. Deponija u Gnjilanu je poela sa radom u junu 2003. godine. Aktivni dio deponije (tj.
juni dio deponije) obuhvata povrinu od otprilike 6 ha u okviru itave povrine od 24 ha;
podruje je presvueno glinenom podlogom kako bi se ispunili standardni projektovanih
deponija. Projekat ukljuuje i lagunu za procjedne vode (4000 m3) koja se sastoji iz dva dijela od
kojih je svaki obloen plastikom (tj. HDPE), odakle procjedne vode otiu nazad na deponiju uz
pomo pumpe. Kao dio poetne strukture ugraene su i neke mjere kontrole deponijskog gasa.
18
Povremeno deponija ima problema sa radom koje rjeavaju opsluivane optine ukljuujui
trpce. Pored toga, otpad iz trpca se prevozi na velike udaljenosti to naruava odrivost rada
javnih komunalnih preduzea.
Optina Kuke: prostor sanitarne deponije koja je sagraena uz pomo KfW (1997 gdine) na
tom lokalitetu je popunjensada se otpad odlae na neuslovne deponije u Qaf Barak, Suka e
Mamzit i Bajram Curri. Nijedna od ovih neuslovnih deponija se ne nalazi u bliziini rijeka.
Slika 13 Lokacije optinskih neuslovnih deponija u Kukeu i Dragau i sanitarne deponije u Prizrenu
Optine Tearce i Jegunovce: otpad koji se sakuplja u optinama Tearce i Jegunovce se

odlae na neuslovnu deponiju Rusino koja se nalazi u blizini grada Gostivar (van pilot
regiona). Neuslovna deponija Rusino se koristi za odlaganje sakupljenog otpada iz optina u
Polkoj oblasti19 sa izuzetkom optine Gostivar. Deponija se nalazi u nekadanjoj zemljanoj jami
i obuhvata povrinu od 13,5 ha kao i zapreminu od 2,5 miliona m3..
Razliiti izvori20 navode da rute odvoza otpada premauju 20km (vie od 30 minuta putovanja
od poslednjeg mjesta sakupljanja do mjesta odlaganja to nije ekonomski odrivo naroito kada
se otpad odvozi u malim kamionima za smee (koji prevoze manje od 10 tona)). To znai da bi
operater u trpcu, Tearcu i Jegunovcu trebalo da potrai rjeenje da smanji trokove odvoza tj.
Da napravi transfer stanicu i moda sekundarnu segregaciju otpada na ovim transfer
punktovima. Takvo rjeenje e se traiti u budunosti.
Nesakupljeni otpad zavrava na divljim deponijama koje se umnoavaju du puteva i rjenih
korita. Graevinski otpad i ut uglavnom zavrava pored puteva i takva podruja su takoe
magnet za odlaganje otpada iz domainstava. Uzimajui u obzir navike lokalnog stanovnitva
pretpostavlja se da oni odlau otpad na nedozvoljenim mjestima uglavnom blizu rijenih tokova.
19
Polog region comprises the Municipalities of Brvenica, Bogovinje, Gostivar, Jegunovce, Mavrovo and Rostuse,
Tearce, Zelino, Tetovo and Vrapciste.
20
http://www.unep.org/ietc/Portals/136/SWM-Vol1-Part1-Chapters4.pdf
Studija uraena od strane ICDPR21 polazi od pretpostavke da otprilike 30% otpada baenog na
nedozvoljenim mjestima postaje plutajui nanos.
Postoji popisi divljih deponija u Albaniji22 i Kosovu*23 koji su analizirani u toku izvoenja procjene
posljedica. Ti popisi se sastoje od okvirnih lokacija koja su oznaene na mapi bez reference
podruja, koliine ili vrste otpada. (Slike 14 i 15).
Slika 14 Mapa divljih deponija u optini Kuke koju je izradilo Ministarstvo za urbani razvoja Republike Albanije
21
(ref: http://www.icpdr.org/main/publications/drina-rivers-floating-problem), 2008
22
http://mbetjet.zhvillimiurban.gov.al/
23
http://www.ammk-rks.net/repository/docs/Raport_Waste_and_Chemicals_2014.pdf
Slika 15 Mapa divljih deponija u optinama Draga, Prizren i trpce
Popis divljih deponija je dopunjen podacima koje su obezbjedile zainteresovane strane u toku
Prve platforme dijaloga. Osim toga, osoblje SWGa je angaovano u izradi pregleda divljih
deponija u januaru 2016.
Na slikama ispod nalaze su okvirne lokacije glavnih divljih deponija u pilot region ara.
Slika 16 Divlje deponije u optini Kuke

Slika 17 Divlje deponbije u optini Draga
Slika 18 Divlje deponije u optini Prizren
Slika 19 Divlje deponije u optini trpce

Slika 20 Divlje deponije u optini Tearce
Slika 21 Divlja deponija u optini Jegunovce
Iako podrobni popisi veine pilot optina ne postoje oigledno je da se divlje deponije svake
pilot optine nalaze u predgrau ili selima koja nemaju organizovano sakupljanje otpada.
Meutim, divlje deponije su takoe prisutne i na podrujima gdje postoji kakvo-takvo sakupljanje
otpada (bring sistem).
Uprkos nenadlenosti i nedovoljno preciznim lokacijama arita poetni podaci o kopnenim

izvorima plutajueg nanosa pruaju dovoljno materijala za dijalog o odreivanju odgovarajuih
preventivnih radnji i/ili akcija ienja u budunosti. Bie potrebno napraviti popis divljih deponija
(arita) koji bi trebalo da odredi tane lokacije izvora plutajueg nanosa da bi se organozovalo
odgovarajue praenje kao dio zajednikih aktivnosti na regionalnom nivou.
4.4.4 Recikliranje
Recikliranje je u pilot region ara nerazvijeno.
Makedonija: Odreeni obim reciklae plastinog materijala se obavlja u optini Tearce (EMC
preduzee koje se nalazi u Slatini). Vlasnik preduzea je obavijestio zainteresovane strane na
1.platformi dijaloga da oni uglavnom skupljaju HDPE i PET ambalau; sakupili su 20 tona HDPE
ambalae u periodu od 6 mjeseci u 2015. godini i istili su rijeke od plastinih flaa. Sarauju sa
nezvaninim sakupljaima iz reda Roma i drugim dobavljaima reciklanih materijala.
Zainteresovan je za saradnju sa optinom Tearce ali uzimajui u obzir injenicu da sakupljanje
otpada vri privatni operater (Ekoflor) koji u svom ugovoru nije podstaknut da vri primarnu
segregaciju, malo je vjerovatno da e se ova inicijativa ostvariti.
Kosovo*: ak i u Prizrenu gdje je sakupljanje otpada organizovano na najefikasniji nain u

poreenju sa ostalim pilot optinama primarno recikliranje ne postoji. Zainteresovane strane su
izvjestile da postoje preduzea koja sakupljaju reciklani material (uglavnom metal a rijee
plastiku i papir) ali oni ne sarauju sa lokalnim vlastima ili postojeim operaterima za upravljanje
otpadom. Jedina preduzea koja sakupljaju otpad i vre odreenu reciklau su Pastrimi (koji
takoe radi na regionalnoj deponiji u Pritini) i Ambienti (koji vre sakupljanje i odlaganje
otpada za optinu Pe). Postoje nekolicina predzea koja obavljaju reciklau plastine
ambalae na Kosovu, meutim nijedno ne radi na terotoriji pilot optina. Sljedea preduzea
koja vre recikliranje plastine ambalae su identifikovana 2009. godine u toku projekata koji je
finansirao USAID pod nazivom Aktivnost recikliranja plastike na Kosovu24: Preduzea u
Uroevcu: 1) ama Komerc; 2) Samira Plast; 3) Mbrojtja e Ambientit; 4) Tiki-Niti; 5) Metal
Elektro; 6) CADI COMMERCE; 7) Tefik Canga; 8) PAJA; preduzea u Orahovcu: 9) Pista
Ekoplast; 10) Kroni; preduzea u Lipljanu: 11) ALCOM; 12) Lulebora; preduzea u Pritini: 13)
Plas-Kos; 14) Euro Plastika; preduzea u Gnjilanu: 15) Y Rival; 16) Rrezi-Com; preduzea na
Kosovu Polju: 17) Rec-Kos.
Albanjia: U Albaniji sada posluje nekoliko privatnih preduzea koja vre sakupljanje i obradu
razliitih vrsta otpada, uglavnom otpad od metala, papira, plastike, tekstila i polovnih guma. Ima
oko 12.000 pojedinanih skupljaa (nezvanini sector) i oko 60 razliitih preduzea koja
sakuljaju reciklani otpad. Meutim, nema razvrstavanja otpada na izvoru sakupljanja.
Pojedinani sakupljai i preduzea su suoeni sa tekoama u pronalaenju istog i
razvrstanog otpada. Veina reciklanog otpada potie iz urbanog otpada a djelom iz
industrujskog sektora. Izvesno razvrstavanje stakleniih flaa, papira, kartona i metalnog
otpada se vri u Albaniji. Staklene flae se sakupljaju, steriliu i ponovo koriste od strane
pivara. Papir i karton se razvrstavaju samo u malim koliinama na pogonu za reciklau u Tirani.
Aluminijumske limenke se obino izvoze u susjedne zemlje gdje se prerauju a veoma mali broj
se alje u omanju privatnu topionicu u Albaniji (UNECE, 2012). Reciklana industrija u Albaniji
mora da uvozi plastini otpad zbog velikog kapaciteta prerade ove industrije i neefikasnog
sistema sakupljanja i razvrstavanja. Nekoliko optina u zemlji u saradnji sa preduzeima koja
se bave recikliranjem i razliitim udruenjima su pokuali da sprovedu takve sisteme kojima bi
se osposobilo razvrstavanje otpada na izvoru sakupljanja i sakupljanje u odgovarajuim
kategorijama. Meutim ove inicijative su ili propale ili su tek u zaetku gdje je koliina
24
http://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PA00HQS8.pdf
razvrstanog otpada zanemarljiva25. U optini Kuke nema nikakvog recikliranja kako navode
zainteresovane strane koje smo kontaktirali u toku procesa sakupljanja podataka.
Na sanitarnoj deponiji u Prizrenu planirano je da se sprovede sekundarna segragacija otpada.

Izrada projektne dokumentacije je u toku ali se ne zna da li su obezbjeena neophodna
sredstva za investiciju u bliskoj bdunosti.
U svim pilot optinama ima mnogo prostora za poboljanje stanja sadanje aktivnosti.
Odgovarajue mjere koje bi bile usmjerene ka spreavanju plutajueg nanosa u pilot regionu e
biti odreene u sklopu modela ISWM.
4.4.5 Putanja plutajueg nanosa
Plutajui nanos koji potie sa teritorija pilot zemalja se prenosi rijekama u slivovima Belog
Drima (koji protie kroz optine Prizren, Draga i Kuke) i Lepenac (koja protie kroz optinu
trpce). Na ovaj nain plutajui nanos se skuplja u pilot region i grana se ka dvije glavne
destinacije: preko Belog Drima otie u akumulacijsko jezero Fierza (optina Kuke); 2) preko
rijeke Lepenac nastavlja ka Kosovu* i Makedoniji do ua u rijeku Vardar.
Dok su pilot optine u Albaniji i Kosovu* povezane glavnim putanjama plutajueg nanosa,
makedonske pilot optine su izolovane jer ne pripadaju ni slivu Belog Drima ni Lepenca.Te
optine i dalje doprinose zagaenju rijeke Vardar i pridodaju plutajuem nanosu koji se
proizvodi na nihovoj teritoriji. Oni ne stvaraju znaajne prekogranine posljedice jer je malo
vjerovatno da e plutajui nanos koji se proizvodi na njihovoj optini putem rijeke Vardar ikada
stii do Grke.
Ulivanje u rijeke, koliina plutajueg nanosa i noenje strujom nizvodno se odnosi na sljedee
promenljive:
podruje sliva i broj naselja/ broj stanovnika koji ivi oko sliva/podsliva,
promenljivost (kratkorona) protoka i toka,
dinamika (turbulencija, sadanja brzina, presek profila stabilnosti).
to je vea koliina otpada kopnenih izvora i protok rijeke vei je tok otpada i nagomilavanje u
mirnijim dijelovima rijenog toka i akumulacijskim jezerima..
Basen rijeke Drim se nalazi na zapadnom Balkanu i zahvata dijelove Albanije, Grke, Kosova*,
Makedonije i Crne Gore. Basen predstavlja veoma kompleksan sistem gdje rijeke, jezera,
movare i podzemne vode u meusobnoj interakciji stvaraju bogat ekosistem u pogledu
prirodnih resursa.
25
file:///C:/Users/Rec/Downloads/JIARM%20paper21262.pdf
Slika 22 Sliv rijeke Drim
Plutajui nanos koji prenosi Beli Drim i njegove pritoke predstavlja prijetnju za proizvodnju
elektrine energije na hidroelektrani Fierza. Takoe predstavlja problem za razvoj turizma jer
turisti nisu naklonjeni posjetama tom regionu zbog krajolika koji je upropaten nedozvoljenim
odlaganjem otpada i plutajuem nanosu u akumulacijskom jezeru.
Basen rijeke Lepenac na Kosovu protie kroz teritoriju optina trpce, Uroevac, Kaanik i
General Jankovi. Lepenac izvire na planini Oljak istono od Prizrena na nadmorskoj visini od
2212 m. Rijeka Lepenac predstavlja granicu izmeu Kosova i Makedonije duinom od 5km;
nakon toka od 60 km izlazi sa Kosova. Basen rijeke Lepenac se nalazi u sjevernom dijelu
Makedonije i protie kroz teritoriju optina uerSandovo, Gjore Petrov i Karpo.
Slika 23 Podruje sliva rijeke Lepenac na Kosovu i Makedoniji
Na teritoriji makedonskih optina putanje plutajueg nanosa prema rijeci Vardar su : Tearska
rijeka (Jegunovce, Tearce), Slatinska (Lesoka) rijeka (Tearce), Belovika i Raduka rijeka
(Jegunovce). To su relativno male brze rijeke, naroito na proljee kada se na ar planini topi
snijeg.
4.5 Ekoloke i ekonomske posljedice
Prekogranine posljedice koje potiu od plutajueg nanosa u pilot regionu mogu biti ekoloke i
ekonomske. Njihov znaaj moe biti veliki, umjereni ili mali i u vezi je sa koliinom i sastavom
otpada koji se potencijalno oslobaa iz svake pilot optine (videti odjeljak 4.2 Porijeklo i kopneni
izvori plutajueg nanosa u optinama pilot regiona ara iznad).
Ekoloke posljedice obuhvataju zagaenje vode, prijetnju za rijeni ivot i zatiena podruja
kao i zdravstvene probleme ljudi u smislu moguih povreda otrim predmetima koji se nalaze na
dnu rijeka ili akumulacijskih jezera.
Ekoloke posljedice se sastoje od skupih akcija ienja (bilo u akumulacijskom jezeru ili
rjenom koritu), opadajui ribolov, gubitak u proizvodnji struje i slinih prihoda, gubutak uslijed
turista koji se ne vraaju zbog naruenog krjolika itd.
4.5.1 Ekoloke posljedice
Plutajui nanos predstavlja znaajnu prijetnju za zdravlje i produktivnost jezerskih i rjenih

ekosistema.
Nedozvoljeno odlaganje moe da ugroi bioraznolikost i zatiena podruja u regionu ara.
Region Kuke je uprkos loem privrednom stanju obdaren jedinstvenim prirodnim bogatstvima i
kulturnim nasljeem. U regionu se nalazi nekoliko atraktivnih prirodnih i ekolokih bogatstava
ukljuujui jezero Fierza sa obalom od 80km preko cijelog regiona, odatle se prua jedinstveni
pogled na Albanske Alpe, uvenu dolinu Valbona koja sve popularnije odredite za eko turizam,
kanjone Gryke e Gashit i iatovec, ski centar u iatovcu koji je u sadanje vrijeme izgubio
dio stare slave, kue u obliku kula u Arrenu i jo nekoliko turistikih atrakcija koje ukljuuju i
kue graene u prepoznatljivom stilu, prirodne pejzae, rjetke vrste i mjesta od istorijskog i
kulturnog znaaja. Pored toga tri nacionalna zatiena podruja su identifikovana u regionu
Kuke ukljuujui: Lumi I Gashit u Tripoju sa povrinom od 3.000 ha; Lugina e Valbones u
Tropoju sa povrinom od 8.000 ha; Tej Drini I Bardhie u Hasu sa povrinom od 30 ha.
Slika 24 Zatiena podruja i predloena zatiena podruja u optini Kuke
Plutajui nanos ima negtivne posledice po turistike oblasti Valibona, isatevec, jezero Fierza i
zatieno podruje Korab-Koritnik.
Nacionalni park ar planine je uvrten na meunarodnu listu i pripada drugoj kategoriji

(Nacionalni parkovi) zatienih podruja Meunarodne unije zatite prirode (ICUN 26). Podruje
nacionalnih parkova obuhvata povrinu od otprilike 23.000ha iji dijelovi zahvataju etri optine:
1) Prizren, oko 41% (ili oko 9.200ha), 2)trpce 47% (ili oko 10.700ha), 3) Suva Reka 10% (ili
2300 ha) i 4) Kaanik- 2% (ili 400 ha).
26
1990 IUCN United Nations List of National Parks and Protected Areas.
Slika 25 Nacionalni park ar na Kosovu*
Zainteresovane strane su obavijestile o postojanju divlje deponije na podruju ski centra u

okviru granica nacionalnog parka ar na teritoriji optine trpce.
Jo pre dugo vremena na makedonskoj teritoriji oblast ar planine je predloena da dobije

zatien status Nacionalnog parka ali iz politikih razloga proglaenje zatienog podruja je
odlagano. ar planina je meu najvanijim planinama koje obiluju endeminim vrstama koje se
sastoje od relikta, endemita i stenoendemita. 200 endeminih taksona se nalazi na ar planini.
Slika 26 Predloene granice Nacionalnog parka ar planine u Makedoniji
Postoji studija o procjeni marketinke vrijednosti prirodnog bogatstva ar planine 27 u Makedoniji

na osnovu ankete lokalnog stanovnitva. Ispitanici su rangirali znaaj prijetnje za bioraznolikost
i prirodna bogatstva a nedozvoljeno odlaganje je pozicionirano visoko na spisku problema koji
se tiu neodrive upotrebe prirodnih resursa. Trina vrijednost prirodnog bogatstvva je
definisana na osnovu izjave spremonsti ispitanika da plate mjesene naknade za koritenje
uma, panjaka, ljekovitih biljaka, peuraka itd.. Ukupna trina vrijednost ekosistema ar
planine koja je dobijena na osnovu ankete je iznosila EUR 3,3 miliona. U poreenju sa drugim
regionima u svijetu gdje su sporovoene sline ankete procjenjena vrijednost ar planine je
prilino niska. Ovim se pokazuje nizak nivo svijesti stanovnitva o stvarnoj vrijednosti
ekosistema na ar planini i prijetnji za njihov opstanak uslijed neodrive upotrebe ukljuujui i
nedozvoljeno odlaganje otpada. Ako se svijest stanovnitva ne promjeni za oekivati je da e
nedozvoljeno odlaganje otpada dominirati u budunosti.
Nedozvoljeno odlaganje otpada predstavlja prijetnju i za ribu i ribarstvo. Ribolov je veoma

vaan potencijal za privredni razvoj jezera Fierza i predstavlja odliniu priliku za razvoj ribolova
sa oko 5000 ha vode. Od formiranja jezera struktura ribarstva je izmjenjena sa jezerskim
vrstama ribe uto je uticalo na odlazak rjenih vrsta ribe, kao to su pastrmka, jegulja, koje ive
u tekuoj vodi a koja su ranije naseljavale rijeku Drim, u druge sredine pogodnije za mreenje i
prehranu. Danas u Fjerzi ivi oko 13 vrsta ribe ukljuujui male slatkovodne ostrige. Vrijedno je
pomena da su vidre uvrtene meu vane vodene sisare koji ive u vodama Fierze, vrsta sisara
27
http://www.moepp.gov.mk/wp-content/uploads/2015/01/Studija-za-SAR-PLANINA.pdf
koja je uvrtena na Crvenu listu zatienih vrsta flore i faune Albanije, koja je takoe pod
globalnom prijetnjom. Iz jezera je vaeno do 5 tona ribe godinje ali je proizvodnja poslednjih
decenija u opadanju, nema uzgoja ali i zbog nekontrolisanog ribolova, esto nedozvoljenim
sredstvima a i zbog zagaenja jezera. Najvei problem predstavlja to to je jezero veoma
zagaeno urbanim otpadom a najvie zagaenja potie od rijeka Beli i Crni Drim to lose utie
na kvalitet vode, faunu, kao i upotrebu predjela za sunanje i aktinvosti na vodi.
4.5.2 Ekonomske posledice
Plutajui nanos moe da izazove ozbiljne ekonomske gubitke u razliitim sektorima i upravama.
Meu najugroenijima je hidrocentrala Fierza u slivu rijeke Drim (optina Kuke). Trkovi za
privredu su gubitak i za drutvenu zajednicu (uticaj na socijalna davanja).
Sljedee ekonomske posljedice su analizirane:
Trokovi ienja divljih deponija porijeklo plutajueg otpada (preventivne radnje);

Trokovi ienja plutajueg nanosa iz akumulacijskog jezera Fierza i izgubljeni prihodi od
proizvodnje elektrine energije
Ove trokove je teko procjeniti zbog nepostojanja odgovarajue evidencije. Procjena ovih
trokova bi u budunosti zahtijevala organizovan pristup praenja na regionalnom nivou.
4.5.2.1 Trokovi ienja divljih deponija
Popis divljih deponija u pilot region ara u za sada nije kompletan, meutim, procjena koja je
uraena za potrebe ovog Izvjetaja o procjeni posljedica pokazuje da je otprilike 10.569 tona
otpada nesakupljeno i da moe zavriti na divljim deponijama. Pod pretpostavkom da je cijena
od EUR 50/tona za sakuplanje, transportovanje i odlaganje na sanitarnu deponiju, godinji
troak za ienje divljih deponija se procjenjuje na iznos od EUR 529.000. Ovaj iznos ne
ukljuuje trokove trokove ienja divljih deponija u Prizrenu.
Finansijska sredstva koja su potrebna za kupovinu opreme za sakupljanje otpada iz naselja koja
nisu pokrivena organizovanom uslugom za sakupiljnje i odvoz otpada nalau 1.700 kanti za
smee ( zapremine od 120l, sakupljanje bi se odvijalo jednom sedmino, EUR 150 po kanti) i
41 nova kamiona za smee (kapaciteta od 5 tona, sakupljanje bi se odvijalo jednom sedmimo,
EUR 60.000 po kamionu). Cijena ulaganja za kuovinu neophodne opreme je EUR 255.000 za
kante i EUR 2.460.000 za kamione za smee ili EUR 2.715.000 za ukupno ulaganje) Ova
okvirna raunica pokazuje da je ulaganje u opremu koje je potrebno da bi se proirilo podruje
djelatnosi sakuljanja otpada i spreio nastanak divljih deponija, odrivije nego njihovo ienje
svake godine jer e se ulaganje ispatiti u periodu od 5 godina. U svakom sluaju, nakon
kupovine kamiona i kanti, kampanja ienja e se morati organizovati na nain da pokrije sva
mjesta.
4.5.2.2 Trokovi ienja plutajueg nanosa iz akumlacijskog jezera gubici i prihodi od

proizvodnje elektrine energije
Rijeka Drim ima vaan potencijal za proizvodnju hidroelektrine energije: hidroelektrana se

nalazi u blizini naselja Fjerza u optini Kuke. (Slika 27).
Slika 27 Lokacija hidrocentrale Fjerza na rijeci Drim
Plutajui nanos se odliva iz neuslovnih optinskih deponija i divljih deponija i prenosi se rijenim
tokom do akumulacijskog jezera gdje se nagomilava u velikoj koliini. Zainteresovane strane su
izvjestile u toku 1. platforme dijaloga da je 38 tona plastine ambalae, koja je dola iz
Makedonije i Kosova, nedavno oieno iz jezera Fierza.
Velika koliina plutajueg nanosa se nagomilava oko noseih stubova i prouzrokuje smanjen
dotok vode i ometa proizvodnju elektrine energije. Dodatni problem predstavlja stvaranje
kolonija koljki na noseim stubovima zbog poveane koncentracije organske materije koja
potie iz komunalnog otpada. Time se smanjuje dotok vode i proizvodnja elektrine energije.
Dakle, plutajui nanos remeti rad motora i maina hidroelektrane Fjerza prouzrokujui velike
trokove za njihovu popravku i ienje. Povremeno proizvodnja elektrine energije se
obustavlja kako bi se nosai oistili od kolonija koljki.
Usled nepostojanja podrobnijih istraivanja i evidencije, pokuaj da se procjeni gubitak u

proizvodnji elektrine energije prouzrokovan problemima plutajueg nanosa koji su
gorenvedeni na osnovu Tehno-ekonomske analize upravljanja plutajuim otpadom u
hidroelektranama na na potezu Drim-Lim koju je izradilo Tekon-Techni-Consulting d.o.o. i
Dekonta d.o.o. iz Beograda. Nain koji su koristii u studiji da procjene gubitke u proizvodnji
elektrine energije polazi od pretpostavke da se 0,25-1,5% godinje proizvodnje struje ili 1-
3,5% instalisane snage gubi kao rezultat oteenja mainerije za proizvodnju elektrine
energije ( tabela 6).
Tabela 6 finasijski gubici hidroelektrane Fierza u vezi sa smanjenom proizvodnjom elektrine energije uslijed plutajueg otpada
Proizvodnja Procjenjeni koeficijent gubitka
elektrine
energije 0,25% 0,25% 0,25%
(kWh)
523.000.00028 1,307,500 2,615,000 3,922,500 5,230,000 6,537,500 7,845,000
Cijena 29
0.00718757 0.00718757 0.00718757 0.00718757 0.00718757 0.00718757
(EUR/KWh)
Finasijski
9,398 18,795 28,193 37,591 46,989 56,386
gubici (EUR)
Iznos od dodatnih EUR 17.500 je izgubljen kao rezultat smanjenog toka tako da su totalni gubici
hidroelektrane Fierza u iznosu od EUR 73.886 godinje.
4.5.2.3 Prihodi izgubljeni od turista koji se ne vraaju
Privreda pilot regiona je zasnovana na prirodnim bogatstvima. Prirodna bogatsva i njihova

raznolikost uticala su na razvoj turizma i ribarstva u akumulacijskom jezeru Fierza
Predivni i ivopisni pejzai ar planine, Prizrena (koji je takoe uven i kao kulturna prestonica
Kosova*) okruenje optine trpce, dolina Polog u Jegunovcu i Tearcu, jezero Fierza i oblast
iatevca su najposjeenija mjesta od strane domaih i stranih turista. Turisti su takoe
impresionirani mogunostima za skijanje, plivanje ili bavljenje drugim aktivnostima u tom
predivnom prirodnom okruenju.
Ne postoji statistika posjete turista i duine njihovog prosjenog boravka u pilot optinama.
Postoji samo podatak o statistici turistike posjete u Prizrenu30 koja govori da je 2013. godine
zabiljeeno izmeu 8.109 posjeta turista i 10.360 noenja (u trajanju u prosjeku 1,2 dana). Zbog
kulturne infrastrukture koja radi na zatiti, razvoju i zastupanju vrijednosti nasljea u
materijalnom i duhovnom smislu, grad Prizren planira svoj razvoj oslanjajui se na razvoj
turizma kao unosne privredne aktivnosti. Prizren posjeduje zavidan potencijal kulturnih
vrijednosti koje su nasljeene iz istorijskih epoha i time je postao jedan od najposjeenijih
turistikih centara sa 24 arheoloka nalazita, 39 znamenitosti hrianske vjere i 46
znamenitosti islamske vjere i oko 74 ostalih objekata sa karakteristikama etnike arhitekture 31.
Postoji veliki razvojni potencijal ruralnog turizma u Dragau i Prizrenu. Studije32 pokazuju,
meutim, da uprkos stalnoj potrebi za razvojem ruralnog turizma na Kosovu, ova grana
turistike industrije se ne razvija dobro i ak originalnost i autentinost veine ruralnih atrakcija
nisu bile djelotvorne u ubjeivanju eko turista da izaberu ove optine kao ekoturistiku
destinaciju. Jedan od razloga, osim nepostojanja odgovarajue turistike infrastrukture, moe
biti I krajolik narueni brojnim divljim deponijama i zagaene rijeke.
Brojne domae i meunarodne studije istiu injenicu da optina trpce ima ogromni prirodni
potencijal i resurse za razvoj zimskog i letnjeg turizma. Meu prirodnim bogatstvima izdvaja se
28
http://aea-al.org/wp-content/uploads/2012/04/HYDRO-ENERGY-ALBANIA.pdf
29
http://serbia-energy.eu/albania-electricity-prices-for-households-price-trends/
30
file:///C:/Users/Rec/Downloads/Hotel%20Statistics%20Q2-2014.pdf
31
file:///C:/Users/Rec/Downloads/24-91-1-PB.pdf
32
https://ckprizreneu.wordpress.com/2015/01/20/study-on-turism-potential-for-prizren-dragash/
ar planina sa bogatim vodenim resursima (rijeke i planinska jezera) poljoprivrednim
zemljitem, panjacima, umom, florom i faunom. Nacionalni park ar planine, skijalite
Brezovica sa stazama priznatim od strane Meunarodne skijake federacije (FIS), duine od
preko 3.000 m, 5 ski liftova, ouvane prirode, srednjevekovnog kulturnog i istorijskog nasljea
sa jedinstvenim pravoslavnim znamenitostima iz XVI vijeka, su tek neke od atrakcija koje
predstavljaju meunarodno bogatstvo i ogroman turistiki potencijal. Naalost, ovaj potencijal se
ne koristi u dovoljnoj mjeri jer se sada za potrebe turizma korsti samo 0,12% optinske teritorije.
U budunosti turistiki kapaciteti bi se mogli desetostruko uveati bez prepreka i rizika za druge
industrije33. U skladu sa glavnim planom za razvoj turistikog centra Brezovica ukupni kapacitet
bi bio 10.000 leaja. Pod pretpostavkom da se iskoristi 80% u toku 30 dana u jeku ski sezone,
moglo bi se ostvariti 240.000 noenja i ostvariti prihod od EUR 12.000.000. Planirano je da se
privatizuju turistiki kapaciteti ali se do sada ta investicija nije ostvarila. Uzimajui u obzir
injenicu da na teritoriji nacionalnog parka postoje divlje deponije pretpostavlja se da bi
potencijalni privatni operateri tristikih dobara bili zabrinuti zbog naruenog pejzaa a time i
atraktivnosti podruja te stoga ne bi bili spremni da ulau. Osim toga, zainteresovane strane su
istakle da je Lumbardhu/Bistrica znaajno zagaena plutajuim nanosom i divljim deponijama
koje su nastale na rjenim koritima i izletitima.
Tradicionalna i veoma atraktivana manifestacija koja predstavlja otvaranje sezone ribolova na

jezeru Fierza odrava se svakog 13. juna. Organizovani obilasci jezera trajektom i degustiranje
ribljih specijaliteta koji se pripremaju tim povodom ine ovu manifestaciju istinskom atrakcijom
kako za ribolovce tako i za turiste34. Meunarodni turisti, meutim, su ostavili komentare na
tripadvisor35 stranici da je plutajui nanos na jezeru bio veoma upadljiv.
Nismo u mogunosti da utvrdimo procenat turista koji se ne vraaju zbog nepostojanja

obuhvatnijeg ispitivanja. Meutim, uzimajui u obzir oigledne posledice koje na pejza
proizvodi plutajui nanos moe se pretpostaviti da su milioni evra izgubljeni zbog
neiskoritenosti turistikog potencija u regionu to je dijelom prouzrokovano prirodom
naruenom plutajuim nanosom..
4.6 Optine koje vre uticaj i optine koje trpe posljedice
Uzimajui u obzir porijeklo, znaaj i putanje otpada ili zagaenja koje se kree preko granica
postoji potreba da se istakne odnos izmeu uticaja posljedica i ugroenih zemalja/optina.
Optine koje vre uticaj odgovorne za proizvodnju plutajueg otpada i/ili zagaenja
neadekvatnim upravljanjem otpada ili delimino nedozvoljenim odlaganjem na na plavnim
podrujima.
Optine koje trpe posljedice primaju su (neeljeni) plutajui nanos i/ili zagaenje. One moraju
da snose dodatne trokove ienja i odalganja koje ne mogu da naplate od korisnika uskluga i
time se suoavaju sa velikim gubitkom.
Zbog ove specifine osobine pilot regiona HE Fierza je najugroenija plutajuim nanosom gdje
se nalazi otpad koji se proizvodi u optinama koje se nalaze uzvodno-Draga i Prizren. Optina
Prizren je opskrbljena sa dovoljnim kapacitetom kanti za odlaganje i vozila za odvoz smea ali
33
http://invest-ks.org/repository/docs/Invest_in_Shterpce_646170.pdf
34
http://seerural.org/wp-content/uploads/2014/11/1.-General-brochure_Sharra.pdf
35
https://www.tripadvisor.co.nz/ShowUserReviews-g2284133-d4943591-r224772045-Komani_Lake-
Koman_Shkoder_County.html
oko 15% graana se nije prikljuilo sistemu. Zbog toga, otpad koji je ranije baen na divlje
deponije, a takoe i sada, moe biti sapran i odneen preko rijeke Bijeli Drin. Ugroene optine
nizvodno od rijeke Lepenac koja nosi plutajui nanos sa teritorija Prizren i trpce moe da
ugrozi optine uer Sandevo, Gjore Petrov I Karpo (Makedonija). Rijeka Lepenac koja nosi
plutajui nanos sa teritorije optina Prizren I trpce moe da utie na optine uer Sandevo,
Gjore Petrov I Karpo (Makedonija). Rijeka Lepenac je brza i plavi nizine na podruju ua.
Plutajui otpad moe, stoga, da se nae na plodnom poljoprivrednom zemljitu. Optine Tearce
i Jegunovce doprinose stvaranju plutajueg nanosa u rijeci Vardar.
Tabela 7 ispod predstavlja dejstvo uticaja i ugroene optine i mogui doprinos uzvodnih
optina nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijskom jezer Fierza i transport nanosa od
rijeke Lepenac do sliva rijeke Vardar. Pretpostavlja se da 30% ukupne koliine nesakupljenog
optada moe da se ulije u rijeke u vidu plutajueg otpada.
Tabela 7 Mogui doprinos uzvodnih pilot optina nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijsko jezero Fierza kao i prenos
plutajueg nanosa u iri sliv rijeke Vardar
Nesakupljeni otpad Plutajui otpad (30% of
Pilot Optine
(tona/gdinje) nesakupljenog otpada)
Prizren 8,777 2,633
Draga 2,780 834
Kuke 6,070 1,821
Akumulacijsko jezero Fierza 17,627 5,288
Prizren 8,77736 2,633
trpce 20 6
Tearce 1,147 344.1
Jegunovce 551 165.3
Reka Vardar 10,495 3,148
Tabela 7 iznad ne ukljuuje optine u podruju sliva Crnog Drima koje takoe doprinose
proizvodnji plutajueg otpada u jezero Fierza. Takoe nije uvrtena optina Hani Elezi koja se
nalazi du sliva rijeke Lepenac. Uprkos tome,na slikama ispod je slikan relativan doprinos pliot
optina gomilanju plutajueg nanosa u akumulacijsko jezero Fierza i rijeku Vardar.
36
Slika neprikupljenog otpada je povezana sa aktivnostima nelegalnog deponovanja od strane stanovnitva koji,
iako je ponuena servisna usluga, odbijaju da se prikljue na regularan system sakupljanja otpada.
Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg nanosa u
akumulacijskom jezeru Fierza
3,000
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
Prizren Dragas Kukes
Moe se rei da optina Kuke proizvodi vie otpada od optine Draga.
Doprinos pilot optina proizvodnji plutajueg otpada u

rijeci Vardar
3,000
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
Prizren Strpce Tearce Jegunovce
Plutajui otpad u rijeci Vardar potie ugavnom iz optina Prizren, Tearce i Jegunovce.
Posledice baenog otpada su velike kada se sagleda ukupno zagaenje rijeka Drim i Lepenac, i
ovaj problem se mora pod hitno rjeiti uziimajui u obzir privrednu, drutvenu i kulturnu situaciju.
Kako bi se na odriv nain rjeio problem pliutajueg nanosa neophodno je uskladiti nastojanja
na nacionalnom i meunarodnom novou jer su prekogranini vodeni resursi i njihovo ouvanje,
zatita i odriva upotreba, kao i razvoj turizma, od velike vanosti za sve zemlje.
5 Zakljuci
Problem morskog otpada / plutajueg nanosa ima oigledno meunarodne razmjere. To utie
na morsku i rijenu okolinu van nadlenosti pilot optina, grava i regiona. Izvori morskog
otpada / plutajueg nanosa se iri kroz teritoriju pilot optina; pod uticajem raznih faktora (vjetar,
poplava, plima, morska struja, itd.) otpad ulazi u rijeku ili more i putem raznih tokova prelazi
velike razdaljine.
Polje 1. ivotni ciklus morskog otpada / plutajueg nanosa

Komplikovana priroda distribucije morskih nanosa / plutajuih nanosa u okruenju zahtjeva
jasan i definisan pristup opisu i procjeni problema. Morski otpad / plutajui nanos ulazi u mora
/ rijeke / akumulacijska jezera razliitim putevima, i djelomonost njegove distribucije i
prostorne i vremenske promenljivosti doprinosi njegovom kompleksnom ivotnom ciklusu.
(Ryan et al., 2009, Cole et al., 2011, Doyle et al., 2011).
Pristup potpunog ciklusa koji je ovde sporveden ima za svrhu da prati morski otpad/plutajui
nanos od izvora do krajnje take. Meutim pronalaenje korisnih podaci o uticaju i koliini
morskog otpada ostaje izazov. Sistemsko nauno istraivanje morskog otpada u pilot
regionima je veoma oskudno. Time se odreivanje uticaja oteava. Ipak, pokuali smo da gdje
je to bilo mogue opiemo koliki je uticaj na osnovu doprinosa od zainteresovanih strana i
literature to se smatra korakom naprijed u shvatanju problema morskog otpada/plutajueg
nanosa.
Neke optine, koje su najvie zahvaene problemom otpada nemaju kontrolu nad generisanjem
ili odlaganjem otpada na mjestu izvora. Osim toga, u odsustvu koordinisanog pristupa,
nastojanja nekih optina da se smanji unos ili da se ukloni zagaeni nanos mogu biti ometeao
uslijed izostanka angaovanja ostalih strana. Stoga, otvoren, konstruktivan i dijalog okrenut ka
budunosti o kontraverznim temama je potreban kako bi se identifikovale zajednike vizije i
mogunosti za rjeenja morskog otpada / plutajueg nanosa.
Aneks 1
ablon anketa koje su koriene za prikupljanje podataka

Anketa 1
Drava
Koji dokumenti su postavljeni Naziv dokumenta /
Datum objavljivanja Datum revizije Komentari
kao smjernice za upravljanjem Sadraj itd.
otpadom u zemlji?
Tretirankje otpada i
Koji su kljuni dijelovi propisa Upravljanje otpadom Posebni struje otpada Ostalo
odlaganje
o otpadu?
Komunalno
Koje su glavne institucije vlade
Dravna Vlada Regionalne vlasti Lokalne vlasti preduzee (javno ili
ukljuene u upravu upravljanja
privatno)
otpadom ?
Pakovanje otpada Organski otpad

Ciljevi recikliranja
Da / Ne
Da li postoje dodatni prihodi kod lokalnih vlasti za upravljanje otpadom?
Da / Ne
Da li postoji odgovornost proizvoaa za posebne strujenotpada?
Da / Ne
Da li postoji neki porez za deponije?
Da / Ne
Lokalni propisi (npr Odluka o komunalnom ureenju, Pravilnik o higijeni javnih povrina itd.)
Optina
Stanovnitvo
Ekonomske aktivnosti
Proizvodnja otpada po glavi stanovnika (po danu i godinje)
Sastav otpada (%)
Organski
Papir
Plastika
Staklo
Metal
Ostalo
Javno komunalno preduzee (ime)

Da li stanovnitvo plaa naknadu za upravljanje otpadom?
Nain plaanja:
- paualno;
- na osnovu uestalosti usluge;
- na osnovu koliine otpada (kontejner);
Efikasnost plaanja (%)
Da / Ne
Povrat trokova
Da / Ne
Da li postoji neki privatni operater za upravljanje otpadom?
Ocijena sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom) (%)

Optina
Naziv deponije/a koje su neuslovne,divlje deponija/e
Povrina (m2)
Porijeklo otpada (naselja, industrija, zdravstvene ustanove, itd.)
Tipine radnje na deponiji (npr. sabijanje, dnevna pokrivenost)
Uobiajene tehnike mjere koje se primjenjuju (npr. sabijanje ka dnu, drenaa, izvlaenje gasa i
spaljivanje itd.)
Vjerovatnoa uticaja na prekograninim podrujima (velika, srednja, mala)
Optina
Putevi (rijeke, kanali, odvodi, slivnici, rezervoari, vodonosni slojevi, morske struje, atmosfera itd.)
Migracijski uzronici (vjetar, padavine / poplava, erozija)
Anketa 2
ANKETA ZA JAVNO KOMUNALNO __________
U OPTINI ____________ _______________
1. Iz kojih naselja sakupljate otpad?
2. Iz kojih naselja ne sakupljate otpad?
3. Koliko esto sakupljate otpad u veini naselja?

a. Jednom nedeljno
b. Dva puta nedeljno
c. Svakodnevno
d. Ostalo, navedi
4. Da li je sakupljanje dovoljno esto?

a. Da
b. Ne
5. Kakve kontejnere koristite za sakupljanje smea?
Zapremina kontejnera Broj
90l
120l
240l
1100l
5,7, 9m3
Ostalo
6. Da li su vam potrebni dodatni kontejneri?

a. Da
b. Ne
7. Kakve kamione koristite za sakupljanje smea?
Tip kamiona Broj / koliina
Traktor sa prikolicom
Kamion sa sabijanjem otpada
Kamion sa rotiranjem i
presovanjem otpada
Kiper
Ostali (mali kamioni Piaggo za

pjeake zone)
8. Da li su vam potrebni dodatni kamioni?

a. Da
b. Ne
9. Da li u startu odvajate otpad?

a. Da
b. Ne
10. Koji reciklani otpad sakupljate?

a. Plastiku
b. Papir
c. Aluminijumske limenke
d. Ostalo
11. Da li prodajete reciklani otpad koji sakupite:

a. Privatnim preduzeima u zemlji?
b. Privatnim preduzeima u inostranstvu?
12. Gdje se otpad odlae? Kolika je udaljenost od podruja sakupljanja do deponije?
13. Kakav je sastav odloenog otpada (npr. iz domainstva, industrijski, graevinski, iz zdravstvene
ustanove itd.)?
14. Da li mostoji mogunost da je neki opasni otpad pomjean sa onim koji nije opasan?
Da, opasni otpad iz domainstava je u malim koliinama.
15. Da li je deponije ograena?

a. Da
b. Ne
16. Da li je deponija locirana blizu reke, kanala ili jarka?
a. Da
b. Ne
17. Da li kompresujete smee na dnevnom nivou?

a. Da
b. Ne
18. Da li postoji nekakva drenaa ili sakupljanja gasa i paljenje na deponiji?

a. Da
b. Ne
MODEL
INTEGRISANOG
UPRAVLJANJA
vrstim otpadom
u regionu
Tara-Drina-Sava
Sadraj
Rezime ........................................................................................................................................................... 4
1. Kontekst ................................................................................................................................................ 6
1.1 Opti i specifini ciljevi ........................................................................................................................ 7
1.2 Tara - Drina - Sava pilot region ............................................................................................................ 8
2. Pretpostavke za izradu modela za integrisano upravljanje otpadom................................................. 11
3. Djelokrug ISWM-a ............................................................................................................................... 18
3.1 Regionalno praenje plutajueg otpada i divljih deponija ................................................................ 18
3.1.1 Najbolje prakse sa plutajuim otpadom i metodologije praenjea divljih deponija ................. 19
3.1.1.1. Praenje plutajueg otpada ................................................................................................... 21
3.1.1.2. Praenje divljih deponija ........................................................................................................ 25
3.1.2 Predloene metode praenja plutajueg otpada i divljih deponija ........................................... 29
3.1.2.1 Praenje plutajueg otpada .................................................................................................... 29
3.1.2.2 Praenje divljih deponija ......................................................................................................... 32
4. Poboljana i regionalno usklaena statistika o smeu ....................................................................... 34
4.1 Metodologija za utvrivanje generisanja otpada i njegovog sastava ............................................... 35
4.1.1 Predistrane radnje .................................................................................................................... 36
4.1.2 Skiciranje i planiranje analiza ..................................................................................................... 37
4.1.3 Sprovoenje analize o otpadu ................................................................................................... 38
4.1.4 Procjena analize o otpadu.......................................................................................................... 39
4.2 Metodologija za odreivanje pokrivenosti odvozom smea ............................................................ 40
5. Preventivne aktivnosti za plutajui otpad ........................................................................................... 41
5.1 Najbolje prakse u prikupljanju poljoprivrednog otpada ............................................................. 41
5.3 Predloeni koncept za prikupljanje poljoprivrednog otpada ...................................................... 37
6. Zakljuci ............................................................................................................................................... 45
Slike
Slika 1 Albanija - pilot optine Skadar, Vau i Dejes and Lezhe ...................................................................... 6
Slika 2 Crna Gora- pilot optine Ulcinj, Bar i Herceg Novi ............................................................................. 6
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot optina Neum .......................................................................................... 6
Slika 4 Hrvatska - pilot optine Mljet i Slivno ................................................................................................ 6
6
3
Slika 6 Pravilna podjela teritorije i stanovnika drava u pilot regionu .......................................................... 8
Slika 7 Foto-vodi uraen po OSPAR metodologiji ..................................................................................... 24
Slika 8 Slegnuti otpad (na rijenim obalama i obalnom podruju akumulacija) ......................................... 30
Slika 9 Regionalni slegnuti/potopljeni otpad (akumulacija na rijenim obalama i obalnom podruju),
Proces praenja ........................................................................................................................................... 30
Slika 10 Svijete, uinimo to platforma ..................................................................................................... 33
Slika 11 TrashOut mobilna aplikacija .......................................................................................................... 34
Slika 12 Sortiranje otpada ........................................................................................................................... 39
Slika 13 Opcije za izgled seoskih stanica za transfer smea ........................................................................ 44
Slika 14 Seoska stanica za transfer otpada u oblasti Chamber, Teksas ...................................................... 45
Slika 15 Zeleni i narandasti kamioni za odvoz seoskog otpada u optini Ulcinj ................................. 51
Spisak tabela
Tabela 1 Tara - Drina - Sava obalno podruje (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska) ............................... 5
Tabela 2 Podruje i stanovnitvo pilot optina i ukupnog pilot regiona ....................................................... 7
Tabela 3 Pogoene optine i optine koje pogaaju ............................................................................. 9
Tabela 4 Otpadni predmeti i pretpostavke sa kojih podruja dolaze. ....................................................... 21
Tabela 5 Kategorije plutajueg otpada ...................................................................................................... 24
Tabela 6 Primjeri moguih mjesta za izvoenje aktivnosti ienja plaa u nekim pilot optinama .......... 21
Tabela 7 Podaci potrebni da se izrauna ukupno vrijeme kupljenja smea ............................................... 41
Tabela 8 Naselja / stanovnitvo koje nemaju uslugu redovnog sakupljanja otpada i generisanja otpada u
optini Ulcinj ............................................................................................................................................... 48
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima, optina Ulcinj, u kojoj nije regulisana komunalna sluba ................. 39
Tabela 10 Punktovi za skupljanje du narandastih i zelenih ruta ....................................................... 50
Tabela 11 Vrijeme potrebno za vonju od punkta do punkta za sakupljanje otpada du zelene rute, sve
do Mozura odlagalita sanitarnog otpada i nazad ...................................................................................... 51
Tabela 12 Vrijeme potrebno za vonju od punkta do punkta za sakupljanje otpada du narandaste
rute, sve do Mozura odlagalita sanitarnog otpada i nazad ....................................................................... 42
Tabela 13 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za zelenu rutu (sedmina koliina skupljanja otpada .42
Tabela 14 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za narandastu rutu (sedmina koliina skupljanja
otpada ......................................................................................................................................................... 43
Tabela 15 Mjeseni trokovi goriva za zelenu rutu ................................................................................. 43
Tabela 16 Mjeseni trokovi goriva za narandastu rutu ........................................................................ 43
4
Saetak
Plutajui otpad predstavlja ozbiljan probolem sa zagaivanjem u regionu Tara - Drina Sava,
osobito u Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini i Srbiji. Ovaj integrirani Model sakupljanja otpada
sastoji se od akcija monitoringa plutajueg otpada u okruenju, kao i prevencije, ili smanjenja
genersianja tog otpada na samom izvoritu. U sutini, to je odgovor na korijenske probleme
generisanja plutajueg otpada:
Problem Rjeenje
Razliite informacije o koliinama, sastavu i Regionalni sistem praenja nasukanog
prostornoj rasprostranjenosti1 plutajueg plutajueg otpada na rijenim obalama i u
otpada, koji se nanosi (na dno rijeka i obalnom pojasu akumulacija, zasnovano na
akumulacia) i sleganje plutajueg otpada na podacima iz Protokola o posmatranju morskog
obale rijeka i u obalnom pojasu otpada/Marine LitterWatch2 koji je napravljen
akumulacijarijene obale and akumulacija za potrebe Evropske agencije za zatitu
(uglavnom u zalivima i na plaama). okolia - EEA) i za prikupljanje opada koji je
potonuo (na obalama rijeka i u obalnom
pojasu akumulacija).
Nepotpuni optinski pa, samim tim, i dravni Razviti i implementirati regionalno
statistiki podaci o generisanju otpada, sastav usklaene metode za uzimanje uzoraka i
i upravljanje (ukljuujui i ovo potonje, kao analizu otpada, koje bi se oslanjale na
minimum, stopa naplativosti od korisnika, metode koje se ve primjenjuju u regionu,
koliine odloenog otpada, sastav odbaenog zatim poboljavanje statistikih analiza, te
otpada, divlje deponije, neureene deponije generisanje otpada na slojevit nain koji je
itd.). razraen u Metodolokim alatima za
uspostavljanje preciznih i uporedivih
podataka o vrstom otpadu, 5-ti Okvirni
program, EU3;
Razviti i implementirati regionalno
uskalenu metodologiju za odreivanje
slubi za kupljenje otpada, uzimajui u
obzir:
o postojee nasuprot potrebnim
dostupnim sredstvima za
sakupljanje i prevoz,
o postojeu gustinu i sve lokacije na
kojima se nalaze kontejneri,
nasuprot broju stanovnika i
porastu koliine otpada i lokacija
na kojima se nalaze imanja,
o postojee, naspram potrebnih ruta
kojima se kreu vozila i uestalost
skupljanja smea;
Napraviti spisak divljih deponija, nakon
sprovedenih kampanja za ienje,
pronalaenjem lokacija deponija,
saznavanjem njihovog obima i okvirnog
1
Prostorna distribucija plutajueg otpada je povezana sa rijenim strujama i strujama u akumulacijama, plimama i
fizikom stanju rijeka, tanije sa zonom priliva otpada i njegove putanje.
2
http://www.eea.europa.eu/themes/coast_river / reservoir/marine-litterwatch
3
https://www.wien.gv.at/meu/fdb/pdf/swa-tool-759-ma48.pdf
5
Problem Rjeenje
sastava otpada koji je pri vrhu, koristei
mobilnu aplikaciju TrashOut4 i
pridruivanjem inicijativi Svijete, uinimo
to 5;
Iskorisiti poisti kampanje kao sredstvo
da se podigne svijest javnosti;
Uvrstiti primjenu zakona protiv ilegalnog
bacanja smea nakon poisti evenata.
Postaviti mehanizam za regionalnu
kooperaciju ka harmonizaciji i
sinkronizaciji impelemntacije metodologije
statistike za otpad, te pokrivenost usluga
prikupljanja otpada i popis ilegalnih
deponija;
Neadekvatan menadment otpada u veini Paljivo planirati sistem ruralnog
pilot optina ini temelj problema zato se prikupljanja otpada na ovaj nain da se:
plutajui otpad nakuplja: manjak o postave primjerena pravila za rute
organizacijskih i financijskih sposobnosti prikupljanja,
operatora da pokriju udaljena ruralna podruja o utvrde primjereni punktovi za
sa organiziranom metodom i uslugom mobilni ili fiksni transfer smea
prikupljanja otpada; zbog niske osvijetenosti dostavljenog od strane
stanovnitva (i turista) o posljedicama stanovnitva ili posrednika za
negativnih utjecaja po okolinu i ekonomiju; prikupljanje smea odabranih od
manjak odgovora na novo uvedene optinske strane lokalne zajednice;
regulacije razdvajanja smea u nekim o Planira raspored prikupljanja
optinama; lose sprovedba i primjena zakona. (trajanje putovanja po turi i
uestalost prikupljanja)
o Planiraju potrebi resursi
(kontejneri, smetljarski kamioni,
osoblje, gorivo)
Uspotaviti vrata-do-vrata sistem
prikupljanja otpada u ruralnim podrujima
koja nisu pokrivena standardnom
uslugom; pokrenuti primarno razdvajanje
otpada nakon poetka aktivnosti;
Implementirati kampanje javne
osvjetenosti s ciljem promicanja
prihvatanja novih usluga, ukljuujui
primarno razdvajanje otpada;
Pozvati privatni sektor da preuzme
razdvojene materijale za recikliranje sa
punktova za skupljanje;
4
https://www.trashout.ngo/
5
https://www.letsdoitworld.org/about/overview/
6
1. Pozadina
Radna grupa za regionalni ruralni razvoj i Mrea Asocijacije Lokalnih Vlada Sjeverno-Istone
Evrope implementiraju regionalni sub-projekat Upravljanje vrstim otpadom u prekograninim
ruralnim podrujima i rijenim obalama i akumulacijama, podranog od strane Njemakog
Federalnog Ministartstva za ekonomsku kooperaciju i razvoj kroz GIZ Otvoreni regionalni fond
sjeveroistone Evrorpe za modernizaciju lokalnih usluga te vladu vicarske.
SWG je ukljuen u poboljanje ruralnog ivota u SEE dravama. S ciljem pomenutog, SWG
promovira inovativan i odriv poljoprivredni i ruralni razvoj kroz regionalnu kooperaciju razliitih
ministarstava agrokulture i drugih relevatnih uesnika. Podrzava EU integraciju u SEE time to:
Uvrava police ruralnog razvoja,

Poboljava implementacijske strukture i sisteme za agrokulturu i ruralni razvoj
Unapreuje razumjevanje i upotrebu implementacijskih pribora za agrokulturu i ruralni
razvoj,
Identifikuje i dijeli informacije i aplikaciju efikasnih praksi u ruralnom razvoju i agrokulturi
u svrhu proirenja ruralne agende.
NALAS dovodi zajedno 16 Asocijacija koje predstavljaju otprilike 9000 lokalnih vlasti, direktno
izabranih od vie od 80 miliona gradjana ovog regiona. NALAS pomae asocijacijama u
predstavljanju localnih vlasti vis-a-vis centralnih vlada. NALAS omoguava ulsuge lokalnim
vlastima i tei ka razvoju u Nauni Centar za razvoj lokalnih vlada u SEE. On takodje
promovira:
Procese decentralizacije, uzimajui u obzir lokalno saomoupravljanje kao kljunu stvar u

tranzicijskim procesima u SEE;
Partnerstvo u svrhu doprinosa EU integraciji kao i procesu pomirenja i stabilizacije.
1.1 Cilj i Svrha
Krajnji cilj sub-projekta je da poboljsa konceptualni i organizacijski okvir uslova u vezi sa

Integracijom Menadzmenta Cvrstog Otpada (ISWM) u prekog-graninim ruralnim i rijenim
oblastima i akumulaciji obalnih linija SEE.
Konkretan cilj ovog sub-nacionalnog projekta je pristup i razvoj shema (modela) za integracijski
menadzment vrstog otpada koji je efektan za okolinu i ekonomski prihvatljiv u svrhu
smanjivanja tetnih okolinih i ekonomskih posljedica loeg upravljanja vrstim otpadom te
podrati ekoloke i socio-ekonomske razvoje van graninih ruralnih i rijenih obala i akumulacije
oblalnih linija u SEE drzavama.
Sub-projekat primjenjuje regionalni pristup, koji je orijentisan prema potrebama i perspektivama

drava koje doprinose efektima vrstog otpada na okolinu (tzv impacting) i drzavama koje pate
od negativnih posljedica tih efekata (tzv impacted). Nadalje, tri pilot regije su analizirane:
ara, Tara Drina Sava i Jadranska Obala region.
Sub-projekat je implementiran u nekoliko faza:
1. Razvijanje metode za procjenu utjecaja na okoli i ekonomski razvoj
7
2. Razvijanje izvjetaja okolinih i ekonomskih uticaja za svaku pilot regiju koristeci metodu
procjene okolinih i ekonomskih uticaja. Ovi izvjetaji pomau poboljanju razumjevanja
relevantnih uesnika na uticaje i trokove koje izaziva plutajui otpad.
3. Formuliranje modela integrisanog menadmenta vrstog otpada na temelju analize

ivotnog ciklusa plutajueg otpada i dostupnih najboljih praksi u prevenciji negativnih
okolinih i ekonomskih posljedica.
4. Prijedlog preporuka za regulaciju, u cilju stvaranja i omoguavanja okruenja za
implementaciju ISWM modela.
5. Pripremiti prijedlog projekata izvedenih iz ISWM modela, kako bi podrali relevantne
uesnike u prikupljanju sredstava tokom follow-up aktivnosti.
Ovaj integrisani model upravljanja otpadom je razvijen za Tara Drina Sava pilot region.
Sastoji se od aktivnosti monitoringa plutajueg otpada u okolini kao i prevencijom i/ili
smanjivanjem stvaranja otpada na samom izvoru. Geografski doseg i informacije o
podruju/popoluaciji po optini / dravi je objanjen u vie detalja u 2. poglavlju ispod.
1.2 Tara - Drina Sava pilot region
Tara-Drina-Sava pilot region je podijeljen na dva pod-sliva: Drina-Tara i Drina-Sava.

Drina-Tara region obuhvata 14 optina iz tri drave: Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Srbije
(Tabela 1).
Table 1 rijeke Drina - Tara (Bosna i Hercegovina-Srbija-Crna Gora)

Drave
BiH Srbija Crna Gora
Pilot Optine
Viegrad Ljubovija Bjelo Polje
Rudo Bajina Bata Pljevija
Gorade Prijepolje
Srebrenica Priboj
Bratunac ajetina
Milii Uice
Pilot region Drina - Sava obuhvata 11 optina iz dvije drave: Bosne i Hercegovine i Srbije
(Tabela 2). Prvobitno je bilo predvieno i uee dvije optine iz Hrvatske (Ilok i Lova), ali
odlueno je da budu iskljuene zbog objektivniih razloga.
Tabela 2 Drina - Sava" pilot region

Drave
BiH Srbija Croatia
Pilot Optine
Brko Loznica /
Bjelina Sremska Mitrovica
8
Drave
BiH Srbija Croatia
Pilot Optine
Zvornik Sabac
Ugljevik Krupanj
Lopare Mali Zvornik
Bogati
Pilot optine je odabrao SWG u saradnji sa regionalnim strunjacima koji su bili angaovani
tokom implementacije projekta.
Administrativne granice pilot optina u svakoj dravi uesnici izgledaju ovako: (Slika 1 - optine
Ljubovija, Bajina Bata, Prijepolje, Priboj, ajetina, Uice, Loznica, Sremska Mitrovica, abac,
Krupanj, Mali Zvornik i Bogati), Crna Gora (Slika 2 - Bijelo Polje i Pljevlja), BiH Slika 3 - optine
Viegrad, Rudo, Gorade, Srebrenica, Bratunac, Milii, Brko, Bijeljina, Zvornik i Ugljevik).
Slika 1 Srbija- pilot optine Ljubovija, Bajina Bata, Prijepolje,

Priboj, ajetina, Uice, Loznica, Sremska Mitrovica, abac, Slika 2 Crna Gora- pilot optine Bijelo Polje i Pljevlja
Krupanj, Mali Zvornik i Bogati
9
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot optine Viegrad, Rudo, Gorade, Srebrenica, Bratunac, Milii, Brko, Bijeljina, Zvornik i Ugljevik
Uslovna podjela teritorija pilot optina u regionu Tara - Drina - Sava su oznaene na slici 4
ispod.
10
Sremska
Mitrovica
Ilok
Bogatic
Lopare Ugljevik
Mali Krupanj
Zvornik
Zvi
Bratunac Ljubovija
Milici
Srebrenica
Bajina Basta
Cajetina
Gorazde Rudo
Priboj
Bjelo
Polje
Slika 4 Geografski poloaj pilot optina du regiona Tara Drina Sava
Podruje i broj stanovnitva je prikazano u Tabeli 3 ispod.
Tabela 3 Podruje i broj stanovnika u pilot optinama i ukupno u pilot regionu

Pilot optina Povrina (km2) Stanovnika
Srbija
Ljubovija 356 14,469
Bajina Bata 673 26,022
Prijepolje 827 41,188
Priboj 552 30,377
ajetina 647 14,754
Uice 667 82,921
Loznica 612 78,788
Sremska Mitrovica 762 85,000
abac 795 115,347
Krupanj 342 17,398
Mali Zvornik 184 12,496
11
Pilot optina Povrina (km2) Stanovnika
Bogati 384 28,883
Total 6,801 547,643
Crna Gora
Bijelo Polje 923 43,460
Pljevlja 1,346 29,054
Total 2,269 72,514
Bosna i Hercegovina
Viegrad 448 11,774
Rudo 344 8,840
Gorade 252 30,017
Srebrenica 527 9,117
Bratunac 293 22,133
Milii 285 9,849
Brko 402 93,028
Bjelina 132 109,167
Zvornik 387 64,551
Ugljevik 165 16,358
Lopare 298 17,101
Ukupno 3,533 391,935
Hrvatska
Ilok
Ukupno
Ukupno pilot region 12,603 1,012,092
Odgovarajui dijelovi podruja i procenat stanovnita za svaku druavu su predstavljene na

slikama 5 i 6.
Shares of countries in the total area (%)
28%
54%
18%
Serbia Montenegro BiH
Slika 5 Odgovarajui udjeli podruja, u skladu sa veliinom drava u pilot regionu
12
Udio drava u ukupnom broju stanovnika(%)
38%
54%
7%
Serbia Montenegro BiH
Slika 6 Odgovarajui udjeli drava u ukupnom broju stanovnika
2. Pretpostavke potrebne za izradu Modela za integrisanje vrstog otpada
Plutajui otpad je ozbiljan problem zagaivanja u regionu Tara - Drina Sava, posebno u Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Srbiji. Najjai prekogranini tetni uticaji na okoli i ekonomiju, kojeg
je nainio plutajui otpada u pilot regionu Tara - Drina Sava je ustanovljen tokom izrade
Izvjetaja o tetnom uticaju na okoli i ekonomiju, kako slijedi:
Zagaenje vode;
Prijetnje po biljni i ivotinjski svijet (rijeka Drina i njene desne pritoke ehotina, Lim,
Uvac, Rzav i Jadar, desne pritoke Sutjeska, Praa i Drinjaa;
Unitavanje zatienih podruja: Nacionalnog parka Durmito u Crnoj Gori, Nacionalnog
parka Sutjeska u Bosni i Hercegovini i Nacionalnog parka Tara u Srbiji;
Ugroavanje rijenog ekosistema: porodica Salmonidae lososa, kao i losos iz Dunava
(Hucho hucho) i smea pastrmka (Salmo trutta), kojeg ugroava plutajui otpad i komadi
drvene grae (koju bacaju iz pilana koje se nalaze u slivu), koja ulazi u riblje krge;
Zdravstveni problemi kod ljudi u smislu potencijalnih povreda otrim predmetima na
plaama, a koji se nalaze na dnu akumulacija Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik;
Ekonomski uticaj na lokalne zajednice (dolazi do poveanja trokova za ienje
plutajueg otpada u akumulacijama Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik, kao i
ienja divljih deponija koje se nalaze blizu rijenih obala), na turizam u podrujima kao
to su Zlatibor (ajetina), Banja Koviljaa (Loznica), Tara, Mokra Gora, Pljevlja, Bijelo
Polje itd. i u zatienim podrujima (gubitak dobiti, lo publicitet), na ribarstvo (smanjenje
ulova) i gubitak prihoda od proizvodnje elektrine energije u hidrocentralama Potpe,
Viegrad, Bajina Bata i Zvornik, zbog estih blokada turbina u pogonima.
Uzimajui u obzir bogatstvo biljnog i ivotinjskog svijeta, kao i prisustvo ugroenih vrsta u
jednu ruku, kao i znaajnu prijetnju koju otpad predstavlja za sve ljude u drugu ruku, mjere za
prevenciju i zbrinjavanje otpada su od najvee vanosti i prioriteta.
Iako uticaji na ivotnu sredinu ne mogu biti sasvim kvantificirani zbog nedostatka informacija,
neki napor je napravljen za procjenu ekonomskog uticaja koji ima plutajui otpad i ienje
13
divljih deponija u pilot podruju. Procijenjeno je da se svake godine troi 4.968.150 EUR na
sanaciju divljih deponija; za ienje plutajueg otpada u akumulacijama 400.000 EUR godinje,
i 1.700.000 EUR godinje se izgubi zbog smanjenja proizvodnje elektrine energije u
hidrocentralama Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik.
Pilot optine doprinose tetnom uticaju na okoli proporcionalno koliini plutajueg otpada koji
isputaju. Neke optine su odgovorne za generisanje plutajueg otpada i/ili za zagaenje do
kojeg dolazi zbog neprilagoene prakse upravljanja otpadom, osobito kontrolom divljih deponija
u plavnim/plimama sklonim podrujima. Ovo su optine koje smatramo onim optinama koje
prave tetni uticaj. Ostale optine, koje primaju (neeljeni) plutajui otpad i/ili oneienja i koje
moraju snositi (nenadoknadive) trokove za ienje i odlaganje otpada, su pogoene optine.
Tabela 4 predstavlja, ispod, predstavlja vodomeu rijeke Drine i potencijalni doprinos uzvodnog
dijela optine nakupljanju plutajueg otpada i njegovom transportu od mjesta akumulacije do
ireg sliva rijeke Save. Pretpostavlja se da 30% nepokupljenog otpada moe dospjeti u rijeke
kao plutajui otpad.
Tabela 4 Potencijalni doprinos uzvodnih pilot optina u nakupljanju plutajueg otpada u akumulacijama Potpe, Viegrad, Bajina
Bata i Zvornik, kao i transport plutajueg otpada u rijeku Savu i njen iri sliv.
Nesakupljeni otpad Plutajui otpad (30%

Pilot optina
Bijelo Polje 8,827 2,648.1
Pljevlja 2,468 740.4
Prijepolje 1,912 573.6
Akumulacija Potpe 11,295 3,388.5
Priboj 547 164.1
Rudo 403 120.9
Gorazde 1,653 495.9
Viegrad 913 273.9
Akumulacija Viegrad 3,516 1,054.8
Cajetina 257 77.1
Uzice6 7,301 2,190.3
Bajina Bata 3,990 1197
Akumulacija Bajina Bata 11,548 3,464.4
Srebrenica 1,190 357
Milici 1,095 328.5
Bratunac 3,099 929.7
Ljubovija 2,448 734.4
Krupanj 2,565 769.5
Mali Zvornik 1,764 529.2
Zvornik 4,315 1,294.5
Akumulacija Zvornik 16,476 4.942.8
Loznica 14,572 4,271
Ugljevik 2,129 638.7
Lopare 3,169 950.7
Sabac 11,788 3,536.4
Bogati 6,438 1,931.4
Bjeljina 9,398 2,819.4
Sremska Mitrovica 7,122 2,136.6
6
Optine ajetina i Uice ne doprinose koliini plutajueg otpada u akumalciji Bajina Bata, jer ona pripada slivu
rijeke Morave.
14
Nesakupljeni otpad Plutajui otpad (30%
Pilot optina
Rijeka Sava 54,616 16,384.8
Tabela 4 iznad ne ukljuuje optine na podruju Tara Drina Sava sliva, koje takoer
doprinose generisanju plutajueg otpada. Bez obzira, brojevi na dijagramu prikazuju relativni
doprinos pilot optina generisanju plutajueg otpada u svim slivovima akumulacija, kako je
prikazano.
Sudjelovanje pilot optina generisanju plutajueg otpada u

akumulaciji Potpe
3,000.00
2,500.00
2,000.00
1,500.00
1,000.00
500.00
0.00
Bijelo Polje Pljevlja Prijepolje
Slika 7 Sudjelovanje pilot optina generisanju plutajueg otpada u akumulaciji Potpe
Moe se vidjeti da optina Bijelo Polje generie vie plutajueg otpada nego optine Pljevlja i
Prijepolje.
Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada

u akumulaciji Viegrad
600
500
400
300
200
100
0
Priboj Rudo Gorazde Visegrad
Slika 8 Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada u akumulaciji Viegrad
Plutajui otpad u akumulaciji Viegrad uglavnom potie iz optine Gorade.
15
Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada u
akumulaciji Bajina Bata
2500
2000
1500
1000
500
0
Cajetina Uzice Bajina Basta
Slika 9 Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada u akumulaciji Bajina Bata
Iako optina Uice upravlja regionalnom sanitarnom deponijeom, ima puno otpada u ruralnim
zajednicama, koji nije pokupljen i koji moe dospjeti u slivove rijeka. Optina Uice, ipak,
doprinosi koliinama plutajueg otpada u slivu rijeke Morave. Stoga se moe rei da je najvei
proizvoa otpada u akumulaciji Bajina Bata, upravo optina Bajina Bata.

akumulaciji Zvornik
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Srebrenica Milici Bratunac Ljubovija Krupanj Mali Zvornik
Zvornik
Slika 10 Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada u akumulaciji Zvornik
Zvornik, ali isto tako i Bratunac, Krupanj i Ljubovija, imaju najveu ulogu u generisanju
plutajueg otpada u akumulaciji Zvornik.
16
rijeci Sava
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Loznica Ugljevik Lopare Sabac Bogatic Bjeljina Sremska
Mitrovica
Slika 11 Sudjelovanje pilot optina u generisanju plutajueg otpada u Fierzi akumulacij optina Kuke)
Loznica, abac i Bjeljina imaju najveu ulogu u generisanju plutajueg otpada u donjem toku
rijeka Drina i Sava, poslije ua.
Negativan uticaj isputenog otpada je velik kada se uzme u obzir cjelokupno zagaenje rijeke
Drine, a ovaj problem zahtijeva hitno rjeavanja, ba zbog takvih ekonomskih, drutvenih i
kulturnih prilika. Kako bi se na odriv nain rijeio problem otpada rijeke Drine, potrebno je
sinhronizovati napore na nacionalnom i internacionalnom nivou ba zbog prekograninih izvora
vode i njihove zatite i uvanja, kao i dugotrajne upotrebe, to je od interesa za sve zemlje.
Uzimajui sve ovo u obzir, (ISWM) Model upravljanja integriranim vrstim otpadom je i razvijen
sa ciljem da minimizira tetne uticaje na okoli, tako to e uskladiti napore kako na
nacionalnom, tako i na prekograninom nivou.
Glavne oblasti gjde su potrebna poboljanja kako bi se smanjilo/sprijeilo generisanje

plutajueg otpada su:
- Oskudne informacije o koliini, sastavu i prostornoj rasprostranjenosti7 plutajueg otpada,

otpada nasukanog ili slegnutog na rijene obale i u obalnom pojasu akumulacija.
- Nepotpuna optinska, a samim tim i dravna, statistika o generisanju otpada, o sastavu i
upravljanju otpadom (upravljanje otpadom ukljuuje, minimalno, skupljanje naknade za
komunalne usluge od korisnika, stopu recikliranja/sanacije, koliine odbaenog otpada,
spisak izvora sa kojih dolazi plutajui otpad divlje deponije, neureene gradske
deponije itd.).
- Nepostojanje dobrih praksi upravljanja otpadom u veini pilot optina, to predstavlja kljuni
uzrok za generisanje plutajueg otpada: nedostatak organizacijskih i finansijskih kapaciteta i
slubi koje bi odlazile u udaljena ruralna podruja i skupljala otpad u sklopu organizovane
slube za skupljanje otpada; obiaji stanovnika da bacaju smee (a i turista) zbog niske
svijesti o negativnim uticajima na okolinu i ekonomiju; nedostatak elje u nekim optinama
da se prihvate nove prakse odvajanja otpada; nedovoljna primjena svih mjera.
7
Prostorni raspored plutajueg otpada se vee za rijeke/akumulacije i njihove tokove, plime i informacije o rijekama
koje naglaavaju tane fizike izvore otpada, tj. mjesta gdje otpad ulazi i njegova putanja.
17
3. Podruje ISWM-a
ISWM Model proizilazi iz prijedloga dobijenih na Prvoj platformi za dijalog, koja je odrana u
Bajinoj Bati (Srbija*), Decembra 2015. godine. Predlae koncepte i alate uz iju pomo bi se
poboljala situacija u tri glavne oblasti:
1. Sistem za regionalno praenje plutajueg otpada i divljih deponija;
2. Mehanizam za bolje pribavljanje i dijeljenje informacija o upravljanju otpadom / bolja
statistika;
3. Usklaeni koncepti za sprjeavanje pojave plutajueg otpada
Regionalno praenje
plutajueg otpada i
divljih deponija
Svijest
Proireno
Usklaeni koncepti za skupljanje
sprjeavanje pojave
plutajueg otpada Recikliranje
ienje
O pristupu koji ima ISWM Model se diskutovalo i usaglaen je kroz proces ukljuivanja raznih
zainteresovanih strana u pilot regionima (optine, osobe koje rade na upravljanju otpadom,
NVO-i, privatne firme za recikliranje itd.). Proces se sastojao od dvije uzastopne Platforme za
dijalog (DP): na prvoj DP diskutovalo se o izazovima regionalne saradnje, a na drugoj DP se
diskutovalo i analiziralo podruje koje pokriva prihvaeni ISWM Model.
Potrebna poboljanja, koja je potrebno izvriti putem regionalne saradnje, ili na dravnom nivou,
su podijeljena po predmetnim podrujima.
3.1 Regionalno praenje plutajueg otpada i divljih deponija
Plutajui otpada se moe pronai u gotovo svakom rijenom slivu u potocima, rijekama i
jezerima (akumulacijama). Sastoji se od razliitih materijala, poev od plastinih boca, do
etkica, ukljuujui takoer i predmete od drveta, u nekom obliku ili formi od cijelih stabala, do
komada namjetaja. Biorazgradivi otpad se raspada postepeno, uz pomo biologkih agenasa.
Otpad koji nije biorazgradiv se istinski nikada ne raspadne. Primjeri nerazgradivog plutajueg
otpada ukljuuju komunalni otpad, konzerve, boce, stiropor i drugo. Materijal moe plutati
povrinom, ili ga voda moe povui i odnjeti na neku dubinu ispod povrine. Takoer se moe
nasukati negdje du rijene obale i akumulacije.
Oticanje povrinskih voda je vaan mehanizam donoenja otpada u vodu. Oticanje moe
pomjeriti direktno neki otpad, ali prvobitno najvie utie na ubrzanje bujica i na nivo vode, tako
18
da i onaj otpad to je bio nasukan na obalama bude sapran u vodu. Kako se nivo vode
poveava, irina pogoenog podruja se iri i donosi vie otpada. Intenzitet toka vode, naroito
kada su poplave, je toliko jak da se mijenja i irina i pravac tokova (rijeka) i to dovodi do toga da
i otpad koji je bio nataloen u naslagama pijeska moe biti osloboen (Cummins i drugi.
1983). Erozija obale prvobitno biva uzrokovana ulaskom otpada u vodene tokove (McFadden i
Stallion 1976). Rapidno kretanje materijala je takoer dodatna opasnost za mnotvo toga tu su
ljudi izgradili, kao to su hidroelektrane (Klingman 1973, Rowe 1974). Potopljene krhotine mogu
se naslagati ispred turbina hidrocentrala. Povien nivo i ubrzan tok mogu takoer unititi ono to
je izgraeno normalno na tlu, kao i donijeti divlji otpad koji ljudi odlau u blizini rijenih tokova.
Uraen je monitoring8 koliine i vrste plutajueg otpada, pronaenog u tri akumulacije

hidrocentrala, kao i procjena koliine plutajueg otpada koji je ulazio u rijeku Drinu u periodu
2009-2011. I dok su podaci objavljeni na Institutu Jaroslav Cerni, koritena metodologija za
monitoring i rezultati nisu objavljeni.
S obzirom na karakter i ponaanje plutajueg otpada, ovaj ISWM Model analizira postojee
metodologije za praenje otpada nasukanog na rijene obale ili na obale akumulacije kao i
divlje deponije.
3.1.1 Najbolje prakse u Metodologiji monitoringa plutajueg otpada i divljih deponija
Sistematski napori za prikupljanje podataka o koliini, distribuciji i sastavu plutajueg otpada

du rijene obale i obalnog pojasa akumulacija Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik u pilot
regionu Tara - Drina Sava ne postoje.
Postoji cijeli niz primjera dobre prakse uz pomo metodologije za praenje morskog smea, i o
tome je bilo razgovora, a to se moe primjeniti na pilot region Tara - Drina - Sava. Bez obzira
to se plutajui otpad9 moe razlikovati od morskog smea po sastavu i izvorima10, on moe,
eventualno, doi i do mora11; zbog toga se i metodologije za praenje morskog otpada, u
nedostatku posebno skrojenih za rijeni okoli, smatraju relevantnima. Primjenom ove
metodologije moe se napraviti veliki doprinos rijeke Drine smanjenju morskog smea u Crnom
moru.
Najnovija metodologija za praenje morskog smea je razvijena u okviru projekta DeFishGear12,

a sastoji se od tri Smjernice:
Metodologija praenje plutajueg otpada na plaama13

Metodologija praenje plutajueg otpada na povrinama rijeka / akumulacija14
Metodologija praenja plutajueg otpada na dnu rijeka / akumulacija15
8
PLUTAJUI OTPAD KAO NOVI PARAMETAR ZAGAENJA POVRINSKIH VODA, Institut za upravljanje
vodama Jaroslav erni, Beograd, Srbija, 2012.
9
Izraz plutajui otpad se koristi za otpad koji se pronalazi u rijenom okruenju.
10
Izvori morskog smea se nalaze i na moru i na kopnu, dok se izvori plutajueg otpada u pilot regionu Tara - Drina
Sava iskljuivo nalaze na tlu, budui da rijeke uglavnom nisu plovne.
11
Rijeka Drin (Drini E Bardhe) se uliva u Jadransko more, a rijeka Lepenec utie u Egejsko more.
12
http://www.defishgear.net/project/background
13
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/Beach-litter_praenje-metodologija_complete.pdf
14
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/Floating-litter_praenje-metodologija_complete.pdf
15
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/River / reservoirfloor-litter_praenje-
metodologija_complete.pdf
19
Metodologija za praenje plutajueg otpada na plaama se odnosi na nasukani plutajui otpad
na rijenim obalama i obalnom podruju akumulacija Potpe, Viegrad, Bajina Bata i Zvornik.
Druge relevantne metodologije za praenje plutajueg otpada ukljuuju, ali se ne ograniavaju

samo na:
UNEP/MAP MEDPOL Vodi za praenje - Dokument o ekolokom cilju 10: plutajui

otpad (2014)16
Program NOAA program za morsko smee (MDP)17
Nacionalni program za praenje morskog smea (UNEP i Ocean Conservancy,
septembar 2007)18
UNEP/IOC Vodi za istraivanje i praenje plutajueg otpada19
Vodi za praenje plutajueg otpada u evropskim rijekama /akumulacijama (JRC,
2013)20
Sve spomenute metodologije se fokusiraju veliko mnotvo, tipove i koncentraciju, nego na

analiziranje potencijalnih izvora, poto je u najveem broju sluajeva jako teko povezati otpad
sa nekom posebnom zemljom, ili sa nekom posebnom aktivnosti. Mnoge studije su objavljene
sa pokuajem da poveu potonuli otpad (sa rijenih obala i obalnog podruja akumulacija) sa
nekim irim izvorom, ali sve se uglavnom svodi na lokalna saznanja, pretpostavke, ali i na
nedostatak, kako se ini, rigoroznijih metodologija. Na primjer, Willoughby (1986), je pronaao
da tamne mrlje oko ostrva, koje okruuju gradove Dakarte i Indonezije, sadre velike koliine
vodenog zumbula, biljke koja ne raste na ovim ostrvima, te tako veui izvor otpada za rijeke u
unutranjosti. I sam otpad moe ponekad ukazivati na potencijalne izvore. Takva lokalna
saznanja i anegdote mogu biti od velike koristi. Ipak, malo je objavljenih studija ija je namjera
bila da utvrde taan izvor potonulog otpada (na rijenim obalama i obalnom podruju
akumulacija) uz upotrbu specifine metodologije; poeljan je i potreban metod koji bi se
ponavljao i koji bi doputao poreenje i koji bi mogao biti koriten kao alat za upravljanje.
Trenutno, ne postoji prihvaena metodologija koja omoguava istraivaima da poveu otpadne
predmete sa njihovim lokacijama izvora.
Bez obzira na to, razvijene su brojne tehnike kako bi se pomoglo u odreivanju izvora, na bazi
otpada koji je uoen u morskom okoliu, kao to je Matrix Scoring tehnika za utvrivanje izvora
otpada na plai Bristol kanala (Tudor & Williams 2004)21. Cilj ove studije je bio da napravi metod
za utvrivanje i dodjeljivanje izvora otpadu koji je pronaen u Bristol kanalu, a koji bi se, isto
tako, mogao pronai na svakoj plai. Metod sadri elemtne iz Rasporeivanja procenata
(Metoda 5 - Earll i autori 1999) i tabelarnu metodu nepredvienog bodovanja (Method 6
Whiting 1998). Adaptacije i razliite eme bodovanja su isprobane kako bi se dobila preiena
Matrix Scoring tehnika'. Ova metoda se moe primjenjivati na rijeni okoli, kao i na
akumulacije. Proces se sastoji od nekoliko koraka:
16
http://rac-spa.org/nfp12/documents/working/wg.408_06_eng.pdf
17
http://marinedebris.noaa.gov/sites/default/files/Lippiatt%20et%20al%202013.pdf
18
http://www.unep.org/regionalriver /
reservoirs/marinelitter/publications/docs/NMDMP_REPORT_Ocean_Conservancy__2_.pdf
19
reservoirs/marinelitter/publications/docs/Marine_Litter_Survey_and_Praenje_Guidelines.pdf
20
https://ec.europa.eu/jrc/sites/default/files/lb-na-26113-en-n.pdf
21
http://databases.eucc-d.de/files/documents/00000611_C10.119-127.pdf
20
sastavljanje spiska plutajueg otpada koji biva odloen na plai (rijenoj obali, ili
obalnom podruju akumulacije);
eliminacije, uz koritenje razliitih stepena mogunosti da su komadi otpada doplutali iz
brojnih izvora (Tabela 5), i
odreivanja procenata za svaku mogunost povezivanja optada sa specifinim izvorom.
Tabela 5 Komadi otpada i vjerovatnoa izvora. Klju za izraavanje stepena vjerovatnoe: malo vjerovatno (MV); nevjerovatno
(N); Mogue (M);Vjerovatno (V); Vrlo vjerovatno (VV)
Izvori plutajueg otpada

Kategorije otpada Turizam SRD22 Povrinska Tlo
(akumulacija, plae, odlagalita (odronjavanje)
rijena obala)
Omoti za slatkie VV MV MV N
Prehrambena ambalaa V MV MV N
Plastine boce < 500 ml VV MV MV N
Ambalaa brze hrane VV MV MV N
tapii od lizala VV MV MV N
Slamice VV MV MV N
Najlon za pecanje MV MV MV MV
Nedefinisani komadi M MV MV N
plastike
Komadi polistrena M MV MV N
Opuci od cigareta VV MV MV N
Kutije od cigareta VV MV MV MV
Igrake za djecu VV MV MV MV
Matrix scoring sistem prua novu alternativu i novi iskoristiv i transparentan metod lociranja
izvora plutajueg otpada nasukanog na rijene obale i priobalno podruje akumulacija.
Uzimajui u obzir injenicu da je Izvjetaj o negativnom uticaju na okoli i ekonomiju

identifikovao divlje deponije kao izvore plutajueg otpada, predloeno je da se u proces
regionalnog monitoringa otpada ukljue i ova mjesta.
Postoje razliite metodologije za monitoring divljih deponija, ali ne postoji nijedna

standardizovana, koja bi bila u irokoj upotrebi. Ovaj raspon, od upotrebe udaljenih alata do
fizikih istraivanja, koja mogu biti redovna, ili sporadina; mogue je razviti kombinaciju ovih
metoda.
3.1.1.1. Monitoring plutajueg otpada
Direktiva za Okvirnu strategiju za mora (MSFD 2008/56/EC) trai od zemalja lanica EU da

uspostave program praenja morskog smea do 15. jula 2014. Program praenja bi morao biti
izkoordiniran, kompatibilan, skladan, konzistentan i uporediv.
Sve pilot drave su drave koje trae pristup (Albanija, Kosovo* i Makedonija) i stoga bi
metodologija za praenje plutajueg otpada morala biti usklaena sa MSFD. U druge vaee
konvencije, kojih se treba pridravati, spadaju: OSPAR Konvencija, Barcelona Konvencija,
Helsinka Konvencija (HELCOM) i Bukuret Konvencija. Cijeli program monitoringa plutajueg
otpada bi trebao obuhvatiti sljedee kategorije i zainteresovane strane:
22
SRD kanalizacijski otpad
21
- Praenje otpada na dnu rijeka/akumulacija: potrebno je ukljuiti razliita udruenja.
- Praenje otpada na povrini rijeka/akumulacija: vizuelne opservacije iz amaca su potrebne.
- Praenje nasukanog otpada na rijenim obalama i obalnom pojasu akumulacija: obueni
volonteri mogu implementirati ovu vrstu monitoringa, umjesto profesionalnih istraivaa.
- Praenje otpada u bioti. Ukljuuje nauno istraivake institucije i specijaliste za faunu i
ptice.
Takoe je mogue vriti monitoring sedimenta u akumulaciji, pratiti kako se mijenja pod
uticajem potonulog otpada, a sve to kao dio monitoringa kretanja sedimenta na branama.
Naalost, ne postoje globalno prepoznatljive metodologije i stoga je teko, u vezi sa ovim,
predloiti neku dobru praksu.
Pilot optine mogu neovisno jedna od duge raditi samo monitoring potonulog otpada (na
rijenim obalama i obalnom pojasu akumulacije). Praenje plutajueg otpada, otpada na dnu
rijeka/akumulacija i otpada u bioti bi zahtijevalo ukljuenje specijaliziranih institucija i strunjaka,
to bi znailo potrebu za koritenjem i mnogo veih izvora. Stoga se kao najbolje prakse za
monitoring plutajueg otpada u rijekama/akumulacijama uzima ovaj detaljni ISWM model.
Regionalno praenje (najbolja praksa) potonulog otpada (na rijenim obalama i obalnom
podruju akumulacija) u pilot regionu Tara - Drina Sava zbog toga uspostavlja set uskleenih
pristupa u sljedeim podrujima:
- Prostorna distribucija monitoringa: strategija odabira mjesta;

