1.

Pojam i definicija viktimologije

Viktimologija kao iroka, bogato sadrajna, raznovrsna,

interdisciplinarna, nadasve pompezna nauna grana o svim vrstama
rtava, istrauje uzroke, nain postanka i odvijanja procesa i
mehanizma viktimizacije, te posljedicama koje nastaju. Ovako
sveobuhvatno definisana viktimologija nosi naziv i opta
viktimologija, dok je, u uem smislu, nazvana specijalna ili
kriminalna viktimologija iskljuivo preokupirana rtvama kao
posljedicom izvrenog zloina (krimena). Osim zloina, u tu
kategoriju spada i zloupotreba moi, pa se ovaj inovirani vid
discipline zove novom viktimologijom.

Danas se u optu viktimologiju, kao uzroni inioci modaliteta

rtava i generalno nesrea, svrstavaju i povrede ljudskih prava,
toliko prisutne u savremenom drutvu.

Etimoloki posmatrano viktimologija, kao zapaena i veoma

znaajna drutvena grana nauke, ima dva sasvim razliita
gnoseoloka znaenja. Ona kao takva, s jedne strane oznaava
rtvu kao ivo bie, koje se u okviru religiozno-ritualnog postupka
rtvuje odreenom boanstvu (H. J. Schneider). Opet, sa stanovita
krivinopravne nauke, jedna osoba, grupa ili organizacija izazvana
agresivnim ponaanjem drugih, naruava moralni i pravni poredak,
ozbiljno ga povreujui ili destruirajui. Prema tome, i s ovog
aspekta, viktimologija je jasno definisana kao nauka o rtvama
zloina.

Meutim, definisati rtvu zloina je vrlo teko. esto postoje sporna

pa i kontradiktorna pitanja, posebno rigidna, ako se rtva striktno
stavlja u okviru KZ-a, koji zatiuje odreeno pravno dobro. rtva,
kao takva, ne smije strogo da se personalizuje. Uostalom, osim
individualiteta, postoje kolektivne, pa ak i nacionalne rtve (itavi
narodi), kao apstraktne rtve koje se teko definiu.

U svakodnevnom ivotu, rtve su vrlo este u deliktima protiv

javnog reda i mira, a imaju pri tom obiljeje apstraktne rtve.
Primjeri te vrste su brojni i vrlo esti: opijanje na javnim mjestima,
sanitarni propusti, ekshibicionizam i voajerizam, bezobzirna
vratolomna vonja automobilom, ili vonja bez vozake dozvole i sl.

U svim nabrojanim sluajevima neminovno se pojavljuju rtve, jer

doktrinarno pravilo u krivinom pravu je injenica da ne postoji
kanjivo djelo bez rtve

2. Razvojni put viktimologije

Poev od zaetaka kriminologije, u 19 vijeku, naroito se istie

pozitivistika kola Cesara Lombrosa (18351909) i Enrika Ferria
(1856-1929). Osnovna karakteristika ovog kriminolokog pravca bila
je fokusiranost na poinioca rtve, odnosno njegovu linost. rtve su
 za predstavnike klasinog i pozitivistikog pravca smatrane
statikim, pasivnim, odnosno stereotipnim pojmovima. Kao takve i
po tom shvatanju, rtve ne proizvode nikakve dinamike i
kriminogene aktivnosti, to u sutini i biu samog zloina predstavlja
blasfemian, nekritian i nauci odbojan stav.

Stoga se pozitivistikom smjeru estoko suprotstavio slavni

kriminolog njemakog porijekla, Hans von Hentig, u svom radu
Primjedbe o interakciji izmeu poinioca i rtve (1941). Ovaj svjetski
ugledni kriminolog zasnovao je nauno savrenu, dinamiku
koncepciju u genezi zloina. Po Hentigu rtva zloina nije pasivni
objekt, nego postaje aktivni subjekt u procesu kriminaliziranja

Hans von Hentig je pionir moderne i nauno postulirane

viktimologije, koji je svojim radom prvijencem, podstakao i druge
istraivae da mu se pridrue.

Nedugo potom, 1947. godine, poznati advokat iz Jeruzalema,

viktimolog Beniamin Mendelsohn, u referatu Novi biopsiho
socijalni horizont viktimologije, u Bukuretu, svjetskoj javnosti
skrenuo je panju na novu nauku o rtvi. Na taj nain zaivjela je
znaajna nauna oblast viktimologija.

Henri Elleberger 1954. godine (Kanada) interpretira racionalni odnos

poinilac rtva. O kriminogenim karakteristikama, odnosno zloinu
proisteklom iz odnosa poinioca i rtve dao je validno objanjenje
Hans Schulz (1956). O restituciji rtve i ublaavanju tete prva se
poela zalagati Sara Margery Fry iz Engleske, 1957. godine, tako da
se nezaobilazno konstituie zakonska obaveza o adekvatnoj
materijalnoj odteti rtve.

Kad je pitanju aktivniji odnos drutva prema rtvi, injenica je da je

u narednom periodu snano ojaavalo zakonodavstvo. Ovo se
naroito odnosi na zakonsku regulativu drutva prema rtvama
zloina.

Na Internacionalnom simpozijumu u Bostonu (1976) usvojene su

znaajne odluke, ne samo o pomoi (odteti) rtvama, nego i o
preventivnim mjerama koje se moraju preduzimati protiv zloina da
do rtava uopte i ne doe. Dato je i mnogo vie prostora o aktivnoj
ulozi rtve zloina u krivinom postupku.

3. Zadaci viktimologije

Dominantna uloga viktimologije je spreavanje ili znatno umanjenje

nastanka rtava. Kako bi se postigao taj eljeni cilj, neophodno je
svestrano i minuciozno istraivanje, kako poinioca tako i rtve,
njihov meuodnos i interakcija, kao i sve pogodujue okolnosti koje
djeluju katalizirajue u realizaciji viktimizacije. Stoga, iz navedenog,
proizilaze determinante koje na uvjerljiv nain dovode do realizacije
viktimizacije:
 otkrivanje viktimogenih uzroka,

istraivanje rizika rtava,

ispitivanje i dokazivanje viktimogene predispozicije,

fenomenoloke odlike poinilac rtva: starost, pol, profesija,

obrazovanje, moralnost, itd.

prevencija postajanja rtvom metodika prosuivanja i otkrivanja

latentnih i potencijalnih rtava, razobliavanje opasnih situacija i
njihova izolacija,

restitucija posljedica kriminogeno/viktimogenih ataka: saniranje

fizikih i psihikih oteenja.

Poseban znaaj i neprocjenjivi zadaci viktimologije su u zbiljskim

stremljenjima, zatim sigurnijem i znatno lakem otkrivanju poinioca
zloina (zaobilazni put). Nita manje nije naglaena njena uloga u
izricanju presude i odmjeravanju kazne. Na taj nain se sagledava
aktivni ili pasivni doprinos rtve u genezi zloina in tempore
criminis.

U integralnom pogledu, sa stanovita triparticije (trihotomije), po

sjajnom uoavanju Tome ivanovia, viktimoloki principi, uz
ostale, imae i preventivni znaaj kako bi se eventualno
preduprijedio zloin ili znatno ublaio njegov stepen.

Zatim, viktimologija kao interdisciplinarna grana, u heuristikom

pogledu, ima integralan pristup zloinu, pa kao takva i veoma
primijenjena uz ostale discipline, dovodi i do sveobuhvatnog
istraivanja kriminalnog djela.

4. Kriminoloki aspekti rtava

U Ottawi (Canada) od 9. do 13. septembra 1984. godine odran je

pripremni sastanak za Sedmi kongres UN s dalekosenim pozitivnim
pomacima. Na tom sastanku donesen je nacrt Deklaracije koja e
biti, godinu dana kasnije, usvojena na spomenutom kongresu u
Milanu. Naime, predmet kongresa o prevenciji kriminaliteta,
posveen je irokoj oblasti rtve zloina. Svestrano su obuhvaene
sve vrste rtava zloina, s njihovim specifinim komponentama,
izmeu ostalog:

rtve klasinog kriminaliteta,

rtve zloupotrebe moi,

masovne viktimizacije,

torture u totalitarnim reimima,

grubo krenje ljudskih prava,

 proganjanje etnikih manjina,

teki privredni prestupi,

postojanje iroke lepeze rtava, poev od cijelih drutvenih

zajednica kao potencijalnih rtava,

prevencija kriminaliteta i saniranje rtve,

neophodnost izrade specijalne Magne carte za rtve.

S viktimolokog aspekta od izuzetnog je znaaja studiozan, seriozan

i nauno validan pristup i temeljita analiza odvijanja kriminalnog
djela. Tako se postie da se cjelovito sagledaju svi elementi koji
imaju udjela, npr. pri zloinakom ubistvu, ili e odgovor biti da se
radi o egzemplarnom, iznimnom sluaju. Ovo je nekad od presudnog
uticaja da do zloina uopte i ne doe.

Naime, detaljnim i preciznim uvidom, na osnovu empirijskih

spoznaja, u bit zloina i sve odrednice koje ga oblikuju, rtva zloina
ima mogunost da sve inkriminirajue inioce paralizuje i zaustavi
izvrenje zloina.

Posebno je interesantno napomenuti da latentna, odnosno

potencijalna rtva, mora da bude upuena i inventivna, te da
prepozna sve opasne komponente u viktimogenoj situaciji, pa e
zahvaljujui tome s lakoom eskivirati viktimizaciju. Inae, da bi se
uspjeno djelovalo obavezno je da se potencijalna rtva detaljno
upozna s elementarnim naelima viktimologije, odnosno prijetee
viktimizacije, te iskustvima kriminogeno/viktimogene kazuistike,
psihodinamike kojom se postaje rtva kod mnogih i estih delikata,
ali i antisocijalnih ispada i stradanja.

5. Viktimogena dispozicija

Viktimogena dispozicija je predestiniranost, odnosno primordijalnost

da neko postane rtva. Naglaeno je da nema zloina bez dva
aktera: poinioca i rtve, naravno, uz pogodujue situacione
okolnosti.

Glavni faktori koji utiu na nastajanje rtve usko su povezani s

prethodnim razvojem linosti koja potie iz porodice s dramatinim
sukobima i zbivanjima. Mora se, pri tome, naglasiti da su sva
negativna zbivanja u porodici, kao to su konflikti, razvod, kruta i
hladna emocionalna atmosfera presudni u formiranju linosti.

Upravo, rizici da se postane rtva su brojni, a svode se na:

bioloke,

psiholoke,

socijalne, i
 situacione okolnosti

Prema iskustvu i rezultatima istraivanja, od biolokih faktora

najei su: dob vrlo mlade i stare osobe, zatim pol - npr. mlade
ene su rtve seksualnih delikata, a stare su rtve kraa, imovinskih
delikata, padova, utopljenja. Somatski oboljele osobe su najee
rtve alkoholizma, AIDS-a, narkomanije i slino.

Psiholoki faktori su uslovljeni irokim spektrom psihikih

devijantnosti i poremeaja: agresivnost, flegmatinost, neurednost,
debilnost, povuenost itd.

Socijalni faktori koji utiu da se ee postane rtva su:

neadaptibilnost imigranata, sudar subkultura (akulturacioni stres),
ranije osuivani, odgojno zaputeni, nizak obrazovni nivo, rizine
profesije: zlatari, mesari, biznismeni, zatim veoma ugledni naunici,
politiari, itd.

Predisponiranost da se postane rtva je specifian socijalni i

mentalni poloaj, koji olakava i podstie nastanak rtve.

