Shkolla Jopublike

Drita e Dijes

Projekt
Lenda: Shkenca
Tema: Si te eksplorojme gjallesat

Pranoi: Anida Bardhi Punoi: Kiara Hoxhaj

Ceshtjet e trajtuara:
1. Te eksplorojme gjallesat
2. Mbreteria Monera
3. Mbreteria Protista
4. Mbreteria e kerpudhave
Llojet e krpudhave dhe prfitimet shndetsore t
tyre
5. Mbreteria e Bimeve
Bimt mjeksore q prdoren pr mjekim
6. Mbreteria e Kafsheve
Kafshet ne rrezik zhdukjeje
C'mund te bejme ne per to?
Te eksplorojme gjallesat
Edhe mjediset me te pastra ofrojne strehim per disa lloje kafshesh. Keto
gjallesa ndodhen kudo, madje edhe ne klase, shtepi ose mjedise te tjera.
Shenjat e jetes mund te jene te pranishme prapa dere, neper qoshe apo
pergjate pragjeve te dritareve. Shpesh ne nuk I veme re keto shenja jete te cilat
levizin rreth nesh sepse ato kryejne ciklin e tyre jetesor pa shqetesuar ciklin
tone.

Gjallesat ne natyre ndryshojne nga tipi, lloji, permasat e shume cilesi te tjera
qe I karakterizojne. Keto gjallesa klasifikohen ne 5 mbreteri te cilat jane:

1. Mbreteria Monera
2. Mbreteria Protista
3. Kerpudhat
4. Bimet
5. Kafshet

Studimi si dhe eksplorimi I gjallesave shpesh mund te jete I veshtire sepse

gjallesat ne natyre mund te jene aq te vogla sa eshte e pamundur te dallohen
me sy te lire si psh moneret dhe protistet.

Ndersa disa gjallesa te tjera qe bejne pjese ne tre mbreterite e tjera, mund te
studiohen mjaft lehte, por ky studim do te kerkonte shume kohe per shkak te
numrit te madh te tyre.

Mbreteria Monera
Gjallesat me te thjeshta e me te vjetra te Tokes, qe formojne mbreterine e
Monereve, jane gjallesat njeqelizore dhe prokariote. Ne Mbreterine e
padukshme te monereve bejne pjese: bakteret dhe algat blu te gjelberta
(cianobakteret).
Per nga thjeshtesia e struktures, moneret
ngjajne me organizmat e pare te shfaqur
ne Toke. Ndermjet monereve ka gjallesa qe
gjate frymemarrjes perdorin oksigjenin.
Keto gjallesa quhen aerobe. Ndersa ka
gjallesa te tjera qe jo vetem nuk e pranojne
oksigjenin me perqendrim me te madh se
0,1 1% por ai ka efekt helmues per to.
Keto gjallesa quhen anaerobe. Ndermjet
ketyre llojeve ekstreme ekzistojne gjallesa
qe quhen anaerobe facultative. Keto jane
raste te ndermjetme organizmash qe ne
kushte normale jane aerobe por ne mungese te oksigjenit ato mund te
prodhojne energji alternative me ane te procesit te fermentimit. Ekzistenca e
tyre mund te vertetoje hipotezen se ato jane pasardhese te gjallesave qe jetonin
ne atmosferen primitive te Tokes, ne mungese te plote te oksigjenit.

Mbreteria Protista
Ne mbreterine e Protisteve bejne pjese eukariotet me te thjeshta, por qe
ndryshojne shume nga njera-tjetra. Ato jane autotrofe dhe heterotrofe,
njeqelizore dhe shumeqelizore. Gjallesat protiste ndahen ne protiste autotrofe
ose me trajte bimore dhe protiste heterotrofe ose me trajte shtazore, te
perfaqesuara nga tipi Protozoa. Besohet se protistet jane eukariotet e para qe u
shfaqen ne Toke. Ata sollen dy risi te medha evolutive: grabitqaritetin aktiv dhe
riprodhimin seksual (per shkak se u shfaqen dy gjinite e ndryshme)

Disa protiste autotrofe jane:

1. Dinoflagjelatet
2. Diatomete
3. Euglenofitet
4. Algat e kuqe (rodofita)
5. Algat e murrme (feofita)
6. Algat e blerta (klorofita)

Nga menyra se si levizin ato ndahen ne:

1. Klasa e Kmberremeve (pseudopoda)

N ket klase bjn pjes gjallesa nj qelizore q lvizin me ane te zgjatimeve.