- Metoda upitnika: uspostavljanje uzorka, monitoring uestalosti i ispitivanje kategorija otpada;
- Identifikacija i dostupnost potrebnih resursa;
- Upravljanje podacima & izvjetavanje;
Strategija odabira mjesta ima fundamentalne posljedice za analizu monitoringa, kao to je ima i
odabir metode za izradu upitnika. Monitoring programi nisu kompatibilni, niti uporedivi ako
koriste iste metode iz upitnika, nego moraju koristiti razliite strategije za odabir lokacije (npr.
poseban odabir lokacije zasnovan na nivou zagaenja otpadom, ili nasumina selekcija
lokacije). Predloeno je da se koristi kombinacija, na koju se moe pozvati i koja se naziva
slojevita nasumina strategija odabira uzoraka (tj. OSPAR protokol o otpadu na plaama).
Predloeni kriteriji23 bi trebali uzeti sljedee lokacije u razmatranje:
- rijene obale i ua rijeka,

- obalna podruja akumulacija,
- turistike destinacije.
Dodatni kriteriji za odabir lokacija za monitoring su:
- minimalna duina od 100m24;

- da nije prevelik nagib (~1.5-4.5 ), to onemoguava stvaranje jako plitkih plimnih muljevitih
podruja koja mogu biti kilometrima duga,
- da je pristup dobar, kako se ne bi plutajui otpad oitovao kao antropogene strukture,
- da bude dostupan timu za istraivanje tokom cijele godine,
23
Ovi kriteriji su preuzeti iz DeGishGear metodologije za monitoring plaa
24
Program pod nazivom Dravni program za monitoring morskog smea (UNEP and Ocean Conservancy,
September 2007) kojim je odreena minimalna duina od 500 metara.
22
- trebalo bi znati kada je uraeno zadnje ienje25 kako bi se odredili trendovi plutajueg
otpada nakon protoka nekog vremena,
- da ne predstavlja nikakvu prijetnju biljnim i ivotinjskim vrstama, kao to su ptice, morski
sisari ili osjetljiva vegetacija.
Najbolje prakse za monitoring plutajueg otpada ukljuuju:
- uzorak,
- uestalost,
- metode za identifikaciju otpada i
- kategorije istraivanja/upitnike.
Uzorak je definisan kao stalna stavka pri monitoringu. Udaljen 100 metara od obalne linije i 10
metara nazad se smatra uzorkom. Dva uzorka bi se trebala koristit za jedan monitoring. U svim
istraivanjima trebalo bi vriti monitoring jednog te istog uzorka. Kako bi se odredile polazne i
zavrne take za svaki od uzoraka, potrebno je odrediti trajne polazine take koje se mogu
koristiti kao koordinate koje se mogu dobiti preko GPS-a.
Uestalost se, kako je predloeno u analiziranoj metodologi, prati u razmacima od 28 dana 4

puta godinje.
Projekat DeFishGear predlae da se monitoring vri sezonski, na sljedei nain i u sljedea

godinja doba:
1. Jesen: sredina septembra sredina oktobra;

2. Zima: sredina decembra sredina januara;
3. Proljee: April;
4. Ljeto: sredina juna sredina jula.
Prije nego to pone mjerenje uzoraka, mora se uraditi i kategorizacija obalne linije na svakih
100 metara lokacije. GPS koordinate za sva etiri ugla uzorka lokacije moraju biti zabiljeena.
Lokacija mora dobiti svoj ID i ime i to ime bi se trebalo koristiti tokom trajanja izrade studije.
Posebne karakteristike lokacije, u koje spada karakterizacija vrste podloge (pijesak, ljunak itd.),
topografske karakteristike, za ta se koristi zemlja, udaljenost od urbanih naselja i ua rijeka itd
sve to je potrebno zabiljeiti uz upotrebu posebnog obrasca pod nazivom 'Obrazac za
praenje identifikacija lokacije. Potrebno je praviti i digitalne fotografije kako bi se
dokumentovale fizike karakteristike lokacije.
Sve predmete pronaene na lokaciji-uzorku je potrebno unjeti u obrazac za praenje slegnutog

otpada. Na tom obrascu, svaki predmet ima svoj jedinstveni ID broj. Podaci se moraju unjeti u
obrazac odmah po pronalaenju otpadnog predmeta. Broj za tu kategoriju otpada i za
podkategorije se razlikuje od metodologije do metodologije. Ipak, postoji 9 globalno
prepoznatljivih kategorija (Tabela 6) i 77 podkategorija (Dodatak 1) slegnutog/potonulog otpada
(na rijenim obalama i u akumulacijskom obalnom podruju).
25
Prema Nacionalnom programu praenja smea u moru (UNEP i Ocean Conservancy, Septembar 2007.),
monitoring bi se trebao vriti svakih 28 dana tokom godine; monitoring bi, tako, poeo 28 dana poslije provog
organizovanog ienja, kako bi se izbjeglo izvrtanje rezultata nastalih ovim historijski zapamenim zagaenjem,
koje se ne moe pripisati plutajuem otpadu.
23
Tabela 6 Kategorije plutajueg otpada
Broj otpadnog
Klasa Sastav materijala Forma otpada (sa primjerima)
predmeta
1 Plastika PL01 epovi na bocama
2 Stiropor FP01 Spuve
3 Odjea CL01 Odjea, cipele, eiri, pekiri
4 Staklo & keramika GC01 Graevinski materijal (cigla, cement...)
5 Metal ME01 Posue (tanjiri, oljice & escajg)
6 Papir & karton PC01 Papir (ovdje spadaju novine & asopisi)
7 Karton RB01 Baloni, lopte & igrake
8 Drvo WD01 Plutani epovi
9 Drugo OT01 Parafin ili vosak
Prepoznavanje i ispravna kategorizacija otpadnih predmeta se vidi u ovom foto-vodiu26.
Slika 12 Foto-vodi uraen prema OSPAR metodologiji
Nepoznati otpad, ili predmeti koji se ne nalaze na ovom obrascu, se trebaju unjeti u tabelu pod
nazivom drugo. Potrebno je upisati kratak opis predmeta u obrazac. Ukoliko je mogue,
potrebno je napraviti i digitalne fotografije nepoznatog predmeta kako bi se ovaj mogao
identifikovati kasnije, pa tek tada, ako bi to bilo potrebno, dodati u obrazac.
Jedinica na osnovu koje e se vriti procjena otpada du obalne linije moe biti broj predmeta, a
u obrascu e to biti izraeno kao broj otpadnih predmeta po kvadratnom metru (m2). U dodatku,
glavne kategorije otpadnih predmeta bi trebalo i izvagati. Rezultate je potrebno statistiki
obraditi i sastaviti izvjetaj u dogovorenom formatu.
Primjenom programa praenja najboljih praksi, mogu se analizirati obilje, vrste i koncentracija, a
vjerovatno se moe napraviti veza izmeu potencijalnog izvora i odreenih drava koje generiu
otpad, kao i aktivnosti u pilot regionu Tara - Drina Sava. U svakom sluaju, tako obiman
program monitoringa moe biti i skup i zahtjevan, u smislu potrebnih resursa i educiranih
uposlenika. Stoga ISWM Model predlae jednostavniji pristup, koji je detaljno opisan u odjeljku
3.1.2.1 ispod.
26
http://www.ospar.org/ospar-data/10-02e_beachlitter%20guideline_english%20only.pdf
24
3.1.1.2. Monitoring divljih deponija
Najbolje prakse u monitoringu lokacija divljih deponija se sastoje od dvije razliite

metodologije: vizuelne opservacije koja koristi daljinsko oitavanje i terenskog istraivanja. Nije
iskljuena ni kombinacija ove dvije metode koje bi mogle biti korisne za monitoring i mapiranje
lokacija domaih, divljih lokacija za odlaganje otpada.
Daljinsko oitavanje se sastoji od sljedeih koraka:
1. Odabirom senzora visoke, umjerene ili srednje prostorne rezolucije, koji e se

primjenjivati za maping lokacija divljih deponija komunalnog otpada;
2. Vrenje vizualne identifikacije lokacija divljih deponija komunalnog otpada,
posmatranjem vidljivih indirektniih promjena tla tokom vremena, a sve u vezi sa
odlaganjem otpada na divlje deponije. U promjene spadaju anomalije poput
temperaturnih promjena i/ili promjena na vegetaciji: zemljite degradirano prisustvom
divljeg otpada se obino primjeti zbog svog sve sablasnijeg izgleda kako vrijeme prolazi,
u poreenju sa drugim obiljejima kakvih ima u urbanim podrujima, na rijekama i
akumulacijama, u bazenima za dobijanje soli, sistemima navodnjavanja itd.
Limitirane studije27 se sprovode uz pomo odreenih tehnika kako bi se analizirali podaci

dobijeni daljinskim oitavanjem28 iji je cilj monitoring i mapiranje lokacija divljih deponija. Ipak,
postojee studije daju neki uvid u prilike koje su dostupne uz upotrebu daljinskih senzora i
metoda.
Silvestri i Omri29 su razvili metodu kako bi mapirali divlje deponije, koja je zasnovana na
spektralnom potpisu vegetacije koja je pod stresom, to ukazuje na postojanje divljih deponija.
Uz koritenje ove metode, napravljena je spektralna bibilioteka, sa prateom statistikom, koja
daje pregled spektralnih karakteristika za sedam lokacija na kojima se nalaze divlje deponije30.
Mapa sa uneenim rezultatima se nakon toga ocjenjuje: priblino 12% identifikovanih lokacija
zaista i jesu divlje deponije. Maksimalna klasifikacija vjerovatnoe je postignuta analizom
digitalnih orgofotografija, kao i visokom rezolucijom IKONOS slika za mapiranje lokacija divljih
deponija.
Za dobijanje vizualnih podataka pomou daljinskog oitanja potrebno je visoko specijalizirano

osoblje. Oitavanje podataka putem ISODATA31 klasifikacije, bez nadgledanja, moe biti
korisno za praenje i mapiranje divljih lokalnih deponija i za nju nije potrebno posebno obueno
osoblje.
27
Yonezawa, C. Mogunost praenje odlaganja otpada uz slike sa satelita. J. Integr. Field Sci. 2009
28
Daljinsko oitavanje se vri putem satelita kao to su LANDSAT, ALOS AVNIR-2, ALOS PALSAR, i
FORMOSAT-2 (umjerene rezolucije) i ALOS PRISM, IKONOS (visoka rezolucija).
29
Silvestri, S.; Omri, M. Metod za daljinsko oitavanje i lociranje neureenih deponija: forumlacija i validacija. Int.
J. Remote Sens. 2007
30
Biotto, G.; Silvestri, S.; Gobbo, L.; Furlan, E.; Valenti, S.; Rosselli, R. GIS, multikriterijski i multifaktorske
prostorne analize vjerovatnoe postojanja divljih deponija. Int. J. Geogr. Inf. Sci. 2009
31
ISODATA je metod za kalsifikaciju bez nadgledanja, uz upotrebu algoritma i spojenih klastera; kompjuter
pokree algoritam i putem mnogih al iteracija doe se do praga:
http://web.pdx.edu/~jduh/courses/Archive/geog481w07/Students/Vassilaros_ISODATA.pdf
25
Postoje razliite metodologije32 za vrenje terenskih istraivanja kako bi se locirale,
okvalifikovale i izbrojale divlje deponije. Metode variraju u zavisnosti od cilja istraivanja:
pravljenje spiskova divljih deponija33 i priprema za njihovo ienje, ili planiranje njihovog
zatvaranja i sanacije tog terena. Ako je planirano zatvaranje i sanacija terena, mora se sprovesti
i procjena rizika, ali tek nakon kvalifikacije i kvantifikacije divljih deponija. Duboka procjena rizika
moe zahtijevati i dodatne istrane radnje, kao to je uzimanje biolokih, geolokih,
hidrogeolokih i podzemnih uzoraka i njihovo posmatranje.
Postepen pristup implementaciji terenskih istraga podrazumijeva sljedee:
1. Pravljenje pregleda svih zainteresovanih aktera kako bi se istraga na terenu fokusirala

na podruja koja su najvie sklona nastajanju divljih deponija;
2. Uporeivanje rezultata dobijenih nakon istraivanja svih aktera i prethodnih popisa
divljih deponija;
3. Iscrtavanje linija na mapi sa odgovarajuim razmjerama, na kojima su iscrtane sve
zone/poligoni; klasificirati ove zone prema mogunostima nastajanja divljih deponija
visok, umjeren i nizak rizik, u zavisnosti od inputa aktera i prethodnog popisa. Zone se
mogu prostirati na prostoru od 1km2 ili vie. Za zemlje sa veom gustinom divljih
deponija, ovaj raster e biti zgusnutiji.
4. Pravljenje obrazaca za daljinsko oitavanje kako bi se biljeile lokacije, sastav baenog
otpada, udaljenost od puta kretanja (rijeka, slivnika, rijenih akumulacija, obala itd.).
5. Planiranje i izvrenje terenske istrage: uz ljudstvo (volontere, zaposlene u upravljanju
otpadom, organizacije civilnog drutva), potrebno je nositi i GPS ureaje, klipbord za
geometre, kao i obrasce za upisivanje podataka, olovke.
6. Izraditi programe za ienje i prevenciju.
Kako bi se sastavio dobar spisak svih divljih deponija, potrebno je sprovesti javno istraivanje.
Primjer jednog takvog upitnika se nalazi u dodatku 2. Istraivanje bi trebalo odgovoriti na pitanja
koja su to podruja koja su sklonija stvaranju divljih deponija nego druga, npr. slivnici, rijene
obale, ceste itd. Zainteresovani akteri bi trebali takoer pomoi u identifikaciji potencijalnih
lokacija i veliini divljih deponija, kao i u odreivanju sastava deponije i udaljenosti od puteva
kretanja otpada, koji bi potencijalno vodili do rijeka/akumulacija. Informacije koje se prikupe od
aktera bi trebalo jo jednom provjeriti i uporediti sa informacijama o divljim deponijama koje su
prikupljene nekada ranije.
Potrebno je uraditi i dodatne pripreme potrebne za zatvaranje i sanaciju lokacije divlje deponije
kako slijedi:
- Potrebno je klasificirati divlji otpad (u skladu sa opservacijama i biljekama) pratei sljedee

parametre:
o Lokacije sa povrinom veom ili manjom od 500m2;

o Lokacije na kojima postoji mogunost odlaganja opasnih otpadnih materija;
o Lokacije koje se nalaze unutar i izvan koridora od 20 metara od puta kretanja;
32
chrome-extension://klbibkeccnjlkjkiokjodocebajanakg/suspended.html#uri=http://www.litter.vic.gov.au/litter-
prevention-tooklits/local-litter-measurement-toolkit; https://webcache.googleusercontent.com/river /
reservoirrch?q=cache:0mzUsW9hslgJ:https://www.ru.ac.za/media/rhodesuniversity/content/environmentalscience/G
roup%25202.docx+&cd=1&hl=mk&ct=clnk
33
Spiskovi divljih deponija mogu biti korisni za vrenje procjene klimatskih promjena, usljed emisije tetnih gasova.
26
- Procjena rizika bi trebala biti uraena (ukljuujui i procjenu biolokog, geolokog,
hidrogeolokog rizika, kao i uzimanje uzoraka vode iz oblinje rijeke) za divlje deponije koje
imaju povrinu veu od 500m2, zatim za lokacije na kojima je odlagan opasni otpad a koje
se nalaze na udaljenosti od 20m od putanje.
Zatim mogu poeti pripreme za observaciju terena, nakon ega identifikacija moe poeti:
poderuje drave bi trebalo biti podijeljeno na dovoljan broj zona (poligona) identificirajui
horizontalne i vertikalne podjele na mapi. Zone slue isto da proces prikupljanja podataka
bude efikasniji i da nijedan dio zemlje ne bude izostavljen. Svaka zona bi trebala biti
klasificirana u skladu sa veliinom mogunosti za nicanjem divljih deponija. Jednom kada se
ove zone uspostave, planiranje resursa i prikupljanje podataka po odreenim metodama moe
poeti.
Spiskovi divljih deponija bi se trebali koristiti za stvaranje odgovarajueg naina ienja a

posebno stvaranja programa za prevenciju kako bi se eliminisale, ili umanjile prakse stvaranja
ilegalnih deponija. Kljuna stvar za upotrebu ove prakse jeste rad na podizanju svijesti javnosti
o ovom problemu i njegovim implikacijama. Programi ienja i prevencije stvaranja divljih
deponija su kombinacija sljedeeg:
1. Napora da se oisti
2. Dogovora sa zajednicom i uea zajednice
3. Ciljanog jaanja
4. Praenja i evaluacije
U Vodiu za prevenciju stvaranja divljih deponija34 koju je izdala amerika Agencija za zatitu
okolia (EPA) napravljen je alat za prevenciju stvaranja divljih deponija, i taj alat je sasvim u
skladu sa etiri programska podruja kako je navedeno gore (Okvir 1.).
Okvir 1. etiri programska podruja za prevenciju stvaranja divljih deponija (US EPA,
1998)
Napori da se oisti
Projekti ienja zahtijevaju koordinirani planski napor kako bi se osiguralno postojanje
dostupnih resursa i sredstava. Jednom kada se lokacija oisti, mogue je da e biti potrebni
znaci, pregrade ili osvjetljenje, kako bi se osujetio novi pokuaj stvaranja otpada. Znaci bi trebali
isticati kazne za nezakonito odlaganje otpada, a morao bi tu stojati i broj telefona za
prijavljivanje incidenata. Napori za uljepavanje i ureenje okolia mogu takoer obeshrabriti
stvaranje novog otpada i mogu dovesti do poveanja cijene nekretnina u tom oienom dijelu.
34
http://nepis.epa.gov/Exe/ZyNET.exe/2000CNVU.txt?ZyActionD=ZyDocument&Client=EPA&Index=1995%20Thr
u%201999&Docs=&Query=&Time=&EndTime=&River /
reservoirrchMethod=1&TocRestrict=n&Toc=&TocEntry=&QField=&QFieldYear=&QFieldMonth=&QFieldDay=
&UseQField=&IntQFieldOp=0&ExtQFieldOp=0&XmlQuery=&File=D%3A%5CZYFILES%5CINDEX%20DAT
A%5C95THRU99%5CTXT%5C00000009%5C2000CNVU.txt&User=ANONYMOUS&Password=anonymous&S
ortMethod=h%7C-
&MaximumDocuments=1&FuzzyDegree=0&ImageQuality=r75g8/r75g8/x150y150g16/i425&Display=p%7Cf&De
fSeekPage=x&River /
reservoirrchBack=ZyActionL&Back=ZyActionS&BackDesc=Results%20page&MaximumPages=1&ZyEntry=1
27
Razgovor sa zajednicom i uee zajednice
Ovo je moda i najvaniji alat u osiguravanju da ova praksa bude efikasna. Organiziranje
ienja kojim se ljudima iz zajednice daje prilika i resurs gdje mogu pravilno odlagati otpad,
umjesto na divlje deponije, poboljava razmijevanje ljudi koji ive u podrujima pogoenim
divljim deponijama i daje im priliku da konano ispravno odlau otpad koji su ranije nepravilno
odlagali. Integracija prevencije stvaranja divljih otpada u programe za rad u zajednici, ili
koritenje programa kao to je Crime Stoppers moe takoer biti efikasan nain da se ojaaju
anse, a to ne zahtijeva upoljavanje novih ljudi. Slanjem jednostavne poruke u kojoj se trokovi
nastali rjeavanjem divljih deponija veu za poreze i mjesta za pravilno odlaganje, e puno
pomoi u eliminaciji problema. Hotline/vrua linija gdje graani mogu prijaviti nezakonite radnje i
obrazovanje javnosti o povezanosti divljih deponija i plutajueg otpada e dovesti do smanjenja
pojave divljih deponija.
Ciljana primjena
U ovaj alat spada koritenje uredbe za regulisanje upravljanja otpadom i eliminisanje divljih
deponija upotrebom finih metoda kao to su novane kazne, kazna refundiranja novca
utroenog za ienje divljeg odlagalita, te zahtjevi za dozvolom za upravljanje otpadom, eto
samo da navedemo neke. Sredstva od ovih novanih i drugih kazni se mogu koristiti kao bi se
pomoglo finansiranje jednog programa prevencije, ili da se daju nagrade onim graanima koji
prijave neku divlju deponiju i sline aktivnosti. Druge preporuke za koritenje ovog alata
ukljuuju treninge za uposlenike svih optinskih slubi ,kako bi mogli prepoznati i dojaviti o
postojanju divljeg otpada, a tu spadaju i uposlenici sa veim ovlastima, koji mogu sprovoditi
nadzor i inspekciju, te pisati upozorenja za one koji su uhvaeni u nezakonitom odlaganju
smea.
Praenje i evaluacija
Ovaj alat mjeri uticaj napora za prevenciju i odreuje da li su ciljevi postignuti. Koritenjem
tehnika mapiranja i baza podataka, nadlene osobe mogu identifikovati podruja gdje se
najee nezakonito odlae otpad, zabiljeiti uzorke u nezakonitom odlaganju (doba dana, koji
je dan u sedmici, itd.) i izraunati broj poslatih sudskih poziva, kao i ko je odgovoran za prekraj.
Sve ovo ide u korist boljeg koritenja resursa i predstavlja precizno ciljane napore da se
prestupnici educiraju.
Gore-spomenuti alat naglaava najvanija pitanja na koja je potrebno odgovoriti prilikom izrade
programa za ienje i prevencju. Tu spadaju:
- Akitvnost lociranja upornih divljih deponija.

- Vrste otpada koji je odloen i profil onih koji tu bacaju smee.
- Mogua pokretaka snaga koja stoji iza divljih deponija, kao to su prekomjerne naknade za
korisnike komunalnih usluga, restriktivne metode kupljenja smea, ili neefikasni programi za
recikliranje.
- Prethodni napori da se uradi edukacija i izvri ienje.
- Trenutni programi prevencije i lokalni zakoni, ili uredbe koje se bave ovim problemom.
- Postojei izvori finansiranja i dodatni izvori koji bi mogli biti potrebni.
Stoga je jasno da sve metode najboljih praksi za praenje divljih otpada zahtijevaju paljivo
planiranje, u koje spada i desk-istraivanje, kao i ciljani upitnici; sama primjena je stvar dobre
koordinacije ranije obuenog osoblja, dok bi izvjetavanje i voenje evidencije trebalo biti
osmiljeno tako da se osobe koje su kreatori divljih deponija ukljue u druge aktivnosti i budu
iskoritene u druge svrhe: da osmisle programe ienja, zatvaranja i sanacije deponija koje
28
predstavljaju ogroman rizik za okoli i da uspostave programe koji e se primjenjivati u borbi
protiv divljih deponija. Najvaniji postignuti cilj monitoringa aktivnosti, koji se mora deavati
istovremeno kada i ienje, jeste i podizanje javne svijesti.
Imajui na umu ograniene resurse pilot optina, jednostavan nain programa praenja pojava
divljih deponija je dat u odjeljku 3.1.2.2 ispod.
3.1.2 Predloene metode praenje plutajueg otpada i divljih deponija
Predloeni pristupi istovremeno dozvoljavaju i koordiniranje i uporeivanje rezultata na

regionalnom nivou i uspijevaju u nastojanju da porede ove rezultate postignute usklaenim
metodologijama praenja na cijelom pilot regionu. Druga dodata vrijednost u implementaciji
aktivnosti praenja slegnutog otpada i divljiih deponija, e biti podizanje svijesti javnosti.
Klju za uspjeh bilo kojeg regionalnog monitoring programa e biti ukljuenost zajednice i, jo
cpecifinije, prilagoeno zajedniko upravljanje. Prilagoeno zajedniko upravljanje se oslanja
na ukljuivanje aktera sa vie nivoa i promovie izgradnju odnosa izmeu ovih nivoa kako bi se
dobio funkcionalan i pouzdan sistem upravljanja (Cundill and Fabricius, 2008).
U pilot optinama, optinska administracija, vijenici i javna komunalna preduzea (JKP) e

igrati odluujuu ulogu u upravljanju programima plutajueg otpada i divljih deponija. Voe
zajednica e morati biti izabrane i morae poeti ukljuivati graane u proces odluivanja i
pokretanja aktivnosti. Na ovaj nain, mentalitet zajednice se razvija na nain da se ljudi moraju
poeti ponaati u korist svoje dobrobiti i dobrobiti cijele zajednice. Kada bi zajednice bile vie
educirane o tetnim uticajima plutajueg otpada i divljih deponija i kada bi ovo identifikovali kao
loe drutveno ponaanje, to bi moglo dovesti do promjena u njihovim navikama (McKinlay i
Starkey, 1998).
3.1.2.1 Monitoring plutajueg otpada
Smjernice za praenje morskog smea u evropskim morima35 kau da je potpuni domet jako
zahtjevan u smislu organizacije i resursa; stoga se tu predlae integracija mjere praenja sa
drugim mjerama kao to su kampanje za ienje. Prema tome, prvi korak ka sprovoenju
sveobuhvatnog praenja plutajueg otpada u pilot regionu Tara - Drina Sava bi bilo
praenje slegnutog otpada (nataloenog na rijene obale i obalno podruje akumulacija).
Smjernice za praenje plutajueg otpada u evropskim morima preporuuju da se koristi Protokol

o praenju morskog smea/Marine LiitterWatch Protocol 36 (uraen za potrebe Evropske
agencije za zatitu okolia - EEA). Kao to je ve reeno, iako je ovaj protokol prvobitno uraen
za morsko smee, moe biti koristan i u procesu prikupljanja podataka o slegnutom otpadu na
rijenim obalama i obalnom pojasu akumulacija. Zasniva se na jednostavnoj raunskoj mobilnoj
aplikaciji, koja omoguava volonterima da izbroje otpad na plaama i obalama i da podatke
predaju u centralnu javnu bazu podataka koju odrava EEA. Proces praenja plutajueg otpada
i izgled mobilne aplikacije su predstavljeni na slici 13:
35
36
29
Slika 13 Slegnuti otpad (na rijenim obalama i obalnom podruju akumulacija) Praenje- sveukupan pristup (lijevo) i izgled
mobilne aplikacije za praenje morskog smea - Marine LitterWatch aplikacija
U Smjernicama37 za implementaciju aktivnosti oko ienja plaa i obala i praenje protokola uz

koritenje Marine LiiterWatch mobilne aplikacije se opisuje:
- Kako se pridruiti ili napraviti zajednicu;

- Kako zajednica moe pomoi u praenju plutajueg otpada;
- Kako vriti monitoring i izvjetavati o pronaenom otpadu na plaama;
- Kako koristiti podatke kako bi se dala podrka upravljanju plutajuim otpadom i podizanju
svijesti javnosti.
Kao to je ve ranije reeno, koordinacija na regionalnom/dravnom nivou je potrebna za

pravilnu implementaciju sistema praenja za slegnuti otpad (na rijenim obalama i obalnom
pojasu akumulacije). Mogui regionalni proces za praenje plutajueg otpada se moe vidjeti na
slici 14.
Slika 14 Regionalni naslagani otpad (na rijenim obalama i u obalnom pojasu akumulacija) proces praenja
37
http://www.eea.europa.eu/themes/coast_river / reservoir/marine-litterwatch/get-started/how
30
Zainteresovani akteri su na Drugoj dijalokoj platformi predloili sljedei nain uspostavljanja
institucionalnog praenja aktivnosti, koji e biti sproveden na sastanku u proljee 2016. godine:
- Regionalna koordinacija: SWG Sekretarijat.

- Nacionalni koordinatori: SWG kancelarije.
- Lokalni koordinatori: Javna komunalna preduzea (JKP) i volonteri.
Zadaci regionalnog koordinatora su:
- identificiranje i uspostavljanje lokacija za nadgledanje,

- kontakti sa organizacijama/institucijama koje sprovode nadgledanje,
- razvijanje & odreivanje sistema nadgledanja,
- obuka za nadgledanje,
- unoenje podataka u bazu podataka /QA podataka,
- odravanje baze podataka,
- analiza podataka,
- izvjetavanje,
- (dalji) razvoj metodologije,
- uestvovanje na nacionalnim i internacionalnim radionicama, radnim grupama itd.
Za sveukupnu koordinaciju etiri lokacije za nadgledanje bie potrebno oko 330 sati kako bi se
uspostavio sistem praenja, a oko 250 sati/godinje e biti potrebno za odravanje tog
sistema38.
Bilo koji dugoroniji program procjene plutajueg otpada e zahtijevati posebne i strogo
fokusirane napore za angaman terenskog osoblja i volontera. Stalan i kvalitetan trening je
neophodan kako bi se obezbijedio kvalitet podataka, a i rad na razvijanju operativnih vjetina
potrebnih za terenski rad je neophodan. U programe za edukaciju uposlenika moraju biti
uvrtene i specifine informacije o rezultatima i onome to se u radu postiglo, tako da i
uposlenici i volonteri mogu razumjeti kontekst programa procjene plutajueg otpada. Sve u
svemu, postoji cijeli niz kljunih pitanja koja moraju biti uzeta u obzir kada se budu angaovali
volonteri za procjenu plutajueg otpada, to znai da (preuzeto iz Sheavly 2007):
- Volonteri moraju proi kroz odgovarajui trening i moraju im se pokazati praktine vjebe i
dati sav potreban materijal za trening i prirunike za program, u kojima su detaljno
objanjene odgovornosti i procedure;
- Lokalna koordinacija i upravljanje su potrebni kako bi se osiguralo da su volonteri dostupni
kada se za to ukae potreba i da se prati dati raspored;
- Efikasna i esta komunikacija je kljuni element za rad volontera i za njihovo pravovremeno
informisanje o programskim aktivnostima, ukljuujui i vanost onoga to oni rade prilikom
monitoringa i da je to podrka svim uloenim naporima;
- Planiranje je potrebno kako bi se osiguralo da se neki volonteri odmore, neki odu iz
programa, a novi da dou i da prou kroz trening;
- Redovono prepoznavanje vrijednosti rada volontera i njihovih napora moe biti efikasno za
odravanje njihove elje za ueem u programu praenja, (npr. u medijskim
predstavljanjima, prilikom prezentacije lanova grupe za praenje i/ili kada se grupa sastane
na lokalnim sastancima, upuivanjem zahvalnica, davanjem majica, kaketa itd, u znak
sjeanja i zahvalnosti);
38
31
- Program praenja mora biti realistian u smislu oekivanja od posla i duine vremena
potrebnog da se uradi ovakva vrsta studije;
- Regionalni koordinator mora vriti redovne posjete lokacijama, kako bi uvijek bio siguran da
je trening relevantan i da odgovara potrebama nadgledanja. Idealno bi bilo kada bi se
posjete lokacijama planirale u isto vrijeme kada i ponovni trening i druge aktivnosti;
- Kada god je to mogue, osobito tamo gdje lokalno stanovnitvo ima niska primanja,
potrebna je finansijska podrka, ili drugi izvori podrke kako bi se pokrili trokovi prevoza
nastali zbog ovog posla.
I dok je u prirodi volontera da ne oekuje nita zauzvrat za svoj trud, ljudi ipak vole znati da
neko vidi i cijeni njihov trud. Uopteno govorei, sljedea pitanja su takoer relevantna kada se
vode volonterski programi (preuzeto iz Model Code of Practice for Organisations Involving
Volunteer Staff; Volunteering Australia 2007)39:
- Osobu koja volontira intervjuiite u skladu sa principima nediskriminacije i prava na jednaku

priliku;
- Obezbijedite volonteru, lanu osoblja, zdravu i bezbijednu radnu sredinu;
- Obezbijedite mu pravoremeno osiguranje;
- Definiite ulogu volontera i dajte jasan opis poslova;
- Napravite jasnu razliku izmeu onoga ta se plaa i ta se ne plaa;
- Svim uposlenicima prenesite informacije o kunom redu i disciplinskim politikama i
procedurama;
- Refundirajte volonteru, lanu osoblja, sve trokove koje plaa iz svog depa, a za potrebe
organizacije;
- Ponaajte se prema volonteru kao prema vrijednom lanu tima i dajte priliku da i volonter
uestvuje u odlukama vezanim za aktivnosti agencije; i
- Uvaite doprinos angaovanih volontera.
3.1.2.2 Praenje divljih deponija
Pilot optine nemaju efikasan sistem praenja divljih deponija i ne znaju ko treba biti
sankcionisan za nezakonito odlaganje, kao ni tane lokacije divljih deponija. Stoga je predloen
jednostavan pristup zasnovan na regionalnom nivou.
Monitoring divljih deponija i sastavljanje njihovog spiska ne zahtijeva odabir lokacije. Idealno bi
bilo vriti monitoring svih divljih deponija. Meutim, za poetak, monitoring e se vriti nad onim
deponijama koje su locirane du rijeka, rijenih akumulacija i obala jezera.
Slino pristupu predloenom za praenje plutajueg otpada, prvi korak u smanjenju tetnog
uticaja e biti da se napravi spisak divljih deponija, na temelju kampanja za ienje. Stoga je
najprihvatljivija metoda da se ue u trag lokacijama na kojima se nalaze divlje deponije, ona
koja je razvijena u okviru inicijative Svijete, uinimo to graanski masovni pokret koji je
zapoet u Estoniji 2008. godine kada se 50.000 ljudi ujedinilo kako bi oistili cijelu dravu za
samo nekoliko sati.
39
http://volunteeringaustralia.org/wp-content/uploads/VA-Model-Code-June-2005.pdf
32
Slika 15 "Let`s Do It World" Platforma
Do danas, ovoj platformi se pridruilo 112 zemalja i 13,8 miliona ljudi, kako bi oistili divlja
odlagalita smea. Sve pilot drave su se pridruile ovoj incijativi; meutim, pokretaka snaga
koja stoji iza implementiranja ovih aktivnosti ienja su nevladine organizacije, a ne optine.
Vanost organizovanja kampanja za ienje i izrada baze podataka divljih deponija i planiranje
prevencije/programi za obaveznu primjenu tek treba da budu prepoznatai od strane velikog
broja zainteresovanih aktera u Tara - Drina - Sava pilot regionu. Divlje deponije su izuzetno
sloeno pitanje i stoga i programi za praenje i ienje zahtijevaju uee svih aktera,
ukljuujui tu i vladu, optine, vijenike i lanove zajednice, koji moraju uzeti uea kako bi
ovaj problem bio iskorijenjen.
Metod koji se primjenjuje u Svijete, uinimo to predlae sljedee korake:
- Angaovanje ambicioznih rukovodilaca koji mogu predvoditi ienje na dravnom nivou;

- Mobilizaciju mnogih organizacija, strunjaka i volontera;
- Trening i uestvovanje u kampanjama;
- Sprovoenje kampanje ienja uz koritenje tehnologije (mobilna aplikacija TrashOut40,
prikazana na slici 16), te mapiranje divljih deponija:
o Pravljenje foto-dokumentacije na licu mjesta;

o Lociranje lokacije na globalnoj satelitskoj karti uz pomo GPS-a;
o Procjena kvantiteta i sastava divljeg otpada.
40
33
Slika 16 TrashOut Mobile Application
Idealno bi bilo da pilot optine organizuju i koordiniraju regionalne kampanje za ienje barem
dva puta godinje. Iste postavke bi se, tako, mogle koristiti i za ienje slegnutog otpada. Bilo
bi jo bolje kada bi ovim akcijama ienja i praenje slegnutog otpada i otpada na divljim
deponijama koordinirali regionalni koordinatori i kada bi se deavale svuda u isto vrijeme.
Informacije dobijene tokom kampanja ienja bi se mogle koristiti za osmiljavanje programa

za prevenciju.
4. Poboljana i regionalno usklaena statistika otpada
U Izvjetaju o procjeni negativnog uticaja na okoli i ekonomiju za pilot region Tara - Drina
Sava, uinjen je pokuaj da se kvantificira relativni doprinos generisanja plutajueg otpada u
svakoj od optina. Komparativne analize se prvo osvru na stope generisanja otpada, kao i
koliine prikupljenog otpada, nasuprot koliini otpada koji nije pokupljen. Nepokupljeni otpad se
procjenjuje tako to se pomnoe iznosi generisanog otpada po glavi stanovnika sa brojem
stanovnika koji ne koriste redovne usluge skupljanja otpada. Pretpostavlja se da se
neprikupljeni otpad odlae ilegalno, na razliite lokacije, a odatle se, najbliim putanjama (preko
rijenih tokova i akumulacijskiih struja), pridruuje gomilama plutajueg otpada. Analize
pokazuju da se obje cifre koje pokazuju koliinu generisanog otpada, kao i procenat
pokirvenosti uslugama prikupljanja i odvoza smea, zasnivaju na procjenama. Nadalje, ove
procjene su dobijene putem razliitih metoda. Stoga je od izuzetne vanosti upostavljanje i i
praenje odgovarajuih programa za sprjeavanje pojave plutajueg otpada, jer bi se na taj
nain napravili statistiki pouzani indikatori i uradile regionalno usklaene metodologije za
generisanje ovih indikatora.
Indikatori, koji bi bili referentne take, su potrebni kako bi se mogao isporuiti kvalitetan i
funkcionalan ISWM sistem. Kljuni statistiki pokazatelji otpada su uspostavljeni u Uredbi
Komisije (EU) br. 849/2010 od 27. septembra 2010. godine, o izmeni Uredbe (EC) br.
2150/2002 Evropskog parlamenta i Vijea zaduenog za statistiku otpada41.
41
http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2010:253:0002:0041:EN:PDF
34
Za poreenja na regionalnom nivou, sljedee pokazatelji su predloeni:
- generisanje otpada (kilogrami po glavi stanovnika godinje),

- sastav otpada,
- stopa prikupljanja otpada (tonaa otpada koji nije prikupljen i/ili procenat generisanog
otpada),
- stopa recikliranja otpada (tonaa prikupljenog razdvojenog otpada prikupljenog ili
dobrovoljno ostavljenog u centrima predvienim za to i/ili procenat generisanog otpada).
Ovaj ISWM Model predlae regionalno usklaivanje metodologije za skupljanje i procjenu

podataka o generisanju & sastavu i stopi prikupljanja otpada (pokrivenost uslugama).
4.1 Metodologija za odreivanje stope generisanja otpada i njegovog sastava
Pouzdani podaci o koliini generisanog otpada i njegovom sastavu se mogu dobiti samo
analizom uzoraka otpada. Analize uzoraka otpada su nezamjenjiv instrument za dobijanje stope
generisanja otpada, kako bi se dolo do planiranih mjera za upravljanje otpadom, koje je
potrebno pratiti i stalno optimizirati. Trenutno, u pilot regionima ne postoji sistematski pristup, niti
standardizovana metodologija za analizu vrstog otpada.
Metodologija uzimanja uzoraka otpada je zakonski uspostavljena u Srbiji i razvijena uz pomo

Fakulteta tehnikih nauka, Departman za inenjerstvo, zatitu ivotne sredine i zatite na radu
iz Novog Sada, koji je pomogao u prikupljanju podataka o generisanju otpada i njegovom
sastavu, o emu se razgovaralo na Drugoj platformi za dijalog (DP) u Banji Koviljai. Za veinu
prisutnih tokom Platforme, predstavljena metodologija je bila prihvatljiva. Optine Bijelo Polje i
Prijepolje ve implementiraju metodologiju za analizu uzoraka otpada i mogu podijeliti neke
informacije u vezi sa odabirom plovila za prikupljanje otpada a koja imaju veze sa analizom
sastava otpada. Imaju i potporu za prijavu na neki od grantova. Drugi su, pak, istakli svoju
zabrinutost da e im, premda metodologija nije uslov, biti potreban trening i druge vrste
podrke.
Ove brige bi trebale doi do nekog veeg nivoa odluivanja, kako bi potrebni resursi bili
dostupni. Od velike je vanosti, budui da se svako planiranje aktivnosti fokusira na smanjenje
koliine plutajueg otpada, da sve bude povezano sa pouzdanom statistikom o generisanju
otpada. U dodatku, analize uzoraka otpada se moraju primjeniti uz koritenje regionalno
usaglaene metodologije.
Ovako regionalno prihvaena i pouzdana metoda analize uzoraka42 mora uzeti u obzir sljedee
korake:
1. predistrane radnje,
2. izadu analize i planiranje,
3. upotrebu analize otpada,
4. evaluaciju analize otpada.
42
Elementi metodologije prikupljanja otpada su uzeti ize SWA-Tool, Alata za razvijanje metodologije kako bi se
izvrila precizna i usporediva analiza podataka o vrstom otpadu, Okvrini program, EU,
35
4.1.1 Predistrane radnje
Predistrana faza se tie odredbi o potrebnim propratnim informacijama o svakoj pilot optini u
kojoj se namjerava provesti analiza otpada.
Predloene su sljedee dodatne informacije za analizu otpada:
1. Opti opsi podruja koje se ispituje:

a. Identifikacija podruja, ili dijela podruja koje e biti predmet ocjenjivanja, njegova
lokacija i povrina;
b. Identifikacija razliitih relevatnih oblasti.
2. Opte informacije o stanovnitvu i informacije o upravljanju otpadom: vano je prikupiti

sljedee podatke:
a. Opte informacije o stanovnitvu;

b. Broj stanovnika;
c. Broj domainstava;
d. Vrste i dimenzije stambenih objekata;
3. Opti opis organizacije sistema upravljanja otpadom (akteri, njihove odgovornosti itd.);
4. Vrste otpada koji se proizvede i koji se pokupi;
5. Opis sistema kontejnera koji se koriste za prikupljanje otpada, kao to su kune kante za
otpatke, komunalne kante za otpatke i kapaciteti pohranjivanja otpada tih kanti;
6. Prosjean broj domainstava i/ili osoba koji koriste te kante;
7. Ukupan volumen kante; prostorni raspored, intervali pranjenja;
8. Metode prikupljanja otpada, kao to su otvoreni kamioni, ili kamioni za odvoz smea i
vrste otpada koji odvoze;
9. Na koji nain vre odvoz otpada;
10. Metode odlaganja, kao to su deponije.
Upravljanje stratifikacijom otpada je vano kako bi se na taj nain dobile statistiki tane
informacije. Uopteno gledano, stratifikacija nije obavezna za program analize otpada, ali ima
svojim prednosti u smislu tanosti rezultata i dodatnih informacija o upravljanju otpadom (npr. u
turizmu). U praktinom smislu, bilo bi korisno uspostaviti matricu stratifikacije jo u inicijalnoj fazi
planiranja. Ova matrica bi pokazala da li su uopte dostupne potrebne informacije i podaci o
stratifikaciji/slojevitosti. Ukoliko neka optina odlui da uradi i analizu slojevitosti/stratifikaciju,
onda mora uzeti u obzir sljedee kriterije:
1. Sezone: Uopteno gledano, sezonska analiza otpada bi trebala biti zasnovana na

najmanje tri, a idealno bi bilo i na etiri godinja doba za sortiranje otpada. Budui da
rezultati analize otpada imaju tendenciju da budu slini u jesen i u proljee, jedno od ova
dva godinja doba se moe preskoiti.
2. Struktura naselja: Sljedei tipovi strukture naselja i lokacija su se pokazali znaajnima za
kriterij stratifikacije/slojevitosti:
a. ruralna podruja,
b. prigradska podruja,
c. podruja unutar gradova,
36
d. dvostanke,
e. zgrade sa vie spratova,
f. turistiki smjetaj (ukoliko se moe izdvojiti iz nekog od ovih podruja).
3. Veliina kante za otpatke: openito se preporuuje stratifikacija i analiza otpada u skladu

sa veliinom kante za otpatke:
a. kante zapremine 240 litara,

b. kante zapremine vee od 240 litara.
4. Sistem prikupljanja: vano je razgraniiti one oblasti u kojima se razdvaja otpad za

recikliranje, od onih u kojima se ne razdvaja;
5. Izvori otpada: stratifikacija u skladu sa izvorom otpada preporuuje se da to bude ili
kuni ili komercijalni otpad; otpad od turizma se moe takoer dodati;
6. Pogodni dani za skupljanje: kada god postoji neka znaajna razlika u sastavu otpada, ili
generisanju otpada, a to mogu biti razliiti dani u sedmici. Preporuuje se da se i ovi
dani uzmu kao kriterij stratifikacije.
4.1.2 Razvijanje i planiranje analize
Razvijanje i planiranje se sastoji od sljedeih elemenata:
1. Vrste uzorka: ovo se moe ticati cijelog podruja optine ili nekog odreenog dijela
optine, premda e ovo prvo prije biti sluaj, kako bi se dobili rezultati analize otpada,
koji su reprezentativni za cijelo podruje koje se ispituje.
2. Broja i vrste slojeva: odluka koja se tie broja i vrste slojeva koji e se koristiti u analizi
otpada zavisi od nekoliko faktora, ukljuujui i informacije o nainu upravljanja otpadom
koje su potrebne optinama, dostupnost odgovarajuih podataka za planiranje
zbrinjavanja otpada i dovoljnu koliinu resursa.
3. Nivo uzorkovanja: U principu postoje tri nivoa na kojima se mogu uzimati uzorci:
a. unutar domainstava /poslovnih korisnika, kao to je to npr. obina korpa za

otpatke,
b. izvan domainstava/poslovnih korisnika, kao npr. iz vanjskih kanti za smee ili
kontejnera koje komunalna sluba prazni na cesti,
c. refuznim sakupljanjem kamionima.
4. Vrsta pojedinanog uzorka: postoje tri glavne vrste pojedinanih uzoraka koje se mogu
koristiti da bi se dobili neophodni uzorci otpada za analizu, a to su:
a. specifini volumen kante za otpatke kao to su posude od 240 litara(l) ili 1100 l;
b. specifini volumen kunog/komercijalnog otpada do 100 kilograma (kg);
c. specifini broj osoba koje generiu odreen otpad i kree se do 30 osoba.
5. Izraun broja pojedinanih uzoraka i veliine tih uzoraka zavisi od 2 glavna kriterija:
a. Varijacije (heterogenosti) otpada, izraeno koeficijentom prirodne varijabilnosti.

Ovaj koeficijent varijabilnosti je obino poznat i procjenjuje se na osnovu
rezultata proteklih analiza otpada.
b. eljene taanost rezultata.
37
6. Generisanje Plana sluajnog uzorka: u skladu sa nainom izrade analize, potrebno je da
se nasumino odaberu adrese bilo od cijele roditeljske populacije, ili od odgovarajuih
sub-populacija u skladu sa odreenim kriterijima stratifikacije sluajnog uzorka.
7. Trajanje kampanje za svaku pojedinanu analizu: preporuuje se da uzimanje uzoraka
otpada traje minimalno jednu sedmicu. Za to vrijeme mogu se prikupiti uzorci otpada
tokom svakog radnog dana (od ponedjeljka do petka) i da se tako pokrije cijeli sedmini
ciklus i svaka potencijalna varijacija koja bi mogla nastati zbog neprikupljanja uzoraka
otpada tokom vikenda.
4.1.3 Vrenje analize otpada
Svaki uzeti uzorak bi trebao dobiti naljepnicu sa jedinstvenim ID kodom, koji bi se mogao
koristiti i u uslovima velike vlanosti. Tim za prikupljanje uzoraka otpada bi trebao imati sljedei
minimum podataka i pohraniti ih za svaki pojedinani uzorak:
a. Jedinstven identifikacijski kod;

b. Adresu uzorka;
c. Datum uzimanja;
d. Broj i vrstu kontejnera/kante za smee gdje je pokupljen;
e. Vizuelnu procjenu u % o nivou napunjenosti kontejnera za otpad koji su prikupljeni;
f. Vizuelnu procjenu u % o nivou napunjenosti ostalih konejnera na samo jednoj adresi
kako bi se mogla dobiti informacija za izraun koliine otpada.
Svaki pojedinani uzorak se vaga i teina se dokumentuje. Generisani otpad po glavi

stanovnika se dobije iz prosjene dnevne teine sa brojem stanovnika po jedinici uzorka.
Svaki pojedinani uzorak se mora odvojeno pohraniti. Pojedinani uzorci se sortiraju po

kategorijama u skladu sa uraenim Katalogom sortiranja. Katalog sadri 13 obaveznih primarnih
kategorija i 35 preporuenih sekundarnih kategorija otpada. Sortiranje je ilustrovano na slici 17
ispod.
38
Slika 17 Sortiranje otpada
4.1.4 Evaluacija analize otpada
Osnovicu za evaluaciju ine osnovni rezultati o teini (kilogramima po glavi stanovnika) i

rezultati procedure sortiranja (sastav otpada izraeno u kilogramima) za svaki pojedinani
uzorak. Osnovni rezultati o teini e biti prebaeni sa lista papira u Excell.
Sljedee statistike vrijednosti e se raunati za svaku kategoriju otpada, za svaku kampanju i

za ukupan rezultat:
Srednja
Standardna devijacija
Koeficijent varijacije
Relativni interval pouzdanosti (%)
Sastav (%)
Ekstrapolacija je jo jedan vaan element u provoenju vjebi za uzimanje uzoraka otpada.

Sadri i zakljuak iz dobijenih rezultata uzoraka u odnosu na ukupnu koliinu otpada. Ipak,
mogu se razlikovati dva sluaja:
Sluaj 1: Ispitivani tip otpada tog podruja (npr. svakodnevni otpad iz domainstava i
komercijalni otpad) se stalno vagaju. Stoga je nepoznat ukupan iznos otpada. Ukupan
rezultat uzorka (sastav otpada) moe biti raspodijeljena na ukupnu koliinu otpada, te je
stoga potrebna ekstrapolacija.
39
Sluaj 2: Ukupna koliina ispitanog otpada je nepoznata. Ovo samo u sluaju kada je
samo otpad od domainstava predmet analize otpada, ali se ne vaga odvojeno (vaga se
samo pomijeano komercijalni i otpad iz domainstava). Stoga je ekstrapolacija rezultata
dobijenih iz uzorka za ovo podruje neophodna
Koliina otpada moe biti dobijena ekstrapolacijom uz koritenje sljedeih podataka kao
fererentnih vrijenosti:
broj pojedinanih uzoraka, ili

broj stanovnika, ili
broj domainstava.
Format za prezentaciju rezultata je vaan aspekt u metodologiji analize otpada i uticae na

moguu usporedivost razliitih analiza otpada. Regionalno usklaena metodologija bi morala sa
sobom donijeti i standardizovane forme izvjetavanja i procedure.
4.2 Metodologija za odreivanje pokrivenosti uslugama odvoza smea
Trenutno, u pilot regionima ne postoji sistematian pristup ili standardizovana metodologija za

pokrivenost teritorije prilikom odvoza smea. Jedna takva metodologija bi trebala proistei iz
jedne sveobuhvatne analize sljedeih podataka:
1. Statistike informacije o broju stanovnika, domainstava, broj i vrsta posla (komunalna ili
industrijska organizacija poslovanja) iz svakog naselja; karta sa prostornim rasporedom
naselja i poslovnih subjekata, putne mree, u GIS formatu, ako je izvodljivo;
2. Sveukupne vrijednosti izraene brojano o generisanju otpada po glavi stanovnika u
odreeneom periodu (dan, sedmica, mjesec, godina, prema potrebi);
3. Prorauni o veliini potrebnih kontejnera brojano izraeno / broj podizanja / uestalost
podizanja kako bi se zbrinuo generisani otpad;
4. Aurirana baza klijenata koja sadri sljedee podatke:
a. Sektor (domainstvo, poslovni klijent, institucija, industrija)

b. Stvarna veliina kontejnera / broj kontejnera
c. Stvarni broj podizanja / uestalost podizanja-noenja
d. Izmjene: vei biznis zamijenjen manjim biznisom, ili obrnuto i sezonske varijacije u
broju klijenata, npr. povratak imigranata, posjeta vikendicama, turistiki smjetaj.
5. Karta (u GIS formatu) na kojoj su oznaene stvarne lokacije kontejnera i njihove veliine
u odnosu na raspored klijenata i na generisanje otpada;
6. Proraun za koliine otpada koji ne spada u ovu koliinu ukupno generisanog otpada;
7. Proraun za potrebnu veliinu kontejnera i njihov broj/ broj podizanja kako bi se zbrinuo
otpad koji se trenutno ne nosi.
8. Aurirana baza klijenata u kojoj se nalaze i uslune djelatnosti koje nisu pokrivene ovom
obinom uslugom skupljanja otpada;
9. Karta (u GIS formatu) u kojoj je naznaeno gdje bi se odgovarajui kontejneri trebali
smjestiti kako bi im mogao prii svaki korisnik usluga u skladu sa odabranim sistemom
skupljanja otpada (odnoenje sa trotoara, ili putem odvajanja, ili odnoenje mijeanog
otpada).
40
Detaljnu metodologiju je potrebno usaglasiti sa pilot regionima/optinama. To bi doprinjelo
boljem planiranju usluga skupljanja i odvoenja otpada i smanjenju koliine plutajueg otpada.
5. Aktivnosti za prevenciju stvaranja plutajueg otpada
Sveukupan cilj aktivnosti usmjerenih na prevenciju pojave plutajueg otpada jeste da se

pobolja sadanja situacija jaanjem organizacionih i finansijskih kapaciteta slubenika, kako bi
se i u ruralnim podrujima sprovodio organizovan odnos smea i poveala stopa recikliranja.
Stoga su zajedniki ciljevi pilot regiona Tara - Drina - Sava sljedei:
1. Proiriti usluge i na prikupljanje seoskog otpada (%);

2. Poveati stopu recikliranja (%);
3. Smanjenje divljih deponija (% stanovnitva i koliine otpada);
4. Smanjivanje koliine plutajueg otpada (%)
ISWM Model se fokusira na najbolje prakse, po kojima se usluge prikupljanja otpada proiruju i
na udaljene ruralne krajeve i prua koncept za planiranje ruta za prikupljanje otpada, definiui,
takoer, planiranu veliinu kontejnera, kao i kamiona za odvoz smea i mjesene trokove
goriva za svaku pilot optinu.
5.1 Najbolje prakse sakupljanja ruralnog otpada
Najbolje prakse sakupljanja ruralnog otpada predstavljene u ovom ISWM modelu su prikupljene
iz sljedeih izvora:
- Gradski Otpad alat za uenje, lekcija 3 Prikupljanje vrstog otpada

- Vodi za razvoj ustanova za prikupljanje vrstog otpada u zajednicama43
Koristei Alat za Uenje o Gradskom Otpadu, vodee optine mogu razumjeti probleme i
brige vezane za MSW prikupljanje, uporediti i suprotstaviti privatno i javno voene sisteme,
razumjeti vrste sistema za prikupljanje otpada, identificirati prednosti vezane za koritenje
ruralne stanice za prenos otpada, pripremiti ekonomsku analizu stanice za prenos otpada, i
razumjeti probleme vezane za izgled stanice za prenos otpada.
Najvea korist koritenja ovih alata za vodee optine je mogunost analiziranja:
1. Vrijeme potrebno za sakupljanje

2. Koliina potrebnih vozila i kontejnera
3. Broj potroaa koje kamion moe dnevno usluiti
4. Uestalost prikupljanja
5. Mjeseni trokovi za gorivo
Alat postavlja jednainu za izraunavanje vremena potrebnog za prikupljanje, u nastavku:

Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Tabela 7 Podatci koje treba umetnuti za izraunavanje ukupnog vremena potrebnog za prikupljanje
a+e a vrijeme potrebno od garae do rute, e- vrijeme potrebno za vonju do garae na kraju
43
https://www.h-gac.com/community/solid-otpad-
management/documents/guide_to_developing_community_solid_otpad_facilities.pdf
41
ture
N Broj lokacija
Wg Generisanje otpada po lokaciji (kg)
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3, or 120l)
CR Stopa sabijanja u kamionu - koeficijent (1:3)
Vrijeme potrebno za prikupljanje po jednoj lokaciji ili jednom prikupljanju + vrijeme
bc deponovanja (min)
bkm Vrijeme potrebno za vonju izmeu lokacija (min)
d Vrijeme potrebno za odlaganje (vrijeme na odlagalitu - 30 min)
d U / iz garae
f+g Vrijeme mimo rute (15% po danu)
c Broj putovanja mjeseno
- a, d, i e su odnos razdaljine i brzine obino 30km/h;

- b je odnos broja korisnika, vremena potrebnog po jednom korisniku, koliine utovaranja
(potpunih ili parcijalnih); b se dobija dodavanjem bc (vrijeme potrebno za prikupljanje na
lokaciji) i bkm (vrijeme potrebno za vonju izmeu lokacija); vrijeme je odnos duine
putovanja (udaljenost) i prosjene brzine postavljene na 30km/h;
- c je funkcija kapaciteta vozila i njegove stope sabijanja;
Broj potrebnih vozila i kontejnera je odnos generisanog otpada u odreenom podruju. Broj
potrebnih kontejnera e zavisiti o veliini kontejnera i gustoi otpada. Obim kontejnera je
postavljen na osnovu stambenog podruja (kue ili zgrade), i metode prikupljanja: sa trotoara
(od vrata do vrata) ili donesi sistema. Uzevi u obzir da se ISWM model fokusira na ruralna
podruja, najvie se primjenjuje prikupljanje od vrata do vrata, i koriste se kante sa
volumenom od 120l. Gustina otpada je 15kg/120l. Ukupan broj kanti od po 120l se onda dijeli sa
koliinom (kg) otpada nakupljenog u periodu koji se podudara sa uestalou prikupljanja (tj.
sedmina koliina, ako se prikupljanje vri jednom sedmino, ili bilo koji drugi vremenski period
koji se podudara sa uestalou prikupljanja), i sa gustinom otpada (15kg za kante od 120l).
Ako se koriste kontejneri za 1.1m3 , gustina otpada e biti 120kg/1.1m3.
Da bi se izraunao broj potroaa koje kamion moe dnevno usluiti, koliina i gustoa otpada
(koja je u korelaciji sa stopom sabijanja), trebaju biti poznate. Uzevi u obzir da je teina otpada
od 1m3 otprilike 110kg, uobiajena stopa sabijanja kamiona je 1:3, i uobiajena koliina
generisanog otpada po osobi u ruralnim podrujima je 0.7kg, kamion od 12m3 moe usluiti
2,772 korisnika dnevno.
Ili:
Obim kamiona (m3) x 110kg (gustina) x 3 (faktor sabijanja) x 0.7 (generisanje otpada po osobi)
= ukupan broj uslueni korisnika dnevno.
Uestalost prikupljanja je odnos koliine otpada namijenjenog prikupljanju, obima kamiona,

ukupne koliine vremena potrebnog za prikupljanje i broja smjena. Obino, optimalna uestalost
prikupljanja otpada je jednom sedmino. Takva uestalost prikupljanja olakava efektivnije
koritenje vozila za odvoz smea i njihovo odravanje. Uestalost prikupljanja je planirana za
kompletnu teritoriju jedne optine, uzimajui u obzir generisanje otpada, dostupne kamione i
njihov obim i duinu ruta.
42
Klju planiranja za prikupljanje otpada u ruralnim podrujima je opskrba dovoljnim brojem
kontejnera sa adekvatnim volumenom i optimizacija ruta za dostupna vozila za odvoz smea.
Prepreka u planiranju ovih ruta moe biti infrastruktura puteva, tj. pristupanost udaljenim
podrujima za standardna vozila. Stoga, najbolji primjeri iz prakse predlau podjelu usluga na
sljedei nain:
- da se standardna vozila obima 12-20m3 koriste za glavne puteve;

- da manja vozila (obima 3-6m3), moda ak i traktori, usluuju kuanstva i prevoze sakupljeni
otpada do odreenih punktova za sakupljanje (ruralne stanice za prenos otpada), koji su
postavljeni na stratekim takama na raskrima sa lokalnim putevima.
Vodi za izradu postrojenja za vrsti komunalni otpad koji je pripremila Dannenbaum

Environmental Corporation (1999) predstavlja zbirku najboljih praksi za prikupljanje seoskog
otpada u udaljenim krajevima.
Najbolja praksa pokazuje kako da se procijene ukupni trokovi postojeeg sistema za

prikupljanje vrstog otpada, i takoer pokazuje kako ruralni depoi za razvrstavanje otpada
mogu umanjiti iznos trokova po osobi, za odlaganje vrtog otpada. Ruralne stanice za prenos
otpada se takoer mogu iskoristiti kako bi se neutralizirali trokovi ienja ilegalnih deponija.
Ruralne stanice za prenos otpada su jednostavno lokacije gdje stanovnitvo moe odloiti
uobiajeni gradski otpad i otpad kojega se teko rijeiti. Mogu je irok spektar dizajna za centre
za prikupljanje otpada, ovisno o koritenim materijalima, lokaciji, broju stanovnika koji koriste te
prostorije, i novanim sredstvima dostupnim za izgradnju i djelovanje. Ovi centri su takoer
pogodni za recikliranje. Ovakve stanice obino sadre jednu ili vie pokretnih prikolica,
kontejner ili pokretni kontejner da bi privremeno skladitili, a oda transportovali sakupljeni otpad
na opinsko ili reionalno odlagalite.
Ruralne stanice za prenos otpada mogu biti fiksne ili mobilne. Fiksna stanica je trajno locirana
na dijelu zemljita i obino ima nekih poboljanja kako bi podrala prikupljanje i odlaganje
otpada, kao to su ograda, osvjetljenje, kolni prilaz i kuicu za uvara. Fiksne stanice za
prikupljanje mogu biti niskobudena operativna mjesta koja imaju samo kante za prikupljanje
otpada ili mogu nuditi opsenije usluge, ukljuujui prikupljanje za reciklau, prikupljanje
iskoritenih ulja, tetni otpad iz domainstava i prikupljanje gnojiva. Ipak, kako se opcije usluga
stanice za prikupljanje otpada uveavaju, uveavaju se i trokovi programa.
Mobilne stanice za prikupljanje ine vozila koja staju u odreeno vrijeme da preuzmu otpad
stanovnika na odreenim lokacijama. Obino, na mjestima na kojima staju da pokupe otpad vri
se mala izmjena, kao na primjer dodjeljuje se vrijeme prikupljanja otpada, prihvatljivi materijali,
ili se identificira lokacija, ili izmjena nema nikako. Neke mobilne stanice za prikupljanje su
obloene materijalima koji tite vozilo od loih vremenskih uslova, tako da su i tada u upotrebi.
Iako nije praksa, mogue je da mobilna stanica nudi mnoge usluge koje se tipino mogu nai na
fiksnim stanicama.
Ruralne stanice za prenos otpada bi trebale biti pozicionirane u blizini esto koritenih puteva.
Za lokaciju bi takoer trebalo uzeti u obzir potencijalne smetnje (vrata i buka) i potencijalne
opasnosti (saobraajne ili poplavne probleme). Na kraju, lokacija bi trebala biti finansijski
dostupna i pogodna za dizajn stanice kako bi trokovi za unaprijeenje bili minimalni.
Idealno, sve fiksne ruralne stanice za prenos otpada e imati odreene minimalne standarde da
bi se osiguala sigurnost korisnika, jednostavan pristup, jednostavno koritenje, kontrolu smea i
43
adekvatnu mogunost usluga prikupljanja smea. Minimalni zahtjevi za prihvatljivu taku
prikupljanja su:
- Povrine za sve vremenske prilike na pristupnim putevima i na samom mjestu;

- Jednostavan pristup samom mjestu i kontejnerima za stanovnitvo i/ili rukovodioce
odabrane od strane zajednice;
- Ogradu oko zemljita zbog sigurnosti i kontrole materijala koje odnese vjetar;
- Pogodno radno vrijeme, ukljuujui vikende
- Postavljene znakove na kojima pie radno vrijeme, prihvatljivi materijali, i upozorenje da e
prekrtelji koji ilegalno odlau otpad biti prijavljeni;
-
Postoji mnogo opcija za plan za konstrukciju ruralne stanice za prenos (odlaganje) otpada. Tri
takve opcije i njihove dobre i loe strane su prikazane na Slici 18.
Slika 18 Opcije za plan izgradnje ruralne stanice za prenos otpada
Istraivanja su obezbijedila primjere za organizaciju ruralne stanice za prenos otpada koja,

pored toga to obezbjeuje stanovnitvu mjesto za odlaganje kabastog otpada, specijalnog
otpada i izdvojenog otpada iz domainstva, mogu smanjiti duinu putovanja (i vrijeme) posebnih
vozila za odvoz smea. Prikupljanje izdvojenog otpada od vrata - do vrata je obezbjeeno od
strane prijevoznika koga je angaovala lokalna zajednica, ili stanovnitvo samo prevozi svoj
otpad do ruralne stanice za prenos otpada.
Box 2. Studija sluaja iz Chambers oblasti

Broj stanovnika oblasti Chambers iznosi priblino 25.000. Oblast je 5% urbana a 95% ruralna. Godinje generira
oko 87,000 tona otpada. U oblasti Chambers vjeruju da osoblje iz njihove ruralne stanice za preuzimanje otpada
vodi rauna o tome da graani ispravno odvajaju svoj otpad, kontroliui potencijalno divlje odlaganje i kontroliui
istou te stanice. Prije nego to su postojale ove stanice za preuzimanje otpada, u toj oblasti je bilo puno smea
razbacanog po zemlji, jer se u to vrijeme ni odvajanje otpada nije vrilo ispravno.
U oblasti postoji i radi osam ruralnih stanica za transfer otpada i one su zaduene za prihvaanje otpadaka iz svih
optina, opasnog otpada, koritenih filtera za ulje, guma, etkica, bijele tehnike i baterija. Stanovnitvo moe samo
44
odnijeti svoj otpad do ruralne stanice za prenos otpada, ili mogu organizovati skupljanje od vrata do vrata
unutar svoje zajednice. Zaostali gradski otpad se onda kupi sa stanica za prenos od strane optinskog
prijevoznika, a otpad za reciklau kupe autorizirane privatne kompanije.
Slika 19 Ruralna stanica za prenos otpada, Chamber County, Texas
U poetku, ruralne stanice za prenos otpada su bile na otprilike dvadeset lokacija, i bile su samo kontejneri obima
1.1m3. Bilo je veoma skupo odravati taj sistem. S vremenom su smanjili broj ruralnih stanica za prenos otpada, i
poveali veliinu kontenera na 40-m3. Sada, ta mjesta imaju stanice za sabijanje, pokretne kontejnere, ili oboje.
Otpad se odvozi iz ruralnih stanica za prenos otpada na deponije vozilima koje posjeduje taj okrug, i uz pomo
zaposlenika iz okruga.
5.2 Prijedlog koncepta za prikupljanje ruralnog otpada
Najbolji primjeri iz prakse obraeni u dijelu 5.1 su razvijeni da podstiu koncepte pikupljanja
ruralnog otpada u svakoj pilot optini.
Najvei ciljevi predloenog sakupljanja ruralnog otpada su vezani za smanjenje ekolokog i

ekonomskog smanjenja plutajueg otpada, a oni su:
- Prevencija stvaranja neureenih deponija proirivanjem uslua u podrujima gdje

redovno sakupljanje otpada ne postoji;
- Poveati stopu recikliranja (najvie plastike), i time smanjiti ovu bujicu plutajueg otpada;
Predloeni sistem je od vrata do vrata sistem prikupljanja ruralnog otpada, kako bi se

sprijeilo ilegalno odlaganje otpada za graane koji ne ele nositi svoj otpad na udaljenje
lokacije / kontejnere. Takoer, predvieno je i primarno odvajanje otpada. Ipak, optine mogu
odluiti da li e odvajanje otpada poeti odmah ili u kasnijim fazama. Trebalo bi imati na umu da
je od vrata do vrata sistem sakupljanja skup (zbog duine trajanja ture), i esto se ne moe
implementirati u ruralnim podrujima zbog nepristupanosti (uske, strme i nepoploane ceste
kojima regularni kamion za odvoz smea ne moe voziti). Stoga, predlae se da se uspostave
dva paralelna sistema prikupljanja:
1. Sakupljanje ruralnog otpada voeno u ime optine i rukovoeno od strane PCE, ili od
strane unajmljene privatne kompanije za rukovoenje otpadom. Obavlja se klasinim
vozilima a odvoz smea obima 10-20m3, koristei iskljuivo glavne puteve za svoje rute i
prikupljajui otpad sa dodijeljenih punktova za prikupljanje. Vozila veeg obima (npr.
kiperi) mogu biti dostupni, ako cesta dopusta njihov prolaz i upravljanje (tj. okretanje).
45
2. Sakupljanje ruralnog otpada i upravljanje tim otpadom u ime lokalne zajednice. Graani
mogu donijeti svoje kante do najblie take za prikupljanje ili mogu unajmiti lokalnog
posrednika u prikupljanju otpada, izabranog od strane laova zajednice, da to uini za
njih. Posrednik takoer moe biti unajmljen od strane optinskog rukovodioca ili ruralne
zajednice. Optina moe odluiti koja e institucionalna forma preuzeti sakupljeni otpad,
jer je to stvar postojeih regulativa. Lokalni posrednik u prikupljanju otpada bi trebao
imati odgovarajue vozilo (tj. traktor), koji moze prii posjedima korisnika koji su
smjeteni uz lokalne ceste (ako ima takvih), koje mogu biti uske, strme i nepoploane.
Punktovi za skupljanje su mjesta gdje se dva paralelana sistema susreu: regularno

prikupljanje otpada u ima optine, i lokalno prikupljanje otpada od strane lokalne zajednice
(sela).
Ovi punktovi za sakupljanje su uvijek smjeteni uz glavni put. U nekim sluajevima, lokalna
mrea cesta je susjedna glavnom putu, ili se lokalni put grana vodei do sela. U oba sluaja,
lokalno stanovnitvo ili lokalni posrednik u pikupljanju otpada odnose otpad do ovih punktova za
sakupljanje. Mogu biti mobilne ili fiksne stanice za prenos (ruralnog) otpada. Mobilne su
smjetene na lokacijama gdje lokalni put, granajui se od glavnog puta, spaja jedno ili dva
naselja. Fiksne su postavljene na stratekim takama gdje grupa naselja sa relativno visokom
populacijom moe jednostavno izbaciti svoj otpad izmeu dva prikupljanja.
Na mobilnim stanicama, vozila za prikupljanje staju u odreeno vrijeme da preuzmu sakupljeni

otpad. Otpad se prebacuje sa manjeg vozila na standardni kamion za odvoz smea. Prema
tome, ova dva sistema prikupljanja (optinski i onaj iz lokalne zajednice), trebaju biti
sinhronizovani to se tie vremena.
Fiksne ruralne stanice za prenos otpada zahtijevaju dio zemlje koji je ograen i opremljen
odgovarajuim kontejnerima. Vrsta i obim kontejnera moraju odgovarati utovarnom sistemu
optinskih kamiona za odvoz smea. Podignuti prilaz (rampa), omoguava prebacivanje otpada
sa manjeg vozila (obino traktora) u kontejner. Prednost fiksne ruralne stanice za prenos otpada
je to se raspored standardnih kamiona za odvoz smea kojima upravlja PCE, a ni privatnih
kompanija za upravljanje otpadom unajmljenih od strane optine, ne mora prilagoditi rasporedu
sistema za prikupljanje otpada kojim upravlja zajednica. Mana je da je njihovo upravljanje
skuplje.
Punktovi za sakupljanje mogu se koristiti za privremeno skladitenje otpada za reciklau. U

sluaju primarne segregacije otpada, odvojeni kontejneri se postavljaju za odreene vrste
otpada za reciklkiranje na ruralnim stanicama za prenos otpada. Sekundarna segregacija
otpada moe takoer biti organizovana na ruralnim stanicama za prenos otpada. Na mobilnim
punktovima za skupljanje takoer se moe pokupiti otpad za reciklau, ako optina organizuje
sakupljane segregiranog otpada. U suprotnom, autorizirane privatne kompanije za reciklau
mogu biti pozvane da ga pokupe. Tako bi optinske slube kupile samo ostatke otpada. To bi
umanjilo koliine otpada, potrebnu uestalost sakupljanja otpada i trokove.
Planiranje sakupljanja ruralnog otpada se sastoji iz sljedeih koraka:
1. Naselja koja nisu pokrivena uslugama redovnog sakupljanja otpada i njima pripadajui
brojevi populacije su identificirani za svaku vodeu optinu na osnovu od PCS; locirani
su na Google Earth mapi;
46
2. Generisanje otpada je izraunata za svak o naselje koje nije pokriveno regularnim
uslugama sakupljanja otpada; sa sudionicima je raspravljano predstavljanje primarne
segregacije otpada, tako to bi ostatci otpada bili pokupljeni od trane PCE, dok bi otpad
za reciklau kupile autorizirane kompanije za reciklau a biorazgradivi otpad bi bio
kompostiran od strane korisnika. Neki sudionici su na Drugoj platformi (marta 2016. u
Banji Koviljai) izjavili da e biti izazov zapoeti segregaciju otpada u naseljima koja
nikad nisu imali usluge odvoza smea. Treba napomenuti, bar 50% prisutnih na Drugoj
platformi za dijalog su izrazili spremnost da dostave kontejnere na poetku akcije.
3. Analizirana je putna infrastruktura kako bi se optimizirala ruta; rute su ucrtane na Google
Earth mapama; prostiru se du glavnih puteva i poinju od garae (koja se obino nalazi
negdje u gradu) i vode do odlagalita otpada (ili do regionalne sanitarne deponije, ili do
komunalnog odlagalita otpada) i ponovo do garae;
4. Broj punktova za skupljanje ili pojedinanih naselja (mobilni prenos) ili ruralne stanice
za preuzimanje (fiksni transfer) koji slue za grupu naselja su definisani za svaku rutu;
izmjerene su razdaljine izmeu punktova za skupljanje;
5. Ruralne (fiksirane) stanice za transfer su postavljene na odgovarajue lokacije na
raskrsnice glavnih i lokalnih puteva, u blizini naselja sa veim brojem stanovnika i veim
generisanjem otpada;
6. Vrijeme skupljanja po punktu i ukupno vrijeme za odvoz smea se izraunava na osnovu
razdaljine, dozvoljenih pauza i brzine kretanja;
7. Ukupan volumen potrebnih vozila i broj od 1.1m3 kontejnera (to se lako moe
preraunati u kante od 120l, zasnovane na odnosu 1 kontejner od 1.1m3 jest jednak 8 x
120l kantama) je izraunat; prosjena gustoa otpada u kontejneru od 1.1m3 je 120kg,
ali zbog rezervne mare od 30%, raunica se pravi na osnovu prosjene gustine otpada
od 98 kg.
8. Potrebna veliina kamiona za odvoz smea se rauna na osnovu koliine otpada, broja
napravljenih ruta, ukupnog vremena i uestalosti (obino jednom sedmino).
9. Cijena goriva se rauna na osnovu ukupne duine puta i potronje od 15l dizela na
100km po trenutnim vaeim cijenama goriva u pilot dravama.
Raunanje ruta se nalazi u Dodatku 3.
Nie u tekstu je predstavljen primjer optine Prijepolje. Treba obratiti panju da otpad koji je
potrebno sakupiti iz naselja nije pokriven optinskom komunalnom slubom optine
Prijepolje, tako da e sav otpad zavriti na postojeoj neureenoj deponiji, koja se nalazi
na obalama rijeke Lim. Ukoliko komunalna sluba nastavi koristiti ovu deponiju, to nee
pomoi rjeavanju problema plutajueg otpada. Naprotiv, dodatnim istovarom otpada na
mjesto koje optini Prijepolje slui kao deponije, samo e se jo vie pogorati problem.
Slian problem imaju optine Bijelo Polje i Zvornik, jer se neureene deponije nalaze u blizini
rijeke. To, naravno, ne znai da treba kupiti smee iz udaljenih naselja, jer za to vrijeme optina
Zvornik bi trebala nai rjeenje za svoj problem odlaganja smea. Preporuka je da se ova
arita (deponije koje koriste optine Bijelo Polje, Prijepolje i Zvornik) zatvore i saniraju
u to skorijem roku a da se prikupljeni otpad odvozi na najbliu sanitarnu deponiju.
Izraun potrebnih vozila i kontejnera se zasnivaju na koliini generisanog otpada u naseljima

optine Prijepolje, a to nije uraunato u redovnu komunalnu uslugu. Brojevi koji su uneseni u
izraun su prikazani u tabeli 8.
47
Tabela 8 Naselja / Populacija koja nema redovno prikupljanje i generisanje otpada u Optini Prijepolje
Pokazatelj Generisanje
Naselja u kojima nije Br. otpad (tona /
(kg/ po glavi/ otpada (kg/po
regulisano kupljenje smea stanovnika godinje)
dnevno) glavi/dnevno)
Aljinovii 131 0.7 92 33
Balii 585 0.7 410 149
Bare 42 0.7 29 11
Biskupii 12 0.7 8 3
Bjelahova 75 0.7 53 19
Brajkovac 65 0.7 46 17
Brvine 157 0.7 110 40
Brodarevo 1,845 0.7 1,292 471
Bukovik 34 0.7 24 9
Vinicka 362 0.7 253 92
Vrbovo 63 0.7 44 16
Gojakovii 105 0.7 74 27
Gornje Babine 217 0.7 152 55
Gornje Goraie 30 0.7 21 8
Gornji Stranjani 61 0.7 43 16
Gostun 64 0.7 45 16
Graanica 168 0.7 118 43
Grobnice 232 0.7 162 59
Divci 311 0.7 218 79
Donje Babine 223 0.7 156 57
Donji Stranjani 79 0.7 55 20
Drenova 162 0.7 113 41
Dumanii 270 0.7 189 69
uraii 194 0.7 136 50
Zabrdnji Toci 80 0.7 56 20
Zavinograe 1,265 0.7 886 323
Zalug 1,205 0.7 844 308
Zastup 101 0.7 71 26
Zvijezd 76 0.7 53 19
Ivanje 1,145 0.7 802 293
Ivezii 98 0.7 69 25
Izbianj 31 0.7 22 8
Jabuka 275 0.7 193 70
Junevii 229 0.7 160 59
Kamena Gora 167 0.7 117 43
Karaula 37 0.7 26 9
Karoevina 163 0.7 114 42
Kaevo 59 0.7 41 15
Kaice 71 0.7 50 18
Kovaevac 1,604 0.7 1,123 410
Koprivna 31 0.7 22 8
Kosatica 296 0.7 207 76
Koevine 966 0.7 676 247
Kruevo 26 0.7 18 7
48
Pokazatelj Generisanje
Naselja u kojima nije Br. otpad (tona /
(kg/ po glavi/ otpada (kg/po
regulisano kupljenje smea stanovnika godinje)
dnevno) glavi/dnevno)
Kuin 137 0.7 96 35
Luice 156 0.7 109 40
Mataruge 130 0.7 91 33
Meani 44 0.7 31 11
Mijani 12 0.7 8 3
Mijoska 777 0.7 544 199
Milakovii 52 0.7 36 13
Mileevo 90 0.7 63 23
Miloev Do 63 0.7 44 16
Miljevii 478 0.7 335 122
Mrkovina 16 0.7 11 4
Mukovina 19 0.7 13 5
Oraovac 254 0.7 178 65
Oraac 158 0.7 111 40
Osoje 466 0.7 326 119
Otra Stijena 34 0.7 24 9
Potkr 102 0.7 71 26
Potok 142 0.7 99 36
Pravoevo 48 0.7 34 12
Pranjci 326 0.7 228 83
Prijepolje 13,330 0.7 9,331 3,406
Rasno 379 0.7 265 97
Ratajska 2,032 0.7 1,422 519
Sedobro 304 0.7 213 78
Seljane 160 0.7 112 41
Seljanica 677 0.7 474 173
Skokue 68 0.7 48 17
Slatina 161 0.7 113 41
Sopotnica 148 0.7 104 38
Taevo 1,974 0.7 1,382 504
Hisardik 220 0.7 154 56
Hrta 103 0.7 72 26
Crkveni Toci 46 0.7 32 12
adinje 303 0.7 212 77
auevii 149 0.7 104 38
Durovo 89 0.7 62 23
Nekoliko kontejnera je ppostavljeno u odreena naselja iz tabele 8, ali su samo uz glavne

puteve, tako da se i dalje smatra da im se ne pruaju usluge jer veina stanovnitva nema
prihvatljiv prilaz mjestima za prikupljnje otpada. Ova naselja su na kartama prikazana drugaijim
bojama, pokazujui rute i sela kojima nije obezbijeena usluga.
Utvrene su tri glavne rute, takozvane ljubiasta, plava i bijela, sa etvrtom zelenom
rutom koja bi mogla funkcionisati tokom turistike sezone. Oznaavanje ruta bojama olakava
planiranje tura i njihovih punktova za skupljanje.
49
Punktovi za skupljanje du purpurne rute su:
Tabela 9 Punktovi za skupljanje du "Purpurne" rute
Sabirno
mjesto Ljubiasta ruta
br.:
1 Transferna stanica Mileevo
Aljinovii
Kosatica
Meani
Mileevo
Miloev Do
Mukovina
Pravoevo
Sedobro
Hisardik
Biskupii
Karaula
2 Transferna stanica Rasno
Taevo
Rasno
3 Transport na (neureene) optinske deponije u Prijepolju
Postoje dvije fiksne stanice (Mileevo i Rasno).
Ljubiasta ruta je pokazana na slici ispod.
50
Slika 20 Vozila za odvoz ruralnog otpada "Purpurne" rute u optini Prijepolje
Svaka ruta poinje od garae koja se nalkazi u Prijepolju; kamion vozi izmeu punktova za
skupljanje (ukljuujui ruralne stanice za prenos otpada), ide do gradskih odlagalita otpada,
istovari otpad i vraa se u garau. Stoga Therefore, broj punktova za skupljanje je n+1 (3 je za
purpurnu rutu). Kompletno vrijeme za prikupljanje otpada je izraunato uz pomo ove formule:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Kompletno vrijeme za purpurnu rutu je dato u tabeli 9.
Tabela 10 Vrijeme putovanja izmeu punktova, punktovi za skupljanje du Purpurne rute, do gradskog odlagalita (koje se ne
slae s ovim), i nazad:
RUTA (Ljubiasta)
Lokacija br. 1 2 3
a vrijeme od garae do rute, e- vrijeme potrebno do garae
a+e 15 0 0
na kraju vonje
N Broj lokacija 1 1 1
Wg Generisani otpad generation po lokaciji (kg) 6,194 11,530 0
Wsw Specifina teina otpada 98 98 98
CR Stopa sabijanja 3 3 3
Potrebno vrijeme za prikupljanje po lokaciji podizanje i
bc 25 25 0
sputanje (min)
bkm Vrijeme potrebno za vonju od lokacije do lokacije (min) 20 15 15
d Vrijeme potrebno za odvoz (vrijeme na deponiji 30 min) 0 0 30
d U/iz garae 10 0 0
51
RUTA (Ljubiasta)
Lokacija br. 1 2 3
f+g Van regularnog puta (15% dnevno) 0 0 0
c Broj vonji sedmino 0.25 3 3
YLOC Ukupno vrijeme skupljanja po lokaciji 118 354 30
Y Ukupno vrijeme za skupljanje (min) 502
Potrebna koliina kamiona i kontejnera lociranih na punktovima za skupljanje za purpurnu rutu

je prikazana u tabeli 10.
Tabela 11 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za Purpurnu rutu
Potrebna
Punktovi za Otpad na lokaciji Broj potrebnih Uestalost
zapremina
skupljanje (kg / sedmino) kontejnera prikupljanja
kamiona
Transfer St. Mileevo 6,194 63 21 Dvaput sedmino
Transfer St. Rasno 11,530 118 39 Triput sedmino
Trebalo bi upamtiti da e, zbog relaivno velikih koliina nakupljenog otpada na ruralnim

stanicama za prenos otpada, uestalost prikupljanja biti dva puta (na stanici za prenos otpada
Mileevo) ili tri puta sedmino (na stanici za prenos otpada Rasno).
Izraunati su trokovi za dizel gorivo za purpurnu rutu, na osnovu cjelokupne udaljenosti,

potronje goriva od 15l/km i cijene goriva (Tabela 12).
Tabela 12 Dizel gorivo, sedmina i mjesena potronja za purpurnu rutu
Ukupna duina Sedmini trokovi Mjeseni trokovi goriva