6. Interakcija rtve i poinioca

Odnos rtva poinilac je dinamina i stepenovana interakcija, koja

se meusobno ispreplie i uzajamno djeluje. Predstavlja socijalnu
zavjesu, to u mnogim empirijsko-viktimolokim istraivanjima znai
da su se rtva i poinilac meusobno poznavali, bili poznanici, pa i u
bliskim odnosima.

Interesantno i vrlo signifikantno je kod ubistva i pokuaja ubistva da

su se rtva i poinilac u vrlo visokom procentu dobro poznavali,
tavie iz kruga su prijatelja ili roaka. Ubijanje je iznenadno,
fulminantno, drastino i bez predradnji. Pri tome je alkoholisano
stanje zastupljeno u 64% sluajeva pa i vie, to na impresivan
nain upuuje na njegov krimino-viktimogeni efekat. Dolo se,
takoe, do podataka da je gotovo polovina rtava (47%) ranije bila
osuivana. rtva je, prema tome, predodreena da bude ubijena, jer
svojim ponaanjem i aktivnostima stvara takav ambijent, koji
predestinira homicidogenu rezultantu.

Sasvim je pogreno tumaenje da duevno oboljeli poinioci ubijaju

bez ikakvog smisla i svrhe, kao rezultat tekog duevnog
rastrojstva. Meutim, od izuzetnog su znaaja motivi duevno
poremeenih da poine takvo djelo. A motivi su sadrani u prisnim i
bliskim odnosima. Predznak prijetee opasnosti nasluuje se i uvia
u bliskom okruenju poinioca. Dakle, nije u pitanju samo rastrojstvo
i potpuno neznanje i disolucija linosti, pa iz tih razloga i
neuraunljivost. U biti je od presudnog znaaja socijalni odnos, a ne
sama duevna bolest
 I u sluajevima jednostrane akcije, ipak su prevladavale situacije u
kojima je poinilac poznavao rtvu. Tako je, u istraivanju 51 sluaja
ubistva zbog pljake, u Austriji, Ezzat Abdel Fattah (1971) doao
do konstatacije da su zloinci razliito motivisani, pa su i naini na
koji su izvrena djela, kao i zloinake pripreme, bili razliiti.

Stoga je rtve svrstao u tri grupe:

rtve koje je izabrao poinilac. Egzistencijalni status rtve je

motivacioni inilac da se poini ubistvo;

rtva poinilac se nalazi u viktimogenoj situaciji, pa je kao takva

ranije odreena (odabrana rtva);

rtva je sluajno markirana, pa kao takva poiniocu nepoznata.

(Pljaka trai bilo koju rtvu; u stvari, koja se prva pojavi.)

a osnovu iznesenog, moe se sa sigurnou tvrditi da e se

razbojnitvo izvriti nad ljudima koje poinilac dobro poznaje i sa
kojima odrava bliske odnose. rtve su takvog profila linosti, koja ih
unaprijed determinie za ubistvo. Obino se radi o starim ljudima,
dobrostojeim, koji imaju vee svote novca, ili vrijedne stvari. rtve
su fiziki slabane i psihiki izmijenjene (dementne, depresivne,
dekoncentrisane ), tako da su vrlo lagan plijen.

Alkohol je veoma znaajan viktimogeni inilac, koji rtvu dovodi u

pasivno stanje, pa postaje neoprezna, neotporna, nekritina i u vrlo
opasnoj situaciji.

Odreene profesije postaju naroito rizine: taksisti, blagajnici,

zlatari, biznismeni itd., predodreene su da budu rtve razbojnitva.

Potpuno zanemarivanje djece i potresne porodine drame imaju

estog odraza na pojavu djeijih rtava. Djeca iz takvih porodica su
bogomdana da postanu rtve; od 188 djevojaka njih 70 (37%) je
aktivno uestvovalo u aktu silovanja.

7. Odnos rtve prema zloinu

Indikativno je da se navede i podvue injenica da, ako se pljakau

prui otpor, onda e realizacija pljake uspjeti samo u 32%
sluajeva. Meutim, ako je izostalo suprotstavljanje onda je
pljakaki prepad uspio u 81% sluajeva (Michaele J. Hindelang,
1976). rtve u 74% sluajeva ne pruaju nikakav otpor.

Postavlja se ozbiljno pitanje da li se rtva treba braniti ili ne, na koje

je teko dati jasan odgovor. U okviru psihodinamike zloinakog
djela, pitanje da li treba odbrambeno nastupiti, zavisi neposredno od
linosti poinioca, kao i od njegove kriminalne energije, zatim od
snage linosti rtve, spoljanjih okolnosti, prisustva osoba koje bi
bile voljne priskoiti u pomo itd. Stoga, sve zavisi od
interpersonalnih odnosa rtve i napadaa. Ako je rtva troma,
 pasivna i straljiva, a usto osjeajno nesigurna, to vodi pogrenoj
reakciji. Za odbranu je od vanosti da je napadnuta osoba sabrana,
hladnokrvna, da vlada sobom, pa e lako procijeniti snagu poinioca
i kriminalnu odlunost.

Uzima se za primjer zloin silovanja. Kako su pokazala empirijsko-

viktimoloka istraivanja, 68% potencijalnih rtava koje su energino
pruale otpor uspijevale su da sprijee nasilje. To su postizale
sljedeim postupcima odbrane:

pobjegle supoiniocu 24%

branile su se fiziki 18 %

vritale su 15 %

verbalno su sprijeile nasilje 10 %

Ako se napadau jasno i odluno stavi do znanja da e rtva bez

pogovora braniti svoje dostojanstvo i da je spremna na sva
rtvovanja, bie sprijeena viktimizacija.

Meutim, ako je potencijalna rtva uplaena, slomljena, pasivna,

slabana, to e na napadaa-poinioca djelovati stimuliue, kao
signal da krene u odlunu akciju. Ako je poinilac naglaeno
agresivna linost, energina, odluna i snana, onda e odbrana
rtve razbjesniti poinioca i podstaknuti ga na odluniji napad.

Stoga, rtva mora biti hrabra, ali smirena i razborita, pa e tano

prosuivati situaciju. Ne smije da bude krajnje pasivna, niti
neprijatno i snano odbojna, jer tako moe izazvati strahovitu
reakciju poinioca, koji izbezumljen kree u napad na sve ili nita, i
ne moe da vlada sobom.

8. Nasilniki kriminalitet i rtve

Nasilje je oblik drutvenog ponaanja, kao to su i sva druga.

Redovno ga prati primjena fizike sile, s obiljejem estoke reakcije
linosti. Nasilje nije samo individualna, ono je jo vie drutvena
reakcija, odnosno pojava. Na pojam i kategoriju nasilja ne smije se
gledati samo u okvirima legaliteta, odnosno na ravni krivinopravnih
posmatranja. Kao fenomen nasilje se nalazi u ii interesovanja i u
kontekstu ambijenta u kojima se epizode nasilja odigravaju.

U istraivanjima pod okriljem naunih opservacija, u ii

interesovanja nalazi se meuodnos frustracije i agresije. Tako se
dolo do zakljuka da se u svijesti svaki neuspjeh transformie, ali
ne u svrsishodnu i konstruktivnu akciju, s ciljem pozitivne restitucije,
ve se pretvara (na istom nivou) u osvetniki in. To je donekle i
razumljivo u onim sluajevima kad se sasvim neoekivano,
neshvatljivo i bez povoda samovoljno na neku osobu izvri
napad, ona e refleksoloki odgovoriti nasiljem.
 Kako su pokazala posmatranja, opseg nasilnikog ispoljavanja u
zavisnosti je od teine napada. Dakle, intenzitet nasilnitva, kao
odgovor napadnute osobe, direktno je reciproan stepenu njene
ugroenosti.

Od nasilja i njegova ispoljavanja mnogo su interesantnije

meuradnje, situacije koje prethode nasilju i svi oni elementi koji
nasilje modeliraju.

Agresivnost je redovna pojava, prisutna kod svih zloinaca, ali se

izdvaja poseban kriminalni tip, bioloki markiran povienom
afektivnom razdraljivou s tendencijom motornog pranjenja. Uz
to se radi o duevnom siromatvu, to uslovljava nedostatak
inhibitornih socijalnih osjeanja s neminovnom sklonou napada na
ljude u okolini u kojoj ive (strast napadanja!). Takve osobe su u
stalnom (hroninom) stanju napetosti i razdraljivosti, te pri
neznatnom povodu eksplodiraju i neprijateljski djeluju protiv drugih
ljudi.
Kada je rije o agresivnosti, posebno crtama agresivne prirode,
istie A. Adler, najee susreemo sujetu. Moe se rei, kako
naglaava ovaj eminentni psihoanalitiar, da sujete ima u svakom
ovjeku pa makar u najmanjoj mjeri, dobro je larvirana, ali pree li
dozvoljenu granicu postaje veoma opasna. Druga karakterna crta je
ljubomora, koja nije nita drugo nego oblik tenje za moi. U
agresivnih ljudi esto se nalaze karakterne crte patolokog naboja
mrnje.

Nasilniki kriminalitet ili sinonim za siledijstvo je najtea forma ove

vrste pojavnog oblika. Izraz siledija nije zakonom odreena niti
precizirana kategorija. Stoga je i teko da se ovaj pojam pravno
definie Podrazumijeva osobe koje su kanjavane dva i vie puta za
iste izgrede, a potom su ispoljavale veoma naglaenu drskost i
bezobzirnost, te sklonost recidivizmu.

Nije zanemarljiva grupa ovih osoba sa siledijskim ponaanjem. Tako

je samo u Beogradu od 9.922 prekrioca njih 22% (vie od jedne
petine) bilo s manifestnim siledijskim ispadima. Istraivanje je
obavio Institut za kriminoloka i kriminalistika istraivanja za
godine 1963 i 1964.

U obavljenom multidisciplinarnom istraivanju, citiranih autora,

analizom se dolo i do drugih elemenata koji karakteriu iri i
potpuniji pojam siledijstva:

Siledije su lica koja svojim ponaanjima na javnim mjestima kre

propise o javnom redu i miru;

krenje propisa o javnom redu i miru je est, skoro uobiajen nain

na koji se ponaaju siledije;
 krenje propisa o javnom redu i miru najee je praeno upotrebom
nasilja prema ljudima i stvarimabezobzirnim i drskim
ponaanjem;

siledije su lica kojima je, zbog istog vida krenja propisa, ranije
najmanje dva puta izricana kazna;

u najveem broju sluajeva krenje propisa, kao i bezobzirno i drsko

ponaanje praeni su pretjeranom upotrebom alkohola;

najzad, siledije su lica koja se esto na drzak nain suprotstavljaju

dravnim organima.

Osim toga, navedeno istraivanje je pokazalo da su u preko 4/5

sluajeva ili 82,7% ranije vrili krivina djela!

Zbog svog kriminalnog ponaanja pred sudom su se pojavljivali

etiri i vie puta u 51,6% sluajeva. Dakle, mahom su u pitanju
povratnici (recidivisti).

9. enevske konvencije i protokoli

etiri enevske konvencije zakljuene su 1949. godine, a stupile su

na snagu 1950. godine. Radi se o: (1) enevskoj konvenciji za
poboljanje poloaja ranjenika i bolesnika u oruanim snagama u
ratu, od 12. avgusta 1949. godine (Prva enevska konvencija); (2)
enevskoj konvenciji za poboljanje poloaja ranjenika, bolesnika i
brodolomaca oruanih snaga na moru, od 12. avgusta 1949. godine
(Druga enevska konvencija); (3) enevskoj konvenciji o postupanju
sa ratnim zarobljenicima, od 12. avgusta 1949. godine (Trea
enevska konvencija) i enevskoj konvenciji o zatiti graanskih lica
za vrijeme rata, od 12. avgusta 1949. godine (etvrta enevska
konvencija)
Nijedan meunarodni instrument o ljudskim pravima nema tako
velik broj drava ugovornica kao enevske konvencije. Danas se
smatra da su znaajni dijelovi enevskih konvencija stekli status
obiajnog meunarodnog prava i tako postali obavezni i za one
drave koje nisu ugovornice tih instrumenata.