Prfaqsuesi kryesore sht

Ameba e cila e realizon
lvizjen te ngadalshme dhe
me rrshqitje n bazament te
fort.

Kur kap ushqimin Ameba

prdor edhe pseudopodet.

Ajo lshon (1 ose 2) psedopode te cilat e rrethojn ushqimin.

Ushqimin i glltitur prfundon n Vakuoln tretse ku tretet nga Enzimat.

Materiali i tretur thithet nga vakuola bashk me lendet e panevojshme dhe

nprmjet lvizjese se Amebs ajo nxirret jasht qelizs.

N ket klas ka dhe forma parazitare (p.sh. paraziti q shkakton ameboiden te

njeriu).

2. Klasa e Qerpikoreve (Ciliata)

Prfaqsuesi n ket klas sht Parameci.

Trupi I Paramecinit ka dallime nga trupi I

Amebs (Paramecini ka forme te
qndrueshme sepse sht I mbuluar me nj
membrane te holle).

Ai lviz me ane te qerpikve te cilat dalin nga

trupi.

Qerpikt prdorn edhe pr lvizjen e

ushqimeve drejt nj hapsire te vogl n
formn hinike (cistoma q sht e lidhur me
vakuoln tretse).

Kur Paramecet kan ushqim te bollshm ato shumohen me ane te ndarjes se

thjesht 2-3 here n dite.

Ajo jeton n ujra te mbla dhe lviz me ane te qerpikve q jan n siprfaqen
e trupit.

Ajo ka 2 brthama : makronuklesusi dhe mininukleusi.

Ajo ka dhe 2 vakuola tkurrse (te cilat pr 30 minuta nxjerrin uji te barabarte
me gjith trupin e tyre).

3. Klasa e Kamxhikoreve dhe Spozoaret

Tripanozoma sht nj mikrogjallese

kamxhikore qe leviz me ane te nj kamxhiku te
gjate.

Ky protist parazitar qe shkakton semundjen e

gjumit. Gjallesat sporozoare jan protiste
parazitare qe nuk levizin fare. I tille sht pr
shembull,plasmodiumi i malaries,i cili perhapet
me ane te mushkonjave anofele dhe shkakton semundjen e malaries.

Mbreteria e Kerpudhave
Kohe me pare kerpudhat jane klasifikuar si bime. Por ato ndryshojne nga
bimet sepse jane gjallea heterotrofe, pa klorofil, pra e marrin lenden organike te
gatshme. Kerpudhat jane gjallesa nje dhe shumeqelizore eukariote. E thene
thjeshte: ato kane tiparet e tyre karakteristike qe grupohen ne Mbreterine e
Kerpudhave.

Trupi i tyre nuk ka rrenje, kercell dhe gjethe por perfaqesohet nga tali. Tali
prbhet nga nj sr strukturash fijzore q quhen hife. Trsia e hifeve
formon miceln. Muret e hifeve prmbajn kitin . Nj hife sht nj qeliz e
vetme me shum brthama. Citoplazma sht e ndar n mure t ndrmjetme
ku do pjes ka nj ose disa brthama. Brthamat e hifeve jan haploid.

Pese llojet kryesore te kerpudhave jane:

1. Bazidiomicetet (Kerpudhat me kapele) dhe kerpudhat helmuese.

2. Zigomicetet te perfaqesuara nga myku I zi I bukes
3. Askiomicetet te perfaqesuara nga majate dhe ndryshket e bimeve.
4. Deutoromicet jane ato lloje kerpudhash qe riprodhohen vetem ne menyre
joseksuale. Jetojne ne menyre parazitare ose saprofite.
Kerpudhat jane te rendesishme ne natyre pasi ato kthejne lendet e vdekura be
forma qe mund ti perdorin qeniet e gjalla. Ky proces quhet RICIKLIMI I
NATYRES.