Trokovi
puta (km) goriva (EUR) (EUR)
Kamion (dizel motor) 284 51 608
Stoga, kako bi se poveala usluga sakupljanja otpada u trinaest naselja u optini Prijepolje,
potrebno je obezbijediti sljedea sredstva:
- 181 kontejner volumena 1.1m3 (da se postave na punktove za skupljanje) i treba kupiti
1,447 kanti od 120l (da se postave na posjede korisnika za skupljanje od vrata do vrata).
Cijena kontejnera od 1.1m3 je 63,29844 EUR. Cijena kanti od 120l je 43,40445 EUR;
- Jedan kamion volumena 15m3 treba biti dostupan devet sati sedmino. Ako takav kamion
nije dostupan, investicija je priblino 70,000 EUR;
- Tri radnika (jedan voza i dva utovarivaa) koji e raditi devet sati sedmino;
- Mjesena potronja goriva e biti otprilike 608 EUR;
- Ako bi stanovnitvo angaovalo lokalnog posrednika, trokovi prikupljanja od vrata do
vrata i prijevoza do punktova za prikupljanje bi trebali biti pokriveni. Trebalo bi imati na umu
da broj tura jednog potpuno napunjenog traktora (do 6m3 volumena) e biti vii od jednog
sedmino. Pregovarat e se sa naruiteljem, da li lokalnom zajednicom ili optinom, na
osnovu koliine otpada za prikupljanje, tj broja posjeda gdje e se otpad prikupljati, kao i
duine putovanja od mjesta prikupljanja do take prikupljanja. Privremeni iznos od 400-500
EUR po skupljau otpada mjeseno djeluje razumno, s obzirom na trenutne prosjene plate
u regionu.
44
Jedinina cijena koritena za kontejner zapremine 1,1m3 je 350 EUR.
45
Jedinina cijena koritena za 120l korpi je 30 EUR.
52
Ova nadoknada bi takoer trebala pokriti trokove goriva i najam trakora.
Osim planiranja potrebnog da bi se optimiziralo prikupljanje ruralnog otpada, i obezbjeivanja

sredstava za ostvarivanje plana, vaan preduvjet u prihvatanju nove uslue, a posebno
razdvajanja otpada, je podizanje i jaanje svijesti javnosti
Podizanje svijesti javnosti ne bi trebalo biti ogranieno samo na sporadine kampanje. Graani
bi trebali biti umijeani od rane faze planiranja sakupljanja ruralnog otpada, idealno bi bilo
doprijeti do njih istraivanjem objanjenom u dijelu 3.1.1.2 o popisu neureenih deponija.
Lokalne voe zajednica bi trebali iskoristiti svoj autoritet da objasne vanost ukidanja
neureenih deponija, i propisnog odlaganja otpada u kante za otpadke. Komunikacija izmeu
optinskih predstavnika i graana bi se trebala nastaviti dok svako domainstvo ne potpie
ugovor i ne dobije kantu za otpadke na svom posjedu.
Kada domainstvo prihvati usluge (i plati za njih), rukovodei operater bi trebao odravati
univerzalnost, kroz ne-diskriminaciju, odrivost, kvalitet i efikasnost, transparentnost, prihvatljive
cijene i potpunu pokrivenost tog podruja ponuenim uslugama.
6. Zakljuci
Ovaj ISWM Model moe pomoi u primjeni sveobuhvatnih mjera s ciljem smanjenja koliine
plutajueg otpada i njegovih tetnih uticaja.
Praenje plutajueg otpada je jedini nain da se stekne jasna slika o izvorima plutajueg
otpada, kao i da se procijeni da li se mogu primjeniti neke akcije koje bi umanjile djelovanje
ovog problema. Vanost praenja se ogleda i u injenici da, u skladu sa zahtjevima iz Direktive
okvirne pomorske strategije, svaka zemlja lanica mora razviti i primjenjivati protokole koji se
tiu praenja plutajueg otpada. Preporuuje se da prakse koje bi mogle imati uticaja na
praenje plutajueg otpada, budu primjenjivane zajedno sa dobro pripremljenim programom za
praenje, koji e biljeiti koliine i tipove plutajueg otpada prije i nakon implementacije ove
prakse da se procijene bilo kakve promjene i, samim tim, i efikasnost te prakse. U sluaju pilot
regiona Tara - Drina Sava, i praenje i evaluacija i efikasnost implementirane politike i
poduzete akcije moraju biti koordinirane na regionalnom nivou. Regionalna saradnja bi trebala
rezultirati konsolidacijom postojeeg naina i alata za praenje, kao i preuzetih odgovornosti, uz
jedan usklaen pristup.
Jednom kada se uskladi upravljanje podacima o skupljanju otapda i metodologije analiza i kada
se pone sa implementacijom, sljedee aktivnosti bi trebala poduzeti svaka pilot optina:
- Optine koje imaju vrue take i neureene deponije Prijepolje, BjeloPolje i

Zvornik, moraju ih zatvoriti i urediti to podruje bez oklijevanja; potrebno je
istraiti alternative za odlaganje otpada, tako da bi se mogla koristiti neka druga
divlja deponija koja se nalazi na dovoljnoj udaljenosti od rijeka u slivu Drine, ili
neki najblii sanitarni otpad;
- Proiriti prikupljanje otpada i postepeno poeti sa ienjem lokacija koje je ranije
stanovnitvo koristilo u neke svrhe, a koje nije pokriveno komunalnom slubom
prikupljanja otpada;
- Implementirati instrumente koji primjenjuju princip neka zagaiva plati, tako to e se
primjenjivati kazne za bacanje otpada i za drugo ponaanje koje je tetno po okoli;
53
- Organizovati prvu segregaciju otpada i ojaati saradnju sa kompanijama koje su aktivne
na tritu i u procesu recikliranja;
- Poeti sa recikliranjem 'u hodu', tako to e se obezbijediti odgovarajui broj,
veliina i vrsta kanti za smee i prijemnih stanica za recikliranje;
- Obezbijediti da se sve javne kante za smee i one u kojima se nalazi otpad za
recikliranje redovno prazne.
Prije sprovoenja bilo kakve prakse za smanjenje koliine plutajueg otpada, potrebno je
razmisliti o efektima koje e to imati na ponaanje ljudi. Da bi bilo koja aktivnost imala
dugotrajan uinak, ona mora dovesti prvo do promjena u ponaanju koje e biti odrive na duge
staze. A to nije uvijek lako postii. Potrebno je raditi na efikasnom podizanju svijesti u tandemu
sa svim drugim praksama koje treba poeti implementirati.
U pilot optinama, optinska administracija, vijenici i operateri za upravljanje otpadom e igrati

kljunu ulogu u monitoringu programa upravljanja plutajuim otpadom i divljim deponijama.
Optinsko rukovodstvo mora biti izabrano i ono mora na samom poetku ukljuiti graane u
procese donoenja odluka i u aktivnosti. Na ovaj nain se pravi novi raspoloenje i mentalitet, a
ljudi se trude da izau sa novim i boljim idejama za poboljanje podruja na kojem oni ive a u
svrhu javnog dobra za sve. Ako bi ljudi u zajednicama bili obrazovaniji i znali vie o tetnim
uticajima plutajueg otpada i divljih deponija i ako bi ovo definisali kao nedozvoljeno ponaanje,
to bi onda mogao biti poetak promjena navika.
54
Dodatak 1
Sistem klasifikacije otpada prema istraivanjima sprovedenim na svim mjestima na

kojima se otpad prikuplja
Klasa Sastav materijala Oznaka Oblik (sa primjerima)

otpada
1 Plastika PL01 Poklopci i epovi od boca.
2 Plastika PL02 Boce < 2 L
3 Plastika PL03 Boce, bave, kanisteri i kante > 2 L
4 Plastika PL04 Noevi, viljuke, lice, slamice, (pribor za jelo)
5 Plastika PL05 Kitre i gajbe
6 Plastika PL06 Posude za hranu (fast food, ae, pakovanja za obroke i slino)
7 Plastika PL07 Plastine kese (neprozirne i prozirne )
8 Plastika PL08 Igrake
9 Plastika PL09 Rukavice
10 Plastika PL10 Upaljai za cigarete
11 Plastika PL11 Cigarete, opuci i filteri
12 Plastika PL12 price
13 Plastika PL13 Sanduci, okviri i kade
14 Plastika PL14 Plastine bove
15 Plastika PL15 Mreice (od povra, mree za ostrige I dagnje)
16 Plastika PL16 Folija, palete, cerade
17 Plastika PL17 Ribolovni pribor (varalice, zamke I mamci)
18 Plastika PL18 Najlonski proizvodi
19 Plastika PL19 Uad
20 Plastika PL20 Ribarske mree
21 Plastika PL21 Flasteri
22 Plastika PL22 Fibreglass
23 Plastika PL23 Epoksidne palete
24 Plastika PL24 Drugo (navesti)
25 Stiropor FP01 Spuvasti proizvodi
26 Stiropor FP02 Zdjele I paketi sa hranom
27 Stiropor FP03 Pakovanja od stiropora
28 Stiropor FP04 Stiropor (izolacija i pakiranje)
29 Stiropor FP05 Drugo (navesti)
30 Odjea CL01 Odjea, cipele, kape i runici
31 Odjea CL02 Ruksaci i torbe
32 Odjea CL03 Platneni materijali, atorska krila
33 Odjea CL04 Uad i iana roba
34 Odjea CL05 Tepisi i kuna oprema
35 Odjea CL06 Ostala odjea (ukljuujui krpe)
36 Staklo & keramika GC01 Graevinski materijal (opeka, cement, cijevi)
37 Staklo & keramika GC02 Boce i staklenke
38 Staklo & keramika GC03 Keramiki kupatilski pribor
39 Staklo & keramika GC04 Svjetlo kugle / sijalice
40 Staklo & keramika GC05 Fluorescent svijetlee cijevi
41 Staklo & keramika GC06 Ukrasi od stakla
42 Staklo & keramika GC07 Staklo ili ostaci keramike
43 Staklo & keramika GC08 Drugo (navesti)
44 Metal ME01 Pribor (tanjuri, ae i pribor za jelo)
45 Metal ME02 Boca kape, poklopci i pull karticama
46 Metal ME03 limenke Aluminij pie
47 Metal ME04 Ostale konzerve (<4 L)
48 Metal ME05 Plinske boce, valjci i ostalo (> 4 L)
49 Metal ME06 Folija
50 Metal ME07 Ribolovni materijal (Sinkers, varalice, udice, zamke i lonci)
51 Metal ME08 Komadi
55
Klasa Sastav materijala Oznaka Oblik (sa primjerima)
otpada
52 Metal ME09 ice, iane mree i bodljikave ice
53 Metal ME10 Drugo (navesti), ukljuujui aparate
54 Papir & karton PC01 Papir (ukljuujui newspapirs i asopisi)
55 Papir & karton PC02 Karton. kutije i fragmenti
56 Papir & karton PC03 ae, ambalaa, omoti hrane, kutija cigareta, kontejnera pie
57 Papir & karton PC04 Cijevi za vatromet i ostaci petardi
58 Papir & karton PC05 Drugo (navesti)
59 Karton RB01 Baloni, lopte i igrake
60 Karton RB02 Obua (japanke)
61 Karton RB03 Rukavice
62 Karton RB04 Gume
63 Karton RB05 Gumene cijevi i listii od gume
64 Karton RB06 Razne vrste kartona
65 Karton RB07 Kondomi
66 Karton RB08 Drugo (navesti)
67 Drvo WD01 Plutani epovi
68 Drvo WD02 Ribolov /zamke i tapovi
69 Drvo WD03 tapii za sladoled, plastini pribor, tapii za jelo i akalice
70 Drvo WD04 Obraeni komadi drveta, palete i sanduci
71 Drvo WD05 Ostaci od vatrometa
72 Drvo WD06 Drugo (navesti)
73 Ostalo OT01 Parafin ili vosak
74 Ostalo OT02 Sanitarni (pelene, pamuni uloci, tamponi, etkice za zube)
75 Ostalo OT03 Aparati i elektronika
76 Ostalo OT04 Baterije (svijetlee)
77 Ostalo OT05 Drugo (navesti)
56
Dodatak 2
Upitnik za divlje deponije

Broj domainstva:
Odjeljak A: Osnovni detalji:
Naziv ulice:
1. Spol (oznai)
Muki
enski
2. Zaposlen(a) (oznaite)
Da Ne
3. Koliko dugo ivite ovdje? (oznai)
Manje od jedne godine 1-3 godine 4-6 godine 7-10 godine Vie od 10
godina
4. Koliko lanova domainstva ivi sa Vama
Odjeljak B: Svjesnost o njima i obim divljih deponija
5. Da li ste upoznati sa postojanjem neke divlje deponije u vaoj blizini? (oznaite)
Da Ne
6. Ako jeste, na koliko mjesta ste ih primjetili? (oznaite)
0-1 2-5 Vie od 5

7. Da li su po Vaem miljenju divlje deponije problem u vaem okruenju? (oznaite)
Da Ne
8. Ako jesu, kako biste ocijenili teinu tog problema? (zaokruite)
Nevano Umjereno Neutralno Teko Izuzetno teko

9. Koliko esto se ovaj problem ponavlja? (oznaite odgovarajuu kocku)
Dnevno Sedmino Mjeseno Godinje
57
Drugo (opiite)
10. Koliko dugo se deava? (oznaite)
Nekoliko puta sedmino Nekoliko puta mjeseno Godinje 2-5 godinje 6-9
godina >10 godina
11. Za koga mislite da je odgovoran za stvaranje divljih deponija? (oznaite)
Ugovarae koji se bave gradnjom, ruenje,

pokrivanjem i ureenjem terena
Vrtne slube
Mehaniarske radnje i gumarske radnje
Skupljae starog eljela
Skupljae otpada
Lokalno stanovnitvo
Drugo (objasnite)
12. Zato mislite da ljudi bacaju smee na divlje deponije? (oznaite odgovarajue)
Ne znaju ta bi drugo uradili s time

Ispravno odlaganje otpada kota
Nije ih briga / lijenost
Propuste da bace smee u vrijeme kupljenja
Ne postoji pouzdana sluba za odvoz smea
Ne znaju da postoje dostupne slube
Drugo (objasnite)
Odjeljak C: Rjeavanje pitanja divljih deponija

13. Na skali od 1 do 5, koliko je vano da se uklone divlje deponije? (oznaite)
Izuzetno vano Prilino vano Ne znam / Nije posebno Nije vano

neutralno vano
1 2 3 4 5
Objanjenje odgovora?
14. Koje slube moe optina unaprijediti kako bi se sprijeilo pravljenje divljih otpada?
(oznaite odgovarajue)
Tako to e obezbijediti konejnere gdje god je potrebno
58
Zapoljavanjem veeg broja ljudi
Skupljanjem smea na vrijeme
Ograivanjem povrina kako bi se sprijeili divlji otpadi
Drugo (obrazloite)
15. Da li je zajednica ukljuena u borbu protiv divljih deponija?
Da Ne
16. Na koji nain biste Vi pristali da se borite protiv ilegalnih deponija u Vaem kraju?
(oznaite)
Novcem
Peticijama
Vremenski uticaj
Nikako
Neto drugo
Odjeljak D: tetni uticaji divljih deponija
17. Da li postojanje divljih deponija u Vaoj blizini utie na kvalitet ivota na bilo koji nain?
Neugodnim mirisom
Vizualno
Estetski
Vagoni za stoku
Neeljene ivotinje (psi lutalice, tovarne ivotinje)
Drugo (objasnite): 18.

19.
20. Da li ovaj problem utie na Vas, na Vau porodicu, ljubimce, stoku?
Da Ne
Ako utie, onda kako
21. Mislite li da divlje deponije imaju negativan uticaj na okoli?
59
Da Ne
22. Ako da, na koji nain? (oznaite odgovarajue)
Rast vegetacije
Zagaenje tla
Zagaenje vode
tetno je za ivotinje
Ostalo (preciziraj):
23. Kako biste ocijenili teinu uticaja koje ovo ima na okoli? (zaokruite)
Malo Umjereno Neutralno Teko Izuzetno teko
Hvala na odvojenom vremenu.
60
Dodatak 3
Proraun za prikupljanje seoskog otpada
61
MODEL
INTEGRISANOG
UPRAVLJANJA
vrstim otpadom
u regionu
ara
Sadraj
Kratak Pregled ............................................................................................................................................ 4

1. Istorijat .................................................................................................................................................. 6
1.1 Ciljevi i zadaci ...................................................................................................................................... 6
1.2 Pilot region ara .................................................................................................................................. 7
2. Pretpostavke modela integrisanog upravljanja vrstim otpadom ......................................................... 10
3. Djelokrug Modela ............................................................................................................................... 13
3.1 Monitoring plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja otpada na regionalnom nivou ............. 14
3.1.1 Najbolje prakse u metodologiji monitoringa plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja
otpada ................................................................................................................................................. 15
3.1.1.1. Monitoring plutajueg nanosa ............................................................................................... 17
3.1.1.2.Monitoring nedozvoljenog odlaganja otpada......................................................................... 20
3.1.2 Predloene metode monitoringa plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja otpada ......... 24
3.1.2.1 Monitoring plutajueg nanosa ................................................................................................ 24
3.1.2.2 Monitoring nedozvoljenog odlaganja otpada ......................................................................... 27
4. Uanprijeena statistike otpada koje je usklaene na regionalnom nivou ......................................... 29
4.1 Metodologija za odreivanje generisanja i sastava otpada ............................................................. 30
4.1.1 Preliminarno istraivanje ........................................................................................................... 30
4.1.2 Analiza dizajna i planiranje......................................................................................................... 32
4.1.3 Izvrenje analize otpada............................................................................................................. 33
4.1.4 Procjena analize otpada ............................................................................................................. 34
4.2 Metodologija za odreivanje pokrivenosti usluge za prikupljanje otpada ....................................... 34
5. Aktivnost spreavanja stvaranja plutajueg nanosa ........................................................................... 35
5.1 Najbolje prakse sakupljanja otpada na ruralnim podrujima ..................................................... 35
5.2 Predloeni koncept sakupljanja otpada na ruralnim podrujima ............................................... 40
6. Zakljuci ............................................................................................................................................. 46
Slike
Slika 1 Albanija pilot optina Kuke ............................................................................................................ 8
Slika 2 Kosovo*1 pilot optine Draga, Prizren and trpce......................................................................... 8
Slika 3 Makedonija pilot optine Tearce and Jegunovce ........................................................................... 8
Slika 4 Geografski poloaj pilot optina regiona ara ................................................................................. 9
Slika 5 Pojedinani udio zemalja pilot regiona u ukupnoj povrini ............................................................ 10
Slika 6 Pojedinani udio broja stanovnika u zemljama pilot regiona .......................................................... 10
Slika 7 Doprinos pilot optina u stvaranju plutajueg otpada u akumulacijskom jezeru Fjerza (optina
Kuke) .......................................................................................................................................................... 12
Slika 8 Doprinos pilot optina u stvaranju plutajueg otpada u rijeci Vardar (optine uer Sandevo i
Karpo) ........................................................................................................................................................ 12
Slika 9 Foto vodi izraen u skladu sa metodologijom OSPAR (Konvencija o zatiti marinske ivotne
sredine severoistonog Atlantika) ............................................................................................................. 20
Slika 10 Potonuli otpad ( na priobalnom dijelu rijeka i akumulacijskih jezera) Monitoring-sveobuhvatni
pristup (lijevo) i interfejs aplikacije za mobilne ureaje Marine Litter Watch ...................................... 25
Slika 11 Proces monitoringa potonulog otpada na regionalnom nivou ( na priobalnom dijelu rijeka i
akumulacijskih jezera) ................................................................................................................................. 26
Slika 12 Platforma "Let's Do It World!" ..................................................................................................... 28
Slika 13 TrashOut aplikacija za mobilne ureaje ........................................................................................ 29
Slika 13 Razvrstavanje otpada .................................................................................................................... 33
Slika 14 Plan ruralnih transfer stanica ........................................................................................................ 39
Slika 15 Ruralna transfer stanica u okrugu ejmber u saveznoj amerikoj dravi Teksas ......................... 39
Slika 17 Ruta Ljubiastog kamiona za sakupljanje ruralnog otpada u optini Draga ............................. 43
Spisak tabela
Tabela 1"ar - planina" pogranini region (Makedonia-Albanija-Kosovo*2) ................................................ 7
Tabela 2 Povrina i broj stanovnika pilot optina u pilot regionu ara ...................................................... 9
Tabela 3 Potencijalni doprinos uzvodnih pilot optina u nagomilavanju plutajueg nanosa u
akumullacijskom jezeru Fjerza kao i transportu plutajueg nanosa do podruja ireg sliva rijeke Vardar.11
Tabela 4 Sastav otpada i vjerovatnoa izvora .Klju za terminilogiju za izraavanje vjerovatnoe: Vrlo
malo vjerovatno (UU); Malo vjerovatno (U); Mogue (P); Vjerovatno (L); Vrlo Vjerovatno (LL)) .............. 16
Tabela 5 Ktaregorije plutajueg nanosa...................................................................................................... 19
Tabela 7 Ulazni podaci za izraunavanje ukupnog vremena sakupljanja ................................................... 36
Tabela 7 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno redovnim sakupljanjem otpada i generisanje otpada u
optini Draga ............................................................................................................................................. 42
Tabela 8 Sabirni punktovi du ljubiaste rute ......................................................................................... 43
Tabela 9 Vrijeme potrebno za putovanje izmeu sabirnih punktova du ljubiaste rute do (neuslovnih)
optinskih deponija i nazad ......................................................................................................................... 44
Tabela 10 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za ljubiastu rutu ........................................................ 44
Tabela 11 Mjeseni i sedmini trokova za dizel gorivo za ljubiastu rutu ............................................ 45
_________________________________
* Ovaj naziv je bez prejudiciranja stavova o statusu i u skladu je sa Rezolucijom SB UN 1244/99 i miljenjem Meunarodnog suda
pravde o proglaenju nezavisnosti Kosova
2
Kratak pregled
Plutajui nanos je ozbiljlan problem zagaenja u u regionu ara naroito u Albaniji, Kosovu* i
Makedoniji. Model integrisanog upravljanja vrstim otpadom se sastoji od aktivnosti
monitoringa plutajueg nanosa u ivotnoj sredini kao i spreavanju i/ili njegove proizvodnje na
izvoru. Ukratko, to je odgovor na glavne probleme generisanja plutajuih nanosa:
Problem Rjeenje
Nedovoljno podataka o koliini, sastavu i Regionalni sistem monitoringa nasukanog
prostornoj distribuciji plutajueg, nataloenog plutajueg nanosa na rijenim obalama i
( na rjenom i jezerskom dnu) i nasukanog priobalskom diejlu akumulacijskih jezera na
nanosa na rjenim obalama i priobalskom osnovu Marine LitterWatch3 protokola (koji
dijelu akumulacijskih jezera (uglavnom uvala i je izraen za potrebe Evropske agencije za
plaa) . zatitu ivotne sredine) za sakupljanje
podataka o potonulom smeu (na
priobalskom dijelu rijeka i akumulacijskih
jezera)
Nesveobuhvatna optinska i , shodno tome, Izraditi i sprovesti metod, usaglaen na
dravna statistika o generisanju, sastavu i reginalnom nivou, analize uzorkovanja
upravljanju otpadom (poslednje pomenuto otpada koji bi se nadogradio na postojee
podrazumijeva i ,kao minimum , iznos naknade metode koje se primjenjuju u regionu i
za sakupljanje otpada od strane korisnika ojaao statistike analize generisanja
usluga, iznos za recikliranje i obnavljanje, otpada sa metodama stratifikacije koje su
koliinu deponovanog otpada, popis izvora izraene Metodolokim oruem za
plutajueg nanosa neuslovnih deponija, poveanje preciznosti i upredivosti
divljih deponija itd) podataka analize vrstog otpada, peti
okvirni program EU4;
Izraditi i sprovesti metodologiju
usaglaenu na regionalnom nivou za
odreivanje pokrivenosti slube
sakupljanja otpada uzimajui u obzir:
o Postojeu u poreenju sa
potrebnom dostupnom
zapreminom vozila za sakupljanje,
o Postojea gustina i pojedinane
lokacije kontejnera u poreenju sa
gustinom naseljenosti &
nastankom otpada i lokacijom
o Postojee u poreenju sa
potrebnim rutiranjem vozila i
uestalou sakupljanja;
Popisati divlje deponije nakon kampanja o
ienju monitoringm lokacija deponija,
zapremine i privremenog sastava otpada
odlaganog na nedozvoljenim mjestima uz
upotrebu aplikacije za mobilne ureaje
TrashOut5 i pridruivanjem inicijativi
Let`s Do It World6;
3
4
5
6
Problem Rjeenje
Iskoristiti kampanje ienja kao znaajno
sredstvo za podizanje javne svijesti;
Ojaati mjere protiv nedozvoljenog
deponovanja nakon aktivnosti ienja..
Uspostaviti mehanizam regionalne
saradnje u pravcu usaglaavanja i
sinhronizovanja u sprovoenju
metodologije statistike otpada,
pokrivenosti slube sakupljanja otpada i
popisa divljih deponija;
Nedovoljno prakse u upravljanju otpadom u Paljivo planirati sistem sakupljanja
veini pilot optina ini glavni uzrok za otpada u ruralnim sredinama:
generisanje plutajueg nanosa: nedostatak o Uspostavljanjem prikladnih ruta za
organizacionog i finansijskog kapaciteta sakupljanje,
operatera da pokrije udaljena ruralna podruja o Uspostavljanjem sabirnih punktova
slubom organizovanog sakupljanja otpada; za mobilni ili stacionirani prenos
navike bacanja smea stanovnitva (i turista) otpada koji isporuuju agenti koje
uslijed niskog nivoa svijesti o negativnim su izabrali graani ili mjesna
posljedicama za ivotnu sredinu i privredu zajednica;
koje iz toga proizilaze ; nedostatak reakcije na o Planiranjem rasporeda sakupljanja
novouvedenu praksu odvajanja otpada u (vrijeme putovanja po ruti i
nekim optinama; nedovoljna primjena. uestalost sakupljanja)
o Planiranjem potrebnih resursa
(kontejnera, kamiona za
sakupljanje otpada, osoblja,
gorivo)
Uspostavljanjem sistema sakupljanja
otpada vrata do vata u ruralnim
podrujima koja nisu obuhvaene
slubom; iniciranjem primarnog odvajanja
otpada nakon pokretanja rada;
Provoenjem kampanje podizanja javne
svijesti radi jaanja prihvatanja novih
slubi ukljuujui primarno odvajanje
otpada; ;
Pozivanjem privatnog sektora da preuzme
odvajanje reiklirajuih materijala sa taki
sakupljanja;
1. Istorijat
Stalna radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SWG) i Mrea udruenja lokalnih samouprava u
Jugositonoj Evropi (NALAS) sprovode regionalni pod-projekat pod nazivom Upravljanje
vrstim otpadom u pograninim ruralnim i primorskim podrujima u regionu jugoistone Evrope
koje finansira Federalno ministarstvo za ekonomsku saradnju i razvoj Nemake putem
Otvorenog regionalnog fonda za Jugoistonu Evropu GIZ- modernizacija komunalnh usluga i
Vlada vajcarske.
SWG uestvuje u unapreenju uslova ivota u ruralnim sredinama u zemljama jugoistone

Evrope. U tom cilju SWG promovie inovativni i odriv poljoprvredni i ruralni razvoj putem
regionalne saradnje sa relevantnim Ministarstvima poljoprivrede i drugim zainteresovanim
stranama. U jugoistonoj Evropi SWG podrava integraciju u EU putem:
jaanja politike ruralnog razvoja,

unapreenja strukture i sistema za sprovoenje poljoprivrednog i ruralnog razvoja
unapreenja razumijevanja i upotrebe sredstava za sprovoenje poljoprivrednog i
ruralnog razvoja ;
identifikacije i razmjene informacija i primjene dobre prakse u poljoprivrednom i ruralnom
razvoju kako bi se proirio ruralni program.
NALAS okuplja 16 udruenja koja predstavljaju otprilike 9000 lokalnih samouprava direktno
izabranih od strane preko 80 miliona graana ovog regiona. NALAS pomae udruenjima da
zastupaju lokalne samouprave putem centralnih vlada. NALAS prua usluge lokalnim
samoupravama i tei da se razvije u Centar znanja za lokalne samouprave u jugoistonoj
Evropi. NALAS promovie
proces decentralizacije smatrajui lokalne samouprave kljunim u procesu tranzicije u

jugoistonoj Evropi;
partnerstva kako bi doprinijela integraciji u EU kao i procesu pomirenja i stabilizacije.
1.1 Ciljevi i zadaci
Zajedniki cilj ovog pod-projekta je da unaprijedi konceptualne i organizacione okvirne uslove

u vezi sa integrisanim upravljanjem vrstim otpadom u pograninim ruralnim i priobalskim
podrujima rijeka i akumulacijskih jezera u jugoistonoj Evropi.
Poseban cilj ovog zadatka je da procjeni i razvije eme (obrazce) za integrisano upravljanje
vrstim otpadom koji su ekoloki efikasni i ekonomini kako bi se smanjio negativni uticaj na
ivotnu sredinu i privredu loeg upravljanja vrstim otpadom i podrao ekoloki i drutveno-
ekonomski razvoj pograninih ruralnih i primorskih podruja u zemljama jugoistone Evrope.
Potprojekat primjenjuje regionalni pristup koji je usmjeren ka potrebama i perspektivi zemalja
koje doprinose posledicama loeg upravljanja vrstim otpadom (tzv. uticaj posledica)
Nadalje, analizirana su tri pilot regiona: ara, Tara-Drina-Sava i region Jadranske obale.
Pod-projekat se sprovodi u sljedeim fazama:

1. Izrada metode za procjenu uticaja na ivotnu sredinu i privredu.
2. Izrada izvjetaja o uticaju na ivotnu sredinu i privredu za svaki pilot region uz upotrebu
Metode procjene uticaja na ivotnu sredinu i privredu. Ovi izvjetaji pomau da se
povea znanje kod nadlenih zainteresovanih strana kada je u pitanju uticaj i propratni
trokovi plutajueg nanosa.
3. Izrada integrisanih modela upravljanja vrstim otpadom na osnovu analize ivotnog
ciklusa plutajueg nanosa i najbolje dostupne prakse u spreavanju uticaja na ivotnu
sredinu i privredu koje iz toga proizilaze.
4. Preporuke politike za stvaranje povoljne sredine za sprovoenje integrisanog modela za
upravljanje vrstim otopadom (Integrisani model)
5. Prikupljanje predloga projekata (saetak projekta) koji proizilaze iz integrisanog modela
kako bi se podrale zainteresovane strane u prikupljanju fondova i propratnim
aktivnostima.
Ovaj model integrisanog upravljanja vrstim otpadom je izraen za pilot region ara. Sastoji se
od aktivnosti monitoringa plutajueg nanosa u ivotnoj sredini kao i prevencije i/ili smanjenja
njegovog generisanja na izvoru. Geografsko podruje i podaci o povrini/stanovnitvu po
optinama /zemljama su detaljnije obrazloeni u poglavlju 2 ispod.
1.2 Pilot region ara
Pilot region ara se sastoji od 6 optina iz tri zemlje: Albanije, Kosova * i Makedonije (Tabela 1).
Tabela 1 ar-planina pogranini region (Makeedonija-Albanija-Kosovo*)

Zemlje
Makedonija Kosovo*7 Albanija
Pilot optine
Jegunovce trpce Distrikt Kuke
Tearce Prizren
Draga
Odabir pilot optina izvrio je SWG u saradnji sa regionalnim strunjacima koji su bili
angaovani u toku sprovoenja projekta.
Administrativne granice izmeu pilot optina u svakoj zemlji uesnici su obiljeene u boji:
Albanija (Slika 1-optina Kuke), Kosovo* (Slika 2- optine Draga, Prizren i trpce) i
Makedonija (Slika 3-optine Tearce i Jegunovce).
Strpce
Dragas
Slika 1 Albanjia pilot optina Kuke Slika 2 Kosovo*8 pilot optine Draga, Prizren and trpce
Jegunovce
Tearce
Slika 3 Makedonija-pilot optine Tearce i Jegunovce
Okvirna teritorijalna raspodjela pilot optina u regionu ara je prikazana na slici 4 ispod.
Kukes
Tearce
Slika 1 Geografski poloaj pilot optina u regionu ar
Povrina i broj stanovnika i pilot optinama je prikazan u Tabeli 2 ispod.
Tabela 1 Povrina i broj stanovnika pilot optina u pilot regionu ara.

Albanija
Kuke 938 59.393
Total 938 59.393
Kosovo*9
Draga 430 33.997
Prizren 640 178.112
trpce 247 6.948
Ukupno 1317 219.057
Makedonija
Tearce 137 22.454
Jegunovce 174 10.790
Ukupno 311 33.244
Pilot region ukupno 2,566 311.694
Pojedinani udio u povrini i broju stanovnika za svaku zemlju je predstavljen na slici ispod.
Udio zemalja u ukupnoj povrini (%)
12%
37%
51%
Slika 5 Pojedinani udio zemalja u povrini pilot regiona
Udio broja stanovnika zemalja u ukupnom broju stanovnika

u pilot regionu(%)
11% 19%
70%
Slika 6 Udio broja stanovnika zemalja u ukupnom broju stanovnika u pilot regionu
2. Pretpostavke Integrisanog modela upravljanja vrstim otpadom
Plutajui nanos je ozbiljan problem zagaenja u regionu ar, naroito u Albaniji, Kosovu* i
Makedoniji. Velike prekogranini uticaj na ivotnu sredinu i privredu iji je uzrok plutajui nanos
u pilot regionu ara je prepoznat tokom izrade Studije o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i
privredu kao to sledi:
Prijetnje rijenoj fauni (Beli Drim i Lepenac)

Unitavanje zatienih podruja: Lumi i Gashit u Tropoju; Lugina e Valbones u Tropoju;
Tej Drini i Bardhe u Hasu; Korab-Koritnik; prijetnja planinskim endemskim vrstama (200
endeminih taksona) koje se sastoje od relikta, endemita i stenoendemita Nacionalnog
parka ar-planine.
________________
Zdravstvene probleme ljudi u smislu moguih povreda otrim predmetima koji se nalaze
na dnu rijeka Belog Drima i Lepenca i jezera Fjerza
Uticaj na privredu lokalnih zajednica (poveani trokovi ienja plutajueg nanosa u
akumulacijskom jezeru Fjerza i divljih deponija koje se nalaze u blizini rjenih obala)
uticaj na turizam u podrujima kao to su Valibona. iatevac, jezero Fjerza i zatieno
podruje Korab-Koritnik (gubitak prihoda, lo publicitet), ribolov (smanjen i nikakav ulov)
i izgubljeni prihodi od proizvodnje struje na hidorcentrali Fjerza uslijed blokiranja rada
turbina elektrane.
Uzimajui u obzir bogatstvo bioloke raznovrsnosti i prisustvo globalno ugroenih vrsta, sa

jedne strane, i opasnost koju smee predstavlja za ove vrste, sa druge strane, time su mjere
prevencije deponovanja otpada izuzetne vanosti.
Iako se ne moe koliinski odrediti obim uticaj na ivotnu sredinu zbog nedovoljno podataka
odreena nastojanja su predutzeta kako bi se procijenio uticaj ienja plutajueg nanosa i
divljih deponija na privredu u pilot podruju. Procjenjeno je da se svake godine troi EUR
529.000 na ienje divljih deponija a EUR 73.886 godinje je izgubljeno zbog smanjene
proizvodnje eleketrine energije na HE Fjerza.
Pilot optine doprinose uticaju na ivotnu sredinu u proporcionalnom odnosu na koliinu

stvorenog plutajueg nanosa. Neke optine su odgovorne za generisanje plutajueg otpada i/ili
zagaenje neodgovarajuim praksama upravljanja otpadom a naroito nedozvoljenim
deponovanjem na plavnim podrujima. Te optine se smatraju optinama uzronicima. Ostale
optine koje primaju (neeljeni) plutajui otpad i/ili zagaenje i koje moraju da snose
(nenadoknadive) trokove ienja i deponovanja su optine koje trpe posledice.
Zbog specifinosti pilot regiona najvie posledica izazvanih plutajuim nanosom trpi HE Fjerza
gdje se generie otpad od uzvodnih optina Draga i Prizren. Optine koje trpe posledice
nizvodno od rijeke Lepenac koja nosi plutajui nanos sa teritorija Prizren i trpce mogu da utiu
na optine uer-Sandevo, Gjore Petrov i Karpo (u Makedoniji). Rijeka Lepenac je bujinog
karaktera i na uu plavi nizije. Plutajui otpad, stoga, moe da se nasue na plodno
poljoprivredno zemljite. Optine Tearce i Jegunovce takoe doprinose generisanju plutajueg
nanosa u rijeci Vardar.
Tabela 3, ispod, prikazuje optine uzronika i optine koje trpe posledice i mogui doprinos
uzvodnih optina u nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijskom jezeru Fjerza i
transportu nanosa iz rijeke Lepenac do sliva rijeke Vardar. Pretpostavlja se da 30% od ukupne
nesakupljene koliine otpada moe da ue u rijeke kao plutajui otpad. .
Table 2 Potencijalni doprinosi uzvodnih pilot optina u nagomilavanju plutajueg nanosa u akumullacijskom jezeru Fjerza kao i
transportu plutajueg nanosa do podruja ireg sliva rijeke Vardar
Pilot optina Nesakupljeni otpad Plutajui otpad (30%
Prizren 8.777 2.633
Draga 2.780 834
Kuke 6.070 1.821
Fjerza akumulacijsko jezero 17.627 5.288
Prizren 8.777 2.633
trpce 20 6
Tearce 1.147 344.1
Jegunovce 551 165.3
Vardar River 10.495 3.148
Uprkos tome to je optina Prizren nedavno pokrila itavu teritoriju slubom organizovanog
prikupljanja otpada lokalne vlasti su prijavile da 15% stanovnitva i dalje deponuje otpad na
selu. Imajui na umu da je optina Prizren najvea u smislu broja stanovnika i generisanja
otpada ona i dalje daje znaajan doprinos u stvaranu plutajueg nanosa u Belom Drimu i
Lepencu. Tabela 3 , iznad, ne obuhvata optine u slivu Crnog Drima koje takoe doprinose
generisanju plutajueg nanosa na jezeru Fjerza. Takoe, ne obuhvata optine Hani Elezi koje
se nalaze na slivu rijeke Lepenac. Bez obzira na to, na slici ispod su prikazani relativni doprinosi
pilot optina u nagomilavanju plutajueg nanosa u akumulacijskom jezeru Fjerza i rijeci Vardar.
Doprinos pilot optina

Contribution of pilotumunicipalities
generisanju plutajueg nanosa u waste
to the floating
akumulaciji
generation in the Fjerza
Fierzi Reservoir
1.2
0.8
0.6
0.4
0.2
Slika 2 Doprinos pilot optona generisanju u akumulacijskom jezeru Fjerza (optina Kuke)
Vidi se da optine Prizren i Kuke generiu vie plutajueg otpada nego optina Draga.
Doprinos pilot
Contribution optina
of pilot u generisanjuto
municipalities plutajueg nanosa
the floating u
waste
rijeci Vardar
generation in the Vardar River
3,000
2,500
2,000
1,500
1,000
500
0
Prizren Strpce Tearce Jegunovce
Slika 3 Doprinos pilot optina generisanju plutajueg nanosa u rijeci Vardar (optineuer-Sandovo i Karpo)
Plutajui nanos u rijeci Vardar uglavnom potie iz optina Prizren, Tearce i Jegunovce.
Uticaj deponovanog otpada je veliki kada se sagleda ukupno zagaenje rijeka Beli Drim i
Lepenac, te se ovaj problem mora hitno rjeiti uzimajui u obzir i privredno, drutveno i
kulturoloko sitanjeu. Kako bi problem plutajueg nanosa bio rjeen na odrivi nain neophodno
je uskladiti nastojanja na dravnom i meunarodnom nivou jer prekogranini vodeni resursi i
njihovo ouvanje, zatita i odriva upotreba kao i razvoj turizma su od velikog znaaja za sve
zemlje.
Imajui u vidu gorenavedeno, Model integrisanog upravljanja vrstim otpadom je izraen u cilju
svoenja uticaja na ivotnu sredinu i privredu na minimum usklaenim nastojanjima na
dravnom i prekograninom nivou.
Glavne oblasti gdje su potrebna poboljanja radi spreavanja/smanjenja generisanja plutajueg

nanosu su:
- Nedovoljno podataka o koliini, saastavu i prostornoj distribuciji10 plutajueg, nataloenog

(na dnu rijeka / akumulacijskih jezera) i nasukani plutajui nanos na rijenom i jezerskom
probalju.
- Nesveobuhvatna optinska i, shodno tome, dravna statistika o generisanju, sastavu i
upravljanju otpadom (poslednje pomenuto podrazumijeva i, kao minimum, iznos naknade za
sakupljanje otpada od strane korisnika usluga, iznos za recikliranje i obnavljanje, koliinu
deponovanog otpada, popis izvora plutajueg nanosa neuslovnih deponija, divljih deponija
itd)
- Nedovoljno prakse u upravljanju otpadom u veini pilot optina ini glavni uzrok za
generisanje plutajueg nanosa: nedostatak organizacionog i finansijskog kapaciteta
operatera da pokrije udaljena ruralna podruja slubom organizovanog sakupljanja otpada;
navike bacanja smea stanovnitva (i turista) uslijed niskog nivoa svijesti o negativnim
posljedicama za ivotnu sredinu i privredu koje iz toga proizilaze ; nedostatak reakcije na
novouvedenu praksu odvajanja otpada u nekim optinama; nedovoljna primjena.
3. Djelokrug Modela integrisanog upravljanja vrstim otpadom
Pristup Modela integrisanog upravljanja je razmatran i usaglaen putem procesa u kojem su

uestvovale razliite zainteresovane strane pilot regiona (optine, operateri upravljanja
otpadom, NVO, privatne firme za recikliranje itd.). Proces se sastojao iz dve naknadno
sprovedene Platforme dijaloga: u toku prve platforme razmatrani su izazovi regionalne saradnje
a na drugoj je analiziran i uspostavljen djelokrug Modela integrisanog upravljanja vrstim
otpadom.
Ovaj Model predlae koncepte i orue za poboljanje stanja u tri glavne oblasti:
1. Regionalni sistem monitoringa plutajueg nanosa i divljih deponija
2. Mehanizam za poboljanu i zajedniku statistiku/podatke o upravljanju otpadom
3. Usagleeni koncept za spreavanje plutajueg nanosa
10
Prostorna distribucija plutajueg nanosa je povezana sa rjenim i jezerskim strujama, plimama i podacima rjenih
pokazatelja o fizikom izvoru, t.j. ulaznoj zoni smea i njegove putanje.
Monitoring na regionalnom
nivou plutajueg nanosa i
nedozvoljenog
deponovanja
Svijest
Proireno
Usaglaeni koncepti za sakupljanje
spreavanje plutajueg
nanosa
Recikliranje
ienje
Neophodna poboljanja koja treba izvriti putem ili regionalne saradnje ili na dravnom nivou su
dole navedena i podjeljena po predmentim podruima .
3.1Monitoring na regionalnom nivou plutajueg nanosa i nedozvoljenog deponovanja
Plutajui nanos se nalazi tokom cijelog sliva rijeka i jezera (akumulacijskih jezera). Sastoji se od
razliitih materijala od plastinih flaa do lia alfije ukljuujui i drvo u razliitom obliku od
itavih stabala do batenske garniture. Biorazgradivi otpad se postepeno razgrauje zajedno sa
biolokim agensima. Nanos koji nije biorazgradiv se ne moe razgraditi. Primjeri plutajueg
nanosa koji nije biorazgradiv ukljuuju komunalni otpad, limenke, flae, stiropor i dr. Ti materijali
mogu plutati po povrini ili mogu natopljeni vodom lebdeti na nekoj dubini ispod povrine.
Takoe se mogu nasukati du rijenih obala i akumulacijskih jezera..
Oticanje vode na povrini je znaajan mehanizam za dovoenje nanosa u vodna tijela. Oticanje
moe direktno pomjeriti neke nanose ali najvanije je da poveava brzinu struje i nivo vode
tako da se nanos du obala povue u struju. Kako se nivo vode poveava, irina obuhvaenog
zemljita se poveava i vie nanosa se moe povui. Intenzitet vodenog toka pod odreenim
plavnim uslovima je takav da je pravac i irina struja (rijeka) promjenjiv i deponovani otpad koji
je zakopan ispod pjeanih sprudova se moe saprati.(Cummins i dr.1983). Erozija riijenih
obala je glavni uzrok otpada koji ulazi u vodotokove. (McFadden i Stallion 1976). Materijal koji
se brzo kree takoe predstavlja opasnost za mnoge graevine kao to su hidroelektrane
(Klingman 1973, Rowe 1974). Potpoljeni nanos moe da se nagomila ispred zatitnih reetki na
turbinama. Visoki protok moe takoe da ukloni graevine koje su inae na zemlji kao i otpad
koji judi bacaju u vodotokove.
Monitoring plutajueg nanosa u pilot regionu ara nije izvren.
Uzimajui u obzir karakter i ponaanje plutajueg nanosa ovaj Model integrisanog upravljanja
analizira postojee metode monitoringa nasukanog smea na rijenim obalama i obalama
akumulacijskih jezera kao i nedozvoljeno odlaganje
.
3.1.1 Najbolje metode monitoringa plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja
Sistemska nastojanja da se prikupe podaci o koliini, distribuciji i sastavu plutajueg nanosa du

priobalja rijeka i akumulacijskog jezera Fjerza u pilot regionu ara ne postoje.
Postoji izvjestan broj najboljih metoda za monitoring morskog otpada koje su ovde razmatrane a
koje se mogu primjeniti u pilot regionu ara. ak iako plutajui nanos 11 moe da se razlikuje od
morskog otpada sastavom i izvorom12, na kraju stigne do mora13, stoga metode monitoringa
morskog otpada u izostanku namjenski napravljenih za rijene sredine se smatraju aktuelnim.
Primjenom ovih metoda doprinos morskom otpadu rijeka Drim i Lepenac u Jadranskom i
Egejskom moru se moe utvrditi.
Najnovije metode monitoringa morskog otpada su izeraene u sklopu the DeFishGear

projekta14, koji se sastoji od tri grupe smjernica:
Metode monitoringa plutajueg nanosa na plaama15

Metode monitoringa plutajueg nanosa na povrini rijeka/akumulacijskih jezera16
Metode monitoringa plutajueg nanosa na rijenom/jezerskom dnu17
Metoda monitoringa plutajueg nanosa na plaama je znaajna za nasukani plutajui nanos na

obalama rijeka i akumulacijskog jezera Fjerza.
Ostale znaajne metode za monitoring plutajueg nanosa ukljuuju ali se ne ograniavaju na:
UNEP/MAP MEDPOL Monitoring Guidance Document on Ecological Objective 10:

Floating debris (2014)18
The NOAA Marine Debris Program (MDP)19
National Marine Debris Monitoring Program (UNEP and Ocean Conservancy,
September 2007)20
UNEP/IOC Guidelines on Survey and Monitoring of Floating debris21
Guidance on Monitoring of Floating debris in European River / reservoirs (JRC, 2013)22
Sve gorepomenute metode se usredsreuju na obim, vrste i koncentraciju prije nego na

analiziranje potencijalnih izvora, a u mnogim sluajevima teko je povezati predmet iz otpada sa
konkrtetnom zemljom ili aktivnou gdje i kojom se otpad generie Mnoge objavljene studije su
pokuale da pripiu potonulo smee (na rijenim obalama i obalama akumulacijskih jezera)
11
Naziv plutajui nanos je upotrebljen za nanos koji se nalazi u rjenom okruenju.
12
Izvori morskog otpada se nalaze u moru i na kopnu dok su izvori plutajueg nanosa u pilot region ara iskljuivo
na kopnu oito rijeke nisu plovne.
13
Rijeka Drim (Drini E Bardhe) se uliva u Jadransko more a Rijeka Lepenac u Egejsko more.
14
15
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/Beach-litter_monitoring-methodology_complete.pdf
16
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/Floating-litter_monitoring-methodology_complete.pdf
17
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/River / reservoirfloor-litter_monitoring-
methodology_complete.pdf
18
19
20
reservoirs/marinelitter/publications/docs/NMDMP_REPORT_Ocean_Conservancy__2_.pdf
21
reservoirs/marinelitter/publications/docs/Marine_Litter_Survey_and_Monitoring_Guidelines.pdf
22
irem izvoru ali je to esto bilo zasnovano na lokalnom predanju, pretpostavkama i naizgled
nepostojanju rigorozne metode. Npr. Willoughby (1986), je otkrio da otpad koji se nagomilavao
na ostrvima oko Dakarte u Indoneziji je sadravao veliku koliinu vodenog zumbula koji inae
ne raste na ostrvima i time je povezao izvor otpada sa rijekama i kopnom. Takvo lokalno
predanje i nepotvrene informacije mogu biti veoma korisni. Meutim, ima veoma mali broj
objavljenih studija koje su imale za cilj da odrede taan izvor potonulog otpada (na obalama
rijeka i akumulacijskih jezera) uz upotrebu posebne metode; metod koji se moe ponavljati i
prenositi je poeljan kako bi se omoguilo poreenje i upotreba kao orua za upravljanje. U
sadanjem vremenu ne postoji prihvaena metoda koja omoguava istraivaima da otpad
poveu sa izvorom sa kog potie.
Ipak, izvjestan broj tehnika je izraen kako bi se pomoglo u prepoznavanju izvora na osnovu
sastava otpada koji se evidentira u morskoj sredini npr. The Matrix Scoring Technique to
Determine Litter Sources at a Bristol Channel Beach (Tudor & Williams 2004)23 (Matrica
tehnike bodovanja odreivanja izvora smea na plai bristolskog kanala). Cilj ove studije jebio
da stvori metod otkrivanja izvora otpada koji se nalazi na plaama bristolskog kanala a koji bi se
mogao koristiti na bilo kojoj plai. Ovim metdom se prilagoavaju elementi iz Procentualne
raspodjele (Metod 5-Earll i dr 1999) i Unakrsnog tebeliranja bodovanja verovatnoe (metod 6-
Whiting 1998). Adaptacije i ema drugaijeg bodovanja su isprobane kako bi dale preraenu
Matricu tehnike bodovanja. Metod se moe primjeniti i na rijenu i jezersku sredinu. Proces se
sastoji od nekoliko koraka.
Generisanje spiskova plutajueg nanosa koji se nalazi na plai (obale rijeka i

akumulacijskih jezera);
Eliminacija putem razliitih stepna vjerovatnoe da predmet iz otpada potie iz
odreenih izvora (Tabela 4), i
Dodjeljivanje procenta za svaki predmet iz otpada odreenom izvoru.
Tabela 4 Sastav otpada i verovatnoa izvora .Klju za terminilogiju za izraavanje vjerovatnoe: Vrlo malo vjerovatno (UU);
Malo vjerovatno (U); Mogue (P); Vjerovatno (L); Vrlo Vjerovatno (LL)
Kategorija otpada Izvori plutajueg nanosa

Turizam( plae KO24 Nedozvoljeno Zemlja (padavine
akumulacija i rijeka) deponovanje
Omot hrane LL UU UU U
Kutije od hrane L UU UU U
Plastine flae < 500 LL UU UU U
ml
Posude od dostave LL UU UU U
hrane
tapii od lizalica LL UU UU U
Slamke LL UU UU U
Najlon za pecanje UU UU UU UU
Neprepoznatljivi P UU UU U
dijelii plastike
Komadi polistirena P UU UU U
Opuci LL UU UU U
Kutije cigara LL UU UU UU
Djeije igrake LL UU UU UU
23
http://databases.eucc-d.de/files/documents/00000611_C10.119-127.pdf
24
KO kanalizacioni otpad
Matrica sistema bodovanja prua alternativu i nudi transparentan i upotrebljiv metod
uspostavljanja izvora plutajueg nanosa koji je nasukan na obalama rijeka i akumulacijskih
jezera.
Uzimajui u obzir injenicu da je Izvjetaj procjene uticaja na ivotnu sredinu i privredu

identifikovao divlje deponije kao izvore plutajueg nanosa predlae se da se u aktivnost
regionalnog monitoringa ukljui i popisivanje ovih deponija.
Postoje razne metode monitoringa nedozvoljenog deponovanja ali nema metode koja je
standardizovana i iroko prihvaena. To se protee od upotrebe ureaja za daljinsko oitavanje
do snimanja zemljita koje moe biti redovno ili povremeno. Kombinacije ovih metoda takoe
postoje.
3.1.1.1. Monitoring plutajueg nanosa
Okvirna direktiva marinske strategije (MSFD 2008/56/EC) je propisala da zemlje lanice EU

uspostave programe monitoringa morskog otpada do 15 jula 2014. godine. Ti programi
montiroinga moraju biti koordinisani, kompatibilni, jasni, dosledni i uporedivi.
Pilot zemlje su zemlje kandidati za lanstvo EU (Albanija, Kosovo* i Makedinija) te stoga i

metodologija plutajueg nanosa bi trebalo da bude u skladu sa Okvirnom direktivom marinske
strategije. Ostale konvencije koje se primjenjuju i koje treba potovati su: OSPAR konvencija,
Barselonska konvencija, Helsika konvencija (HELCOM) i Bukuretanska konvencija. Potpuni
program montoringa plutajueg nanosa bi trebalo da pokrije sljedee kategorije i zainteresovane
strane:
- Montiroing otpada na rijekama/rijenom dnu: trebalo bi ukljuiti udruenje ronilaca

- Monitoring otpada na povrini vode akumulacijskog jezera; potrebno je vizuelno
posmatranje sa amaca.
- Monitoring nasukanog otpada na obalama rijeka i akumulacijskih jezera: obueni volonteri
mogu sprovoditi ovu vrstu monitoringa umjesto profesionalnih posmatraa.
- Monitoring otpada u ivom svijetu. Potrebno je ukljuivanje naunih institucija i strunjaka za
faunu i ptice.
Takoe je mogue pratiti kako se mijenja talog u akumulacjskom jezeru pod uticajem potonulog
otpada kao dio standardnog monitoringa pomjeranja taloga na branama. Naalost, ne postoji
globalno priznata metoda te stoga ne moemo predloiti najbolju praktinu primjenu u vezi sa
tim.
Pilot optine mogu da nezavisno sprovedu samo monitoring potonulog otpada (na obalama
rijeka i akumulacijskih jezera). Monitoring plutajueg, rjenog /jezerskog otpada na dnu i otpada
u ivom svijetu bi zahtiejvalo pridruivanje strunih institucija i strunjaka to bi iscrpelo
znaajne resurse. Stoga, najbolje metode za monitoring potonulog otpada na obalama rijeka i
akumulacijskih jezera su detaljno navedene u ovom Modelu integrisanog upravljanja vrstim
otpadom.
_________________________________
(Najbolja praktina primjena) regionalnog monitoringa potponulog otpada (na obalama rijeka i
akumulacijskih jezera) u pilot regionu ara bi stoga trebalo da uspostavi usklaen pristup u
sljedeim oblastima:
- Prostorna distribucija montiringa: strategija odabira mjesta;

- Metod snimanja: uspostavljanje uzorkovanja jedinica, monitoring kategorija uestalosti i
snimljenog otpada;
- Identifikacija i dostupnost potrebnih resursa;
- Obrada podataka i izvjetavanje;
Strategija odabira mjesta ima znaajne posledice po analizu montoringa kao i metod odabira
metode snimanja. Programi monitoringa nisu kompatibilni ili uporedivi ako koriste iste metode
snimanja a drugaiju strategiju odabira mjesta (npr. poseban odabir mjesta na osnovu nivoa
zagaenosti ili nasumian odabir mjesta). Predlog je da se koristi kombinacija koja se ponekad
zove i stratifikovana nasumina strategija uzorkovanja. (npr. OSPAR protokol za otpad na
plaama).
Predloeni kriterijumi25 bi trebalo da obuhvate i sljedee lokacije:
- Rijene obale i ua;

- Obale akumulacijskih jezera;
- Turistika odredita;
Dodatni kriterijumi za odabir mjesta za monitoring su:
- Da su minimalne duine od 100m26;

- Da su blagog do umjerenog nagiba (~1.5-4.5 ), koji iskljuuje plitke blatoravni koje plave
pod uticajem plime a koje mogu biti dugake nekoliko klilomeara;
- Da imaju jasan pristup tako da plutajui nanos nije zaklonjen antropogenim strukturama;
- Da budu dostupne za timove za snimanje tokom cijele godine;
- Trebalo bi da se zna kada je sprovedena skoranja poslednja ienja kako bi se odredili
trendovi plutajueg nanosa u vremenu
- Ne stvarati prijetnju za ugroene ili zatiene vrste vrste kao to su ptice, morski sisari ili
osjetljiva vegetacija.
Najbolja praktina primjena metode monitoringa plutajueg nanosa se sastoji od:
- Uspostavljane jedinica uzorkovanja,

- uestalost,
- metode identifikacije otpada i
- ispitane kategorije.
Jedinica uzorkovanja se definie kao stacionirani presjek mjesta za monitoring. Dio od 100m
du obale do 10m unazad se smatra jedinicom uzorka. Monitoring treba izvriti i na dvije
jedinice uzorka sana istom mjestu za monitoring. Monitoring bi trebalo izvriti na istim mjestima
za sva ispitivanja. Kako bi se identifikovale poetne i kranje take svake jedinice uzorka trebalo
bi koristiti stalne referentne take i GPS koordinate.
Ovi kriterijumi su preuzeti iz DeGishGear Metde za monitoring plaa

25
26
Nacionalni program monitoringa morskog otpada (UNEP i Ouvanje okeana, September 2007) uspostavlja
minimalnu duinu od 500m.
Uestalost monitoringa, kao to je preporueno u analiziranim metodama, se protee od svakih
28 dana do 4 puta godinje.
DeFishGear projekat predlae da se sprovede monitoring u sljedeim periodima:

1. jesen: sredina septembrasredine oktobra
2. zimar: sredina decembra-sredine januara
3. proljee: april
4. ljeto: sredina juna-sredine jula
Prije poetka uzorkovanja treba izvriti karakterizaciju obale za svako mjesto od 100m. Trebalo
bi evidentirati GPS koordinate za sva etiri ugla jedinice uzorka. Treba smisliti ime za
identifikacju mjesta u toku trajanja studije. Posebne karakterisitke mjesta ukljuujui
karakterizaciju vrste podloge (pjesak, obluci, itd) topografiju, upotrebu zemljita, udaljenost od
urbanih naselja i ua itd. bi trebalo evidentirati na poseban Identifikacioni obrazac monitoring
mjesta. Digitalne fotografije bi trebalo snimiti kako bi se dokumentovale fizike karakterisitke
monitoring mjesta.
Sve predmete koji se nau na odabranoj jedinici uzorka bi treblao evidentirati na Obrazac za
monitoring potonuling otpada. Na obrazcu svaki predmet dobija jedinstveni identifikacioni broj.
Podatke bi trebalo unositi u obrazac u toku pregleda predmeta iz otpada. Broj kategorije otpada
i pod-kategorije se razlikuju meu razliitim metodama. Postoji, meutim, globalno priznatih 9
kategorija (Tabela 5) i 77 pod-kategorija (aneks 1) potonulog otpada (na obalama rijeka i
akumlacijskih jezera).
Table 3 kategorije plutajueg nanosa
klasa sastav ifra forma (i primjeri)

1 Plastika PL01 epovi flaa i zatvarai
2 Pjenasta plastika FP01 Pjenasta spuva
3 Tkanina CL01 Garderoba, obua, eiri&pekiri
4 Staklo i keramika GC01 Graevinski materijal (cigla, cement, cijevi)
5 Metal ME01 Posue (tanjiri, olje&pribor za jelo)
6 Papir i karton PC01 Papir (ukljuujui novine i asopise)
7 Guma RB01 Baloni, lopte & igrake
8 Drvo WD01 Pluta
Identifikacija i ispravna kategorizacija predmeta iz odpada bi trebalo da bude laka primjenom

foto vodia27.
Dijelovi plastike/polistirena < 2,5 Kese (za kupovinu) Male plastine kese npr.za
zamrziva
Neprepoznatljivi dijelovi (plastika Dijelovi plastine kese prepoznatljiva Dijelovi plastine kese prepoznatljiva
manja od 2,5cm: br.117 na anketi kao kesa za kupovinu: br.2 na anketi kao mala plast.kesa: br.3 na anketi
27
Slika 4 Foto vodi izraen u sladu sa OSPAR metodom
Otpad nepoznatog porijekla ili otpad koji nije na obrazcu za evidentiranje bi trebalo evidentirati u
odgovarajue polje ostali otpad. Na obrascu bi trebalo navesti kratak opis otpada. Ako je
mogue snimiti digitalnu fotografiju otpada nepoznatog porijekla kako bi se kasnije mogao
identifikovati i uvrstiti ga u obrazac ako bude potrebno.
Jedinica u sklopu koje e otpad na obali biti procjenjen e se sastojati od broja stavke i bie
izraena kao broj otpada po kvadratnom metru (m2). Pored toga, glavne kategorije vrsta otpada
bi trebalo izmeriti. Rezultate treba statistiki obraditi i prijaviti u dogovorenom formatu.
Primjenom programa najbolje praktine primjene obim, vrsta i koncentracija i mogue veze
izmeu potencijalnih izvora i konkretnih zemalja ili aktivnosti u kojima se generie otpad mogu
se analizirati u pilot regionu ara. Meutim, takvi sveobuhvatni programi monitoringa mogu biti
skupi i zahtijevni u pogledu resursa u smislu kvalifikovane radne snage. Stoga, ovaj Model
integrisanog upravljanja predlae pojednostavljen pristup koji je podrobno izloen u odeljku
3.1.2.1 ispod.
3.1.1.2. Monitoring nedozvoljenog odlaganja
Monitoring najbolje praktine primjene mjesta nedozvoljenog odlaganja se sastoji od dvije

razliite metode: vizuelnog posmtranja uz upotrebu ureaja za daljinsko oitavanje i snimanja
na terenu. Nije iskljueno da bi kombinacija ovih metoda mogla biti korisna za monitoring i
mapiranje mjesta nedozvoljenog odlaganja kunog otpada.
Daljinsko oitavanje se sastoji od sljedeih koraka:
1. Odabira ureaja visoke, umjerene ili srednje prostorne rezolucije koji bi se koristio za
mapiranje mjesta nedozvoljenog odlaganja komunalnog otpada;
2. Sprovoenja vizualne identifikacije mjesta nedozvoljenog deponovanja posmatranjem
vidljivih neposrednih i privremenih promjena zemljita koje su u vezi sa nedozvoljenim
deponovanjem kao to su termalne anomalije i/ili vegetacija: zemljite degradirano
prisustvom nedozovljenog otpada je obino primetno zbog stabilnosti njegovog
spektralnog potpisa u vremenu u poreenju sa drugim odlikama urbanih podruja,
rijeka/akumulacijskih jezera, slanih bazena, sistema kultivacije. Itd
Odreeni broj studija28 je sproveden u tehnikama analiziranja podataka29 dobijenih daljinskim

oitavanjem radi monitoringa i mapiranja mjesta nedozvoljenog deponovanja. Meutim,
postojee studije pruaju odreeni uvid u budue mogunosti koje mogu priutiti razliite
ureaje za daljinsko oitavanje i metode
Silvestri i Omri30 su razvili metode mapiranja divljih deponija na osnovu spektralnog potpisa
vegetacije ugroene prisustvom (nedozvoljenog) otpada. Upotrebom ove metode stvorena je
spektralna baza podataka sa propratnim statistikama koje definiu spektralne karakteristike
28
Yonezawa, C. Mogunost monitoring odalganja otpada uz pomo satelitskih slika. J. Integr. Field Sci. 2009
29
Daljinsko oitavanje podataka preko satelita kao to su LANDSAT, ALOS AVNIR-2, ALOS PALSAR, and
FORMOSAT-2 (srednje rezolucije) i ALOS PRISM, IKONOS (visoke rezolucije).
30
Silvestri, S.; Omri, M. A metod za identifikaciju nekontrolisanih deponija daljinskim oitavanjem: Formulacija i
provjera. Int. J. Remote Sens. 2007
lokacija sedam divljih deponija31. Mapa koja je iz toga proistekla je zatim provjerena; otprilike
12% identifikovanih lokacija su stvarne divlje deponije. Maksimalna klasifikacija vjerovatnoe je
postignuta analiziranjem digitalnih ortofotografija i IKONOS slika veoma visoke rezolucije za
mapiranje divljih deponija.
Monitoring vizuelnih podataka dobijenih upotrebom ureaja za daljinsko oitavanje zahtjeva

upotrebu visoko kvalifikovanog osoblja. Konverzija podataka zajedno sa ISODATA32
klasifikacijom bez nadzora moe biti korisna za monitoring i mapiranje mjesta nedozvoljenog
odlaganja kunog otpada i ne zahtjeva posbno obueno osoblje.
Postoje razliite metode33 za izradu snimanja na terenu radi lociranja, kvalifikovanja i

odreivanja koliine divljih deponija. Ovaj metod se razlikuje u zavisnosti od cilja snimanja:
popisivanja divljih deponija34 i priprema za ienje ili planiranje njihovog zatvaranja i
remedijacija. Ako su predvieni zatvaranje i remedijacija nakon kvalifikovanja i odreivanja
koliine deponije slijedi Procjena rizika. Temeljna procjena rizika moe zahtijevati dodatna
istraivanja ukljuujui bioloki, geoloki/hidrogeoloki monitoring i uzorkovanje podzemnih
voda.
Faze sprovoenja istraivanja na terenu su saeta kao to slijedi:
1. Izvriti anketu meu zainteresovanim stranama usredsreujui istrage na terenu na

podruja koja su najvie sklona pojavi nedozvoljenog odlaganja.
2. Uporediti rezultate ankete zainteresovanih strana i prethodnog popisa divljih deponija;
3. Uspostaviti mreu na mapi dovoljno velikih razmera koja pokriva teritoriju zemlje po
zonama/poligonima; klasifikovati ove zone po verovatnoi pojave divljih deponija-visoka,
umjerena i niska na osnovu doprinosa zainteresovanih strana i prethodnih popisa. Zone
mogu obuhvatati povrinu od 1km2 i vie. Za zemlje u kojima su divlje deponije velike
gustine mrea moe biti gua.
4. Izraditi obrazac vizuelnog posmatranja za evidentiranje lokacija, povrine, sastava
deponovanog otpada, udaljenost od puteva (rijeka, jaruga obala rijeka i akumulacijskih
jezera itd)
5. Planirati i sprovesti istragu na terenu: potrebni resursi obuhvataju ljudstvo (volontere,
radnike operatera upravljanja vrstim otpadom, orgainizacije graanskog drutva itd.)
GPS ureaje, fascikle za svakog anketara,biljenice i olovke.
6. Napraviti programe aktivnosti ienja i prevencije.
Da bi se uspjeno osmislio popis divljih deponija trebalo bi sporesti istraivanje javnog

mnjenja. Primjer ankete je dat u Aneksu 2. Anketa bi trebalo da odgovori na pitanje koja
podruja su sklona pojavi nedozvoljenog odlaganja t.j. jaruge, obale rijeka, putevi
itd...Zainteresovane strane bi trebalo da pomognu u identifikaciji potencijalnih lokacija i
povrine smetlita kao i sastava otpada i udaljenosti od puteva koji potencijalno vode ka
rijekama/akumulacijskim jezerima. Podatke dobijene od zainteresovanih strana bi
31
Biotto, G.; Silvestri, S.; Gobbo, L.; Furlan, E.; Valenti, S.; Rosselli, R. GIS, viekriterijumska i viefaktorska
prostorna analiza procjene vjerovatnosti postojanja divljih deponija. Int. J. Geogr. Inf. Sci. 2009
32
ISODATA je metod klasifikacije bez nadzora uz upotrebu algoritamskih spojenih i razdvojenih grupa; kompjuter
koristi algoritam putem mnogo ponavljanja dok ne doe do granice:
33
prevention-tooklits/local-litter-measurement-toolkit; https://webcache.googleusercontent.com/river /
reservoirrch?q=cache:0mzUsW9hslgJ:https://www.ru.ac.za/media/rhodesuniversity/content/environmentalscience/G
roup%25202.docx+&cd=1&hl=mk&ct=clnk
34
Popis divljih deponija moe biti koristan za procjenu uticaja emisije deponijskih gasova na promjenu klime
trebalo uporediti sa dostupnim, prethodno prikupljenim, podacima o popisu divljih
deponija.
Potrebne su dodatne pripreme za zatvaranje i remedijaciju divjljih smetlita kao to slijedi:
- Identifikovana diivlja smetlita bi trebalo klasifikovati (na osnovu posmatranja i evidencije)

po sljedeim stavkama:
o Mjesta preko i ispod povrine od 500m2;

o Mjesta gdje je velika vjerovatnoa odlaganja opasnog otpada;
o Mjesta koja se nalaze unutar i van zemljita 20m du puta.;
- Procjenu rizika bi trebalo izvriti (ukljuujui bioloka, geoloka/hidrogeoloka istraivanja i

uzorkovanja vode oblinjih rijeka) zbog divljih smetlita koja su povrine preko 500 m2 a na
kojima je deponovana odreena koliina opasnog otpada i koje se nalaze na udaljenosti od
20m od puta.
Zatim, priprema posmatranja terena i identifikacije moe da pone: podruje bi trebalo podijeliti
na dovoljan broj zona (poligona) identifikacijom horizontalnih i vertikalnih linija podjele na mapi.
Svrha zona je da pomognu da proces prikupljanja podataka uine efikasnijim i da ni jedan dio
podruja ne bude izostavljen. Svaka zona bi trebalo da bude klasifikovana prema vjerovatnoi
pojave divljih smetlita. Kada se uspostave zone planiranje resursa i metode prikupljanja
podataka moe da pone.
Popise divljih smetlita bi trebalo koristiti za izradu odgovarajue akcije ienja a posebno
programa prevencije kako bi se eliminisale ili smanjile prakse nedozvoljenog deponovanja.
Klju za uspjenu upotrebu ovog naina je poveavanje javne svijesti o ovom problemu i
njegovim implikacijama. Programi ienja i prevencije divljih smetlita koriste kombinaciju:
1. Aktivnosti ienja
2. Pomoi i ukljuenost zajednice
3. Ciljne primjena
4. Monitoringa i procjena
U Vodiu za spreavanje nedozvoljenog deponovanja35 Amerike agencije za zatitu ivotne

sredine izraeno je sredstvo za spreavanje nedozvoljenog deponovanja koje je usredsreeno
na etiri gorenavedene programske oblasti (polje 1).
Polje 1. etiri programske oblasti za spreavanje nedozvoljenog odlaganja (US EPA,

1998)
35
u%201999&Docs=&Query=&Time=&EndTime=&River /
reservoirrchMethod=1&TocRestrict=n&Toc=&TocEntry=&QField=&QFieldYear=&QFieldMonth=&QFieldDay=
&UseQField=&IntQFieldOp=0&ExtQFieldOp=0&XmlQuery=&File=D%3A%5CZYFILES%5CINDEX%20DAT
A%5C95THRU99%5CTXT%5C00000009%5C2000CNVU.txt&User=ANONYMOUS&Password=anonymous&S
ortMethod=h%7C-
fSeekPage=x&River /
reservoirrchBack=ZyActionL&Back=ZyActionS&BackDesc=Results%20page&MaximumPages=1&ZyEntry=1
ienje
Projekti ienja zahtijevaju kooridnisane i planirane aktivnosti kako bi se osigurali odgovarajui
resursi i finansijska sredstva. Kada se smetlite oisti, moe biti potrebno da se osvjetli ili da se
ugrade graninici kako bi se spreilo novo nedozvoljeno odlaganje. Trebalo bi postaviti znakove
koji bi oznaili novane kazne i kaznene mjere uslijed nedozvoljenog odlaganja. Pejzano
ureenje i ulepavanje mjesta mogu spreiti odlaganje u budunosti kao i obezbjeivanje
otvorenog prostora i poveanje imovinske vrijednosti.
Pomo i ukljuenost zajednice
Ovo moe da predstavlja najvanije sredstvo u osiguravanju da ovaj poduhvat bude djelotvoran.
Organizovanje posebnih aktivnosti ienja gdje se zajednicama obezbjeuju resursi uz pomo
kojih propisno uklanjaju nedozvoljeno deponovani otpad meu stanovnicima poveava
razumijevanje uticaja nedozvoljenog deponovanja i prua mogunosti za propisno odlaganje
materijala koji bi inae mogli beiti deponovani na nedozvoljen nain. Integrisanje prevencije
nedozvoljenog odlaganja u programe i politike zajednice ili upotreba programa kao to je
Krimolovci moe biti djelotvoran nain da se poveaju mogunosti primjene bez dodatnih
trokova ili angaovanjaja novih radnika. Izradom jednostavnih poruka koje se tiu trokova
izazvanih nedozvoljenm odlaganjem na lokalne poreze i odgovarajue deponije e pomoi u
eliminisanju problema. Telefonska linija na koju graani mogu da prijave nedozvoljene radnje i
edukovanje javnosti o vezi izmeu nedozvoljenog odlaganja i plutajueg nanosa e uticati na
smanjenje nedozvoljenog odlaganja.
Ciljna primjena
Ovo sredstvo ukljuuje upotrebu propisa za regulisanje upravljanja otpadom i eliminie
nedozvoljeno odlaganje putem metoda kao to su novane kazne, pokrivanje trokova ienja
i zahtijevi za izdavanje dozvola za obavljanje aktivnosti upravljanja otpadom su samo neke od
njih. Ove novane kazne i kaznene mjere se mogu korititi da pomognu u finansiranju programa
prevencije ili da nagrade graane koji prijavljuju aktivnosti nedozvoljenog odlaganja. Ostale
preporuke za ovo sredstvo ukljuuju obuku osoblja iz svoh optinskih odjeljenja za
prepoznavanje i prijavu nedozvoljenog odlaganja i odreivanje osoblja sa ovlatenjima da
sprovedu nadzor i inspekciju i napiu kazne za one koji su uhvaeni u vrenju nedozvoljenog
odlaganja.
Monitoring i procjena
Ovim sredstvom se mjeri uticaj preventivnih nastojanja i odreuje da li su ciljevi ispunjeni.
Upotreba tehnika mapiranja i kompjuterskih baza podataka omoguuje zvaninicima da
identifikuju oblasti gdje se odlaganje najee deava, evidentiraju obrazac pojave odlaganja
(doba dana, dane u sedmici itd) i da izraunaju broj izdatih kazni i odgovornih strana. To
omoguava bolju raspodjelu resursa i konkretniju pomo i nastojanja edukovanja prekrilaca.
Gorenavedeno naglaava vana pitanja koja treba uzeti u obzir pri izradi programa ienja i
prevencije, ukljuujui:
- Mjesta upornog nedozvoljenog odlaganja.

- Vrste otpada koje su odloene i profil odlagaa.
- Mogue pokretake sile iza nedozvoljenog odlaganja kao to su velike korisnike naknade,
ogranieno sakupljanje smea od vrata do vrata (kerbside), ili ne-efikasni programi
recikliranja.
- Prethodna nastojanja edukacije i ienja koja su koriena.
- Sadanji programi prevencije i domaih zakona ili propisa koji rjeavaju problem.
- Sadanji izvori finansiranja i dodatni resursi koji mogu biti potrebni.
Stoga, metode najbolje praktine primjene za monitoring nedozvoljenog odlaganja zahtijevaju

paljivo planiranje koje ukljuuje internu metodu istraivanja (desk research) i ciljne ankete;
izvrenje samo po sebi je stvar dobre koordinacije prethodno obuenih radnika dok bi
izvjetavanje i evidencija trebalo da budu izraeni na takav nain da se popis smetlita moe
koristiti u razliite svrhe: da se izrade programi ienja, zatvaranje i remedijacija deponija koje
predstavljaju veliki rizik po ivotnu sredinu i uspostave programa primjene protiv nedozvojenog
odlaganja. Najvaniji ishod aktivnosti monitoringa koje se izvode zajedno sa aktivnostima
ienja je podizanje javne svijesti
Imajui na umu ograniene resurse pilot optina dat je jednostavan program za monitoring
nedozvoljenog odlaganja u odeljku 3.1.2.2 ispod.
3.1.2 Predloene metode monitoringa plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja
Predloeni pristupi e istovremeno dozvoliti koordinisanje i uporeivanje rezultata na

regionalnom nivou i odravanje uporedivosti sa rezultatima koji su ostvareni upotrebom metode
usklaenog monitoringa irom pilot regiona. Dodatnu vrijednost sprovoenja montiroinga
potonulog otpada (na obalama rijeka i akumulacijskih jezera) i nedozvoljenog odlaganja
predstavljae podizanje javne svijesti.
Klju uspjeha bilo kog regionalnog programa za monitoring predstavlja ukljuenost zajednice
odnosno prilagodljivo zajedniko upravljanje. Prilagodljivo zajedniko upravljanje se oslanja na
ukljuenost uesnika na vie nivoa i promovie izgradnju odnosa izmeu tih nivoa kako bi se
dolo do funkcionalnog i pouzdanog sistema upravljanja (Cundill and Fabricius, 2008). .
U pilot optinama, optinska administracija, poslanici i javna komunalna preduzea imaju

kljunu ulogu u upravljanju plutajuim nanosima i programima monitoringa nedozvoljenog
odlaganja. Treba izabrati voe zajednica i poeti sa ukljuivajem graana u donoenje odluka i
aktivnosti. Na taj nain se stie mentalitet zajednice u kojim se trude ka unapreenju svog
okruenja zarad dobrobiti cijele zajednice. Da su zajednice edukovanije o uticaju plutajueg
nanosa i nedozvoljenog odlaganja i da tu pojavu identifikuju sa drutvenom devijacijom to bi
uticalo da njihove navike ponu da se mijenjaju (McKinlay i Starkey, 1998).
3.1.2.1 Monitoring plutajueg nanosa
Vodi za monitoring morskog otpada u evropskim morima36 priznaje da je puni obim zahtijevan
u smislu organizacije i resursa; stoga, sugerie integraciju monitoringa sa mjerama kao to je
kampanja ienja. Stoga je prvi korak pri uvoenju sveobuhvatnog monitoringa
plutajueg nanosa u Pilot regionu ara monitoring potonulog otpada (na obalama rijeka i
akumulacijskih jezera
Vodi za monitorig plutajueg nanosa u evropskim morima preporuuje upotrebu protokola

graanske nauke Marine LitterWatch37 (koji je izraen za potrebe Evropske agencije za zatitu
ivotne sredine) kao to je ve navedeno iako je ovaj protokol izraen za morski otpad moe se
koristiti i za sakupljanje podataka o potonulom optadu (na obalama rijeka i akumulacijskih
jezera). Zasnovan je na jednostavnoj aplikaciji za mobilni telefon za odreivanje broja koja
omoguauje volonterima da izbroje otpad na plaama i da ubace podatke u centralnu bazu
36
37
podataka koju je pripada Evropskoj agenciji za zatitu ivotne sredine. Ovaj proces monitoringa
plutajueg nanosa i interfejs aplikacija za mobilne ureaje je prikazan na slici 10 ispod:
Slika 10 Potonuli otpad ( na priobalnom dijelu rijeka i akumulacijskih jezera) Monitoring-sveobuhvatni pristup (lijevo) i interfejs
aplikacije za mobilne ureaje Marine Litter Watch
Vodi38 za sprovoenje ienja plaa i protokola za monitoring uz upotrebu Marine LitterWatch

aplikacije za mobilne ureaje opisuje:
- Kako se pridruiti ili osnovati zajednicu;

- Kako zajednica moe pomoi u monitoringu plutajueg nanosa;
- Kako izvriti monitoring i prijaviti otpad na plai;
- Kako generisati podatke kako podrati upravljanje plutajuim nanosom i podii svijest.
Kao to je ve navedeno, koordinacija na regionalnom/dravnom nivou je potrebna radi

regulisanja sprovoenja sistema monitoringa potonulog otpada (na obalama rijeka i
akumulacijskih jezera). Mogui regionalni proces monitoringa plutajueg nanosa je prikazan na
slici 11. Kao to je ve navedeno, koordinacija na regionalnom/dravnom nivou je potrebna
radi redovne implementacije sistema monitoringa potonulog otpada (na obalama rijeka i
akumulacijskih jezera). Mogui regionalni proces monitoringa plutajueg nanosa je ilustrovan na
slici 11.
1.Regionalni Regionalni koordinator i
okvir tim menaderi
2.Izbor
lokacije
3.Def.jedinice
uzorka
4.Pokupiti i Voa tima sa lokalnom
Tim menaderi klasifikovati otpad podrkom
5.odrediti
koliinu otpada
Metodologija varira 6.Unos podataka i
u zavisnosti od vrste konani izvjetaj
ankete
7.Analiza podataka
i izvjetavanje
Regionalni koordinator i 8.Revizija
voe timova programa
38
http://www.eea.europa.eu/themes/coast_river / reservoir/marine-litterwatch/get-started/how
ika 11 Proces monitoringa potonulog otpada na regionalnom nivou ( na priobalnom dijelu rijeka i akumulacijskih jezera)
Na drugoj platformi dijaloga39 zainteresovane strane su predloile sljedee institucionalno

ureenje aktivnosti monitoringa koje treba izvriti na proljee 2016.:
- Regionalni koordinator: SWG Sekretarijat

- Nacionalni koordinatori: SWG kancelarije
- Lokalni kooordinatori: Javna komunlana preduzea i volonteri
Zadaci regionalnog kooridnatora su:
- Identifikacija i uspostava mjesta za ispitivanje.