Dva dopunska protokola uz enevske konvencije su otvoreni za

potpisivanje 1977. godine. Protokol I se bavi zatitom rtava
meunarodnih oruanih sukoba, a Protokol II primjenjuje se na
nemeunarodne oruane sukobe. Dopunski protokoli uz enevske
konvencije su: Dopunski protokol uz enevsku konvenciju od 12.
avgusta 1949. godine o zatiti rtava meunarodnih oruanih
sukoba, od 8. juna 1977. godine (Protokol I) i Dopunski protokol uz
enevsku konvenciju od 12. avgusta 1949. godine o zatiti rtava
nemeunarodnih oruanih sukoba, od 8. juna 1977. godine (Protokol
II). Do danas je velika veina drava ugovornica Konvencija
ratifikovala oba protokola.
 Za razliku od ranije donesenih konvencija, a naroito hakih iz 1907.
godine koje su sadrale klauzulu opteg uea, koja je njihovo
dejstvo vezivala samo za ugovorene strane, i to pod uslovom da se
uzajamno prizna ratno stanje, enevske konvencije ovu klauzulu
odbacuju. One svoje dejstvo vezuju ne samo za sluajeve
objavljenog rata ve i svakog drugog oruanog sukoba koji izbije
izmeu dvije ili vie strana ugovornica, pa i u situaciji ako jedna od
njih i nije priznala ratno stanje. Na taj nain, iskljuena je mogunost
njihovog blokiranja, to nije bilo svojstveno hakim konvencijama

Pored ovih, enevske konvencije se primjenjuju i u svim sluajevima

djelimine ili potpune okupacije teritorije jedne strane ugovornice,
ak i onda ako ta okupacija ne naie ni na kakav vojniki otpor te
strane. U sluaju da jedna strana u sukobu nije lanica konvencija,
sile lanice e ostati vezane njihovim odredbama i prema toj strani
ako ona prihvati i izvrava te odredbe.

enevske konvencije ostvaruju dejstvo i u miru, to je njihova

znaajna karakteristika. Naravno, u pitanju su samo neke njihove
odredbe, na primjer, ona koja obavezuje drave ugovornice da i u
mirnodopskim uslovima maksimalno vre njihovu difuziju (irenje
saznanja o njima) meu svojim stanovnitvom. Meu takvim
odredbama je i ona koja dozvoljava dravama lanicama da jo u
doba mira na svojoj teritoriji uspostave zone i mjesta bezbjednosti
namijenjene zatiti odreenih kategorija civila u doba rata, kao i ona
koja ih obavezuje da i u uslovima mira obezbijede prisustvo pravnih
eksperata za meunarodno ratno pravo unutar svojih oruanih
snaga - radi davanja savjeta u primjeni enevskih propisa. Osnovni
smisao ovih odredaba u tome je da se u to veoj mjeri obezbijedi
primjena tih propisa u uslovima oruanih sukoba

10. enevske konvencije i meunarodni oruani sukobi

Glavni cilj enevskih konvencija iz 1949. godine je da ustanove

humanitarna pravila koja bi se primjenjivala na meunarodne
oruane sukobe. Tako, zajedniki lan 2 tih ugovora proglaava da
e se ova konvencija primjenjivati u sluaju objavljenog rata ili
svakog drugog oruanog sukoba koji izbije izmeu dvije ili vie
visokih strana ugovornica, ak i ako jedna od njih ne priznaje ratno
stanje.

Da bi se osiguralo da drave ugovornice potuju svoje obaveze,

enevske konvencije predviaju sistem nadzora koji provode tzv. sile
zatitnice. Svaka drava, ugovornica konvencije, ima pravo da
odredi neutralnu zemlju da bude njena sila zatitnica. Funkcije sile
zatitnice su da tite interese strana u sukobu (lan 8 enevskih
konvencija I, II, III i lan 9 enevske konvencije IV). Ulogu sile
zatitnice moe, takoe, obavljati ICRC ili druga slina i nepristrasna
humanitarna organizacija (lan 10 enevskih konvencija I, II i III i
lan 11 enevske konvencije IV). Sile zatitnice ovlaene su da
dobijaju raznovrsne zadatke, na osnovu svake od etiri konvencije.
 Na primjer, prema enevskoj konvenciji o ratnim zarobljenicima, sile
zatitnice ovlaene su da mogu posjeivati ratne logore i
razgovarati sa zarobljenicima. Te posjete se ne mogu zabraniti,
osim u sluajevima imperativne vojne potrebe, a i tada samo
izuzetno i privremeno (lan 126). Sline odredbe nalaze se u
enevskoj konvenciji o zatiti civilnog stanovnitva koja ovlauje
predstavnike sila zatitnica da posjeuju sva mjesta gdje se nalaze
zatiena lica, naroito mjesta internacije, mjesta zatoenja i mjesta
gdje ova lica rade (lan 143).

Konvencije, takoe, predviaju postupak mirenja koji se moe

primijeniti u sluaju sukoba drava ugovornica o tumaenju ili
primjeni bilo koje od njenih odredaba. Ovaj postupak se moe
pokrenuti na inicijativu sile zatitnice ili jedne od stranaka u sukobu.
Ovdje se uloga zatitnice sastoji u posredovanju, s ciljem da prui
dobre usluge radi rjeavanja spora (lan 11 enevskih konvencija I,
II i III i lan 12 enevske konvencije IV). Meutim, konvencije ne
predviaju obavezni sistem arbitrae ili presuivanja sporova.

Iskustvo pokazuje da, ni u kojem sluaju, nije lako privoljeti strane u

nekom meunarodnom oruanom sukobu da se sloe oko
imenovanja zatitnica. To je podstaklo drave da se okrenu ICRC-u,
za obavljanje veine zadataka koje enevske konvencije inae
propisuju silama zatitnicama. tavie, u odreenim okolnostima,
konvencije zahtijevaju da se mora odrediti ICRC ili slina organizacija
(enevska konvencija I, lan 10 stav 3). Drugu glavnu smetnju u
implementaciji enevskih konvencija predstavlja esto odbijanje
jedne ili vie drava, strana u oruanom sukobu, da priznaju
meunarodni karakter neprijateljstva. Zauzimanjem takvog stava
drava moe, u praksi, sasvim sprijeiti primjenu zatitnog sistema
koji konvencije uspostavljaju za meunarodne oruane sukobe.
11. enevske konvencije i unutranji oruani sukobi

Period nakon Drugog svjetskog rata pun je primjera unutranjih

oruanih pobuna. Neke su dosezale ogromne razmjere i ukljuivale
organizovane vojne jedinice i veliki broj boraca na svim stranama.
Kad god ti sukobi nemaju meunarodni karakter, zatitni sistem
enevskih konvencija nije bio primjenljiv, pa bi jedino zajedniki lan
3 konvencija mogao da bude relevantan u takvom sluaju.

Zajedniki lan 3 primjenjuje se u sluaju oruanog sukoba koji

nema meunarodni karakter. Ta odredba zahtijeva da strane u
sukobu (vlade i pobunjenici) postupaju ovjeno sa svim licima
koja nisu aktivno uestvovala u neprijateljstvima, ukljuujui
pripadnike oruanih snaga koji su poloili oruje i lica koja su
iskljuena iz borbenog sastava zbog bolesti, ranjavanja, liavanja
slobode ili bilo kojeg drugog razloga... Zabranjeno je negativno
razlikovanje u postupanju koje bi bilo zasnovano na rasi, boji koe,
vjeroispovijesti ili vjerovanju, polu, roenju ili imovinskom stanju ili
bilo kojem drugom slinom kriteriju.
 Takoe, lanom 3 zabranjena su sljedea djela: (a) nasilje koje se
nanosi ivotu i fizikom integritetu, posebno sve vrste ubistava,
sakaenja, svireposti i muenja; (b) uzimanje talaca; (c) povrede
linog dostojanstva, naroito uvredljivi i poniavajui postupci; (d)
izricanje i izvravanje kazni bez prethodnog suenja pred redovno
ustanovljenim sudom, koji prua sve pravosudne garancije koje su
priznali kao neophodne civilizovani narodi.

12.Akti koji predstavljaju teka krenja enevskih

konvencija i Dopunskog protokola I

Teke povrede sadrane u l. 50, 51, 130 i 147 enevskih konvencija

obuhvataju sljedea djela: namjerno ubistvo; muenje ili neovjeno
postupanje, ukljuujui bioloke eksperimente; namjerno
prouzrokovanje velikih patnji ili nanoenje ozbiljnih povreda tijelu ili
zdravlju; unitavanje ili prisvajanje imovine koje nije opravdano
vojnim potrebama i koje je izvreno u velikim razmjerama i na
nedozvoljen i samovoljan nain; prisiljavanje ratnog zarobljenika da
slui u oruanim snagama neprijateljske drave ili njegovo liavanje
prava da mu bude redovno i nepristrasno sueno; nezakonita
progonstva i preseljenja, kao i protivzakonito zatvaranje i uzimanje
talaca.

Prema lanu 85 Dopunskog protokola I, teke povrede ovog

protokola, kada su izvrene namjerno i izazvale smrt ili ozbiljne
fizike ili zdravstvene povrede, su: napad na civilno stanovnitvo ili
pojedina civilna lica; preduzimanje napada bez izbora ciljeva koji
pogaa civilno stanovnitvo ili civilne objekte, sa znanjem da e
takav napad prouzrokovati prekomjerne gubitke ivota, povrede
civila ili oteenje civilnih objekata definisanih u lanu 57 stav 2
taka a) (iii); preduzimanje napada na graevine i instalacije koje
sadre opasne sile sa znanjem da e takav napad prouzrokovati
prekomjerne gubitke ivota, povrede civila ili oteenje civilnih
objekata definisanih u lanu 57 stav 2 taka a) (iii); uzimanje
nebranjenih mjesta i demilitarizovane zone za predmet napada;
uzimanje za predmet napada lica, iako se zna da su ona
onesposobljena za borbu; perfidno korienje, krenjem lana 37,
znaka raspoznavanja Crvenog krsta, Crvenog polumjeseca ili
Crvenog lava i sunca ili drugih zatitnih znakova koji su priznati
Konvencijama ili Dopunskim protokolom I; premjetanje dijelova
vlastitog civilnog stanovnitva okupacione sile na okupiranu
teritoriju, odnosno deportovanje ili prebacivanje cjelokupnog
stanovnitva ili dijelova stanovnitva s okupirane teritorije unutar te
teritorije ili van nje, krenjem lana 49 etvrte konvencije itd.