Llojet e krpudhave dhe prfitimet shndetsore t tyre

1. Krpudhat e bardha:

Pr humbje peshe dhe parandalimin e kancerit t prostates.Krpudhat e

bardha kan nj karbohidrat special i cili rregullon metabolizmin dhe nivelin e
sheqerit n gjak. Nj metabolizm i fort do t thot m shum yndyrna t
djegura. 80 gr krpudha n dit pr 46 jav jan esenciale pr rnie n pesh.
Kto krpudha gjithashtu jan t pasura n selenium i cili ka efekt jo vetm n
rnien e peshs, por edhe n parandalimin e kancerit t prostates

2. Shitake:

Luftojn tumorin

3. Reishi:

Super antikrpudha

Kjo krpudh e cila ngjan si nj lule e madhe kafe dhe e bardh q rritet n
drur ka veti: antikancerogjene, antioksidante, antibakteriale, antivirale dhe
antifugale. Gjithashtu, kto krpudha prmbajn acid gandodermik i cili
ndihmon n reduktimin e kolesterolit. Shtojini vakteve tuaja disa gram
krpudha t tilla n dit.

4. Oysters: kundra Hiv

Kto krpudha po studiohen si nj mundsi mbrojtjeje kundra HIV. Pr shkak

t vetive t larta antioksidante, kto krpudha mund t jen nj prbrs jet-
shptues.

5. Chanterelle: Tjetr antikrpudh

Kjo krpudh n form minitrumpete kan veti antimikrobiale, bakteriale dhe

fungale. Jan t pasura me vitamin C, D dhe kalium.

Mbreteria e Bimeve
Bimt jan organizma t gjall qe i prkasin mbretris Plantae. Ato prfshijn
organizma te njohur si pemt, perimet, shkurret, barishtet, vreshtat dhe algat
jeshile.Bimet i kemi te shumllojshme artificiale,kuruese,natyrore. Bimet jane
gjithashtu shume te dobishme per njerezimin.Bimet jane gjallesa qe e sigurojne
vete ushqimin me ane te procesit te fotosintezes.Ato jane shumeqelizore dhe
kane qeliza eukariote.

Tek bimt dallohet :

Krcelli primar

Krcelli sekondar

Krcelli terciar

Fara

Ajo lind nga nj vezore ku ndodhet qeliza vez e cila pasi fekondohet i jep jet
zigots. Nga kjo zhvillohet embrioni i cili shoqrohet nga shum lnd rezerv.
Embrioni nuk jep menjher nj bim t rritur, por kur arrin nj moment t
caktuar pjekurie e ndalon zhvillimin s bashku me lndt rezerv, dehidratohet
pothuajse plotsisht dhe bie n nj gjendje qetsie. Kjo gjendje mund t zgjas
nj ose dy stin, derisa kushtet e mjedisit t jen t prshtatshme q embrioni
t rritet dhe t formoj nj bim t rritur.

Pjesa m e madhe e bimve q jetojn aktualisht n tok zhvillohen duke u

nisur nga nj struktur e veant q quhet far. Gjethet prbhen nga baza e
gjethes, bishti dhe fletza. Fruti eshte ai organ i bimeve qe zhvillohet e behet
kokerr ne trajte e ne madhesi te ndryshme, pasi pllenohet veza ne vezoren e
lules.

Klasifikimi eshte nje udherrefyes per t'u orientuar ne shumellojshmerine e

pafund te natyres

Nga menyra e riprodhimit te bimeve, ato ndahen ne dy grupe :

1.Bime qe nuk prodhojne fare, pra qe nuk kane lule

Duke u bazuar ne pranine ose ne mungesen e indit transportues te lendeve

ushqimore dhe ujit, grupi i bimeve ndahet ne bime joenezore dhe bime enezore
2. Bime qe prodhojne fare, pra bime me lule

Ne grupin e enezoreve me fare bejne pjese bimet farezhveshura dhe grupi i

bimeve fareveshura.

Bimt mjeksore q prdoren pr mjekim

Aloa Vera

Pr kt bim jan gjetur shkrime t ndryshme edhe npr papiruse, pr t

ciln thuhet se sht bim shum e dobishme dhe nga ajo jan prodhuar
tableta t vogla kundr infeksioneve t ndryshme.