- Kontaktirati sa organizacijama (ustanovama) koje vre ispitivanja
- Razvoj & odravanje sistema ispitivanja.
- Izrada &odravanje sistema ispitivanja
- obuka osoblja
- unos poataka u bazu podataka i pitanja i odgovori u vezi sa podacima
- Odravanje baze podataka
- Analiza podataka
- izvjetavanje
- (Dalji) razvoj metodologije
- Uestvovanje na dravnim i meunarodnm radionicama, radnim grupama itd...
Za sveukupnu koordinaciju etiri mjesta ispitivanja ca. 330 sati e biti potrebno kako bi se
uspostavio sistem za monitoring i oko 20 sati /godinje e biti potrebno radi odravanja
sistema40.
Program procjene plutajueg nanosa e zahtijevati specifina nastojanja usmjerena ka

angaovanju i obuci osoblja za rad na terenu i volontera. Doslijedna obuka visokog kvaliteta je
od sutinskog znaaja kako bi se osigurao kvalitet podataka i nuno je da uvrsti sticanje
operativnih vjetina (za rad na terenu). Programi edukacije osoblja bi trebalo da uvrste
specifine podatke o rezultatima i radnom uinku tako da osoblje i volonteri mogu da shvate
konekst programa procjene plutajueg nanosa. U pregledu je naveden izvjestan broj kljunih
pitanja koja treba razmotriti pri angaovanju volontera za procjenu plutajuih nanosa a one
ukljuuju i sljedee (preuzeto od Sheavly 2007):
- Volonterima treba pruiti obuku sa praktinim vjebama i propratnim materijalima i

uputstvima koji detaljnije obrazlau odgovornosti i procedure;
- Lokalna koordinacija i upravljanje su potrebni kako bi se osiguralo da su volunteri dostupni
po potrebi i da prate raspored monitoringa;
- Efikasna i esta komunikacija je kljuni element u angaovanju i auriranju volontera o
programskim aktivnostima ukljuujui nain na koji njihove aktivnosti monitoringa
podraavaju nastojanja upravljanja i ouvanja resursa.
- Planovi sukcesije su potrebni kako bi se osiguralo da dok neki volonteri odlaze ili se povlae
iz programa novi prolaze obuku kako bi postali ih zamjenili;
- Redovno odavanje priznanja radu volontera moe biti djelotvorno u odravanju njihovog
angaovanja u programu monitoringa (npr. Izvjetavanje u medijima, prezentacije lanovima
grupa koji vre monitoring i/ili upravljakim grupama na lokalnim sjednicama, zahvalnice,
razliiti suveniri kao to su majice, kape itd..)
39
Druga platforma dijaloga je odrana u martu 2016 u Prizrenu.
40
- Program monitoringa mora biti realan u smislu oekivanja od radnika i vremena potrebnog
za sprovoenje ove vrste studije.
- Regionalni koordinator treba da redovno posjeuje mjesta kako bi osigurao da obuka
odgovara potrebama snimanja. U idealnim uslovima propratne posjete bi trebalo da zakazati
tako da se podudaraju sa aktivnostima obnove znanja i ostalih aktivnosti.
- Gdje je to mogue posebno gdje su tamonji ljudi ogranieni finansijskim i drugim resursima
moe biti potrebna monerrna podrka da se pokriju putni trokovi u vezi sa radom.
Dok po prirodi volonteri ne oekuju nita u zamjenu za njihov rad ljudi vole da znaju da njihov
rad ima smisla i da je cijenjen. Optijie reeno, sljledea pitanja su takoe relevantna kada se
sprovode volonterski programi (preuzeto iz Kodeks uzornih praksi za organizacije koje
angauju volontere, Volunteering Australia 2007)41:
- Intervjuisati i zaposliti volontere u skladu sa antidiskriminacijskim i propisima ravnopravnog

zapoljavanja
- Volonterima obezbjediti zdravo i bezbjedno radno okruenje;;
- Obezbjediti odgovarajue i adekvatno osiguranje za volontersko osoblje.
- Definisati uloge volontera i izraditi jasne opise poslova.
- Napraviti razliku izmeu plaenih i neplaenih radnih mjesta;
- Svim radnicima dati informacije o albenim i disciplinksim postupcima.;
- Nadonkaditi trokove volonterima koji su nastali u ime organizacije;
- Odnositi se prema volonterima kao vrijednim lanovim tima i savjetovati ih o mogunostima
uea u donoenju odluka agencije; i
- Prepoznati doprinos volontera.
3.1.2.2 Monitoring nedozvoljenog odalganja
Pilot optine nemaju efikasan sistem monitoringa divljih smetlita i ne znaju koga bi trebalo
novano kazniti za nedozvoljeno odlaganje niti gdje se zapravo nalaze divlje smetlita. Stoga,
se predlae upotreba jednostavnog pristup koji se moe primjenjivati na regionalnom nivou.
Monitoring divljih smetlita i njihovo popisivanje u regionu ne zahtijeva izbor lokacije. Idealno bi
bilo da se izvri monitoring svih divljih smetlita. Meutim, za poetak, monitoring e se izvriti
za samo one koje se nalaze du rijeka/ priobalja rijeka i akumulacijskih jezera i jezera.
Slino pristupu monitoringa plutajueg nanosa, prvi korak u smanjenju uticaja je da se popiu
divlja smetlita nakon kampanja ienja. Stoga, najadekvatniji metod monitoringa lokacija
smetlita, obima i okvirnog sastava nedozvoljeno odlaganog otpada e biti onaj koji je nastao
inicijativom Let`s Do It World42 , masovnog graanskog pokreta koji je nastao u Estoniji 2008.
godine kada se 50 000 ljudi ujedinilo da oisti itavu zemlju za samo pet sati.
41
42
Slika 5 "Let`s Do It World"platforma
Do danas 112 zemalja i 13.8 miliona ljudi se pridruilo ovoj platformi ienja divljeg otpada.
Sve pilot zemlje su se pridruile inicijativi; meutim pokretake sile iza ove inicijative ienja
su nevladine organizacije a ne optine. Znaaj organizovanja kampanja ienja za prikupljanje
popisa divljih smetlita i planiranja programa primjene prevencije tek treba da bude prepoznat
od strane veeg broja zainteresovanih strana u pilot regionu. Nedozvoljeno odlaganje je
izuzetno sloeno pitanje te stoga sprovoenje programa monitoringa i ienja zahtijeva od
svih zainteresovanih strana, ukljuujui i vladu, optinu, poslanike i lanove zajednice da uzmu
uea kako bi ovaj problem bio iskorijenjen.
Metod koji se koristi u Let`s Do It World podrazumijeva sljedee korake:
- Angaovanje ambicioznih lidera da predvode akcije ienja irom zemlje;

- Angaovanje razliitih organizacija, strunjaka i volontera;
- Obuka uesnika kampanje;
- Sprovoenje kampanje ienja upotrebom tehnologije (aplikacija za mobilne ureaje
TrashOut prikazana na slici 11) kako bi se na mapi oznaila divlja smetlita.
o Izrada fotodokumentacije na lokaciji;
o Lociranje mjesta pomou GPSa na globalnoj satelitskoj mapi.
o Procjeniti koliinu i sastav divljeg otpada.
Slika 6 TrashOut mobilna aplikacija
U idealnom sluaju pilot optine bi organizovale regionalno kooridnisane kampanje ienja

barem dva puta godinje. Ista postavka bi trebalo da bude sprovedena za aktivnosti ienja
potonulog otpada. Poeljno je da aktivnosti ienja i monitoring potonulog otpada (na obalama
rijeka i akumulacijskih jezera) i divljih smetlita budu koordinisane od strane regionalnih
koordinatora i da se sprovedu u istom periodu.
Podatke dobijene putem ovih kampanja ienja bi trebalo iskoristiti da se izrade preventivni
programi.
4. Statistika otpada koja je usaglaena na regionalnom nivou
U izvjetaju o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i privredu za pilot region ara pokuano je da
se odredi koliina relativnog doprinosa generisanju plutajueg nanosa od strane svake optine.
Komparativna analiza je prvo uzela u razmatranje stope i koliine optada koji se prikupi
naspram onog koi se ne prikupi. Neprikuljeni otpad se procjenjuje mnoenjem brojki
generisanog otpada po glavi stanovnika sa brojem stanovnika koje nije pokriven uslugom
redovnog prikupljanja otpada. Pretpostavlja se da se neprikupjeni otpad nedozvoljeno odlae
na razliitim lokacijama, odakle se najkraim putevima (vodotokovima i rjenim /jezerskim
strujama) pridruuje struji plutajueg nanosa. Analiza je pokazala da su i brojke generisanja
otpada i procenat pokrivenosti slube zasnovani na procjenama. Nadalje, te procjene su
zasnovane na razliitim metodama. Stoga je od velikog znaaja za uspostavljanje i monitoring
odgovarajuih programa za prevenciju plutajueg nanosa da se uspostave pokazatelji
(benmark) statistike u vezi sa otpadom i da se izradi usagleena metodologija generisanja ovih
pokazatelja.
Benmark pokazatelji treba da omogue dobro funkcionisanje Modela integrisanog upravljanja

vrstim otpadom. Kljuni pokazatelji statistike u vezi sa otpadom su izloeni u Uredbi komisije
(EU) br 849/2010 od 27.09.2010. i izmjenama i dopunama Uredbe (EC) br 2159/2002
Evropskog parlamenta i Savjeta o statistikama otpada43.
Radi poreenja na regionalnom nivou predloeni su sljedei pokazatelji:
43
- Generisanje otpada (kilogram po glavi stanovnika godinje)
- Sastav otpada
- Stopa prikupljanja otpada (tonaa neprikupljenog otpada i/ili procenat generisanog otpada)
- Stopa recikliranja otpada (tonaa otpada koji se posebno skuplja ili dobrovoljno odlae u
centre za odlaganje i/ili procenat generisanog ortada)
Ovaj model integrisanog upravljanja predlae metode za prikupljanje i procjenu podataka o

generisanju i sastavu otpada i stopi prikupljanja (pokrivenost uslugom).
4.1 Metode za odreivanje generisanja i sastava otpada
Pouzdani podaci o generisanju i sastavu otpada mogu se dobiti samo putem analiza uzorka
otpada. Analize uzorka otpada predstavljaju nezamenljivo sredstvo za dobijanje podataka o
stopi generisanja i sastavu otpada i za omoguavanje planiranja, monitoringa i unapreenja
mjera upravljanja otpadom. Za sada, nema sistemskog pristupa ili standardizovane metode za
analizu vrstog otpada.
Metoda uzorkovanja otpada koju je izradila NALAS (Mrea udruenja lokalnih samouprava u
Jugositonoj Evropi) u saradnji sa Fakultetom tehnikih nauka, katedre za Ininjerstvo zatite
ivotne sredine i bezbjednosti i zdravlja iz Novog Sada za prikupljanje podataka o generiisanju
i sastavu otpada je razmatrana na Drugoj platformi dijaloga u Prizrenu. Veina uesnika
platforme je smatrala da je predstavljena metoda prihvatljiva; predstavnici optine Prizren su
izjavili, meutim, da su ve izvrili analizu uzorkovanja otpada uz upotrebu metode koju su
predloili meunarodni konsultanti koje su angaovali tokom projekta 44 upravljanja vrstim
otpadom radi unapreenja prikuljanja otpada.
Stoga je predloeno da se uspostave minimalni uslovi potrebni za metodu koja bi bila

prihvatljiva na regionalnom nivou koju mogu nadograditi naprednije optine. Od sutinskog je
znaaja da se izradi metoda uzorkovanja45 imajui u vidu sljedee korake:
1. Preliminarno istraivanje
2. Analiza dizajna i planiranje
3. Izvrenje analize otpada
4. Procjena analize otpada
4.1.1 Preliminarno istraivanje
Faza preliminarnog istraivanja se odnosi na obezbjeivanje neophodnih osnovnih podataka za

pilot optine koje sprovode analizu otpada.
Sljedei osnovni podaci za analizu otpada su predloeni:
1. Opti opis podruja koje je predmet istraivanja:

a. Iidentifikacija podruja ili dijela podruja koje treba procijeniti, lokacija i povrina;
b. Iidentifikacija razliitih relevantnih okruga.
44
http://www.jica.go.jp/kosovo/english/activities/activity04.html
45
Elementi metode uzorkovanja su uzeti iz SWA-Tool, Development of a Methodological Tool to Enhance the
Precision & Comparability of Solid Waste Analysis Data, 5th Framework Program, EU,
2. Opti podaci o stanovnitvu i podaci o upravnjanju otpadom. Sljedei podaci mogu biti
vani za prikupljanje:
a. Opti podaci stanvovnitva

b. Broj stanovnika
c. Broj domainstava
d. Vrste i razmjera stambenih objekata;
3. Opti opis organizacije sistema upravljanja otpadom (uesnici, odgovornosti itd):

4. Vrste tokova generisanog i prikuljenog otpada
5. Opis kontejnera za odlaganje smea u kunoj upotrebi kao to su kune kante za
smee, komunalni kontejneri, zapremina kontejnera
6. Prosean broj domaionstava i/ili osoba koje koriste kontejnere za odlaganje smea
7. Ukupna zapremina kontejnera; prostorna distribucija posuda; intervali sakupljanja
8. Metodi prikupljanja kao to je putem otvorenog kamiona ili kamiona za odvoz smea i
vrste prikupljenog otpada
9. Opis trase obilaska prilikom prikupljanja otpada
10. Metode odlaganja kao to je deponija.
Stratifikacija upravljanja otpadom je vana kako bi dobili statistiki tane podatke. Stratifikacija
nije obavezna za program analize otpada ali moe imati prednosti kako za tanost rezultata
tako i za dodatne podatke o o upravljanju otpadom (npr. turizam). Praktino, bie korisno
uspostaviti matricu stratifikacije na poetnoj fazi planiranja. Ova matrica e pokazati da li su
neophodni podaci za stratifikaciju dostupni. Ako optina rijei da izvri stratifikaciju trebalo bi da
razmotri sljedee kriterijume:
1. Sezona: Uopteno, analizu sezonskog otpada bi trebalo izvriti na osnovu najmanje tri a
idealno bi bilo etiri sezone kampanje za podrku razvrstavanja otpada. Poto rezultati
analize otpada imaju tendenciju da budu slini na proljee i jesen jedna od ovih sezona
se moe izostaviti
2. Stambeni objekti: Sljedee vrste stambenih objekata i podruja su se pokazale kao
znaajan kriterijum stratifikacije:
a. Ruralna podruja
b. Predgraa
c. Gradska podruja
d. Stambene zgrade
e. Viespratnice
f. Smjetaj za turiste ( ako se moe razdvojiti po oblastima)
3. Zapremina kontejnera: Uopteno, stratifikacija analize otpada se preporuuje u skladu

sa sljedeim zapreminama:
a. Kontejneri zapremine do 240l

b. Posude preko 240l
4. Sistem prikupljanja: vano je odrediti ona podruja sa i bez zasebnog prikupljanja

reciklirajuih materijala.
5. Izvor otpada: stratifikacija u skladu sa izvorom otpada kao bilo kuni ili komercijalni se
preporuuje tamo gdje je to mogue.
6. Dan prikupljanja: kada god postoji znaajna razlika u sastavu /generisanju otpada
razliitih dana u nedjelji preporuka je da se u tim danima korsti kriterijum stratifikacije.
4.1.2 Analiza dizajna i planiranje
Dizajn i planiranje se sastoje od sljedeih elemenata:
1. Vrsta uzorkovanja: moe obuhvatiti cijelo podruje optine ili odreeni tip optine iako
e prvo pomenuto uglavnom biti zastupljeno kako bi se dobili rezultati analize otpada koji
su reprezentativni za cijelo podruje koje se istrauje.
2. Broj i vrsta slojeva: odluka koja se tie broja i vrste slojeva koji se koriste u analizi
otpada zavisi od nekoliko inilaca ukljuujui potrebe koje optina ima za podacima o
upravljanju otpadom, dostupnosti odgovarajuih podataka za planiranje otpada i
odgovarajuim resursima. .
3. Nivo uzorkovanja: Postoje tri glavna nivoa na kojima se vri uzorkovanje, i to:
a. Unutar domainstava/poslovnih djelatnosti kao to su kante za smee iz kune

upotrebe
b. Van domainstava/poslovnih djelatnosti iz vanjskih kanti/kontejnera kao one koje
se koriste za kerbside prikupljanje.
c. Vozilo za odvoz smea
4. Vrste uzorkovanih jedinica: postoje tri glavne uzorkovane jedinice koje se koriste za
dobijanje neophodnih uzoraka otpada za analizu, i to: :
a. Odreena zapremina kante kao to je 240l ili 1100l litres;

b. Odreena teina kunog/komercijalnog otpada kao to je 100 kg;
c. Odreeni broj osoba koje generiu odreeni otpad kao to je 30 ljudi.
5. Broj uzorkovanih jedinica i veliina uzorka zavisi od dva glavna kriterijuma:
a. Varijacija (heterogenost) otpada koja se izraava koeficijentom prirodne

varijacije. Ovaj koeficijent varijacije je obino nepoznat i mora se procjeniti na
osnovu rezultata prolih analiza otpada.
b. eljena tanost rezultata.
6. Generisanje plana sluajnog uzorka: u skladu sa analizom dizajna nephodno je

nasumice odbrati mjesto uzorkovanja ili iz cijele matine populacije ili odgovarajue
podgrupe populacije u skladu sa odreenim kriterijumom stratifikacije (stratifikacija
sluajnog uzorka)
7. Trajanje Kampanje pojedinane analize otpada: preporuka je da se u toku uzorkovanja

otpada i prikupljanja uzoraka pokrije otpad generisan u toku jedne sedmice, i time e se
omoguiti da se uzorkovanje otpada proiri na svaki radni dan (od ponedeljka do petka)
pokrivajui cijeli ciklus uzorkovanja i bilo koju potencijalnu varijacija uslijed neprikupljanja
otpada preko vikenda.
4.1.3 Izvrenje analize otpada
Svaki prikupljen uzorak bi trebalo oznaiti etiketom sa jedinsvetnom identifikacionom

referentnom ifrom koja se moe koristiti i u vlanim uslovima. Tim za skupljanje uzoraka
otpada bi trebalo da prikupiti bar sljedee podatke i u vijeme prikupljanja za svaki uzorak da
evidentira:
a. Jedinstvenu identifikacionu referentnu ifru

b. Mjesto pronalaska uzorka
c. Datum prikuljanja
d. Broj i vrstu prikupljenih kontejnera za otpad
e. Vizuelna procjena % nivoa punjenja prikupljenih kontejnera za otpad
f. Vizuelna procjena % nivoa punjenja drugih kontejnera na jednom mjestu da bi se dobio
podatak za obraun koliine otpada.
Svaka jedinica uzorkovanja se mjeri i njena teina se evidentira. Generisanje otpada po glavi
stanovnika se dobija kada se podjeli prosjena dnevna teina s brojem stanovnika na jedinici
uzorkovanja.
Svaka jedinica se mora odvojeno razvrstati. Uzorkovana jedinica se razvrstava u kategorije u

skladu sa Katalogom razvrstavanja otpada. Katalog sadri 13 obaveznih primarnih kategorija i
35 preporuenih sekundarnih kategorija otpada. Razvrstavanje je prikazano na slici 12 ispod.
Sastav
otpada
Manuelno
Otpad za analizu Provjera
razvrstavanje
40mm
Pod-
uzorak
Provjera
10mm
estice < 10mm

Slika 27 Razvrstavanje otpada
4.1.4 Procjena Analize otpada
Osnova za procjenu predstavljaju osnovni rezultati mjerenja (kilogram po glav stanovnikai) i

ishod procedure razvrstavanja (sastav otpada u kg) za svaku uzorkovanu jedinicu. Osnovni
rezultati mjerenja e biti prebaeni sa papirnog obrazca u Excel dokument.
Sljedee statistike vrijednosti se moraju izraunati za svaku kategoriju otpada, svaku kampanju
i za ukupni rezultat:
Sredinja vrednost
Standardno odstupanje
Relativni interval povjerenja (%)
Sastav (%)
Ekstrapolacija je jo jedan vaan element u sklopu uzorkovanja otpada. Sastoji se od zakljuka

dobijenog na osnovu rezultata uzorkovanja i ukupne koliine otpada. Dva sluaja dolaze do
izraaja:
Sluaj 1: Vrsta pregledanog otpada na podruju (npr dnevni kuni i komercijalni otpad)
se stalno mjeri. Time je ukupna koliina otpada poznata. Ukupni rezultati uzorakovanja
(sastav otpada) se mogu odrediti u skladu sa ukupnom koliinom otpada te
ekstrapolacija nije potrebna.
Sluaj 2: Ukupna koliina pregledanog otpada je nepoznata. To je sluaj ako je samo
kuni otpad predmet analize ali se zasebno ne mjeri (samo se mjeri mjeavina kunog i
komercijalnog otpada). Stoga je neophodno izvriti ekstrapolaciju uzoraka otpada na
tom podruju.
Ekstrapolacija otpada se moe izvriti upotrebom sljedeih podataka kao referentnih vrijednosti:
Broja uzorkovanih jedinica, ili

Broja stanovnika ili
Broja domainstava.
Format prezentacije rezultata je vaan aspekt metodologije analize otpada i utie na

uporedivost razliitih analiza otpada. Metodologija koje je usaglaena na regionalnom nivou bi
trebalo da se izvede iz standardnih formata izvjetavanja i postupaka.
4.2 Metodologija za odreivanje pokrivenosti uslugom prikupljanja otpada
Sada, pilot regioni nemaju sistemski pristup ili standardizovanu metodologiju pokrivenosti
uslugom prikupljanja otpada. Takva metodologija bi trebalo da bude rezultat sveobuhvatne
analize sljedeih pitanja:
1. Statistikih podataka o stanovnitvu, broju domainstava i poslovnih djelatnosti

(poslovne i industrijske ustanove) u svakom naselju; mapa prostorne distribucije naslja i
poslovnih djelatnosti i mrea puteva po mogustvu u GIS formatu;
2. Ukupne koliina generisanja otpada po glavi stanovnika u odreenom preiodu (dan,
sedmica, mjesec, godina po potreb)i;
3. Zapremine i broj potrebnih kontejnera i broj podizanja /uestalost podizanja u prenosu
generisanog otpada.
4. Aurirane baza korisnika ukljuujui:
a. Sektor korisnika (domainstva, poslovne djelatnosti, institucije i industrijske

djelatnosti)
b. Stvarna zapremina i broj kontejnera
c. Stvaran broj podizanja/uestalost podizanja
d. Promjene: vee poslovne djelatnosti se zamjenjuju manjim ili obrnuto i sezonske
varijacije baze klijenata npr, povratak imigranata, boravak u vikendicama, smjetaj
turista
5. Mapa (u GIS formatu) pokazuje svarni raspored kontejnera i njihovu zapreminu u vezi sa
distribucijom korisnika i generisanja otpada.
6. Koliina nesakupljenog otpada u procentima ukupno generisanog otpada;
7. Broj kontejnera odreene zapremine i broj podizanja da prenese otpad koji nije
prikupljen.
8. Auriranje baze korisnika sa korisnicima usluga koji nisu pokriveni uslugom redovnog
prikupljanja otpada.
9. Mapa (u GIS formatu) koja pokazuje na kojim odgovarajuim mjestima bi trebalo
postaviti kontejnere da im korisnici usluga mogu prii u skladu sa odabranim sistemom
prikupljanja (kerbside ili odvoz sa jednog mjesta kao i razdvajanje otpada ili prikupljanje
mjeovitog otpada).
Treba izraditi detaljnu metodologiju u vezi sa kojom treba da se usaglase pilot regioni/optine.
To bi doprinijelo boljem planiranju proirivanja usluge sakupljanja otpada i smanjenju plutajueg
nanosa.
5. Aktivnosti prevencije plutajueg nanosa
Opti cilj aktivnosti prevencije plutajueg nanosa je da se unaprijedi sadanji otpad jaanjem
organizacionog i finansijskog kapaciteta operatera da pokriju udaljena ruralna podruja
organizovanom uslugom sakupljanja i poboljati stopu recikliranja. Time se uspostavljaju
sljedei zajedniki ciljevi u pilot regionu ara:
1. Proiriti prikupljanje u ruralnim podrujima (%);

2. Poboljati stopu recikliranja plastike (%);
3. Smanjiti nedozvoljeno odlaganje (% stanovnitva ili zapremine otpada);
4. Smanjiti plutajui nanos (%)
Ovaj Model integrisanog upravljanja vrstim otpadom je usredsreen na najbolje prakse na

proirivanje prikupljanja otpada u udaljenim ruralnim podrujima i prua koncepte za planiranje
ruta za prikupljanje otpada odreujui potrebnu zapreminu kontejnera i vozila za odvoz smea i
mjesene trokove za svaku pilot optinu.
5.1 Najbolje praktine primjene prikupljanja otpada u ruralnim podrujima
Najbolje praktine primjene prikupljanja otpada u ruralnim podrujima koje su predstavljene u

ovom modelu Integrisanog upravljanja su preuzete iz nekoliko izvora:
- Optinski otpad Learning tool lekcija 3 prikupljanje vrstog otpada46
46
http://msw.cecs.ucf.edu/collegestudents.html
- Vodi za uspostavljanje ustanova za prikupljanje vrstog otpada u zajednici.47
Upotrebom Learning tool komunalnog otpada pilot optine su u mogunosti da shvate

probleme i zabrinutosti koje su u vezi sa prikupljanjem vrstog otpada i mogu da uporede
privatne i dravne sisteme da razumiju vrste sistema prikupljanja, da identifikuju beneficije koje
idu uz upotrebu transfer stanica, pripreme ekonomsku analizu transfer stanica i shvate pitanja
koja se tii transfer stanica.
Glavna korist za pilot optine od upotrebe ovog sredstva je mogunost analiziranja:

1. Ukupnog vremena potrebnog za sakupljanje
2. Broja potrebnih kamiona i kontejnera
3. Broja klijenata koje u danu moe da opslui jedan kamion
4. Uestalost sakupljanja
5. Mjesena cijena goriva
Ovaj nain uspostavlja jednainu za izraunavanje ukupno potrebnog vremena za sakupljanje

na sljedei nain:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Tabela 7 Ulazni podaci za izraunavanje vremena potrebnog za sakupljanje
a+e a vreme od garae do rute, e- vreme vonje od garae do kraja putovanja

N Broj lokacija
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3, ili 120l)
CR Odnos sabijanja otpada kamiona (1:3)
bc Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili vremenu podizanja+putanja (min)
bkm Vrijeme vonje izmeu lokacija (min)
d Vrijeme odlaganja (vrijeme na deponiji 30 min)
d iz/u garau
f+g Vrijeme van rute (15% dnevno)
c Broj putovnja mjeseno
- a, d, i e su funkcije daljine i brzine-obino 30km/h:

- b je funkcija broja korisnika, vrijeme koje je potrebno po korisniku, broj utovara (pun ili
djelimian); b se dobija dodavanjem bc(vrijeme sakuljanja na lokaciji) i bkm (vrijeme koje je
potrebno za vonju izmeu lokacija; vrijeme je funkcija duine puta (udaljenost) i prosjena
brzina, koja je podeena na 30km/h;;
- c je funkcija kapaciteta vozila i njegovog odnosa sabijanja;
Broj potrebnih voziila i kontejnera je funkcija generisanja otpada na datom podruju. Broj
potrebnih kontejnera zavisi od zapremine kontejnera i gustine otpada. Zapremina kontejnera se
uspostavlja na osnovu stambenog naselja (kue ili viespratne zgrade) i metoda sakupljanja:
kerbside (od vrata do vrata) ili sistem donoenja. Imajui u vidu da se Model integrisanog
upravljanja vrstim otpadom uglavnom usredsreuje na ruralna podruja, za sakupljanje od
vrata do vrata se koriste kante zapremine 120L. Gustina otpada je 15kg/120l. Ukupan broj kanti
47
https://www.h-gac.com/community/solid-waste-
management/documents/guide_to_developing_community_solid_waste_facilities.pdf
od 120l se onda izraunava djeljenjem koliine (kg) generisanog otpada za period koji se
podudara sa uestalou sakupljanja (tj. sedmina koliina ako se prikupljanje vri jednom
sedmino ili bilo koji drugi preiod koji se podudara sa uestalou prikupljanja) sa otpadom
gustine (15kg, za kante od 120l). Ako se koriste kontejneri zapremine 1,1 m 3 gustina otpada e
biti 120kg/1,1 m3 .
Kako bi se izraunao broj korisnika koje kamion moe da opslui u toku dana trebalo bi znati
zapreminu i gustinu otpada (to se podudara sa odnosom sabijanja). Imajui u vidu da je
teina od 1 m3 otprilike 110kg, uobiajen odnos sabijanja kamiona je 1:3 a proseno
generisanje otpada u ruralnim podrujima po glavi stanovnika je 0,7kg, a kamion od 12 m 3
moe da opslui 2.772 korisnika dnevno.
Ili:
Zapremina kamiona (m3) x 110kg (gustina) x 3 (faktor sabijanja) x 0,7 (generisanje otpada po
glavi stanovnika) = ukupan broj opsluenih korisnika u danu.
Uestalost sakupljanja je funkcija koliine otpada predviene za skupljanje, zapremine kamiona,

ukupnog vremena sakupljanja i broja smjena. Uobiajena optimalna uestalost sakupljanja
otpada je jednom sedmino. Takva uestalost sakupljanja omoguuje optimalnu upotrebu i
odravanje voznog parka kamiona za odvoz smea. Uestalost sakupljanja je planirana za
teritoriju itave optine uzimajui u obzir generisanje otpada, dostupnu zapreminu kamiona i
duinu ruta.
Klju u planiranju prikupljanja otpada u ruralnim podrujima je odgovarajua zapremina

kontejnera i optimiziranje ruta dostupih kamiona. Prepreku u planiranju ovih ruta moe da
predstavlja putna infrstruktura, npr. mogunost pristupa udaljenim podrujima standardnim
vozilima. Stoga, primjeri najboljih praksi sugeriu da se usluge podijele na sljedei nain:
- standardna kamioni za odvoz smea zapremine od 12-20 m3 koriste glavnu putnu mreu
- manja vozila (zapremine od 3-6 m3) nekada ak i traktori opsluuju domainstva i prevoze
prikupljeni otpad do odreenih taki sakupljanja (ruralnih transfer stanica) koje se nalaze na
stratekim mjestima-na raskrsnicama lokalnih puteva.
Vodi za razvoj postrojenja za vrsti otpad u zajednici koji je pripremila Dannenbaum

korporacija za zatitu ivotne sredine (1999) prestavlja zbir najboljih praksi za sakupljanje
otpada u udaljenim ruralnim podrujima.
Ove najbolje prakse pokazuju kako treba procjeniti ukupne trokove postojeeg sistema vrstog
otpada i takoe pokazuju kako transfer stanice u ruralnim podrujima mogu da utiu na
smanjenje trokova u vezi sa vrstim otpadom po glavi stanovnika. Transfer stanice u ruralnim
podrujima se mogu koristiti i da neutraliu trokove ienja divljih smetlita.
Transfer stanica u ruralnom podruju je mjesto gdje mjetani mogu da ostave uobiajeni
komunalni otpad i otpad koji je teak za odlaganje. Veliki broj vrste centara za prikupljanje je
dostupan u zavisnosti od materijalla koji primaju, lokacije, broja stanovnika koji ga koriste i
dostupnih sredstava za izgradnju i rad. Ovi centri predstavljaju pogodne lokaciije i za
recikliranje.Ove stanice obino sadre jednu ili vie mobilnih prikolica, kantu za smee, otvoreni
kontejner da privremeno skladite a zatim da transportuje prikupljeni otpad do optinske ili
regionalne deponije.
Ruralne transfer stanice mogu biti stacionirane ili mobilne. Stacionirane stanice imaju trajnu
lokaciju i obino je potrebno izvriti neka poboljanja kako bi se podralo prikupljanje i
odlaganje, postavljanje ograde, osvetljenja, prilaza i kuice za radnika. Stacionirane stanice
prikupljanja mogu imati male trokove sakuplja otpada iz kanti za smee ili mogu ukljuiti
proirenu uslugu ukljuujui prikupljanje reciklirajueg materijala, prikupljanje upotrebljenog ulja,
opasnog otpada i komposta. Meutim kako se sluba za sakupljanje otpada iri isto se deava i
sa trokovima programa.
Mobilne stanice prikupljanja otpada su komunalna vozila koja se zaustaljvaju na oznaenom

mjestu kako bi preuzeli smee stanovnika na odreenoj lokaciji kao to su dijelovi sa
prvenstvom prolaza na zajednikom putu. Uobiajeno je da ima malo ili uopte da nema
poboljanja na mjestima gdje se zaustavljaju da preuzmu smee osim znaka koji informie o
vremenu prikupljanja, materijalima koji se primaju i naziv lokacijie. Neke mobilnie stanice su
presvuene materijalom pogodnim za sve vremenske uslove tako da auta i kamioni mogu
bezbjedno koristiti stanicu ak i po loim vremenskim uslovima. Iako nije uobiajeno mogue je
ponuditi mnoge od redovnih usluga koje se nude na stacioniranim ili mobilnim transfer
stanicama.
Ruralne transfer stanice bi trebalo da se nalaze u blizini prometnih puteva. Lokaciija bi trebalo
da uzme u obzir stvaranja mogue buke i problem bezbjednosti (sabraaj ili plavne ravnice du
rijeka). Na kraju, lokacija bi trebalo da bude finansijski dostupna i pogodnog izgleda tako da
trokovi kapitalnog poboljanja budu svedeni na minimum.
Idealno bi bilo da sve stacionirane ruralne transfer stanice ispune odreeni minimum standarda
kako bi se osigurala bezbjednost korisnika, odgovarajui prilaz, laka upotreba, kontrola smea,
spreavanje pretraivanja po smeu, i odgovarajue mogunosti odlaganja smea. Minimalni
uslovi za odgovarajue take prikupljanja otpada su:
- Pristupni putevi i mjesto odlaganja presvueni materijalom pogodnim za sve vremenske

uslove,
- Lakoa pristupa mjestu i kontejnerima za stanovnike i/ili operatere koje je izabrala
zajednica,
- Ograda oko oboda radi sigurnosti i kontrole materijala koje nosi vjetar.
- Odgovarajue radno vrijeme ukljuujui vikende.
- Postaviti obavjetenje o radnom vremenu, materijalima koji se primajuni upozorenje da e
nedozvoljeno odlaganje biti zakonski sankcionisano..
Postoje mnoge razliite mogunosti izgleda ruralne transfer stanice (mjesta dovoza). Tri
mogunosti i razlozi za i protiv koji su u vezi sa svakom su prikazani na slici 13.
Opcija 1
Za:
-jeftina izgradnja
-kutije se vuku samo u jednom pravcu
Protiv:
-Samo jedan graanin moe da istovaruje
istivarujeprema
Opcija 2 u jednom trenutku tako
da e vrijeme jednog ciklusa biti veliko
Za:
-dozvoljava vie korisnika u isto vrijeme
-graanin moe da vue kutije za laki istovar
-prima veliku koliinu skupljenog smea
Protiv:
- skupa konstrukcija zbog duine zida
-kutije se mogu vuisa raznih strana ali postoji
opcija da sklone kutije sa krila
Opcija 3:
Za:
-kutije se vuku samo u jednom pravcu
-graanin moe da vue kutije za laki istovar
-istovar se moe vriti sa obe strane
Protiv:
-zid za zadravanje kota u zavisnosti od duine
Slika 14 Izgled ruralnih transfer stanica
Studije sluaja su dale primjere organizovanja ruralnih transfer stanica koje pored toga to
obezbjeuju mjesto na kom graani mogu da odloe glomazni otpad, specijalni otpad i
razvrstani kuni otpad mogu i da skrate duinu i vrijeme putovanja specijalnih komunalnih
vozila. Sakupljanje od vrata do vrata razvrstanog otpada je obezbjeeno od strane operatera
kojeg je angaovala mjesna zajednica ili stanovnitvo samostalno prevozi otpad do ruralne
transfer stanice.
Polje 2. Studija sluaja okruga ejmbers

Okrug ejmbers ima otprilike 25.000 stanovnika. 5% teritorije okruga je urbano a 95% ruralno. Otprilike 87000
tona otpada se generie godinje. Okrug ejmbers smatra da radnici u njihovim ruralnim transfer stanicama
osiguravaju da graani propisno razvrstaju otpad, kontroliu potencijalno nedozvoljeno odlaganje i kontroliu i
istou stanice. Prije nego to su transfer stanice zapoljavale radnike esto bi se na zemlji nalazilo smee i
razvrstavanje otpada nije obavljano kako treba.
Okrug ima 8 ruralnih transfer stanica sa radnicima koje prihvataju komunalni otpad, opasni otpad, korieno ulje,
koriene filtere za ulje, gume, etke za bruenje, belu tehniku i baterije. Graani mogu da dovezu otpad do
ruralne transfer stanice ili da organizuju sakupljanje od vrata do vrata u okviru svoje zajednice. Rezidualni
komunalni otpad se prikupljaj iz transfer stanice od strane operatera dok se reciklirajui materijal preuzima od
strane ovlatenih privatnih preduzea.
Slika 15 Ruralna transfer stanica u okrugu ejmber, Teksas
Naelno, ruralne transfer stanice su se nalazile na 20 lokacija i predstavljale su kontejnere od samo 1,1 m3 .
Odravanje sistema je bilo skupo. Na kraju su smanjili broj ruralnih tranaser stanica i poveali zapreminu
konejnera na 40 m3 . Sada, mjesta imaju stanice za sabijanje, otvorene kontejnerene ili oboje. Otpad se prevozi
od ruralne transfer stanice do deponije komunalnim vozilom okruga i od strane radnika okruga.
5.2 Predloeni koncept sakupljanja otpada na ruralnom podruju
Najbolji primjeri iz prakse koji su naznaeni u odeljku 5.1 su upotrebljeni da izvedu koncept za
prikupljanje otpada u ruralnim podrujima u svakoj pilot optini.
Glavni ciljevi predloenog prikupljanja su povezani sa smanjenim uticajem plutajueg nanosa na

ivotnu sredinu i privredu, a to su:
- Prevencija stvaranja divljih smetlita proirivanjem usluge na podruja gdje ne postoji

redovno sakupljanje otpada;
- Unaprediti stopu recikliranja i pakovanja (uglavnom plastike) i time spreiti da se
pridrue struji plutaueg nanosa;
Predloeni sistem prikupljanja otpada u ruralnim podrujima je od vrata do vrata kako bi se

spreilo nedozvoljeno odlaganje od strane graana koji su nezainteresovani do svoj otpad
dovezu do udaljenih lokacija/kontejnera. Primarno razvrstavanje otpada je predvieno.
Meutim, optina moe da odlui da li e primarno razvrstavanje otpada sprovesti na poetku
mjera prikupljanja ruralnog otpada ili kasnije. Trebalo bi imati na umu da je sakupljanje od vrata
do vrata skupo zbog duine puta a esto se ne moe sporvesti u ruralnim podrujima zbog
problema pristupa (uzane, strme i neasfaltirane ulice gdje obino komunalno vozilo ne moe da
saobraa). Stoga, predlae se da se uspostave dva paralelna sistema prikupljanja:
1. Prikupljanje otpada na ruralnim podrujima u ime optine koje izvodi ili javno komunalno
preduzee ili privatno preduzee za upravljanje otpadom pod ugovorom. Vri se
redovnim komunalnim vozilom za odvoz smea zapremine 10-20m3 koje ide samo po
glavnim putevima i prikuplja otpad sa mjesta odreenih za prikupljanje. Vozila vee
zapremine (npr. navlakai i podizai kontejnera) mogu biti dostupni ukoliko su putevi
pogodni za njihovo kretanje i manipulaciju (npr. okretanje).
2. Prikupljanje otpada na ruralnim podrujima u ime mjesnih zajednica. Graani mogu
dovesti (razvrstani) otpad u kantama do najblieg mjesta odreenog za prikupljanje ili
mogu unajmiti mjesnog operatera za prikupljanje otpada koji je izabran od strane
lanova zajednice da to uini umjesto njih. Mjesni operater za prikupljanje otpada moe
biti ili pod-izvoa ili optinski operater u ruralnoj zajednici. Optina moe da odlui u
kom institucionalnom obliku e se odvijati prikupljanje otpada voeno od strane
zajednice, jer je to pitanje koje se tie postojee regulative. Mjesni operateri prikuljanja
otpada bi trebalo da imaju odgovarajue vozilo (npr. traktor) koje moe da prie imovini
korisnika koja se nalazi du ulica (ukoliko ih ima) koje mogu biti neasfaltirane, strme i
uske.
Sabirni punktovi otpada su mjesta gdje se susreu dva paralelna sistema: redovni otpad koji
se sakuplja u ime optine i sakupljanje otpada organizovano od strane mjesne zajednice (sela).
Sabirni punktovi se uvijek nalaze du glavnog puta. U nekim sluajevima lokalna mrea ulica je
pored glavnog puta, ili se lokalni put grana i vodi u selo. U oba sluaja lokalno stanovnitvo ili
mjesni operateri za prikupljanje otpada dovoze otpad do tih mjesta odreenih za sakupljanje.
One mogu biti ili mobilne ili stacionirane (ruralne )transfer stanice. Mobilni transfer je predvien
za lokacije gdje se glavni put grana i povezuje jedno ili dva naselja. Stacionirane transfer
stanice se nalaze na stratekim takama gdje se grupa naselja sa relativno velikim brojem
stanovnika moe nesmetano da odloi otpad u periodu izmeu dva sakupljanja planirana po
rasporedu.
Na mobilnim mjestima transfera koja predstavljaju dio glavnog puta, vozila za sakupljanje
smea staju u odreeno vrijeme da preuzmu prikupljeni otpad. Otpad se pretovari sa manjeg
vozila na standardni komunalni kamion. Stoga se dva sistema prikupljanja (od strane optine i
mjesne zajednice) moraju sinhronizovati u smislu vremenskog rasporeda.
Stacionirane ruralne transfer stanice zahtijevaju zemljite koja je ograeno i snabdeveno

odgoarajuim kontejnerima. Vrsta i zapremina kontejnera moraju odgovarati sistemu utovara
optinskih komunalnih vozila. Rampa (izdignuti dio puta) omoguava da se otpad pretovari sa
manjeg vozila (traktora u veini sluajeva) u kontejner. Prednost stacioniranih transfer stanica je
u tome to raspored prikupljanja standardnih komunalnih vozila kojima upravlja Javno
komunalno preduzee ili privatno preduzee za upravljanje otpadom koje je angaovala optina
ne trab da se prilagodi rasporedu istovara sistema prikupljanja kojim rukovodi zajednica. Loa
strana je to to je njiohovo angaovanje skupo.
Mjesta odreena za sakupljanje se mogu koristiti za privremeno skladitenje reciklianih

materijala. U sluaju primarnog razvrstavanja otpada, razliiti kontejneri su postavljeni za
razliite materijale za recikliranje na ruralnim transfer staniama. Sekundarno razvrstavanje
otpada se moe organizovati i na ruralnim transferima. Reciklani materijali se takoe mogu
preuzeti i na mobilnim mjestima za prikupljanje pod uslovom da optina organizuje prikupljanje
razvrstanog otpada. U suportnom, privatna preduzea ovlatena za recikliranje se mogu
pozvati da ga preuzmu. Time, optinski operateri nee prikupljati samo rezidualni otpad. To bi
svelo na minimum koliinu otpada, uestalost prikupljanja i trokove
Planiranje prikupljanja ruralnog otpada se sastoji od sljedeih koraka:
1. Naselja koja nisu pokrivena redovnom uslugom prikupljanja otpada i broj stanovnika su
identifikovani za svaku pilot optinu na osnovu podataka od optina i/ili operatera za
prikupljanje otpada kako javnih (Javna komunalna preduzea koja rade u trpcu i
djelimino u Prizrenu) tako i privatnih (koji rade u Dragau, Kukeu, Tearcu i
Jegunovcu); naselja koja nisu pokrivena uslugom prikupljanja otpada su locirana na
Google earth mapi;
2. Prikupljanje otpada je izraunato za svako naselje koje nije pokriveno uslugom redovnog
prikupljanja otapada: sa zainteresovanim stranama je razamtrano da se uvede primarno
razvrstavanje otpada tako da se rezidualni otpad prikupi od strane preduzea za
upravljanje otpadom a da se reciklani otpad preuzme od strane ovlatenih reciklanih
preduzea a biorazgradivi otpad e se kompostirati od strane korisnika. Meutim,
zainteresovane strane su izjavile da je trie za reciklau nerazvijeno i da se primarno
razvrstavaje pokrene u kasnijoj fazi.
3. Putna infrastruktura je analizirana kako bi se rute iskoristile na najbolji nain; rute su
naznaene na Google earth mapi; rute se kreu du glavnih puteva od izlaska
komunalnog vozila iz garae (koja se obino nalazi u sjeditu optine) do sabirnog
punkta otpada (bilo regionalna sanitarna deponija ili optinska neuslovna deponija) i
nazad do garae.
4. Broj sabirnih punktova u usamljenim naselja (mobilni transferi) ili ruralnim transfer
stanicama (stacionirane stanice) koja opsluuju grupu naselja su odreena za svaku
rutu; razdaljine izmeu sabirnih punktova su izmjerene;
5. Ruralne (stacionirane) transfer stanice za otpad su odreene na odgovarajuim
lokcijama-raskrsnicama glavnih i lokalnih puteva, u blizini naselja sa velikim brojem
stanovnika koje samim tim vie generiu otpad;
6. Vrijeme potrebno za sakupljanje sa jednog mjesta i ukupno vrijeme sakupljanja otpada
se izraunava na osnovu udaljenosti, propisanim pauzama i brzini ;
7. Izraunava se ukupna potrebna zapremina i broj 1.1m3 kontejnera (to se lako moe
konvertovati u kontejnere od 120l na osnovu odnosa 1 kontejner od 1.1 m3 je isto to i 8
kanti po 120l); procena gustina otpada u kontejneru od 1,1m3 je 120l ali uslijed rezervne
margine od 30% raunica polazi od prosene gustine od 98kg.
8. Potrebna zapremina komunalnog vozila za otpad se izraunava na osnovu koliine
rezidualnog otpada, broja ruta, ukupnog vremena za prikupljanje po ruti i uestalost
prikupljanja (obino jednom sedmino).
9. Trokovi goriva se izraunavaju na osnovu ukupne duine puta, prosene potronje od
15l dizela/ 100kmn i sadanjim cijenama dizela u pilot zemljama.
Pravljenje ruta i raunica za svaki optinu je dostupno u Aneksu 3. Samo je model raunanja za
optinu Kuke nedovoljan jer nema podataka o potrebnoj zapremini kamiona/kontejnera jer
podaci o broju stanovnitva nisu za sada dostupni. Sve formule se integriu u model raunanja
i nakon dostave ulaznih podataka (broj stanovnika i odgovarajue generisanje/sastav otpada)
automatki e se izraunati potrebna zapremina.
Primjer optine Draga je naveden ispod.
Sprovoenje koncepta prikupljanja ruralnog otpada koji je izradila optina Draga se moe
ometati sadanjim sistemom upravljanja otpada koji se oslanja na rad regionalnog (privatnog)
preduzea EkoRegjioni. Sadanji operater nije stimulisan da pokrije cijelu teritoriju uslugom
rganizovanog prikupljanja otpada a u radnom ugovoru sa optinom nije navedena obaveza
proirivanja usluge. Optina Draga moe donijeti odluku da unajmi jos jednog operatera da
sprovede prikupljanje otpada na ruralnim podrujima. Uprava optine Draga je prepoznala
predloeni koncept jer ga moe koristiti u izradi tehnike specifikacije na tenderskom postupku
koji treba da se pokrene.
Broj potrebnih vozila i kontejnera je zasnovan na generisanju otpada u nasljeima optine

Draga koja nisu pokrivena redovnom uslugom prikupljanja smea. Ulazne cifre dobijenog broja
su prikazane u tabeli 7.
Tabela 4 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno redovnim sakupljanjem otpada i generisanje otpada u optini Draga
Generisanje
Naselja koja nisu pokrivena Broj Pokazatelj (kg/ otpad (tona /
otpada (kg/po
uslugom prikupljanja otpada stanovnika po glavi/ danu) godinje)
glavi/danu)
Mlike 92 0.7 64 24
Globoica 960 0.7 672 245
Kruevo 857 0.7 600 219
Zli potok 610 0.7 427 156
Restelica 4698 0.7 3,289 1,200
Dikance 124 0.7 87 32
Brod 1544 0.7 1,081 394
Letane 783 0.7 548 200
Radea 1224 0.7 857 313
Zrza 236 0.7 165 60
Krstac 420 0.7 294 107
Uspostavljena je jedna glavna tzv. ljubiasta ruta. Razvrstavanje ruta po bojama olakava
planiranje putovanja i mjesta odreena za sakupljanje otpada. Postojee rute za prikupljanje
koje se primjenjuju od strane regionalnog preduzea Eco Regjioni se mogu razvrstati po boji
kako bi se napravila razlika izmeu sadanjih i buduih operativnih radnji.
Mjesta odreena za prikupljanje du ljubiaste rute su:
Tabela 5 Mjesta odreena za sakupljanje du "Ljubiaste" ruute
Collection
Purple Route
Point No.
1 Mlike
2 Transfer st 1
Globoica
Kruevo
Zli potok
Restelica
3 Transfer st 2
Dikance
Brod
4 Transfer st 3
Letani
Radea
5 Zrza
6 Krstac
7 Prevoz do (neuslovnih) optinskih deponija u Dragau
Postoje tri mobilna sabirna punkta otpada (Mlike, Zrza i Krstac) i tri stacionirane transfer stanice
(Globoice, Dikance i Draga).
Ruta je prikazana na slici ispod.
Slika 8Ljubiasta ruta za prikupljanje otpada u ruralnim podrujima optine Draga

Svaka ruta poinje iz garae koja se nalazi u Dragau; kamion putuje izmeu sabirnih punktova
za prikupljanje otpada (ukluujui i ruralne transfer stanice) ide do (neuslovnih) optinskih
deponija, istovaruje otpad i vraa se u garau. Stoga, broj sabirnih punktova je n+11 (7 za
ljubiastu rutu). Ukupno prikupljanje otpada se rauna uz pomo formule:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Vrijeme potrebno za putovanje izmeu sabirnih punktova i vremena ukupnog prikupljanja za

ljubiastu rutu su navedeni u tabeli 9.
Tabela 6 Vrijeme putovanja izmeu sabirnih punktova otpada duljubiaste rute do (neuslovnih) optinskih deponija i nazad
RUTA (Ljubiasta
Br. lokacije. 1 2 3 4 5 6 7
a vrijeme od garae do rute, e-
a+e vrijeme do garae na kraju 15 0 0 0 0 0 15
putovanja
N Broj lokacija 1 1 1 1 1 1 1
Generisanje otpada po lokaciji
Wg 483 9,539 8,757 10,537 1,239 2,205
(kg)
Wsw Specifina teina otpada 98 98 98 98 98 98 98
CR Odnos sabijanja 3 3 3 3 3 3 3
Vrijeme prikupljanja po lokaciji ili
bc 15 15 15 15 15 15 0
podizanju+sputanju (min)
Vrijeme vonje izmeu lokacija
bkm 4 8 20 16 5 15 10
min)
Vrijeme odlagnja (vrijeme na
d 0 0 0 0 0 0 30
deponiji 30 min)
d ulaz/izlaz iz garae garage 10 0 0 0 0 0 10
f+g Vrijeme van rute (15% u danu) 0 0 0 0 0 0 72
c Broj putovanja u sedmici 0.25 3 3 3 0.5 1 3
Ukupno vrijeme prikupljanja
YLOC 44 23 35 31 20 30 137
po lokaciji
Ukupno vrijeme prikupljanja
Y 957
min)
Potrebna zapremina kamiona i kontejnera koji se nalaze na mjestima odreenim za sakupljanje

na ljubiastoj ruti su prikazani u tabeli 10.
Tabela 7 broj kontejnera i kamiona koji su potrebni za ljubiastu rutu
Potrebna
Mjesto Otpad po lokaciji Br. potrebnih Uestalost
zapremina
prikupljanja (kg /sedmino) kontejnera prikupljanja
kamiona
Mlike 483 5 2 1 mjeseno
Tr st 1 9,539 97 32 (12)48 3 puta sedmino
Tr st 2 8,757 89 30 (12) 3 puta sedmino
Tr st 3 10,537 108 36 (12) 3 puta sedmino
Zrza 1,239 13 4 2 puta mjeseno
Krstac 2,205 23 8 1 sedmino
48
Zapremina potrebna da primi nakupljeni otpad na transfer stanici je 30-36 m3.potrebni su otvoreni kontejneri (do
40m3)i. Imajui na umu da da su putevi takvi da ne dozvojljavaju manipulaciju komunalnih vozila sa navlakaem i
podizaem predlae se da se koristi kamion od 12m3 i povea uestalost prikupljanja na tri puta sedmino..
Treba imati na umu da je generisanje otpada u nekim selima obimno i da bi se prikupljanje
trebalo organizovati vie od jednom sedmino. U Mliki zbog malog broja stanovnitva i
nakupljenog otpada prikupljanje treba obavljati jednom mjeseno. Logino je da bi Mlike trebalo
da imaju punkt sa mobilnim transferom ali skladitenje otpada u toku mjesec dana moda ne bi
bilo prihvatljivo za graane. Stoga jedan otvoreni kontejner od 5m3 se moe postaviti du
glavnog puta i da se pokupi jednom mjeseno posebnim komunalnim vozilom sa podizaem.
Otovorene kontejnere bi trebalo prekriti kako bi se spreilo irenje neugodnog mirisa. U Zrzi bi
otpad trebalo prikupljati dva puta mjeseno. Jedna alternativa je da se otpad prikupi sa punkta
za prikupljanje van sela ili da se otpad prikupi sa imanja i doveze do transfer stanice u Dragau.
To znai da rute u optini Draga nisu obavezne i mogue su alternative. U svakom sluaju bilo
koje planiranje ruta bi trebalo da primjeni ovaj princip kako bi prikupljanje bilo efikasno.
Trokovi dizel goriva su izraunati za ljubiastu rutu na osnovu ukupne daljine (duine puta),
potronja od 15l/km i aktuelna cijena goriva (tabela 11).
Tabela 8: Mjeseni i sedmini trokovi za ditzel gorivo za ljubiastu rutu.
Ukupna duina Sedmini trokovi Mjeseni trokovi goriva

Trokovi puta (km) goriva (EUR) (EUR)
Kamion (dizel motor) 193.02 25.48 101.91
Hence, to extend the waste collection service and cover all the settlements in the Municipality
Dragas, the following resources need to be made available:
- Potrebno je nabaviti 335 kontejnera zapremine 1.1m3 (treba postaviti na punktovima za

prikupljanje) i 2.680 kanti od 120l (da se postave na imanje korisnika za prikupljanje od vrata
do vrata). Cijena kontejnera zapremine 1.1m3 je EUR 117,25049 Cijena kanti od 120l je
EUR;
- Kamion zapremine 12m3 treba da bude dostupan u vremenu od 16 sati sedmino, Ako taj
kamion nije dostupan investicija iznosi okvirno EUR 65.000.
- 3 radnika (voza i dva radnika na utovaru) e biti angaivani 16 sati sedmino;
- Mjeseni trokovi goriva e iznositi EUR 102;
- Ako bi graani angaovali mjesnog operatera za prikupljanje otpada trebalo bi pokriti
trokove prikupljanja od vrata do vrata i transporta do sabirnog punkta. Treba imati na umu
da e broj putovanja potpuno popunjenog traktora (zapremine do 6m3 ) biti vei od jednom
sedmino. O nadoknadi trokova e se pregovarati sa naruiocem ili mjesnom zajednicom ili
optinom na osnovu zapremine otpada za prikupljanje tj. broja mjesta na privatnoj svojini sa
kojih e se otpad preuzeti kao i duina puta od sabirnog podruja do sabirnog punkta.
Okvirni iznos od EUR 400-500 mjeseno za operatere prikupljanja smea bi bio racionalan
iznos imajui u vidu sadanje prosjene plate u regionu. Ova naknada bi takoe trebalo da
pokrije trokove goriva i iznajmljivanja traktora.
Osim planiranja potrebnog da se na najbolji nain izvri prikupljanje otpada i omogue potrebni
resursi vaan preduslov za prihvatanje nove usluge posebno razvrstavanja otpada je podizanje
javne svijesti i primjena.
Aktivnosti podizanja javne svijesti bi trebalo da ukljue a da ne budu ograniene samo na

sporadine kampanje. Graani bi trebalo da se ukljue od rane faze planiranja prikupljanja
otpada na ruralnim podrujima, a bilo bi poeljno, angaovanjem putem anketa koje su
pomenute u odeljku 3.1.1.2 o popisima divljih smetlita. Predsjednici mjesne zajednice bi
49
The unit price used for 1,1m3 container is 350 EUR.
trebalo da iskoriste svoj poloaj da istaknu znaaj izkorjenjivanja nedozvoljenog odlaganja i
vanost pravilnog odlaganja otpada u kante za smee. Komunikacija izmeu optinskih
predstavnika i graana bi trebalo da se nastavi dok svako domainstvo ne potpie ugovor o
nabavci kante za smee za skladitenje otpada na svojoj imovini. Kada domainstvo prihvati
uslugu (i plati je) operater upravljanja otpadom bi trebalo da odri univerzalnost, transparentnost
putem antidiskriminacije, odrivosti, kvaliteta i efikasnosti, transparentnosti, ekonominosti i
pune pokrivenosti.
6. Conclusions
Ovaj model moe da pomogne u sprovoenjui sveobuhvatnih mjera u pravcu smanjenja

plutajueg nanosa i njegovog tetnog uticaja.
Monitoring plutajueg nanosa je jedini nain da se dobije jasnu sliku nastanka plutajueg
nanosa kao i da se procjeni da li su radnje koje su preduzete radi ublaavanja problema
efikasne. Vanost monitoringa se ogleda u injenici da, u skladu sa Direktivom okvirne morske
strategije, svaka drava lanica mora da razvije i sprovede protokole monitoringa plutajueg
nanosa. Izrazito se preporuuje da sprovedene prakse koje mogu imati uticaja na plutajui
nanos, prati dobro osmiljen program monitoringa, koji e beleiti koliine i vrste plutajueg
nanosa prije i posle sprovoenja takve prakse kako bi se procjenile promjene a time i
djelotvornost prakse. U sluaju pilot regiona ara, kako monitoring i procjena tako i
djelotvornost sprovedene politike i mjera treba da budu koordinisane na regionalnom nivou.
Regionalna saradnja treba da dovede do konsolidacije postojeih sredstava za monitoring
uinka i odgovornosti uz upotrebu usklaenih pristupa.
Kada se prikupljanje podataka upravljanja otpadom i analize metodologija usklade i poetni

monitoring sprovede svaka pilot optina treba da sprovede sljedee mjere:
- Proirenje prikupljanja otpada na ruralnim podrujima i naknadno ienje divljih

smetlita koja su prethodno koristilstanvonvici koji nisu obuhvaeni pod redovnim
uslugama prikupljanja otpada;
- Sprovesti instrumente koji primjenjuju princip Zagaiva plaa, na primjer primjenom
novanih kazni za bacanje smea i drugo ponaanje tetno po ivotnu sredinu;
- Organizovati primarno razvrstavanje otpada i ojaati saradnju sa preduzeima aktivnim
na reciklanom tritu.
- Uspostavljanje reciklae u pokretu (t.j. plae, izletita) tako to e se obezbjediti
odgovarajui broj, veliina i vrsta kanti za smee i kontejnera za reciklau;
- Osigurati da se sve javne kante za smee i kontejneri za reciklau prazne esto i
redovno.
Prije sprovoenja bilo kakve prakse smanjenja plutajueg nanosa, treba razmisliti o uticaju koji
e se verovatno izvriti u ljudskom ponaanju. Da bi svaka aktivnost bila efikasna na dui
vremenski period, mora da doe do promjene u ponaanju koje e biti odrivo na due staze.
To nije uvijek lako postii. To zahtjeva efikasno podizanje svijesti zajedno sa nekom drugom
praksom koja se sprovodi.
U pilot optinama, optinse uprave, poslanici, i operateri za upravljanje otpadom e igrati

kljunu ulogu u upravljanju plutajuim nanosom i programa monitoringa nedozvoljenog
odlaganja. elnici zajednica treba da budu izabrani i treba da ponu da ukljuuju graane u
procese donoenja odluka i djelovanja. Na ovaj nain se u zajednici stie mentalitet u kojem e
ljudi raditi ka oporavku svoje okoline za dobrobit cijele zajednice. Da su zajednice upuenije o
uticaju plutajueg nanosa i nedozvoljenog odlaganja i kada bi ih identifikovali kao drutvenu
devijaciju time bi se potencijalno promjenile njihove navike.
Aneks 1
Sistem klasifikacije smea za sve ankete gdje je smee sakupljeno ili identifikovano na
licu mjesta
klasa Sastav ifra Forma (i primjeri)

1 Plastika PL01 epovi flaa i zatvarai
2 Plastika PL02 Flae < 2 L
3 Plastika PL03 Flae, rezervoari, kanisteri i kofe > 2 L
4 Plastika PL04 Noevi, viljuke, kaike, slamice, mutilice, (pribor za jelo)
5 Plastika PL05 Plastini prstenovi za pie, prstenovi za noenje 6 limenki,
prstenovi za noenje
6 Plastika PL06 Posude za hranu (brza hrana, ae, kutije za hranu i slino)
7 Plastika PL07 Plastine kese (neprozirne i prozirne)
8 Plastika PL08 Igrake i konfete
10 Plastika PL10 Upaljai za cigarete
11 Plastika PL11 Cigarete, opuci i filteri
12 Plastika PL12 pricevi
13 Plastika PL13 Korpe, gajbe i posluavnici
14 Plastika PL14 Plastine plutae
15 Plastika PL15 Mreaste vree (za povre, uvarka za ribu, mrea za koljke)
16 Plastika PL16 Folije (cerade ili pletene plastine kese, vrpce za palete)
17 Plastika PL17 Oprema za ribolov (mamci, zamke i ankeri)
18 Plastika PL18 Najlon za pecanje
19 Plastika PL19 Konopac
20 Plastika PL20 Mrea za ribolov
21 Plastika PL21 Trake za pakovanje
22 Plastika PL22 Komadi fiberglasa
23 Plastika PL23 Plastine granule
24 Plastika PL24 Ostalo (navedi)
25 Pjenasta plastika FP01 Pjenasti suner
26 Pjenasta plastika FP02 ae i pakovanja za hranu
27 Pjenasta plastika FP03 Pjenaste plutae
28 Pjenasta plastika FP04 Pjena (za izolovaciju i pakovanje)
29 Pjenasta plastika FP05 Ostalo (navedi)
30 Tkanina CL01 Garderoba, obua, eiri i pekiri
31 Tkanina CL02 Ruksaci i torbe
32 Tkanina CL03 Platno, platno za jedra i juta
33 Tkanina CL04 Konopac i struna
34 Tkanina CL05 Tepisi i tkanina za namjetaj
35 Tkanina CL06 Ostala tkanina (ukljuujui krpe)
36 Staklo i keramika GC01 Graevinski materijal (cigla, cement, cijevi)
37 Staklo i keramika GC02 Flae i tegle
38 Staklo i keramika GC03 Posue (tanjiri i ae/olje)
39 Staklo i keramika GC04 Lampioni/sijalice
40 Staklo i keramika GC05 Fluoroscentne neonke
41 Staklo i keramika GC06 Staklene bove
42 Staklo i keramika GC07 Dijelovi stakla i keramike
43 Staklo i keramika GC08 Ostalo (navedi)
44 Metal ME01 Pposue (tanjiri, olje i pribor za jelo)
45 Metal ME02 epovi flaa, zatvarai i otvarai limenki
46 Metal ME03 Aluminijumske limenke za pie
47 Metal ME04 Ostale limenke (< 4 L)
48 Metal ME05 Plinske boce, kanisteri i kofe ( > 4 L)
49 Metal ME06 Omotai od folije
50 Metal ME07 Ribolovaka oprema (olova, mamci, udice, zamke i ankeri)
51 Metal ME08 Dijelovi
52 Metal ME09 ica, iana mrea i bodljikava ica
53 Metal ME10 Ostalo (navedi), ukljuujui kuanske aparate
klasa Sastav ifra Forma (i primjeri)
54 Papir & karton PC01 Papir (ukljuujui novine i asopise)
55 Papir & karton PC02 Kartonske kutije i dijelovi kartonskih kutija
56 Papir & karton PC03 ae/olje, posude za hranu, omoti od hrane, paklice cigara,
posude za pie
57 Papir & karton PC04 Cevi od vatrometa
58 Papir & karton PC05 Ostalo (navedi)
59 Guma RB01 Baloni, lopte i igrake
60 Guma RB02 Obua (papue/japanke)
61 Guma RB03 Rukavice
62 Guma RB04 Gume
63 Guma RB05 Unutranje gume i gumene ploe
64 Guma RB06 Gumice za domainstvo
65 Guma RB07 Kondomi
66 Guma RB08 Ostalo (navedi)
67 Drvo WD01 Pluta
68 Drvo WD02 Ribolovake zamke i ankeri
69 Drvo WD03 tapii od sladoleda, drvene viljukice, tapii i akalice
70 Drvo WD04 Obraeno drvo i dijelovi paleta
71 Drvo WD05 ibice i vatrometi
72 Drvo WD06 Ostalo (navedi)
74 Ostalo OT02 Sanitarije (pelene, tapii za ui, tampon aplikatori, etkice za
zube)
75 Ostalo OT03 Kuanski aparati i elektronski ureaji
76 Ostalo OT04 Baterije
77 Ostalo OT05 Ostalo (navedi)
Aneks 2
Upitnik za nedozvoljeno odlaganje otpada

Domainstvo broj:
Dio A: Osnovni podaci
Naziv ulice:
1. Pol (tikliraj)
Muki
enski
2. Zaposlen (tikliraj)
Da Ne
3. Koliko dugo ivite ovde? (tikliraj)
Manje od godinu 1-3 godine 4-6 godina 7-10 godina Vie od 10
godina
4. Koliko ljudi ivi u Vaem domainstvu?
Dio B: Svijest i razmjere nedozvoljenog odlaganja otpada
5. Da li znate da u Vaem susjedstvu postoji divlje smetlite? (tikliraj)
Da Ne
6. Ako znate, koliko lokacija ste primjetili? (ekiraj)
0-1 2-5 Vie od 5

7. Da li smatrate da je nedozvoljeno odlaganje odpada problem za Vae susjedstvo?
(ekiraj)
Da Ne
8. Ako smatrate, kako bi ocijenili ozbiljnost ovog problema? (zaokrui)
Malo Srednje Neutralno Ozbiljno Veoma ozbiljno

9. Koliko esto se ovaj problem deava? (tikliraj ako je primenjivo)
Dnevno Nedeljno Mjeseno samo rijeke/akumulacije Godinje
Ostalo (navedi)
10. Koliko dugo se to ve deava? (tikliraj)
Nekoliko nedjelja Nekoliko mjeseci Godinu 2-5 godina 6-9 godina
>10 godina
11. ta mislite ko doprinosi nedozvoljenom odlaganju otpada? (tikliraj ako je primjenjivo)
Slube za izgradnju, ruenje, renoviranje,

natkrivanje ili hortikulturalno ureenje
zemljita
Slube za hortikulturu
Auto servisi ili prodavnice guma
Skupljai starih stvari
Skupljai smea
Mjetani
Ostalo (navedi)
12. Zbog ega mislite da ljudi odlau otpad na nedozvoljen nain? (tikliraj ako je
primjenjivo)
Ne znaju ta drugo da rade sa njim

Pravilno odlaganje je skupo
Ne mare za to / lenji su
Propustili su dan prikupljanja otpada
Nepouzdana usluga za prikupljanje otpada
Nisu upoznati sa uslugama koje su im dostupne
Ostalo (navedi)
Sekcija C: Rjeavanje nedozvoljenog odlaganja otpada
13. Na skali od 1 do 5 ocijenite koliko je vano da se eliminie nedozvoljeno odlaganje
otpada? (tikliraj)
Ne znam / Ne mnogo
Izuzetno vano Prilino vano Nije vano
neutralno vano
1 2 3 4 5
Obrazloi odgovor?
14. Koje usluge moe optina da pobolja da bi spreila nedozvoljeno odlaganje otpada?
(tikliraj ako je primjenjivo)
Da obezbjedi kontejnere za smee na odreenim lokacijama

Da zaposli vie radnika
Da usluga prikupljanja smea bude pravovremena
Ograditi podruje kako bi se sprijeilo nedozvoljeno odlaganje
Ostalo, (navedi)
15. Da li je zajednica ukljuena u borbu protiv nedozvoljenog odlaganja otpada?
Da Ne
16. Na koji nain bi ste se Vi borili protiv nedozvoljenog odlaganja otpada? (tikliraj)
Novcem
Peticijom
Vremenom
Niim
Ostalim
Dio D: Posledice nedozvoljenog odlaganja otpada
17. Da li postojanje smetlita u Vaem susjedstvu utie na kvalitet Vaeg ivota u bilo kom
smislu?
Miris
Vizuelno
Neestetski
Skitnice
Nepoeljne ivotinje (psi lutalice, magarci)
Ostalo (navedi):
18. Da li je ovaj problem uticao na Vas, Vau porodicu, kune ljubimce, stoku?
Da Ne
Ako jeste, kako
19. Da li smatrate da divlje smetlite ima negativan uticaj na okolinu?
Da Ne
20. Ako smatrate, na koji nain? (tikliraj primenjivo)
Rast vegetacije
Zagaenje tla
Zagaenje vode
tetno za ivotinje
Ostalo (navedi):
21. Kako bi ste ocijenili ozbiljnost ovog uticaja na ivotnu sredinu? (zaokrui)
Mala Srednja Neutralna Ozbiljna Veoma ozbiljna
Hvala Vam na vremenu.

Aneks 3
Proraun sakupljanja otpada na ruralnom podruju
MODEL
INTEGRIRANOG
GOSPODARENJA
krutim otpadom
regija jadranske obale
NA HRVATSKOM
Sadraj
Uvodne napomene ....................................................................................................................................... 4

1. Uvod ...................................................................................................................................................... 6
1.1 Ciljevi ................................................................................................................................................... 6
1.2 Pilot regija jadranske obale ................................................................................................................. 7
2. Pretpostavke Modela za integrirano gospodarenje krutim otpadom ................................................ 10
3. Djelokrug IGKO-a................................................................................................................................. 12
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nezakonitog odlaganja .................................................... 13
3.1.1 Najbolje prakse u metodologijama monitoringa morskog otpada i nezakonitog odlaganja
otpada ................................................................................................................................................. 13
3.1.1.1. Monitoring morskog otpada .................................................................................................. 15
3.1.1.2. Monitoring nezakonitog odlaganja otpada............................................................................ 18
3.1.2 Predloene metode monitoringa morskog otpada i nezakonitog odlaganja otpada ................ 22
3.1.2.1 Monitoring morskog otpada ................................................................................................. 233
3.1.2.2 Monitoring nezakonitog odlaganja otpada............................................................................. 26
4. Unaprijeena i regionalno harmonizirana statistika otpada .............................................................. 28
4.1 Metodologija za odreivanje proizvodnje i sastava otpada ............................................................. 29
4.1.1 Prethodno istraivanje ............................................................................................................... 29
4.1.2 Dizajniranje i planiranje analiza ................................................................................................. 30
4.1.3 Provoenje analize otpada ........................................................................................................ 31
4.1.4 Evaluacija analize otpada ........................................................................................................... 32
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom skupljanja otpada ............................................ 33
5. Aktivnosti prevencije morskog otpada ............................................................................................... 34
5.1 Najbolje prakse vezane za skupljanje ruralnog otpada .............................................................. 34
5.2 Predloeni koncept skupljanja ruralnog otpada ......................................................................... 38
6. Zakljuci ............................................................................................................................................... 46
Popis slika
Slika 1 Albanija - pilot opine Skadar, Vau i Dejs i Lezhe ............................................................................ 8
Slika 2 Crna Gora - pilot opine Ulcinj, Bar i Herceg Novi ............................................................................. 8
Slika 3 Bosna i Hercegovina - pilot opina Neum .......................................................................................... 8
Slika 4 Hrvatska - pilot opine Mljet i Slivno ................................................................................................. 8
Slika 5 Regija jadranske obale ....................................................................................................................... 9
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na razini pilot regije ............................. 10
Slika7 Vodi razvijen u okviru OSPAR metodologije. .................................................................................. 18
Slika 8 Sveobuhvatni pristup monitoringa otpada na plaama i suelje mobilne aplikacije Marine
LitterWatch ................................................................................................................................................. 24
Slika 9 Regionalni proces monitoringa otpada na plaama ........................................................................ 24
Slika 10 Let`s Do It World platforma........................................................................................................ 27
Slika 12 Odvajanje otpada........................................................................................................................... 32
Slikae 13 Opcije za konstrukciju ruralnih reciklanih dvorita .................................................................... 37
Slika 14 Ruralno reciklano dvorite u okrugu Chamber, Teksas ............................................................... 38
Slika 15 Zelene i naranaste putanje vozila za skupljanje otpada u opini Ulcinj ............................... 43
Popis tabela
Tabela 1 Regija jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska) .................................................... 7
Tabela 2 Povrina i broj stanovnika pilot opina i ukupno na razini pilot regije........................................... 9
Tabela 3 Opine koje proizvode i opine koje trpe utjecaj ......................................................................... 11
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerojatnost izvora njihova nastanka. Skraenice za vjerojatnost: vrlo malo
vjerojatno (VMV); malo vjerojatno (MV); mogue (M); vjerojatno (V); vrlo vjerojatno (VV) ..................... 15
Tabela 5 Kategorije morskog otpada .......................................................................................................... 17
Tabela 6 Primjeri moguih lokacija za provoenje aktivnosti ienja plaa u pilot opinama ................. 23
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za skupljanje otpada ..................................... 35
Tabela 8 Naselja/stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog skupljanja otpada u opini Ulcinj 40
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovnog skupljanja otpada u opini
Ulcinj ........................................................................................................................................................... 41
Tabela 10 Toke skupljanja du naranastih i zelenih putanja ............................................................ 42
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmeu toaka skupljanja du zelene putanje, do sanitarnog deponija
Moura i natrag .......................................................................................................................................... 43
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmeu toaka skupljanja du naranaste putanje, do sanitarnog deponija
Moura i natrag ........................................................................................................................................... 44
Tabela 13 Broj spremnika i kamiona potrebnih za zelenu putanju (tjedno skupljanje) .......................... 44
Tabela 14 Mjeseni i tjedni trokovi dizel goriva za zelenu putanju ....................................................... 45
Tabela 15 Mjeseni i tjedni trokovi dizel goriva za naranastu putanju ................................................ 45
Uvodne napomene
Morski otpad ozbiljan je problem zagaenja u regiji Jadranskog mora, naroito u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Model integriranog gospodarenja otpadom sastoji se od
aktivnosti monitoringa morskog otpada u okoliu kao i aktivnosti sprjeavanja i/ili smanjenja
njegova nastanka na samome mjestu nastanka. To je u biti odgovor na korijene problema
nastanka morskog otpada.
Problem Rjeenje
Oskudne informacije o koliinama, sastavu i Regionalni sustav monitoringa planog
prostornom rasporedu plutajueg, morskog otpada utemeljen na Protokolu
nepominog (na morskom dnu)1 i nasukanog Marine LitterWatch 2 (razvijen za potrebe
morskog otpada na obalnim podrujima Europske agencije za okoli EEA) za
(uglavnom zaljevi i plae). skupljanje podataka o zagaenju obala.
Nedostatna lokalna, a tako i nacionalna Razviti i implementirati regionalno

statistika proizvodnje otpada, njegovom harmoniziranu metodu za analizu uzoraka
sastavu i zbrinjavanju (ukljuujui, kao otpada stvorenu na temelju NALAS-ove
minimum, stopu skupljanja od korisnika metode, jaati statistike analize
usluga, stopu recikliranja/povrata, koliine proizvodnje otpada sa stratifikacijskim
odloenog otpada, popis izvora morskog metodama razraenima u Metodolokom
otpada, neodgovarajua i nezakonita alatu za poveanje preciznosti i
odlagalita, itd.) usporedivosti analitikih podataka o
krutom otpadu, 5. razvojni program, EU3;

harmoniziranu metodologiju za
odreivanje pokrivenosti uslugama
skupljanja otpada uzimajui u obzir:
Postojee koliine vozila za skupljanje
u usporedbi s potrebnima
Postojee gustoe i odgovarajue
lokacije spremnika u usporedbi s
gustoom stanovnitva, porastom
otpada i lokacijom imovine,
Postojee putanje u usporedbi s
potrebnim putanjama vozila i
uestalosti skupljanja;
Kreirati popis nezakonitih odlagalita

nakon kampanja ienja kroz praenje
lokacija odlagalita, volumena i
privremenog sastava nezakonito
odloenog otpada koritenjem mobilne
aplikacije TrashOut 4 i prikljuivanjem
inicijativi Let's Do It World 5;
Iskoristiti kampanje ienja kao snaan
alat za podizanje svijesti javnosti;
1
Prostorni raspored morskog otpada povezan je s morskim strujama, plimom i indikacijama informacija o rijekama
na izvoru, npr. ulazna zona otpada i njegova putanja.
2
http://www.eea.europa.eu/themes/coast_sea/marine-litterwatch
3
4
5
Problem Rjeenje
Ojaati primjenu propisa za nezakonito
odlaganje otpada nakon akcija ienja.
Odrediti mehanizam regionalne suradnje u
pravcu usklaivanja i sinkronizacije
implementacije metodologija za statistiku
otpada, pokrivenosti uslugama skupljanja
otpada i popisima nezakonitih odlagalita;
Nedostatne prakse odvajanja otpada u veini Paljivo planirati sustav skupljanja otpada
pilot opina, to je osnovni uzrok nastajanja u ruralnim podrujima pomou:
morskog otpada; nedostatak organizacijskog i Odreivanja pogodnih putanja za
financijskog kapaciteta operatora da udaljena skupljanje;
ruralna podruja pokriju uslugama Uspostavljanja odgovarajue toke
organiziranog skupljanja otpada; navike skupljanja za mobilni ili fiksni prijenos
bacanja otpada stanovnitva (i turista) uslijed otpada isporuenog od graana ili
niske svijesti o izazivanju negativnog djelatnika zaduenih za skupljanje u
ekonomskog utjecaja i utjecaja na okoli; lokalnoj zajednici;
nedostatak reakcije na uvoenje novih praksi Planiranja rasporeda skupljanja
gospodarenja otpadom u nekim opinama; (vrijeme trajanja putanje i uestalost
nedovoljna primjena zakonskih propisa. skupljanja)
Planiranja neophodnih resursa
(spremnici, vozila za skupljanje
otpada, djelatnici, gorivo)
Uspostaviti sustav skupljanja otpada od
vrata do vrata u ruralnim podrujima koja
nisu pokrivena uslugom; inicirati primarno
odvajanje otpada nakon poetka primjene
usluga
Provesti kampanje podizanja svijesti
javnosti radi ubrzanja prihvaanja novih
usluga, ukljuujui primarno odvajanje
otpada;
odvojeni reciklirani otpad s mjesta za
skupljanje;
1. Uvod
Stalna radna skupina za regionalni ruralni razvoj (SRS) i Mrea udruga lokalnih vlasti Jugoistone
Europe (NALAS) provode regionalni izvedeni projekt Upravljanje krutim otpadom u pograninim
ruralnim i priobalnim podrujima jugoistone Europe, kojeg podrava njemako Savezno
ministarstvo za ekonomsku suradnju i razvoj (BMZ) kroz GIZ-ov Otvoreni regionalni fond za
Jugoistonu Europu - Modernizacija opinskih usluga (ORF MMS) i vlada vicarske.
SRS se bavi poboljanjem ivotnog standarda ruralnih podruja u zemljama Jugoistone Europe.
U tom cilju promovira inovativan i odriv poljoprivredni i ruralni razvoj putem regionalne suradnje
nadlenih ministarstava poljoprivrede i drugih zainteresiranih dionika. SRS podrava EU
integracije u jugoistonoj Europi kroz:
poticanje politike ruralnog razvoja,

unaprjeenje implementacijskih struktura i sustava za poljoprivredu i ruralni razvoj
unaprjeenje razumijevanja i koritenja implementacijskih alata za poljoprivredu i
ruralni razvoj;
identificiranje i razmjenu informacija i primjenu najboljih praksi u poljoprivredi i
ruralnom razvoju u cilju proirenja ruralne agende.
NALAS okuplja 16 udruga koje predstavljaju oko 9000 lokalnih vlasti koje izravno bira vie od 80
milijuna graana regije. NALAS pomae udrugama da to bolje zastupaju lokalne vlasti pred
sredinjim vlastima. NALAS prua usluge lokalnim samoupravama i eli se unaprjeivati kao
centar znanja namijenjen razvoju lokalne samouprave u Jugoistonoj Europi. Stoga NALAS
promovira:
proces decentralizacije, drei da lokalne samouprave imaju kljunu ulogu u procesu

tranzicije u Jugoistonoj Europi;
partnerstva, kako bi se dao doprinos integraciji u EU kao i procesu pomirenja i
stabilizacije.
1.1 Ciljevi
Opi cilj izvedenog projekta je unaprijediti konceptualne i organizacijske okvirne uvjete

u vezi s integriranim gospodarenjem krutim otpadom (IGKO) u prekograninim ruralnim i
priobalnim podrujima u Jugoistonoj Europi.
Specifini cilj izvedenog projekta je procijeniti i razviti modele za integrirano gospodarenje krutim
otpadom koji su ekoloki efikasni i ekonomski pristupani, u cilju smanjenja negativnih ekolokih
i ekonomskih utjecaja loeg gospodarenja krutim otpadom, kao i podrati ekoloki i socio-
ekonomski razvoj ruralnih prekograninih i priobalnih podruja u zemljama Jugoistone Europe.
Projekt primjenjuje regionalni pristup, orijentiran ka potrebama i perspektivama zemalja koje

pridonose utjecajima loeg gospodarenja krutim otpadom (tzv. zemlje koje proizvode utjecaj) i
zemalja koje trpe tetne posljedice (tzv. zemlje koje trpe utjecaj). Pored toga analizirane su tri
pilot regije: ara, Tara - Drina Sava i Jadranska obala.
Izvedeni projekt implementiran je u nekoliko sljedeih faza:

1. Razvoj metoda za procjenu utjecaja na okoli i procjenu ekonomskog utjecaja.
2. Priprema Izvjea o procjeni utjecaja na okoli i procjeni ekonomskog utjecaja za svaku

pilot regiju, koritenjem metoda za procjenu utjecaja na okoli i procjenu ekonomskog
utjecaja. Ova izvjea pridonose unaprjeenju znanja zaintersiranih strana o utjecaju
morskog odnosno plutajueg otpada i s tim vezane trokove.
3. Izrada Modela integriranog gospodarenja krutim otpadom (IGKO) temeljem analize

ivotnog ciklusa morskog i plutajueg otpada i raspoloivih najboljih praksi u sprjeavanju
posljedinih ekolokih i ekonomskih utjecaja.
4. Predlaganje Preporuka za politike u cilju stvaranja povoljnog okruenja za implementaciju

IGKO modela.
5. Kreiranje projektnih prijedloga (project fiche) koji proizlaze iz modela IGKO, radi
podupiranja zainteresiranih strana i skupljanju sredstava za popratne aktivnosti.
Ovaj model integriranog gospodarenja otpadom razvijen je za pilot regiju jadranske obale. Sastoji
se od aktivnosti monitoringa morskog otpada u okruenju te sprjeavanja i/ili umanjivanja njegova
skupljanja na izvoru. Zemljopisni opseg i informacije o podruju/broju stanovnika po opini/dravi
detaljnije su objanjeni u poglavlju 2.
1.2 Pilot regija Jadranska obala
Pilot regija Jadranska obala obuhvaa 9 opina iz etiri zemlje: Albanije, Bosne i Hercegovine,
Hrvatske i Crne Gore - (Tabela 1).
Tabela 1 Regija jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska)

Drave
Pilot opine
Neum Mljet Ulcinj Skadar
Slivno Bar Vau i Dejs
Herceg Novi Lezhe
Pilot opine izabrane su od strane nacionalnih udruga lokalnih vlasti, lanica NALAS-a, u svakoj
od zemalja sudionica u projektu.
Na slikama 1 - 4 oznaene su administrativne granice pilot opina iz svake zemlje sudionice.