Drave visoke strane ugovornice enevskih konvencija obavezale su

se da e tragati za licima koja su navodno izvrila ili naredila da se
izvre ratni zloini i da e izvesti sva takva lica, bez obzira na
njihovu nacionalnost, pred sopstvene sudove.
 Odredbe enevskih konvencija i Dopunskog protokola I utvruju da
za povrede odgovaraju i pretpostavljeni, ukoliko su znali ili su imali
informacije da je potinjeni izvrio ili da e izvriti povredu i ako nisu
preduzeli sve mogue mjere, u granicama svoje moi, da sprijee ili
suzbiju povredu. Uz to, odredbe enevskih konvencija i Dopunskog
protokola I reguliu da ratne zloine mogu da izvre ne samo
pripadnici oruanih snaga, nego i civili, i njih mogu goniti ne samo
vojni nego i civilni krivini sudovi; da ratni zloini mogu biti izvreni
ne samo injenjem, nego i neinjenjem ili nepreduzimanjem mjera
pretpostavljenog da sprijei da potinjeni izvre takav zloin, ili
izdavanjem nareenja ije izvrenje predstavlja takav zloin; da lice
koje je izvrilo ratne zloine ima pravo na fer i redovno suenje, to
znai posebno pravo da imaju kvalifikovanog branioca itd.

13. KOMPENZACIJA RTVAMA POVREDA MHP

Da bi se u potpunosti primjenjivala pravda, izvrioci zloina (ili

drave nalogodavci), odnosno najteih meunarodnih krivinih djela,
moraju da nadoknade tetu rtvama. Svaka drava u svom
unutranjem pravnom poretku mora da ustanovi procedure kojima
rtve povreda MHP mogu da zahtijevaju kompenzaciju (vidi l. 51,
52, 131 i 148 sve etiri enevske konvencije). Odgovornost drava
sadrana je i u lanu 91 Dopunskog protokola I.

Meunarodna zajednica nema takvih sudova ili drugih efikasnih

institucija kojima bi se rtve genocida i agresije obraale za
nadoknadu tete. UN se koncentriu i angauju svoje resurse samo
na kanjavanju ratnih zloinaca i drava, vrioce tih zloina. Ali,
samo izricanje kazni izvriocima zloina ne zadovoljava u potpunosti
pravdu. Pravednost mora da se uspostavi restitucijom, reparacijom,
korekcijom ili satisfakcijom moralne tete. Visina naknade mora da
bude ista kao i gubitak, a ne samo simbolina. Oteeni mora da
dobije onoliko koliko je izgubio, a to se mora oduzeti od tetnika.
Neimovinska teta se nadoknauje po istom principu kao imovinska,
ali je njeno odreivanje mnogo sloenije. Ideja o aritmetikoj
proporciji tete izraava se kroz satisfakciju, a to je najee
plaanje u novcu za gubitke i tete koje se ne mogu restituisati.

Meunarodni slovenski tribunal (MST), koji osnovan na

sveslovenskom kongresu u Krakovu, Poljska, 2001. godine, bio je
prvi pokuaj na meunarodnom planu da se otkloni jedna ogromna
pravna praznina i drastina nepravda prema nedunim civilnim
rtvama rata. On funkcionie kao nevladina institucija i ostvaruje
odnos pravinosti u oblasti civilnopravnih ratnih teta rtava, kao i
pravnih nasljednika rtava meunarodnih zloina i zloina protiv
ovjenosti.

Da bi se u potpunosti primjenjivala pravda, izvrioci zloina (ili

drave nalogodavci), odnosno najteih meunarodnih krivinih djela,
moraju da nadoknade tetu rtvama. Svaka drava u svom
unutranjem pravnom poretku mora da ustanovi procedure kojima
 rtve povreda MHP mogu da zahtijevaju kompenzaciju (vidi l. 51,
52, 131 i 148 sve etiri enevske konvencije). Odgovornost drava
sadrana je i u lanu 91 Dopunskog protokola I.

Meunarodna zajednica nema takvih sudova ili drugih efikasnih

institucija kojima bi se rtve genocida i agresije obraale za
nadoknadu tete. UN se koncentriu i angauju svoje resurse samo
na kanjavanju ratnih zloinaca i drava, vrioce tih zloina. Ali,
samo izricanje kazni izvriocima zloina ne zadovoljava u potpunosti
pravdu. Pravednost mora da se uspostavi restitucijom, reparacijom,
korekcijom ili satisfakcijom moralne tete. Visina naknade mora da
bude ista kao i gubitak, a ne samo simbolina. Oteeni mora da
dobije onoliko koliko je izgubio, a to se mora oduzeti od tetnika.
Neimovinska teta se nadoknauje po istom principu kao imovinska,
ali je njeno odreivanje mnogo sloenije. Ideja o aritmetikoj
proporciji tete izraava se kroz satisfakciju, a to je najee
plaanje u novcu za gubitke i tete koje se ne mogu restituisati.

Meunarodni slovenski tribunal (MST), koji osnovan na

sveslovenskom kongresu u Krakovu, Poljska, 2001. godine, bio je
prvi pokuaj na meunarodnom planu da se otkloni jedna ogromna
pravna praznina i drastina nepravda prema nedunim civilnim
rtvama rata. On funkcionie kao nevladina institucija i ostvaruje
odnos pravinosti u oblasti civilnopravnih ratnih teta rtava, kao i
pravnih nasljednika rtava meunarodnih zloina i zloina protiv
ovjenosti.

Naela koja se odnose na odtetu rtvama krivinog djela ili

njihovim sukcesorima utvruje i Meunarodni krivini sud, to
ukljuuje tri vida ovakve odtete: restitucija (povraaj u preanje
stanje), naknada tete i rehabilitacija rtve. Na toj osnovi, ovaj sud
moe svakom svojom odlukom, bilo na zahtjev oteenog, bilo po
sopstvenoj inicijativi u izuzetnim okolnostima, da odredi obim i iznos
pretrpljene tete, gubitka ili povrede, te da navede naela kojima se
tom prilikom rukovodio (lan 75 stav 1 Rimskog statuta
Meunarodnog krivinog suda). Sud moe optuenom kojeg je
osudio da direktno naredi da na prikladan nain obeteti oteenog,
a ako je to prikladno, Sud moe da naredi da se obeteenje izvri
posredstvom posebnog fonda (lan 75 stav 2 Rimskog statuta). U
pitanju je fond predvien lanom 79 Rimskog statuta, koji se
odlukom Skuptine drava lanica formira u korist rtava krivinih
djela iz nadlenosti Meunarodnog krivinog suda. Sud moe
odrediti svojim nalogom da se novac i druga imovinska korist koja je
prikupljena novanim kaznama ili oduzimanjem imovinske koristi
prenesene ovom fondu, a njime se upravlja u skladu sa kriterijima
koje utvruje Skuptina drava lanica (l. 79 st. 2 i 3 Rimskog
statuta).
 U zakonodavstvu BiH nema posebnih pravila koja ureuju naknadu
za rtve povreda MHP. EKLJP odreuje samo pravo na naknadu tete
za svakoga ko je bio rtva hapenja ili liavanja slobode u
suprotnosti s lanom 5 (lan 5 stav 5 EKLJP). Sline odredbe sadre i
lan 17 Ustava Republike Srpske i lan 4 Ustava Federacije BiH.
Meutim, iako ne postoje posebna pravila o kompenzaciji za rtve
povreda MHP, postoji mogunost da se takva kompenzacija
obezbijedi po optim pravilima.

14.Pravo na ivot

Pravo na ivot, kao najznaajnija aksioloka kategorija, ne moe se

ni s im porediti, to pravo nije obino ivotno bitisanje,
preivljavanje, ve savrenstvo dostojno potovanja, sa svim
sadrajima koje krase ovjeka kao bie.Pravo na ivot osporie
drutvo, budui da ono stoji iznad tog prava. U svim sluajevima
kada osoba poini najtei zloin, pravo drutva (drave) je da
propie smrtnu kaznu, da ospori pravo na ivot. Drava e preko
svojih organa tako postupiti u svim sluajevima kada su napadnuta
njena najvea dobra: zbog ubistva, ruenje politikog sistema,
teroristiki akti i slino. Danas je kod nas ukinuta smrtna kazna.

Budui da je ljudski ivot pod posebnom krivinopravnom zatitom,

od zaea do roenja, svi pobornici (posebno vjerski) o zabrani
abortusa imaju zakonsko uporite. Jer, od zaea (zigot) pa nadalje
fetus je ivo bie, pa njegovo otklanjanje iz utrobe artificijelnim
putem je in krivinog djela. Ovdje se mora uiniti distinkcija i
dozvoliti abortus u svim indikacijama (postoje etiri) koje su
utemeljene na zakonskim odredbama (Zakon o dozvoljenom prekidu
trudnoe BiH, iz 1977. godine).

Suicid je, takoe, strogo zabranjena radnja, anatemisana od mnogih

(posebno monoteistikih) religija. Tim aktom unitava se Boiji dar, a
time i njegov lik. Zabrana proizilazi iz postulata mnogih religija, jer
se kosi s naelima Boije moi i njegova stvaranja.

14. Tortura

S moralnog stanovita ovjeije dostojanstvo je najuzvienije etiko i

humano dobro. Stoga svako nagrivanje u smislu dehumanizacije,
poniavajueg postupanja, ispoljavanja svireposti i muenja
odreenih lica poprima obiljeje torture.

Istorijski posmatrano tortura i muenje su, kao nain iznuivanja,

upranjavani u svim periodima. Zadrali su se do danas. Zloglasna
Sveta jnkvizicija je ustanova Katolike crkve koja je poela da djeluje
u XVIII vijeku radi suzbijanja jeresi, a jeretik je, po rijeima sv.
Augustina, bio svako ko stvara ili slijedi pogrena ili nova miljenja.

Ona nije bila podjednako zastupljena u svim katolikim zemljama.

Najvie je uinila i najdue trajala u paniji.
Tortuta kao omiljeno sredstvo pri dobijanju priznanja koristila se
nemilosrdno i u Staljinovo vrijeme. Kod nas su, takoe, isljednici
OZN-e i UDBE koristili takve metode, po uzoru na Staljina i oni su u
muenju prevazilazili metode srednjovjekovne inkvizicije .

Zbog torture i drugih surovih i neljudskih postupaka, OUN su bile

prisiljene da donesu odgovarajuu konvenciju kojom se otro osuuju
ovi neljudski ini, bez obzira gdje i kojom prilikom su ispoljeni.

Tortura je svaki akt kojim se namjerno izazivaju jak bol ili patnja,
fiziki ili psihiki, bilo da to ini zvanino lice ili se to radi na njegov
nagovor, kako bi se od lica podvrgnutog takvim postupcima ili
kaznama ili od treeg lica dobili obavjetenja ili priznanje, kako bi se
ono kaznilo za djelo koje je izvrilo ili se sumnja da je izvrilo, ili kako
bi se ono ili ostala lica zastraila (Deklaracija o zatiti svih lica od
podvrgavanja torturi).

15. Transcendentni autoriteti

Transcendentni autoriteti (nadnaravni, nadiskustveni,

nedodirljivi, koji je natprirodan) jesu oni autoriteti koji su
predstavljeni u svim onim duhovnim biima u koja ovjek vjeruje.

Iskazivanje podlonosti ovom autoritetu je sistematizovano u

obliku religije. I sastoji se u jednoj veoma vrstoj konstrukciji
pravila ponaanja ije je potovanje dunost svakog ovjeka.
Islam, hrianstvo, hinduizam, budizam su samo neke od
najpoznatijih religija, ali i itav niz plemenskih religija, jer zaista
ne postoji narod koji nema vjere u neko duhovno bie.