Kopra

Foshnjave t posalindura iu jepet n form aji, pr pengimin e dhembjeve dhe

shtangimeve t cilat e prcjellin foshnjn n muajt e par t lindjes. Me sukses
prdoret edhe kundr kollit.

Trumza

sht ekaspektorans i mir dhe spazmolitik i leht. Ka edhe veprim

bakteriologjik. Prdoret si bar pr shrimin e organeve t tretjes, si edhe
ndodhet si prbrs i shum ajrave tjera.

Kamomili

Prdoret kundr dhembjeve dhe shtrngimeve, inflamacioneve t lkurs dhe

mukozs s gojs, fytit, hunds, syve, po ashtu pr rregullimin e tretjes s
ushqimit, pastrimin e rrugve urinare nga jasht dhe brenda, kundr
hemorroideve.

Mendra
Prdoret si spazmolitik (kundr ngreve dhe shtangimeve n lukth e organe
tjera), pastaj pr qetsimin e shtangieve t muskujve sidomos n organet e
tretjes etj.

Lngu i Kulfims

Bima e kufilms ose lulevathit sht nj prej bimve m t njohura, q

ndihmojn n qarkullimin sa m t mir t gjakut, dhe ndihmon n
funksionimin e mir t zemrs. N rrahjet e shpejta t saj aji ka dhn
rezultate shum t mira. Mjekt kshillojn pirjen e dy gotave aji n dit.

Kakaoja mbron nga smundjet e zemrs

Kakaoja mbron nga smundjet kardiovaskulare, stimulon neuronet, kuron

gjendjen shpirtrore. Ajo ka t gjitha vetit e okollats.Stimuluese,
antidepresive, pr do nevoj afrodiziake. Pr disa persona nuk ka shum
ndryshime nga nj drog. Kakaoja, mes t gjitha ushqimeve, sht burimi m i
pasur me "flavanoli", substanca biologjikisht aktive, t cilat gjenden tek
ushqimet bimore. T mos i ngatrrojm me "flavanoli"-t e vers, t cilat
mungojn te kakaoja. Ato jan substanca intoksikuese, q gjenden n brendsi
t saj, q mbrojn nga smundjet kardiovaskulare dhe ndihmojn n mbajtjen
hapur t arterieve. Pak kakao mund ti jap nj shtys kujtess. Kakaoja, si aji
dhe kafeja, prmban substanca t ngacmuese t cilat veprojn mbi receptort e
sistemit nervor, duke rregulluar efektshmrin e qelizave. Flavanoli nxit nj
pjes t mir t prgjigjeve t neuroneve, q sht reagimi i par n baz t
fenomeneve shum t vshtira t kujtess dhe kuptimeve. Kakaoja prmban
Flavan-3-ols, nj prbrs i cili ndihmon n uljen e presionit t gjakut.
Prbrsit e kakaos njihen si nga antioksidantt m t prqendruar dhe q ju
mbrojn realisht nga smundjet e zemrs dhe nga kanceri. Po ashtu, mos
harroni edhe okollatn e zez, e cila ju mbron nga rreziku i vdekjes.
Mbreteria e Kafsheve
Mbretria e Kafshve prfshin organizma eukariote shumqelizore.

Kafsht nuk mund ti prodhojn vet lndt ushqyese, prandaj dhe quhen
veteushqyese (heterotrofe).

Kafsht ndahen n dy grupe n vartsi t pranis ose t mungess s shtylls

kurrizore:

1- Invertebror: pa shtyll kurrizore (sfungjert, krimbat, butakt (moluskt),

gaforret, merimangat, insektet, lkurgjembort (yjet dhe iriqt e detit);

2- Vertebror: me shtyll kurrizore (peshqit, amfibt (bretkosat, thithlopat),

zvaranikt (hardhucat, gjarprinjt), shpendt dhe sisort.)