Shkoder
Vau I
Dejes
Lezhe
e
Slika 1 Albanija - pilot opine Skadar, Vau i Dejs i Lezhe Slika 2 Crna Gora - pilot opine Ulcinj, Bar i Herceg Novi
Slika 3 Bosna i Hercegovina - pilot opina Neum
Slivno
Mljet
Slika 4 Hrvatska - pilot opine Mljet i Slivno

Na slici 5 oznaena je privremena teritorijalna raspodjela pilot opina u regiji jadranske obale.
Slika 5 Regija jadranske obale
Povrina i broj stanovnika u pilot opinama predstavljena je u Tabeli 2.
Tabela 2 Povrina i broj stanovnika pilot opina i ukupno na razini pilot regija
Pilot opina Povrina (km2) Broj stanovnika
Albanija
Lezhe 509,10 106.245
Vau i Dejs 499,09 48.966
Pilot opina Povrina (km2) Broj stanovnika
Skadar 872,71 200.889
Ukupno 1.881,71 356.100
Crna Gora
Ulcinj 255 20.265
Bar 598 42.368
Herceg Novi 235 30.992
Ukupno 1.088 93.625
Bosna i Hercegovina
Neum 225 4.960
Hrvatska
Slivno 52,72 1.999
Mljet 98,01 1.088
Ukupno 150,73 3.087
Ukupno na razini pilot regije 3.345,44 459.812
Odgovarajui udjeli povrine i broja stanovnika za svaku pilot dravu:
Udio zemalja u odnosu na ukupnu Udio zemalja u odnosu na ukupan

povrinu pilot regije (%) broj stanovnika pilot regije (%)
5% 1% 1%
7%
21%
32% 56% 77%
Albania Montenegro BiH Croatia Albania Montenegro BiH Croatia
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na razini pilot regije
2. Pretpostavke Modela za integrirano gospodarenje krutim otpadom
Morski otpad ozbiljan je problem zagaenja u regiji Jadranskog mora, posebno u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Glavni prekogranini ekoloki i ekonomski utjecaji izazvani
morskim otpadom u pilot regiji jadranske obale identificirani su tijekom pripreme Izvjea o
procjeni utjecaja na okoli i procjene ekonomskog utjecaja, na sljedei nain:
opasnosti po zdravlje i produktivnost vodenih ekosustava, budui da mnoge vrste grekom

gutaju otpatke ili se zapletu u njih;
tetni utjecaji na okoli na kljunim kopnenim ekosustavima i zatienim podrujima koji
proizlaze iz nasukanog morskog otpada 6: Posebno zatieno podruje delta rijeke
6
Morski otpad (plutajui ili potopljeni otpad i nataloeni materijal) je otpad ili bilo koji materijal koji je izgubljen,
odbaen, odloen ili isputen u morsku sredinu, ili je nanesen u more, ili se kree rijekama u obliku plutajuih otpadaka
Drim; Vana oblast za ptice (VOP) rijeke Bojana-Velipoje; posebna stanita za sisavce
u Europi delta rijeke Bojane; oblast Ramsar - Skadarsko jezero;
Ekonomski utjecaj na obalske zajednice (poveani trokovi za ienje plaa), turizam
(gubitak prihoda, loa reklama), ribolov (smanjen i izgubljen ulov, oteene mree i druga
oprema za pecanje, oteenje elisa, kontaminacija) i brodove (trokovi za oteene elise,
oteene motore i uklanjanje otpada).
S obzirom na bogatstvo bioraznolikosti i prisutnost globalno ugroenih vrsta (posebno ptica i

sisavaca) s jedne strane i znaajnu opasnost od otpada na populaciju ptica i sisavaca s druge
strane, potreba za odlaganjem otpada uz odgovarajue mjere prevencije postala je vrlo hitna.
Iako se utjecaj na okoli nije mogao izmjeriti zbog nedostatka informacija, odreeni napor uinjen
je kako bi se procijenio ekonomski utjecaj koji se odnosi na ienje plaa i divljih deponija i
manjak prihoda zbog gubitka turista koji su imali negativnu percepciju o istoi promatranog
prostora. Prema procjenama smanjenje7 od 2,5% turista8 donijelo je u 2015. godini gubitak od
najmanje 34,450.365 eura. Pored toga, svake godine 1,556.550 eura potroeno je na ienje
divljih deponija, a 2,018.280 eura za ienje plaa.
Pilot opine pridonose utjecaju na okoli proporcionalno koliinama plutajueg otpada kojeg
isputaju. Neke opine odgovorne su za proizvodnju plutajuih otpadaka i/ili zagaenja, zbog
neadekvatnih praksi gospodarenja otpadom i posebno zbog ilegalnog odlaganja u oblastima koje
su sklone poplavama/plimi. One se smatraju opinama koje proizvode utjecaj. Ostale do kojih
dolaze (neeljeni) plutajui otpaci i/ili zagaenja i koje trebaju snositi trokove (koji se ne mogu
nadoknaditi) za njihovo ienje i odlaganje, opine su koje trpe utjecaj.
S obzirom da se podrijetlo i putanje otpada ili zagaenja, ukljuujui i struje Jadranskog mora,
nalaze s raznih strana granica, opine koje proizvode utjecaj i opine koje trpe utjecaj
identificirane su u Izvjeu o procjeni utjecaja na okoli i procjeni ekonomskog utjecaja na sljedei
nain:
Tabela 3 Opine koje proizvode utjecaj i opine koje trpe utjecaj

Pilot opine Koje proizvode utjecaj Koje trpe utjecaj
Albanija
Opine koje se nalaze uzvodno uz rijeku
Lezhe Veliki utjecaj na Mljet i Slivno
Drim prije Vau i Dejs hidrocentrale
Vau i Dejs Umjeren9 utjecaj na Mljet i Slivno
Drim prije Vau i Dejs hidrocentrale
Veliki utjecaj na Mljet, Slivno i
Ulcinj, zato to rijeka Bojana predstavlja
Skadar Ulcinj (delte rijeka Bojane i
granicu
Neretve)
Crna Gora
Skadar, zato to rijeka Bojana predstavlja Umjeren utjecaj na Skadar, veliki
Ulcinj
granicu utjecaj na Mljet i Slivno
i zavrava u moru (Eaton 1984). U ovom izvjeu uvodi se termin plutajui otpad u cilju uspostavljanja granice izmeu
rijenih uzroka morskog otpada (na moru).
7
2,5% poziva Turistikoj organizaciji Crne Gore u 2014. bile su albe na prljave plae i otpad uope; pretpostavlja se
da se turisti nee vratiti zbog loeg iskustva.
8
to predstavlja 2,5% ukupnog broja noenja u pilot regiji za 2014.
9
Opina Vau i Dejs generira morski otpad ulijevanjem rijeke Drim, nakon hidrocentrale Vau i Dejs, to se ocjenjuje
kao umjeren utjecaj.
Pilot opine Koje proizvode utjecaj Koje trpe utjecaj
Bar Ne proizvodi utjecaj10 Ne trpi utjecaj
Mali utjecaj opina koje su smjetene
Herceg Novi junije - Skadar, Vau i Dejs, Lezhe i Ulcinj Mali utjecaj na Mljet i Slivno
(preko morskih struja)
Bosna i Hercegovina
Neum Ne proizvodi utjecaj Ne trpi utjecaj
Hrvatska
BiH opine koje se nalaze izvan pilot regije
Slivno (zbog Neretve); Skodar, Vau i Dejs, Ne trpi utjecaj
Lezhe i Ulcinj (zbog morskih struja)
Mljet Skadar, Vau i Dejs, Lezhe i Ulcinj Ne trpi utjecaj
S obzirom na navedeno, Model integriranog gospodarenja krutim otpadom (IGKO) razvijen je s

ciljem minimiziranja utjecaja na okoli i ekonomiju kroz sinkronizirane napore na nacionalnoj i
prekograninoj razini.
Glavne oblasti u kojima su potrebna poboljanja kako bi se sprijeilo/smanjilo skupljanje morskog

otpada su:
- Nedovoljne informacije o koliinama, sastavu i prostornom rasporedu11 plutajueg,

nataloenog (na morskom dnu) i nasukanog morskog otpada na priobalnim podrujima
(uglavnom uvalama i plaama).
- Nepotpuna opinska i nacionalna statistika o proizvodnji otpada, sastavu i gospodarenju (to
kao minimum ukljuuje stopu naplate od korisnika usluga, stopu reciklae /povratka, koliinu
odloenog otpada, popis izvora morskog otpada opinske nesanitarne deponije, divlje
deponije itd).
- Nepoznavanje prakse gospodarenja otpadom u veini pilot opina, zbog ega nastaje osnovni
uzrok stvaranja morskog otpada: nedostatak organizacijske i financijske sposobnosti
operatera da pokrivaju oblasti udaljenih ruralnih podruja kroz organizirano skupljanje otpada;
navike stanovnitva (i turista) u odlaganju smea uzrokovane niskom svijeu o negativnim
ekolokim i ekonomskim posljedicama koje proizlaze iz takvog ponaanja; nedostatak
reagiranja na novu praksu odvajanja otpada u nekim opinama; nedovoljna primjena.
.
3. Djelokrug IGKO
Pristup modela IGKO razmatran je i dogovoren tijekom procesa koji je ukljuio razliite
zainteresirane strane u okviru pilot regije (opine, poduzea za gospodarenja otpadom, NVO-e,
privatne tvrtke za reciklau, itd). Proces se sastojao od dvije uzastopne platforme za dijalog (PD):
tijekom prvog PD-ja razmatrani su izazovi za regionalnu suradnju, a na drugom PD-ju analizairan
je i ustanovljen djelokrug IGKO modela.
IGKO model predlae koncepte i alate za poboljanje stanja u tri glavne oblasti:
1. Regionalni sustav nadzora morskog otpada i nezakonitog odlaganja
2. Mehanizam za poboljanje i dijeljenje informacija / statistika o gospodarenju otpadom
10
Zainteresirane strane izjavile su da na njih utjee i njihov otpad koji se vraa za jakih vjetrova (bura). Ovo je
potvreno analizom morskih struja koje prolaze pored opine Bar (Slika 19 Izvjea o procjeni utjecaja na okoli i
procjeni ekonomskog utjecaja).
11
Prostorni raspored morskog otpada povezan je s morskim strujama, plimama i indikacijama informacija o rijekama
na fizikom izvoru, npr. ulazna zona otpada i njegova putanja.
3. Usuglaeni koncepti prevencije morskog otpada
Regionalni Monitoring
morskog otpada i
nezakonitog odlaganja
Svijest
Usuglaeni koncepti za Pojaano skupljanje

prevenciju morskog
otpada Recikliranje
ienje
Neophodna poboljanja koja se moraju provesti kroz regionalnu suradnju ili na nacionalnoj razini
navedena su u nastavku i odvojena po oblastima.
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nezakonitog odlaganja
Otpad na plaama moe se prema izvoru nastanka svrstati u dvije grupe, koje se dalje mogu
podijeliti kako bi se omoguilo kvalitetnije opisivanje. Prvo, morski izvori nastanka otpada
obuhvaaju sve vrste morskih plovila i instalacije na moru (Earl i dr, 1999). Drugo, kopneni izvori
nastanka ukljuuju otpatke koje ostavljaju korisnici plaa, otpad koji ulazi u more preko rijeka ili
opinskih sustava za odvodnju te otpad koji se izravno odlae na plae ili u njihovoj blizini (Golik
i Gertner 1992; Nesh 1992).
Analize postojeih metodologija obuhvatit e kopnene izvore nastanka: plae i nezakonita

odlagalita otpada.
3.1.1 Najbolje prakse u monitoring metodologijama za morski otpad i nezakonito odlaganje otpada
Sustavni napori u prikupljanju podataka o koliinama, distribuciji i sastavu morskog otpada du

obale Jadranskog mora ogranieni su. Glavni izvor informacija su kampanje ienja koje
provode nevladine organizacije za zatitu okolia u suradnji s lokalnim vlastima. Pored toga u
2007. godini provedeno je dvogodinje istraivanje morskog otpada na otoku Mljetu (Hrvatska) s
ciljem procjene koliine i vrste otpada u esnaest uvala i zaljeva. Ostale aktivnosti monitoringa
provedene su izvan pilot regije (u Grkoj, Italiji i Sloveniji).
Prethodne aktivnosti monitoringa otpada u Jadranskom moru koristile su OSPAR12 metodologiju

ili Meunarodnu karticu podataka za ienje obala (MKP)13. Ove metodologije uspostavile su
standardiziurane, statistiki validne pristupe za procjenu vrste i koliine otpada na lokaciji na kojoj
se obavlja monitoring. Lokacije obuhvaaju tri kategorije: obalu (plae), morsko dno i plutajui
otpad.
12
OSPAR vodi za monitoring morskog otpada na plaama OSPAR morske oblasti, http://www.ospar.org/ospar-
data/10-02e_beachlitter%20guideline_english%20only.pdf
13
http://act.oceanconservancy.org/site/DocServer/ICC_Eng_DataCardFINAL.pdf?docID=4221
Nedavno je razvijena metodologija za monitoring morskog otpada u okviru DeFishGear projekta14,
koja sadri tri smjernice:
Metodologija za monitoring morskog otpada na plaama15

Metodologija za monitoring morskog otpada na poobavljani mora16
Metodologija za monitoring morskog otpada na morskom dnu17
Druge relevantne metodologije za monitoring morskog otpada ukljuuju, ali nisu ograniene na:
UNEP/MAP MEDPOL Smjernice za monitoring za ekoloki cilj 10: morski otpad (2014)18
NOAA Program morskog otpada (MDP)19
Nacionalni monitoring program morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy,
September 2007)20
UNEP/IOC Smjernice za istraivanje i monitoring morskog otpada21
Smjernice za monitoring morskog otpada u europskim morima (JRC, 2013)22
Sve navedene metodologije fokusiraju se na koliinu, vrstu i koncentraciju otpada, a ne analiziraju

potencijalni izvor nastanka, jer je u mnogim sluajevima vrlo teko povezati otpad s odreenim
zemljama ili aktivnostima koje ga proizvode. Mnoge objavljene studije pokuale su pripisati otpad
na plai irokom izvoru nastanka, ali zakljuci su esto poivali na lokalnom znanju,
pretpostavkama i bili stvoreni bez rigorozne metodologije. Na primjer Willoughby (1986) je otkrio
da otpad na otocima koji okruuju Dakartu, glavni grad Indonezije, sadri velike koliine
slatkovodnih zumbula, biljke koja ne raste na otocima, povezujui tako izvor otpada s rijekama na
kopnu. Takvo lokalno znanje i anegdote mogu biti od velike koristi. Meutim postoji vrlo malo
objavljenih studija koje su postavljene tako da utvrde toan izvor otpada na plaama koristei
posebnu metodologiju. Metoda koja se moe ponavljati iIi prenositi poeljna je kako bi omoguila
usporedbu i koristila se kao alat za gospodarenje. Trenutno ne postoji opeprihvaena
metodologija koja omoguava istraivaima da poveu otpad s izvorom njegova nastanka.
Ipak brojne su tehnike razvijene kako bi pomogle u identifikaciji izvora nastanka na osnovi jedinica
otpada zabiljeenih u morskom okruenju, kao npr. tehnika bodovne matrice za utvrivanje izvora
otpada na plai Bristol Channel (Tudor i Williams 2004). Cilj ove studije bio je razvijanje metode
odreivanja izvora otpada koji se moe nai na plaama Bristol Channela koja se moe
podjednako koristiti na bilo kojoj plai. Metoda prilagoava elemente iz Postotka raspodjele
(Metoda 5 - Earl i dr. 1999.) i Tabelarnog prikaza bodovanja vjerojatnosti (Metoda 6 - Witting
1998), a adaptacije i razliiti programi za bodovanje koriteni su za kreiranje proiene tehnike
bodovne matrice. Proces se sastoji od nekoliko koraka:
14
15
16
17
http://mio-ecsde.org/wp-content/uploads/2014/12/Seafloor-litter_monitoring-methodology_complete.pdf
18
19
20
http://www.unep.org/regionalseas/marinelitter/publications/docs/NMDMP_REPORT_Ocean_Conservancy__2_.pdf
21
http://www.unep.org/regionalseas/marinelitter/publications/docs/Marine_Litter_Survey_and_Monitoring_Guideline
s.pdf
22
izrada popisa morskog otpada naenog na plai;
eliminacija, koritenjem razliitih stupnjeva vjerojatnosti, izvora nastanka jedinice otpada
(Tabela 4), i
postotak alokacije svake jedinice otpada za odreeni izvor
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerojatnost izvora njihova nastanka. Skraenice za vjerojatnost: Vrlo malo vjerojatno (VMV); Malo
vjerojatno (MV); Mogue (M); Vjerojatno (V); Vrlo vjerojatno (VV)
Kategorija Izvori morskog otpada

otpada Turizam Kanaliza Nezakonit S kopna S brodova Instalacije Komercijal
(korisni cija23 o na moru no ribarstvo
ci plaa) odlaganje
Omoti slatkia VV VMV VMV MV VMV VMV VMV
Pakovanja za V VMV VMV MV MV VMV VMV
hranu
Plastine boce < VV VMV VMV MV MV VMV VMV
500 ml
Pakovanja za VV VMV VMV MV VMV VMV VMV
hranu
tapii od lizalica VV VMV VMV MV VMV VMV VMV
Slamke VV VMV VMV MV VMV VMV VMV
Udice VMV VMV VMV VMV VMV VMV VV
Neidentificirani M VMV VMV MV M VMV M
plastini fragmenti
Komadi polistirena M VMV VMV MV M VMV M
Opuci VV VMV VMV MV VMV VMV VMV
Kutije za cigarete VV VMV VMV VMV VMV VMV VMV
Djeje igrake VV VMV VMV VMV VMV VMV VMV
Ovaj sustav bodovanja daje novu alternativu i nudi transparentan i upotrebljiv nain utvrivanja
izvora otpada na plaama.
S obzirom na injenicu da je Izvjee procjene utjecaja na okoli i procjene ekonomskog utjecaja

identificirao nezakonite deponije kao izvor morskog otpada, predloeno je da se u regionalni
monitoring ukljue podaci i s ovih lokacija.
Postoje razliite metodologije za monitoring nezakonitih deponija, ali ne postoji standardizirana i

iroko priznata metoda. One se kreu od koritenja alata za daljinsku detekciju do fizikih
istraivanja koja mogu biti redovna ili sporadina; a takoer postoje kombinacije ovih postupaka.
3.1.1.1. Monitoring morskog otpada
Okvirna direktiva za strategiju monitoringa morskog otpada (MSFD - 2008/56 / EC),

zahtijevala je od zemalja lanica EU-a da uspostave programe monitoringa do 15. srpnja 2014.
godine. Monitoring programi moraju biti koordinirani, kompatibilni, koherentni, konzistentni
i usporedivi.
Pilot zemlje su ili lanice EU-a (Hrvatska) ili zemlje u procesu pridruivanja (Albanija, BiH i Crna
Gora) i zbog toga bi metodologija za morski otpad trebala biti u skladu sa MSFD-om. Druge
primjenjive konvencije su: OSPAR konvencija, Barcelonska konvencija, Helsinka konvencija
23
SRD otpad vezan za kanalizaciju
(HELCOM) i Bukuretanska konvencija. Puni program monitoringa morskog otpada treba
obuhvatiti sljedee kategorije i zainteresirane strane:
- Monitoring otpada na (dubokom) morskom dnu koritenjem metode donje vune mree:
aktivnosti treba provoditi ribarska industrija.
- Monitoring otpada na plitkom morskom dnu: razliite udruge trebaju biti ukljuene.
- Monitoring otpada na poobavljani vode: potrebna je vizualna opservacija s
brodova/amaca.
- Monitoring plaa: obueni volonteri mogu provesti ovu vrstu monitoringa umjesto
profesionalnih istraivaa.
- Monitoring otpada u ivom svijetu: ukljuivanje znanstvenih institucija i strunjaka za faunu
obavezno je.
Pilot opine mogu samostalno obavljati samo monitoring otpada na plaama. Monitoring
plutajueg otpada, otpada na morskom dnu i otpada u ivom svijetu zahtijeva uee
specijaliziranih institucija i eksperata koji apsorbiraju znaajna sredstva. Najbolje prakse metoda
za monitoring otpada na plaama detaljno su opisane u ovom IGKO Modelu.
Da bi bio najbolja praksa, regionalni monitoring otpada na plaama u pilot regiji jadranske obale
treba uspostaviti usklaen pristup u sljedeim dijelovima:
- Prostorni raspored monitoringa: strategija izbora lokacije;

- Nain ispitivanja: odreivanje jedinice uzorka, monitoring uestalosti i kategorije otpada koje
se istpituju;
- Identificiranje i raspoloivost neophodnih resursa;
- Obraivanje podataka i izvjeivanje;
Strategija izbora lokacije ima temeljne posljedice za analizu monitoringa, kao i izbor metoda
istraivanja. Programi monitoringa nisu kompatibilni ili usporedivi ako koriste iste metode
istraivanja, ali razliite strategije izbora lokacije (npr. izbor posebne lokacije na osnovu razine
zagaenja otpadom, ili metoda sluajnog izbora lokacija). Predlae se da se koristi kombinacija
koja se ponekad naziva strategija slojevitog sluajnog odreivanja uzorka (npr. OSPAR-ov
protokol za otpad na plaama).
Predloeni kriteriji 24 trebaju uzeti u obzir udaljenost odnosno blizinu:
- ua rijeka;
- obalnih urbanih podruja;
- turistike destinacije;
- stanja na udaljenim podrujima.
Dodatni kriteriji za izbor lokacija / plaa za monitoring:
- Duina od najmanje 100m 25;

- Nizak do umjeren nagib (~ 1.5-4.5 ) koji iskljuuje vrlo plitke plimne blatne oblasti koje mogu
biti kilometarima duge;
- ist pristup moru (plae koje nisu blokirane lukobranima ili pontonima) tako da morski otpad
nije prikazan po antropogenim strukturama;
Ovaj kriterij preuzet je iz DeGishGear metodologije za monitoring otpada na plaama

24
25
Nacionalni program monitoringa morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy, septembar 2007) postavio je
minimalnu duinu od 500 metara.
- Dostupnost istraivakim timovima tijekom cijele godine;
- Poznat podatak kad je obavljeno posljednje ienje kako bi se utvrdili trendovi morskog
otpada tijekom vremena;
- Nepostojanje prijetnje za ugroene ili zatiene vrste kao to su morske kornjae, morske ili
kopnene ptice, morski sisavci ili osjetljiva vegetacija.
Najbolji primjer monitoringa morskog otpada sastoji se od:
- odreivanja jedinice uzorka,

- frekvencije,
- metoda za identificiranje otpada i
- kategorija istraivanja.
Jedinica uzorka definirana je kao fiksni dio plae koji pokriva cijelu poobavljanu od crte poetka
plae do njenog zadnjeg dijela. Jedinicom uzorka smatrat e se 100 metara plae koji se proteu
od poetne crte plae do crte pred zadnjih 10 metara. Monitoring treba obaviti na dvije jedinice
uzorka na istoj plai. Iste lokacije treba pratiti za sva istraivanja. U cilju identifikacije poetne i
krajnje toke za svaku jedinicu uzorka, mogu se koristiti stalne referentne toke, a koordinate se
mogu dobiti preko GPS-a.
Uestalost monitoringa, kao to je predloeno u analiziranim metodologijama, moe se kretati
oko svakih 28 dana, do 4 puta godinje.
Projekt DeFishGear predlae da se monitoring obavlja u sljedeim razdobljima:
1. Jesen: od sredine rujna do sredine lisopada

2. Zima: od sredine prosinca do sredine sijenja
3. Proljee: travanj
4. Ljeto: od sredine lipnja do sredine srpnja
Prije nego to pone bilo koje uzorkovanje, karakterizacija obale treba biti zavrena za svakih
100 m lokacije. GPS koordinate za sva etiri ugla jedinice uzorka trebaju biti zabiljeene. Treba
kreirati ID naziv lokacije i koristiti ga tijekom trajanja studije (vidjeti odgovarajue upute). Posebne
karakteristike lokacije, ukljuujui karakterizaciju tipa podloge (pijesak, ljunak, itd), topografiju
plae, koritenje plae, udaljenost od gradskih naselja, pomorske puteve, ua rijeka i sl. treba
zabiljeitii pomou posebnog Lista identiteta plae. Digitalne fotografije trebaju dokumentirati
fizike karakteristike lokacije za monitoring.
Sve jedinice koje se nalaze na ureaju za uzorkovanje treba unijeti u Listu za monitoring otpada
na plai. Na ovom listu svakom tipu jedinice dodjeljuje se jedinstveni identifikacijski broj. Podatke
treba unositi na listu dok se skuplja jedinica otpada. Broj kategorija i podkategorija otpada varira
kod razliitih metodologija. Postoji meutim globalno priznatih 9 kategorija (tabela 5) i 77
podkategorija (Prilog 1) otpada s plaa.
Tabela 5 Kategorije morskog otpada
Klasa Sastav materijala Kod Oblik otpada (i primjeri)

otpada
1 Plastika PL01 epovi za boce i poklopci
2 Spuvasta plastika FP01 Spuve
3 Tkanine CL01 Odjea, obua, kape i runici
4 Staklo i keramika GC01 Graevinski materijal (cigle, cement, cijevi)
5 Metal ME01 Posue (tanjuri, alice, pribor za jelo)
otpada
8 Drvo WD01 epovi od pluta
Identificiranje i tona kategorizacija jedinica otpada trebala bi biti olakana koritenjem Foto
vodia26 koji je dat u nastavku.
Slika7 Vodi razvijen u okviru OSPAR metodologije
Nepoznati otpad ili stvari koje nisu na listi za istraivanje treba dokumentirati u odgovarajuem
stupcu za ostale jedinice otpada". Kratak opis jedinice treba zatim ukljuiti u listu za istraivanje.
Ako je mogue treba uzeti digitalne fotografije nepoznatih jedinica kako bi se one kasnije mogle
identificirati i, ako je potrebno, dodati na listu za istraivanje.
Jedinica u kojoj e se otpad procjenjivati na obali bit e broj predmeta izraen kao broj jedinica
otpada po kvadratnom metru (m2). Pored toga treba ocijeniti i glavne vrste kategorija jedinica
otpada. Rezultati e biti statistiki obraeni i uneseni u dogovoreni format.
Primjenom najbolje prakse programa monitoringa - koliina, vrste, koncentracija i mogue veze
izmeu potencijalnog izvora i pojedinih zemalja ili aktivnosti koje proizvode otpad, mogu biti
analizirane u pilot regiji jadranske obale. Meutim takvi sveobuhvatni programi monitoringa mogu
biti skupi i zahtjevni sa stajalita resursa, u smislu kvalificirane i iskusne radne snage. Zbog toga
ovaj model IGKO predlae pojednostavljen pristup, detaljno opisan u dijelu 3.1.2.1 u nastavku.
3.1.1.2. Monitoring nezakonitog odlaganja otpada
Najbolja praksa u monitoringu nezakonitih deponija sastoji se od dvije razliite metode: vizualne
opservacije koja koristi daljinsku detekciju i istraivanja na terenu. To ne iskljuuje kombinaciju
ovih metoda korisnu za monitoring i mapiranje nezakonitih deponija komunalnog otpada.
Daljinska detekcija obuhvaa sljedee korake:
26
1. Izbor visoko, umjereno ili srednje daljinskih senzora prostorne rezolucije koji se primjenjuju
za mapiranje nezakonitih deponija;
2. Provoenje vizualne identifikacije nezakonitih deponija promatranjem indirektnih
temporalnih promjena zemljita povezanih s nelegalnim odlaganjem otpada, kao to su
termalne anomalije i/ili vegetacija: zemljite degradirano prisutnou nezakonitog otpada
obino je primjetno zbog njegove spektralne stabilnosti tijekom vremena, u usporedbi s
drugim karakteristikama kao to su urbane sredine, mora, bazeni za isparavanja soli,
sustavi za kultivaciju, itd.
Ograniene studije27 provedene su za tehnike analize daljinske detekcije podataka28 za

monitoring i mapiranje lokacija nezakonitih deponija. Meutim postojee studije pruaju odreeni
uvid u budue mogunosti koje mogu biti omoguene razliitim daljinskim senzorima i metodama.
Silvestri i Omri29 razvili su metodu za mapiranje nezakonitih deponija na osnovi spektralnog

potpisa nastradale vegetacije koja je u vezi s prisutnou (nezakonitog) otpada. Koritenjem ove
metode kreirana je spektralna biblioteka s prateim statistikim podacima koji definiraju
spektralne karakteristike sedam nezakonitih deponija30. Dobivena mapa je zatim validirana; oko
12% identificiranih lokacija zapravo su bile nezakoniti deponiji. Maksimalna vjerojatnost
klasifikacije za mapiranje nezakonitih deponija postignuta je analizom digitalnih ortofotografija i
IKONOS slika vrlo visoke rezolucije.
Vizualno promatranje podataka koritenjem daljinske detekcije zahtijeva ukljuivanje visoko

specijaliziranog osoblja. Transformacija podataka uz ISODATA 31 klasifikaciju koja ne ukljuuje
nadzor moe biti korisna za monitoring i mapiranje nezakonitih domaih deponija, to ne zahtijeva
posebno obueno osoblje.
Postoje razliite metodologije32 za projektiranje istraivanja na terenu za lociranje, kvalifikaciju

i kvantifikaciju nezakonitih deponija. Metoda varira ovisno o cilju istraivanja: stvaranje popisa
nezakonitih deponija 33 i priprema za ienje, ili planiranje njihovog zatvaranja i sanacije. Ako je
predvieno zatvaranje i sanacija, kvalifikacija i kvantifikacija nezakonitih deponija praena je
procjenom rizika. Detaljna procjena rizika moe zahtijevati dodatne istrage ukljuujui bioloki,
geoloki/hidrogeoloki monitoring i uzorkovanje podzemnih voda.
Organizirani pristup za provoenje istraivanja na terenu moe se saeti na sljedei nain:
27
Yonezawa, C. Mogunosti monitoringa deponija koritenjem satelitskih snimaka. J. Integr. Field Sci. 2009
28
Daljinsko oitavanje podataka dobiva se preko satelita kao to su LANDSAT, ALOS AVNIR-2, ALOS PALSAR,
i FORMOSAT-2 (umjerena rezolucija) i ALOS PRISM, IKONOS (visoka rezolucija).
29
Silvestri, S.; Omri, M. Metode za daljinsku identifikacciju nekontroliranih deponija: Formuliranje i validacija. Int.
30
Biotto, G.; Silvestri, S.; Gobbo, L.; Furlan, E.; Valenti, S.; Rosselli, R. GIS, prostorna analiza koja koristi vie
kriterija i imbenika za procjenu vjerojatnosti postojanja nezakonitih deponija. Int. J. Geogr. Inf. Sci. 2009
31
ISODATA je metoda klasifikacije, bez nadzora, koritenjem algoritma za razdvajanje i spajanje klastera; raunalo
puta algoritam kroz mnoge interakcije dok se ne dostigne prag:
32
prevention-tooklits/local-litter-measurement-toolkit;
https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:0mzUsW9hslgJ:https://www.ru.ac.za/media/rhodesunivers
ity/content/environmentalscience/Group%25202.docx+&cd=1&hl=mk&ct=clnk
33
Inventari nezakonitih deponija mogu biti korisni za procjenu utjecaja emisija plinova s deponija na klimatske
promjene.
1. Provoenje ankete zainteresiranih strana kako bi se istraivanje na terenu fokusiralo na
oblasti koje su najvie sklone nastanku nezakonitih deponija;
2. Usporediti rezultate ankete zainteresiranih strana i ranijih popisa nezakonitih deponija;
3. Uspostaviti koordinatnu mreu na mapi s dovoljnim razmjerom koji pokriva teritorij zemlje
po zonama/poligonima; klasificirati ove zone po vjerojatnosti nastanka nezakonitih
deponija - visoka, umjerena i niska, na osnovi inputa zainteresiranih strana i ranijih popisa.
Zone mogu imati poobavljanu od 1km2 ili vie. Za zemlje s visokom gustoom nezakonitih
deponija koordinatna mrea bit e popunjenija.
4. Razviti listove za vizualnu opservaciju za snimanje lokacija, veliine i sastava otpada,
udaljenosti od putanja (rijeka, slivova, morskih obala, spremnika, itd).
5. Planirati i obavljati istraivanja na terenu: potrebni resursi obuhvaaju radnu snagu
(volontere, zaposlene u poduzeima za gospodarenje otpadom, organizacije civilnog
drutva, itd), GPS ureaje, spremnike za svakog istraivaa; listove za zapisivanje
podataka; pribor za pisanje.
6. Napraviti program za ienje i prevenciju.
Da bi se uspjeno napravio popis nezakonitih deponija potrebno je obaviti istraivanje javnosti.

Primjer upitnika dat je u Aneksu 2. Istraivanje bi trebalo odgovoriti koje su oblasti najee sklone
nastanku nezakonitih deponija, tj. rjene slivove, obale rijeka, puteve itd. Sudionici bi trebali
pomoi u identifikaciji potencijalnih lokacija i veliina deponija, kao i sastava otpada i udaljenosti
od putanja koje potencijalno dovode otpad do mora. Prikupljene informacije od zainteresiranih
strana trebaju biti unakrsno pregledane s dostupnim, ranije prikupljenim informacijama iz popisa
nezakonitih deponija.
Potrebne su dodatne pripreme za zatvaranje i sanaciju nezakonitih deponija, i to na sljedei nain:
1. Identificirane nelegalne deponije treba klasificirati (na osnovi zapaanja i evidencija)

prema sljedeim atributima:
o lokacije povrine vee i manje od 500 m2;

o lokacije gdje postoji velika vjerojatnost za odlaganje opasnog otpada;
o lokacije unutar i izvan koridora do 20 metara du puta;
2. Treba obavljati procjenu rizika (ukljuujui bioloka, geoloka/hidrogeoloka ispitivanja i

uzimanje uzoraka vode iz oblinje rijeke) za divlje deponije koji imaju povrinu veu od
500 m2, na kojima je deponiran opasni otpad i koji se nalaze na udaljenosti do 20 m od
nekog puta.
Nakon toga moe se poeti s pripremom promatranja i identifikacije na terenu: Povrina drave
treba biti podijeljena na dovoljan broj zona (poligona) putem identifikacije vodoravnih i uspravnih
linija podjele na karti. Zone su tu zato da bi proces prikupljanja podataka bio efikasniji i da
nijedan dio drave ne bude izostavljen. Svaku zonu treba klasificirati po vjerojatnosti nastanka
nezakonitih deponija. Kad su zone postavljene poet e se s planiranjam resursa i metodom
skupljanja podataka.
Popisi nezakonitih deponija trebaju se koristiti za kreiranje odgovarajuih programa ienja i

posebno programa prevencije za otklanjanje ili smanjivanje praksi nezakonitog odlaganja
otpada. Klju za uspjeno koritenje ove prakse je podizanje javne svijesti o problemu i njegovim
implikacijama. ienje nezakonitih deponija i programi prevencije koriste kombinaciju:
1. ienja
2. Ukljuivanja zajednice
3. Ciljane primjene
U Vodiu za prevenciju nezakonitog odlaganja otpada34 amerike Agencije za zatitu okolia

razvijen je alat za sprjeavanje nezakonitog odlaganja otpada koji se fokusira na navedene
programske oblasti (Okvir 1.).
Okvir 1. etiri programske oblasti za sprjeavanje nezakonitog odlaganja otpada (US

EPA, 1998)
ienje
Projekti ienja zahtijevat e koordinirano planiranje kako bi se osigurala dostupnost
adekvatnih resursa i fondova. Kad je lokacija oiena mogu se postaviti znakovi, osvjetljenje
ili prepreke kako bi se obeshrabrilo budue odlaganje otpada. Na znakovima trebaju biti
navedene novane i druge kazne za nezakonito odlaganje i broj telefona za prijavu takvih
sluajeva. Ureenje prostora i ureivanje zelenih povrina takoer moe obeshrabriti budue
odlaganje otpada, osigurati vei otvoren prostor kao i poveanje vrijednosti nekretnina.
Ukljuivanje zajednice
Ukljuivanje zajednice moe biti najvaniji instrument u osiguravanju efikasnosti ove prakse.
Organiziranje posebnih dogaaja ienja u kojima se lanovima zajednice osiguravaju resursi
za ispravno odlaganje otpada poveava razumijevanje stanovnitva o utjecajima nezakonitog
odlaganja otpada i materijalu koji im je na raspolaganju za pravilno odlaganje otpada koji bi u
protivnom bio nezakonito odloen. Integriranje prevencije nezakonitog odlaganja otpada u
programe policije u zajednici ili koritenje programa kao to su Borci protiv kriminala takoer
moe biti efikasan nain da se poveaju mogunosti za provoenje prakse, bez dodatnih
trokova zapoljavanja novih radnika. Slanje jednostavnih poruka koje se odnose na trokove
nezakonitog odlaganja otpada u odnosu na lokalne poreze i odgovarajue deponije pomoi e
kod uklanjanja problema. Postojanje telefonske linije kojom graani mogu prijaviti nezakonite
aktivnosti te edukacija javnosti o vezi izmeu nezakonitog deponiranja otpada i morskog otpada
smanjit e nezakonito odlaganje otpada.
Ciljana primjena
Ovaj alat podrazumijeva, kao samo jednu od mjera, uporabu uredbi koje reguliraju
gospodarenje otpadom i eliminiranje nezakonitog odlaganja otpada metodama kao to su
novane kazne, kazne naknade trokova za ienje i postavljanje uvjeta za dozvole za
aktivnosti gospodarenja otpadom. Novane i druge kazne mogu se koristiti za financiranje
programa prevencije ili za osiguravanje nagrade graanima koji prijavljuju aktivnosti
nezakonitog odlaganja otpada. Ostale preporuke za ovaj alat ukljuuju obuku zaposlenih iz svih
34
u%201999&Docs=&Query=&Time=&EndTime=&SearchMethod=1&TocRestrict=n&Toc=&TocEntry=&QField=
&QFieldYear=&QFieldMonth=&QFieldDay=&UseQField=&IntQFieldOp=0&ExtQFieldOp=0&XmlQuery=&File
=D%3A%5CZYFILES%5CINDEX%20DATA%5C95THRU99%5CTXT%5C00000009%5C2000CNVU.txt&User
=ANONYMOUS&Password=anonymous&SortMethod=h%7C-
fSeekPage=x&SearchBack=ZyActionL&Back=ZyActionS&BackDesc=Results%20page&MaximumPages=1&ZyE
ntry=1
lokalnih slubi za prepoznavanje i izvjeivanje o nezakonitom odlaganju otpada, kao i obuku
zaposlenih koji imaju ovlasti da obavljaju nadzor i inspekciju i piu prijave protiv onih koji su
uhvaeni u nezakonitom odlaganju otpada.
Ovaj alat mjeri utjecaj aktivnosti prevencije i utvruje jesu li ispunjeni ciljevi. Koritenje tehnika
mapiranja i raunalne baze podataka omoguavaju slubenim osobama da identificiraju oblasti
u kojima se odlaganje najee javlja, snimaju obrasce u pojavljivanju nezakonitih deponija
(doba dana, dan u tjednu, itd), izraunaju broj izdanih prijava i definiraju odgovorne strane. To
omoguava bolju alokaciju resursa i preciznije ciljano ukljuivanje te edukativne kampanje za
kritelje propisa.
Navedeni alat naglaava najvanija pitanja koja treba istraiti kad se kreiraju programi za ienje
i prevenciju te ukljuuje:
- Lokacije stalnih aktivnosti nezakonitog deponiranja otpada.

- Vrstu otpada koji se odlae i profil onih koji ga odlau.
- Mogue pokretae nezakonitog odlaganja kao to su pretjerano visoke naknade,
restriktivno skupljanje otpada ili neefikasni programi za recikliranje.
- Prethodnu edukaciju i ienje.
- Trenutne preventivne programe i lokalne zakone i propise koji se bave ovim problemom.
- Postojei izvori financiranja i dodatna sredstva koja mogu biti potrebna.
Stoga najbolje metode za monitoring nezakonitog odlaganja otpada zahtijevaju paljivo planiranje
koje ukljuuje interno istraivanje i ciljano istraivanje; samo izvrenje stvar je dobre koordinacije
ranije obuenog osoblja, dok izvjetavanje i evidenciju treba osmisliti na takav nain da se popisi
nezakonitih deponija mogu koristiti u razliite svrhe: za kreiranje programa ienja, za
zatvaranje i sanaciju deponija koji predstavljaju vei rizik po okoli, kao i za provoenje
zakonodavnih programa protiv nezakonitog odlaganja otpada. Najvaniji rezultat aktivnosti
monitoringa, istovremeno s aktivnostima ienja, jest podizanje svijesti javnosti.
Imajui u vidu ograniene resurse pilot opina, jednostavan program monitoringa za nezakonito
odlaganje otpada opisan je u odeljku 3.1.2.2 u nastavku.
3.1.2 Predloene metode za monitoring morskog otpada i nezakonitog odlaganja otpada
Klju za uspjeh bilo kojeg regionalnog programa za monitoring bit e sudjelovanje zajednice i
posebno prilagodljiv menadment. Prilagodljiv menadment oslanja se na ukljuivanje aktera s
vie razina i promovira izgradnju odnosa izmeu ovih razina u cilju stvaranja funkcionalnog i
pouzdanog sustava gospodarenja (Cundill i Fabricius, 2008).
U pilot opinama opinska uprava, vijenici i javna komunalna poduzea (JKP) igrat e kljunu
ulogu u gospodarenju morskim otpadom i monitoring programima za nezakonito odlaganje
otpada. Lideri u zajednici trebaju biti izabrani i krenuti s ukljuivanjem graana u proces
donoenja odluka i djelovanja. Na ovaj se nain kreira mentalitet zajednice i graani se trude
urediti svoj prostor na dobrobit cijele zajednice. Ako su zajednice bolje educirane o utjecaju
morskog otpada i nezakonitog odlaganja otpada i ovaj problem identificiraju kao drutvenu
devijaciju, to moe potencijalno pozitivno utjecati na promjenu navika (McKinley i Stark, 1998).
3.1.2.1 Monitoring morskog otpada
Vodi za monitoring morskog otpada u europskim morima35 prepoznaje da je puni opseg

zahtjevan u pogledu organizacije i resursa, stoga predlae integraciju monitoringa s mjerama
poput kampanje ienja. U skladu s tim, prvi korak ka uvoenju sveobuhvatnog monitoringa
morskog otpada u pilot regiji jadranske obale bit e monitoring otpada na plaama.
Zbog toga izbor plaa za monitoring treba ukljuiti plae poznate po navikama turista da ih
zagauju (npr. Velipoja, Ada Bojana), udaljene plae (odnosno one kojima ne upravljaju ni hoteli
niti koncesionari), delte rijeka (Drima, Bojane, Neretve), odliv Bojane iz Skadarskog jezera i uvale
u opinama Mljet i Slivno u kojima se akumulira morski otpad. Lokacije za monitoring e meutim
biti izvan strogo zatienih podruja.
Zainteresirane strane predloile su vei broj lokacija za monitoring plaa na 2. Platformi za

dijalog36(Tabela 6). Primjeri takvih lokacija ukljuuju:
Tablela 6 Primjeri moguih lokacija za provedbu aktivnosti ienja plaa u nekim pilot opinama
Opina Predloene lokacije za ienje plaa

Slivno - Blace
- Duboka
- Komarna
- Moracna
- Klek
- Dubak
Mljet - Blace
- Sutmiholjska
- Brijestova
Neum - Hotel Neum
- Hotel Sunce
- Hotel Zenit
Vodi za monitoring morskog otpada u europskim morima preporuuje koritenje Marine

LitterWatch37 protokola (koji je razvijen za potrebe Europske agencije za zatitu okolia - EEA) za
skupljanje podataka o otpadu na plaama. On se zasniva na jednostavnoj mobilnoj aplikaciji za
raunanje otpada na plaama koja omoguava volonterima da broje otpad na plaama i da stave
podatke u sredinju javnu bazu podataka kojom upravlja EEA. Proces monitoringa morskog
otpada i isuelje mobilne aplikacije prikazano je na slici 8:
35
36
2. Sastanak Platforme za dijalog je odran 9-10 marta u Dubrovniku, Hrvatska.
37
Slika 8 Sveobuhvatni pristup monitoringa otpada na plaama (lijevo) i suelje mobilne aplikacije Marine LitterWatch
Smjernice38 za implementaciju protokola za ienje plaa i monitoring koritenjem Marine

LiiterWatch mobilne aplikacije opisuju:
- Kako se pridruiti ili kreirati zajednicu;

- Kako zajednica moe pomoi u monitoringu morskog otpada;
- Kako pratiti iIi izvjeivati o otpadu naenom na plaama;
- Kako generirati podatke u cilju podupiranja gospodarenja morskim otpadom i utjecanja na
podizanje svijesti;
Kao to je navedeno, koordinacija na regionalnoj / nacionalnoj razini potrebna je za redovnu

implementaciju monitoring sustava za otpad na plaama. Mogui regionalni proces monitoringa
morskog otpada ilustriran je na slici 9.
Slika 9 Regionalni proces monitoringa otpada na plaama
38
http://www.eea.europa.eu/themes/coast_sea/marine-litterwatch/get-started/how
Zainteresirane strane su na drugom sastanku Platforme za dijalog predloile sljedei
institucionalni postav za sve budue monitoring aktivnosti39:
- Regionalni koordinator: NALAS

- Nacionalni koordinatori: Udruge lokalnih vlasti (ULV)
- Lokalni koordinatori: Javna komunalna poduzea (JKP) iIi volonteri
Zadaci regionalnog koordinatora:
- Identifikacija i uspostavljanje lokacija istraivanja

- Kontakt s organizacijama / institucijama koje su obavljale istraivanja
- Razvoj i odravanje sustava istraivanja
- Obuka istraivaa
- Unoenje podataka u baze podataka / osiguranje kvalitete podataka
- Analiza podataka
- Izvjeivanje
- (Daljnje) razvijanje metodologije
- Sudjelovanje na nacionalnim i meunarodnim radionicama, radnim skupinama, itd.
Za ukupnu koordinaciju etiri lokacije istraivanja bit e neophodno cca 330 sati kako bi se
uspostavio sustav monitoringa; oko 250 sati godinje bit e potrebno za odravanje sustava40.
Svaki dugoroni program procjene morskog otpada zahtijevat e poseban i fokusiran napor za
angaman i obuku osoba na terenu, kao i volontera. Dosljedno visoka kvaliteta obuke od
sutinskog je znaaja za osiguranje kvalitete podataka i treba eksplicitno ukljuivati razvoj
operativnih (terenskih) vjetina. Programi edukacije trebaju obuhvatiti konkretne informacije o
rezultatima rada, tako da ukljuene osobe i volonteri mogu razumjeti kontekst programa procjene
morskog otpada. Sve u svemu, postoji odreeni broj kljunih pitanja koja treba uzeti u obzir
prilikom angairanja volontera u procjenama morskog otpada, a ona ukljuuju (prilagoeno iz
Sheavly 2007):
- Volonteri trebaju biti adekvatno educirani uz pomo praktinih vjebi, prateeg materijala za
obuku i prirunika za program koji detaljno opisuju odgovornosti i procedure;
- Lokalna koordinacija i upravljanje nuno je kako bi se osiguralo da su volonteri na
raspolaganju kad je potrebno, slijedi se raspored za monitoring;
- Efektivna i esta komunikacija kljuni je element kako bi volonteri ostali angairani i upoznati
s auriranim programskim aktivnostima, ukljuujui nain kako njihove aktivnosti monitoringa
podravaju upravljanje resursima i konzervaciju;
- Potrebni su sukcesivni planovi kako bi se osiguralo da novi volonteri budu ve educirani i da
postoji zamjena za one koji odu u mirovinu ili napuste program;
- Redovno priznavanje truda i rada volontera moe biti efikasno u odravanju njihova
ukljuivanja u program monitoringa (npr. medijsko praenje, prezentacije lanova monitoring
grupa i/ili grupa za upravljanje na lokalnim graanskim sastancima, zahvalnice, razni suveniri
poput majica, kapa, itd);
- Program monitoringa treba biti realan u pogledu oekivanja koliine rada i duljine vremena
potrebnog za izradu ove vrste studije;
39
2. sastanak Platforme za dijalog odran je 9. i 10. oujka u Dubrovniku, Hrvatska.
40
- Regionalni koordinator treba obavljati redovne posjete lokacijama kako bi se osiguralo da
obuka bude relevantna i da odgovara potrebama istraivanja. Idealno, follow-up posjeti
trebaju se poklopiti s ponovnim treninzima i drugim aktivnostima;
- Po potrebi, obino tamo gdje je lokalno stanovnitvo ogranieno financijskim ili drugim
resursima, novana potpora moe biti potrebna za pokrivanje trokova prijevoza vezanih za
obavljanje aktivnosti.
Iako je u prirodi volontera da nita ne oekuju u zamjenu, ljudi vole znati da njihov rad ima smisla
i da je cijenjen. U irem smislu sljedea pitanja takoer su relevantna u gospodarenju
volonterskim programima (prilagoeno iz Modela Kodeksa za organizacije koje ukljuuju
volonterski rad; Volunteerism Australia 2007)41:
- Intervjuirati i zapoljavati volontere u skladu s politikom nediskriminacije i jednakih mogunosti

- Osigurati volonterima zdravo i sigurno radno mjesto;
- Osigurati odgovarajue i adekvatno osiguranje za volontere;
- Definiranje volonterskih uloga i definiranje jasnog opisa poslova;
- Razlikovati plaene i neplaene poslove;
- Osigurati za sve sudionike informacije o albenim i disciplinskim pravilima i procedurama;
- Nadoknaditi volonterima trokove nastale za potrebe organizacije;
- Tretirati volontere kao vrijedne lanove tima i savjetovati ih o mogunostima sudjelovanja u
odlukama agencije; i
- Priznati doprinos volontera.
3.1.2.2 Monitoring nezakonitog odlaganja otpada
Pilot opine nemaju efikasan sustav za monitoring nezakonitih deponija, ne znaju tko treba biti
kanjen za nezakonito odlaganje otpada ili gdje se nalaze svi nezakoniuti deponiji. Zbog toga je
predloen jednostavan pristup koji se moe primijeniti na regionalnoj razini.
Monitoring nezakonitih lokacija i kreiranje regionalnog popisa nezakonitih deponija nee

zahtijevati izbor lokacije. U idealnom sluaju treba obaviti monitoring svih nezakonitih deponija.
Meutim kao prvi korak obavit e se monitoring samo onih nezakonitih deponija koji se nalaze
du rijeka, morske obale i jezera/akumulacija.
Slino pristupu monitoringa morskog otpada, prvi korak u smanjenju utjecaja izvora s kopna bit
e kreiranje popisa divljih deponija nakon kampanja ienja. Stoga e najpogodnija metoda za
praenje lokacija deponija, volumena i privremenog sastava nezakonito odloenog otpada biti
metoda razvijena kroz inicijativu Let`s Do It World42 - masovni graanski pokret koji je poeo u
Estoniji 2008. godine kad se 50.000 ljudi ujedinilo da zajedno oiste cijelu zemlju za samo pet
sati.
41
42
Slika 10 "Let`s Do It World" platforma
Do danas se 12 zemalja i 13,8 milijuna ljudi pridruilo ovoj platformi ienja nezakonito
nagomilanog otpada. Sve pilot zemlje pridruile su se inicijativi. Meutim pokretaka snaga iza
provedbe aktivnosti ienja su nevladine organizacije, a ne lokalna samouprava. Znaaj
organiziranja kampanje ienja za generiranje popisa divljih deponija i planiranje programa
prevencije/provedbe tek treba biti prepoznat od strane irokog spektra zainteresiranih strana u
pilot regiji jadranske obale. Nezakonito odlaganje izuzetno je sloeno pitanje i samim tim
provedba programa monitoringa i ienja zahtijeva ukljuivanje svih zainteresiranih dionika
ukljuujui vlade, lokalnu samoupravu, lokalne vijenike i lanove zajednice, ne bi li se problem
iskorijenio.
Metoda koju je primijenio pokret Let`s Do It World zahtijeva provedbu sljedeih koraka:
- Angairanje ambicioznih voa da upravljaju nacionalnim akcijama ienja;

- Mobilizaciju raznih organizacija, strunjaka i volontera;
- Obuku sudionika u kampanji;
- Provedbu kampanje ienja pomou tehnologije (mobilna aplikacija TrashOut43, prikazana
na slici 11), za mapiranje nezakonitih deponija:
o Uzimanje foto-dokumentacije na lokaciji;

o Pronalaenje lokacije koritenjem GPS-a na globalnoj satelitskoj karti;
o Procjena koliine i sastava otpada
43
U idealnom sluaju, pilot opine trebaju organizirati regionalno koordinirane kampanje ienja
najmanje dva puta godinje. Treba provesti isto podeavanje kao za dogaaje ienja plaa.
Poeljno je da akcije ienja za monitoring otpada na plaama i nezakonito odlaganje otpada
koordiniraju regionalni koordinatori i one se trebaju odvijati u istom razdoblju.
Informacije dobivene u kampanjama ienja trebaju se koristiti za dizajniranje programa

prevencije.
4. Unaprijeena i regionalno harmonizirana statistika otpada
U Izvjeu o procjeni ekonomskog utjecaja i utjecaja na okoli za pilot regiju jadranske obale
napravljen je pokuaj kvantifikacije relativnog sudjelovanja svake opine u stvaranju morskog
otpada. Komparativna analiza prvo je prouavala stope generiranja otpada i skupljene koliine
otpada u usporedbi s neskupljenim otpadom. Koliina neskupljenog otpada raunala se
mnoenjem koliine generiranog otpada po glavi stanovnika s brojem stanovnika koji nisu
pokriveni uslugom redovnog skupljanja otpada. Pretpostavljeno je da se neskupljeni otpad odlae
nezakonito na razliitim lokacijama odakle se najbliom putanjom (vodenim tijekovima i morskim
strujama) prikljuuje tijekovima morskog otpada. Analize su pokazale da su podaci o koliinama
stvaranja otpada i postotak pokrivenosti uslugom temeljeni na procjenama. Zato je za uspostavu
i monitoring odgovarajuih programa prevencije morskog otpada od izuzetne vanosti da se
definiraju indikatori vezani za statistiku otpada (reference) i osmisle regionalno harmonizirane
metodologije za generiranje tih indikatora.
Indikatori referenci neophodni su za uspostavljanje IGKO sustava koji dobro funkcionira. Kljuni
indikatori statistike otpada postavljeni su u Regulativi EK No. 849/2010 od 27. rujna 2010. godine
koja je dopunila Regulativu EK No. 2150/2020 Europskog parlamenta i Vijea za statistiku
otpada.44
44
Za usporedbu regionalne skale predloeni su sljedei indikatori:
- Proizvodnja otpada (kilogram po stanovniku i godini)
- Sadraj otpada
- Stopa skupljanja otpada (tone neskupljenog otpada i/ili postotak proizvedenog otpada)
- Stopa reciklae otpada (tone odvojeno skupljenog otpada na mjestima za odlaganje i/ili
postotak proizvedenog otpada)
IGKO model predlae regionalno usklaene metodologije za skupljanje i evaluaciju podataka o

proizvodnji i sastavu otpada i stopi skupljanja otpada (pokrivenost uslugom).
4.1 Metodologija za odreivanje proizvodnje i sastava otpada
Pouzdani podaci o proizvodnji i sastavu otpada mogu se dobiti jedino putem analize uzoraka
otpada. Analize uzoraka otpada nezamjenjivi su instrument za dobivanje stopa proizvodnje
otpada i podataka o sastavu kako bi se omoguilo da mjere gospodarenja otpadom budu
planirane, praene i optimizirane. Trenutno pilot regije nemaju sustavni pristup ili standardiziranu
metodologiju za analizu krutog otpada.
NALAS je dostavio metodologiju za uzorkovanje otpada kako bi se dobili podaci o proizvodnji i

sastavu otpada uz ukljuenost Fakulteta tehnikih znanosti, Odsjeka za inenjerstvo okolia,
sigurnost i zdravlje iz Novog Sada (Srbija). Kroz rasprave u pilot opinama zakljueno je da to
moe sluiti svrsi uz odreene modifikacije koje bi reflektirale specifinosti regije/opina.
Predloeno je stoga da se uspostave minimalni uvjeti za regionalno prihvaenu metodologiju koja

moe biti unaprijeena od strane razvijenijih opina. Meutim od kljune je vanosti da se razvije
metoda45 uzorkovanja koja e ukljuiti sljedee korake:
1. Predistraivanje
2. Dizajniranje i planiranje analize
3. Provedba analize otpada
4. Evaluacija analize otpada
4.1.1 Predistraivanje
Faza predistraivanja bavi se pruanjem nunih opih informacija za pilot opinu koja namjerava
provesti analizu otpada.
Preporuene ope informacije za analizu otpada:

1. Opi opis podruja koje e biti istraivano:
a. Identifikacija podruja ili dijela podruja koje e biti obuhvaeno, lokacija i
Povrina;
2. Ope informacije o stanovnitvu i gospodarenju otpadom: Sljedei prikupljeni podaci
mogu biti vani:
a. Ope informacije o stanovnitvu
b. Broj stanovnika
c. Broj kuanstava
d. Tipovi i udio rezidencijalnih objekata
45
Elementi metodologije uzorkovanja uzeti su iz SWA-Alata, Razvoj metodolokih alata za poveanje preciznosti i
usporedivosti podataka iz analiza krutog otpada, 5. Okvirni program EU, https://www.wien.gv.at/meu/fdb/pdf/swa-
tool-759-ma48.pdf
3. Opi opis organizacije gospodarenja otpadom (sudionici, odgovornosti, itd.)
4. Tijekovi proizvedenog i skupljenog otpada
5. Opis sustava spremnika koji se koriste (posude za kuanstva, komunalne posude) i
kapacitet posuda
6. Prosjeni broj kuanstava i/ili osoba koje koriste posude
7. Ukupan kapacitet posuda, prostorni raspored posuda; intervali skupljanja
8. Metode skupljanja otpada kao to su otvoreni kamion ili kamion za skupljanje otpada s
kompaktorom, tipovi skupljenog otpada
9. Opis putanja za skupljanje
10. Metode deponiranja (npr.deponiji)
Stratifikacija gospodarenja otpadom vana je za dobivanje statistiki tonih informacija. Openito,

stratifikacija nije obvezna za program analize otpada, ali moe imati prednosti i za preciznost
rezultata i dodatne informacije o gospodarenju otpadom (npr. turizam). U praktinom smislu bit
e korisno uspostaviti matricu stratifikacije u poetnoj fazi planiranja. Ova matrica e pokazati
jesu li dostupni neophodni podaci i informacije za stratifikaciju. Ako opina izabere stratifikaciju,
trebala bi razmotriti sljedee kriterije:
1. Sezonska pojavnost: Openito, sezonske analize otpada trebale bi biti napravljene na

osnovi minimalno tri ili idealno etiri kampanje odvajanja. Kako rezultati analiza znaju biti
slini za proljee i jesen, jedna od ove dvije sezone moe biti izostavljena.
2. Struktura rezidencijalnih objekata: Sljedei tipovi rezidencijalnih objekata i lokacija moraju
biti opisani da bi bili znaajan stratifikacijski kriterij:
a. Ruralna podruja
b. Prigradska podruja
c. Gradska podruja
d. Viekatne kue
e. Viekatne zgrade
f. Smjetajni objekti za turiste (ako mogu biti izdvojeni po podruju)
3. Veliina posuda: Moe se preporuiti sljedea stratifikacija analize otpada u skladu s
veliinom posuda:
a. Posude volumena do 240 l
b. Posude volumena vie od 240 l
4. Sustav skupljanja: Vano je opisati podruja sa i bez odvojenog skupljanja otpada koji se
moe reciklirati.
5. Izvor otpada: Stratifikacija ovisno o izvoru otpada preporuljiva je gdje god je to mogue,
bilo da se radi o otpadu iz domainstava ili komercijalnom otpadu; otpad iz turizma se
takoer moe dodati.
Dani za skupljanje: Kad god je evidentirana znaajna razlika u proizvodnji/sastavu otpada u
razliitim danima u tjednu, preporuuje se da se ti dani uzmu kao stratifikacijski kriterij.
4.1.2 Dizajniranje i planiranje analiza
Dizajniranje i planiranje sastoji se od sljedeih elemenata:
1. Vrsta uzorka: Moe obuhvatiti itavo podruje opine ili jedan njezin definirani dio, pri
emu e ovo drugo najee biti sluaj u cilju dobivanja rezultata analize otpada koji su
reprezentativni za cijelo podruje koje se istrauje.
2. Broj i vrsta slojeva: Odluka o broju i vrsti slojeva koji e se koristiti u analizi otpada ovisi o
nekoliko imbenika, ukljuujui informacijske potrebe opine u gospodarenju otpadom,
dostupnost odgovarajuih podataka za planiranje otpada i dovoljno resursa.
3. Razina uzorkovanja: Postoje tri glavne razine na kojima se uzorkovanje moe napraviti, i
to:
a. Unutar kuanstava/poduzea, npr. iz kanti za otpatke

b. Izvan kuanstava /poduzea, npr. iz vanjskih kanti/spremnika za otpad, skupljanje
po principu od vrata do vrata
c. Vozila za skupljanje otpada (RCV)
4. Vrsta jedinice uzorkovanja: Postoje tri glavne jedinice uzorkovanja koje se mogu koristiti
za dobivanje potrebnih uzoraka otpada za analizu, i to:
a. Specifian kapacitet kante za otpatke, npr. 240 l ili 1100 l;

b. Specifina teina otpada iz domainstava/poduzea, npr. 100 kg;
c. Odreen broj ljudi koji skupljaju otpad, npr. 30 osoba.
5. Raunanje broja jedinica uzorkovanja i veliine uzorka: ovisi o dva glavna kriterija:
a. Varijacije (heterogenosti) otpada, koja se izraava prirodnim koeficijentom

varijacije. Ovaj koeficijent obino je nepoznat i treba se procjenjivati na osnovi
rezultata iz prethodnih analiza otpada.
b. eljene tonosti rezultata.
6. Generiranje plana sluajnog uzorka: Prema dizajnu analize potrebno je nasumice uzeti
uzorak adrese ili iz cijele matine populacije ili iz relevantnih pod-populacija, prema
odreenim kriterijima stratifikacije (stratificirani sluajni uzorak).
7. Trajanje pojedinanih kampanja za analizu otpada: Preporuljivo je da vremensko trajanje

za uzorkovanje otpada i uzimanje uzorka obuhvaa najmanje jedan tjedan odlaganja
otpada. To e omoguiti da se uzorkovanje otpada obavlja svakog radnog dana (od
ponedeljka do petka) i na taj e se nain pokriti puni ciklus skupljanja i izbjei bilo koje
potencijalne varijacije zbog neskupljanja otpada vikendom.
4.1.3 Provedba analize otpada
Svaki prikupljeni uzorak treba biti oznaen jedinstvenom identifikacijskom ifrom, pogodnom za
koritenje u vlanim uvjetima. Tim za skupljanje uzoraka u vrijeme skupljanja treba okupiti i za
svaki pojedinani uzorak evidentirati sljedei minimalni broj podataka:
a. Jedinstvena identifikacijska ifra

b. Adresa uzorka
c. Datum skupljanja
d. Broj i vrsta prikupljenih spremnika
e. Vizualna procjena postotka razine punjenja prikupljenih spremnika za otpad
f. Vizualna procjena postotka razine punjenja drugih spremnika na jednoj adresi da bi se
dobile informacije za obraun koliine otpada
Svaka jedinica uzorka mjerena je i teina je dokumentirana. Proizvodnja otpada po stanovniku
dobiva se dijeljenjem prosjene dnevne teine s brojem stanovnika u jedinici za uzorkovanje.
Svaka jedinica za uzorkovanje mora se odvojiti. Jedinica za uzorkovanje razvrstava se u dvije

kategorije prema pripremljenom Katalogu za odvajanje. Katalog za odvajanje sadri 13 obveznih
osnovnih kategorija i 35 preporuenih kategorija sekundarnog otpada. Odvajanje je prikazano na
slici 12 u nastavku.
Osnova za procjenu su osnovni rezultati mjerenja (kilogram po glavi stanovnika) i rezultat

postupka za odvajanje (sastav otpada u kilogramima) za svaku jedinicu uzorkovanja. Osnovni
rezultati mjerenja unose se u liste za evidenciju (kopija na papiru) u Excelu.
Sljedee statistike vrijednosti trebaju biti izraunate za svaku kategoriju otpada svake kampanje
i za ukupan rezultat:
Nain
Sastav (%)
Ekstrapolacija je jo jedan vaan element u oblasti uzorkovanja otpada. Ekstrapolacija obuhvaa
zakljuak iz dobivenih rezultata uzorokovanja u usporedbi s ukupnom koliinom otpada. Mogu se
razlikovati dva sluaja:
Sluaj 1: Ispitivana vrsta otpada na jednom podruju (npr. dnevni otpad kuanstava i
poduzea) stalno se mjeri. Prema tome ukupan iznos otpada je poznat. Ukupan rezultat
uzorka (sastav otpada) moe se rasporediti na ukupnu koliinu otpada i u tom sluaju nije
potrebna ekstrapolacija.
Sluaj 2: Ukupan iznos ispitivane vrste otpada je nepoznat. To je sluaj samo ako je
predmet analize otpada otpad iz kuanstava, ali se ne mjeri posebno (mjeri se samo
mjeavina otpada kuanstava i poduzea). U tom sluaju potrebna je ekstrapolacija
rezultata uzorka na otpad u odnosu na otpad nekog podruja.
Koliina otpada moe se ekstrapolirati koritenjem sljedeih podataka kao referentnih vrijednosti:
Broj jedinica uzorkovanja, ili

Broj stanovnika, ili
Broj kuanstava.
Format za predstavljanje rezultata vaan je aspekt metodologije analize otpada i utjee na

usporedivost rezultata analize otpada s razliitim analizama otpada. Regionalno usklaena
metodologija treba proizvesti standardne obrasce i procedure izvjetavanja.
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom skupljanja otpada
Trenutno pilot regija nema sustavan pristup ili standardnu metodologija za pokrivenost uslugom
skupljanja otpada. Takva metodologija treba proistei iz sveobuhvatne analize sljedecih pitanja:
1. Statistiki podaci o stanovnitvu, broju kuanstava i poduzea (komercijalnih i industrijskih

postrojenja) u svakom naselju; mapa prostornog rasporeda naselja i poslovne i putne
mree, po mogucnosti u GIS formatu;
2. Ukupni podaci za proizvodnju otpada po glavi stanovnika za odreeno razdoblje (dan,
tjedan, mjesec, godina, prema potrebi);
3. Proraun potrebnih veliina spremnika, broj liftova / uestalost liftova da bi se prikupio
proizvedeni otpad.
4. Aurirana baza potroaa koja ukljuuje:
a. Sektor potroaa (kuanstva, poduzea, ustanove i industriju)
b. Stvarne veliine / broj spremnika
c. Stvarni broj liftova / uestalost liftova
d. Promjene: Velike firme zamijenjene manjim poduzeima ili obrnuto i sezonske
varijacije u bazi potroaa, na primjer povratak emigranata, vikendice, turistiki
smjetaj.
5. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje na stvarno postavljanje spremnika i njihove dimenzije
u odnosu na distribuciju potroaa i proizvodnju otpada;
6. Obraun postotka koliine otpada koji nije prikupljen u odnosu na ukupno prikupljeni
otpad;
7. Proraun potrebnih dimenzija spremnika i broja liftova za skupljanje otpada koji se ne
prikuplja u ovom trenutku.
8. Auriranje baze podataka potroaa s korisnicima usluga koji nisu obuhvaeni redovnim
servisom za skupljanje otpada;
9. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje gdje trebaju biti postavljeni odgovarajui spremnici
kako bi bili dostupni korisnicima usluga u skladu s izabranim sustavom naplate (princip
od vrata do vrata kao i selekcija otpada ili mjeovito skupljanje otpada).
Detaljna metodologija treba biti razvijena i dogovorena u pilot regiji / opinama. To bi pridonijelo
boljem planiranju proirenja usluge skupljanja otpada i smanjivanju plutajueg otpada.
5. Aktivnosti prevencije morskog otpada
Opi cilj aktivnosti prevencije morskog otpada je poboljati trenutnu situaciju jaanjem
organizacijskih i financijskih kapaciteta poduzea da pokriju udaljena ruralna podruja
organiziranim skupljanjem otpada i poboljaju stopu reciklae. Zajedniki ciljevi pilot regije
jadranske obale sljedei su:
1. Proirenje skupljanja otpada u ruralnim podrujima (%);

2. Vea stopa reciklae plastike (%);
3. Smanjenje nezakonitog odlaganja otpada (% stanovnitva ili volumena otpada);
4. Smanjene plutajueg otpada (%)
IGKO model fokusira se na najbolje prakse za proirenje skupljanja otpada u udaljenim i ruralnim
podrujima i osigurava koncepte za planiranje putanja skupljanja otpada, definira potrebne
volumene spremnika i vozila za odvoz, kao i mjesene trokove goriva za svaku pilot opinu.
5.1 Najbolje prakse u skupljanju ruralnog otpada
Najbolje prakse u skupljanju ruralnog otpada predstavljene u IGKO modelu preuzete su iz

sljedeih izvora:
- Instrument za uenje o opinskom otpadu, lekcija 3 skupljanje krutog otpada46

- Vodi za razvijanje objekata za kruti otpad u zajednici47
Koritenjem Instrumenta za uenje o opinskom otpadu pilot opine mogu bolje shvatiti
probleme i brige u vezi sa skupljanjem krutog otpada, da usporede privatno i javno pruanje ove
usluge, razumiju vrste sustava za skupljanje, identificiraju korist reciklanih dvorita, pripreme
ekonomsku analizu reciklanih dvorita i razumiju probleme konstrukcije reciklanih dvorita.
Glavna korist za pilot opine ako koriste ovaj instrument jest mogunost analize:
1. Ukupno potrebnog vremena za skupljanje

2. Broj potrebnih vozila i spremnika
3. Broj potraa koje kamion moe pokriti po danu
4. Uestalost skupljanja
5. Mjeseni trokovi goriva
Ovaj instrument daje jednadbu za raunanje ukupnog potrebnog vremena za skupljanje otpada:
46
47
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za skupljanje otpada:
a+e a - vrijeme od garae do putanje, e - vrijeme vonje do garae na kraju putovanja

N Broj lokacija
Wg Proizvodnja otpada po lokaciji (kg)
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3 ili 120l)
CR Koeficijent zbijanja sadraja kamiona (1:3)
bc Vrijeme skupljanja po lokaciji ili vrijeme podizanja + sputanja (min)
d Vrijeme odlaganja (vrijeme na deponiju 30 min)
d Ulazak/izlazak iz garae
f+g Vrijeme izvan putanje (15% dana)
c Broj putovanja u mjesecu
- a, d, i e su funkcije udaljenosti i brzine obino 30km/h;

- b je funkcija broja potroaa, vrijeme po potroau, broj utovara (punih ili djelominih); b se
dobija zbrajanjem c (vrijeme skupljanja na lokaciji) i bkm (vrijeme vonje izmeu lokacija);
vrijeme je funkcija duine puta (udaljenosti) i prosjene brzine, pri emu je prosjena brzina
30 km/h;
- c je funkcija kapaciteta vozila i koeficijenta zbijanja;
Broj vozila i spremnika je funkcija proizvodnje otpada u zadanom prostoru. Broj potrebnih
spremnika ovisit e o volumnu spremnika i gustoi otpada. Volumen spremnika odreen je na
osnovi stambenog prostora (pojedinane kue ili viekatne zgrade) i metoda skupljanja: od vrata
do vrata ili sustava donoenja. S obzirom da se IGKO model uglavnom fokusira na ruralna
podruja, skupljanje otpada od vrata do vrata primjenjuje se koritenjem spremnika volumena
120 l. Gustoa otpada je 15 kg/120 l. Ukupan broj spremnika od 120 l zatim se izraunava
dijeljenjem koliine (kg) otpada nastalog u razdoblju koji se poklapa s frekvencijom skupljanja (tj.
tjedna koliina ako se skupljanje obavlja jednom tjedno, ili bilo koje drugo razdoblje koje je u
korelaciji s frekvencijom skupljanja), s gustoom otpada (15 kg za spremnike od 120 l). Ako se
koriste spremnici od 1, 1m3, gustoa otpada koja e se koristiti bit e 120 kg /1, 1m3.
Da bi se izraunao broj potroaa koje kamion moe opsluiti tijekom dana, treba znati volumen
i gustou otpada (koja je u korelaciji s koeficijentom zbijanja). Imajui u vidu da je teina otpada
od 1m3 priblino 110 kg, uobiajeni koeficijent zbijanja kamiona je 1:3, te da je prosjena
proizvodnja otpada po glavi stanovnika u ruralnim podrujima 0,7kg, kamion od 12m3 moe
dnevno opsluiti 2.772 potroaa.
Ili:
Volumen kamiona (m3) x 110kg (gustoa) x 3 (faktor zbijanja) x 0,7 (proizvodnja otpada po glavi
stanovnika) = ukupan broj potroaa koji su pokriveni uslugom na dnevnoj osnovi.
Frekvencija skupljanja je funkcija koliine otpada namijenjenog skupljanju, volumena kamiona,

ukupnog vremena skupljanja otpada i broja smjena. Obino je optimalna frekvencija skupljanja
otpada jednom tjedno. Takva frekvencija skupljanja omoguava optimalno koritenje vozila za
odvoz otpada i njihovo odravanje. Frekvencija skupljanja planira se za cijeli teritorij opine,
uzimajui u obzir stvaranje otpada, dostupne kapacitete kamiona i duljinu puteva.
Klju za planiranje skupljanja otpada u ruralnim podrujima je osiguranje dovoljnog broja

spremnika i optimizacija putanja dostupnih vozila za odvoz otpada. Prepreka za planiranje ovih
putanja moe biti putna infrastruktura odnosno dostupnost udaljenih podruja za standardna
vozila. Zbog toga primjeri najbolje prakse predlau da se usluga podijeli na nain da:
- Standardna vozila volumena 12-20 m3 koriste glavne putne mree;

- Manja vozila (volumena od 3-6 m3), moda ak i traktori, slue domainstvima i prevoze
skupljeni otpad do odreenih toaka za skupljanje (ruralno reciklano dvorite), koje se nalaze
na stratekim mjestima - na raskriju lokalnih puteva.
Vodi za razvijanje objekata za kruti otpad u zajednici koji je pripremio Dannenbaum

Environmental Corporation (1999) predstavlja skup najboljih praksi za skupljanje ruralnog otpada
u udaljenim podrujima.
Ove najbolje prakse pokazuju kako procijeniti ukupne trokove postojeeg sustava krutog otpada
i nain kako ruralno reciklano dvorite moe smanjiti troak po glavi stanovnika koji se ostvari
aktivnostima vezanima za kruti otpad. Ruralna reciklana dvorita mogu se koristiti za
ublaavanje trokova ienja divljih deponija.
Ruralna reciklana dvorita su lokacije gdje stanovnici mogu odloiti obian komunalni otpad kao
i jedinice otpada koje su teke za odlaganje. Postoji irok spektar opcija za konstrukciju
reciklanih dvorita, ovisno o prihvaenim materijalima, lokaciji, broju stanovnika koji koriste
objekt, i raspoloivih sredstava za izgradnju i rad. Reciklana dvorita obino imaju jednu ili vie
pokretnih prikolica, spremnik ili roll-off kante za privremeno skladitenje i zatim se skupljeni
otpad prevozi na opinske ili regionalne deponije.
Ruralne transferne stanice (reciklana dvorita) mogu biti fiksne ili mobilne. Fiksna stanica je
stalno locirana na parceli i obino ima neka poboljanja koja podravaju operacije skupljanja i
odlaganja, kao to su ograda, osvjetljenje, deurnog operatera. Fiksne stanice za skupljanje
mogu imati relativno niske trokove operacije ako imaju samo spremnike za skupljanje otpada ili
mogu ponuditi opsenije usluge, ukljuujui skupljanje reciklanog otpada, skupljanje koritenog
ulja, skupljanje opasnog otpada iz domainstava i kompostiranje. Meutim kako se opcije za
skupljanje otpada proiruju, tako rastu i trokovi programa.
Mobilne stanice za skupljanje su vozila za skupljanje koja se u odreenom trenutku zaustavljaju

radi prihvata otpada stanovnitva na odreenoj lokaciji, kao to su lokacije sa strane ili du
prometnog puta. Obino postoje mala ili nikakva poboljanja na mjestima gdje se zaustavljaju da
skupljaju otpad, kao to je znak na kojem su navedeni vrijeme za skupljanje, prihvatljivi materijali,
i naziv lokacije. Neke mobilne stanice za skupljanje koriste vozila za sve pa i loe vremenske
uvjete. Iako nije tako uobiajeno, na mobilnim stanicama je takoer mogue ponuditi opcije pune
usluge koje se obino pruaju u reciklanom dvoritu.
Ruralne transfernene stanice (reciklana dvorita) trebale bi se nalaziti u neposrednoj blizini

prometnih puteva. Kod izbora lokacije takoer treba razmotriti potencijalne smetnje od buke ili
probleme moguih opasnosti (promet ili poplava). Na kraju, lokacija bi trebala biti dostupna i
pogodna za konstrukciju, tako da se mogu smanjiti trokovi kapitalnih poboljanja.
U idealnom sluaju sva ruralna reciklana dvorita ispunit e odreene minimalne standarde kako
bi se osigurala sigurnost korisnika, jednostavan pristup, lakoa koritenja, kontrola otpada,
prevencija raznoenja otpada, kao i odgovarajue mogunosti za odlaganje otpada. Apsolutni
minimum uvjeta za pogodnu toku skupljanje je:
- Podloga za sve vremenske uvjete na pristupnom putu i na lokaciji,

- Lak pristup lokaciji i spremnicima za stanovnike i/ili u zajednici izabrane operatere za
skupljanje otpada,
- Sigurnosna ograda i kontrola materijala koje nanosi vjetar,
- Praktini sati za rad, ukljuujui i vikende,
- Postavljeni znakovi na kojima su navedeni sati rada, prihvatljivi materijali i upozorenje da e
prekritelji koji nezakonito odlau otpad biti sankcionirani zakonom.
Postoje brojne razliite opcije rasporeda za izgradnju podruja (za odlaganje) ruralne transferne
stanice. Na slici 13 prikazane su tri takve opcije s prednostima i nedostacima za svaku od njih.
Slika 13 Opcije za konstrukciju ruralnih transfernih stanica
Studije sluaja pruaju primjere za organiziranje ruralnih transfernih stanica koje, pored osigurane
lokacije za stanovnike gdje odlau krupni otpad, posebni otpad i odvojeni kuni otpad, moe
smanjiti duinu putovanja (i vrijeme) posebnih vozila za odvoz otpada. Skupljanje odvojenog
otpada od vrata do vrata osigurala je lokalna zajednica koja angaira operatera ili stanovnici sami
prevoze otpad u ruralnu transfernene stanicu.
Okvir 2. Studija sluaja okruga Chambers

Broj stanovnika u okrugu Chambers je oko 25.000. To je 5% urbana i 95% ruralna sredina koja godinje proizvede
oko 87.000 tona otpada. Okrug Chambers vjeruje da zaposlenici na ruralnim transfernim stanicama osiguravaju da
graani selektiraju svoj otpad na odgovarajui nain, kontroliraju potencijalno nezakonito odlaganje otpada i istou
stanice. Dok nije bilo zaposlenika na transfernene stanicama otpad je esto bio rasut uokolo, a i odvajanje otpada
nije obavljano pravilno.
Okrug Chambers obuhvaa osam ruralnih transfernih stanica koje prihvaaju komunalni otpad, opasni otpad, ulje,
filtere za ulje, gume, etke za mljevenje, bijelu tehniku i baterije. Graani mogu sami donijeti svoj otpad do transferne
stanice ili mogu organizirati skupljanje otpada od vrata do vrata u svojoj zajednici. Poduzee za skupljanje otpada
skuplja zatim preostali komunalni otpad, dok reciklirani otpad preuzimaju ovlatene privatne kompanije.
Slika 14 Ruralna transferna stanica u okrugu Chambers, Teksas
U poetku su ruralne transferne stanice bile na priblino dvadeset lokacija i imale samo spremnike
volumena 1,1m3. Bilo je jako skupo odravati ovaj sustav. Na kraju su smanjili broj ruralnih transferne
stanica i poveali volumen spremnika na 40 m3. Sada lokacije imaju kompaktor stanice, roll-off posude,
ili oboje. Otpad s ruralnih transfernih stanica do deponija okruga odvoze, koristei roll-off vozila u
vlasnitvu okruga, zaposlenici koje plaa okrug.
5.2 Predloeni koncept skupljanja ruralnog otpada
Primjeri najbolje prakse razraeni u poglavlju 5.1 razvijani su tako da se mogu izvesti koncepti za
skupljanje ruralnog otpada u svakoj pilot opini.
Glavni ciljevi predloenog skupljanja ruralnog otpada vezani su za smanjenje ekolokih i

ekonomskih utjecaja morskog otpada:
- Sprjeavanje stvaranja nezakonitih deponija proirenjem usluga na podruja gdje ne

postoji redovno skupljanje otpada;
- Poveanje stope reciklae ambalaa (uglavnom plastike) i na taj nain smanjivanje
njezinog unosa u morski otpad.
Predloeni sustav skupljanja ruralnog otpada funkcionira na principu od vrata do vrata kako bi
se sprijeilo nezakonito odlaganje otpada od strane graana koji ne ele donijeti svoj otpad na
udaljene lokacije/spremnike. Predvieno je takoer primarno odvajanje otpada. Opina moe
odluiti hoe li se primarna selekcija otpada primjenjivati po zapoinjanju aktivnosti skupljanja
ruralnog otpada ili u kasnijoj fazi. Treba imati u vidu da je sustav skupljanja od vrata do vrata
skup (zbog duine puta), a esto se ne moe implementirati u ruralnim podrujima zbog problema
pristupanosti (uske, strme ili neasfaltirane ulice do kojih ne mogu doi vozila za odvoz otpada).
Zbog toga je predloena uspostaa dva paralelna sustava za sskupljanje:
1. Da se skupljanje otpada obavlja uime opine, bilo od strane javnog komunalnog

poduzea ili ugovorom s privatnom tvrtkom koja se bavi gospodarenjem otpadom,
uobiajenim vozilima za odvoz otpada volumena 10-20 m3, koja koriste samo glavne
puteve za svoje putanje i skupljaju otpad s odreenih toaka za skupljanje. Vozila veeg
volumena (npr. roll on/roll off kamioni) mogu biti na raspolaganju ako raspored puta
moe dozvoliti njihov prolaz i rukovanje.
2. Da se skupljanje otpada obavlja uime lokalne zajednice. Graani mogu ponijeti (kao
odvojeni otpad) svoje kante do najblie toke skupljanja ili mogu angairati lokalnog
posrednika izabranog meu lanovima zajednice za skupljanje otpada, da obavlja ovaj
posao u njihovo ime. Lokalni posrednik za skupljanje otpada moe biti podizvoa
opinskog javnog komunalnog poduzea ili ruralne zajednice. Opina moe odluiti koji
e institucionalni oblik imati skupljanje otpada budui da je to pitanje odgovarajuih
propisa. Lokalni posrednik za skupljanje otpada treba imati odgovarajue vozilo (tj. traktor)
koje je u stanju pristupiti posjedima potroaa du lokalnih ulica (ako ih ima) koje mogu
biti neasfaltirane, strme i uske.
Toke skupljanja su lokacije na kojima se dva paralelna sustava susreu: redovito skupljanje
otpada uime opine i lokalno skupljanje otpada u organizaciji lokalne zajednice (sela).
Toke skupljanja uvijek se nalaze uz glavni put. U nekim sluajevima lokalna mrea ulica je pored
glavnog puta, ili se lokalni put grana i vodi do sela. U oba sluaja lokalno stanovnitvo ili lokalni
posrednik za skupljanje otpada donose svoj otpad na toke skupljanja. One mogu biti mobilne ili
fiksne (ruralne) transferne stanice. Mobilni transfer odreen je na lokacijama gdje lokalni put koji
se grana od glavnog puta povezuje jedno ili dva naselja. Fiksne transferne stanice postavljene su
na stratekim mjestima gdje grupa naselja s relativno velikim brojem stanovnika moe
jednostavno deponirati otpad u razdoblju izmeu dva zakazana skupljanja i odvoza otpada.
Na mjestu mobilnog transfera (koji predstavlja dio glavnog puta) vozila za skupljanje zaustavljaju
se u odreeno vrijeme kako bi prihvatila skupljeni otpad. Otpad se utovaruje s manjeg vozila na
standardni kamion za odvoz otpada. Zbog toga dva sustava skupljanja (opine i lokalne
zajednice) trebaju biti sinkronizirana u pogledu vremena.
Fiksne transferne stanice zahtijevaju parcelu koja je ograena i opremljena odgovarajuim

spremnicima. Vrsta i volumen spremnika mora odgovarati sustavu za utovar opinskih kamiona
za odvoz otpada. Podignut prilaz (rampa) omoguava istovar otpada iz manjeg vozila (traktora u
veini sluajeva) u spremnik. Prednost fiksnih transfernih stanica je da se raspored skupljanja
otpada standardnih vozila za odvoz otpada, koja su u vlasnitvu ili JKP-a ili privatne tvrtke za
upravljanje otpadom angairane od strane opine, ne treba prilagoavati rasporedu sustava za
istovar otpada koji se prikupi u tom podruju. Nedostatak fiksnih transfernih stanica je u tome to
je njihov rad skuplji.
Toke skupljanja otpada mogu se koristiti za privremeno skladitenje recikliranog otpada. U

sluaju selekcije primarnog otpada, na ruralnim transfernim stanicama postavljaju se posebni
spremnici za odreenu vrstu otpada koji se reciklira. Odvajanje sekundarnog otpada moe biti
organizirana na ruralnim transfernim stanicama. Reciklirani otpad se takoer moe pokupiti na
mobilnim transfernim stanicama, pod uvjetom da opina organizira skupljanje odvojenog otpada.
U protivnom ovlatene privatne tvrtke za reciklau mogu biti pozvane da preuzmu reciklirani
otpad. U tom sluaju opina bi skupljala samo preostali otpad. To bi smanjilo koliinu otpada,
potrebnu uestalost skupljanja otpada i trokove.
Planiranje skupljanja ruralnog otpada obuhvaa sljedee korake:

1. Naselja koja nisu obuhvaena redovnom uslugom skupljanja otpada i nemaju
odgovarajui broj stanovnika, identificirana su za svaku pilot opinu na osnovi unosa JKP-
a i / ili privatnih tvrtki za gospodarenje otpadom; locirana su na karti Google Earth;
2. Proizvodnja i sastav otpada izraunat je za svako naselje koje nije pokriveno redovnom
uslugom za skupljanje otpada; preostali otpad treba biti skupljen od strane JKP-a /
privatnih tvrtki za gospodarenje otpadom, dok su reciklanti dodijeljeni ovlatenim
poduzeima za reciklau, a biorazgradivi otpad namijenjen za kuno kompostiranje.
3. Putna infrastruktura analizirana je kako bi se optimizirale putanje; one su prikazane na
karti Google Earth; putanje idu pored glavnih puteva poevi od garaa kamiona za odvoz
otpada (koje se obino nalaze u opini) do deponija (ili regionalnog sanitarnog deponija ili
opinskog nesanitarnog deponija) i natrag do garae;
4. Broj toaka skupljanja za svaku putanju postavljaju se ili za pojedinana naselja (mobilni
transferi) ili za ruralne transferne stanice (fiksni transferi) koje pokrivaju grupu naselja;
izmjerene su udaljenosti izmeu toaka skupljanja;
5. Ruralne transferne stanice (fiksne) postavljene su na pogodnim lokacijama - raskrija
magistralnih i lokalnih puteva, u blizini naselja s veim brojem stanovnika a time i blizu
nastajanja veih koliina otpada;
6. Vrijeme skupljanja po tokama skupljanja i ukupno vrijeme skupljanja otpada izraunato
je na osnovi udaljenosti, dozvoljene stanke i brzine;
7. Izraunat je ukupan volumen potrebnih posuda i broj spremnika od 1,1 m3 (koji se lako
mogu pretvoriti u spremnike od 120 l, na osnovi odnosa da je jedan spremnik od 1,1 m3
jednak veliini 8 spremnika od 120 l); prosjena gustoa otpada jednog spremnika od 1,1
m3 je 120 kg, ali zbog rezervne margine od 30% prorauni rade s prosjenom gustoom
otpada od 98 kg.
8. Potreban volumen kamiona za odvoz otpada izraunat je na osnovi koliine preostalog
otpada, broja putanja, ukupnog vremena skupljanja i frekvencije skupljanja (obino
jednom tjedno).
9. Trokovi goriva izraunati su na osnovi ukupne duljine putovanja, prosjene potronje od
15 l dizel goriva na 100 km i vaeim cijenama goriva u pilot zemljama.
Model prorauna za albanske opine nema podatke o potrebnim volumenima kamiona/

spremnika jer podaci o broju stanovnika nisu trenutno dostupni. Sve formule su integrirane u
model obrauna i nakon osiguravanja ulaznih podataka (broj stanovnika i odgovarajua
proizvodnja i sastav otpada) potrebne koliine bit e automatski izraunate.
U nastavku je dat primjer opine Ulcinj. Prorauni potrebnih vozila i volumena spremnika
utemeljeni su na proizvodnji otpada u naseljima u opini Ulcinj koja nisu pokrivena redovitom
uslugom skupljanja otpada. Uneseni podaci za potrebe raunanja nalaze se u tabelama 8 i 9.
Tabela 8 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog skupljanja; proizvodnja otpada u opini Ulcinj
Indikator (kg/ Proizvodnja

Naselja koja nisu pokrivena Broj Otpad (tona
po stanovniku/ otpada (kg/po
uslugom skupljanja otpada stanovnika / godina)
danu) stanovniku/danu)
Ambula 34 0,7 23,8 8
Zoganj 397 0,7 277,9 101
Bojke 161 0,7 112,7 41
Sveti orde 69 0,7 48,3 17
Bratica 241 0,7 168,7 61
todra 111 0,7 77,7 28
urke 33 0,7 23,1 8
Indikator (kg/ Proizvodnja
Naselja koja nisu pokrivena Broj Otpad (tona
po stanovniku/ otpada (kg/po
uslugom skupljanja otpada stanovnika / godina)
danu) stanovniku/danu)
Darza 135 0,7 94,5 34
Donja Klezna 126 0,7 88,2 32
Sutjel 20 0,7 14,0 5
Draginje 72 0,7 50,4 18
Fraskanjel 57 0,7 39,9 14
Rec 63 0,7 44,1 16
as 239 0,7 167,3 61
Kodre 1039 0,7 727,3 265
Kolonza 232 0,7 162,4 59
Kosii 301 0,7 210,7 77
Kravari 551 0,7 385,7 140
Krue 133 0,7 93,1 33
Kruta 194 0,7 135,8 49
Krute 534 0,7 373,8 136
Leskovac 78 0,7 54,6 19
Lisna Bore 175 0,7 122,5 44
Mide 234 0,7 163,8 59
Pistula 393 0,7 275,1 100
Rasti 365 0,7 255,5 93
Sastav otpada prikazan je u tabeli 9.
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovitog skupljanja otpada u opini Ulcinj
Otpad (kg/mjesec)
Naselje Drugi Preostali
Organski Papir Plastika Staklo Metal
reciklanti otpad
Ambula 257 114 129 50 29 321 136
Zoganj 3.001 1.334 1.501 584 333 3.752 1.584
Bojke 1.217 541 609 237 135 1,521 642
Sveti orde 522 232 261 101 58 652 275
Bratica 1.822 810 911 354 202 2.277 962
todra 839 373 420 163 93 1.049 443
urke 249 111 125 49 28 312 132
Darza 1.021 454 510 198 113 1.276 539
Donja Klezna 953 423 476 185 106 1.191 503
Sutjel 151 67 76 29 17 189 80
Draginje 544 242 272 106 60 680 287
Fraskanjel 431 192 215 84 48 539 227
Rec 476 212 238 93 53 595 251
as 1.807 803 903 351 201 2.259 954
Kodre 7.855 3.491 3.927 1.527 873 9.819 4.146
Kolonza 1.754 780 877 341 195 2.192 926
Kosii 2.276 1.011 1.138 442 253 2.844 1.201
Kravari 4.166 1.851 2.083 810 463 5.207 2.198
Krue 1.005 447 503 196 112 1.257 531
Kruta 1.467 652 733 285 163 1.833 774
Krute 4.037 1.794 2.019 785 449 5.046 2.131
Leskovac 590 262 295 115 66 737 311
Otpad (kg/mjesec)
reciklanti otpad
Lisna Bore 1.323 588 662 257 147 1.654 698
Mide 1.769 786 885 344 197 2.211 934
Pistula 2.971 1.320 1.486 578 330 3.714 1.568
Rasti 2.759 1.226 1.380 537 307 3.449 1.456
Uspostavljene su dvije putanje, zelena i naranasta. Oznaavanje putanja bojom olakava

planiranje puta i odgovarajuih toaka skupljanja.
Toke skupljanja du zelenih i naranastih putanja:
Tabela 10 Toke skupljanja du naranastih i zelenih ruta
Toka Toka
skupljanja Zelena putanja skupljanja Naranasta putanja
Br. Br.
1 Zoganj 1 Rec
2 Donja Kleznja 2 Kodre
3 Transferne stanice blizu Sasa 3 Bratica
Mide 4 Pistula
Sas 5 Kruce
Fraskanjel 6 Mrkojevici
Stodra
Kravari
Ostros
Bojke
4 Krute
Transport do Moure
Postoje tri mobilne toke skupljanja (Zoganj, Donja Klezna i Krute) i jedna fiksna ruralna
transferne stanica koja se nalazi u blizini sela Sas gdje se privremeno skladiti otpad iz Mide,
Sasa, Fraskanjela, todra, Kravara, Ostrosa i Bojke, dok ga ne pokupi opinski kamion za odvoz
otpada. Selo Ostros nalazi se u blizini opine Bar. Predloeno je da se skupljanje otpada iz ovog
naselja ukljui u zelenu rutu zbog pogodnosti putne mree. U protivnom opina Bar e se suoiti
s izazovom proirenja skupljanja otpada u ovom selu zbog relativne udaljenosti izmeu opine i
regionalnog sanitarnog deponija Moura.
Postoji est mobilnih toaka skupljanja du naranaste putanje, kao to je prikazano u tabeli 10.
Putanje su prikazane na slici.
Slika 15 Zelene i naranaste rute vozila za skupljanje otpada u opini Ulcinj
Svaka putanja poinje iz garae koja se nalazi u Ulcinju. Kamion vozi izmeu toaka skupljanja
(ukljuujui ruralne transferne stanice), ide na regionalni sanitarni deponij Moura, istovaruje
otpad i vraa se u garau. Stoga je broj mjesta za skupljanje n 1 (pet za zelene i sedam za
naranaste putanje). Ukupno vrijeme za skupljanje otpada izraunava se pomou formule:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Ukupno vrijeme izmeu toaka skupljanja i ukupno vrijeme skupljanja za zelenu putanju u tabeli
11.
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmeu toaka skupljanja du zelene putanje, do sanitarnog deponija Moura i natrag
PUTANJA 1 (ZELENA)
Lokacija br. 1 2 3 4 5
a vrijeme od garae do putanje, e -
a+e 15 0 0 0 15
vrijeme vonje do garae na kraju putovanja
N Broj lokacija 1 1 1 1 1
Wg Proizvodnja otpada po lokaciji (kg) 396 125 2,980 532 0
PUTANJA 1 (ZELENA)
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3) 98 98 98 98 98
CR Koeficijent zbijanja kamiona 3 3 3 3 3
Vrijeme skupljanja po lokaciji ili vrijeme
bc 1 15 15 15 0
podizanja + sputanja (min)
bkm Vrijeme vonje izmeu lokacija (min) 9,4 9,5 4,1 5,2 17,22
d Vrijeme odlaganja (mjerenje, istovar) 0,00 0,00 0,00 0,00 30
d Ulazak/izlazak iz garae 10 0 0 0 10
f+g Vrijeme izvan putanje (15% dana) 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po tjednu 1
YLOC Ukupno vrijeme skupljanja po lokaciji 49,4 24,5 19,1 20,2 144,2
Y Ukupno vrijeme skupljanja (min) 257,3
Ukupno vrijeme izmedju taaka za skupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja za narandastu rutu
je dato u tabeli 12.
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmedju taaka za skupljanje du narandaste rute, do sanitarne deponije Moura i nazad
PUTANJA 2 (NARANASTA)
Lokacija br.. 1 2 3 4 5 6 7
a vrijeme od garae do rute, e -
a+e vrijeme vonje do garae na kraju 15 0 0 0 0 0 15
putovanja
Wg Proizvodnja otpada po lokaciji (kg) 132,67 392,02 1.135,65 240,40 18,00 0,00 18,00
Wsw Specifina teina otpada (1,1m3) 98 98 98 98 98 98 98
CR Koeficijent zbijanja kamiona 3 3 3 3 3 3 3
Vrijeme skupljanja po lokaciji ili
bc vrijeme podizanja + sputanja 15 15 15 15 15 15 0
(min)
bkm 29,5 3,2 3,0 14,2 4,4 36,0 5,8
(min)
Vrijeme odlaganja (mjerenje,
d 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 30,00
istovar)
d Ulazak/izlazak iz garae 10 0 0 0 0 0 10
f+g Vrijeme izvan putanje (15% dana) 0 0 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po tjednu 1 1 1 1 1 1 1
Ukupno vrijeme skupljanja po
Y 69,5 18,2 18,0 29,2 19,4 51,0 132,8
lokaciji
Ukupno vrijeme skupljanja
Y 338,1
(min)
Potreban volumen kamiona i spremnika lociranih na tokama skupljanja za tjedno skupljanje

otpada za zelenu putanju u tabeli 13.
Tabela 13 Broj spremnika i kamiona potrebnih za zelenu putanju (tjedno skupljanje)
Tjedni otpad na Broj potrebnih Potreban volumen