16. Autoritet sile

Imanentne autoritete dijelimo na:

autoritet sile,

Ovdje se radi o linostima koje raspolau odreenim

stepenom moi prinude, koju najee pretvaraju u silu. Najee se
radi o politikoj, vojnoj, policijskoj i ekonomskoj, ali ne i duhovnoj
moi. Podlonost ovom tipu autoriteta postoji, u najveem broju
sluajeva, zbog straha od njegove moi i sile. Najradikalniji primjeri
su Adolf Hitler, Benito Musololini, Josif Visarionovi Staljin i dr.
Osnovno obiljeje ovog tipa autoriteta jeste sila od ije upotrebe ne
preza s ciljem da ostvari svoje namjere i interese. Na taj nain kod
drugih (podanika) se stvara strah koji opominje i odvraa od pomisli
na pobunu i suprotstavljanje.
17. Podloznost autoritetu

Od naeg roenja ue nas autoritetu: roditelji, uitelji,

prijatelji, zakoni; za nepokornost nas kanjavaju, a uenje
metodom nagrade i kazne razvijeno je do u detalje.

Do koje mjere je u ovjeku, razvijen sindrom podlonosti,

izvanredno kazuje nauni eksperiment kojeg je ezdesetih godina
izvrio Stenli Milgram.Iz Milgramovog eksperimenta, kad je u pitanju
odnos izmeu autoriteta i rtve, moe da se zakljui neto vrlo
specifino i zanimljivo: ovjek koji je podloan autoritetu postaje
rtva. O emu se radi? U pitanju je prenos odgovornosti. ovjek
prenosi svu odgovornost na autoritet; na nekog ko zna ta radi.

Prenosei odgovornost na vou kao autoritet mnogi su ubijali,

pa ak i bili spremni da ine zvjerstva i zdravom razumu
nepojmljiva zlodjela, kao to su postepena izgladnjavanja do
potpune kaheksije a zatim smrti, krematorij, gasne komore,
masovne grobnice.

18. rtve transcendentnog autoriteta

Da bi se potvrdila vjera, gotovo sve religije trae prinoenje

rtve. Danas je to manje izraeno jer je svedeno na simboline
ceremonije.Na primjer Asteci, Inke i Maje su, slavei i oboavajui
Sunce, prinosili ljudske rtve. A danas su to ovnovi umjesto ljudi u
islamu, ili kokosovi orasi, cvijee i jabuke u hinduistikim zemljama
kad se vri puja.

Naravno, s ovim se mnogi ne slau i smatraju da su religije

krivci za mnogo ta to se dogodilo. Ali, moramo imati na umu da
sve religije pozivaju na mir i dobre odnose. Viktimoloki znaaj
proizilazi iz mogunosti lakog prelaenja potencijalnih rtava
(vjernika) zbog njihovog vjerovanja u Boga

19. rtve zloupotrebe moi

esto se susreemo sa terminom zloupotrebe moi, kako u

literaturi, tako i u svakodnevnom ivotu. Razliiti su pristupi tom
fenomenu, ali prosto analogijom doi emo do jednostavnog
zakljuka da su autoriteti nosioci moi, da su nosioci mogunosti
njene zloupotrebe, i da su rtve autoriteta, o kojima smo naprijed
govorili, rtve zloupotrebe moi.

Autoritet sile je svakako najvei zloupotrebljiva moi jer je to

glavno sredstvo koje mu omoguava opstanak na tronu. Rezultat
zloupotrebe moi, kao to smo rekli, moe biti bilo koji stepen u
irokom opsegu mogunosti krenja ljudskih prava.

Postavlja se pitanje da li je svaka povreda ljudskih i drugih prava,

kao i bilo kakvo naruavanje fizikog i psihikog integriteta linosti,
zloupotreba moi i da li su svi oni prema kojima je zloupotrebljena
mo te im tako narueno ili potpuno ukinuto neko od priznatih prav,a
rtve autoriteta.

Kako je autoritet nosilac moi i kada je zloupotrebi, svi oni prema

kojima je ta mo zloupotrebljena, te tako narueno ili uskraeno
pravo, jesu rtve autoriteta. Meutim, svako uskraivanje ili
naruavanje prava drugoga ne mora da bude zloupotreba moi u
smislu zloupotrebe autoritarnosti, pa makar u tome uestvovao i
neko ko je u drugom drutvenom odnosu autoritet (dakle prema
drugoj osobi).

20. Posledice zloupotrebe moi

Sigurno je da autoritetova zloupotreba moi najvie dolazi

do izraaja u sukobima socijalnih grupa u kojima autoriteti obino
imaju ulogu voe.U velikom broju oblika sukoba, od onih obinih
verbalnih pa do oruanih, svakako su najgori i najznaajniji ratovi,
revolucije, dravni udari, puevi, razni oblici terorizma i sl.

Ratovi kao sukobi se iz dana u dan sve vie razvijaju,

usavravaju, idu rame uz rame s tehniko-tehnolokim
napretkom.Prema drutveno-politikoj sutini i karakteru, ratovi se
dijele na pravedne i nepravedne. Prema razmjerama dijele se na
svjetske, regionalne i lokalne, a prema sredstvima mogu biti
nuklearni i konvencionalni.

Interesantan je podatak koji su ezdesetih godina objavili

vajcarski naunici da se u posljednjih 5.559 godina odigralo 14.513
ratova, a u njima je poginulo tri milijarde i 640 miliona ljudi.

Malo je dana u 20. vijeku u kojima niko nije poginuo u

ratnim sukobima. Najei povod za sve te sukobe je vlast, teritorija,
a kao pogonsko gorivo za pokretanje i odravanje ratova koristi se
podijeljenost ljudi po raznim kriterijima, posebno vjerskim i
nacionalnim.

21. Bioterorizam

Terorizam, kao najvea poast u istoriji ove planete, posebno

njegovi novi pojavni oblici, poprima zastraujue razmjere i
modele. Ovo se posebno odnosi na 11. septembar 2001. godine i
sve ono to e se kasnije deavati. Ve spomenuti oblici terorizma,
meu kojima posebno treba istaknuti onaj biolokog porijekla,
poprimaju veoma opasne i masivne razmjere upotrebom biolokih
inilaca uzronika opakih zaraznih bolesti: ebola, sida (AIDS),
antraks, itd.

Ideja o vjetakom irenju epidemija zaraznih bolesti dugo je

sazrijevala, da bi se realizovala u Drugom svjetskom ratu. Meu
prvima koji su poeli da se bave biolokim orujem je Japan, a kasnije
to prihvataju militaristiki krugovi drugih zemalja.
 Poetkom 1996. godine WHO (Svjetska zdravstvena organizacija)
dramatino se obratila svjetskoj javnosti, ozbiljnim upozorenjem da
ni jedna nacija ili zemlja nisu poteene niti sigurne od zaraznih
bolesti, posebno onih koje izazivaju vrlo patogene klice, kao to su
sida, ebola, hanta virusi (virusi hemoraginih groznica), bolesti ludih
krava, tbc, koje su ubile vie od 17 miliona ljudi na planeti za
posljednjih godinu i po dana, raunajui i devet miliona djece.

U prvoj polovini 1994. godine, objavljeno je, uz prikaz 12 sluajeva

neobine bolesti u Engleskoj, sa zastraujuim nagonom bakterija
koje jedu ljudsko meso. Infekciju su izazvale mutirane
streptokoke, koje prodiru tkivo i miie. 1950.g. u Korejskom ratu
javila se tzv.hemoragina groznica ili nefrosonefritis koja je slina
virusu ebole.

22. Viestrukost izvrenja terorizma

Vrlo su razliiti naini na koje se izvravaju teroristiki akti. To su:

otmice ili uzimanje talaca,

otmice vazduhoplova,

zaposjedanje ambasada,

atentati na dravnike i druge politike linosti, diplomatsko osoblje,

biznismene, strunjake, itd.

ruenje eksplozivom graevina, robnih kua, banaka i sl. objekata,

izazivanje poara velikih razmjera,

podmetanje eksploziva pod mostove ili prevozna sredstva (vozovi,

avioni, brodovi itd),

podmetanje eksploziva na javnim objektima s velikim brojem ljudi

(bioskopi, pozorita, stadioni i sl).

Od potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma do

danas na teritoriji Bosne i Hercegovine izvreno je vie stotina
teroristikih akata, kako u Federaciji tako i u entitetu Republike
Srpske. Gotovo svi imaju politiko obiljeje ili odreenu ideoloku
pozadinu.

Savremeni vidovi terorizma u stopu prate tehnoloka

dostignua, koja njihovi izvrioci odmah i uvode kao uspjena
sredstva u izvoenju teroristikih akcija. S tim u vezi oprezni
atomisti su s pravom zabrinutosti zbog eventualne upotrebe
nuklearnih sredstava u teroristike svrhe.

Zbivanja u posljednje vrijeme i svjetska uznemirenost zbog

balkanskog sindroma svakako ide u prilog iznesenim
konstatacijama i bojazni. Pitanje da li je u toku NATO-vih operacija u
 BiH i u Srbiji, zbog Kosova, upotrebljena municija, odnosno bombe i
granate s osiromaenim uranom, svakako zasluuje podrobno
istraivanje i naunu, odnosno strunu elaboraciju.

23. Relacija ubica ubijeni (zrtva)

Fenomen ubistva zbog interakcije poinioca i rtve, te

viktimizacije, pobudio je izuzetnu panju istraivaa, bez obzira koja
je dimenzija u pitanju. Meu prvima je Hans von Hentig (1948)
uoio znaaj rtve, kao i Beniamin Mendelsohn.

Prema postupcima, T. Markovi dijeli rtve ubistva u dvije

grupe. Prva grupa obuhvata 62,8% nakon izazova rtve, a ona se
svrstava u podgrupe:

rtva je prva upotrijebila ili zadala udarac

agresivno ponaanje rtve u porodici ili prema susjedima

osveta zbog nanesene tete ubici

osveta zbog uvrede u svai

osveta zbog ranijeg napada rtve

rtva duevremeni tiranin ubice

preljuba rtve

Motivi, po Markoviu, su sljedei: svaa (25%), sukob u

porodici (25%), sukob u susjedskim odnosima (23%), bahatost (6%),
ljubomora (6%), osveta (4%), nepoznat motiv (6%) i ostalo (5%).

24. Viktimoloska dimenzija ubistva

Ubistvo je dinamian meuodnos aktera poinioca i rtve uz

specifine okolnosti sluaja. Pokretake sile i pobude u aktu ubistva
su brojne i raznovrsne, s dosta elemenata subjektivnog, koje izviru iz
interpersonalnog odnosa ubice i rtve. Aktivni doprinos rtve u
homicidogenezi moe biti razliit, poev od sasvim beznaajnog pa
sve do ekskluzivnog uinka i udjela. Brojna istraivanja su ukazala da
su se ubica i ubijeni, u visokom procentu sluajeva, dobro
meusobno poznavali, tavie, bile bliske osobe.

rtva, sa svojim odreenim profilom linosti, determinira vrstu

delikta. Ta injenica odredila je i usmjerila interesovanje za strunu
obradu rtve, po svim kautelama viktimoloke nauke. U prolosti, u
ii interesovanja bili su zloinac i njegov delikt, dok je rtva,
naalost, uvijek posmatrana i istraivana vrlo povrno, bez dubljeg
sagledavanja njenog uea i doprinosa u inkriminiranom inu.
 Meutim, danas je nezamislivo istraivanje bez obrade i rtve, u istoj
mjeri koliko i poinioca.

25. Zrtve u aktu cedomorstva

edomorstvo je definisano kao ubistvo novoroeneta svjesnim

htijenjem i aktivnim (pa i pasivnim) injenjem sopstvene majke, a
precizirano je kratkim vremenskim intervalom za vrijeme poroaja i
neposredno nakon tog ina. Dakle, osnovne komponente
edomorstva su:

novoroenost,

ivoroenost i

majka (porodilja) kao poinilac djela.