Brenda 300 viteve t ardhshme, 75 pr qind e t gjitha specieve mamale do t

jen zhdukur nga ky planet. Q kur jeta fillimisht u shfaq miliarda vite m
par, u diversifikua dhe bri planetin ton si sht sot, ka pasur pes zhdukje
masive. Ngjarja e fundit e till ndodhi 65 milion vjet m par, kur nj meteor
goditi Tokn, duke krijuar nj mjegull permamente pluhuri q errsoi qiellin
pr shum vite. Ndryshimi q solli n klim kjo re pluhuri solli edhe zhdukjen
masive t gjallesave, prfshir dinozaurt.

Kafshet ne rrezik zhdukjeje

Bufi me njolla

Statusi: Ka tre nn-specie t ktij lloji, dy prej t cilave jan t rrezikuara.

Prerja e pyjeve me aksidente natyrore si zjarret e kan reduktuar n mnyr t
ndjeshme habitatin e ktyre bufave.

Breshka e gjelbr e detit

Statusi: T gjasht llojet e breshkave t detit q notojn n ujrat e SHBA ose

kan fole pran brigjeve t ktij vendi, jan t krcnuara ose t rrezikuara.
Foka e Indis Perndimore

Statusi: E regjistruar si specie e rrezikuar q

n vitin 1967, kjo fok jeton n bregdetin e
Floridas ku varkat q kalojn aty, vrasin
shum prej tyre do vit.

Krmilli i pemve

Statusi: 41 speciet e ktij lloji krmilli jan t rrezikuara q prej vitit 1981.
Grabitqart dhe shpyllzimi kan br q ato t zvoglohen n numr.

Trumcaku i errt bregdetar

Statusi: Kjo specie tashm sht zhdukur dhe s'ekziston m pr shkak t

zhdukjes s habitatit. Trumcaku i fundit i ktij lloji ngordhi n vitin 1987.

Thllza e kaubave

Statusi: Thllza m e madhe n SHBA sht aktualisht kandidate pr t'u futur

n listn e specieve t mbrojtura, pasi habitati i saj vazhdon t shkatrrohet.

Desht brirmdhenj

Statusi: Gjuetia dhe mungesa e ushqimit i kan shkatrruar tufat e mdha t

ktyre kafshve. Tashm ato jan specie e rrezikuar dhe habitati i tyre sht
gjithashtu n rrezik.

Ujku gri

Statusi: N mars, ujku gri u b pjes e

listave t specieve t rrezikuara. Q ather,
dhjetra prej tyre jan vrar nga gjuetart
dhe fermert, t cilt thon se ujqrit u
krcnojn bagtit.

Ariu polar

Statusi: Muajin e kaluar, arinjt polar t

bots u deklaruan si specie e krcnuar, pr
shkak t zvoglimi t madh t habitatit t tyre.
C'mund te bejme ne per to?
Pr shkak se ne jemi br forca dominuese n planetin ton, ne tashm kemi
n dor t vendosim se si mund ta menaxhojm m mir situatn q po
krijojm. Shum po bjn thirrje pr ndryshimin e mnyrs s konservimit q
kemi praktikuar deri m sot. N vend q t luftojm pr t kthyer ekosistemet
n gjendjen q qen para epoks s njerzve, arsyetohet se konservacionistt
duhet t bhen realist dhe t pranojn se njerzit jan pjes e shum
ekosistemeve aktualisht. N shum raste, ne duhet t pranojm ekosisteme q
inkorporojn speciet jo vendase dhe t prpiqemi ti ruajm si jan aktualisht.

Bibliografia
https://prezi.com/yq4k0ontnuqs/mbreteria-shtazore/

https://www.shqiperia.com/Ilacet-dhe-bimet-mjekesore-qe-sherojne-te-gjitha-
semundjet-.8618/

https://sq.wikipedia.org/wiki/Bim%C3%ABt

https://prezi.com/jb88_udkevjb/mbreteria-e-bimeve/

http://www.ikub.al/Magazine/1505050180/Article-Llojet-e-kerpudhave-dhe-
perfitimet-shendetesore-te-tyre.aspx

https://sq.wikipedia.org/wiki/Mbreteria_Protista

https://prezi.com/ubo_wm7lbcfl/mbreteria-e-kerpudhave/

Libri I Shkences 12