Toke skupljanja
lokaciji (kg) spremnika (1,1m3) kamiona (m3)
Zoganj 396 4
Donja Kleznja 126 1
Toke skupljanja
Transferne stanica blizu Sasa 2.981 30 Vol=Tot odnos
otpad/specifina
Krute 533 5 teina/sabijanje
Ukupan otpad 4.035 40 13,72
Potreban volumen kamiona i spremnika lociranih na tokama skupljanja za tjedno skupljanje

otpada za naranastu putanju u tabeli 14.
Tabela 14 Broj spremnika i kamiona potrebnih za naranastu putanju (tjedno skupljanje)

Toke skupljanja
Rec 63 1
Kruce 133 1
Pistula 392 4 Vol=Tot odnos
otpad/specifina
Mrkojevici 1.136 12 teina/sabijanje
Bratica 240 18
Kodre 1.036 11
Ukupan otpad 3.000 31 10,20
Trokovi dizel gorivo izraunati su za zelenu i naranastu putanju na osnovi ukupne udaljenosti
(duljine puta), potronje goriva 15 l/km i stvarne cijene goriva (Tabele 15 i 16).
Tablela 14 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "zelenu" rutu
Ukupna duljina Tjedni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Kamion (dizel motor) 34 6,14 24,58
Tablela 15 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "narandastu" rutu
Ukupna duljina Tjedni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Kamion (dizel motor) 71 12,63 50,54
Kako bi se proirila usluga skupljanja otpada i pokrila naselja u opini Ulcinj, potrebno je osigurati
sljedee resurse:
- Nabaviti 71 kontejner volumena 1,1m3 (koji e biti postavljeni na tokama skupljanja) i 568
spremnika od 120 l (koji e biti postavljeni na imanjima potroaa za skupljanje po proncipu
od vrata do vrata). Troak spremnika volumena 1,1m3 je 24,85 EUR48. Troak spremnika od
120 l je 17,0449 EUR;
- Jedan kamion volumena 15 m3 treba biti dostupan ukupno 10 sati tjedno. Ako takav kamion
nije dostupan, investicija je oko 70.000 EUR;
- 3 zaposlena (jedan voza i dva utovarivaa) bit e angairani 10 sati tjedno;
- Mjeseni trokovi goriva bit e oko 75 EUR;
48
Jedinina cijena za spremnik volumena 1,1m3 je 350 EUR.
49
Jedinina cijena za spremnike od 120 l je 30 EUR.
- Ako bi graani angairali lokalnog posrednika za skupljanja otpada, trokovi naplate od vrata
do vrata i prijevoz do toke skupljanja trebaju biti pokriveni. Takoer treba imati u vidu da e
broj putovanja potpuno napunjenog traktora (do 6 m3 volumena) biti vie od jednom tjedno.
Iznos naknade pregovarat e se s naruiteljem, s mjesnim odborom ili opinom, na osnovi
volumena otpada za skupljanje odnosno broja nekretnina u kojima e se otpad skupljati, kao
i duljine putovanja iz podruja u kojem se otpad skuplja do toaka skupljanja. Privremeni iznos
od 400-500 EUR po posredniku za skupljanje otpada mjeseno djeluje razumno s obzirom na
trenutne prosjene plae u regiji. Ova naknada trebala bi pokriti trokove goriva i iznajmljivanja
traktora.
Pored planiranja potrebnog za optimizaciju skupljanja ruralnog otpada i osiguravanja potrebnih

resursa, vaan preduvjet za prihvaanje nove usluge, a naroito za odvajanje otpada, jest
podizanje svijesti javnosti i provoenje pravila.
Aktivnosti podizanja svijesti javnosti ne bi trebale biti ograniene samo na sporadine kampanje.
Graani trebaju biti ukljueni od samog poetka planiranja skupljanja ruralnog otpada, u idealnim
okolnostima kroz anketu obraenu u odeljku 3.1.1.2 za popise nezakonitih odlagalita otpada.
Lideri lokalnih zajednica trebaju koristiti svoj autoritet da objasne znaaj prestanka nezakonitog
odlaganja i pravilnog odlaganja otpada u kante za otpad. Komunikacija izmeu opinskih
predstavnika i graana treba se nastaviti sve dok svako domainstvo ne potpie ugovor i dobilje
jedan spremnik za skladitenje otpada na svom posjedu. Kad domainstvo prihvati uslugu (i za
nju plati), poduzee za upravljanje otpadom treba zadrati univerzalnost kroz nediskriminaciju,
odrivost, kvalitetu i efikasnost, transparentnost, ekonomski prihvatljivu cijenu i punu pokrivenost
podruja pruanja usluga.
6. Zakljuci
IGKO model moe pomoi u implementaciji opsenih mjera poduzetih u pravcu smanjenja
morskog otpada i njegovih tetnih utjecaja.
Monitoring morskog otpada jedini je nain da se dobije jasna slika izvora morskog otpada
kao i da se procijeni jesu li poduzete aktivnosti za ublaavanje problema efikasne. Znaaj
monitoringa ogleda se u injenici da, u skladu sa zahtjevima Okvirne direktive EU o pomorskoj
strategiji, svaka zemlja lanica mora razviti i provesti protokole monitoringa morskog otpada.
Snano se preporuuje da, gdje god su provedene prakse koje mogu imati posljedice na morski
otpad, one budu praene dobro osmiljenim programom monitoringa koji e snimiti koliine i vrste
morskog otpada prije i nakon provoenja prakse, kako bi se procijenile promjene i time efektivnost
prakse. U sluaju pilot regije jadranske obale, monitoring, evaluacija i efektivnost provedenih
politika i aktivnosti trebale bi biti koordinirane na regionalnoj razini. Regionalna suradnja trebala
bi rezultirati konsolidacijom postojeih alata za monitoring uinka i odgovornosti, kao i koritenjem
usklaenih pristupa.
Jednom kad je usklaeno skupljanje podataka o gospodarenju otpadom i metodologije analize te

proveden poetni monitoring, svaka pilot opina trebala bi poduzeti sljedee aktivnosti:
- Proiriti skupljanje otpada na ruralnom podruju i potom oistiti nelegalna odlagalita
prethodno koritena od strane stanovnitva koje nije bilo pokriveno uslugom redovnog
skupljanja;
- Provesti instrumente koji primjenjuju princip zagaiva plaa, kroz npr. primjenu
zakonskih mjera sankcija za bacanje otpada i ostala ponaanja tetna za okoli;
- Organizirati odvajanje otpada i jaati suradnju s tvrtkama aktivnim u recikliranju;
- Uspostaviti recikliranje on the go (npr. plae, mjesta za rekreaciju) kroz osiguranje
odgovarajueg broja, veliine i vrsta spremnika za otpad i prijama na recikliranje
- Osigurati da su svi javni spremnici za otpad i prijam na recikliranje pranjeni esto i
redovito.
Prije nego to se provede bilo koja praksa za smanjenje morskog otpada, treba razmisliti o
efektima koje ona moe imati na ponaanje ljudi. Da bi bilo koja aktivnost bila efektivna na dui
rok, mora uzrokovati promjenu u ponaanju koja e se odrati na dui rok. To nije uvijek lako
postii i zahtijeva podizanje svijesti javnosti u suradnji s ostalim praksama koje se primjenjuju.
U pilot opinama opinska uprava, vijenici i javna komunalna poduzea odigrat e krucijalnu
ulogu u gospodarenju morskim otpadom i programima monitoringa nezakonitog odlaganja
otpada. Voe u lokalnoj zajednici, nakon to su izabrani, moraju poeti ukljuivati graane u
donoenje odluka i u aktivnosti. U ovom sluaju cilj se postie ako ljudi djeluju u pravcu
poboljanja i veeg dobra cijele zajednice. Ako su zajednice vie educirane o utjecaju morskog
otpada i nezakonitog odlaganja otpada, i ako su to identificirale kao drutvenu devijaciju, moe
se dogoditi promjena njihovih navika.
Aneks 1
Sustav klasifikacije otpada za sva istraivanja gdje se otpad skuplja ili identificira na
mjestu nastanka
Klasa Kompozicija Kod Oblik otpada (i primjeri)

materijala otpada
1 Plastika PL01 epovi boca, poklopci
2 Plastika PL02 Boce < 2 L
3 Plastika PL03 Boce, bubnjevi, spremnici, kante > 2 L
4 Plastika PL04 Noevi, viljuke, lice (pribor za jelo)
5 Plastika PL05 Pakovanje za pie, pakovanje za 6 boca i plastini pladnjevi
6 Plastika PL06 Kutije za hranu ( sve posude za brzu hranu i slino)
7 Plastika PL07 Plastine vreice (neprozirne i prozirne)
8 Plastika PL08 Igrake i rekviziti za zabave
10 Plastika PL10 Upaljai
11 Plastika PL11 Cigarete i filteri
12 Plastika PL12 price
13 Plastika PL13 Koare, gajbe i tacne
15 Plastika PL15 Mree i vree (za povre, mree za otrige i dagnje)
16 Plastika PL16 Folije (cerade ili druge tkane plastine vree, omoti)
17 Plastika PL17 Oprema za pecanje (mamci, zamke i lonci)
18 Plastika PL18 Monofilamenti od plastinih masa
20 Plastika PL20 Mree za pecanje
22 Plastika PL22 Fragmenti fiberglasa
23 Plastika PL23 Peleti od smole
25 Spuvasta plastika FP01 Spuve
26 Spuvasta plastika FP02 alice i pakovanja za hranu
27 Spuvasta plastika FP03 Spuvaste bove
28 Spuvasta plastika FP04 Pjena (izolacija i pakovanje)
29 Spuvasta plastika FP05 Drugo (navesti)
30 Tkanina CL01 Odjea, obua, kape i runici
31 Tkanina CL02 Naprtnjae i torbe
32 Tkanina CL03 Platna, platna za jedrenje, zavoji, vree od jute
33 Tkanina CL04 Uad
34 Tkanina CL05 Tepisi i tkanine za presvlaenje
35 Tkanina CL06 Druge tkanine (ukljuujui krpe)
37 Staklo i keramika GC02 Boce i tegle
38 Staklo i keramika GC03 Posue (tanjuri i alice)
39 Staklo i keramika GC04 arulje i grla arulja
40 Staklo i keramika GC05 Fluorescentne cijevi
42 Staklo i keramika GC07 Fragmenti stakla i keramike
43 Staklo i keramika GC08 Drugo (navesti)
44 Metal ME01 Posue (tanjuri, alice i pribor za jelo)
45 Metal ME02 epovi boca, poklopci i jezici za povlaenje
46 Metal ME03 Aluminijumske konzerve
47 Metal ME04 Druge konzerve (< 4 L)
48 Metal ME05 Boce za plin, bubnjevi i kante > 4 l
50 Metal ME07 Oprema za pecanje (visak, mamci, udice, zamke i lonci)
51 Metal ME08 Fragmenti
materijala otpada
52 Metal ME09 ice, mree od ice i bodljikave ice
53 Metal ME10 Drugo (navesti), ukljuujui i aparate
55 Papir i karton PC02 Kartonske kutije i fragmenti
56 Papir i karton PC03 ae, pladnjevi, omoti od hrane, pakovanja od cigareta, kutije
od pia
57 Papir i karton PC04 Cijevi za vatromet
58 Papir i karton PC05 Drugo (navesti)
60 Guma RB02 Obua (japanke)
62 Guma RB04 Gume
63 Guma RB05 Unutranje cijevi i gumeni listovi
64 Guma RB06 Gumene lastike
66 Guma RB08 Drugo (navesti)
67 Drvo WD01 epovi od pluta
68 Drvo WD02 Zamke i lonci za pecanje
69 Drvo WD03 tapii od sladoleda, tapii za jelo i akalice
70 Drvo WD04 Obraeno drvo i sanduci
71 Drvo WD05 ibice i vatromet
74 Drugo OT02 Sanitarije (maramice, tapii za ui, tamponi, etkice za zube)
75 Drugo OT03 Aparati i elektronika
76 Drugo OT04 Baterije (lampe)
77 Drugo OT05 Drugo (navesti)
Aneks 2
Upitnik za nezakonito odlaganje otpada

Broj ukuana:
Dio A: Osnovni detalji
Naziv ulice:
1. Spol (oznaite)
Muko
ensko
2. Zaposlen/a (oznaite)
Da Ne
3. Koliko dugo ivite ovdje? (oznaite)
Manje od godinu 1-3 godine 4-6 godina 7-10 godina vie od 10 godina
4. Koliko osoba ini vae kuanstvo
Dio B: Svjesnost o opsegu nezakonitog odlaganja otpada
5. Znate li da se nezakoniti deponij nalazi u vaem susjedstvu? (oznaite)
Da Ne
6. Ako znate, koliko ste lokacija primijetili? (oznaite)
0-1 2-5 Vie od 5

7. Smatrate li da je nezakonito odlaganje otpada problem u vaem susjedstvu? (oznaite)
Da Ne
8. Ako je odgovor da, kako biste ocijenili ozbiljnost problema? (zaokruite)
Malo Umjereno Neutralno Ozbiljno Vrlo ozbiljno

9. Koliko esto se ovaj problem javlja? (oznaite)
Dnevno Tjedno Mjeseno Sezonski Godinje

Drugo (navesti)
10. Koliko dugo se ovaj problem javlja? (oznaite)
Nekoliko tjedana Nekoliko mjeseci 1god 2-5 god 6-9 god >10 god
11. Tko prema vaem miljenju pridonosi nezakonitom odlaganju otpada? (oznaite)
Tvrtke za gradnju, ruenje, popravke,

rekonstrukciju ili ureivanje zelenih povrina
Vrtne usluge
Trgovine auto dijelova i guma
Kolektori otpada
Skupljai otpada
Lokalno stanovnitvo
Drugo (navesti)
12. Prema vaem miljenju, zbog ega ljudi nezakonito odlau otpad? (oznaite)
Ne znaju to drugo da rade s njim

Nije ih briga / lijeni su
Propustili su dan kad se skuplja otpad
Ne postoji ili je nepouzdana usluga skupljanja
otpada
Ne znaju koje su im usluge na raspolaganju
Drugo (navesti)
Dio C: Rjeavanje problema nezakonitog odlaganja otpada

13. Na ljestvici od 1 do 5, koliko je vano eliminirati nezakonito odlaganje otpada? (oznaite)
Vrlo vano Prilino vano Ne znam / Nije jako vano Nije vano
nemam miljenje
1 2 3 4 5
Obrazloite odgovor:
14. Koje usluge opina moe unaprijediti kako bi se sprijeilo nezakonito odlaganje otpada?
(oznaite)
Postaviti spremnike na odreenim lokacijama
Zaposliti vie radnika
Blagovremeno skupljati otpad
Ograditi prostor i zabraniti odlaganje
Drugo (navesti)
15. Je li zajednica ukljuena u borbu protiv nezakonitog odlaganja otpada?
Da Ne
16. Na koji biste nain bili voljni pridonijeti borbi protiv nezakonitog odlaganja otpada u
vaem kraju? (oznaite)
Novcem
Peticijom
Vremenom
Niim
Drugo
Dio D: Posljedice nezakonitog odlaganja otpada
17. Utjee li postojanje deponija u vaem susjedstvu na bilo koji nain na kvalitetu vaeg
ivota?
Neugodan miris
Vizualno
Estetski
Zadravanje osoba
Drugo (navesti): 18.

19.
20. Utjee li ovaj problem na vas, vau obitelj, kune ljubimce, stoku?
Da Ne
Ako da, na koji nain

21. Smatrate li da nezakonito odlaganje otpada ima negativan utjecaj na okoli?
Da Ne
22. Ako da, na koji nain? (oznaite)
Rast vegetacije
Zagaenje tla
Zagaenje vode
teti ivotinjama
Drugo (navesti):
23. Kako biste ocijenili teinu ovih posljedica na okoli? (zaokruite)
Mala Umjerena Neutralno Ozbiljno Vrlo ozbiljno
Hvala na odvojenom vremenu.

Aneks 3
Prorauni skupljanja ruralnog otpada
MODEL
INTEGRISANOG
UPRAVLJANJA
vrstim otpadom
region jadranske obale
NA CRNOGORSKOM
Sadraj
Izvrni rezime .............................................................................................................................................. 4

1. Uvod ..................................................................................................................................................... 6
1.1 Ciljevi ................................................................................................................................................... 6
1.2 Pilot region Jadranske obale ............................................................................................................... 7
2. Pretpostavke Modela za integrisano upravljanje vrstim otpadom .......................................... 10
3. Djelokrug IUO................................................................................................................................. 12
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja ...................................................... 13
3.1.1 Najbolje prakse u monitoring metodologijama za morski otpad i nelegalno odlaganje otpada
............................................................................................................................................................ 13
3.1.1.2. Monitoring nelegalnog odlaganja otpada.............................................................................. 18
3.1.2 Predloene metode za monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada ................ 22
3.1.2.1 Monitoring morskog otpada ................................................................................................... 22
3.1.2.2 Monitoring nelegalnog odlaganja otpada............................................................................... 26
4. Unaprijeena i regionalno harmonizovana statistika otpada ..................................................... 28
4.1 Metodologija za odreivanje generisanja i sastava otpada .................................................... 29
4.1.1 Pred-istraivanje ..................................................................................................................... 29
4.1.3 Sprovoenje analize otpada ...................................................................................................... 31
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada .......................................... 33
5. Aktivnosti prevencije morskog otpada .......................................................................................... 34
5.1 Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada............................................................. 34
5.2 Predloeni koncept sakupljanja ruralnog otpada ....................................................................... 38
6. Zakljuci ............................................................................................................................................. 46
Spisak slika
Slika 1 Albanija pilot optine Skadar, Vau i Dejes i Lezhe .......................................................................... 8
Slika 2 Crna Gora- pilot optine Ulcinj, Bar i Herceg Novi ............................................................................. 8
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot optina Neum .......................................................................................... 8
Slika 4 Hrvatska- pilot optine Mljet i Slivno ................................................................................................. 8
Slika 5 Region Jadranske obale ..................................................................................................................... 9
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na nivou pilot regiona .......................... 10
Slika7 Vodi koji je razvijen u okviru OSPAR metodologije......................................................................... 18
Slika 8 Sveobuhavtni pristup monitoringa otpada na plaama (lijevo) i interfejs mobilne aplikacije Marine
LitterWatch ................................................................................................................................................. 24
Slika 9 Regionani proces monitoringa otpada na plaama ......................................................................... 24
Slika 10 "Let`s Do It World" platforma ........................................................................................................ 27
Slikae 13 Opcije za konstrukciju ruralnih transfer stanica .......................................................................... 37
Slika 14 Ruralna transfer stanica u ejmber okrugu, Teksas ..................................................................... 38
Slika 15 "Zelene" i"narandaste" rute vozila za sakupljanje otpada u optini Ulcinj ................................. 43
Spisak tabela
Tabela 1 Region Jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska) .................................................. 7
Tabeal 2 Povrina i broj stanovnika pilot optina i ukupano na nivou pilot regiona .................................... 9
Tablela 3 Optine koje proizvode i optine koje trpe uticaj ........................................................................ 11
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerovatnost izvora njihovog nastanka. Skraenice za vjerovatnou: Vrlo malo
vjerovartno (VMV); Malo vjerovatno (MV); Mogue (M); Vjerovatno (V); Vrlo vjerovatno (VV)............... 14
Tablela 6 Primjeri moguih lokacija za sprovoenje aktivnosti ienja plaa u nekim od pilot optina ... 23
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za sakupljanje otpada: .................................. 35
Tabela 8 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog sakupljanja i generisanja otpada u
optini Ulcinj ............................................................................................................................................... 40
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovnog sakupljanja otpada u optini
Ulcinj ........................................................................................................................................................... 41
Tabela 10 Take za sakupljanje du "narandastih" i "zelenih" ruta .......................................................... 42
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje du zelene rute, do sanitarne deponije
Moura Ii nazad ........................................................................................................................................... 43
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje du narandaste rute, do sanitarne deponije
Moura i nazad ............................................................................................................................................ 44
Tabela 13 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za zelenu rutu (nedeljno sakupljanje) ......................... 44
Tablela 14 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "zelenu" rutu ........................................................ 45
Tablela 15 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "narandastu" rutu ............................................... 45
Izvrni rezime
Morski otpad je ozbiljan problem zagaenja u regionu Jadranskog mora, naroito u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Model integrisanog upravljanja otpadom sastoji se od
aktivnosti za monitoring morskog otpada u ivotnoj sredini kao i aktivnosti za prevenciju i/ili
smanjenje njegovog nastanka na izvoru nastanka. U sutini, to je odgovor na korjene problema
nastanka morskog otpada:
Problem Rjeenje
Oskudne informacije o koliinama, sastavu i Regionalni sistem monitoringa planog
prostornom rasporedu plutajueg, morskog otpada zasnovan na Protokolu
morskog otpada na obalnim podrujima Evropske Agencije za ivotnu sredinu EEA)
(uglavnom zalivi i plae). za sakupljanje podataka o zagaenju obala.
Manjkava lokalna (optinska) a time i Razviti i implementirati regionalno

nacionalna statistika o generisanju otpada, harmonizovani metod za analizu uzoraka
njegovom sastavu i upravljanju (ukljuujui, otpada izgraen na osnovu NALAS-ovog
kao minimum, stopu sakupljanja od korisnika metoda, i jaati statistike analize
usluga, stopu recikliranja/povrata, koliine generisanja otpada sa stratifikacionim
deponovanog otpada, inventar izvora morskog metodama razraenim u Metodolokom
otpada neodgovarajua optinska alatu za poveanje preciznosti i
odlagalita, nelegalna odlagalita, itd.) uporedivosti analitikih podataka vrstog
otpada, 5. Razvojni program, EU3;

harmonizovanu metodologiju za
sakupljanja otpada, uzimajui u obzir:
Postojee naspram potrebnih koliina
vozila za sakupljanje,
Postojee gustine i odgovarajuih
lokacija kontejnera naspram gustine
stanovnitva, rasta otpada i lokacija
imovine,
Postojee naspram potrebne rute
vozila i uestalosti sakupljanja;
Kreirati inventare nelegalnih odlagalita

lokacija odlagalita, zapremine i
privremenog sastava nelegalno odloenog
otpada korienjem mobilne aplikacije
TrashOut 4 i prikljuivanjem inicijativi
Let's Do It World 5;
alat za podizanje javne svijesti;
1
Prostorni raspored morskog otpada je povezan sa morskim strujama, plimama i indikacijama informacija rijeka o
fizikom izvoru, npr. ulazna zona otpada i njegova putanja.
2
3
4
5
Problem Rjeenje
Ojaati primjenjivanje propisa za
nelegalno odlaganje otpada nakon akcija
ienja.
Odrediti mehanizam za regionalnu saradnju u
pravcu usklaivanja i sihronizacije
otpada, pokrivenosti uslugama sakupljanja
otpada i inventarima nelegalnih odlagalita;
Nedovoljene prakse upravljanja otpadom u Paljivo planirati sistem sakupljanja

veini pilot optina, to je osnovni uzrok otpada na ruralnim podrujima kroz:
generisanja morskog otpada; nedostatak Odreivanje pogodnih ruta za
operatora da pokriju udaljena ruralna podruja Uspostaviti odgovarajue take za
sa uslugama organizovanog sakupljanja sakupljanje za mobilni ili fiksni transfer
otpada; navike bacanja otpada stanovnitva (i otpada isporuenog od graana ili
turista) usljed niske svijesti o prouzrokovanju izabranih osoba za sakupljanje u
negativnih ekonomskih uticaja i uticaja na lokalnoj zajednici;
ivotnu sredinu; nedostatak reagovanja na Planirati raspored sakupljanja (vrijeme
uvoenje novih praksi selekcije otpada u puta po ruti i uestalost sakupljanja)
nekim optinama; nedovoljna primjena Planirati neophodne resurse
zakonskih propisa. (kontejneri, vozila za sakupljanje
otpada, osoblje, gorivo)
Uspostaviti sistem sakupljanja otpada od
nijesu pokrivena uslugom; inicirati
primarnu selekciju otpada nakon poetka
primjene usluga
Sprovesti kampanje podizanja svijesti
javnosti radi ubrzanja prihvatanja novih
usluga, ukljuujui primarnu selekciju
otpada;
selektovani reciklirani otpad sa mjesta za
sakupljanje;
1. Uvod
Stalna Radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SRG) i Mrea asocijacija lokalnih vlasti
jugoistone Evrope (NALAS) sprovode regionalni pod-projekat "Upravljanje vrstim otpadom u
pograninim ruralnim i priobalnim podrujima Jugoistone Evrope", koji je podran od strane
njemakog Saveznog ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) kroz GIZ-ov Otvoreni
regionalni fond za Jugoistonu Evropu - Modernizacija optinskih usluga (ORF MMS) i Vlade
vajcarske.
SRG se bavi poboljanjem ivotnog standarda ruralnih podruja u zemljama Jugoistone Evrope.
U tom cilju, ona promovie inovativan i odriv poljoprivredni i ruralni razvoj kroz regionalnu
saradnju nadlenih ministarstava poljoprivrede i drugih zainteresovanih strana. Ona podrava EU
integracije u Jugoistonoj Evropi, kroz:
podsticanje politike ruralnog razvoja,

unapreenje implementacionih struktura i sistema za poljoprivredu i ruralni razvoj
unapreenje razumijevanja i korienja implementacionih alata za poljoprivredu i
ruralni razvoj;
identifikovanje i razmjenu informacija i primjenu najboljih praksi u poljoprivredi i
NALAS okuplja 16 asocijacija koje predstavljaju blizu 9000 lokalnih vlasti, koje direktno bira vie
od 80 miliona graana ovog regiona. NALAS pomae asocijacijama da to bolje predstavljaju
lokalne vlasti prema centralnim vlastima. NALAS prua usluge lokalnim samoupravama i eli da
se razvija kao centar znanja za razvoj lokalne samouprave u Jugoistonoj Evropi. NALAS
promovie:
proces decentralizacije, smatrajui da lokalne samouprave imaju kljunu ulogu u procesu

tranzicije u Jugoistonoj Evropi;
partnerstva kako bi se dao doprinos integraciji u EU, kao i procesu pomirenja i
stabilizacije.
1.1 Ciljevi
Opti cilj pod-projekta je da se "unaprijede konceptualni i organizacioni okvirni uslovi u vezi sa

integrisanim upravljanjem vrstim otpadom (IUO) u prekograninim ruralnim i priobalnim
podrujima u Jugoistonoj Evropi".
Specifini cilj pod-projekta je "procjeniti i razviti eme (modele) za integrisano upravljanje vrstim
otpadom, koje su ekoloki efikasne i ekonomski pristupaane, u cilju smanjenja negativnih
ekolokih i ekonomskih uticaja loeg upravljnja vrstim otpadom, kao i da se podri ekoloki i
socio-ekonomski razvoj ruralnih prekograninih i priobalnih podruja u zemljama Jugoistone
Evrope ".
Ovaj projekat primjenjuje regionalni pristup, koji je orijentisan ka potrebama i perspektivama

zemalja koje doprinose uticajima loeg upravljanja vrstim otpadom (tzv. "zemlje koje proizvode
uticaj") i zemalja koje trpe tetne efekte (tzv. "zemlje koje trpe uticaj"). Pored toga, analizirana su
tri pilot regiona: "ara", "Tara - Drina - Sava" i region "Jadranske obale".
Pod-projekat je implementiran u nekoliko faza, i to:
1. Razvoj metoda za procjenu uticaja na ivotnu sredinu i procjenu ekonomskog uticaja.
2. Priprema Izvjetaja o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja za

svaki pilot region, korienjem metoda za procjenu uticaja na ivotnu sredinu i procjenu
ekonomskog uticaja. Ovi izvjetaji doprinose unapreenju znanja zaintersovanih strana o
uticaju morskog otpada/plutajuih otpadaka i povezane trokove.
3. Izrada Modela integrisanog upravljanja vrstim otpadom (IUO), na osnovu analize

ivotnog ciklusa morskog otpada/plutajuih otpadaka i raspoloivih najboljih praksi u
spreavanju proizilazeih ekolokih i ekonomskih uticaja.
4. Predlaganje Preporuka za politike, u cilju stvaranja povoljnog okruenja za implementaciju

IUO modela.
5. Stvaranje predloga projekata (tj. projektnih fieva), koji proizilaze iz modela IUO, radi
podravanja zainteresovanih strana u sakupljanju sredstava za propratne aktivnosti.
Ovaj model integrisanog upravljanja otpadom je razvijen za pilot region Jadranske obale. Sastoji
se od aktivnosti za monitoring morskog otpada u okruenju, kao i za spreavanje i/ili umanjivanje
njegovog skupljanja na izvoru. Geografski obim i informacije o podruju/br. stanovnika po optini
/dravi su detaljnije objanjeni poglavlju 2.
1.2 Pilot region Jadranske obale
Pilot region Jadranskae obalae obuhvata 9 optina iz 4 zemlje: Albanija, Bosna i Hercegovina,
Tabela 1 Region Jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska)

Drave
Pilot optine
Slivno Bar Vau i Dejes
Herceg Novi Lezha
Pilot optine su odabrane od strane Asocijacija lokalnih vlasti (ALV) lanica NALAS-a u svakoj
od zemalja.
Na slikama 1 - 4 oznaene su administrativne granice pilot optina svake od zemalja uesnica u

projektu.
Shkoder
Vau I
Dejes
Lezhe
e
Slika 1 Albanija pilot optine Skadar, Vau i Dejes i Lezhe Slika 2 Crna Gora- pilot optine Ulcinj, Bar i Herceg Novi
Slivno
Mljet
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot optina Neum Slika 4 Hrvatska- pilot optine Mljet i Slivno
Na slici 5 je oznaena privremena teritorijalna raspodjela pilot optina u regionu Jadranske

obale.
Slika 5 Region Jadranske obale
Povrina i broj stanovnika u pilot optinama je predstavljena u Tabeli 2.
Tabeal 2 Povrina i broj stanovnika pilot optina i ukupano na nivou pilot regiona
Pilot 0ptina Povrina(km2) Broj stanovnika
Albanija
Lezhe 509.10 106,245
Vau I Dejes 499.09 48,966
Skadar 872.71 200,889
Ukupno 1,881.71 356,100
Crna Gora
Ulcinj 255 20,265
Bar 598 42,368
Herceg Novi 235 30,992
Ukupno 1,088 93,625
Bosna i Hercegovina
Neum 225 4,960
Hrvatska
Slivno 52.72 1,999
Mljet 98.01 1,088
Ukupno 150.73 3,087
Ukupno na nivou pilot regiona 3,345.44 459,812
Odgovarajui udjeli povrine i broja stanovnika za svaku pilot dravu su dati na slici u nastavku.
povrinu pilot regiona (%) broj stanovnika pilot regiona(%)
5% 1% 1%
7%
21%
32% 56% 77%
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na nivou pilot regiona
2. Pretpostavke Modela za integrisano upravljanje vrstim otpadom
Morski otpad je ozbiljan problem zagaenja u regionu Jadranskog mora, posebno u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Glavni prekogranini ekoloki i ekonomski uticaji izazvani
morskim otpadom u pilot regionu Jadranske obale su identifikovani tokom pripreme Izvjetaja o
procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja, na sledei nain:
opasnosti po zdravlje i produktivnost vodenih ekosistema, poto mnoge vrste grekom

tetni uticaji na ivotnu sredinu na kljunim kopnenim ekosistemima i zatienim
podrujima koji proistiu iz nasukanog morskog otpada 6: "Posebno zatieno podruje"
delta rijeke Drim; Vana oblast za ptice (VOP) rijeke Bojana-Velipoje; posebna stanita
za sisare u Evropi delta rijeke Bojane; oblast Ramsar - Skadarsko jezero;
Ekonomski uticaj na obalske zajednice (poveani trokovi za ienje plaa), turizam
(gubitak prihoda, loa reklama), ribolov (smanjeni i izgubljeni ulov, oteene mree i druga
S obzirom na bogatstvo biodiverziteta i prisustvo globalno ugroenih vrsta (posebno ptica i

sisara), s jedne strane, i znaajnu opasnost od otpada na populacijau ptica Ii sisara, s druge
strane, odlaganje otpada uz odgovarajue mjere prevencije je postalo veoma hitno.
Iako uticaji na ivotnu sredinu nisu mogli da se izmjere zbog nedostatka informacija, odreeni
napor je uinjen da se procjene ekonomski uticaji koji se odnose na ienje plaa i divljih
deponija i izgubljene prihode od gubitka turista koji su imali negativnu percepciju o istoi pilot
6
Morski otpad (plutajui ili potopljeni otpad i nataloeni materijl) je otpad ili bilo koji materijal koji je izgubljen,
odbaen, odloen, ili isputen u morsku sredinu, ili je oduvan u more, ili se kree rijekama u vidu plutajuih otpadaka
i zavrava u moru (Eaton 1984). U ovom izvjetaju se uvodi termin plutajui otpad u cilju uspostavljanja granice
izmeu renih uzroka morskog otpada (na moru).
oblasti. Prema procjenama na osnovu gubitka7 2.5% tourista8 najmanje 34,450,365 eura je
izgubljeno u 2015. Pored toga, svake godine 1.556.550 eura je potroeno na ienje divljih
deponija i 2,018,280 evura za ienje plaa.
Pilot optine doprinose uticaju na ivotnu sredinu srazmjerno koliinama plutajuih otpadaka koje
isputaju. Neke optine su odgovorne za proizvodnju plutajuih otpadaka i/ili zagaenja, zbog
neadekvatnih praksi upravljanja otpadom i posebno zbog ilegalnog odlaganja u oblastima koje su
sklone poplavama/plimi. One se smatraju optinama koje proizvode uticaj. Ostale do kojih dolaze
(neeljeni) plutajui otpaci i/ili zagaenja i koje treba da snose trokove (koji se ne mogu povratiti)
za njihovo ienje i odlaganje, su optine koje trpe uticaj.
S obzirom da se porijeklo i putanje otpada ili zagaenja kreu preko granica, ukljuujui i struje
Jadranskog mora, optine koje proizvode uticaj i optine koje trpe uticaj su identifikovane u
Izvjetaju o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja, na sledei nain:
Tablela 3 Optine koje proizvode i optine koje trpe uticaj

Pilot optine Koje proizvode uticaj Koje trpe uticaj
Albanija
Optine koje se nalaze uzvodno uz rijeku
Lezhe Veliki uticaj na Mljet i Slivno
Drim prije Vau i Dejes hidrocentrale
Optine koje se nalaze uzvodno uz rijeku
Vau I Dejes Umjeren9 uticaj na Mljet i Slivno
Drim prije Vau I Dejes hidrocentrale
Veliki uticaj na Mljet, Slivno i
Ulcinj zato to rijeka Bojana predstavlja
Skadar Ulcinj (Detla rijeka
granicu
Bojana/Neretva)
Crna Gora
Skadar, zato to rijeka Bojana predstavlja Umjeren uticaj na Skadar, veliki
Ulcinj
granicu uticaj na Mljet i Slivno
Bar Ne proizvodi uticaj10 Ne trpi uticaj
Mali uticaj od optina koje su smjetene
Herceg Novi junije - Skadar, Vau I Dejes, Lezhe i Ulcinj Nizak uticaj na Mljet i Slivno
Bosna i Hercegovina
Neum Ne proizvodi uticaj Ne trpi uticaj
Hrvatska
BiH optine koje se nalaze van pilot
Slivno regiona (zbog Neretve); Skodar, Vau I Ne trpi uticaj
Dejes, Lezhe i Ulcinj (zbog morskih struja)
Mljet Skadar, Vau I Dejes, Lezhe i Ulcinj Ne trpi uticaj
S obzirom na gore navedeno, Model integrisanog upravljanja vrstim otpadom (IUO) je razvijen
sa ciljem da se minimiziraju uticaji na ivotnu sredinu i ekonomiju kroz sinhronizovane napore na
nacionalnom i prekograninom nivou
7
2.5% poziva Turistikoj organizaciji Crne Gore u 2014. bile su albe na prljave plae i otpad uopte; pretpostavljamo
da se oni nee ponovo vratiti zbog loeg iskustva.
8
to predstavlja 2.5% ukupnog broja noenja u pilot regionu za 2014.
9
Optina Vau I Dejes generie morski otpad ulivanjem rijeke Drim, nakon hidrocentrale Vaui I Dejes, to se posmatra
kao umjeren uticaj.
10
Zainteresovane strane su izjavile da na njih utie njihov otpad koji se vraa tokom jakih vjetrova (bura). Ovo je
potvreno analizom morskih struja koje prolaze pored optine Bar (Slika 19 Izvjetaja o procjeni uticaja na ivotnu
sredinu i procjeni ekonomskog uticaja).
Glavne oblasti u kojima su potrebna poboljanja da bi se spreilo/smanjilo sakupljanje morskog
otpada su:
- Nedovoljne informacije o koliinama, sastavu i prostornom rasporedu11 plutajueg, taloenog

(na morskom dnu) i nasukanog morskog otpada na priobalnim podrujima (uglavnom
uvalama i plaama).
- Nepotpuna optinska, kao i nacionalna statistika o proizvodnji otpada, sastavu i upravljanju
(to, kao minimum, ukljuuje stopu naplate od korisnika usluga, stopu reciklae /povratka,
koliinu odloenog otpada, inventar izvora morskog otpada optinske nesanitarne deponije,
divlje deponije itd).
- Nedovoljne prakse u upravljanju otpadom u veini pilot optina, zbog ega nastaje osnovni
uzrok za stvaranje morskog otpada: nedostatak organizacione i finansijske sposobnosti
operatera da pokrivaju oblasti udaljenih ruralnih podruja kroz organizovano sakupljanje
otpada; navike stanovnitva (i turista) u bacanju smea, usled niske svijesti o negativnim
ekolokim i ekonomskim posledicama koje proizilaze iz takvog ponaanja; nedostatak
reagovanja na novouvedenu praksu selekcije otpada u nekim optinama; nedovoljna
primjena.
.
3. Djelokrug IUO
Pristup modela IUO je diskutovan i dogovoren tokom procesa koji je ukljuio razliite
zainteresovane strane u okviru pilot regiona (optine, preduzea za upravljanja otpadom, NVO,
privatne kompanije za reciklau itd). Proces se sastojao od dvije uzastopne platforme za dijalog
(PD): tokom 1. PD razmatrani su izazovi za regionalnu saradnju, a na 2. PD analizairan je i
ustanovljen djelokrug IUO modela.
IUO model predlae koncepte i alate za poboljanje stanja u tri glavne oblasti:
1. Regionalni sistem nadzora morskog otpada i nelegalnog odlaganja
2. Mehanizam za poboljane i zajednike informacije /statistike o upravljanju otpadom
3. Usaglaeni koncepti za prevenciju morskog otpada
morskog otpada i
nelegalnog odlaganja
Svijest
Proireno
prevenciju morskog
otpada Recikliranje
ienje
11
Neophodna poboljanja koja moraju da se sprovedu kroz regionalnu saradnju ili na nacionalnom
nivou su navedena u nastavku i odvojena su po oblastima.
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja
Otpad na plaama se moe svrstati u dvije grupe izvora nastanka, koje se dalje mogu podijeliti
kako bi se omoguilo korisnije opisivanje. Prvo, morski izvori nastanka otpada obuhvataju sve
vrste morskih plovila, kao i instalacije na moru (Earll et al., 1999). Drugo, kopneni izvori
optinskih sistema za odvodnjavanje, i otpad koji se direktno odlae na ili u blizini plae (Golik i
Gertner 1992; Ne 1992).
Analize postojeih metodologija e obuhvatiti kopnene izvore nastanka: plae i nelegalna

odlagalita otpada.
Sistematski napori da se prikupljaju podaci o koliinama, distribuciji i sastavu morskog otpada

du obale Jadranskog mora su ogranieni. Glavni izvor informacija su kampanje ienja koje
sprovode nevladine organizacije za ivotnu sredinu u saradnji sa lokalnim vlastima. Pored toga,
u 2007.godini, sprovedeno je 2-godinje istraivanje morskog otpada na ostrvu Mljet (Hrvatska)
u cilju procjene koliine i vrste otpada u esnaest uvala i zaliva. Ostale aktivnosti monitoringa su
sprovedene izvan pilot regiona (tj. u Grkoj, Italiji i Sloveniji).
Prethodne aktivnosti monitoringa otpada u Jadranskom moru su koristile OSPAR12 metodologiju

ili je koriena Meunarodna kartica podataka za ienje obala (MKP)13. Ove metodologije su
uspostavile standardizovane, statistiki validne pristupe za procjenu vrste otpadaka i koliine
otpada na lokaciji na kojoj se vri monitoring. Lokacije obuhvataju tri kategorije: obala (plaa),
morsko dno i plutajue otpatke.
Nedavno je razvijena metodologija za monitoring morskog otpada u okviru DeFishGear

Projekta14, koja sadri tri Smjernice:

Metodologija za monitoring morskog otpada na povrini mora16
NOAA Program morskih otpadaka (MDP)19
12
13
14
15
16
17
18
19
Nacionalni monitoring program morskih otpadaka (UNEP i Ocean Conservancy,
Septembear 2007)20
Smjernice za monitoring morskog otpada u evropskim morima (JRC, 2013)22
Sve gore navedene metodologije se fokusiraju na obilnost, vrste i koncentracije, a ne analiziraju

potencijalni izvor nastanka, jer je u mnogim sluajevima veoma teko povezati otpad sa
odreenim zemljama ili aktivnostima koje ga generiu. Mnoge objavljene studije su pokuale da
pripiu otpad na plai irokom izvoru nastanka, ali to je esto bio zasnovano na lokalnom znanju,
pretpostavkama i naizgled uz nedostatak rigorozne metodologije. Na primjer, Viloubi (1986), je
otkrio da otpad na ostrvima koja okruuju grad Dakarta u Indoneziji, sadri velike koliine
slatkovodnh zumbula, biljke koja ne raste na ostrvima, povezujui tako izvor otpada sa rijekama
na kopnu. Takvo lokalno znanje i anegdote mogu biti veoma korisni. Meutim, postoji veoma malo
objavljenih studija koje su postavljene tako da utvrde taan izvor otpada na plaama koristei
posebnu metodologiju; metod koji se moe ponavljati iIi prenositi je poeljan kako bi omoguio
poreenje i koristio kao alatka za upravljanje. Trenutno ne postoji prihvaena metodologija koja
omoguava istraivaima da poveu otpad sa izvorom njegovog nastanka.
Ipak, brojne tehnike su razvijene da pomognu u identifikaciji izvora nastanka na osnovu jedinica
otpada zabiljeenih u morskom okruenju, kao npr. Tehnika bodovne matrice za utvrivanje
izvora otpada na plai Bristol Channel (Tudor i Villiams 2004). Cilj ove studije je bio da se razvije
metod odreivanja izvora otpada koji se moe nai na plaama Bristol Channel-a, ali koji se moe
podjednako koristiti na bilo kojoj plai. Metod prilagoava elemente iz Procenta raspodjele (Metod
5 - Earll i dr. 1999.) i Tabelarnog prikaza bodovanja vjerovatnoe (Metod 6 -. Viting 1998), a
adaptacije i razliiti programi za bodovanje su korieni za kreiranje preiene "tehnike bodovne
matrice. " Proces se sastoji od nekoliko koraka:
generisanje inventara morskog otpada naenog na plai;

eliminacija, korienjem razliitih stepena vjerovatnoe, izvora nastanka jedinice otpada
(Tabela 4), i
procenat alokacije svake jedinice otpada za odreeni izvor
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerovatnost izvora njihovog nastanka. Skraenice za vjerovatnou: Vrlo malo vjerovartno (VMV);
Malo vjerovatno (MV); Mogue (M); Vjerovatno (V); Vrlo vjerovatno (VV)

otpada Turizam Kanaliza Nelegalno Sa Sa Instalacije Komercijaln
(korisni cija23 odlaganje kopna brodova na moru o ribarstvo
ci plaa)
hranu
Plastine flae < VV VMV VMV MV MV VMV VMV
500 ml
20
21
s.pdf
22
23
ci plaa)
hranu za ponijeti
Neidentifikovani M VMV VMV MV M VMV M
plastini fragmenti
Djeije igrake VV VMV VMV VMV VMV VMV VMV
Ovaj sistem bodovanja daje novu alternativu i nudi transparentan i upotrebljiv nain utvrivanja
S obzirom na injenicu da je Izvjetaj procjene uticaja na ivotnu sredinu i procjene ekonomskog

uticaja identifikovao nelegalne deponije kao izvor morskog otpada, predloeno je da se u
regionalni monitoring ukljue podaci i sa ovih lokacija.
Postoje razliite metodologije za monitoring nelegalnih deponija, ali ne postoji standardizovan i

iroko priznat metod. One se kreu od korienja alata za daljinsku detekciju do fizikih
istraivanja koja mogu biti redovna ili sporadina; a takoe se mogu nai kombinacije ovih
postupaka.
Okvirna direktiva za strategiju monitoringa morskog otpada (MSFD - 2008/56 / EC), zahtijeva
od zemlja lanica EU da uspostave programe monitoringa do 15. jula 2014. godine. Monitoring
programi moraju da budu "koordinisani", "kompatibilani", "koherentani", "konzistentani" i
"uporedivi".
Pilot zemlje su ili lanice EU (Hrvatska) ili zemlje u procesu pristupanju (Albanija, BiH i Crna Gora)
i zbog toga bi metodologija za morski otpad trebala da bude u skladu sa MSFD. Druge primjenjive
konvencije su: OSPAR konvencija, Barselonska konvencija, Helsinka konvencija (HELCOM) i
Bukuretanska konvencija. Puni program monitoringa morskog otpada treba da obuhvati sledee
kategorije i zainteresovane strane:
- Monitoring otpada na (dubokom) morskom dnu korienjem metode donje vune mree.
Ove aktivnosti treba da sprovodi ribarska industrija.
- Monitoring otpada na plitkiom morskom dnu: razliita udruenja treba da budu ukljuena.
- Monitoring otpada na povrini vode. Potrebna je vizuelna observacija sa brodova/amaca.
- Monitoring plaa: obueni volonteri mogu sprovesti ovu vrstu monitoringa umjesto
- Monitoring otpada u ivom svijetu. Ukljuivanje naunih institucija i strunjaka za faunu i
ptice je obavezno.
Pilot optine mogu samostalno vriti samo monitoring otpada na plaama. Monitoring plutajueg
otpada, otpada na morskom dnu i otpada u ivom svijetu zahtijeva uee specijalizovanih
institucija i eksperata, koji apsorbuju znaajna sredstva. Stoga, najbolje prakse metoda za
monitoring otpada na plaama su detaljno opisane u ovom IUO Modelu.
Da bi bio najbolja praksa, regionalni monitoring otpada na plaama u pilot regionu Jadranske
obale treba da uspostavi usklaen pristup u sledeim djelovima:

se istpituju;
- Identifikovanje i raspoloivost neophodnih resursa;
- Obraivanje podataka i izvjetavanje;
Strategija izbora lokacije ima osnovne posledice za analizu monitoringa, kao i izbor metoda
istraivanja. Programi monitoringa nisu kompatibilni ili uporedivi ako koriste iste metode
istraivanja, ali razliite strategije izbora lokacije (npr. izbor posebne lokacije na osnovu nivoa
zagaenja otpadom, ili metoda sluajnog izbora lokacija). Predlae se da se koristi kombinacija,
koja se ponekad naziva, "strategija slojevitog sluajnog odreivanja uzorka" (np.r OSPAR-ov
protockol za otpad na plaama).
Predloeni kriterijumi 24 treba da uzmu u obzir udaljenost, tj. blizinu:
- ua rijeka;
- udaljena podruja.
Dodatni kriterijumi za izbor lokacija/plaa za monitoring su:
- Da ima duinu najmanje 100m 25;

- Da je karakterie nizak do umjeren nagib (~ 1.5-4.5 ), koji iskljuuje vrlo plitke plimne
blatoravne oblasti koje mogu biti kilometarima duge;
- Imaju ist pristup moru (nisu blokirane lukobranima ili pontama), tako da morski otpad nije
prikazan po antropogenim strukturama;
- Da su dostupne istraivakim timovima tokom cijele godine;
- Treba da je poznato kada je vreno poslednje ienje 26, kako bi se utvrdili trendovi
morskog otpada tokom vremena;
- Da ne predstavlja prijetnju za ugroene ili zatiene vrste, kao to su morske kornjae, morske
ptice ili kopnene ptice, morski sisari ili osetljiva vegetacija.
Najbolji primjer monitoringa morskog otpada se sastoji od:

- frekvencije,
- metoda za identifiovanje otpada i
24
Ovaj kriterijum je preuzet iz DeGishGear metodologije za monitoring otpada na plaama
25
Nacionalni program monitoringa morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy, septembar 2007) je postavio
26
U skladu sa Nacionalnim programom monitoringa morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy, september 2007),
monitoring bi trebao da se sprovodi svakih 28 dana u toku godine; monitoring e, znai, zapoeti 28 dana nakon prve
aktivnosti ienja da bi se izbjegli pogreni rezultati zbog istorijskog zagaenja koje nije povezano sa morskim
otpadom.
Jedinica uzorka je definisana kao fiksni dio plae koji pokriva cijelu povrinu od linije poetka
plae do zadnjeg dijela plae. 100 metara koji se proteu od poetne linije plae do 10 metara
unazad e se smatrati kao jedinica uzorka. Monitoring treba uraditi na dvije jedinice uzorka na
istoj plai. Iste lokacije treba pratiti za sva istraivanja. U cilju identifikacije poetne i krajnje take
za svaku jedinicu uzorka, mogu se koristiti stalne referentne take, a koordinate se mogu dobiti
preko GPS-a.
Uestalost monitoringa, kao to je predloeno u analiziranim metodologijama, moe da se kree
na svakih 28 dana do 4 puta godinje.
Projekat DeFishGear predlae da se monitoring obavlja u sledeim periodima
1. Jesen: od sredine septembra do sredine oktobra

2. Zima: od sredine decembra do sredine januara
3. Proljee: april
4. Ljeto: od sredine juna do sredine jula
Prije nego to pone bilo koje uzorkovanje, karakterizacija obale treba da bude zavrena za
svakih 100m lokacije. GPS koordinate za sva etiri ugla jedinice uzorka treba da budu
zabiljeene. Treba kreirati ID naziv lokacije i koristiti ga tokom trajanja studije (vidjeti odgovarajua
uputstva). Posebne karakteristike lokacije, ukljuujui karakterizaciju tipa podloge (pijesak,
ljunak, itd), topografiju plae, korienje plae, udaljenost od gradskih naselja, pomorske puteve,
ua rijeka i sl. treba zabiljeitii pomou specijalnog "Lista identiteta plae. Digitalne fotografije
treba da dokumentuju fizike karakteristike lokacije za monitoring.
Sve jedinice koje se nalaze na ureaju za uzorkovanje treba unijeti u "Listu za monitoring otpada
na plai". Na ovom listu, svakom tipu jedinice se dodjeljuje jedinstveni identifikacioni broj. Podatke
treba unositi na listu dok se sakuplja jedinica otpada. Broj kategorija i podkategorija otpada varira
izmeu razliitih metodologija. Postoje, meutim, globalno priznatih 9 kategorija (tabela 5) i 77
podkategorija (Prilog 1) otpada sa plaa.

otpada
1 Plastika PL01 epovi od flaa i poklopci
2 Sunerasta plastika FP01 Suneri
3 Tkanine CL01 Odjea, obua, kape i pekiri
5 Metal ME01 Posue (tanjiri, olje, pribor za jelo)
8 Drvo WD01 epovi od plute
Identifikovanje i tana kategorizacija jedinica otpada bi trebala da bude olakana korienjem

Foto Vodia27 koji je dat u nastavku.
27
Slika7 Vodi koji je razvijen u okviru OSPAR metodologije.
Nepoznati otpad ili stvari koje nisu na listi za istraivanje treba dokumentovati u odgovarajuoj
"koloni za druge jedinice otpada". Kratak opis jedinice treba zatim ukljuiti na listu za istraivanje.
Ako je mogue, treba uzeti digitalne fotografije nepoznatih jedinica kako bi se one kasnije mogle
identifikovani i, ako je potrebno, dodati na listu za istraivanje.
Jedinica u kojoj e se otpad procjenjivati na obali e biti broj predmeta izraen kao broj jedinica
otpada po po kvadratnom metru (m2). Pored toga,treba ocjeniti i glavne vrste kategorija jedinica
otpada. Rezultati e biti statistiki obraeni i unijeti u dogovoreni format.
Primjenom najbolje prakse programa moitoringa - obilnost, vrste, i koncentracije, i mogue veze
izmeu potencijalnog izvora i pojedinih zemlja ili aktivnosti koje generiu otpad, mogu biti
analizirane u pilot regionu Jadranske obale. Meutim, takvi sveobuhvatni programi monitoringa
mogu biti skupi i zahtjevni sa stanovita resursa, u smislu kvalifikovane i iskusne radne snage.
Zbog toga, ovaj model IUO predlae pojednostavljen pristup koji je detaljno opisan u dijelu
3.1.2.1 u nastavku.
3.1.1.2. Monitoring nelegalnog odlaganja otpada
Najbolja praksa u monitoringu nelegalnih deponija se sastoji od dva razliita metoda: vizuelne
observacije koja koristi daljinsku detekciju i istraivanja na terenu. To ne iskljuuje kombinaciju
ovih metoda koja je korisna za monitoring i mapiranje nelegalnih deponija kunog otpada.
Daljinska detekcija obuhvata sledee korake:
za mapiranje nelegalnih deponija;
2. Sprovoenje vizuelne identifikacije nelegalnih deponija posmatranjem indirektnih
temporalnih promjena zemljita koje je povezano sa nelegalnim odlaganjem otpada, kao
to su termalne anomalije i/ili vegetacija: zemljite degradirano prisustvom nelegalnog
otpada je obino primjetno zbog njegove spektralne stabilnosti tokom vremena, u
poreenju sa drugim karakteristikama kao to su urbane sredine, mora, bazeni za
isparavanja soli, sistemi za kultivaciju, itd.
Ograniene studije28 su sprovedene za tehnike za analizu daljinske detekcije podatka29 za
monitoring i mapiranje lokacija nelegalnih deponija. Meutim, postojee studije pruaju odreeni
uvid u budue mogunosti koje mogu biti priutene razliitim daljinskim senzorima i metodama.
Silvestri i Omri30 su razvili metod za mapiranje nelegalnih deponija na osnovu spektralnog potpisa
nastradale vegetacije koja je u vezi sa prisustvom (nelegalnog) otpada. Korienjem ove metode
kreirana je spektralna biblioteka sa prateim statistikim podacima koji definiu spektralne
karakteristike sedam nelegalnih deponija31. Dobijena mapa je zatim validirana; oko 12%
identifikovanih lokacija su zapravo bile nelegalne deponije. Maksimalna vjerovatnoa klasifikacije
za mapiranje nelegalnih deponija je postignuta analizom digitalnih ortofotografija i IKONOS slika
vrlo visoke rezolucije.
Vizuelno posmatranje podataka korienjem daljinske detekcije zahtijeva ukljuivanje visoko

specijalizovanog osoblja. Transformacija podataka uz ISODATA 32 klasifikaciju koja ne ukljuuje
nadzor, moe biti korisna za monitoring i mapiranje nelegalnih domaih deponija, to ne zahtijeva
Postoje razliite metodologije33 za projektovanje istraivanja na terenu za lociranje,

kvalifikaciju i kvantifikaciju nelegalnih deponija. Metod varira u zavisnosti od cilja istraivanja:
stvaranje inventara nelegalnih deponija 34 i priprema za ienje, ili planiranje njihovog zatvaranja
i sanacije. Ako je predvieno zatvaranje i sanacija, kvalifikacija i kvantifikacija nelegalnih deponija
je praena procjenom rizika. Detaljna procjena rizika moe zahtijevati dodatne istrage, ukljuujui
bioloki, geoloki/hidrogeoloki monitoring i uzorkovanje podzemnih voda.
Organizovani pristup za sprovoenje istraivanja na terenu se moe saeti na sledei nain:
1. Sprovoenje ankete zainteresovanih strana kako bi se istraivanje na terenu fokusiralo na

oblasti koje su najvie sklone za nastanak nelegalnih deponija;
2. Uporediti rezultate ankete zainteresovanih strana i ranijih inventara nelegalnih deponija;
3. Uspostaviti koordinatnu mreu na mapi sa dovoljnom razmjerom, koja pokriva teritoriju
zemlje po zonama/poligonima; klasifikovati ove zone po vjerovatnoi nastanka nelegalnih
deponija - visoka, umjerenia i niska, na osnovu inputa zainteresovanih strana i ranijih
inventara. Zone mogu imati povrinu od 1km2 ili vie. Za zemlje sa visokom gustinom
nelegalnih deponija koordinatna mrea e biti popunjenija.
4. Razviti listove za vizuelnu observaciju za snimanje lokacija, veliine, sastava otpada,
udaljenosti od putanja (rijeka, slivnika, morskih obala, rezervoara itd).
28
Yonezawa, C. Mogunosti monitoringa deponija korienjem satelitskih snimaka. J. Integr. Field Sci. 2009
29
Daljinsko oitavanje podataka se dobija preko satelita kao to su LANDSAT, ALOS AVNIR-2, ALOS PALSAR, i
FORMOSAT-2 (umjerena rezolucija) i ALOS PRISM, IKONOS (visoka rezolucija).
30
Silvestri, S.; Omri, M. Metod za daljinsku identifikacciju nekontrolisanih deponija: Formulisanje i validacija. Int.
31
kriterijuma i faktora za procjenu vjerovatnoe postojanja nelegalnih deponija. Int. J. Geogr. Inf. Sci. 2009
32
ISODATA je metod klasifikacije, bez nadzora, korienjem algoritma za razdvajanje i spajanje klastera; kompjuter
puta algoritam kroz mnoge interacije dok se ne dostigne prag:
33
34
Inventari nelegalnih deponija mogu biti korisni za procjenu uticaja emisija gasa sa deponija na klimatske promjene.
5. Planirati i izvriti istraivanja na terenu: potrebni resursi obuhvataju radnu snagu
(volontere, zaposlene u preduzeima za upravljanje otpadom, organizacije civilnog
podataka; olovke.
6. Napraviti programa za ienje i prevenciju.
Da bi se uspjeno uradio inventar nelegalnih deponija, potrebno je izvriti istraivanje javnosti.

Primjer upitnika dat je u Aneksu 2. Istraivanje bi trebalo da odgovori koje oblasti su najee
sklone nastanku nelgalnih deponija, tj. slivnike, obale rijeka, puteve itd. Uesnici bi trebalo da
pomognu u identifikaciji potencijalnih lokacija i veliina deponije, kao i sastava otpada i udaljenosti
od putanja koje potencijalno dovode otpad do mora. Prikupljene informacije od zainteresovanih
strana treba da budu unakrsno pregledane sa dostupnim informacijama iz inventara nel galnih
deponija, koje su ranije prikupljene.
Potrebne su dodatne pripreme za zatvaranje i sanaciju nelegalnih deponija, i to na sledei nain:
1. Identifikovane nelegalne deponije treba klasifikovati (na osnovu zapaanja i evidencija)

prema sledeim atributima:
o lokacije ispod i iznad povrine 500m2;

o lokacije gdje postoji velika vjerovatnoa za odlaganje opasnog otpada;
o lokacije koje se nalaze unutar i izvan koridora do 20 metara du puta;
2. Treba izvriti procjenu rizika (ukljuujui bioloka, geoloka/hidrogeoloka ispitivanja i

uzimanje uzoraka vode iz oblinje rijeke) za divlje deponije koje imaju povrinu iznad
500m2, na kojima je deponovan opasan otpad i koje se nalaze na udaljenosti do 20m od
nekog puta.
Nakon toga, moe se poeti sa pripremom posmatranja i identifikacije na terenu: povrina drave
treba da bude podjeljena u dovoljnom broju zona (poligona) putem identifikacije horizontalnih i
vertikalnih linija podjele na karti. Zone su tu isto da bi proces sakupljanja podataka bio efikasniji
i da nijedan dio drave ne bude izostavljen. Svaku zonu treba klasifikovati po vjerovatnoi
nastanka nelegalnih deponija. Kada su zone postavljene, poee se sa planiranjam resursa i
metodom sakupljanja podataka.
Inventari nelegalnih deponija treba da se koriste za kreiranje odgovarajuih programa ienja i

posebno programa prevencije za otklanjanje ili smanjivanje praksi nelegalnog odlaganja otpada.
Klju za uspjeno korienje ove prakse je podizanje javne svijesti o problemu i njegovim
implikacijama. ienje nelegalnih deponija i programi prevencije koriste kombinaciju:
1. ienja
2. Ukljuivanje zajednice
3. Ciljane primjene
U Vodiu za prevenciju nelegalnog odlaganja otpada35 amerike Agencije za zatitu ivotne
sredine razvijen je alat za spreavanje nelegalnog odlaganja otpada koji se fokusira na gore
navedene programske oblasti (Okvir 1.).
Okvir 1. etiri programske oblasti za spreavanje nelegalnog odlaganja otpada (US EPA,
1998)
ienje
Projekti ienja e zahtijevati koordinisano planiranje kako bi se osiguralo da adekvatni resursi
i fondovi budu dostupni. Kada je lokacija oiena, mogu biti potrebni znaci, osvetljenje ili
barijere kako bi se obeshrabrilo budue odlaganje otpada. Na znacima treba da budu navedene
novane i druge kazne za nelegalno bacanje, i broj telefona za prijavljivanje takvih sluajeva.
Ureenje prostora i ureivanje zelenih povrina takoe moe obeshrabriti budue bacanje
otpada, i obezbijediti otvoren prostor, kao i poveanje vrijednosti nekretnina.
Ovo moe biti najvaniji instrument u osiguravanju efikasnosti ove prakse. Organizovanje
specijalnih dogaaja ienja u kojima se lanovima zajednice obezbjeuju resursi za ispravno
odlaganje otpada poveava razumijevanje stanovnitva o uticajima nelegalnog odlaganja
otpada i materijalu koji im je na raspolaganju za pravilno odlaganje otpada koji bi, u suprotnom,
bio nelegalno odloen. Integrisanje prevencije nelegalnog deponovanja otpada u programe
policije u zajednici ili korienje programa kao to su Borci protiv kriminala takoe moe biti
efikasan nain da se poveaju mogunosti za sprovoenje, bez dodatnih trokova
zapoljavanja novih radnika. Slanje jednostavnih poruka koje se odnose na trokove
nelegalnog odlaganja otpada u odnosu na lokalne poreze i odgovarajue deponije e pomoi
u uklanjanju problema. Postojanje telefonske linije gdje graani mogu da prijave nezakonite
aktivnosti i edukacija javnosti o vezi izmeu nelegalnog deponovanja otpada i morskog otpada
e smanjiti nelegalno odlaganje otpada.
Ciljana primjena
Ovaj alat podrazumijeva, da pomenemo samo neke od mjera, upotrebu uredbi koje reguliu
upravljanje otpadom i eliminisanje nelegalnog odlaganja otpada kroz metode kao to su
novane kazne, kazne nadoknade trokova za ienje, i uslove za dozvole za aktivnosti
upravljanja otpadom. Novane i druge kazne mogu se koristiti za finansiranje programa
prevencije ili se mogu koristiti da se obezbijede nagrade graanima koji prijavljuju aktivnosti
nelegalnog odlaganja otpada. Ostale preporuke za ovaj alat ukljuuju obuku zaposlenih iz svih
optinskih slubi za prepoznavanje i izvjetavanje o nelegalnom odlaganju otpada, kao i obuku
zaposlenih koji imaju ovlaenje da vre nadzor i inspekciju, i piu prijave za one koji su
uhvaeni da nelegalno odlau otpad.
35
ntry=1
Ovaj alat mjeri uticaj aktivnosti prevencije i utvruje da li su ispunjeni ciljevi. Korienje tehnika
mapiranja i kompjuterske baze podataka omoguavaju zvaninicima da identifikuju oblasti u
kojima se odlaganje najee javlja, snimaju obrasce u pojavljivanju nelegalnih deponija (koje
doba dana, dan u nedelji, itd), i izraunaju broj izdatih prijava i odgovorne strane. Ovo
omoguava bolju alokaciju resursa i preciznije ciljano ukljuivanje i edukativne kampanje za
prestupnike.
Navedeni alat naglaava najvanija pitanja koja treba da se ispitaju kada se kreiraju programi za
ienje i prevenciju. Ovo ukljuuje:
- Lokacije stalnih aktivnosti nelegalnog deponovanja otpada.

- Mogue pokretae za nelegalno bacanje, kao to su pretjerano visoke naknade,
restriktivno sakupljanje otpada, ili neefikasni programi za recikliranje.
- Postojei izvori finansiranja i dodatna sredstva koja mogu biti potrebna.
Stoga, najbolje metode za monitoring nelegalnog odlaganja otpada zahtijevaju paljivo planiranje
koje ukljuuje interno istraivanje i ciljano istraivanje; samo izvrenje je stvar dobre koordinacije
ranije obuenog osoblja, dok izvjetavanje i evidenciju treba osmisliti na takav nain da se
inventari nelegalnih deponija mogu koristiti u razliite svrhe: da se kreiraju programi ienja, za
zatvaranje i sanaciju deponija koje predstavljaju vei rizik po ivotnu sredinu, kao i za
sprovoenje zakonodavnih programa protiv nelegalnog odlaganja otpada. Najvaniji rezultat
aktivnosti monitoringa, istovremeno sa aktivnostima ienja, je podizanje svijesti javnosti.
Imajui u vidu ograniene resurse pilot optina, jednostavan program monitoringa za nelegalno
odlaganje otpada je opisan u odeljku 3.1.2.2 u nastavku.
3.1.2 Predloene metode za monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada
Klju za uspjeh bilo kog regionalnog programa za monitoring e biti uee zajednica i posebno
prilagodljiv ko-menadment. Prilagodljiv ko-menadment se oslanja na ukljuivanje aktera sa vie
nivoa i promovie izgradnju odnosa izmeu ovih nivoa u cilju stvaranja funkcionalanog i
pouzdanog sistem upravljanja (Cundill i Fabricius, 2008).
U pilot optinama, optinske administracije, odbornici i javna komunalna preduzea (JKP) e igrati
kljunu ulogu u upravljanju morskim otpadom i monitoring programima za nelegalno odlaganje
otpada. Lideri zajednice treba da budu izabrani i da krenu sa ukljuivanjem graana u proces
donoenja odluka i djelovanja. Na ovaj nain se dobija mentalitet zajednice gdje se graani trude
da urede svoj prostor za dobrobit cijele zajednice. Ako su zajednice vie edukovane o uticaju
morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada i ovaj problem identifikuju kao drutvenu
devijaciju, to moe potencijalno uticati na to da mijenjaju svoje navike (McKinlai i Starkei, 1998).

Vodi za monitoring morskog otpada u evropskim morima36 prepoznaje da je puni obim zahtjevan
u pogledu organizacije i resursa; stoga, on predlae integraciju monitoringa sa mjerama kao to
su kampanje ienja. Shodno tome, prvi korak ka uvoenju sveobuhvatnog monitoringa
morskog otpada u pilot regionu Jadranske obale e biti vrenje monitoringa otpada na
plaama.
Stoga, izbor plaa za monitoring treba da ukljui one koje su poznate po navikama turista da ih
niti koncesionari), delte rijeka (Drima, Bojane, Neretve), odliv Bojane iz Skadarskog jezera, i uvale
u optinama Mljet i Slivno u kojima se akumulira morski otpad. Lokacije za monitoring e,
meutim, biti izvan strogo zatienih podruja.
Zainteresovane strane su predloile vei broj lokacija za monitoring plaa na 2. Platformi za

Tablela 6 Primjeri moguih lokacija za sprovoenje aktivnosti ienja plaa u nekim od pilot optina
Optina Predloene lokacije za ienje plaa

Slivno - Blace
- Duboka
- Komarna
- Moracna
- Klek
- Dubak
Mljet - Blace
- Sutmiholjska
- Brijestova
Neum - Hotel Neum
- Hotel Sunce
- Hotel Zenit
Vodi za monitoring morskog otpada u evropskim morima preporuuje korienje Marine

LitterWatch38 protokola (koji je razvijen za potrebe Evropske agencije za zatitu ivotne sredine -
EEA) za sakupljanje podataka o otpadu na plaama. On se zasniva na jednostavnoj mobilnoj
aplikaciji za raunanje otpada na plaama koja omoguava volonterima da broje otpad na
plaama i da postave podatke na centralnu javnu bazu podataka kojom upravlja EEA. Proces
monitoringa morskog otpada i interfejs mobilne aplikacije je prikazan slici 8:
36
37
2. Sastanak Platforme za dijalog je odran 9-10 marta u Dubrovniku, Hrvatska.
38
Slika 8 Sveobuhavtni pristup monitoringa otpada na plaama (lijevo) i interfejs mobilne aplikacije Marine LitterWatch
Smjernice39 za implementaciju protokola za ienje plaa i monitoring korienjem Marine

LiiterWatch mobilne aplikacije opisuje:
- Kako da se pridruite ili kreirate zajednicu;

- Kako da se prati iIi izvjetava o otpadu koji je naen na plaama;
- Kako da se generiu podaci kako bi podrali upravljanje morskim otpadom i uticali na
podizanje svijesti;
Kao to je ve navedeno, koordinacija na regionalnoml/nacionalnom nivou je potreba za redovnu

implementaciju monitoring sistema za otpad na plaama. Mogui regionalni proces monitoringa
morskog otpada je ilustrovan na slici 9.
Slika 9 Regionani proces monitoringa otpada na plaama
39
Zainteresovane strane su, na sastanku 2. Platforme za dijalog, predloile sledeu institucionalnu
postavku za sve budue monitoring aktivnosti40:

- Nacionalni koordinatori: Asocijacije lokalnih vlasti (ALV)
- Lokalni koordinatori: Javna komunalna preduzea (JKP) iIi volonteri
- Identifikacija i uspostavljanje lokaliteta istraivanja

- Kontakt sa organizacijama / institucijama koji su vrili istraivanja
- Razvoj i odravanje sistema istraivanja
- Obuka istraivaa
- Unoenje podataka u baze podataka / osiguranje kvaliteta podataka
- Analiza podataka
- Izvjetavanje
- (Dalje) razvijanje metodologije
- Uee na nacionalnim i meunarodnim radionicama, radnim grupama, itd.
Za ukupnu koordinaciju etiri lokacije istraivanja bie neophodno ca. 330 sati kako bi se
uspostavio sistem monitoringa i oko 250 sati/godinje e biti potrebno za odravanje sistema41.
Svaki dugoroni program procjene morskog otpada e zahtjevati poseban i fokusiran napor da
se angauje i obui osoblje na terenu, kao i volonteri. Dosledan, visok kvalitet obuka je od
sutinske vanosti da se osigura kvalitet podataka i treba da eksplicitno ukljuuje razvoj
operativnih (terenskih) vjetina. Programi edukacije osoblja treba da obuhvate konkretne
informacije o rezultatima rada, tako da osoblje i volonteri mogu da razumiju kontekst programa
procjene morskog otpada. Sve u svemu, postoji jedan broj kljunih pitanja koja treba uzeti u obzir
prilikom angaovanja volontera u procjenama morskog otpada i oni ukljuuju (prilagoeno iz
Sheavli 2007):
- Volonteri treba da budu adekvatno obueni kroz praktine vjebe i pratei materijal za obuku
i prirunike za program koji detaljno opisuju odgovornosti i procedure;
- Lokalna koordinacija i upravljanje je neophodno kako bi se osiguralo da su volonteri na
raspolaganju kada je to potrebno i slijedi se raspored za monitoring;
- Efektivna i esta komunikacija je kljuni element kako bi volonteri ostali angaovani i upoznati
sa auriranim programskim aktivnostima, ukljuujui i kako njihove aktivnosti monitoringa
- Potrebni su sukcesivni planovi kako bi se osiguralo da kad neki dobrovoljci odu u penziju ili
napuste program, novi volonteri budu ve obueni da budu zamjena;
- Redovno priznavanje truda i rada volontera moe biti efikasno u odravanju njihovog
ukljuivanja u program monitoringa (npr. medijsko praenje, prezentacije od strane lanova
monitoring grupa i/ili grupa za upravljanje na lokalnim graanskim sastancima, zahvalnice,
razni suveniri ukljuujui majice, kape, itd);
- Program monitoringa treba da bude realan u pogledu oekivanja rada i duine vremena
potrebnog za obavljanje ove vrste studija;
40
2. sastanak Platforme za dijalog je odran 9-10 marta u Dubrovnika, Hrvatska.
41
- Regionalni koordinator treba da vri redovne posjete lokacijama kako bi se osiguralo da je
obuka relevantna i da odgovara potrebama istraivanja. Idealno, follow-up posjete treba da
se poklope sa ponovnim treninzima i drugim aktivnostima;
- Po potrebi, obino gdje je lokalno stanovnitvo ogranieno finansijskim ili drugim resursima,
novana podrka moe biti potrebna za pokrivanje trokova prevoza u vezi sa njihovim radom.
Iako je sama priroda dobrovoljaca da nita ne oekuju u zamjenu za svoj rad, ljudi vole da znaju
da njihov rad ima smisla i da je cijenjen. U irem smislu sledea pitanja su takoe relevantna u
upravljanju volonterskim programima (prilagoeno iz "Modela Kodeksa za organizacije koje
ukljuuju volontersko osoblje"; Volonterizam Australia 2007)42:
- Intervjuisati i zapoljavati volontersko osoblje u skladu sa politikama anti-diskriminacije i

jednakim mogunostima
- Obezbjediti volonterskom osoblju zdravo i bezbjedno radno mjesto;
- Obezbjediti odgovarajue i adekvatano osiguranje za volontersko osoblje;
- Definisanje volonterskih uloga i definisanje jasnog opisa poslova;
- Osigurati za svo osoblje informacije o albenim i disciplinskim pravilima i procedurama;
- Nadoknaditi volonterskom osoblju trokove nastale za potrebe organizacije;
- Tretirati volontesko osoblje kao vrijedne lanove tima, i savjetovati ih o mogunostima da
uestvuju u odlukama agencije; i
- Priznati doprinos volonterskog osoblja.
3.1.2.2 Monitoring nelegalnog odlaganja otpada
Pilot optine nemaju efikasan sistem za monitoring nelegalnih deponija i ne znaju ko treba da
bude kanjen za nelegalno odlaganje otpada ili gdje se nalaze sve nelegalne deponije. Zbog toga
je predloen jednostavan pristup, koji se moe primjeniti na regionalnom nivou.
Monitoring nelegalnih lokacija i kreiranje regionalnog inventara nelegalnih deponija nee

zahtjevati izbor lokacije. U idealnom sluaju, treba vriti monitoring svih nelegalnih deponija.
Meutim, kao prvi korak, vrie se monitoring samo onih nelegalnih deponija koje se nalaze du
rijeka, morske obale i jezera/akumulacija.
Slino pristupu monitoringa morskog otpada, prvi korak u smanjenju uticaja izvora sa kopna e
biti da se kreira inventar divljih deponija nakon kampanja ienja. Stoga, najpogodniji metod za
praenje lokacija deponija, zapremine i privremenog sastava nelegalno odloenog otpada e biti
metod koji je razvijen kroz inicijativu Let`s Do It World43 - masovni graanski pokret koji je poeo
u Estoniji u 2008. Godini, kada se 50.000 ljudi ujedinilo da zajedno oiste cijelu zemlju za samo
pet sati.
42
43
Do danas, 112 zemlje i 13,8 miliona ljudi se pridruilo ovoj platformi da se poisti nelegalni otpad.
Sve pilot zemlje su se pridruile inicijativi; meutim, pokretaka snaga iza sprovoenja aktivnosti
ienja su nevladine organizacije, a ne optine. Znaaj organizovanja kampanje ienja za
generisanje inventara divljih deponija i planiranje programa prevencije/sprovoenja tek treba da
bude prepoznat od strane irokog spektra zaintersovanih strana u pilot regionu Jadranske obale.
Nelegalno odlaganje je izuzetno sloeno pitanje i samim tim sprovoenje programa monitoringa
i ienja zahiteva ukljuivanje svih zainteresovanih strana, ukljuujui vlade, lokalne
samouprave, odbornike i lanove zajednice, kako bi se ovaj problem iskorijenio.
Metod koji je primjenio pokret Let`s Do It World zahtjeva sprovoenje sledeih koraka:
- Angaovanje ambicioznih lidera da upravljaju nacionalnim akcijama ienja;

- Obuku uesnika u kampanji;
- Sprovoenje kampanje ienja pomou tehnologije (mobilna aplikacija TrashOut44,
prikazana na slici 11), za mapiranje nelegalnih deponija:

o Pronalaenje lokacije korienjem GPS-a na globalnoj satelitskoj karti;
44
U idealnom sluaju, pilot optine treba da organizuju regionalno koordinisane kampanje ienja
najmanje dva puta godinje. Isto podeavanje treba sprovesti kao za dogaaje ienja plaa.
Poeljno je da, akcije ienja za monitoring otpada na plaama i nelegalno odlaganje otpada,
koordiniraju regionalni koordinatori i treba da se odvijaju u istom periodu.
Informacije dobijene od kampanja ienja treba da se koristie za dizajniranje programa

prevencije.
4. Unaprijeena i regionalno harmonizovana statistika otpada
U izvjetaju o procjeni ekonomskog i uticaja na ivotnu sredinu za pilot region Jadranske obale
napravljen je pokuaj da se kvantifikuje relativno uee svake od optina u generisanju morskog
otpada. Komparativna analiza je prvo prouavala stope generisanja otpada i sakupljene koliine
otpada naspram nesakupljenog otpada. Koliina nesakupljenog otpada je raunata kroz
mnoenje koliine generisanog otpada po glavi stanovnika sa brojem stanovnika koji nijesu
pokriveni uslugom redovnog sakupljanja otpada. Pretpostavljeno je da se nesakupljeni otpad
odlae nelegalno na razliitim lokacijama, odakle se, najbliom putanjom (vodenim tokovima i
morskim strujama), prikljuuje tokovima morskog otpada. Analize su pokazale da su podaci o
koliinama generisanja otpada i procenat pokrivenosti uslugom bazirani na procjenama. S toga
je od izuzetne vanosti za uspostavljanje i monitoring odgovarajuih programa prevencije
morskog otpada, da se uspostave indikatori vezani za statistiku otpada (reference) i osmisle
regionalno harmonizovane metodologije za generisanje tih indikatora.
Indikatori referenci su neophodni za uspostavljanje IUO sistema koji dobro funkcionie. Kljuni
indikatori statistike otpada su postavljeni u Regulativi Komisije (EU) No 849/2010 od
27.septembra 2010.godine, koja je dopunila Regulativu (EC) No 2150/2020 Evropskog
parlamenta i Savjeta o statistici otpada45
45
Za uporeivanje regionalne skale, predloeni su sledei indikatori:
- Generisanje otpada (kilogram po stanovniku i godini)
- Sadraj otpada
- Stopa sakupljanja otpada (tone nesakupljenog otpada i/ili procenat of generisanog otpada
- Stopa reciklae otpada (tone selektivno sakupljenog otpada na mjestima za dobrovoljno
odlaganje i/ili procenat od generisanog otpada)
IUO model predlae regionalno usklaene metodologije za sakupljanje i evaluaciju podataka o

generisanju i sastavu otpada i stopi sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom).
4.1 Metodologija za odreivanje generisanja i sastava otpada
Pouzdani podaci o generisanju i sastavu otpada se mogu jedino dobiti kroz analizu uzoraka
otpada. Analize uzoraka otpada su nezamjenljivi instrumenti za dobijanje stopa generisanja
otpada i podataka o sastavu kako bi se omoguilo da mjere upravljanja otpadom budu planirane,
praene i optimizovane. Trenutno, pilot regioni nemaju sistematski pristup ili standardizovanu
metodologiju za analize vrstog otpada.
NALAS je dostavio metodologiju za uzorkovanje otpada kako bi se dobili podaci o generisanju i

sastavu otpada uz ukljuenost Fakulteta tehnikih nauka, Odsjek za ininjerstvo ivotne sredine
i bezbjednost i zdravlje iz Novog Sada. Kroz diskusije u pilot optinama zakljueno je da to moe
sluiti svrsi sa odreenim modifikacijama koje bi reflektovale specifinosti regiona/optina.
Stoga je predloeno da se uspostave minimalni uslovi za regionalno prihvaenu metodologiju

koja moe biti unaprijeena od strane razvijenijih optina. Meutim, od kljune je vanosti da se
razvije metod46 uzorkovanja koji e ukljuiti sledee korake:
1. Pred-istraivanje
3. Sprovoenje analize otpada
4. Evaluaciju analize otpada
4.1.1 Pred-istraivanje
Faza pred-istraivanja se bavi pruanjem neophodnih optih informacija za pilot optinu koja
namjerava da sprovede analizu otpada.
Sledee opte informacije za analizu otpada su preporuene:

1. Opti opis podruja koje e biti istraivano:
povrina;
2. Opte informacije o stanovnitvu i upravljanju otpadom: Sledei prikupljeni podaci mogu
biti vani:
a. Opte informacije o stanovnitvu
b. Broj stanovnika
c. Broj domainstava
d. Tipovi i uee rezidencijalnih objekata
46
Elementi metodologije uzorkovanja su uzeti iz SWA-Alata, Razvoj metodolokih alata za poveanje preciznosti i
uporedivosti podataka iz analiza vrstog otpada, 5. Okvirni program, EU, https://www.wien.gv.at/meu/fdb/pdf/swa-
tool-759-ma48.pdf
3. Opti opis organizacije upravljanja otpadom (uesnici, odgovornosti, itd.)
4. Tokovi generisanog i sakupljenog otpada
5. Opis sistema kontejnera koji se koristi kao to su posude za domainstva, komunalne
posude i kapacitet posuda
6. Prosjeni broj domainstava i/ili osoba koje koriste posude
7. Ukupan kapacitet posuda, prostorni raspored posuda; intervali sakupljanja
8. Metod sakupljanja otpada kao to su otvoreni kamion ili kamion za sakupljanje otpada
sa kompaktorom i tipovi sakupljenog otpada
9. Opis ruta za sakupljanje
10. Metodi deponovanja kao to su deponije.
Stratifikacija upravljanja otpadom je vana za dobijanje statistiki tanih informacija. Generalno,

stratifikacija nije obavezna za program analize otpada, ali moe imati prednosti i za preciznost
rezultata i dodatne informacije o upravljanju otpadom (npr. turizam). U praktinom znaenju, bie
korisno uspostaviti matricu stratifikacije u poetnoj fazi planiranja. Ova matrica e pokazati da li
su neophodni podaci i informacije za stratifikaciju dostupni. Ukoliko bi optina izabrala da izvri
stratifikaciju, trebalo bi da razmotri sledee kriterijume:
1. Sezonalitet: generalno, sezonske analize otpada bi trebalo da budu uraene na osnovu

minimum tri ili idealno etiti kampanje sortiranja. Kako rezultati analiza znaju biti slini za
proljee i jesen, jedna od ove dvije sezone mogu biti izostavljene.
2. Struktura rezidencijalnih objekata: sledei tipovi rezidencijalnih objekata i lokacija moraju
biti opisane da bi bile znaajan stratifikacioni kriterijum:
a. Ruralna podruja
c. Gradska podruja
d. Viespratne kue
e. Viespratne zgrade
f. Smjetajni objekti za turiste (ukoliko mogu biti izdvojeni po podruju)
3. Veliina posuda: generalno, moe se preporuiti sledea stratifikacija analize otpada
shodno veliini posuda:
a. Posude do zapremine od 240 l
b. Posude vee zapremine od 240 l
4. Sistem sakupljanja: generalno, vano je opisati podruja sa i bez selektivnog sakupljanja
otpada koji se moe reciklirati.
5. Izvor otpada: stratifikacija shodno izvoru otpada bilo da je to otpad iz domainstava ili
komercijalni otpad je preporuljiva gdje je to mogue, otpad iz turizma se takoe moe
dodati.
Dani za sakupljanje: Kada god je evidentirana znaajna razlika u generisanju/sastavu otpada u
razliitim danima tokom nedelje, preporuuje se da se ti dani uzmu kao stratifikacioni kriterijum.
Dizajniranje i planiranje se sastoji od sledeih elemenata:
1. Vrsta uzorka: Ovo moe obuhvatiti itavo podruje optine ili jedan definisani dio optine,
pri emu e ovo drugo generalno biti sluaj u cilju dobijanja rezultata analize otpada, koji
2. Broj i vrsta slojeva: Odluka o broju i vrsti slojeva koji e se koristiti u analizi otpada zavisi
od nekoliko faktora, ukljuujui informacione potrebe optine za potrebe upravljanja
otpadom, dostupnost adekvatnih podataka za planiranje otpada i dovoljno resursa.
3. Nivo uzorkovanja: Postoje tri glavna nivoa na kojima uzorkovanje moe uraditi, i to:
a. Unutar domainstava/preduzea, npr. iz internih kanti za otpatke

b. Van domainstva/preduzea, npr. iz spoljnjih kanti/ kontejnera za otpad,
sakupljanje po principu od vrata do vrata
c. Vozila za sakupljanje otpada (RCV)
za dobijanje potrebnih uzoraka otpada za analizu, i to:
a. Specifian kapacitet kante za otpatke npr. 240 litara (l) ili 1100 l;
b. Specifina teina otpada iz domainstava/bpreduzea kao npr. 100 kilograma (kg);
c. Odreen broj ljudi koji sakupljaju smee kao npr. 30 osoba.
5. Raunanje broja jedinica uzorkovanja i veliine uzorka: zavisi od 2 glavna kriterijuma:

varijacije. Ovaj koeficijent varijacije je obino nepoznat i treba da se procjenjuje na
osnovu rezultata iz prethodnih analiza otpada.
b. eljene tanost rezultata.
6. Generisanje plana sluajnog uzorka: Prema dizajnu analize potrebno je nasumice uzeti
uzorak adrese ili iz cijele matine populacije ili iz relevantnih pod-populacija prema
odreenim kriterijumima stratifikacije (stratifikovani sluajni uzorak).
7. Trajanje pojedinanih kampanja za analizu otpada: preporuljivo je da vremensko trajanje

za uzorkovanje otpada i uzimanje uzorka obuhvata najmanje jednu nedelju odlaganja
otpada. Ovo e omoguiti da se uzorkovanje otpada vri u toku svakog radnog dana (od
ponedeljka do petka), i na taj nain e se pokriti puni ciklus sakupljanja i izbjei bilo koje
potencijalne varijacije zbog nesakupljanja otpada vikendom.
4.1.3 Sprovoenje analize otpada
Svaki prikupljeni uzorak treba da bude oznaen jedinstvenom identifikacionom ifrom, pogodnom
za korienje u vlanim uslovima. Tim za sakupljanje uzoraka, u vrijeme sakupljanja, treba da
sakupi i evidentira, za svaki pojedinani uzorak, sledei minimalni broj podataka:
a. Jedinstvena identifikaciona ifra

b. Adresa uzorka
c. Datum sakupljanja
d. Broj i vrsta prikupljenih kontejnera
f. Vizuelna procjena % nivoa punjenja od drugih kontejnera na jednoj adresi da bi se
Svaka jedinica uzorka je mjerena i teina je dokumentovana. Generisanje otpada po stanovniku
se dobija dijeljenjem prosjene dnevne teine sa brojem stanovnika u jedinici za uzorkovanje.
Svaka jedinica za uzorkovanje mora da se sortira odvojeno. Jedinica za uzorkovanje se

razvrstava u dvije kategorije prema pripremljenom Katalogu za sortiranje. Katalog za sortiranje
sadri 13 obaveznih osnovnih kategorija i 35 preporuenih kategorija sekundarnog otpada.
Sortiranje je prikazano na slici 12 u nastavku.
Osnova za procjenu su osnovni rezultati mjerenja (kilogram po glavi stanovnika) i ishoda postupka
za sortiranje (sastav otpada u kilogramima) za svaku jedinicu uzorkovanja. Osnovni rezultati
mjerenja se unose u liste za evidenciju (kopija na papiru) u Excel-u.
Sledee statistike vrijednosti treba da budu izraunate za svaku kategoriju otpada, svake
kampanje i za ukupan rezultat:
Nain
Sastav (%)
Ekstrapolacija je jo jedan vaan element u oblasti uzorkovanja otpada. Ekstrapolacija obuhvata
zakljuak iz dobijenih rezultata uzorokovanja naspram ukupne koliine otpada. Mogu se
Sluaj 1: Ispitivana vrsta otpada na jednom podruju (npr. dnevni otpad domainstava i
preduzea) se stalno mjeri. Prema tome, ukupan iznos otpada je poznat. Ukupan rezultat
uzorka (sastav otpada) moe da se rasporedi na ukupnu koliinu otpada, i u tom sluaju
nije potrebna ekstrapolacija.
predmet analize otpada otpad domainstava, ali se ne mjeri posebno (samo se mjeri
mjeavina otpada domainstva i preduzea). U tom sluaju, potrebna je ekstrapolacija
Koliina otpada se moe ekstrapolirati korienjem sledeih podataka kao referentnih vrijednosti:
Broj jedinica uzrokovanja, ili

Broj domainstava.
Format za predstavljanje rezultata je vaan aspekt metodologije analize otpada i utie na

uporedivost rezultata analize otpada sa razliitim analizama otpada. Regionalno usklaena
metodologija treba da proizvede standardne obrasce i procedure izvjetavanja.
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada
Trenutno, pilot region nema sistematski pristup ili standardnu metodologija za pokrivenost
uslugom sakupljanja otpada. Takva metodologija treba da proistie iz sveobuhvatne analize
sledecih pitanja:
1. Statistiki podaci o stanovnitvu, broju domainstava i preduzea (komercijalnih i

industrijskih postrojenja) u svakom naselju; mapa prostornog rasporeda naselja i poslovne
i putne mree, po mogucstvu u GIS formatu;
2. Ukupni podaci za generisanje otpada po glavi stanovnika za odreeni period (dan,
nedelja, mjesec, godina, po potrebi) ;
3. Proraun potrebnih veliina kontejnera/brojevi i broj liftova/uestalost liftova da bi se
prikupio generisani otpad.
4. Aurirana baza potroaa, koja ukljuuje:
a. Sektor potroaa (domainstva, preduzea, ustanove i industriju)
b. Stvarne veliine/broj kontejner
d. Promjene: velike firme zamjenjene manjim preduzeima ili obrnuto i sezonske
smjetaj.
5. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje na stvarno postavljanje kontejnera i njihove dimenzije
u odnosu na distribuciju potroaa i generisanje otpada;
6. Obraun procenta koliine otpada koji nije prikupljen u odnosu na ukupno prikupljeni
otpad;
7. Proraun potrebnih dimenzija kontejnera/brojeva i broja liftova za sakupljanje otpada koji
se ne prikuplja u ovom trenutku.
8. Auriranje baze potroaa sa korisnicima usluga koje nisu obuhvaeni redovnim servisom
za sakupljanje otpada;
9. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje gdje treba da budu postavljeni odgovarajui kontejneri
kako bi bili dostupni korisnicima usluga u skladu sa izabranim sistemom naplate (princip
od vrata do vrata, kao i selekcija otpada ili mjeovito sakupljanje otpada)
Detaljna metodologija treba da bude razvijena i dogovorena meu pilot regionom/optinama. To

bi doprinijelo boljem planiranju proirenja usluge sakupljanja otpada i smanjivanju plutajueg
otpada.
Opti cilj aktivnosti prevencije morskog otpada je da se pobolja trenutna situacija kroz jaanje
organizacionih i finansijskih kapaciteta preduzea da pokriju udaljena ruralna podruja
organizovanim sakupljanjem otpada i poboljaju stopu reciklae. Dakle, zajedniki ciljevi pilot
regiona Jadranske obale su sledei:
1. Proirenje sakupljanja otpada u ruralnim podrujima (%);

3. Smanjenje nelegalnog odlaganja otpada (% stanovnitva ili zapremine otpada);
IUO model se fokusira na najbolje prakse za proirenje sakupljanja otpada u udaljenim i ruralnim
podrujima i obezbjeuje koncepte za planiranje putanja za sakupljanje otpada, definie i
potrebne zapremine kontejnera i vozila za odvoz, kao i mjesene trokove goriva za svaku pilot
optinu.
5.1 Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada
Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada koje su predstavljene u IUO modelu su
preuzete iz sledeih izvora:
- Instrument za uenje o optinskom otpadu, lekcija 3 sakupljanje vrstog otpada47

- Vodi za razvijanje objekata za vrsti otpad u zajednici48
Korienjem Instrumenta za uenje o optinskom otpadu, pilot optine mogu blie da shvate
probleme i brige u vezi sa sakupljanjem vrstog otpada, uporede privatno i javno pruanje ove
usluge, razumiju vrste sistema za sakupljanje, identifikuju koristi u vezi sa korienjem transfer
stanica, pripreme ekonomsku analizu transfer stanica i razumiju probleme konstrukcije transfer
stanica.
Glavna korist za pilot optine ukoliko koriste ovaj instrument je mogunost analize:
1. Ukupno potrebnog vremena za sakupljanje

2. Broj potrebni vozila i kontejnera
3. Broj potraa koje kamion moe da pokrije po danu
47
48
Ovaj instrument daje jednainu za raunanje ukupnog potrebog veremena za sakupljanje otpada:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za sakupljanje otpada:
a+e a vrijeme od garae do rute, e- vrijeme vonje do garae na kraju putovanja

N Broj lokacija
CR Koeficijent sabijanja kamiona (1:3)
bc Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili vrijeme podizanja + sputanja (min)
f+g Vrijeme van rute (15% dana)
c Broj putovanja po mjesecu

- b je funkcija broja potroaa, vrijeme po potroau, broj utovara (punih ili djeliminih); b se
dobija sabiranjem c (vrijeme sakupljanja na lokaciji) i bkm (vrijeme vonje izmeu lokacija);
vrijeme je funkcija duine puta (razdaljine) i prosjene brzine, gdje je prosjena brzina
30km/sat;
- c je funkcija kapaciteta vozila i koeficijenta sabijanja;
Broj vozila i kontejnera potrebnih je funkcija generisanja otpada u datoj oblasti. Broj potrebnih
kontejnera e zavisiti od zapremine kontejnera i gustine otpada. Zapremina kontejnera je
odreena na osnovu stambenog prostora (pojedinane kue ili viespratne zgrade) i metoda
sakupljanja: od vrata do vrata" ili sistema donoenja. S obzirom da se IUO model uglavnom
fokusira na ruralna podruja, sakupljanje otpada od vrata do vrata se primjenjuje korienjem
kanti od 120L zapremine. Gustina otpada je 15kg/120l. Ukupan broj kanti od 120L se zatim
izraunava dijeljenjem koliine (kg) otpada nastalog u periodu koji se poklapa sa frekvencijom
sakupljanja (tj. nedeljna koliina, ako se sakupljanje vri jednom nedeljno, ili bilo koji drugi period
koji je u korelaciji sa frekvencijom sakupljanja) sa gustinom otpada (15kg za kante od 120L). Ako
se koriste kontejneri od 1.1m3, gustina otpada koja e se koristi e biti 120kg /1.1m3
Da bi se izraunao broj potroaa koje kamion moe da pokrije u toku dana, treba da bude
poznata zapremina i gustina otpada (koja je u korelaciji sa koeficijentom sabijanja). Imajui u vidu
da je teina od 1m3 otpada priblino 110 kg, uobiajeni koeficijent sabijanja kamiona je 1:3, i da
je prosjeno generisanje otpada po glavi stanovnika u ruralnim podrujima 0.7kg, kamion od 12m3
moe dnevno da pokrije 2,772 potroaa.
ili:
Zapremina kamiona (m3) x 110kg (gustina) x 3 (faktor sabijanja) x 0.7 (generisanje otpada po
glavi stanovnika) = ukupan broj potroaa koji su pokriveni uslugom na dnevnoj osnovi.
Frekvencija sakupljanja je funkcija koliine otpada namjenjenog za sakupljanje, zapremine
kamiona, ukupnog vremena sakupljanja otpada i broja smjena. Obino je optimalna frekvencija
sakupljanja otpada jednom nedeljno. Takva frekvencija sakupljanja omoguava optimalno
korienje vozila za odvoz otpada i njihovo odravanje. Frekvencija sakupljanja se planira za
cijelu teritoriju optine, uzimajui u obzir stvaranje otpada, dostupne zapremine kamiona i duinu
puteva.
Klju za planiranje sakupljanja otpada u ruralnim podrujima je obezbjeivanje dovoljnog broja

kontejnera i optimizacija putanja dostupnih vozila za odvoz otpada. Prepreka za planiranje ovih
putanja moe biti putna infrastruktura, odnosno dostupnost udaljenih podruja za standardna
vozila. Zbog toga, primjeri najbolje prakse predlau da se usluga podjeli na takav nain da:
- Standardna vozila zapremine 12-20m3 koriste glavne putne mree;

- Manja vozila (sa zapreminom od 3-6m3), moda ak i traktori, slue domainstvima i
transportuju sakupljeni otpad do odreenih taaka za sakupljanje (ruralna transfer stanica),
koje se nalaze na stratekim takama - na raskrsnici sa lokalnim putevima.
Vodi za razvijanje objekata za vrsti otpad u zajednici koji je pripremio Dannenbaum

Environmental Corporation (1999), predstavlja skup najboljih praksi za sakupljanje ruralnog
otpada u udaljenim podrujima.
Ove najbolje prakse pokazuju kako procijeniti ukupne trokove postojeeg sistema vrstog
otpada, pokazujui takoe nain kako ruralna transfer stanica moe smanjiti troak po glavi
stanovnika koji se ostavri aktivnostima vezanim za vrsti otpad. Ruralne transfer stanice mogu da
se koriste za ublaavanje trokova ienja divljih deponija.
Ruralne transfer stanice su jednostavno lokacije gdje stanovnici mogu odloiti obian komunalni
otpad, kao i jedinice otpada koje su teke za odlaganje. Postoji irok spektar opcija za konstrukciju
transfer stanica, u zavisnosti od prihvaenih materijala, lokacija, broja stanovnika koji koriste
objekat, i raspoloivih sredstava za izgradnju i rad. Ove stanice stakoe su pogodne lokacije za
reciklau. Ove stanice obino imaju jednu ili vie pokretnih prikolica, kontejner ili roll-off kante
da privremeno skladite i zatim sakupljeni otpad transportuju na optinske ili regionalne deponije.
Ruralne transfer stanice mogu biti fiksne ili mobilne. Fiksna stanica je stalno locirana na parceli i
obino ima neka poboljanja koja podravaju operacije sakupljanja i odlaganja, kao to su ograde,
osvetljenje, kolovoz, i kuicu za deurnog operatera. Fiksne stanice za sakupljanje mogu imati
relativno niske trokove operacije ako imaju samo kante za sakupljanje otpada ili mogu ponuditi
obimnije usluge, ukljuujui sakupljanje reciklanog otpada, sakupljanje korienog ulja,
sakupljanje opasnog otpada domainstava, i kompostiranje. Meutim, kako se opcije za
sakupljanje otpada proiruju, tako rastu i trokovi programa.
Mobilne stanice za sakupljanje su vozila za sakupljanje koja se, u odreenom trenutku,

zaustavljaju da prihvate smee stanovnitva na odreenoj lokaciji, kao to su lokacije sa strane,
du prometnog puta. Obino postoje mala ili nikakva poboljanja na mjestima gdje staju da
sakupljaju otpad, kao to je znak na kome su navedeni vrijeme za sakupljanje, prihvatljivi
materijali, i naziv lokacije. Neki mobilne stanice za sakupljanje koriste vozila za sve vremenske
uslove, koja mogu bezbjedno da slue kao stanice ak i u loim vremenskim uslovima. Iako ne
tako uobiajeno, na mobilnim stanicama je takoe mogue ponuditi mnoge opcije pune usluge,
koje se obino pruaju na fiksnoj transfer stanici.
Ruralne transfer stanice bi trebalo da se nalaze u neposrednoj blizini prometnih puteva. Izbor
lokacije takoe treba da razmotri potencijalne zvune smetnje (vrata i buka) ili probleme moguih
opasnosti (saobraajnih ili poplava). Na kraju, lokacija bi trebalo da bude dostupna i pogodna za
konstrukciju, tako da se mogu smanjiti trokovi kapitalnih poboljanja.
U idealnom sluaju, sve fiksne ruralne stanice e ispuniti odreene minimalne standarde kako bi
se osigurala sigurnost korisnika, jednostavan pristup, lakoa korienja, kontrola otpada,
prevencija raznoenja otpadaka, kao i odgovarajue mogunosti za odlaganje otpada. Apsolutni
minimum uslova za pogodnu taku za sakupljanje je:
- Podloge za sve vremenske uslove na pristupnom putu i na lokaciji,

- Lak pristup lokaciji i kontejnerima za stanovnike i/ili u zajednici izabrane operatera za
skupljanje otpada,
- Bezbjedonosna ograda i kontrola materijala koje nanosi vjetar,
- Postavljeni znaci na kojim su navedeni sati rada, prihvatljivi materijali, kao i upozorenje da
e prekrioci koji nelegalno odlau otpad biti krivino gonjeni.
Postoje mnoge razliite opcije rasporeda za izgradnju podruja (za odlaganje) ruralne transfer
stanice. Na slici 13 su prikazane tri takve opcije sa prednostima i nedostacima za svaku od njih.
Slikae 13 Opcije za konstrukciju ruralnih transfer stanica
Studije sluaja pruaju primjere za organizovanje ruralnih transfer stanica koji, pored
obezbjeivanja lokalcije za stanovnike da odlau kabasti otpad, posebni otpad, i selektovani kuni
otpad, mogu da smanje i duinu putovanja (i vrijeme) specijalnih vozila za odvoz otpada.
Sakupljanje selektovanog otpada od vrata do vrata je obezbjeeno od strane lokalne zajednice
koja angauje operatera/ ili samo stanovnitvo prevozi otpad na ruralnu transfer stanicu.
Okvir 2. Studija sluaja ejmbers okruga

Broj stanovnika u ejmbers okrugu je oko 25.000. Okrug je 5% urbana i 95% ruralna sredina. Godinje se generie
oko 87.000 tona otpada. ejmbers okrug vjeruje da obezbjeivanje radne snage na ruralnim transfer stanicama
osigurava da graani selektuju svoj otpad na odgovarajui nain, kontrolie potencijalno nelegalno odlaganje
otpada, i kontrolie istou same stanice. Dok nije bilo radne snage na transfer stanicama, okrug je esto nalazio
smee razasuto po zemlji; a i selekcija otpada nije vrena na pravilan nain.
Okrug pokriva osam ruralnih transfer stanica koje prihvataju komunalni otpad, opasni otpad, ulje, filtere za ulje,
gume, etke za mljevenje, bijelu tehniku i baterije. Graani mogu sami donijeti svoj otpad do transfer stanice, ili
mogu organizovati sakupljanje otpada od vrata do vrata u svojoj zajednici. Preostali komunalni otpad se zatim
sakuplja sa transfer stanice od strane preduzea za sakupljanje otpada, dok reciklirani otpad preuzimaju ovlaene
privatne kompanije.
Slika 14 Ruralna transfer stanica u ejmber okrugu, Teksas
U poetku, ruralne transfer stanice su bile na priblino dvadeset lokacija i na njima su bili samo
kontejneri zapremine 1.1m3. Bilo je jako skupo odravati ovaj sistem. Na kraju su smanjili broj ruralnih
transfer stanica i poveali zapreminu kontejnera na 40-m3. Sada, lokacije imaju kompaktor stanice, roll-
off posude, ili oboje. Otpad sa ruralnih transfer stanica odvoze, korienjem roll-off vozila koja su u
vlasnitvu okruga, zaposleni koje plaa okrug, do deponije okruga.
5.2 Predloeni koncept sakupljanja ruralnog otpada
Primjeri najbolje prakse razraeni u poglavlju 5.1 su razvijani tako da se mogu izvesti koncepti za
sakupljanje ruralnog otpada u svakoj pilot optini.
Glavni ciljevi predloenog sakupljanja ruralnog otpada su vezani za smanjenje ekolokih i

ekonomskih uticaja morskog otpada:
- Spreavanje stvaranja nelegalnih deponija proirenjem usluga na oblasti gdje ne postoji

njihovog unosa u morski otpad.
Predloeni sistem sakupljanja ruralnog otpada je po principu "od vrata do vrata", kako bi se
sprijeilo nezakonito odlaganje otpada od strane graana koji ne ele da donesu svoj otpad na
udaljene lokacije/kontejnere. Takoe, predviena je primarna selekcija otpada. Optina moe da
odlui, da li e primarna selekcija otpada da se primjenjuje po zapoinjanju aktivnosti sakupljanja
ruralnog otpada ili u kasnijoj fazi. Treba imati u vidu da je sistem sakupljanja "od vrata do vrata"
skup (zbog duine puta), a esto ne moe da se implementira u ruralnim podrujima, zbog
problema pristupanosti (uske, strme i nepoploane ulice do kojih ne mogu doi vozila za odvoz
otpada). Zbog toga je predloeno da uspostave dva paralelna sistema za sakupljanje:
1. Da se sakupljanje otpada vri u ime optine, bilo od strane javnog komunalnog preduzea
ili ugovorom sa privatnom kompanijom koja se bavi upravljanjem otpadom. Izvodi se
uobiajenim vozilima za odvoz otpada zapremine 10-20m3, koja koriste samo glavne
puteve za svoje rute i sakupljaju otpad sa odreenih taaka za sakupljanje. Vozila vee
zapremine (npr. roll on/roll off kamioni) mogu biti na raspolaganju, ako raspored puta
moe dozvoliti njihov prolaz i rukovanje (tj skretanje).
2. Da se sakupljanje otpada vri u ime lokalne zajednice. Graani mogu da ponesu
(selektovani otpad) svoje kante do najblie take za sakupljanje ili mogu angaovati
lokalnog posrednika za sakupljanje otpada, koji je izabran meu lanovima zajednice, da
obavlja ovaj posao u njihovo ime. Lokalni posrednik za sakupljanje otpada moe da bude
podizvoa ili optinskog javnog komunalnog preduzea ili ruralne zajednice. Optina
moe da odlui koji institucionalni oblik e imati sakupljanje otpada od strane lokalne
zajednice, poto je to pitanje odgovarajuih propisa. Lokalni posrednik za sakupljanje
otpada treba da ima odgovarajue vozilo (tj. traktor) koje je u stanju da pristupi posjedima
potroaa koja se nalaze du lokalnih ulica (ako ih ima), a koje mogu biti nepoploane,
strme i uske.
Take za sakupljanje su lokacije na kojima se dva paralelna sistema susreu: redovno

sakupljanje otpada u ime optine, i lokalno sakupljanje otpada u organizaciji lokalne zajednice
(sela).
Take za sakupljanje se uvijek nalaze uz glavni put. U nekim sluajevima, lokalna mrea ulica je
pored glavnog puta, ili se lokalni put grana i vodi do sela. U oba sluaja, lokalno stanovnitvo ili
lokalni posrednik za sakupljanje otpada, donose svoj otpada na take za sakupljanje. One mogu
biti mobilne ili fiksne (ruralne) transfer stanice. Mobilni transfer je odreen na lokacijama gdje
lokalni put koji se grana sa glavnog puta povezuje jedno ili dva naselja. Fiksne transfer stanice
su postavljene na stratekim mjestima gdje grupa naselja sa relativno velikim brojem stanovnika
moe jednostavno da deponuje otpad u periodu izmeu dva zakazana sakupljanja i odvoza
otpada.
Na mjestu mobilnog transfera, (koji predstavlja dio glavnog puta), vozila za sakupljanje staju u
odreeno vrijeme da prihvate sakupljeni otpad. Otpad se utovara sa manjeg vozila na standardni
kamion za odvoz otpada. Stoga, dva sistema sakupljanja (optine i lokalne zajednice) treba da
budu sinhronizovana u pogledu vremena.
Fiksne transfer stanice zahtjevaju parcelu koja je ograena i opremljena odgovarajuim

kontejnerima. Vrsta i zapremina kontejnera mora odgovarati sistemu za utovar optinskih
kamiona za odvoz otpada. Podignut prilaz (rampa) omoguava istovar otpada iz manjeg vozila
(traktora, u veini sluajeva) u kontejner. Prednost fiksnih transfer stanica je da raspored
sakupljanja otpada standardnih vozila za odvoz otpada, koja su u vlasnitvu ili JKP-a ili privatne
kompanije za upravljanje otpadom angaovane od strane optine, ne treba da se prilagoava
rasporedu sistema za istovar otpada koji se prikupi u tom podruju. Nedostatak fiksnih transfer
stanica je da je njihov rad skuplji.
Take za sakupljanje otpada mogu da se koriste za privremeno skladitenje recikliranog otpada.

U sluaju selekcije primarnog otpada, na ruralnim transfer stanicama se postavljaju posebni
kontejneri za odreenu vrstu otpada koji se reciklira. Selekcija sekundarnog otpada moe, takoe,
biti organizovana na ruralnim transfer stanicama. Reciklirani otpad se takoe moe pokupiti na
mobilnim transfer stanicama, pod uslovom da optina organizuje sakupljanje selektovanog
otpada. U suprotnom, ovlaene privatne kompanije za reciklau mogu biti pozvane da preuzmu
reciklirani otpad. U tom sluaju, optina bi sakupljala samo preostali otpad. To bi smanjilo koliine
otpada, potrebnu uestalost sakupljanja otpada i - trokove.
Planiranje sakupljanja ruralnog otpada obuhvata sledee korake:
1. Naselja koja nisu obuhvaena redovnim servisom za sakupljanje otpada i odgovarajui

broja stanovnika, identifikovani su za svaku pilot optinu na osnovu unos JKP-a i / ili
privatnih kompanija za upravljanje otpadom; i locirani su na Google Earth mapi;
2. Generisanje i sastav otpada je izraunato za svako naselje koje nije pokriveno redovnim
servisom za sakupljanje otpada; preostali otpad treba da bude sakupljen od strane JKP-
a/privatnih kompanija za upravljanje otpadom, dok su reciklanti dodjeljeni ovlaenim
preduzeima za reciklau;a biorazgradivi otpad je namjenjen za kuno kompostiranje.
3. Putna infrastruktura je analizirana kako bi se optimizovale rute; rute su prikazane na
Google Earth mapi; rute idu pored glavnih puteva poevi od garae kamiona za odvoz
otpada (koje se nalaze obino u optini) do deponije (ili regionalne sanitarne deponije ili
optinske nesanitarne deponije) i nazad do garae;
4. Broj taaka za sakupljanje za svaku rutu se postavljaju ili za pojedinana naselja (mobilni
transferi) ili za ruralne transfer stanice (fiksni transferi) koje pokrivaju grupu naselja;
izmjerena su rastojanja izmeu taaka za sakupljanje;
5. Ruralne transfer stanice (fiksne) su postavljene na pogodnim lokacijama - raskrsnica
magistralnih i lokalnih puteva, u blizini naselja sa veim brojem stanovnika i samim tim i
blizu nastajanja veih koliina otpada;
6. Vrijeme sakupljanja po takama za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja otpada je
izraunato na osnovu udaljenosti, dozvoljene pauze i brzine;
7. Izraunata je ukupna zapremina potrebnih sudova i broj kontejnera od 1.1m3 (koji se lako
mogu pretvoriti u kante od 120L, na osnovu odnosa da je 1 kontejner od 1.1m3 jednak 8
kanti od 120l); prosjena gustina otpada jednog kontejner od 1.1m3 je 120kg, ali zbog
rezervne margine od 30%, prorauni rade sa prosjenom gustinom otpada od 98 kg.
8. Potrebna zapremina potrebnih kamiona za odvoz otpada je izraunata na osnovu koliine
preostalog otpada, broja ruta, ukupnog vremena sakupljanja i frekvencije sakupljanja
(obino jednom nedeljno).
9. Trokovi goriva su izraunati na osnovu ukupne duine putovanja, prosjene potronje od
15l dizela na 100 km i vaeim cijenama dizela u pilot zemljama.
Model prorauna za albanske optine nema podatke o potrebnim zapreminama kamiona/

kontejnera jer podaci o broju stanovnika nisu trenutno dostupni. Sve formule su integrisane u
model obrauna i nakon obezbjeivanja ulaznih podataka (broj stanovnika i odgovarajue
generisanje i sastav otpada) potrebne koliine e biti automatski izraunate.
U nastavku je dat primjer optine Ulcinj. Prorauni potrebnih vozila i zapremine kontejnera su
zasnovani na generisanju otpada u naseljima u optini Ulcinj, koja nisu pokrivena redovnim
servisom sakupljanja otpada. Uneseni podaci za potrebe raunanja su dati u tabelama 8 i 9.
Tabela 8 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog sakupljanja i generisanja otpada u optini Ulcinj
Indikator (kg/ Generisanje
Naselja koja nisu pokrivena Br. po glavi otpada (kg/po otpad (tona /
uslugom sakupljanja otpada stanovnika stanovnika/ glavi godina)
danu) stanovnika/danu)
Ambula 34 0.7 23.8 8
Zoganj 397 0.7 277.9 101
Bojke 161 0.7 112.7 41
Sveti orde 69 0.7 48.3 17
Bratica 241 0.7 168.7 61
todra 111 0.7 77.7 28
urke 33 0.7 23.1 8
Darza 135 0.7 94.5 34
Donja Klezna 126 0.7 88.2 32
Sutjel 20 0.7 14.0 5
Draginje 72 0.7 50.4 18
Fraskanjel 57 0.7 39.9 14
Rec 63 0.7 44.1 16
as 239 0.7 167.3 61
Kodre 1039 0.7 727.3 265
Kolonza 232 0.7 162.4 59
Kosii 301 0.7 210.7 77
Kravari 551 0.7 385.7 140
Krue 133 0.7 93.1 33
Kruta 194 0.7 135.8 49
Krute 534 0.7 373.8 136
Leskovac 78 0.7 54.6 19
Lisna Bore 175 0.7 122.5 44
Mide 234 0.7 163.8 59
Pistula 393 0.7 275.1 100
Rasti 365 0.7 255.5 93
Sastav otpada je prikazan u tabeli 9.
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovnog sakupljanja otpada u optini Ulcinj
Otpad (kg/mjesec)
reciklanti otpad
Ambula 257 114 129 50 29 321 136
Zoganj 3,001 1,334 1,501 584 333 3,752 1,584
Bojke 1,217 541 609 237 135 1,521 642
Sveti orde 522 232 261 101 58 652 275
Bratica 1,822 810 911 354 202 2,277 962
todra 839 373 420 163 93 1,049 443
urke 249 111 125 49 28 312 132
Darza 1,021 454 510 198 113 1,276 539
Donja Klezna 953 423 476 185 106 1,191 503
Sutjel 151 67 76 29 17 189 80
Draginje 544 242 272 106 60 680 287
Fraskanjel 431 192 215 84 48 539 227
Rec 476 212 238 93 53 595 251
Otpad (kg/mjesec)
reciklanti otpad
as 1,807 803 903 351 201 2,259 954
Kodre 7,855 3,491 3,927 1,527 873 9,819 4,146
Kolonza 1,754 780 877 341 195 2,192 926
Kosii 2,276 1,011 1,138 442 253 2,844 1,201
Kravari 4,166 1,851 2,083 810 463 5,207 2,198
Krue 1,005 447 503 196 112 1,257 531
Kruta 1,467 652 733 285 163 1,833 774
Krute 4,037 1,794 2,019 785 449 5,046 2,131
Leskovac 590 262 295 115 66 737 311
Lisna Bore 1,323 588 662 257 147 1,654 698
Mide 1,769 786 885 344 197 2,211 934
Pistula 2,971 1,320 1,486 578 330 3,714 1,568
Rasti 2,759 1,226 1,380 537 307 3,449 1,456
Uspostavljene su dvije rute, takozvane zelena i narandasta. Oznaavanje ruta bojom

olakava planiranje puta i odgovarajuih taka za sakupljanje.
Take za sakupljanje du zelenih i narandastih ruta su:

Tabela 10 Take za sakupljanje du "narandastih" i "zelenih" ruta
Taka za Taka za Narandasta Ruta

sakupljanje Zelena Ruta sakupljanje
Br. Br.
1 Zoganj 1 Rec
3 Transfer stanice blizu Sasa 3 Bratica
Mide 4 Pistula
Sas 5 Kruce
Stodra
Kravari
Ostros
Bojke
4 Krute
Transport do Moure
Postoje tri mobilne take za sakupljanje (Zoganj, Donja Klezna i Krute) i jedna fiksna ruralna
transfer stanica koja se nalazi u blizini sela Sas gdje se privremeno skladiti otpad iz Mide, Sasa,
Fraskanjela, todra, Kravari, Ostros i Bojke dok ga ne pokupi optinski kamion za odvoz smea.
Selo Ostros se nalazi se u blizini Optine Bar. Predloeno je da se sakupljanje otpada iz ovog
naselja ukljui u "zelenu" rutu zbog pogodnosti putne mree. U suprotnom, Optina Bar e se
suoiti sa izazovom da proiri sakupljanje ruralnog otpada u ovom selu zbog relativne udaljenosti
izmeu optine i regionalne sanitarne deponije Moura.
Postoji est mobilnih taki za sakupljanje du "narandaste" rute, kao to je prikazano u tabeli 10.
Rute su prikazane na slici ispod.
Slika 15 "Zelene" i"narandaste" rute vozila za sakupljanje otpada u optini Ulcinj
Svaka ruta poinje iz garae koja se nalazi u Ulcinju; kamion vozi izmeu taaka za sakupljanje
(ukljuujui ruralnu transfer stanicu), ide na regionalnu sanitarnu deponiju Moura, istovara otpad
i vraa se u garau. Stoga, broj mjesta za sakupljanje je n 1 (5 za "zelene" i 7 za "narandaste"
rute). Ukupno vrijeme za sakupljanje otpada se izraunava pomou formule:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja za zelenu rutu je
dato u tabeli 11.
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje du zelene rute, do sanitarne deponije Moura Ii nazad
RUTA 1 (ZELENA)
a vrijeme od garae do rute, e- vrijeme
a+e 15 0 0 0 15
vonje do garae na kraju putovanja
Wg Generisanje otpada po lokaciji (kg) 396 125 2,980 532 0
CR Koeficijent sabijanja kamiona 3 3 3 3 3
Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili vrijeme
bc 1 15 15 15 0
bkm Vrijeme vonje izmeu lokacija (min) 9.4 9.5 4.1 5.2 17.22
d Vrijeme odlaganja (mjerenje, istovar) 0.00 0.00 0.00 0.00 30.00
f+g Vrijeme van rute (15% dana) 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po nedelji 1
YLOC Ukupno vrijeme sakupljanja po lokaciji 49.4 24.5 19.1 20.2 144.2
Y Ukupno vrijeme sakupljanja (min) 257.3
Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja za narandastu rutu
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje du narandaste rute, do sanitarne deponije Moura i nazad
RUTA 2 (NARANDASTA)
Lokacija br.. 1 2 3 4 5 6 7
putovanja
Generisanje otpada po lokaciji
Wg 132.67 392.02 1,135.65 240.40 18.00 0.00 18.00
(kg)
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3) 98 98 98 98 98 98 98
CR Koeficijent sabijanja kamiona 3 3 3 3 3 3 3
Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili
(min)
bkm 29.5 3.2 3.0 14.2 4.4 36.0 5.8
(min)
d 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 30.00
istovar)
f+g Vrijeme van rute (15% dana) 0 0 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po nedelji 1 1 1 1 1 1 1
Ukupno vrijeme sakupljanja po
Y 69.5 18.2 18.0 29.2 19.4 51.0 132.8
lokaciji
Ukupno vrijeme sakupljanja
Y 338.1
(min)
Potrebna zapremina kamiona i kontejnera lociranih na takama za sakupljanje za nedeljno

sakupljanje otpada za zelenu routu je data u tabeli 13.
Tabela 13 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za zelenu rutu (nedeljno sakupljanje)

Potrebna
Nedeljni otpad na Broj potrebnih
Take za sakupljanje zapremina
lokaciji (kg) kontejnera (1.1m3)
kamiona (m3)
Zoganj 396 4
Donja Kleznja 126 1 Vol=Tot odnos
otpad/specifina
Transfer stanica blizu Sasa 2,981 30 teina/sabijanje
Krute 533 5
Ukupan otpad 4,035 40 13.72

sakupljanje otpada za narandastu rutu je data u tabeli 14.
Tabela 14 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za narandastu rutu (nedeljno sakupljanje)
Potrebna
Nedeljni otpad na Broj potrebnih
kamiona (m3)
Rec 63 1
Kruce 133 1
otpad/specifina
Mrkojevici 1,136 12 teina/sabijanje
Bratica 240 18
Kodre 1,036 11
Trokovi dizel goriva su izraunati i za zelenu i za narandastu rutu, na osnovu ukupne

razdaljine (duine puta), potronje goriva 15l/km i stvarne cijene goriva (Tabele 15 i 16).
Ukupna duina Nedeljni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Kamion (dizel motor) 34 6.14 24.58
Ukupna duina Nedeljni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Znai, da se proiri usluga sakupljanja otpada i pokriju naselja u optini Ulcinj, potrebno je
obezbjediti sledee resurse:
- Treba kupiti 71 kontejner zapremine 1.1m3 (koji e biti postavljeni na takama za sakupljanje)
i 568 kanti od 120l (koje e biti postavljene na imanjima potroaa za sakupljanje po proncipu
od-vrata-do-vrata). Troak kontejnera zapremine 1.1m3 je 24,850 EUR 49. Troak kanti od
120l je 17,04050 EUR;
49
Jedinina cijena za kontejner zapremine 1,1m3 je 350 EUR.
50
Jedinina cijena za kante od 120l je 30 EUR.
- Jedan kamion zapremine 15m3 treba da bude dostupan u ukupnom trajanju od 10 sati
nedeljno. Ako takav kamion nije dostupan, investicija je oko 70.000 evra;
- 3 zaposlena (jedan voza i dva utovarivaa) e biti angaovani 10 sati nedeljno;
- Mjeseni trokovi goriva e biti u opsegu od 75 EUR;
- Ako bi graani angaovali lokalnog posrednika za sakupljanja otpada, trokovi naplate "od
vrata do vrata" i prevoz do take sakupljanja trebaju da budu pokriveni. Treba imati u vidu da
e broj putovanja potpuno napunjenog traktora (do 6m3 zapremine) biti vie od jednog puta
nedeljno. Naknada e se pregovarati sa naruiocem, ili sa mjesnom zajednicom ili optinom,
na osnovu zapremine otpada za sakupljanje, odnosno broj nekretnina u kojima e se otpad
sakupljati, kao i duine putovanja iz oblasti u kojoj se otpad sakuplja do taaka za sakupljanje.
Privremeni iznos od 400-500 evra po posredniku za sakupljanje otpada mjeseno djeluje
razumno, s obzirom na trenutne prosjene plate u regionu. Ova naknada bi trebalo da pokrije
trokove goriva i iznajmljivanja traktora.
Pored planiranja potrebnog za optimizaciju sakupljanja ruralnog otpada i osiguravnja potrebnih

resursa, vaan preduslov za prihvatanje novog servisa, a naroito za selektovanje otpada, je
podizanje svijesti javnosti i sprovoenje.
Aktivnosti podizanja svijesti javnosti ne bi trebalo da budu ograniene samo na sporadine

kampanje. Graani treba da budu ukljueni od samog poetka planiranja sakupljanja ruralnog
otpada, u idealnom sluaju, kroz anketu obraene u odeljku 3.1.1.2 za inventare nelegalnih
odlagalita otpada. Lideri lokalnih zajednica treba da koriste svoj autoritet da objasne znaaj
prestanka nelegalnog deponovanja otpada i pravilnog odlaganja otpada u kante za smee.
Komunikacija izmeu optinskih predstavnika i graana treba da se nastavi sve dok svako
domainstvo ne potpie ugovor i dobilje jedan kontejner za skladitenje otpada na svom posjedu.
Kada domainstvo prihvata uslugu (i za nju plati), preduzee za upravljanje otpadom treba da
zadri univerzalnost, kroz nediskriminaciju, odrivost, kvalitet i efikasnost, transparentnost,
ekonomski prihvatljivu cijenu i punu pokrivenost oblasti pruanja usluga.
6. Zakljuci
Ovaj IUO model moe pomoi u implementaciji obimnih mjera u pravcu smanjenja morskog
otpada i njegovih tetnih uticaja.
Monitoring morskog otpada je jedini nain da se dobije jasna slika izvora morskog otpada kao i
da se procijeni da li su preduzete aktivnosti za ublaavanje problema efektivne. Znaaj
monitoringa se ogleda u injenici da, shodno zahtjevima Okvirne Direktive o pomorskoj strategiji,
svaka zemlja lanica mora razviti i sprovesti protokole monitoringa morskog otpada. Snano se
preporuuje da, gdje god su sprovedene prakse koje mogu imati efekat na morski otpad, budu
propraene sa dobro osmiljenim programom monitoringa, koji e snimiti koliine i vrste morskog
otpada prije i nakon sprovoenja prakse, kako bi se procijenile promjene i time efektivnost prakse.
U sluaju pilot regiona Jadranske obale, i monitoring i evaluacija i efektivnost sprovedenih politika
i aktivnosti bi trebalo da budu koordinisane na regionalnom nivou. Regionalna saradnja bi trebala
da rezultira konsolidacijom postojeih alata za monitoring uinka i odgovornosti, kao i korienjem
usklaenih pristupa.
Jednom kada su usklaeni sakupljanje podataka o upravljanju otpadom i metodologije analize, te

sproveden poetni monitoring, sledee aktivnosti bi trebalo preduzeti od strane svake pilot
optine:
- Proiriti sakupljanje otpada na ruralnom podruju i zatim oistiti nelegalna odlagalita koja
su prethodno koriena od strane stanovnitva koje nije bilo pokriveno uslugom redovnog
sakupljanja;
- Sprovesti instrumente koji primjenjuju princip zagaiva plaa, kroz npr. primjenu
kaznenih mjera za bacanje otpada i ostala ponaanja tetna za ivotnu sredinu;
- Organizovati primarnu selekciju otpada i jaati saradnju sa kompanijama aktivnim na
tritu reciklae;
- Uspostaviti recikliranje on-the-go (npr. plae, mjesta za rekreaciju) kroz obezbjeivanje
adekvatnog broja, veliine i vrsta posuda za otpad i prijem reciklae
- Obezbijediti da su sve javne posude za otpad i prijem reciklae pranjene esto i redovno.
Prije nego to se sprovede bilo koja praksa za smanjenje morskog otpada, treba razmisliti o
efektima koje moe imati na ponaanje ljudi. Da bi bilo koja aktivnosti bila efektivna na dui rok,
mora prouzrokovati promjenu u ponaanju koje e se odrati na dui rok. Ovo nije uvijek lako
postii. Zahtijeva efektivno podizanje javne svijesti u sadejstvu sa ostalim praksama koje se
primjenjuju.
U pilot optinama, optinska administracija, odbornici i javna komunalna preduzea e odigrati

krucijalnu ulogu u upravljanju morskim otpadom i programima monitoringa nelegalnog odlaganja
otpada. Lideri u lokalnoj zajednici moraju biti izabrani i poeti da ukljuuju graane u donoenje
odluka i aktivnosti. U ovom sluaju, zajednica-mentalitet su zadobijeni gdje ljudi djeluju ka
poboljanju svojeg podruja za vee dobro cijele zajednice. Ukoliko su zajednice vie edukovane
o uticajima morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada, i ukoliko su to identifikovale kao
drutvenu devijaciju, to moe potencijalno da promjeni njihove navike.
Aneks 1
Sistem klasifikacije za otpad za sva istraivanja gdje se otpad sakuplja ili identifikuje na
mjestu nastanka

materijala otpada
1 Plastika PL01 epovi od flaa I poklopci
3 Plastika PL03 Boce, bubnjevi, kanisteri i kofe > 2 L
4 Plastika PL04 Noevi, viljuke kaike, mjealice (pribor za jelo)
5 Plastika PL05 Pakovanja za pie, pakovanja za 6 flaa i plastine tacne
6 Plastika PL06 Kutije za hranu (brza hrana, olje, kutije za ruke i slino)
7 Plastika PL07 Plastine kese(neprozirne i prozirne)
13 Plastika PL13 Korpe, gajbe i tacne
15 Plastika PL15 Mree i vree (za povre, mree za ostrige i vree za mulje)
22 Plastika PL22 Fragmenti fajberglasa
26 Sunerasta plastika FP02 olje i pakovanja za hranu
27 Sunerasta plastika FP03 Suneraste bove
28 Sunerasta plastika FP04 Pjena (izolacija i pakovanje)
29 Sunerasta plastika FP05 Drugo (navesti)
30 Tkanina CL01 Odjea, obua, kape i pekiri
31 Tkanina CL02 Ranevi i torbe
32 Tkanina CL03 Platna, platna za jedrenje i sargija (dakovi od jute)
33 Tkanina CL04 Uad i kanapi
34 Tkanina CL05 Tepisi i mebla
35 Tkanina CL06 Druge tkanine (ukljuujui i krpe)
38 Staklo i keramika GC03 Posue (tanjiri i olje)
39 Staklo i keramika GC04 Sijalice i sijalina grlea
40 Staklo i keramika GC05 Fluorscentne cijevi
44 Metal ME01 Posue (tanjiri, olje i pribor za jelo)
45 Metal ME02 epovi od flaa, poklopci i jezici za povlaenje
48 Metal ME05 Boce za gas, bubnjevi i kofe( > 4 L)
materijala otpada
56 Papir i karton PC03 ae, tacne, omoti od hrane, pakovanja od cigareta, kutije od
pia
62 Guma RB04 Gume
Aneks 2
Upitnik za nelegalno odlaganje otpada

Broj ukuana:
Naziv ulice:
1. Pol (oznaite)
Muko
ensko
2. Zaposlenje (oznaite)
Da Ne
Manje od godinu 1-3 godine 4-6 godine 7-10 godina vie od 10 godina
4. Koliko osoba ini vae domainstvo
Dio B: Svjesnost o obimu nelegalnog odlaganja otpada
5. Da li znate da se nelegalna deponija nalazi u vaem susjedstvu? (oznaite)
Da Ne
6. Ako znate, koliko lokacija ste primjetili? (oznaite)
0-1 2-5 Vie od 5

7. Da li smatrate da je nelegalno odlaganje otpada problem u vaem susjedstvu?
(oznaite)
Da Ne
8. Ako je odgovor da, kako biste ocjenili ozbiljnost problema? (zaokruite)
Mala Umjerena Neutralno Ozbiljno Veoma ozbiljno

Dnevno Nedeljno Mjeseno Sezonski Godinje

Drugo (navesti)
Nekoliko nedelja Nekoliko mjeseci godinu 2-5 god 6-9 god >10 god
11. Po vaem miljenju, ko doprinosi nelegalnom odlaganju otpada? (oznaite)
Kompanije za gradnju, ruenje, popravke,

krovove ili ureivanje zelenih povrina
Batenske usluge
Prodavnice auto djelova i guma
Kolektori otpada
Sakupljai otpada
Lokalno stanovnitvo
Drugo (navesti)
12. Po vaem miljenju, zbog ega ljudi nelegalno odlau otpad? (oznaite)

Nije ih briga/lijeni su
Propustili su dan kada se sakuplja otpad
Nema/nepouzdane usluge sakupljanja otpada
Drugo (navesti)
Dio C: Rjeavanje problema nelegalnog odlaganja otpada

13. Na skali od 1 do 5, koliko je vano eliminisati nelegalno odlaganje otpada? (oznaite)
Veoma vano Prilino vano Ne Nije puno Nije vano

znam/nemam vano
miljenje
1 2 3 4 5
Obrazloite odgovor?
14. Koje usluge optina moe da unaprijedi kako bi se sprijeilo nelegalno odlaganje
otpada? (oznaite)
Postaviti kontejnere na odreenim lokacijama
Blagovremene usluge sakupljanja otpada
Ograen prostor da se zabrani odlaganje
Drugo (navesti)
15. Da li je zajednica ukljuena u borbu protiv nelegalnog odlaganja otpada?
Da Ne
16. Na koji nain bi bili voljni da doprinesete borbi protiv nelegalnog odlaganja otpada u
Novcem
Peticijom
Vremenom
Niim
Drugo
Dio D: Efekti nelegalnog odlaganja otpada
17. Da li postojanje deponije u vaem susjedstvu utie, na bilo koji nain, na kvalitet vaeg
ivota?
Neugodan miris
Vizuelno
Estetski
Skitnice

19.
20. Da li ovaj problem utie na vas, vau porodicu, kune ljubimce, stoku?
Da Ne

21. Da li smatrate da nelegalno odlaganje otpada ima negativan uticaj na ivotnu sredinu?
Da Ne
Rast vegetacije
Zagaenje tla
Zagaenje vode
teti ivotinjama
Drugo (navesti):
23. Kako biste ocijenili ozbiljnost ovih efekata na ivotnu sredinu? (zaokruite)
Hvala vam na izdvojenom vremenu.

Aneks 3
Prorauni sakupljanja ruralnog otpada
MODEL
INTEGRIRANOG
UPRAVLJANJA
vrstim otpadom
region jadranske obale
NA BOSANSKOM
Sadraj
Izvrni rezime .............................................................................................................................................. 4

1. Uvod ..................................................................................................................................................... 6
1.1 Ciljevi ................................................................................................................................................... 6
1.2 Pilot region Jadranske obale ............................................................................................................... 7
2. Pretpostavke Modela za integrirano upravljanje vrstim otpadom ........................................... 10
3. Djelokrug IUO................................................................................................................................. 12
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja ...................................................... 13
............................................................................................................................................................ 13
3.1.1.2. Monitoring nelegalnog odlaganja otpada.............................................................................. 18
3.1.2 Predloene metode za monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada ................ 22
3.1.2.1 Monitoring morskog otpada ................................................................................................... 22
3.1.2.2 Monitoring nelegalnog odlaganja otpada............................................................................... 26
4. Unaprijeena i regionalno harmonizirana statistika otpada ....................................................... 28
4.1 Metodologija za odreivanje generiranja i sastava otpada ..................................................... 29
4.1.1 Pred-istraivanje ..................................................................................................................... 29
4.1.3 Sprovoenje analize otpada ...................................................................................................... 31
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada .......................................... 33
5. Aktivnosti prevencije morskog otpada .......................................................................................... 34
5.1 Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada............................................................. 34
5.2 Predloeni koncept sakupljanja ruralnog otpada ....................................................................... 38
6. Zakljuci ............................................................................................................................................. 46
Spisak slika
Slika 1 Albanija pilot opine Skadar, Vau i Dejes i Lezhe............................................................................ 8
Slika 2 Crna Gora- pilot opine Ulcinj, Bar i Herceg Novi .............................................................................. 8
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot opina Neum ........................................................................................... 8
Slika 4 Hrvatska- pilot opine Mljet i Slivno .................................................................................................. 8
Slika 5 Region Jadranske obale ..................................................................................................................... 9
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na nivou pilot regiona .......................... 10
Slika7 Vodi koji je razvijen u okviru OSPAR metodologije......................................................................... 18
Slika 8 Sveobuhavtni pristup monitoringa otpada na plaama (lijevo) i interfejs mobilne aplikacije Marine
LitterWatch ................................................................................................................................................. 24
Slika 9 Regionani proces monitoringa otpada na plaama ......................................................................... 24
Slika 10 "Let`s Do It World" platforma ........................................................................................................ 27
Slikae 13 Opcije za konstrukciju ruralnih transfer stanica .......................................................................... 37
Slika 14 Ruralna transfer stanica u ejmber okrugu, Teksas ..................................................................... 38
Slika 15 "Zelene" i"narandaste" rute vozila za sakupljanje otpada u opini Ulcinj .................................. 43
Spisak tabela
Tabela 1 Region Jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska) .................................................. 7
Tabeal 2 Povrina i broj stanovnika pilot opina i ukupno na nivou pilot regiona ....................................... 9
Tablela 3 Opine koje proizvode i opine koje trpe uticaj .......................................................................... 11
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerovatnost izvora njihovog nastanka. Skraenice za vjerovatnou: Vrlo malo
vjerovartno (VMV); Malo vjerovatno (MV); Mogue (M); Vjerovatno (V); Vrlo vjerovatno (VV)............... 14
Tablela 6 Primjeri moguih lokacija za sprovoenje aktivnosti ienja plaa u nekim od pilot opina .... 23
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za sakupljanje otpada: .................................. 35
Tabela 8 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog sakupljanja i generiranja otpada u
opini Ulcinj ................................................................................................................................................. 40
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovnog sakupljanja otpada u opini
Ulcinj ........................................................................................................................................................... 41
Tabela 10 Take za sakupljanje du "narandastih" i "zelenih" ruta .......................................................... 42
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje du zelene rute, do sanitarne deponije
Moura i nazad ............................................................................................................................................ 43
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmeu taaka za sakupljanje du narandaste rute, do sanitarne deponije
Moura i nazad ............................................................................................................................................ 44
Tabela 13 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za zelenu rutu (nedeljno sakupljanje) ......................... 44
Tablela 14 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "zelenu" rutu ........................................................ 45
Tablela 15 Mjeseni i nedeljni trokovi dizel goriva za "narandastu" rutu ............................................... 45
Izvrni rezime
Morski otpad je ozbiljan problem zagaenja u regionu Jadranskog mora, naroito u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Model integriranog upravljanja otpadom sastoji se od
aktivnosti za monitoring morskog otpada u ivotnoj sredini kao i aktivnosti za prevenciju i/ili
smanjenje njegovog nastanka na izvoru nastanka. U sutini, to je odgovor na korjene problema
nastanka morskog otpada:
Problem Rjeenje
Oskudne informacije o koliinama, sastavu i Regionalni sistem monitoringa planog
prostornom rasporedu plutajueg, morskog otpada zasnovan na Protokolu
morskog otpada na obalnim podrujima Evropske Agencije za ivotnu sredinu EEA)
(uglavnom zalivi i plae). za sakupljanje podataka o zagaenju obala.
Manjkava lokalna (opinska) a time i Razviti i implementirati regionalno

nacionalna statistika o generiranju otpada, harmonizirani metod za analizu uzoraka
njegovom sastavu i upravljanju (ukljuujui, otpada izgraen na osnovu NALAS-ovog
kao minimum, stopu sakupljanja od korisnika metoda, i jaati statistike analize
usluga, stopu recikliranja/povrata, koliine generiranja otpada sa stratifikacionim
deponovanog otpada, inventar izvora morskog metodama razraenim u Metodolokom
otpada neodgovarajua opinska alatu za poveanje preciznosti i
odlagalita, nelegalna odlagalita, itd.) uporedivosti analitikih podataka vrstog
otpada, 5. Razvojni program, EU3;

harmoniziranu metodologiju za
sakupljanja otpada, uzimajui u obzir:
Postojee naspram potrebnih koliina
vozila za sakupljanje,
Postojee gustine i odgovarajuih
lokacija kontejnera naspram gustine
stanovnitva, rasta otpada i lokacija
imovine,
Postojee naspram potrebne rute
vozila i uestalosti sakupljanja;
Kreirati inventare nelegalnih odlagalita

lokacija odlagalita, zapremine i
privremenog sastava nelegalno odloenog
otpada koritenjem mobilne aplikacije
TrashOut 4 i prikljuivanjem inicijativi
Let's Do It World 5;
alat za podizanje javne svijesti;
1
2
3
4
5
Problem Rjeenje
Ojaati primjenjivanje propisa za
nelegalno odlaganje otpada nakon akcija
ienja.
Odrediti mehanizam za regionalnu saradnju u
pravcu usklaivanja i sihronizacije
otpada, pokrivenosti uslugama sakupljanja
otpada i inventarima nelegalnih odlagalita;
Nedovoljene prakse upravljanja otpadom u Paljivo planirati sistem sakupljanja

veini pilot opina, to je osnovni uzrok otpada na ruralnim podrujima kroz:
generiranja morskog otpada; nedostatak Odreivanje pogodnih ruta za
operatora da pokriju udaljena ruralna podruja Uspostaviti odgovarajue take za
sa uslugama organiziranog sakupljanja sakupljanje za mobilni ili fiksni transfer
otpada; navike bacanja otpada stanovnitva (i otpada isporuenog od graana ili
turista) usljed niske svijesti o prouzrokovanju izabranih osoba za sakupljanje u
negativnih ekonomskih uticaja i uticaja na lokalnoj zajednici;
ivotnu sredinu; nedostatak reagovanja na Planirati raspored sakupljanja (vrijeme
uvoenje novih praksi selekcije otpada u puta po ruti i uestalost sakupljanja)
nekim opnama; nedovoljna primjena Planirati neophodne resurse
zakonskih propisa. (kontejneri, vozila za sakupljanje
otpada, osoblje, gorivo)
Uspostaviti sistem sakupljanja otpada od
nisu pokrivena uslugom; inicirati primarnu
selekciju otpada nakon poetka primjene
usluga
Sprovesti kampanje podizanja svijesti
javnosti radi ubrzanja prihvatanja novih
usluga, ukljuujui primarnu selekciju
otpada;
selektirani reciklirani otpad sa mjesta za
sakupljanje;
1. Uvod
Stalna Radna grupa za regionalni ruralni razvoj (SRG) i Mrea asocijacija lokalnih vlasti
jugoistone Evrope (NALAS) sprovode regionalni pod-projekat "Upravljanje vrstim otpadom u
pograninim ruralnim i priobalnim podrujima Jugoistone Evrope", koji je podran od strane
njemakog Saveznog ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj (BMZ) kroz GIZ-ov Otvoreni
regionalni fond za Jugoistonu Evropu - Modernizacija opinskih usluga (ORF MMS) i Vlade
vajcarske.
SRG se bavi poboljanjem ivotnog standarda ruralnih podruja u zemljama Jugoistone Evrope.
U tom cilju, ona promovira inovativan i odriv poljoprivredni i ruralni razvoj kroz regionalnu
saradnju nadlenih ministarstava poljoprivrede i drugih zainteresovanih strana. Ona podrava EU
integracije u Jugoistonoj Evropi, kroz:
podsticanje politike ruralnog razvoja,

unapreenje implementacionih struktura i sistema za poljoprivredu i ruralni razvoj
unapreenje razumijevanja i koritenja implementacijskih alata za poljoprivredu i
ruralni razvoj;
identificiranje i razmjenu informacija i primjenu najboljih praksi u poljoprivredi i
NALAS okuplja 16 asocijacija koje predstavljaju blizu 9000 lokalnih vlasti, koje direktno bira vie
od 80 miliona graana ovog regiona. NALAS pomae asocijacijama da to bolje predstavljaju
lokalne vlasti prema centralnim vlastima. NALAS prua usluge lokalnim samoupravama i eli da
se razvija kao centar znanja za razvoj lokalne samouprave u Jugoistonoj Evropi. NALAS
promovira:
proces decentralizacije, smatrajui da lokalne samouprave imaju kljunu ulogu u procesu

tranzicije u Jugoistonoj Evropi;
partnerstva kako bi se dao doprinos integraciji u EU, kao i procesu pomirenja i
stabilizacije.
1.1 Ciljevi
Opti cilj pod-projekta je da se "unaprijede konceptualni i organizacijski okvirni uslovi u vezi sa

integriranim upravljanjem vrstim otpadom (IUO) u prekograninim ruralnim i priobalnim
podrujima u Jugoistonoj Evropi".
Specifini cilj pod-projekta je "procijeniti i razviti eme (modele) za integrirano upravljanje vrstim
otpadom, koje su ekoloki efikasne i ekonomski pristupaane, u cilju smanjenja negativnih
ekolokih i ekonomskih uticaja loeg upravljnja vrstim otpadom, kao i da se podri ekoloki i
socio-ekonomski razvoj ruralnih prekograninih i priobalnih podruja u zemljama Jugoistone
Evrope ".
Ovaj projekat primjenjuje regionalni pristup, koji je orijentiran ka potrebama i perspektivama

zemalja koje doprinose uticajima loeg upravljanja vrstim otpadom (tzv. "zemlje koje proizvode
uticaj") i zemalja koje trpe tetne efekte (tzv. "zemlje koje trpe uticaj"). Pored toga, analizirana su
tri pilot regiona: "ara", "Tara - Drina - Sava" i region "Jadranske obale".
Pod-projekat je implementiran u nekoliko faza, i to:
1. Razvoj metoda za procjenu uticaja na ivotnu sredinu i procjenu ekonomskog uticaja.
2. Priprema Izvjetaja o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja za

svaki pilot region, koritenjem metoda za procjenu uticaja na ivotnu sredinu i procjenu
ekonomskog uticaja. Ovi izvjetaji doprinose unapreenju znanja zainteresiranih strana o
uticaju morskog otpada/plutajuih otpadaka i povezane trokove.
3. Izrada Modela integriranog upravljanja vrstim otpadom (IUO), na osnovu analize

ivotnog ciklusa morskog otpada/plutajuih otpadaka i raspoloivih najboljih praksi u
spreavanju proizilazeih ekolokih i ekonomskih uticaja.
4. Predlaganje Preporuka za politike, u cilju stvaranja povoljnog okruenja za implementaciju

IUO modela.
5. Stvaranje predloga projekata (tj. projektnih fieva), koji proizilaze iz modela IUO, radi
podravanja zainteresiranih strana u sakupljanju sredstava za propratne aktivnosti.
Ovaj model integriranog upravljanja otpadom je razvijen za pilot region Jadranske obale. Sastoji
se od aktivnosti za monitoring morskog otpada u okruenju, kao i za spreavanje i/ili umanjivanje
njegovog skupljanja na izvoru. Geografski obim i informacije o podruju/br. stanovnika po opini
/dravi su detaljnije objanjeni u poglavlju 2.
1.2 Pilot region Jadranske obale
Pilot region Jadranske obale obuhvata 9 opina iz 4 zemlje: Albanija, Bosna i Hercegovina,
Tabela 1 Region Jadranske obale (Albanija Crna Gora BiH Hrvatska)

Drave
Pilot opine
Slivno Bar Vau i Dejes
Herceg Novi Lezha
Pilot opine su odabrane od strane Asocijacija lokalnih vlasti (ALV) lanica NALAS-a u svakoj
od zemalja.
Na slikama 1 - 4 oznaene su administrativne granice pilot opina svake od zemalja uesnica u

projektu.
Shkoder
Vau I
Dejes
Lezhe
e
Slika 1 Albanija pilot opine Skadar, Vau i Dejes i Lezhe Slika 2 Crna Gora- pilot opine Ulcinj, Bar i Herceg Novi
Slivno
Mljet
Slika 3 Bosna i Hercegovina-pilot opina Neum Slika 4 Hrvatska- pilot opine Mljet i Slivno
Na slici 5 je oznaena privremena teritorijalna raspodjela pilot opina u regionu Jadranske obale.
Slika 5 Region Jadranske obale
Povrina i broj stanovnika u pilot opinama je predstavljena u Tabeli 2.
Tabeal 2 Povrina i broj stanovnika pilot opina i ukupno na nivou pilot regiona
Pilot opina Povrina(km2) Broj stanovnika
Albanija
Lezhe 509.10 106,245
Vau I Dejes 499.09 48,966
Skadar 872.71 200,889
Ukupno 1,881.71 356,100
Crna Gora
Ulcinj 255 20,265
Bar 598 42,368
Herceg Novi 235 30,992
Ukupno 1,088 93,625
Bosna i Hercegovina
Neum 225 4,960
Hrvatska
Slivno 52.72 1,999
Mljet 98.01 1,088
Ukupno 150.73 3,087
Ukupno na nivou pilot regiona 3,345.44 459,812
Odgovarajui udjeli povrine i broja stanovnika za svaku pilot dravu su dati na slici u nastavku.
povrinu pilot regiona (%) broj stanovnika pilot regiona(%)
5% 1% 1%
7%
21%
32% 56% 77%
Slika 6 Odgovarajui udjeli zemalja u povrini i broju stanovnika na nivou pilot regiona
2. Pretpostavke Modela za integriranog upravljanje vrstim otpadom
Morski otpad je ozbiljan problem zagaenja u regionu Jadranskog mora, posebno u Albaniji, Crnoj
Gori, Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj. Glavni prekogranini ekoloki i ekonomski uticaji izazvani
morskim otpadom u pilot regionu Jadranske obale su identificirani tokom pripreme Izvjetaja o
procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja, na sljedei nain:
opasnosti po zdravlje i produktivnost vodenih ekosistema, poto mnoge vrste grekom

tetni uticaji na ivotnu sredinu na kljunim kopnenim ekosistemima i zatienim
podrujima koji proistiu iz nasukanog morskog otpada 6: "Posebno zatieno podruje"
delta rijeke Drim; Vana oblast za ptice (VOP) rijeke Bojana-Velipoje; posebna stanita
za sisare u Evropi delta rijeke Bojane; oblast Ramsar - Skadarsko jezero;
Ekonomski uticaj na obalske zajednice (poveani trokovi za ienje plaa), turizam
(gubitak prihoda, loa reklama), ribolov (smanjeni i izgubljeni ulov, oteene mree i druga
S obzirom na bogatstvo biodiverziteta i prisustvo globalno ugroenih vrsta (posebno ptica i

sisara), s jedne strane, i znaajnu opasnost od otpada na populaciju ptica i sisara, s druge strane,
odlaganje otpada uz odgovarajue mjere prevencije je postalo veoma hitno.
Iako uticaji na ivotnu sredinu nisu mogli da se izmjere zbog nedostatka informacija, odreeni
napor je uinjen da se procjene ekonomski uticaji koji se odnose na ienje plaa i divljih
deponija i izgubljene prihode od gubitka turista koji su imali negativnu percepciju o istoi pilot
6
Morski otpad (plutajui ili potopljeni otpad i nataloeni materijl) je otpad ili bilo koji materijal koji je izgubljen,
odbaen, odloen, ili isputen u morsku sredinu, ili je oduvan u more, ili se kree rijekama u vidu plutajuih otpadaka
i zavrava u moru (Eaton 1984). U ovom izvjetaju se uvodi termin plutajui otpad u cilju uspostavljanja granice
izmeu rijenih uzroka morskog otpada (na moru).
oblasti. Prema procjenama na osnovu gubitka7 2.5% tourista8 najmanje 34,450,365 eura je
izgubljeno u 2015. Pored toga, svake godine 1.556.550 eura je potroeno na ienje divljih
deponija i 2,018,280 eura za ienje plaa.
Pilot opine doprinose uticaju na ivotnu sredinu srazmjerno koliinama plutajuih otpadaka koje
isputaju. Neke opine su odgovorne za proizvodnju plutajuih otpadaka i/ili zagaenja, zbog
neadekvatnih praksi upravljanja otpadom i posebno zbog ilegalnog odlaganja u oblastima koje su
sklone poplavama/plimi. One se smatraju opinama koje proizvode uticaj. Ostale do kojih dolaze
(neeljeni) plutajui otpatci i/ili zagaenja i koje treba da snose trokove (koji se ne mogu povratiti)
za njihovo ienje i odlaganje, su opine koje trpe uticaj.
S obzirom da se porijeklo i putanje otpada ili zagaenja kreu preko granica, ukljuujui i struje
Jadranskog mora, opine koje proizvode uticaj i opine koje trpe uticaj su identificirane u
Izvjetaju o procjeni uticaja na ivotnu sredinu i procjeni ekonomskog uticaja, na sljedei nain:
Tablela 3 Opine koje proizvode i opine koje trpe uticaj

Pilot opine Koje proizvode uticaj Koje trpe uticaj
Albanija
Lezhe Veliki uticaj na Mljet i Slivno
Vau I Dejes Umjeren9 uticaj na Mljet i Slivno
Veliki uticaj na Mljet, Slivno i
Ulcinj zato to rijeka Bojana predstavlja
Skadar Ulcinj (Detla rijeka
granicu
Bojana/Neretva)
Crna Gora
Skadar, zato to rijeka Bojana predstavlja Umjeren uticaj na Skadar, veliki
Ulcinj
granicu uticaj na Mljet i Slivno
Bar Ne proizvodi uticaj10 Ne trpi uticaj
Mali uticaj od opina koje su smjetene
Herceg Novi junije - Skadar, Vau i Dejes, Lezhe i Ulcinj Nizak uticaj na Mljet i Slivno
Bosna i Hercegovina
Neum Ne proizvodi uticaj Ne trpi uticaj
Hrvatska
BiH opine koje se nalaze van pilot regiona
Slivno (zbog Neretve); Skodar, Vau i Dejes, Ne trpi uticaj
Lezhe i Ulcinj (zbog morskih struja)
Mljet Skadar, Vau i Dejes, Lezhe i Ulcinj Ne trpi uticaj
S obzirom na gore navedeno, Model integriranog upravljanja vrstim otpadom (IUO) je razvijen
sa ciljem da se minimiziraju uticaji na ivotnu sredinu i ekonomiju kroz sinhronizirane napore na
nacionalnom i prekograninom nivou
7
2.5% poziva Turistikoj organizaciji Crne Gore u 2014. bile su albe na prljave plae i otpad uopte; pretpostavljamo
da se oni nee ponovo vratiti zbog loeg iskustva.
8
to predstavlja 2.5% ukupnog broja noenja u pilot regionu za 2014.
9
Opina Vau i Dejes generira morski otpad ulivanjem rijeke Drim, nakon hidrocentrale Vau i Dejes, to se posmatra
kao umjeren uticaj.
10
Zainteresirane strane su izjavile da na njih utie njihov otpad koji se vraa tokom jakih vjetrova (bura). Ovo je
potvreno analizom morskih struja koje prolaze pored optine Bar (Slika 19 Izvjetaja o procjeni uticaja na ivotnu
sredinu i procjeni ekonomskog uticaja).
Glavne oblasti u kojima su potrebna poboljanja da bi se sprijeilo/smanjilo sakupljanje morskog
otpada su:
- Nedovoljne informacije o koliinama, sastavu i prostornom rasporedu11 plutajueg, taloenog

(na morskom dnu) i nasukanog morskog otpada na priobalnim podrujima (uglavnom
uvalama i plaama).
- Nepotpuna opinska, kao i nacionalna statistika o proizvodnji otpada, sastavu i upravljanju
(to, kao minimum, ukljuuje stopu naplate od korisnika usluga, stopu reciklae /povratka,
koliinu odloenog otpada, inventar izvora morskog otpada opinske nesanitarne deponije,
divlje deponije itd).
- Nedovoljne prakse u upravljanju otpadom u veini pilot opina, zbog ega nastaje osnovni
uzrok za stvaranje morskog otpada: nedostatak organizacione i finansijske sposobnosti
operatera da pokrivaju oblasti udaljenih ruralnih podruja kroz organizovano sakupljanje
otpada; navike stanovnitva (i turista) u bacanju smea, usled niske svijesti o negativnim
ekolokim i ekonomskim posljedicama koje proizilaze iz takvog ponaanja; nedostatak
reagovanja na novouvedenu praksu selekcije otpada u nekim opinama; nedovoljna primjena.
.
3. Djelokrug IUO
Pristup modela IUO je diskutiran i dogovoren tokom procesa koji je ukljuio razliite
zainteresirane strane u okviru pilot regiona (opine, preduzea za upravljanja otpadom, NVO,
privatne kompanije za reciklau itd). Proces se sastojao od dvije uzastopne platforme za dijalog
(PD): tokom 1. PD razmatrani su izazovi za regionalnu saradnju, a na 2. PD analizairan je i
ustanovljen djelokrug IUO modela.
IUO model predlae koncepte i alate za poboljanje stanja u tri glavne oblasti:
1. Regionalni sistem nadzora morskog otpada i nelegalnog odlaganja
2. Mehanizam za poboljane i zajednike informacije /statistike o upravljanju otpadom
3. Usaglaeni koncepti za prevenciju morskog otpada
morskog otpada i
nelegalnog odlaganja
Svijest
Proireno
prevenciju morskog
otpada Recikliranje
ienje
11
Neophodna poboljanja koja moraju da se sprovedu kroz regionalnu saradnju ili na nacionalnom
nivou su navedena u nastavku i odvojena su po oblastima.
3.1 Regionalni monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja
Otpad na plaama se moe svrstati u dvije grupe izvora nastanka, koje se dalje mogu podijeliti
kako bi se omoguilo korisnije opisivanje. Prvo, morski izvori nastanka otpada obuhvataju sve
vrste morskih plovila, kao i instalacije na moru (Earll et al., 1999). Drugo, kopneni izvori
opinskih sistema za odvodnjavanje, i otpad koji se direktno odlae na ili u blizini plae (Golik i
Gertner 1992; Ne 1992).
Analize postojeih metodologija e obuhvatiti kopnene izvore nastanka: plae i nelegalna

odlagalita otpada.
Sistematski napori da se prikupljaju podaci o koliinama, distribuciji i sastavu morskog otpada

du obale Jadranskog mora su ogranieni. Glavni izvor informacija su kampanje ienja koje
sprovode nevladine organizacije za ivotnu sredinu u saradnji sa lokalnim vlastima. Pored toga,
u 2007.godini, sprovedeno je 2-godinje istraivanje morskog otpada na ostrvu Mljet (Hrvatska)
u cilju procjene koliine i vrste otpada u esnaest uvala i zaliva. Ostale aktivnosti monitoringa su
sprovedene izvan pilot regiona (tj. u Grkoj, Italiji i Sloveniji).
Prethodne aktivnosti monitoringa otpada u Jadranskom moru su koristile OSPAR12 metodologiju

ili je koriena Meunarodna kartica podataka za ienje obala (MKP)13. Ove metodologije su
uspostavile standardizovane, statistiki validne pristupe za procjenu vrste otpadaka i koliine
otpada na lokaciji na kojoj se vri monitoring. Lokacije obuhvataju tri kategorije: obala (plaa),
morsko dno i plutajue otpatke.
Nedavno je razvijena metodologija za monitoring morskog otpada u okviru DeFishGear

Projekta14, koja sadri tri Smjernice:

Metodologija za monitoring morskog otpada na povrini mora16
NOAA Program morskih otpadaka (MDP)19
12
13
14
15
16
17
18
19
Nacionalni monitoring program morskih otpadaka (UNEP i Ocean Conservancy,
Septembear 2007)20
Smjernice za monitoring morskog otpada u evropskim morima (JRC, 2013)22
Sve gore navedene metodologije se fokusiraju na obilnost, vrste i koncentracije, a ne analiziraju

potencijalni izvor nastanka, jer je u mnogim sluajevima veoma teko povezati otpad sa
odreenim zemljama ili aktivnostima koje ga generiraju. Mnoge objavljene studije su pokuale da
pripiu otpad na plai irokom izvoru nastanka, ali to je esto bio zasnovano na lokalnom znanju,
pretpostavkama i naizgled uz nedostatak rigorozne metodologije. Na primjer, Viloubi (1986), je
otkrio da otpad na ostrvima koja okruuju grad Dakartu u Indoneziji, sadri velike koliine
slatkovodnih zumbula, biljke koja ne raste na ostrvima, povezujui tako izvor otpada sa rijekama
na kopnu. Takvo lokalno znanje i anegdote mogu biti veoma korisni. Meutim, postoji veoma malo
objavljenih studija koje su postavljene tako da utvrde taan izvor otpada na plaama koristei
posebnu metodologiju; metod koji se moe ponavljati iIi prenositi je poeljan kako bi omoguio
poreenje i koristio kao alatka za upravljanje. Trenutno ne postoji prihvaena metodologija koja
omoguava istraivaima da poveu otpad sa izvorom njegovog nastanka.
Ipak, brojne tehnike su razvijene da pomognu u identifikaciji izvora nastanka na osnovu jedinica
otpada zabiljeenih u morskom okruenju, kao npr. Tehnika bodovne matrice za utvrivanje
izvora otpada na plai Bristol Channel (Tudor i Villiams 2004). Cilj ove studije je bio da se razvije
metod odreivanja izvora otpada koji se moe nai na plaama Bristol Channel-a, ali koji se moe
podjednako koristiti na bilo kojoj plai. Metod prilagoava elemente iz Procenta raspodjele (Metod
5 - Earll i dr. 1999.) i Tabelarnog prikaza bodovanja vjerovatnoe (Metod 6 -. Viting 1998), a
adaptacije i razliiti programi za bodovanje su korieni za kreiranje preiene "tehnike bodovne
matrice. " Proces se sastoji od nekoliko koraka:
generisanje inventara morskog otpada naenog na plai;

eliminacija, koritenjem razliitih stepena vjerovatnoe, izvora nastanka jedinice otpada
(Tabela 4), i
procenat alokacije svake jedinice otpada za odreeni izvor
Tabela 4 Jedinice otpada i vjerovatnost izvora njihovog nastanka. Skraenice za vjerovatnou: Vrlo malo vjerovartno (VMV);
Malo vjerovatno (MV); Mogue (M); Vjerovatno (V); Vrlo vjerovatno (VV)

ci plaa)
hranu
Plastine flae < VV VMV VMV MV MV VMV VMV
500 ml
20
21
s.pdf
22
23
ci plaa)
hranu za ponijeti
Neidentifikovani M VMV VMV MV M VMV M
plastini fragmenti
Djeije igrake VV VMV VMV VMV VMV VMV VMV
Ovaj sistem bodovanja daje novu alternativu i nudi transparentan i upotrebljiv nain utvrivanja
S obzirom na injenicu da je Izvjetaj procjene uticaja na ivotnu sredinu i procjene ekonomskog

uticaja identificirao nelegalne deponije kao izvor morskog otpada, predloeno je da se u regionalni
monitoring ukljue podaci i sa ovih lokacija.
Postoje razliite metodologije za monitoring nelegalnih deponija, ali ne postoji standardizirani i

iroko priznat metod. One se kreu od koritenja alata za daljinsku detekciju do fizikih
istraivanja koja mogu biti redovna ili sporadina; a takoer se mogu nai kombinacije ovih
postupaka.
Okvirna direktiva za strategiju monitoringa morskog otpada (MSFD - 2008/56 / EC), zahtijeva
od zemlja lanica EU da uspostave programe monitoringa do 15. jula 2014. godine. Monitoring
programi moraju da budu "koordinirani", "kompatibilani", "koherentani", "konzistentani" i
"uporedivi".
Pilot zemlje su ili lanice EU (Hrvatska) ili zemlje u procesu pristupanju (Albanija, BiH i Crna Gora)
i zbog toga bi metodologija za morski otpad trebala da bude u skladu sa MSFD. Druge primjenjive
konvencije su: OSPAR konvencija, Barselonska konvencija, Helsinka konvencija (HELCOM) i
Bukuretanska konvencija. Puni program monitoringa morskog otpada treba da obuhvati sljedee
kategorije i zainteresirane strane:
- Monitoring otpada na (dubokom) morskom dnu koritenjem metode donje vune mree.
Ove aktivnosti treba da sprovodi ribarska industrija.
- Monitoring otpada na plitkiom morskom dnu: razliita udruenja treba da budu ukljuena.
- Monitoring otpada na povrini vode. Potrebna je vizuelna observacija sa brodova/amaca.
- Monitoring plaa: obueni volonteri mogu sprovesti ovu vrstu monitoringa umjesto
- Monitoring otpada u ivom svijetu. Ukljuivanje naunih institucija i strunjaka za faunu i
ptice je obavezno.
Pilot opine mogu samostalno vriti samo monitoring otpada na plaama. Monitoring plutajueg
otpada, otpada na morskom dnu i otpada u ivom svijetu zahtijeva uee specijaliziranih
institucija i eksperata, koji apsorbiraju znaajna sredstva. Stoga, najbolje prakse metoda za
monitoring otpada na plaama su detaljno opisane u ovom IUO Modelu.
Da bi bio najbolja praksa, regionalni monitoring otpada na plaama u pilot regionu Jadranske
obale treba da uspostavi usklaen pristup u sljedeim dijelovima:

se istpituju;
- Identificiranje i raspoloivost neophodnih resursa;
- Obraivanje podataka i izvjetavanje;
Strategija izbora lokacije ima osnovne posljedice za analizu monitoringa, kao i izbor metoda
istraivanja. Programi monitoringa nisu kompatibilni ili uporedivi ako koriste iste metode
istraivanja, ali razliite strategije izbora lokacije (npr. izbor posebne lokacije na osnovu nivoa
zagaenja otpadom, ili metoda sluajnog izbora lokacija). Predlae se da se koristi kombinacija,
koja se ponekad naziva, "strategija slojevitog sluajnog odreivanja uzorka" (np.r OSPAR-ov
protokol za otpad na plaama).
Predloeni kriterijumi 24 treba da uzmu u obzir udaljenost, tj. blizinu:
- ua rijeka;
- udaljena podruja.
Dodatni kriterijumi za izbor lokacija/plaa za monitoring su:
- Da ima duinu najmanje 100m 25;

- Da je karakterizira nizak do umjeren nagib (~ 1.5-4.5 ), koji iskljuuje vrlo plitke plimne
blatoravne oblasti koje mogu biti kilometarima duge;
- Imaju ist pristup moru (nisu blokirane lukobranima ili pontama), tako da morski otpad nije
prikazan po antropogenim strukturama;
- Da su dostupne istraivakim timovima tokom cijele godine;
- Treba da je poznato kada je vreno posljednje ienje 26, kako bi se utvrdili trendovi
morskog otpada tokom vremena;
- Da ne predstavlja prijetnju za ugroene ili zatiene vrste, kao to su morske kornjae, morske
ptice ili kopnene ptice, morski sisari ili osjetljiva vegetacija.
Najbolji primjer monitoringa morskog otpada se sastoji od:

- frekvencije,
- metoda za identificiranje otpada i
24
Ovaj kriterijum je preuzet iz DeGishGear metodologije za monitoring otpada na plaama
25
Nacionalni program monitoringa morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy, septembar 2007) je postavio
26
U skladu sa Nacionalnim programom monitoringa morskog otpada (UNEP i Ocean Conservancy, september 2007),
monitoring bi trebao da se sprovodi svakih 28 dana u toku godine; monitoring e, znai, zapoeti 28 dana nakon prve
aktivnosti ienja da bi se izbjegli pogreni rezultati zbog istorijskog zagaenja koje nije povezano sa morskim
otpadom.
Jedinica uzorka je definirana kao fiksni dio plae koji pokriva cijelu povrinu od linije poetka plae
do zadnjeg dijela plae. 100 metara koji se proteu od poetne linije plae do 10 metara unazad
e se smatrati kao jedinica uzorka. Monitoring treba uraditi na dvije jedinice uzorka na istoj plai.
Iste lokacije treba pratiti za sva istraivanja. U cilju identifikacije poetne i krajnje take za svaku
jedinicu uzorka, mogu se koristiti stalne referentne take, a koordinate se mogu dobiti preko
GPS-a.
Uestalost monitoringa, kao to je predloeno u analiziranim metodologijama, moe da se kree
na svakih 28 dana do 4 puta godinje.
Projekat DeFishGear predlae da se monitoring obavlja u sljedeim periodima
1. Jesen: od sredine septembra do sredine oktobra

2. Zima: od sredine decembra do sredine januara
3. Proljee: april
4. Ljeto: od sredine juna do sredine jula
Prije nego to pone bilo koje uzorkovanje, karakterizacija obale treba da bude zavrena za
svakih 100m lokacije. GPS koordinate za sva etiri ugla jedinice uzorka treba da budu
zabiljeene. Treba kreirati ID naziv lokacije i koristiti ga tokom trajanja studije (vidjeti odgovarajua
uputstva). Posebne karakteristike lokacije, ukljuujui karakterizaciju tipa podloge (pijesak,
ljunak, itd), topografiju plae, koritenje plae, udaljenost od gradskih naselja, pomorske puteve,
ua rijeka i sl. treba zabiljeitii pomou specijalnog "Lista identiteta plae. Digitalne fotografije
treba da dokumentuju fizike karakteristike lokacije za monitoring.
Sve jedinice koje se nalaze na ureaju za uzorkovanje treba unijeti u "Listu za monitoring otpada
na plai". Na ovom listu, svakom tipu jedinice se dodjeljuje jedinstveni identifikacijski broj. Podatke
treba unositi na listu dok se sakuplja jedinica otpada. Broj kategorija i podkategorija otpada varira
izmeu razliitih metodologija. Postoje, meutim, globalno priznatih 9 kategorija (tabela 5) i 77
podkategorija (Prilog 1) otpada sa plaa.

otpada
1 Plastika PL01 epovi od flaa i poklopci
3 Tkanine CL01 Odjea, obua, kape i pekiri
5 Metal ME01 Posue (tanjiri, olje, pribor za jelo)
Identificiranje i tana kategorizacija jedinica otpada bi trebala da bude olakana koritenjem Foto
Vodia27 koji je dat u nastavku.
27
Slika7 Vodi koji je razvijen u okviru OSPAR metodologije.
Nepoznati otpad ili stvari koje nisu na listi za istraivanje treba dokumentirati u odgovarajuoj
"koloni za druge jedinice otpada". Kratak opis jedinice treba zatim ukljuiti na listu za istraivanje.
Ako je mogue, treba uzeti digitalne fotografije nepoznatih jedinica kako bi se one kasnije mogle
identificirati i, ako je potrebno, dodati na listu za istraivanje.
Jedinica u kojoj e se otpad procjenjivati na obali e biti broj predmeta izraen kao broj jedinica
otpada po po kvadratnom metru (m2). Pored toga,treba ocjeniti i glavne vrste kategorija jedinica
otpada. Rezultati e biti statistiki obraeni i unijeti u dogovoreni format.
Primjenom najbolje prakse programa moitoringa - obilnost, vrste, i koncentracije, i mogue veze
izmeu potencijalnog izvora i pojedinih zemlja ili aktivnosti koje generiraju otpad, mogu biti
analizirane u pilot regionu Jadranske obale. Meutim, takvi sveobuhvatni programi monitoringa
mogu biti skupi i zahtjevni sa stanovita resursa, u smislu kvalificirane i iskusne radne snage.
Zbog toga, ovaj model IUO predlae pojednostavljen pristup koji je detaljno opisan u dijelu
3.1.2.1 u nastavku.
3.1.1.2. Monitoring nelegalnog odlaganja otpada
Najbolja praksa u monitoringu nelegalnih deponija se sastoji od dva razliita metoda: vizuelne
observacije koja koristi daljinsku detekciju i istraivanja na terenu. To ne iskljuuje kombinaciju
ovih metoda koja je korisna za monitoring i mapiranje nelegalnih deponija kunog otpada.
Daljinska detekcija obuhvata sljedee korake:
za mapiranje nelegalnih deponija;
2. Sprovoenje vizuelne identifikacije nelegalnih deponija posmatranjem indirektnih
temporalnih promjena zemljita koje je povezano sa nelegalnim odlaganjem otpada, kao
to su termalne anomalije i/ili vegetacija: zemljite degradirano prisustvom nelegalnog
otpada je obino primjetno zbog njegove spektralne stabilnosti tokom vremena, u
poreenju sa drugim karakteristikama kao to su urbane sredine, mora, bazeni za
isparavanja soli, sistemi za kultivaciju, itd.
Ograniene studije28 su sprovedene za tehnike za analizu daljinske detekcije podatka29 za
monitoring i mapiranje lokacija nelegalnih deponija. Meutim, postojee studije pruaju odreeni
uvid u budue mogunosti koje mogu biti priutene razliitim daljinskim senzorima i metodama.
Silvestri i Omri30 su razvili metod za mapiranje nelegalnih deponija na osnovu spektralnog potpisa
nastradale vegetacije koja je u vezi sa prisustvom (nelegalnog) otpada. Koritenjem ove metode
kreirana je spektralna biblioteka sa prateim statistikim podacima koji definiraju spektralne
karakteristike sedam nelegalnih deponija31. Dobijena mapa je zatim validirana; oko 12%
identificiranih lokacija su zapravo bile nelegalne deponije. Maksimalna vjerovatnoa klasifikacije
za mapiranje nelegalnih deponija je postignuta analizom digitalnih ortofotografija i IKONOS slika
vrlo visoke rezolucije.
Vizuelno posmatranje podataka koritenjem daljinske detekcije zahtijeva ukljuivanje visoko

specijaliziranog osoblja. Transformacija podataka uz ISODATA 32 klasifikaciju koja ne ukljuuje
nadzor, moe biti korisna za monitoring i mapiranje nelegalnih domaih deponija, to ne zahtijeva
Postoje razliite metodologije33 za projektiranje istraivanja na terenu za lociranje, kvalifikaciju

i kvantifikaciju nelegalnih deponija. Metod varira u zavisnosti od cilja istraivanja: stvaranje
inventara nelegalnih deponija 34 i priprema za ienje, ili planiranje njihovog zatvaranja i sanacije.
Ako je predvieno zatvaranje i sanacija, kvalifikacija i kvantifikacija nelegalnih deponija je praena
procjenom rizika. Detaljna procjena rizika moe zahtijevati dodatne istrage, ukljuujui bioloki,
geoloki/hidrogeoloki monitoring i uzorkovanje podzemnih voda.
Organizovani pristup za sprovoenje istraivanja na terenu se moe saeti na sljedei nain:
1. Sprovoenje ankete zainteresiranih strana kako bi se istraivanje na terenu fokusiralo na

oblasti koje su najvie sklone za nastanak nelegalnih deponija;
2. Uporediti rezultate ankete zainteresiranih strana i ranijih inventara nelegalnih deponija;
3. Uspostaviti koordinatnu mreu na mapi sa dovoljnom razmjerom, koja pokriva teritoriju
zemlje po zonama/poligonima; klasificirati ove zone po vjerovatnoi nastanka nelegalnih
deponija - visoka, umjerenia i niska, na osnovu inputa zainteresiranih strana i ranijih
inventara. Zone mogu imati povrinu od 1km2 ili vie. Za zemlje sa visokom gustinom
nelegalnih deponija koordinatna mrea e biti popunjenija.
4. Razviti listove za vizuelnu observaciju za snimanje lokacija, veliine, sastava otpada,
udaljenosti od putanja (rijeka, slivnika, morskih obala, rezervoara itd).
28
Yonezawa, C. Mogunosti monitoringa deponija korienjem satelitskih snimaka. J. Integr. Field Sci. 2009
29
Daljinsko oitavanje podataka se dobija preko satelita kao to su LANDSAT, ALOS AVNIR-2, ALOS PALSAR, i
FORMOSAT-2 (umjerena rezolucija) i ALOS PRISM, IKONOS (visoka rezolucija).
30
Silvestri, S.; Omri, M. Metod za daljinsku identifikacciju nekontrolisanih deponija: Formulisanje i validacija. Int.
31
kriterijuma i faktora za procjenu vjerovatnoe postojanja nelegalnih deponija. Int. J. Geogr. Inf. Sci. 2009
32
ISODATA je metod klasifikacije, bez nadzora, koritenjem algoritma za razdvajanje i spajanje klastera; kompjuter
puta algoritam kroz mnoge interacije dok se ne dostigne prag:
33
34
Inventari nelegalnih deponija mogu biti korisni za procjenu uticaja emisija gasa sa deponija na klimatske promjene.
5. Planirati i izvriti istraivanja na terenu: potrebni resursi obuhvataju radnu snagu
(volontere, zaposlene u preduzeima za upravljanje otpadom, organizacije civilnog
podataka; olovke.
6. Napraviti programa za ienje i prevenciju.
Da bi se uspjeno uradio inventar nelegalnih deponija, potrebno je izvriti istraivanje javnosti.