Zbog uea porodilje kao izvrioca ubistva sopstvenog djeteta,

edomorstvo je izdvojeno kao zasebno krivino djelo protiv ivota i
tijela.

Osnovne komponente u izvrenju edomorstva su osjeanje srama,

drastini patrijarhalni nazori o moralu pojedinih sredina, nemilosrdna
igosanost, osjeanje izolovanosti i odbaenosti, ali, svakako, i
socijalno-ekonomski motivi. Motivi i prelomna odluka o edomorstvu
nameu se od poetka trudnoe, zbog niza vanjskih inilaca,
prevashodno zbog krutih i surovih patrijarhalnih nazora o seksu i
moralu.

26. Socioloski aspekt samoubistva

Posebno, po Dirkemu, samoubistvo ima smisla ako se istrauje samo

kao masovna pojava, odnosno varijable dvije drutvene odrednice:
drutvena integracija i drutvena regulacija. Ovaj sjajni sociolog je
zapazio da ne postoji ni jedno psihopatoloko svojstvo koje bi sa
samoubistvom imalo vrstu i nesumnjivu vezu. On zakljuak izvodi iz
premise da je, po polu, broj ena u psihijatrijskim institucijama daleko
vei od mukaraca, a stopa samoubistva je upadljiva na strani mukog
spola (1:4, eventualno 1:3). tavie, u nekim segmentima populacije
zapaena je visoka stopa psihikih oboljenja i poremeaja, a s druge
strane, niska stopa samoubistva. Takoe, procenat samoubistva raste s
godinama starosti, dok psihike bolesti stagniraju sa starou, u stvari
dostiu kulminaciju u dobi od 30 do 45 godina.

Danas u svijetu postoje suicidalno ugroeni narodi i drave, sa

stopom preko 25%, u koje se svrstavaju zemlje srednje i sjeverne
Evrope. Panonska nizija, u kojoj se apostrofira Maarska, zatim na
prostorima ex-Jugoslavije su Vojvodina i Slovenija, sa stopom
 samoubistava odmah iza Japana.Stopa samoubistava ima izuzetan
pad u ratnim uslovima, u periodu kolektivne ekspresije agresivnosti.

Interesantno je napomenuti da su vrlo niske stope

samoubistava u nerazvijenim zemljama. Stoga se pokuavalo
govoriti o suicidu kao direktnoj posljedici dekadencije bogatih
zemalja. Meutim, tu je tezu veoma lako oboriti brojnim dokazima,
pa se tako npr. u vedskoj uopte nije promijenila stopa
samoubistava jo od 1910. godine. Drugim rijeima, ekonomsko
blagostanje nema kauzalne niti posredne veze s porastom stope
samoubistava.

Poseban naglasak se stavlja na injenicu, koja se namee kao

pravilo, da postoji diskrepanca u stopi samoubistava u odnosu na
stopu ubistava. Naime, u onim sredinama u kojima je stopa ubistava
visoka, postoji srazmjerno niska stopa samoubistva (Kosovo, Crna
Gora, Sicilija, Korzika, Irska). Ili u ratovima, uz masovna ubijanja,
stopa samoubistava je vrlo niska, zanemarljiva.

27. Psiholoski aspekt samoubistva

Prilikom istraivanja samoubistva, bilo kao individualne ili

masovne pojave, uvijek se, obavezno, polazi od linosti kao
jedinke, njene formiranosti, obrazovanosti, genetske uslovljenosti,
kao i egzogenih inilaca koji utiu na formiranje linosti.

Psiholoka nauka, poev od roenja pa do starosti, anticipira

itavu lepezu znaajnih faktora, koji utiu na razvoj linosti. Postoje
manifestne etape u ivotu individue, u kojima dolazi do dramatinih i
prelomnih ivotnih kriza, a te su: pubertet, pojava menstruacije,
graviditet, klimakterijum, te kasnije senijum.

Ovom problematikom bavili su se razni autori. U Frojdovom

istraivanju dato je objanjenje funkcije agresije u Tugi i melanholiji, i
tom prilikom je zapazio da je agresija usmjerena prema samom sebi.
Ovdje je depresija veoma izraena i neodvojiva od mrnje, pa upravo
u toj konstelaciji se tumai samoubilaki akt. Agresivnost, esto se
okree protiv sebe, i na taj nain dolazi do samoubistva. Meutim,
ako je agresija okrenuta prema vani, dolazi do ubistva. U istom aktu
se agresivnost moe usmjeriti u dva pravca: u jednoj fazi se uradi
ubistvo, a odmah potom, u drugoj, samoubistvo.

U socijalnoj psihologiji sve se vie istie, kao vodei etioloki

faktor u samoubistvu, Broken Home sindrome (rastureni dom), koji
je zastupljen u vrlo visokoj procentu.Sindrom rasturenog doma
esto je asociran s alkoholizmom.

28. Samoubilacke komponente

 Suicidogeni inioci su multifaktorijalni, pa tek udrueno ti elementi
dovode do samoubilakog akta, a tu spadaju: dispozicija, uzroci,
motivi i povodi.

Dispozicija je stanje na koje utie niz okolnosti i situacionih

inilaca, a modeliraju je: rasturen dom s psihosociopatogenim
stanjem, psiholokom strukturom s nizom neurotskih poremeaja, te
razliite grupe: starije osobe, alkoholiari, narkomani, depresivna
stanja i sl.

U uzroke spadaju egzogeni i endogeni suicidogeni faktori,

kao to su:duevne bolesti psihoze svih vrsta, teke hronine,
neizljeive somatske bolesti, izmijenjene okolnosti ivotnog okruenja:
disharmoninost porodice (braka), teki radni i interpersonalni odnosi,
itd.

Motivi su endogeni, duboko usaeni u psihikoj sferi. Oni su

subjektivne prirode, dijele se na svjesne i nesvjesne, a svaki od njih
na svojstven nain djeluju i modeliraju suicidogenu odluku. Svjesni
motivi se dijele na dvije podgrupe:

drutveno uslovljeni,imaju visokomoralan karakter, itd.,

svjesna motivacija u neizdrljivim situacijama, kao to su

teke patnje psihofizike prirode (neizljeive bolesti, zatoenici
konclogora, kao i druga beznadena stanja).

Nesvjesna motivacija je mnogo ea, a dijeli se na tri grupe:

autoagresija i autodestrukcija (po Frojdu i Menningeru),

apel-alarm funkcija (Stengel, Milovanovi) i

parasuicidalna pauza (Fojerlajn).

Povod na prvi pogled beznaajan razlog, ali djeluje kao inicijalna

kapisla. U ve predodreene osobe, s prisutnim uzrocima i motivima za
suicidalni akt, povod je okida mehanizma.

29. . Prostitucija kao sociopatoloka pojava u Bosni i

Hercegovini

U pravu je usvojena definicija da se prostitucijom bavi ensko, ili

muko, lice koje za novanu, ili drugu materijalnu, korist vri polni
snoaj s individualno neodreenim brojem lica s ciljem da zadovolji
njihove polne prohtjeve. Istraujui fenomen prostitucije u Bosni i
Hercegovini, u periodu od 2002. do 2005. godine, uoeno je da je
prostitucija kod nas doivjela odreene transformacije, ili imala
posebna obiljeja, dok nije postala transnacionalni organizovani
kriminal. Istraujui prostituciju uoeno je da je ona evoluirala od
prostitucija kao devijantnog ponaanja do prostitucije kao
sociopatoloke pojave, zatim od prostitucije kao sociopatoloke
pojave do prostitucije kao organizovanog kriminala i, na kraju, od
prostitucije kao organizovanog kriminala do prostitucije kao
transnacionalnog organizovanog kriminala.

U studiji Prostitucija u Bosni i Hercegovini, koja je objavljrna juna

2003. godine, dolio se do zakljuka da je prostitucija u Bosni i
Hercegovini od 2002. do 2003. godine postala organizovani kriminal i
da su uzroci enormno uveanog obima prostitucije u poslijeratnom
periodu sljedei:

politika zbivanja u srednjoj i istonoj Evropi,

migracije stanovnitva prema razvijenim zemljama Evrope,

raspad Jugoslavije i ratni sukobi na Balkanu,

ekonomska kriza kroz koju prolaze zemlje u tranziciji,

velika stopa nezaposlenosti u zemljama u tranziciji,

velika koncentracija ili prisustvo stranih vojnih i policijskih trupa u

Bosni i Hercegovini,

nejedinstvo politikog vodstva Bosne i Hercegovine,

neusklaena ili razliita zakonska regulativa ili odnos prema

prostituciji kao protivzakonitoj djelatnosti u Bosni i Hercegovini, i

korumpiranost svih nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini.

Mree ovih kriminalnih organizacija i rtve prostitucije - koje su

uglavnom strane dravljanke, dokaz su tvrdnje da je rije o
organizovanom kriminalu koji prelazi granice nae drave ili o
transnacionalnom organizovanom kriminalu. Naa saznanja i
zakljuke potvrdila je i presuda Suda Bosne i Hercegovine broj KVP-
03/03-A, koja je izreena 12. marta 2004. godine u Sarajevu,
optuenim Miloradu Milakoviu, Sanji Milakovi, Iliji Gavranoviu i
Darku Gnjatoviu, zato to su organizovali ili bili ukljueni u
izvrenje ozbiljnih krivinih djela na i oko teritorije Bosne i
Hercegovine radi sticanja imovinske koristi, ukljuujui kupovinu i
prodaju stranih dravljanki u njihovim matinim zemljama, zatim
transportovanje, krijumarenje i trgovinu stranih dravljanki izvan i
unutar granica Bosne i Hercegovine, dranje stranih dravljanki u
ropskom odnosu radi seksualne eksploatacije, oduzimanje pasoa i
drugih putnih isprava, navoenje na prostituciju u raznim nonim
klubovima, barovima i drugim objektima u vlasnitvu porodice
Milakovi i njihovih saradnika.

Zbog navoenja na prostituciju, prema policijskim analitikim

podacima, samo u Federaciji Bosne i Hercegovine od januara do
decembra 2005. godine osueno je 12, a za trgovinu ljudima 17 lica,
dok je u prva tri mjeseca 2006. godine za navoenje na prostituciju
osueno 2, a za trgovinu ljudima 16 lica. Ovi podaci jasno potvruju
 navode da je prostitucija u Bosni i Hercegovini transnacionalni
organizovani kriminal i da je u ekspanziji.

30. Pomo rtvama prostitucije i trgovine ljudima radi

seksualnog iskoritavanja

ene imaju pravo na jednako uivanje i zatitu svih ljudskih prava i

osnovnih sloboda u politikom, ekonomskom, socijalnom, kulturnom,
graanskom ili drugom polju. Ta prava, izmeu ostalog, ukljuuju:

pravo na ivot,

pravo na jednakost,

pravo na slobodu i bezbjednost linosti,

pravo na jednaku zatitu pred zakonom,

pravo na ivot bez bilo kojeg oblika diskriminacije,

pravo na najvie standarde ostvarivog fizikog i mentalnog

zdravlja,

pravo na pravine i povoljne uslove rada,

pravo da se ne bude podvrgnut muenju ili drugim vrstama

okrutnog, neljudskog ili poniavajueg postupanja ili kazne.

Prva briga dravnih organa koji pomau rtvama prostitucije i

trgovine ljudima radi seksualnog iskoritavanja bila bi fizika
bezbjednost rtve. Zatim je rtvi potrebno pomoi da razumije
realnost situacije, ili da prevazie svoja osjeanja otuenja i izolacije
od svijeta (uspostavljanje veza s lanovima porodice, podrka
prijatelja, uestvovanje u grupama podrke onih koji dijele slino
iskustvo). Zbog toga svi dravni slubenici moraju da budu obueni
da paljivo sluaju, ohrabruju rtvu i ne prekidaju njen tok misli, te da
vladaju tehnikama krizne intervencije ako rtva preivljava
uzbuenje i krizne reakcije. Pravni sistem treba da bude tako
dizajniran da minimizira prepreke na koje rtva moe naii u traenju
pravde

32.