Primjer upitnika dat je u Aneksu 2. Istraivanje bi trebalo da odgovori koje oblasti su najee
sklone nastanku nelgalnih deponija, tj. slivnike, obale rijeka, puteve itd. Uesnici bi trebalo da
pomognu u identifikaciji potencijalnih lokacija i veliina deponije, kao i sastava otpada i udaljenosti
od putanja koje potencijalno dovode otpad do mora. Prikupljene informacije od zainteresovanih
strana treba da budu unakrsno pregledane sa dostupnim informacijama iz inventara nel galnih
deponija, koje su ranije prikupljene.
Potrebne su dodatne pripreme za zatvaranje i sanaciju nelegalnih deponija, i to na sljedei nain:
1. Identifikovane nelegalne deponije treba klasifikovati (na osnovu zapaanja i evidencija)

prema sljedeim atributima:
o lokacije ispod i iznad povrine 500m2;

o lokacije gdje postoji velika vjerovatnoa za odlaganje opasnog otpada;
o lokacije koje se nalaze unutar i izvan koridora do 20 metara du puta;
2. Treba izvriti procjenu rizika (ukljuujui bioloka, geoloka/hidrogeoloka ispitivanja i

uzimanje uzoraka vode iz oblinje rijeke) za divlje deponije koje imaju povrinu iznad
500m2, na kojima je deponovan opasan otpad i koje se nalaze na udaljenosti do 20m od
nekog puta.
Nakon toga, moe se poeti sa pripremom posmatranja i identifikacije na terenu: povrina drave
treba da bude podjeljena u dovoljnom broju zona (poligona) putem identifikacije horizontalnih i
vertikalnih linija podjele na karti. Zone su tu isto da bi proces sakupljanja podataka bio efikasniji
i da nijedan dio drave ne bude izostavljen. Svaku zonu treba klasificirati po vjerovatnoi nastanka
nelegalnih deponija. Kada su zone postavljene, poee se sa planiranjam resursa i metodom
sakupljanja podataka.
Inventari nelegalnih deponija treba da se koriste za kreiranje odgovarajuih programa ienja i

posebno programa prevencije za otklanjanje ili smanjivanje praksi nelegalnog odlaganja otpada.
Klju za uspjeno koritenje ove prakse je podizanje javne svijesti o problemu i njegovim
implikacijama. ienje nelegalnih deponija i programi prevencije koriste kombinaciju:
1. ienja
2. Ukljuivanje zajednice
3. Ciljane primjene
U Vodiu za prevenciju nelegalnog odlaganja otpada35 amerike Agencije za zatitu ivotne
sredine razvijen je alat za spreavanje nelegalnog odlaganja otpada koji se fokusira na gore
navedene programske oblasti (Okvir 1.).
Okvir 1. etiri programske oblasti za spreavanje nelegalnog odlaganja otpada (US EPA,
1998)
ienje
Projekti ienja e zahtijevati koordinirano planiranje kako bi se osiguralo da adekvatni resursi
i fondovi budu dostupni. Kada je lokacija oiena, mogu biti potrebni znaci, osvetljenje ili
barijere kako bi se obeshrabrilo budue odlaganje otpada. Na znacima treba da budu navedene
novane i druge kazne za nelegalno bacanje, i broj telefona za prijavljivanje takvih sluajeva.
Ureenje prostora i ureivanje zelenih povrina takoer moe obeshrabriti budue bacanje
otpada, i obezbijediti otvoren prostor, kao i poveanje vrijednosti nekretnina.
Ovo moe biti najvaniji instrument u osiguravanju efikasnosti ove prakse. Organiziranje
specijalnih dogaaja ienja u kojima se lanovima zajednice osiguravaju resursi za ispravno
odlaganje otpada poveava razumijevanje stanovnitva o uticajima nelegalnog odlaganja
otpada i materijalu koji im je na raspolaganju za pravilno odlaganje otpada koji bi, u suprotnom,
bio nelegalno odloen. Integriranje prevencije nelegalnog deponovanja otpada u programe
policije u zajednici ili koritenje programa kao to su Borci protiv kriminala takoer moe biti
efikasan nain da se poveaju mogunosti za sprovoenje, bez dodatnih trokova
zapoljavanja novih radnika. Slanje jednostavnih poruka koje se odnose na trokove
nelegalnog odlaganja otpada u odnosu na lokalne poreze i odgovarajue deponije e pomoi
u uklanjanju problema. Postojanje telefonske linije gdje graani mogu da prijave nezakonite
aktivnosti i edukacija javnosti o vezi izmeu nelegalnog deponovanja otpada i morskog otpada
e smanjiti nelegalno odlaganje otpada.
Ciljana primjena
Ovaj alat podrazumijeva, da pomenemo samo neke od mjera, upotrebu uredbi koje reguliraju
upravljanje otpadom i eliminiranje nelegalnog odlaganja otpada kroz metode kao to su
novane kazne, kazne nadoknade trokova za ienje, i uslove za dozvole za aktivnosti
upravljanja otpadom. Novane i druge kazne mogu se koristiti za finansiranje programa
prevencije ili se mogu koristiti da se osiguraju nagrade graanima koji prijavljuju aktivnosti
nelegalnog odlaganja otpada. Ostale preporuke za ovaj alat ukljuuju obuku zaposlenih iz svih
opinskih slubi za prepoznavanje i izvjetavanje o nelegalnom odlaganju otpada, kao i obuku
zaposlenih koji imaju ovlatenje da vre nadzor i inspekciju, i piu prijave za one koji su
uhvaeni da nelegalno odlau otpad.
35
ntry=1
Ovaj alat mjeri uticaj aktivnosti prevencije i utvruje da li su ispunjeni ciljevi. Koritenje tehnika
mapiranja i kompjuterske baze podataka omoguavaju zvaninicima da identificiraju oblasti u
kojima se odlaganje najee javlja, snimaju obrasce u pojavljivanju nelegalnih deponija (koje
doba dana, dan u nedjelji, itd.), i izraunaju broj izdatih prijava i odgovorne strane. Ovo
omoguava bolju alokaciju resursa i preciznije ciljano ukljuivanje i edukativne kampanje za
prestupnike.
Navedeni alat naglaava najvanija pitanja koja treba da se ispitaju kada se kreiraju programi za
ienje i prevenciju. Ovo ukljuuje:
- Lokacije stalnih aktivnosti nelegalnog deponovanja otpada.

- Mogue pokretae za nelegalno bacanje, kao to su pretjerano visoke naknade,
restriktivno sakupljanje otpada, ili neefikasni programi za recikliranje.
- Postojei izvori finansiranja i dodatna sredstva koja mogu biti potrebna.
Stoga, najbolje metode za monitoring nelegalnog odlaganja otpada zahtijevaju paljivo planiranje
koje ukljuuje interno istraivanje i ciljano istraivanje; samo izvrenje je stvar dobre koordinacije
ranije obuenog osoblja, dok izvjetavanje i evidenciju treba osmisliti na takav nain da se
inventari nelegalnih deponija mogu koristiti u razliite svrhe: da se kreiraju programi ienja, za
zatvaranje i sanaciju deponija koje predstavljaju vei rizik po ivotnu sredinu, kao i za
sprovoenje zakonodavnih programa protiv nelegalnog odlaganja otpada. Najvaniji rezultat
aktivnosti monitoringa, istovremeno sa aktivnostima ienja, je podizanje svijesti javnosti.
Imajui u vidu ograniene resurse pilot opina, jednostavan program monitoringa za nelegalno
odlaganje otpada je opisan u odeljku 3.1.2.2 u nastavku.
3.1.2 Predloene metode za monitoring morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada
Klju za uspjeh bilo kog regionalnog programa za monitoring e biti uee zajednica i posebno
prilagodljiv ko-menadment. Prilagodljiv ko-menadment se oslanja na ukljuivanje aktera sa vie
nivoa i promovira izgradnju odnosa izmeu ovih nivoa u cilju stvaranja funkcionalanog i
pouzdanog sistem upravljanja (Cundill i Fabricius, 2008).
U pilot opinama, opinske administracije, odbornici i javna komunalna preduzea (JKP) e igrati
kljunu ulogu u upravljanju morskim otpadom i monitoring programima za nelegalno odlaganje
otpada. Lideri zajednice treba da budu izabrani i da krenu sa ukljuivanjem graana u proces
donoenja odluka i djelovanja. Na ovaj nain se dobija mentalitet zajednice gdje se graani trude
da urede svoj prostor za dobrobit cijele zajednice. Ako su zajednice vie edukovane o uticaju
morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada i ovaj problem identificiraju kao drutvenu
devijaciju, to moe potencijalno uticati na to da mijenjaju svoje navike (McKinlai i Starkei, 1998).

Vodi za monitoring morskog otpada u evropskim morima36 prepoznaje da je puni obim zahtjevan
u pogledu organizacije i resursa; stoga, on predlae integraciju monitoringa sa mjerama kao to
su kampanje ienja. Shodno tome, prvi korak ka uvoenju sveobuhvatnog monitoringa
morskog otpada u pilot regionu Jadranske obale e biti vrenje monitoringa otpada na
plaama.
Stoga, izbor plaa za monitoring treba da ukljui one koje su poznate po navikama turista da ih
niti koncesionari), delte rijeka (Drima, Bojane, Neretve), odliv Bojane iz Skadarskog jezera, i uvale
u opinama Mljet i Slivno u kojima se akumulira morski otpad. Lokacije za monitoring e, meutim,
biti izvan strogo zatienih podruja.
Zainteresirane strane su predloile vei broj lokacija za monitoring plaa na 2. Platformi za

Tablela 6 Primjeri moguih lokacija za sprovoenje aktivnosti ienja plaa u nekim od pilot opina
Opina Predloene lokacije za ienje plaa

Slivno - Blace
- Duboka
- Komarna
- Moracna
- Klek
- Dubak
Mljet - Blace
- Sutmiholjska
- Brijestova
Neum - Hotel Neum
- Hotel Sunce
- Hotel Zenit
Vodi za monitoring morskog otpada u evropskim morima preporuuje koritenje Marine

LitterWatch38 protokola (koji je razvijen za potrebe Evropske agencije za zatitu ivotne sredine -
EEA) za sakupljanje podataka o otpadu na plaama. On se zasniva na jednostavnoj mobilnoj
aplikaciji za raunanje otpada na plaama koja omoguava volonterima da broje otpad na
plaama i da postave podatke na centralnu javnu bazu podataka kojom upravlja EEA. Proces
monitoringa morskog otpada i interfejs mobilne aplikacije je prikazan slici 8:
36
37
2. Sastanak Platforme za dijalog je odran 9.-10. marta u Dubrovniku, Hrvatska.
38
Slika 8 Sveobuhvatni pristup monitoringa otpada na plaama (lijevo) i interfejs mobilne aplikacije Marine LitterWatch
Smjernice39 za implementaciju protokola za ienje plaa i monitoring koritenjem Marine

LiiterWatch mobilne aplikacije opisuje:
- Kako da se pridruite ili kreirate zajednicu;

- Kako da se prati iIi izvjetava o otpadu koji je naen na plaama;
- Kako da se generiraju podaci kako bi podrali upravljanje morskim otpadom i uticali na
podizanje svijesti;
Kao to je ve navedeno, koordinacija na regionalnom/nacionalnom nivou je potreba za redovnu

implementaciju monitoring sistema za otpad na plaama. Mogui regionalni proces monitoringa
morskog otpada je ilustriran na slici 9.
Slika 9 Regionani proces monitoringa otpada na plaama
39
Zainteresirane strane su, na sastanku 2. Platforme za dijalog, predloile sljedeu institucionalnu
postavku za sve budue monitoring aktivnosti40:

- Nacionalni koordinatori: Asocijacije lokalnih vlasti (ALV)
- Lokalni koordinatori: Javna komunalna preduzea (JKP) iIi volonteri
- Identifikacija i uspostavljanje lokaliteta istraivanja

- Kontakt sa organizacijama / institucijama koji su vrili istraivanja
- Razvoj i odravanje sistema istraivanja
- Obuka istraivaa
- Unoenje podataka u baze podataka / osiguranje kvaliteta podataka
- Analiza podataka
- Izvjetavanje
- (Dalje) razvijanje metodologije
- Uee na nacionalnim i meunarodnim radionicama, radnim grupama, itd.
Za ukupnu koordinaciju etiri lokacije istraivanja bie neophodno ca. 330 sati kako bi se
uspostavio sistem monitoringa i oko 250 sati/godinje e biti potrebno za odravanje sistema41.
Svaki dugoroni program procjene morskog otpada e zahtijevati poseban i fokusiran napor da
se angaira i obui osoblje na terenu, kao i volonteri. Dosljedan, visok kvalitet obuka je od
sutinske vanosti da se osigura kvalitet podataka i treba da eksplicitno ukljuuje razvoj
operativnih (terenskih) vjetina. Programi edukacije osoblja treba da obuhvate konkretne
informacije o rezultatima rada, tako da osoblje i volonteri mogu da razumiju kontekst programa
procjene morskog otpada. Sve u svemu, postoji jedan broj kljunih pitanja koja treba uzeti u obzir
prilikom angairanja volontera u procjenama morskog otpada i oni ukljuuju (prilagoeno iz
Sheavli 2007):
- Volonteri treba da budu adekvatno obueni kroz praktine vjebe i pratei materijal za obuku
i prirunike za program koji detaljno opisuju odgovornosti i procedure;
- Lokalna koordinacija i upravljanje je neophodno kako bi se osiguralo da su volonteri na
raspolaganju kada je to potrebno i slijedi se raspored za monitoring;
- Efektivna i esta komunikacija je kljuni element kako bi volonteri ostali angaovani i upoznati
sa auriranim programskim aktivnostima, ukljuujui i kako njihove aktivnosti monitoringa
- Potrebni su sukcesivni planovi kako bi se osiguralo da kad neki dobrovoljci odu u penziju ili
napuste program, novi volonteri budu ve obueni da budu zamjena;
- Redovno priznavanje truda i rada volontera moe biti efikasno u odravanju njihovog
ukljuivanja u program monitoringa (npr. medijsko praenje, prezentacije od strane lanova
monitoring grupa i/ili grupa za upravljanje na lokalnim graanskim sastancima, zahvalnice,
razni suveniri ukljuujui majice, kape, itd);
- Program monitoringa treba da bude realan u pogledu oekivanja rada i duine vremena
potrebnog za obavljanje ove vrste studija;
40
2. sastanak Platforme za dijalog je odran 9.-10. marta u Dubrovnika, Hrvatska.
41
- Regionalni koordinator treba da vri redovne posjete lokacijama kako bi se osiguralo da je
obuka relevantna i da odgovara potrebama istraivanja. Idealno, follow-up posjete treba da
se poklope sa ponovnim treninzima i drugim aktivnostima;
- Po potrebi, obino gdje je lokalno stanovnitvo ogranieno finansijskim ili drugim resursima,
novana podrka moe biti potrebna za pokrivanje trokova prevoza u vezi sa njihovim radom.
Iako je sama priroda dobrovoljaca da nita ne oekuju u zamjenu za svoj rad, ljudi vole da znaju
da njihov rad ima smisla i da je cijenjen. U irem smislu sljedea pitanja su takoer relevantna u
upravljanju volonterskim programima (prilagoeno iz "Modela Kodeksa za organizacije koje
ukljuuju volontersko osoblje"; Volonterizam Australia 2007)42:
- Intervjuirati i zapoljavati volontersko osoblje u skladu sa politikama anti-diskriminacije i

jednakim mogunostima
- Osigurati volonterskom osoblju zdravo i bezbjedno radno mjesto;
- Osigurati odgovarajue i adekvatano osiguranje za volontersko osoblje;
- Definiranje volonterskih uloga i definiranje jasnog opisa poslova;
- Osigurati za sve osoblje informacije o albenim i disciplinskim pravilima i procedurama;
- Nadoknaditi volonterskom osoblju trokove nastale za potrebe organizacije;
- Tretirati volontesko osoblje kao vrijedne lanove tima, i savjetovati ih o mogunostima da
uestvuju u odlukama agencije; i
- Priznati doprinos volonterskog osoblja.
3.1.2.2 Monitoring nelegalnog odlaganja otpada
Pilot opine nemaju efikasan sistem za monitoring nelegalnih deponija i ne znaju ko treba da bude
kanjen za nelegalno odlaganje otpada ili gdje se nalaze sve nelegalne deponije. Zbog toga je
predloen jednostavan pristup, koji se moe primjeniti na regionalnom nivou.
Monitoring nelegalnih lokacija i kreiranje regionalnog inventara nelegalnih deponija nee

zahtijevati izbor lokacije. U idealnom sluaju, treba vriti monitoring svih nelegalnih deponija.
Meutim, kao prvi korak, vrie se monitoring samo onih nelegalnih deponija koje se nalaze du
rijeka, morske obale i jezera/akumulacija.
Slino pristupu monitoringa morskog otpada, prvi korak u smanjenju uticaja izvora sa kopna e
biti da se kreira inventar divljih deponija nakon kampanja ienja. Stoga, najpogodniji metod za
praenje lokacija deponija, zapremine i privremenog sastava nelegalno odloenog otpada e biti
metod koji je razvijen kroz inicijativu Let`s Do It World43 - masovni graanski pokret koji je poeo
u Estoniji u 2008. Godini, kada se 50.000 ljudi ujedinilo da zajedno oiste cijelu zemlju za samo
pet sati.
42
43
Do danas, 112 zemlje i 13,8 miliona ljudi se pridruilo ovoj platformi da se poisti nelegalni otpad.
Sve pilot zemlje su se pridruile inicijativi; meutim, pokretaka snaga iza sprovoenja aktivnosti
ienja su nevladine organizacije, a ne opine. Znaaj organiziranja kampanje ienja za
generiranje inventara divljih deponija i planiranje programa prevencije/sprovoenja tek treba da
bude prepoznat od strane irokog spektra zaintersiranih strana u pilot regionu Jadranske obale.
Nelegalno odlaganje je izuzetno sloeno pitanje i samim tim sprovoenje programa monitoringa
i ienja zahtijeva ukljuivanje svih zainteresiranih strana, ukljuujui vlade, lokalne
samouprave, odbornike i lanove zajednice, kako bi se ovaj problem iskorijenio.
Metod koji je primjenio pokret Let`s Do It World zahtjeva sprovoenje sledeih koraka:
- Angairanje ambicioznih lidera da upravljaju nacionalnim akcijama ienja;

- Obuku uesnika u kampanji;
- Sprovoenje kampanje ienja pomou tehnologije (mobilna aplikacija TrashOut44,
prikazana na slici 11), za mapiranje nelegalnih deponija:

o Pronalaenje lokacije koritenjem GPS-a na globalnoj satelitskoj karti;
44
U idealnom sluaju, pilot opine treba da organiziraju regionalno koordiniranje kampanje ienja
najmanje dva puta godinje. Isto podeavanje treba sprovesti kao za dogaaje ienja plaa.
Poeljno je da akcije ienja za monitoring otpada na plaama i nelegalno odlaganje otpada
koordiniraju regionalni koordinatori i treba da se odvijaju u istom periodu.
Informacije dobijene od kampanja ienja treba da se koristie za dizajniranje programa

prevencije.
4. Unaprijeena i regionalno harmonizirana statistika otpada
U izvjetaju o procjeni ekonomskog i uticaja na ivotnu sredinu za pilot region Jadranske obale
napravljen je pokuaj da se kvantificira relativno uee svake od opina u generiranju morskog
otpada. Komparativna analiza je prvo prouavala stope generiranja otpada i sakupljene koliine
otpada naspram nesakupljenog otpada. Koliina nesakupljenog otpada je raunata kroz
mnoenje koliine generiranog otpada po glavi stanovnika sa brojem stanovnika koji nisu
pokriveni uslugom redovnog sakupljanja otpada. Pretpostavljeno je da se nesakupljeni otpad
odlae nelegalno na razliitim lokacijama, odakle se, najbliom putanjom (vodenim tokovima i
morskim strujama), prikljuuje tokovima morskog otpada. Analize su pokazale da su podaci o
koliinama generiranja otpada i procenat pokrivenosti uslugom bazirani na procjenama. S toga je
od izuzetne vanosti za uspostavljanje i monitoring odgovarajuih programa prevencije morskog
otpada, da se uspostave indikatori vezani za statistiku otpada (reference) i osmisle regionalno
harmonizirane metodologije za generiranje tih indikatora.
Indikatori referenci su neophodni za uspostavljanje IUO sistema koji dobro funkcionira. Kljuni
indikatori statistike otpada su postavljeni u Regulativi Komisije (EU) No 849/2010 od 27.
septembra 2010. godine, koja je dopunila Regulativu (EC) No 2150/2020 Evropskog parlamenta
i Savjeta o statistici otpada45
45
Za uporeivanje regionalne skale, predloeni su sledei indikatori:
- Generiranje otpada (kilogram po stanovniku i godini)
- Sadraj otpada
- Stopa sakupljanja otpada (tone nesakupljenog otpada i/ili procenat generiranog otpada
- Stopa reciklae otpada (tone selektivno sakupljenog otpada na mjestima za dobrovoljno
odlaganje i/ili procenat od generiranog otpada)
IUO model predlae regionalno usklaene metodologije za sakupljanje i evaluaciju podataka o

generiranju i sastavu otpada i stopi sakupljanja otpada (pokrivenost uslugom).
4.1 Metodologija za odreivanje generiranja i sastava otpada
Pouzdani podaci o generiranju i sastavu otpada se mogu jedino dobiti kroz analizu uzoraka
otpada. Analize uzoraka otpada su nezamjenljivi instrumenti za dobijanje stopa generiranja
otpada i podataka o sastavu kako bi se omoguilo da mjere upravljanja otpadom budu planirane,
praene i optimizirane. Trenutno, pilot regioni nemaju sistematski pristup ili standardiziranu
metodologiju za analize vrstog otpada.
NALAS je dostavio metodologiju za uzorkovanje otpada kako bi se dobili podaci o generiranju i

sastavu otpada uz ukljuenost Fakulteta tehnikih nauka, Odsjek za ininjerstvo ivotne sredine
i bezbjednost i zdravlje iz Novog Sada. Kroz diskusije u pilot opinama zakljueno je da to moe
sluiti svrsi sa odreenim modifikacijama koje bi reflektovale specifinosti regiona/opina.
Stoga je predloeno da se uspostave minimalni uslovi za regionalno prihvaenu metodologiju

koja moe biti unaprijeena od strane razvijenijih opina. Meutim, od kljune je vanosti da se
razvije metod46 uzorkovanja koji e ukljuiti sledee korake:
1. Pred-istraivanje
3. Sprovoenje analize otpada
4. Evaluaciju analize otpada
4.1.1 Pred-istraivanje
Faza pred-istraivanja se bavi pruanjem neophodnih optih informacija za pilot opinu koja
namjerava da sprovede analizu otpada.
Sljedee opte informacije za analizu otpada su preporuene:

1. Opti opis podruja koje e biti istraivano:
povrina;
2. Opte informacije o stanovnitvu i upravljanju otpadom: Sljedei prikupljeni podaci mogu
biti vani:
a. Opte informacije o stanovnitvu
b. Broj stanovnika
c. Broj domainstava
d. Tipovi i uee rezidencijalnih objekata
46
Elementi metodologije uzorkovanja su uzeti iz SWA-Alata, Razvoj metodolokih alata za poveanje preciznosti i
uporedivosti podataka iz analiza vrstog otpada, 5. Okvirni program, EU, https://www.wien.gv.at/meu/fdb/pdf/swa-
tool-759-ma48.pdf
3. Opti opis organizacije upravljanja otpadom (uesnici, odgovornosti, itd.)
4. Tokovi generiranog i sakupljenog otpada
5. Opis sistema kontejnera koji se koristi kao to su posude za domainstva, komunalne
posude i kapacitet posuda
6. Prosjeni broj domainstava i/ili osoba koje koriste posude
7. Ukupan kapacitet posuda, prostorni raspored posuda; intervali sakupljanja
8. Metod sakupljanja otpada kao to su otvoreni kamion ili kamion za sakupljanje otpada
sa kompaktorom i tipovi sakupljenog otpada
9. Opis ruta za sakupljanje
10. Metodi deponovanja kao to su deponije.
Stratifikacija upravljanja otpadom je vana za dobijanje statistiki tanih informacija. Generalno,

stratifikacija nije obavezna za program analize otpada, ali moe imati prednosti i za preciznost
rezultata i dodatne informacije o upravljanju otpadom (npr. turizam). U praktinom znaenju, bie
korisno uspostaviti matricu stratifikacije u poetnoj fazi planiranja. Ova matrica e pokazati da li
su neophodni podaci i informacije za stratifikaciju dostupni. Ukoliko bi opina izabrala da izvri
stratifikaciju, trebalo bi da razmotri sledee kriterijume:
1. Sezonalitet: generalno, sezonske analize otpada bi trebalo da budu uraene na osnovu

minimum tri ili idealno etiti kampanje sortiranja. Kako rezultati analiza znaju biti slini za
proljee i jesen, jedna od ove dvije sezone mogu biti izostavljene.
2. Struktura rezidencijalnih objekata: sledei tipovi rezidencijalnih objekata i lokacija moraju
biti opisane da bi bile znaajan stratifikacioni kriterijum:
a. Ruralna podruja
c. Gradska podruja
d. Viespratne kue
e. Viespratne zgrade
f. Smjetajni objekti za turiste (ukoliko mogu biti izdvojeni po podruju)
3. Veliina posuda: generalno, moe se preporuiti sljedea stratifikacija analize otpada
shodno veliini posuda:
a. Posude do zapremine od 240 l
b. Posude vee zapremine od 240 l
4. Sistem sakupljanja: generalno, vano je opisati podruja sa i bez selektivnog sakupljanja
otpada koji se moe reciklirati.
5. Izvor otpada: stratifikacija shodno izvoru otpada bilo da je to otpad iz domainstava ili
komercijalni otpad je preporuljiva gdje je to mogue, otpad iz turizma se takoer moe
dodati.
Dani za sakupljanje: Kada god je evidentirana znaajna razlika u generiranju/sastavu otpada u
razliitim danima tokom nedelje, preporuuje se da se ti dani uzmu kao stratifikacijski kriterijum.
Dizajniranje i planiranje se sastoji od sljedeih elemenata:
1. Vrsta uzorka: Ovo moe obuhvatiti itavo podruje opine ili jedan definirani dio opine,
pri emu e ovo drugo generalno biti sluaj u cilju dobijanja rezultata analize otpada, koji
2. Broj i vrsta slojeva: Odluka o broju i vrsti slojeva koji e se koristiti u analizi otpada zavisi
od nekoliko faktora, ukljuujui informacione potrebe opine za potrebe upravljanja
otpadom, dostupnost adekvatnih podataka za planiranje otpada i dovoljno resursa.
3. Nivo uzorkovanja: Postoje tri glavna nivoa na kojima uzorkovanje moe uraditi, i to:
a. Unutar domainstava/preduzea, npr. iz internih kanti za otpatke

b. Van domainstva/preduzea, npr. iz spoljnjih kanti/ kontejnera za otpad,
sakupljanje po principu od vrata do vrata
c. Vozila za sakupljanje otpada (RCV)
za dobijanje potrebnih uzoraka otpada za analizu, i to:
a. Specifian kapacitet kante za otpatke npr. 240 litara (l) ili 1100 l;
b. Specifina teina otpada iz domainstava/preduzea kao npr. 100 kilograma (kg);
c. Odreen broj ljudi koji sakupljaju smee kao npr. 30 osoba.
5. Raunanje broja jedinica uzorkovanja i veliine uzorka: zavisi od 2 glavna kriterijuma:

varijacije. Ovaj koeficijent varijacije je obino nepoznat i treba da se procjenjuje na
osnovu rezultata iz prethodnih analiza otpada.
b. eljene tanost rezultata.
6. Generiranje plana sluajnog uzorka: Prema dizajnu analize potrebno je nasumice uzeti
uzorak adrese ili iz cijele matine populacije ili iz relevantnih pod-populacija prema
odreenim kriterijumima stratifikacije (stratificirani sluajni uzorak).
7. Trajanje pojedinanih kampanja za analizu otpada: preporuljivo je da vremensko trajanje

za uzorkovanje otpada i uzimanje uzorka obuhvata najmanje jednu nedelju odlaganja
otpada. Ovo e omoguiti da se uzorkovanje otpada vri u toku svakog radnog dana (od
ponedeljka do petka), i na taj nain e se pokriti puni ciklus sakupljanja i izbjei bilo koje
potencijalne varijacije zbog nesakupljanja otpada vikendom.
4.1.3 Sprovoenje analize otpada
Svaki prikupljeni uzorak treba da bude oznaen jedinstvenom identifikacionom ifrom, pogodnom
za korienje u vlanim uslovima. Tim za sakupljanje uzoraka, u vrijeme sakupljanja, treba da
sakupi i evidentira, za svaki pojedinani uzorak, sljedei minimalni broj podataka:
a. Jedinstvena identifikacijska ifra

b. Adresa uzorka
c. Datum sakupljanja
d. Broj i vrsta prikupljenih kontejnera
f. Vizuelna procjena % nivoa punjenja od drugih kontejnera na jednoj adresi da bi se
Svaka jedinica uzorka je mjerena i teina je dokumentovana. Generiranje otpada po stanovniku
se dobija dijeljenjem prosjene dnevne teine sa brojem stanovnika u jedinici za uzorkovanje.
Svaka jedinica za uzorkovanje mora da se sortira odvojeno. Jedinica za uzorkovanje se

razvrstava u dvije kategorije prema pripremljenom Katalogu za sortiranje. Katalog za sortiranje
sadri 13 obaveznih osnovnih kategorija i 35 preporuenih kategorija sekundarnog otpada.
Sortiranje je prikazano na slici 12 u nastavku.
Osnova za procjenu su osnovni rezultati mjerenja (kilogram po glavi stanovnika) i ishoda postupka
za sortiranje (sastav otpada u kilogramima) za svaku jedinicu uzorkovanja. Osnovni rezultati
mjerenja se unose u liste za evidenciju (kopija na papiru) u Excel-u.
Sledee statistike vrijednosti treba da budu izraunate za svaku kategoriju otpada, svake
kampanje i za ukupan rezultat:
Nain
Sastav (%)
Ekstrapolacija je jo jedan vaan element u oblasti uzorkovanja otpada. Ekstrapolacija obuhvata
zakljuak iz dobijenih rezultata uzorokovanja naspram ukupne koliine otpada. Mogu se
Sluaj 1: Ispitivana vrsta otpada na jednom podruju (npr. dnevni otpad domainstava i
preduzea) se stalno mjeri. Prema tome, ukupan iznos otpada je poznat. Ukupan rezultat
uzorka (sastav otpada) moe da se rasporedi na ukupnu koliinu otpada, i u tom sluaju
nije potrebna ekstrapolacija.
predmet analize otpada otpad domainstava, ali se ne mjeri posebno (samo se mjeri
mjeavina otpada domainstva i preduzea). U tom sluaju, potrebna je ekstrapolacija
Koliina otpada se moe ekstrapolirati koritenjem sljedeih podataka kao referentnih vrijednosti:
Broj jedinica uzorkovanja, ili

Broj domainstava.
Format za predstavljanje rezultata je vaan aspekt metodologije analize otpada i utie na

uporedivost rezultata analize otpada sa razliitim analizama otpada. Regionalno usklaena
metodologija treba da proizvede standardne obrasce i procedure izvjetavanja.
4.2 Metodologija za utvrivanje pokrivenosti uslugom sakupljanja otpada
Trenutno, pilot region nema sistematski pristup ili standardnu metodologija za pokrivenost
uslugom sakupljanja otpada. Takva metodologija treba da proistie iz sveobuhvatne analize
sljedeih pitanja:
1. Statistiki podaci o stanovnitvu, broju domainstava i preduzea (komercijalnih i

industrijskih postrojenja) u svakom naselju; mapa prostornog rasporeda naselja i poslovne
i putne mree, po mogucstvu u GIS formatu;
2. Ukupni podaci za generiranje otpada po glavi stanovnika za odreeni period (dan, nedelja,
mjesec, godina, po potrebi) ;
3. Proraun potrebnih veliina kontejnera/brojevi i broj liftova/uestalost liftova da bi se
prikupio generirani otpad.
4. Aurirana baza potroaa, koja ukljuuje:
a. Sektor potroaa (domainstva, preduzea, ustanove i industriju)
b. Stvarne veliine/broj kontejner
d. Promjene: velike firme zamjenjene manjim preduzeima ili obrnuto i sezonske
smjetaj.
5. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje na stvarno postavljanje kontejnera i njihove dimenzije
u odnosu na distribuciju potroaa i generiranje otpada;
6. Obraun procenta koliine otpada koji nije prikupljen u odnosu na ukupno prikupljeni
otpad;
7. Proraun potrebnih dimenzija kontejnera/brojeva i broja liftova za sakupljanje otpada koji
se ne prikuplja u ovom trenutku.
8. Auriranje baze potroaa sa korisnicima usluga koje nisu obuhvaeni redovnim servisom
za sakupljanje otpada;
9. Karta (u GIS formatu) koja ukazuje gdje treba da budu postavljeni odgovarajui kontejneri
kako bi bili dostupni korisnicima usluga u skladu sa izabranim sistemom naplate (princip
od vrata do vrata, kao i selekcija otpada ili mjeovito sakupljanje otpada)
Detaljna metodologija treba da bude razvijena i dogovorena meu pilot regionom/opinama. To

bi doprinijelo boljem planiranju proirenja usluge sakupljanja otpada i smanjivanju plutajueg
otpada.
Opti cilj aktivnosti prevencije morskog otpada je da se pobolja trenutna situacija kroz jaanje
organizacijskih i finansijskih kapaciteta preduzea da pokriju udaljena ruralna podruja
organiziranim sakupljanjem otpada i poboljaju stopu reciklae. Dakle, zajedniki ciljevi pilot
regiona Jadranske obale su sljedei:
1. Proirenje sakupljanja otpada u ruralnim podrujima (%);

3. Smanjenje nelegalnog odlaganja otpada (% stanovnitva ili zapremine otpada);
IUO model se fokusira na najbolje prakse za proirenje sakupljanja otpada u udaljenim i ruralnim
podrujima i osigurava koncepte za planiranje putanja za sakupljanje otpada, definira i potrebne
zapremine kontejnera i vozila za odvoz, kao i mjesene trokove goriva za svaku pilot opinu.
5.1 Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada
Najbolje prakse vezane za sakupljanje ruralnog otpada koje su predstavljene u IUO modelu su
preuzete iz sledeih izvora:
- Instrument za uenje o opinskom otpadu, lekcija 3 sakupljanje vrstog otpada47

- Vodi za razvijanje objekata za vrsti otpad u zajednici48
Koritenjem Instrumenta za uenje o opinskom otpadu, pilot opine mogu blie da shvate
probleme i brige u vezi sa sakupljanjem vrstog otpada, uporede privatno i javno pruanje ove
usluge, razumiju vrste sistema za sakupljanje, identificiraju koristi u vezi sa koritenjem transfer
stanica, pripreme ekonomsku analizu transfer stanica i razumiju probleme konstrukcije transfer
stanica.
Glavna korist za pilot opine ukoliko koriste ovaj instrument je mogunost analize:
1. Ukupno potrebnog vremena za sakupljanje

2. Broj potrebni vozila i kontejnera
3. Broj potraa koje kamion moe da pokrije po danu
47
48
Ovaj instrument daje jednainu za raunanje ukupnog potrebog veremena za sakupljanje otpada:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Tabela 7 Podaci za raunanje ukupno potrebnog vremena za sakupljanje otpada:
a+e a vrijeme od garae do rute, e- vrijeme vonje do garae na kraju putovanja

N Broj lokacija
Wg Generiranje otpada po lokaciji (kg)
CR Koeficijent sabijanja kamiona (1:3)
bc Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili vrijeme podizanja + sputanja (min)
f+g Vrijeme van rute (15% dana)
c Broj putovanja po mjesecu

- b je funkcija broja potroaa, vrijeme po potroau, broj utovara (punih ili djeliminih); b se
dobija sabiranjem c (vrijeme sakupljanja na lokaciji) i bkm (vrijeme vonje izmeu lokacija);
vrijeme je funkcija duine puta (razdaljine) i prosjene brzine, gdje je prosjena brzina
30km/sat;
- c je funkcija kapaciteta vozila i koeficijenta sabijanja;
Broj potrebnih vozila i kontejnera je funkcija generiranja otpada u datoj oblasti. Broj potrebnih
kontejnera e zavisiti od zapremine kontejnera i gustine otpada. Zapremina kontejnera je
odreena na osnovu stambenog prostora (pojedinane kue ili viespratne zgrade) i metoda
sakupljanja: od vrata do vrata" ili sistema donoenja. S obzirom da se IUO model uglavnom
fokusira na ruralna podruja, sakupljanje otpada od vrata do vrata se primjenjuje koritenjem kanti
od 120L zapremine. Gustina otpada je 15kg/120l. Ukupan broj kanti od 120L se zatim izraunava
dijeljenjem koliine (kg) otpada nastalog u periodu koji se poklapa sa frekvencijom sakupljanja (tj.
nedeljna koliina, ako se sakupljanje vri jednom nedeljno, ili bilo koji drugi period koji je u
korelaciji sa frekvencijom sakupljanja) sa gustinom otpada (15kg za kante od 120L). Ako se
koriste kontejneri od 1.1m3, gustina otpada koja e se koristi e biti 120kg /1.1m3
Da bi se izraunao broj potroaa koje kamion moe da pokrije u toku dana, treba da bude
poznata zapremina i gustina otpada (koja je u korelaciji sa koeficijentom sabijanja). Imajui u vidu
da je teina od 1m3 otpada priblino 110 kg, uobiajeni koeficijent sabijanja kamiona je 1:3, i da
je prosjeno generiranje otpada po glavi stanovnika u ruralnim podrujima 0.7kg, kamion od 12m3
moe dnevno da pokrije 2,772 potroaa.
ili:
Zapremina kamiona (m3) x 110kg (gustina) x 3 (faktor sabijanja) x 0.7 (generiranje otpada po
glavi stanovnika) = ukupan broj potroaa koji su pokriveni uslugom na dnevnoj osnovi.
Frekvencija sakupljanja je funkcija koliine otpada namjenjenog za sakupljanje, zapremine
kamiona, ukupnog vremena sakupljanja otpada i broja smjena. Obino je optimalna frekvencija
sakupljanja otpada jednom nedeljno. Takva frekvencija sakupljanja omoguava optimalno
koritenje vozila za odvoz otpada i njihovo odravanje. Frekvencija sakupljanja se planira za cijelu
teritoriju opine, uzimajui u obzir stvaranje otpada, dostupne zapremine kamiona i duinu
puteva.
Klju za planiranje sakupljanja otpada u ruralnim podrujima je osiguravanje dovoljnog broja

kontejnera i optimizacija putanja dostupnih vozila za odvoz otpada. Prepreka za planiranje ovih
putanja moe biti putna infrastruktura, odnosno dostupnost udaljenih podruja za standardna
vozila. Zbog toga, primjeri najbolje prakse predlau da se usluga podjeli na takav nain da:
- Standardna vozila zapremine 12-20m3 koriste glavne putne mree;

- Manja vozila (sa zapreminom od 3-6m3), moda ak i traktori, slue domainstvima i
transportuju sakupljeni otpad do odreenih taaka za sakupljanje (ruralna transfer stanica),
koje se nalaze na stratekim takama - na raskrsnici sa lokalnim putevima.
Vodi za razvijanje objekata za vrsti otpad u zajednici koji je pripremio Dannenbaum

Environmental Corporation (1999), predstavlja skup najboljih praksi za sakupljanje ruralnog
otpada u udaljenim podrujima.
Ove najbolje prakse pokazuju kako procijeniti ukupne trokove postojeeg sistema vrstog
otpada, pokazujui takoer nain kako ruralna transfer stanica moe smanjiti troak po glavi
stanovnika koji se ostavri aktivnostima vezanim za vrsti otpad. Ruralne transfer stanice mogu da
se koriste za ublaavanje trokova ienja divljih deponija.
Ruralne transfer stanice su jednostavno lokacije gdje stanovnici mogu odloiti obian komunalni
otpad, kao i jedinice otpada koje su teke za odlaganje. Postoji irok spektar opcija za konstrukciju
transfer stanica, u zavisnosti od prihvaenih materijala, lokacija, broja stanovnika koji koriste
objekat, i raspoloivih sredstava za izgradnju i rad. Ove stanice takoer su pogodne lokacije za
reciklau. Ove stanice obino imaju jednu ili vie pokretnih prikolica, kontejner ili roll-off kante
da privremeno skladite i zatim sakupljeni otpad transportuju na opinske ili regionalne deponije.
Ruralne transfer stanice mogu biti fiksne ili mobilne. Fiksna stanica je stalno locirana na parceli i
obino ima neka poboljanja koja podravaju operacije sakupljanja i odlaganja, kao to su ograde,
osvetljenje, kolovoz, i kuicu za deurnog operatera. Fiksne stanice za sakupljanje mogu imati
relativno niske trokove operacije ako imaju samo kante za sakupljanje otpada ili mogu ponuditi
obimnije usluge, ukljuujui sakupljanje reciklanog otpada, sakupljanje koritenog ulja,
sakupljanje opasnog otpada domainstava, i kompostiranje. Meutim, kako se opcije za
sakupljanje otpada proiruju, tako rastu i trokovi programa.
Mobilne stanice za sakupljanje su vozila za sakupljanje koja se, u odreenom trenutku,

zaustavljaju da prihvate smee stanovnitva na odreenoj lokaciji, kao to su lokacije sa strane,
du prometnog puta. Obino postoje mala ili nikakva poboljanja na mjestima gdje staju da
sakupljaju otpad, kao to je znak na kome su navedeni vrijeme za sakupljanje, prihvatljivi
materijali i naziv lokacije. Neki mobilne stanice za sakupljanje koriste vozila za sve vremenske
uslove, koja mogu bezbjedno da slue kao stanice ak i u loim vremenskim uslovima. Iako ne
tako uobiajeno, na mobilnim stanicama je takoer mogue ponuditi mnoge opcije pune usluge,
koje se obino pruaju na fiksnoj transfer stanici.
Ruralne transfer stanice bi trebalo da se nalaze u neposrednoj blizini prometnih puteva. Izbor
lokacije takoer treba da razmotri potencijalne zvune smetnje (vrata i buka) ili probleme moguih
opasnosti (saobraajnih ili poplava). Na kraju, lokacija bi trebalo da bude dostupna i pogodna za
konstrukciju, tako da se mogu smanjiti trokovi kapitalnih poboljanja.
U idealnom sluaju, sve fiksne ruralne stanice e ispuniti odreene minimalne standarde kako bi
se obezbijedila sigurnost korisnika, jednostavan pristup, lakoa koritenja, kontrola otpada,
prevencija raznoenja otpadaka, kao i odgovarajue mogunosti za odlaganje otpada. Apsolutni
minimum uslova za pogodnu taku za sakupljanje je:
- Podloge za sve vremenske uslove na pristupnom putu i na lokaciji,

- Lak pristup lokaciji i kontejnerima za stanovnike i/ili u zajednici izabrane operatera za
skupljanje otpada,
- Bezbjedonosna ograda i kontrola materijala koje nanosi vjetar,
- Postavljeni znaci na kojim su navedeni sati rada, prihvatljivi materijali, kao i upozorenje da
e prekritelji koji nelegalno odlau otpad biti krivino gonjeni.
Postoje mnoge razliite opcije rasporeda za izgradnju podruja (za odlaganje) ruralne transfer
stanice. Na slici 13 su prikazane tri takve opcije sa prednostima i nedostacima za svaku od njih.
Slikae 13 Opcije za konstrukciju ruralnih transfer stanica
Studije sluaja pruaju primjere za organiziranje ruralnih transfer stanica koji, pored
obezbijeivanja lokalcije za stanovnike da odlau kabasti otpad, posebni otpad, i selektovani
kuni otpad, mogu da smanje i duinu putovanja (i vrijeme) specijalnih vozila za odvoz otpada.
Sakupljanje selektiranog otpada od vrata do vrata je obezbijeeno od strane lokalne zajednice
koja angaira operatera/ ili samo stanovnitvo prevozi otpad na ruralnu transfer stanicu.
Okvir 2. Studija sluaja ejmbers okruga

Broj stanovnika u ejmbers okrugu je oko 25.000. Okrug je 5% urbana i 95% ruralna sredina. Godinje se generira
oko 87.000 tona otpada. ejmbers okrug vjeruje da obezbijeivanje radne snage na ruralnim transfer stanicama
osigurava da graani selektiraju svoj otpad na odgovarajui nain, kontrolira potencijalno nelegalno odlaganje
otpada, i kontrolira istou same stanice. Dok nije bilo radne snage na transfer stanicama, okrug je esto nalazio
smee razasuto po zemlji; a i selekcija otpada nije vrena na pravilan nain.
Okrug pokriva osam ruralnih transfer stanica koje prihvataju komunalni otpad, opasni otpad, ulje, filtere za ulje,
gume, etke za mljevenje, bijelu tehniku i baterije. Graani mogu sami donijeti svoj otpad do transfer stanice, ili
mogu organizirati sakupljanje otpada od vrata do vrata u svojoj zajednici. Preostali komunalni otpad se zatim
sakuplja sa transfer stanice od strane preduzea za sakupljanje otpada, dok reciklirani otpad preuzimaju ovlatene
privatne kompanije.
Slika 14 Ruralna transfer stanica u ejmber okrugu, Teksas
U poetku, ruralne transfer stanice su bile na priblino dvadeset lokacija i na njima su bili samo
kontejneri zapremine 1.1m3. Bilo je jako skupo odravati ovaj sistem. Na kraju su smanjili broj ruralnih
transfer stanica i poveali zapreminu kontejnera na 40-m3. Sada, lokacije imaju kompaktor stanice, roll-
off posude, ili oboje. Otpad sa ruralnih transfer stanica odvoze, koritenjem roll-off vozila koja su u
vlasnitvu okruga, zaposleni koje plaa okrug, do deponije okruga.
5.2 Predloeni koncept sakupljanja ruralnog otpada
Primjeri najbolje prakse razraeni u poglavlju 5.1 su razvijani tako da se mogu izvesti koncepti za
sakupljanje ruralnog otpada u svakoj pilot opini.
Glavni ciljevi predloenog sakupljanja ruralnog otpada su vezani za smanjenje ekolokih i

ekonomskih uticaja morskog otpada:
- Spreavanje stvaranja nelegalnih deponija proirenjem usluga na oblasti gdje ne postoji

njihovog unosa u morski otpad.
Predloeni sistem sakupljanja ruralnog otpada je po principu "od vrata do vrata", kako bi se
sprijeilo nezakonito odlaganje otpada od strane graana koji ne ele da donesu svoj otpad na
udaljene lokacije/kontejnere. Takoer, predviena je primarna selekcija otpada. Opina moe da
odlui, da li e primarna selekcija otpada da se primjenjuje po zapoinjanju aktivnosti sakupljanja
ruralnog otpada ili u kasnijoj fazi. Treba imati u vidu da je sistem sakupljanja "od vrata do vrata"
skup (zbog duine puta), a esto ne moe da se implementira u ruralnim podrujima, zbog
problema pristupanosti (uske, strme i nepoploane ulice do kojih ne mogu doi vozila za odvoz
otpada). Zbog toga je predloeno da uspostave dva paralelna sistema za sakupljanje:
1. Da se sakupljanje otpada vri u ime opine, bilo od strane javnog komunalnog preduzea
ili ugovorom sa privatnom kompanijom koja se bavi upravljanjem otpadom. Izvodi se
uobiajenim vozilima za odvoz otpada zapremine 10-20m3, koja koriste samo glavne
puteve za svoje rute i sakupljaju otpad sa odreenih taaka za sakupljanje. Vozila vee
zapremine (npr. roll on/roll off kamioni) mogu biti na raspolaganju, ako raspored puta
moe dozvoliti njihov prolaz i rukovanje (tj. skretanje).
2. Da se sakupljanje otpada vri u ime lokalne zajednice. Graani mogu da ponesu
(selektirani otpad) svoje kante do najblie take za sakupljanje ili mogu angairati
lokalnog posrednika za sakupljanje otpada, koji je izabran meu lanovima zajednice, da
obavlja ovaj posao u njihovo ime. Lokalni posrednik za sakupljanje otpada moe da bude
podizvoa ili opinskog javnog komunalnog preduzea ili ruralne zajednice. Opina
moe da odlui koji institucionalni oblik e imati sakupljanje otpada od strane lokalne
zajednice, poto je to pitanje odgovarajuih propisa. Lokalni posrednik za sakupljanje
otpada treba da ima odgovarajue vozilo (tj. traktor) koje je u stanju da pristupi posjedima
potroaa koja se nalaze du lokalnih ulica (ako ih ima), a koje mogu biti nepoploane,
strme i uske.
Take za sakupljanje su lokacije na kojima se dva paralelna sistema susreu: redovno

sakupljanje otpada u ime opine, i lokalno sakupljanje otpada u organizaciji lokalne zajednice
(sela).
Take za sakupljanje se uvijek nalaze uz glavni put. U nekim sluajevima, lokalna mrea ulica je
pored glavnog puta, ili se lokalni put grana i vodi do sela. U oba sluaja, lokalno stanovnitvo ili
lokalni posrednik za sakupljanje otpada, donose svoj otpada na take za sakupljanje. One mogu
biti mobilne ili fiksne (ruralne) transfer stanice. Mobilni transfer je odreen na lokacijama gdje
lokalni put koji se grana sa glavnog puta povezuje jedno ili dva naselja. Fiksne transfer stanice
su postavljene na stratekim mjestima gdje grupa naselja sa relativno velikim brojem stanovnika
moe jednostavno da deponuje otpad u periodu izmeu dva zakazana sakupljanja i odvoza
otpada.
Na mjestu mobilnog transfera, (koji predstavlja dio glavnog puta), vozila za sakupljanje staju u
odreeno vrijeme da prihvate sakupljeni otpad. Otpad se utovara sa manjeg vozila na standardni
kamion za odvoz otpada. Stoga, dva sistema sakupljanja (opine i lokalne zajednice) treba da
budu sinhronizirane u pogledu vremena.
Fiksne transfer stanice zahtijevaju parcelu koja je ograena i opremljena odgovarajuim

kontejnerima. Vrsta i zapremina kontejnera mora odgovarati sistemu za utovar opinskih kamiona
za odvoz otpada. Podignut prilaz (rampa) omoguava istovar otpada iz manjeg vozila (traktora, u
veini sluajeva) u kontejner. Prednost fiksnih transfer stanica je da raspored sakupljanja otpada
standardnih vozila za odvoz otpada, koja su u vlasnitvu ili JKP-a ili privatne kompanije za
upravljanje otpadom angaovane od strane opine, ne treba da se prilagoava rasporedu sistema
za istovar otpada koji se prikupi u tom podruju. Nedostatak fiksnih transfer stanica je da je njihov
rad skuplji.
Take za sakupljanje otpada mogu da se koriste za privremeno skladitenje recikliranog otpada.

U sluaju selekcije primarnog otpada, na ruralnim transfer stanicama se postavljaju posebni
kontejneri za odreenu vrstu otpada koji se reciklira. Selekcija sekundarnog otpada moe,
takoer, biti organizirana na ruralnim transfer stanicama. Reciklirani otpad se takoer moe
pokupiti na mobilnim transfer stanicama, pod uslovom da opina organizira sakupljanje
selektiranog otpada. U suprotnom, ovlatene privatne kompanije za reciklau mogu biti pozvane
da preuzmu reciklirani otpad. U tom sluaju, opina bi sakupljala samo preostali otpad. To bi
smanjilo koliine otpada, potrebnu uestalost sakupljanja otpada i - trokove.
Planiranje sakupljanja ruralnog otpada obuhvata sljedee korake:
1. Naselja koja nisu obuhvaena redovnim servisom za sakupljanje otpada i odgovarajui

broja stanovnika, identificirani su za svaku pilot opinu na osnovu unosa JKP-a i / ili
privatnih kompanija za upravljanje otpadom; i locirani su na Google Earth mapi;
2. Generiranje i sastav otpada je izraunato za svako naselje koje nije pokriveno redovnim
servisom za sakupljanje otpada; preostali otpad treba da bude sakupljen od strane JKP-
a/privatnih kompanija za upravljanje otpadom, dok su reciklanti dodjeljeni ovlatenim
preduzeima za reciklau; a biorazgradivi otpad je namjenjen za kuno kompostiranje.
3. Putna infrastruktura je analizirana kako bi se optimizirale rute; rute su prikazane na Google
Earth mapi; rute idu pored glavnih puteva poevi od garae kamiona za odvoz otpada
(koje se nalaze obino u opini) do deponije (ili regionalne sanitarne deponije ili opinske
nesanitarne deponije) i nazad do garae;
4. Broj taaka za sakupljanje za svaku rutu se postavljaju ili za pojedinana naselja (mobilni
transferi) ili za ruralne transfer stanice (fiksni transferi) koje pokrivaju grupu naselja;
izmjerena su rastojanja izmeu taaka za sakupljanje;
5. Ruralne transfer stanice (fiksne) su postavljene na pogodnim lokacijama - raskrsnice
magistralnih i lokalnih puteva, u blizini naselja sa veim brojem stanovnika i samim tim i
blizu nastajanja veih koliina otpada;
6. Vrijeme sakupljanja po takama za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja otpada je
izraunato na osnovu udaljenosti, dozvoljene pauze i brzine;
7. Izraunata je ukupna zapremina potrebnih sudova i broj kontejnera od 1.1m3 (koji se lako
mogu pretvoriti u kante od 120L, na osnovu odnosa da je 1 kontejner od 1.1m3 jednak 8
kanti od 120l); prosjena gustina otpada jednog kontejner od 1.1m3 je 120kg, ali zbog
rezervne margine od 30%, prorauni rade sa prosjenom gustinom otpada od 98 kg.
8. Potrebna zapremina potrebnih kamiona za odvoz otpada je izraunata na osnovu koliine
preostalog otpada, broja ruta, ukupnog vremena sakupljanja i frekvencije sakupljanja
(obino jednom nedeljno).
9. Trokovi goriva su izraunati na osnovu ukupne duine putovanja, prosjene potronje od
15l dizela na 100 km i vaeim cijenama dizela u pilot zemljama.
Model prorauna za albanske opine nema podatke o potrebnim zapreminama kamiona/

kontejnera jer podaci o broju stanovnika nisu trenutno dostupni. Sve formule su integrirane u
model obrauna i nakon obezbijeivanja ulaznih podataka (broj stanovnika i odgovarajue
generiranje i sastav otpada) potrebne koliine e biti automatski izraunate.
U nastavku je dat primjer opine Ulcinj. Prorauni potrebnih vozila i zapremine kontejnera su
zasnovani na generiranju otpada u naseljima u opini Ulcinj, koja nisu pokrivena redovnim
servisom sakupljanja otpada. Uneseni podaci za potrebe raunanja su dati u tabelama 8 i 9.
Tabela 8 Naselja /stanovnitvo koje nije pokriveno uslugom redovnog sakupljanja i generiranja otpada u opini Ulcinj
Indikator (kg/ Generiranje
Naselja koja nisu pokrivena Br. po glavi otpada (kg/po otpad (tona /
uslugom sakupljanja otpada stanovnika stanovnika/ glavi godina)
danu) stanovnika/danu)
Ambula 34 0.7 23.8 8
Zoganj 397 0.7 277.9 101
Bojke 161 0.7 112.7 41
Sveti orde 69 0.7 48.3 17
Bratica 241 0.7 168.7 61
todra 111 0.7 77.7 28
urke 33 0.7 23.1 8
Darza 135 0.7 94.5 34
Donja Klezna 126 0.7 88.2 32
Sutjel 20 0.7 14.0 5
Draginje 72 0.7 50.4 18
Fraskanjel 57 0.7 39.9 14
Rec 63 0.7 44.1 16
as 239 0.7 167.3 61
Kodre 1039 0.7 727.3 265
Kolonza 232 0.7 162.4 59
Kosii 301 0.7 210.7 77
Kravari 551 0.7 385.7 140
Krue 133 0.7 93.1 33
Kruta 194 0.7 135.8 49
Krute 534 0.7 373.8 136
Leskovac 78 0.7 54.6 19
Lisna Bore 175 0.7 122.5 44
Mide 234 0.7 163.8 59
Pistula 393 0.7 275.1 100
Rasti 365 0.7 255.5 93
Sastav otpada je prikazan u tabeli 9.
Tabela 9 Sastav otpada u naseljima koja nisu pokrivena uslugom redovnog sakupljanja otpada u opini Ulcinj
Otpad (kg/mjesec)
reciklanti otpad
Ambula 257 114 129 50 29 321 136
Zoganj 3,001 1,334 1,501 584 333 3,752 1,584
Bojke 1,217 541 609 237 135 1,521 642
Sveti orde 522 232 261 101 58 652 275
Bratica 1,822 810 911 354 202 2,277 962
todra 839 373 420 163 93 1,049 443
urke 249 111 125 49 28 312 132
Darza 1,021 454 510 198 113 1,276 539
Donja Klezna 953 423 476 185 106 1,191 503
Sutjel 151 67 76 29 17 189 80
Draginje 544 242 272 106 60 680 287
Fraskanjel 431 192 215 84 48 539 227
Rec 476 212 238 93 53 595 251
Otpad (kg/mjesec)
reciklanti otpad
as 1,807 803 903 351 201 2,259 954
Kodre 7,855 3,491 3,927 1,527 873 9,819 4,146
Kolonza 1,754 780 877 341 195 2,192 926
Kosii 2,276 1,011 1,138 442 253 2,844 1,201
Kravari 4,166 1,851 2,083 810 463 5,207 2,198
Krue 1,005 447 503 196 112 1,257 531
Kruta 1,467 652 733 285 163 1,833 774
Krute 4,037 1,794 2,019 785 449 5,046 2,131
Leskovac 590 262 295 115 66 737 311
Lisna Bore 1,323 588 662 257 147 1,654 698
Mide 1,769 786 885 344 197 2,211 934
Pistula 2,971 1,320 1,486 578 330 3,714 1,568
Rasti 2,759 1,226 1,380 537 307 3,449 1,456
Uspostavljene su dvije rute, takozvane zelena i narandasta. Oznaavanje ruta bojom

olakava planiranje puta i odgovarajuih taka za sakupljanje.
Take za sakupljanje du zelenih i narandastih ruta su:

Tabela 10 Take za sakupljanje du "narandastih" i "zelenih" ruta
Taka za Taka za Narandasta Ruta

sakupljanje Zelena Ruta sakupljanje
Br. Br.
1 Zoganj 1 Rec
3 Transfer stanice blizu Sasa 3 Bratica
Mide 4 Pistula
Sas 5 Kruce
Stodra
Kravari
Ostros
Bojke
4 Krute
Transport do Moure
Postoje tri mobilne take za sakupljanje (Zoganj, Donja Klezna i Krute) i jedna fiksna ruralna
transfer stanica koja se nalazi u blizini sela Sas gdje se privremeno skladiti otpad iz Mide, Sasa,
Fraskanjela, todra, Kravari, Ostros i Bojke dok ga ne pokupi opinski kamion za odvoz smea.
Selo Ostros se nalazi se u blizini Opine Bar. Predloeno je da se sakupljanje otpada iz ovog
naselja ukljui u "zelenu" rutu zbog pogodnosti putne mree. U suprotnom, Optina Bar e se
suoiti sa izazovom da proiri sakupljanje ruralnog otpada u ovom selu zbog relativne udaljenosti
izmeu opine i regionalne sanitarne deponije Moura.
Postoji est mobilnih taki za sakupljanje du "narandaste" rute, kao to je prikazano u tabeli 10.
Rute su prikazane na slici ispod.
Slika 15 "Zelene" i"narandaste" rute vozila za sakupljanje otpada u opini Ulcinj
Svaka ruta poinje iz garae koja se nalazi u Ulcinju; kamion vozi izmeu taaka za sakupljanje
(ukljuujui ruralnu transfer stanicu), ide na regionalnu sanitarnu deponiju Moura, istovara otpad
i vraa se u garau. Stoga, broj mjesta za sakupljanje je n 1 (5 za "zelene" i 7 za "narandaste"
rute). Ukupno vrijeme za sakupljanje otpada se izraunava pomou formule:
Y=a + (bc x N) + bkm + c(d) + e + f + g
Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja za zelenu rutu je
dato u tabeli 11.
Tabela 11 Ukupno vrijeme izmeu taaka za sakupljanje du zelene rute, do sanitarne deponije Moura i nazad
RUTA 1 (ZELENA)
a vrijeme od garae do rute, e- vrijeme
a+e 15 0 0 0 15
vonje do garae na kraju putovanja
Wg Generiranje otpada po lokaciji (kg) 396 125 2,980 532 0
CR Koeficijent sabijanja kamiona 3 3 3 3 3
Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili vrijeme
bc 1 15 15 15 0
bkm Vrijeme vonje izmeu lokacija (min) 9.4 9.5 4.1 5.2 17.22
d Vrijeme odlaganja (mjerenje, istovar) 0.00 0.00 0.00 0.00 30.00
f+g Vrijeme van rute (15% dana) 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po nedelji 1
YLOC Ukupno vrijeme sakupljanja po lokaciji 49.4 24.5 19.1 20.2 144.2
Y Ukupno vrijeme sakupljanja (min) 257.3
Ukupno vrijeme izmedju taaka za sakupljanje i ukupno vrijeme sakupljanja za narandastu rutu
Tabela 12 Ukupno vrijeme izmeu taaka za sakupljanje du narandaste rute, do sanitarne deponije Moura i nazad
RUTA 2 (NARANDASTA)
Lokacija br.. 1 2 3 4 5 6 7
putovanja
Wg Generiranje otpada po lokaciji (kg) 132.67 392.02 1,135.65 240.40 18.00 0.00 18.00
Wsw Specifina teina otpada (1.1m3) 98 98 98 98 98 98 98
CR Koeficijent sabijanja kamiona 3 3 3 3 3 3 3
Vrijeme sakupljanja po lokaciji ili
(min)
bkm 29.5 3.2 3.0 14.2 4.4 36.0 5.8
(min)
d 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 0.00 30.00
istovar)
f+g Vrijeme van rute (15% dana) 0 0 0 0 0 0 72
c Broj putovanja po nedelji 1 1 1 1 1 1 1
Ukupno vrijeme sakupljanja po
Y 69.5 18.2 18.0 29.2 19.4 51.0 132.8
lokaciji
Ukupno vrijeme sakupljanja
Y 338.1
(min)

sakupljanje otpada za zelenu routu je data u tabeli 13.
Tabela 13 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za zelenu rutu (nedjeljno sakupljanje)

Potrebna
Nedjeljni otpad na Broj potrebnih
kamiona (m3)
Zoganj 396 4
Donja Kleznja 126 1 Vol=Tot odnos
otpad/specifina
Transfer stanica blizu Sasa 2,981 30 teina/sabijanje
Krute 533 5
Potrebna zapremina kamiona i kontejnera lociranih na takama za sakupljanje za nedjeljno

sakupljanje otpada za narandastu rutu je data u tabeli 14.
Tabela 14 Broj kontejnera i kamiona potrebnih za narandastu rutu (nedjeljno sakupljanje)
Potrebna
Nedjeljni otpad na Broj potrebnih
kamiona (m3)
Rec 63 1
Kruce 133 1
otpad/specifina
Mrkojevici 1,136 12 teina/sabijanje
Bratica 240 18
Kodre 1,036 11
Trokovi dizel goriva su izraunati i za zelenu i za narandastu rutu, na osnovu ukupne

razdaljine (duine puta), potronje goriva 15l/km i stvarne cijene goriva (Tabele 15 i 16).
Ukupna duina Nedjeljni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Ukupna duina Nedjeljni trokovi Mjeseni trokovi goriva

Znai, da se proiri usluga sakupljanja otpada i pokriju naselja u opini Ulcinj, potrebno je
obezbijediti sljedee resurse:
- Treba kupiti 71 kontejner zapremine 1.1m3 (koji e biti postavljeni na takama za sakupljanje)
i 568 kanti od 120l (koje e biti postavljene na imanjima potroaa za sakupljanje po proncipu
od-vrata-do-vrata). Troak kontejnera zapremine 1.1m3 je 24,850 EUR 49. Troak kanti od
120l je 17,04050 EUR;
49
Jedinina cijena za kontejner zapremine 1,1m3 je 350 EUR.
50
Jedinina cijena za kante od 120l je 30 EUR.
- Jedan kamion zapremine 15m3 treba da bude dostupan u ukupnom trajanju od 10 sati
nedeljno. Ako takav kamion nije dostupan, investicija je oko 70.000 eura;
- 3 zaposlena (jedan voza i dva utovarivaa) e biti angairani 10 sati nedjeljno;
- Mjeseni trokovi goriva e biti u visini do 75 EUR;
- Ako bi graani angairali lokalnog posrednika za sakupljanja otpada, trokovi naplate "od
vrata do vrata" i prevoz do take sakupljanja trebaju da budu pokriveni. Treba imati u vidu da
e broj putovanja potpuno napunjenog traktora (do 6m3 zapremine) biti vie od jednog puta
nedjeljno. Naknada e se pregovarati sa naruiocem, ili sa mjesnom zajednicom ili opinom,
na osnovu zapremine otpada za sakupljanje, odnosno broj nekretnina u kojima e se otpad
sakupljati, kao i duine putovanja iz oblasti u kojoj se otpad sakuplja do taaka za sakupljanje.
Privremeni iznos od 400-500 eura po posredniku za sakupljanje otpada mjeseno djeluje
razumno, s obzirom na trenutne prosjene plate u regionu. Ova naknada bi trebalo da pokrije
trokove goriva i iznajmljivanja traktora.
Pored planiranja potrebnog za optimizaciju sakupljanja ruralnog otpada i osiguravanja potrebnih

resursa, vaan preduslov za prihvatanje novog servisa, a naroito za selektiranje otpada, je
podizanje svijesti javnosti i sprovoenje.
Aktivnosti podizanja svijesti javnosti ne bi trebalo da budu ograniene samo na sporadine

kampanje. Graani treba da budu ukljueni od samog poetka planiranja sakupljanja ruralnog
otpada, u idealnom sluaju, kroz anketu obraene u odjeljku 3.1.1.2 za inventare nelegalnih
odlagalita otpada. Lideri lokalnih zajednica treba da koriste svoj autoritet da objasne znaaj
prestanka nelegalnog deponovanja otpada i pravilnog odlaganja otpada u kante za smee.
Komunikacija izmeu opinskih predstavnika i graana treba da se nastavi sve dok svako
domainstvo ne potpie ugovor i dobilje jedan kontejner za skladitenje otpada na svom posjedu.
Kada domainstvo prihvata uslugu (i za nju plati), preduzee za upravljanje otpadom treba da
zadri univerzalnost, kroz nediskriminaciju, odrivost, kvalitet i efikasnost, transparentnost,
ekonomski prihvatljivu cijenu i punu pokrivenost oblasti pruanja usluga.
6. Zakljuci
Ovaj IUO model moe pomoi u implementaciji obimnih mjera u pravcu smanjenja morskog
otpada i njegovih tetnih uticaja.
Monitoring morskog otpada je jedini nain da se dobije jasna slika izvora morskog otpada kao i
da se procijeni da li su preduzete aktivnosti za ublaavanje problema efektivne. Znaaj
monitoringa se ogleda u injenici da, shodno zahtjevima Okvirne Direktive o pomorskoj strategiji,
svaka zemlja lanica mora razviti i sprovesti protokole monitoringa morskog otpada. Snano se
preporuuje da, gdje god su sprovedene prakse koje mogu imati efekat na morski otpad, budu
propraene sa dobro osmiljenim programom monitoringa, koji e snimiti koliine i vrste morskog
otpada prije i nakon sprovoenja prakse, kako bi se procijenile promjene i time efektivnost prakse.
U sluaju pilot regiona Jadranske obale, i monitoring i evaluacija i efektivnost sprovedenih politika
i aktivnosti bi trebalo da budu koordinirane na regionalnom nivou. Regionalna saradnja bi trebala
da rezultira konsolidacijom postojeih alata za monitoring uinka i odgovornosti, kao i koritenjem
usklaenih pristupa.
Jednom kada su usklaeni sakupljanje podataka o upravljanju otpadom i metodologije analize, te

sproveden poetni monitoring, sljedee aktivnosti bi trebalo preduzeti od strane svake pilot
opine:
- Proiriti sakupljanje otpada na ruralnom podruju i zatim oistiti nelegalna odlagalita koja
su prethodno koritena od strane stanovnitva koje nije bilo pokriveno uslugom redovnog
sakupljanja;
- Sprovesti instrumente koji primjenjuju princip zagaiva plaa, kroz npr. primjenu
kaznenih mjera za bacanje otpada i ostala ponaanja tetna za ivotnu sredinu;
- Organizirati primarnu selekciju otpada i jaati saradnju sa kompanijama aktivnim na tritu
reciklae;
- Uspostaviti recikliranje on-the-go (npr. plae, mjesta za rekreaciju) kroz obezbijeivanje
adekvatnog broja, veliine i vrsta posuda za otpad i prijem reciklae
- Obezbijediti da su sve javne posude za otpad i prijem reciklae pranjene esto i redovno.
Prije nego to se sprovede bilo koja praksa za smanjenje morskog otpada, treba razmisliti o
efektima koje moe imati na ponaanje ljudi. Da bi bilo koja aktivnosti bila efektivna na dui rok,
mora prouzrokovati promjenu u ponaanju koje e se odrati na dui rok. Ovo nije uvijek lako
postii. Zahtijeva efektivno podizanje javne svijesti u sadejstvu sa ostalim praksama koje se
primjenjuju.
U pilot opinama, opinska administracija, odbornici i javna komunalna preduzea e odigrati

krucijalnu ulogu u upravljanju morskim otpadom i programima monitoringa nelegalnog odlaganja
otpada. Lideri u lokalnoj zajednici moraju biti izabrani i poeti da ukljuuju graane u donoenje
odluka i aktivnosti. U ovom sluaju, zajednica-mentalitet su zadobijeni gdje ljudi djeluju ka
poboljanju svojeg podruja za vee dobro cijele zajednice. Ukoliko su zajednice vie educirane
o uticajima morskog otpada i nelegalnog odlaganja otpada, i ukoliko su to identificirale kao
drutvenu devijaciju, to moe potencijalno da promijeni njihove navike.
Aneks 1
Sistem klasifikacije za otpad za sva istraivanja gdje se otpad sakuplja ili identificira na
mjestu nastanka

materijala otpada
1 Plastika PL01 epovi od flaa I poklopci
3 Plastika PL03 Boce, bubnjevi, kanisteri i kofe > 2 L
4 Plastika PL04 Noevi, viljuke kaike, mjealice (pribor za jelo)
5 Plastika PL05 Pakovanja za pie, pakovanja za 6 flaa i plastine tacne
6 Plastika PL06 Kutije za hranu (brza hrana, olje, kutije za ruke i slino)
7 Plastika PL07 Plastine kese(neprozirne i prozirne)
13 Plastika PL13 Korpe, gajbe i tacne
15 Plastika PL15 Mree i vree (za povre, mree za ostrige i vree za mulje)
22 Plastika PL22 Fragmenti fajberglasa
26 Sunerasta plastika FP02 olje i pakovanja za hranu
27 Sunerasta plastika FP03 Suneraste bove
28 Sunerasta plastika FP04 Pjena (izolacija i pakovanje)
29 Sunerasta plastika FP05 Drugo (navesti)
30 Tkanina CL01 Odjea, obua, kape i pekiri
31 Tkanina CL02 Ranevi i torbe
32 Tkanina CL03 Platna, platna za jedrenje i sargija (dakovi od jute)
33 Tkanina CL04 Uad i kanapi
34 Tkanina CL05 Tepisi i mebla
35 Tkanina CL06 Druge tkanine (ukljuujui i krpe)
38 Staklo i keramika GC03 Posue (tanjiri i olje)
39 Staklo i keramika GC04 Sijalice i sijalina grlea
40 Staklo i keramika GC05 Fluorscentne cijevi
44 Metal ME01 Posue (tanjiri, olje i pribor za jelo)
45 Metal ME02 epovi od flaa, poklopci i jezici za povlaenje
48 Metal ME05 Boce za gas, bubnjevi i kofe( > 4 L)
materijala otpada
56 Papir i karton PC03 ae, tacne, omoti od hrane, pakovanja od cigareta, kutije od
pia
62 Guma RB04 Gume
Aneks 2
Upitnik za nelegalno odlaganje otpada

Broj ukuana:
Naziv ulice:
1. Pol (oznaite)
Muko
ensko
2. Zaposlenje (oznaite)
Da Ne
Manje od godinu 1-3 godine 4-6 godine 7-10 godina vie od 10 godina
4. Koliko osoba ini vae domainstvo
Dio B: Svjesnost o obimu nelegalnog odlaganja otpada
5. Znate li da se nelegalna deponija nalazi u vaem susjedstvu? (oznaite)
Da Ne
6. Ako znate, koliko lokacija ste primjetili? (oznaite)
0-1 2-5 Vie od 5

7. Smatrate li da je nelegalno odlaganje otpada problem u vaem susjedstvu? (oznaite)
Da Ne
8. Ako je odgovor da, kako biste ocjenili ozbiljnost problema? (zaokruite)

Dnevno Nedeljno Mjeseno Sezonski Godinje

Drugo (navesti)
Nekoliko nedelja Nekoliko mjeseci godinu 2-5 god 6-9 god >10 god
11. Po vaem miljenju, ko doprinosi nelegalnom odlaganju otpada? (oznaite)
Kompanije za gradnju, ruenje, popravke,

krovove ili ureivanje zelenih povrina
Batenske usluge
Prodavnice auto djelova i guma
Kolektori otpada
Sakupljai otpada
Lokalno stanovnitvo
Drugo (navesti)
12. Po vaem miljenju, zbog ega ljudi nelegalno odlau otpad? (oznaite)

Nije ih briga/lijeni su
Propustili su dan kada se sakuplja otpad
Nema/nepouzdane usluge sakupljanja otpada
Drugo (navesti)
Dio C: Rjeavanje problema nelegalnog odlaganja otpada

13. Na skali od 1 do 5, koliko je vano eliminirati nelegalno odlaganje otpada? (oznaite)
Veoma vano Prilino vano Ne Nije puno Nije vano

znam/nemam vano
miljenje
1 2 3 4 5
Obrazloite odgovor?
14. Koje usluge opina moe da unaprijedi kako bi se sprijeilo nelegalno odlaganje otpada?
(oznaite)
Postaviti kontejnere na odreenim lokacijama
Blagovremene usluge sakupljanja otpada
Ograen prostor da se zabrani odlaganje
Drugo (navesti)
15. Je li zajednica ukljuena u borbu protiv nelegalnog odlaganja otpada?
Da Ne
16. Na koji nain bi bili voljni da doprinesete borbi protiv nelegalnog odlaganja otpada u
Novcem
Peticijom
Vremenom
Niim
Drugo
Dio D: Efekti nelegalnog odlaganja otpada
17. Da li postojanje deponije u vaem susjedstvu utie, na bilo koji nain, na kvalitet vaeg
ivota?
Neugodan miris
Vizuelno
Estetski
Skitnice

19.
20. Da li ovaj problem utie na vas, vau porodicu, kune ljubimce, stoku?
Da Ne

21. Smatrate li da nelegalno odlaganje otpada ima negativan uticaj na ivotnu sredinu?
Da Ne
Rast vegetacije
Zagaenje tla
Zagaenje vode
teti ivotinjama
Drugo (navesti):
23. Kako biste ocijenili ozbiljnost ovih efekata na ivotnu sredinu? (zaokruite)
Hvala vam na izdvojenom vremenu.

Aneks 3
Prorauni sakupljanja ruralnog otpada

Upravljanje Cvrstim Otpadom SWG SWM Report SERCROMNEBIH

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Upravljanje Cvrstim Otpadom SWG SWM Report SERCROMNEBIH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UPRAVLJANJE

MODEL INTEGRIRANOG GOSPODARENJA

Slika 1 ara Pilot region ............................................................................................................................. 7

Tabela 1 "ara " pilot regija (Makedonija-Albanija-Kosovo*1): .................................................................... 7

1. Korijen problema je identifikacija, odgovori na pitanja zato i kako se generie

Meutim, pronalaenje upotrebljivih podataka o tetnim utcajima i koliinama plutajueg otpada

podrava politike ruralnog razvoja,

2. Specifini i opti ciljevi

Opti cilj Podprojekta je Unapreenje konceptualnih i organizacionih okvirnih uslova na polju

1. Izradu Izvjetaja o tetnom uticaju na okoli i ekonomiju za svaku pilot regiju, uz

Geografski opseg kao i opis preliminarnih uoenih problema upravljanja otpadom i

Tabela 1 ara" Pilot region (Makedonjia-Albanija-Kosovo*):

Slika 1 ara pilot region

Tara Drina - Sava pilot region

Tara-Drina-Sava pilot region je podijeljen na dvije vodomee: Drina-Tara and Drina-Sava.

Tabela 2: "Drina - Tara Rijeka (Bosna i Hercegovina-Srbija-Crna Gora)

Privremena raspodjela terotorije po pilot optinama u regionu Jadranske obale je prikazana na

Slika 2 Drina Tara Pilot Region

Tabela 3 Drina-Sava" pilot region

Slika 3 Drina-Sava pilot region

Slika 4 Akumulacije du rijeka Lim i Drina

Obalno podruje Jadranskog mora

Privremena raspodjela terotorije po pilot optinana u regionu Jadranske obale je prikazana na

Slika 5 Obalno podruje Jadranskog mora

4.1 Uvod u pojmove morsko smee / plutajui otpad

Okvir 1. Pregled uticaja morskog smea / plutajueg otpada na okoli i ekonomiju

Porijeklo, putevi kretanja i potonua/slijeganja plutajueg otpada:

Porijeklo ukljuuje izvore koji se nalaze na kopnu (deponije/smetljita/rekreacione oblasti);

4.2 Pregled metoda

esto se pogreno pretpostavlja da veina plutajueg otpada u morima/rijekama/akumulacijama

6. Korijen problema identifikacija, odgovara na pitanje zato i kako dolazi do

ematski prikaz Metode je dat na slici 6 ispod:

Sakupljeni komunalni otpad

Reciklirana ambalaa Smanjen uticaj

Slika 7 Metoda za procjenu uticaja na okoli i ekonomiju

Okvir 2. Problemi upravljanja otpadom u pilot regijama

- Nedostatak planiranja u upravljanju komunalnim otpadom, loi lokalni propisi i slaba

1. Generisanje otpada u svakoj pilot optini.

Kako bi se analizirali temeljni problemi generisanja plutajueg otpada, sljedee informaije e se

Tabela 5 Politika i zakonodavstvo

Koje su institucije ukljuenje u Usluge odvoza

Ambalaa Organski otpad

Tabela 6 Generisanje otpada

Tabela 7 Finansiranje upravljanja otpadom

Stopa skupljanja otpada (Pokrivenost uslugom) (%)

Rjeenja za ove probleme e se traiti u, ve ranije spomenutim, ISWM modelima.

Lokacije izvora plutajueg otpada su rasprostranjene i obuhvataju obalna podruja, kao i

Tabela 8 Izvori morskog smea / plutajueg otpada

4.2.3 Putevi kretanja

Nakon prvobitnog dolaska u more/rijeku/akumulaciju, postoji nekoliko faktora koji doprinose

Putevi kretanja otpada e se analizirati istovremeno sa identifikovanim izvorima. Potrebni

4.2.4 Krajnja destinacija

1. Mapiranje morskih struja i vjetrova u vezi sa dostupnim studijama o praenju morskog

Na internacionalnom nivou, 84.1% ukupnog morskog smea koje se pronae u obalnom

4.2.5.1 tetni utcaji na okoli

Plutajui otpad je znaajna prijetnja po zdravlje i produktivnost morskih, jezerskih i rijenih

Okvir 3. Uticaj morskog smea na biljni i ivotinjski svijet

Umjesto toga, predloeno je da se prikupe informacije od svih zainteresovanih strana u

Tabela 10 Spisak institucija odgovornih za okoli i ribarstvo

Tabela 11 Privremeni spisak zatienih podruja u pilot regionima

4.2.5.2 Ekonomski uticaj

Okvir 4. Trokovi uklanjanja otpada sa plae

Uklanjanje morskog smea / plutajueg otpada;

4.2.5.2.1 Uklanjanje morskog smea / plutajueg otpada