Viktimoloki profil silovanih

U deliktu silovanja, prema M. Singeru, u 70% sluajeva rtva i

poinilac su se od ranije poznavali. Obino se radi o prijateljima,
poznanicima, susjedima, radnim kolegama, itd.

Izvrioci su vrlo niskog obrazovnog nivoa, tako da su vie od 90%

poinilaca zavrili samo pomonu ili osnovnu kolu.
 rtve silovanja su, po Gruzinov-Milovanovi, u 44% sluajeva
maloljetnice, 22% osobe dobi od 18 do 30 godina, 12% izmeu 30
do 45 godina, 13% od 45 do 60 godina, te 9% iznad 60 godina.

Preko 66% rtava silovanja pripada starosnoj grupi ispod 30godina.

Prema tome, radi se u ogromnom procentu o zaista mladim
rtvama.

Napadnuta ena se brani, na sve mogue naine: rukama, nogama,

zubima i drugim sredstvima i nainima, dok mukarac koristi samo
ake. S obzirom na te injenice, povrede na eni e imati
karakteristian raspored oko vrata, na licu, dojkama, na butinama
upravo na mjestima na koja je koncentrisana upotrebljena sila.

Pored povreda na rtvi i napadau, nakon silovanja redovno ostaju

kontaktni tragovi, najee biolokog porijekla. Mikrotragovi se
fiksiraju s dlanova rtve ljepljivom celuloidnom trakom po metodi dr
Maxa Freia ali i dlaice tkanine s odjee napadaa. Mikrotragovi se
trae i na odjei rtve, ali i na njenom tijelu (sperma, pljuvaka,
stidne dlaice). Stoga se mora izuzeti kompletna odjea, kako rtve,
tako i osumnjienog izvrioca, i podvri detaljnom kriminalistikom
pregledu u laboratoriji.

Da bi zapisniki mogli da se konstatuju priroda i raspored nanesenih

povreda rtvu treba najprije podvrgnuti ljekarskom pregledu, uzeti
sve neophodne uzorke tkiva i tjelesnih tenosti. Osumnjienog
poinioca, takoe, treba podvrgnuti detaljnom ljekarskom pregledu.

Detaljnom pregledu bie podvrgnuto i lice mjesta, na kojem se, po

opisu rtve, dogaaj i zbio.

33. rtve masovnih silovanja

Masovna silovanja s etnikim predznakom karakteristika su rata u

Bosni i Hercegovini, a isplanirana su i nala su se u strategiji
ratovanja. Radi se o nesretnim enskim biima, poev od djeijeg
uzrasta pa sve do duboke starosti. U statutu Meunarodnog suda u
Den Haagu na vidnom mjestu uneseni su zloini protiv ovjenosti,
meu kojima posebno mjesto zauzima silovanje. Zbog poinjenih
masovnih silovanja brojnim zloincima su u Haagu ve izreene
zatvorske kazne.

Taan broj silovanih ena u Bosni i Hercegovini nije poznat, a

vjerovatno da nikad nee biti utvren.

Podstaknut i motivisan time zakonodavac FBiH uveo je posebnu

inkriminaciju u lan 203 stav 4 KZ FBiH, a tretira se silovanje
kvalifikovano pobudama uinioca zbog etnike, nacionalne, rasne,
vjerske ili jezike netrpeljivosti prema rtvi. Dakle, ovdje je pobuda
uinioca kvalifikatorna okolnost za koju zakon propisuje stroe
kanjavanje kaznu zatvora od tri do 15 godina.
 34. Nekrofilija je odiozan i izuzetno morbidan pomak seksualnog
nagona. To je ekstremni stepen u patologiji izopaenosti, u kojem je
le libidinozni objekt. Meutim, sem seksualne izopaenosti, pojam
nekrofilije dobio je i ire, karakteroloko znaenje.

Ovaj vid perverzije nije svojevrstan raritet, ve je nekrofilija dosta

ei patoloko-karakteroloki fenomen. Meutim, njeno seksoloko
ispoljavanje je iz praktinih razloga znatno ogranieno, vrlo oteanih
mogunosti ostvarivanja kontakta s leevima. Jedine profesije koje
imaju taj kontakt su grobari i uvari u mrtvanicama.

Neobuzdani i vrlo agresivni nekrofili vre iskopavanja grobova da bi

ostvarili svoj izopaeni seksualni nagon.

Sjajni kriminoloki autoritet, Hans von Hentig, dao je

sveobuhvatnu definiciju s preciznim odrednicama nekrofilije:

djela seksualnog kontakta sa enskim leom (polni odnos,

manipulisanje polnim organima),

seksualno uzbuenje proizvedeno gledanjem enskog lea,

sklonost leevima i grobovima, te predmetima vezanim za grob

(cvijee i slike),

djela komadanja lea, i

enja za dodirom ili masiranjem lea ili bilo ega gnjilog

A po Frojdu, nekrofilija se u karakterolokom smislu moe opisati

kao strasna sklonost svemu to je mrtvo, gnjilo, trulo, nezdravo; to
je strast za pretvaranjem ivog u neivo; za destrukcijom radi
destrukcije; to je iskljuivi interes za sve to je mehaniko. To je
strast za trganjem ivih struktura

Pojam nekrofilije ranije je egzistirao iskljuivo u patologiji seksualnog

nagona, kao njegov najekstremniji oblik. U kontekstu ireg,
karakterolokog izopaenja, u homicidogenom znaenju, uveo ga je
slavni panski filozof Miguel de Unamuno (1936) u isprovociranom
govoru pred faistikom falangom, u Salamanci.

35. Tortura djece i omladine

Veoma je rasprostranjena pojava zloupotrebe djeteta, a danas je taj

pojam proiren na etioloke, fenomenoloke i socijalno-politike
aspekte. Ona, sem toga, pokazuje institucionalnu pozornost i
krivinopravnu zatitu, pa i pravinost.

Specifina zatita kojom se direktno titi integritet linosti djeteta i

maloljetnika ima naglaenu primjenu u sljedeim okolnostima:

- zaputenost (vaspitna) i zlostavljanje maloljetnika,

- izmijenjenost porodinog stanja,

- oduzimanje maloljetnika,

- posredovanje u obavljanju prostitucije i trgovine bijelim robljem

- uestvovanje u samoubistvu (lan 170 KZ FBiH),

- polni odnoaj s djetetom (lan 207 KZ FBiH).

Zaputanje ili zlostavljanje djeteta ili maloljetnika je posebno

krivino djelo (lan 219 KZFBiH). Ono se sastoji u injenici da je
zakonska obaveza roditelja da se stara o djetetu, vodi brigu o
vaspitanju, odnosno podizanju djeteta u fizikom i duevnom
pogledu. Prevashodno, roditelji moraju da stvore uslove materijalne
prirode. Iz ovog proizilazi da se roditelji staraju o kvalitetnoj ishrani,
odijevanju, kolovanju, eventualnom omoguavanju hobija. Drugim
rijeima, da se rtvuje s ciljem da zdravo stasa i da se izgradi linost
djeteta.
Sa stanovita krivinog prava inkriminacije na tetu omladine a i
djece sadrane su posebno u sljedeim znaajnim injenicama:

povrede dunosti izdravanja (70% sluajeva);

zaputenost i zlostavljanje maloljetnika;

ostala krivina djela.

Vrlo teka, morbidna i drutveno opasna krivina djela ispoljena

prema maloljetnicima su sljedea:

vanbrani ivot s maloljetnicima,

rodoskrvnue,

oduzimanje djeteta ili maloljetnika,

spreavanje i neizvravanje mjera za zatitu maloljetnika,

naputanje djeteta,

zaputanje ili zlostavljanje djeteta ili maloljetnika.

Najtea vrsta krivinog djela prema djetetu, i koje poprima izrazitu

psihopatoloku kategoriju, je i n c e s t. To je ujedno zloin sui
generis. On u cijelosti unitava ivot osjetljive i nezrele djeije
linosti, u fazi njenog poetnog stasanja.

Rodoskrvnue se ini u uzlaznoj i silaznoj liniji. Najee su akteri

mukarci, redovno su to psihopate, usto alkoholomani, s izraenim
hiperseksualnim nagonom, iji je inhibitorni mehanizam u moralnoj
sferi veoma insuficijentan. Oni obino vode porijeklo iz vrlo niskih
 socijalnih slojeva, sa skuenim stambenim uslovima, pa spavaju svi
u jednoj prostoriji.

Pospjeujue viktimo/kriminogene situacije se pojavljuju kada je

supruga u bolnici ili odsutna (na putu), pa se u toku noi otac
pribliava kerki i stupa u inkriminirani teki zloin rodoskrvnua.
Periodino, ti se odnosi ponavljaju kad god se ukae prilika. U
pitanju su kerke maloljetnice, koje iz straha i srama skrivaju svoju
grozomornu sudbinu. Zloin se otkriva tek kada kerke odrastu,
prue otpor, bjee od kue ili nastupa trudnoa u takvoj demonskoj
konstelaciji.

36. Sindrom tucenog djeteta

Sistematska i izrazito fizika okrutnost prema svojoj djeci, bilo

jednog ili oba roditelja, veoma je pogodno tlo za razvoj psihikih
poremeaja rtve. Traume u ranom djetinjstvu onemoguavaju
skladno, harmonino i svestrano prilagoavanje u kasnijem ivotu;
one stvaraju neadaptibilne linosti. Inae patoloka sredina, u
djetinjstvu posebno, odreuje kasniji profil destruktivne linosti.

U izgradnji sindroma tuenog djeteta, osoba uspijeva adaptibilnou

i izgradnjom mehanizma identifikacije da se poistovjeti s agresorom,
odnosno muiteljem. To je teko objanjiv i paradoksalan fenomen

Zlostavljanja su nekad haotina, bizarna, bez povoda, a u drugim

prilikama, u veini sluajeva, sistematina. Dijete je dobrim dijelom
izolovano, usamljeno, udaljeno od ire socijalne zajednice, a
vremenom postaje samotnjak. Ono stie kompleks naputenosti,
preputenosti vlastitoj sudbini.

Osobe koje nose sindrom tuenog djeteta kasnije u ivotu, kao

odrasli, ispoljavaju dva vrlo upeatljiva karakterna poremeaja: ili
postaju jo tei i okrutniji sadisti nego to su njihovi muitelji, ili e
njihov razvoj skrenuti u mazohistikom pravcu.

Kako bi u potpunosti shvatili i dublje prodrijeli u krimino/viktimogeni

problem nasilja u familiji, neophodan je osvrt i detaljan prikaz
konstelacije porodinog miljea. Familija predstavlja nukleus, odnosno
embrion drutva. Svi lanovi porodice su vrlo aktivni sudionici, i
upravo iz te bliskosti i povezanosti izviru sve protivrjenosti i
konflikti, koji nose pojavno obiljeje nasilja u familiji.

Ono to je posebno karakteristino i to daje specifino obiljeje

porodici je njena formiranost, zdrava utemeljenost, zrelost i
sposobnost oba partnera koji stupaju u brak.

37. Psihicki stres i njegovi psihoendokrini putevi

Osobe koje nose sindrom tuenog djeteta kasnije u ivotu, kao

odrasli, ispoljavaju dva vrlo upeatljiva karakterna poremeaja: ili
 postaju jo tei i okrutniji sadisti nego to su njihovi muitelji, ili e
njihov razvoj skrenuti u mazohistikom pravcu.

Kako bi u potpunosti shvatili i dublje prodrijeli u krimino/viktimogeni

problem nasilja u familiji, neophodan je osvrt i detaljan prikaz
konstelacije porodinog miljea. Familija predstavlja nukleus, odnosno
embrion drutva. Svi lanovi porodice su vrlo aktivni sudionici, i
upravo iz te bliskosti i povezanosti izviru sve protivrjenosti i
konflikti, koji nose pojavno obiljeje nasilja u familiji.

Ono to je posebno karakteristino i to daje specifino obiljeje

porodici je njena formiranost, zdrava utemeljenost, zrelost i
sposobnost oba partnera koji stupaju u brak.

Osobe koje nose sindrom tuenog djeteta kasnije u ivotu, kao

odrasli, ispoljavaju dva vrlo upeatljiva karakterna poremeaja: ili
postaju jo tei i okrutniji sadisti nego to su njihovi muitelji, ili e
njihov razvoj skrenuti u mazohistikom pravcu.
Kako bi u potpunosti shvatili i dublje prodrijeli u krimino/viktimogeni
problem nasilja u familiji, neophodan je osvrt i detaljan prikaz
konstelacije porodinog miljea. Familija predstavlja nukleus, odnosno
embrion drutva. Svi lanovi porodice su vrlo aktivni sudionici, i
upravo iz te bliskosti i povezanosti izviru sve protivrjenosti i
konflikti, koji nose pojavno obiljeje nasilja u familiji.

Ono to je posebno karakteristino i to daje specifino obiljeje

porodici je njena formiranost, zdrava utemeljenost, zrelost i
sposobnost oba partnera koji stupaju u brak.

38. Psihiki stresovi u razliitim situacijama

Uticaj ekstremno opasnih sociogenih stresova na ovjekovu psihu

deava se u iznimnim situacijama, kao npr. ivot u nacistikim
logorima smrti, zatim u opsadnim ratnim stanjima.U Vijetnamskom
ratu, meu amerikim vojnicima nisu se odmah ispoljile posljedice
estokih psihikih stresova, one su se pojavile tek kasnije. Te
reakcije nazvane su kasnim oteenjima ili simbolikim nazivom
postvijetnamski sindrom. Preivjeli ameriki vojnici u Vijetnamu
kasnije su oboljeli od tekih psihikih poremeaja uz ispoljavanje
antisocijalnog i kriminogenog ponaanja, s visokom stopom suicida.

rtve psihikih stresova, osim u uslovima i stresogenim situacijama

u medicini u kojima djeluje stresor, s viktimolokog stanovita su
okolnosti - od posebnog znaaja. A one su sljedee:

stres kod policajaca,

Sama policijska profesija, kad je rije o stresu, vrlo je aktuelna, pa se

postavlja logino pitanje i uporeivanje sa drugim napornim
profesijama kao to su vatrogasci, uvari u zatvorima, tehniko
osoblje u hitnoj medicinskoj slubi, i slino. Pri tome su uzeti u obzir
 hronini stres za razliku od sluajnog, te fizika i emotivna
iscrpljivanja.

stres pri nasilju u porodici,

U gradaciji doivljenih stresova, s najteim stepenom zlostavljanja,

postaju vremenom vrlo ozbiljni pacijenti. Taj broj je impresivan, pa
tako 50-60% leeih i 40-60% ambulantnih psihijatrijskih pacijenata
iznose podatke da su u djetinjstvu fiziki ili seksualno zlostavljani

39. stres u zatoenitvu,

Stres je univerzalna pojava, a kao pojedinana moe se javiti u bilo

kojoj situaciji. Meutim, njegovo serijsko pojavljivanje deava se
samo u zatoenitvu, kada se ponavlja nesmanjenom estinom u
razliitim oblicima.

stres u ratnim deavanjima I

Posebno se time bavio Leo Gitinger, koji je kao psihijatar dao

dimenziju i svoj obol istraujui i opservirajui dui period ljude iz
nacistikih logora smrti i, naravno, posljedice konfliktuoznih
situacija.

Borba je posebna opasnost po ovjeka i tom fenomenu nema nita

slino u stepenu oteenja. Ona je izuzetno stresogena, jer borba
iziskuje takav napor da je u direktnoj vezi s intenzitetom i trajanjem.
Tako je period od 200 do 240 dana maksimum koji se moe provesti
u borbi.

Britanska vojska nakon Prvog svjetskog rata nastojala je da prikrije

stanje i masovnost psihikih poremeaja, ali nisu u tome do kraja
uspijevali. Bilo je i pogrenih shvatanja. Kako bi izbjegli
demoralisanje i razoarenje javnosti, pokuavali se ljude ubijediti - u
to se i vjerovalo, da su uzroci za psihotraume eksplozije granata i
otuda naziv sheli shok. Psihijatri su brzo uvidjeli da su simptomi
sheli shoka emocionalne prirode i da su posljedica psihoemocionalne
traume. To je imalo za posljedicu ispoljavanje nasilja svake vrste. A
simptomatologija je ponajvie liila na histerine napade

stres u prirodnim kataklizmama, npr. u potresu.

Niz subjektivnih, vrlo intenzivnih doivljavanja deavaju se pojedincu

u momentu potresa. Oni su takve prirode, jer se radi ne o
individualnom, ve o seriji u vie navrata ponovljenih stresova s
veoma jakim i dalekosenim posljedicama. To su najrjeitije pokazali
rezultati anketnih istraivanja o potresu u Banjoj Luci 1969. godine,
dobijeni od 255 dobrovoljnih ispitanika.

40. RTVE U SAOBRAAJNIM NESREAMA

 Saobraajni delikti su svakodnevna i u epidemijskim razmjerama
drutveno negativna pojava. rtve su svi oni koji uestvuju u
saobraaju: u vozilu, biciklisti, pjeaci itd. Stoga su karakteristike
saobraajnih nesrea sljedee:

saobraajni delinkventi su svi graani, budui da uestvuju u

saobraaju;

dinamika (pokretljivost) uesnika u saobraaju i obino brzinom

veom od dozvoljene.

Viktimoloki aspekt stradanja u saobraaju okrenut je viktimizaciji

nesree mehanizmima stradanja, zatim razotkrivanju etiolokih
faktora stradanja, te prosuivanju koliki je doprinos same rtve u
prouzrokovanju nesree. Kad su u pitanju pjeaci, na prvom mjestu
su djeca i starci, zatim osobe sa psihofizikim manama. Upravo ova
kategorija populacije ini visoki stepen rizika za saobraajnu
nesreu.

U bivoj Jugoslaviji, po izvjetajima Svjetske zdravstvene

organizacije, broj saobraajnih nesrea bio je najvei u Evropi (25
poginulih na 100.000 stanovnika). Uzroci tolikoj fatalnosti su, na
prvom mjestu, vrlo intenzivan saobraaj na cestama nae zemlje
zbog njenog geografskog poloaja, zatim lo kvalitet saobraajnica,
nizak stepen saobraajne kulture, nerigorozna kontrola saobraaja
itd.

Iz praktinih razloga, uzroci saobraajnih nesrea dijele se na dvije

kategorije: subjektivni (ovjek) i objektivni (vozilo i saobraajnica).

Viktimoloki pristup saobraajnim nesreama prevashodno je

okrenut subjektivnim uzrocima, koji su apsolutno i najvie
zastupljeni u uzrokovanju saobraajne nesree. Njima se pripisuje
75-95% u kauzalitetu saobraajnih nesrea. Incidencija objektivnih
faktora je dosta niska, a pripisuje se saobraajnici i tehnikim
nedostacima vozila.

Pod subjektivnim faktorima podrazumijeva se, na prvom mjestu,

psihofizika nespremnost vozaa, odnosno umor, ali ne samo vozaa
ve i ostalih uesnika u saobraaju biciklista, pjeaka i upravljaa
zaprenim vozilima. To su endogeni faktori, dakle, sadrani u samom
pojedincu, uesniku u saobraaju, u njegovim psihikim osobinama,
te karakternim i drugim svojstvima, koji u saobraajnoj dinamici na
planu bezbjednosti mogu da budu odluujui. U subjektivne inioce
spadaju i neka psihika oboljenja, a i somatska stanja.

U subjektivne inioce saobraajnih nesrea ubrajamo i sva ona

somatska oboljenja i poremeaje koji dovode do znaajnog
smanjenja sposobnosti u upravljanju motornim vozilom ili
nesigurnosti na putu (pjeak, biciklista i sl.). Tu su, na prvom mjestu,
 eerna bolest i visok krvni pritisak, kao veoma rasprostranjena
oboljenja u nacionalnoj patologiji.

Pod subjektivnim faktorima podrazumijeva se, na prvom mjestu,

psihofizika nespremnost vozaa, odnosno umor, ali ne samo vozaa
ve i ostalih uesnika u saobraaju biciklista, pjeaka i upravljaa
zaprenim vozilima. To su endogeni faktori, dakle, sadrani u samom
pojedincu, uesniku u saobraaju, u njegovim psihikim osobinama,
te karakternim i drugim svojstvima, koji u saobraajnoj dinamici na
planu bezbjednosti mogu da budu odluujui. U subjektivne inioce
spadaju i neka psihika oboljenja, a i somatska stanja.

U subjektivne inioce saobraajnih nesrea ubrajamo i sva ona

somatska oboljenja i poremeaje koji dovode do znaajnog
smanjenja sposobnosti u upravljanju motornim vozilom ili
nesigurnosti na putu (pjeak, biciklista i sl.). Tu su, na prvom mjestu,
eerna bolest i visok krvni pritisak, kao veoma rasprostranjena
oboljenja u nacionalnoj patologiji.

Pod subjektivnim faktorima podrazumijeva se, na prvom mjestu,

psihofizika nespremnost vozaa, odnosno umor, ali ne samo vozaa
ve i ostalih uesnika u saobraaju biciklista, pjeaka i upravljaa
zaprenim vozilima. To su endogeni faktori, dakle, sadrani u samom
pojedincu, uesniku u saobraaju, u njegovim psihikim osobinama,
te karakternim i drugim svojstvima, koji u saobraajnoj dinamici na
planu bezbjednosti mogu da budu odluujui. U subjektivne inioce
spadaju i neka psihika oboljenja, a i somatska stanja.

U subjektivne inioce saobraajnih nesrea ubrajamo i sva ona

somatska oboljenja i poremeaje koji dovode do znaajnog
smanjenja sposobnosti u upravljanju motornim vozilom ili
nesigurnosti na putu (pjeak, biciklista i sl.). Tu su, na prvom mjestu,
eerna bolest i visok krvni pritisak, kao veoma rasprostranjena
oboljenja u nacionalnoj patologiji.

41. RTVE KRVNE OSVETE

Krvna osveta (poseban vid bezobzirne osvete) predstavlja ritualan

in, koji ne moe da se svrsta u normalno a niti u patoloko
ponaanje. Najblia je iskonskom i drakonskom presuivanju lex
talionu, po obrascu zub za zub, oko za oko, ivot za ivot.

Krvna osveta je vrlo kruto, brutalno i drastino obiajno pravo, u

civilizovanom svijetu anatemisano, osueno i odbaeno kao takvo.
Njene osobenosti su sljedee:

ona je socijalna, a nikako individualna pojava, jer je moe izvriti

svaki lan plemenske zajednice;

nema individualno obiljeje usmjerene odmazde protiv odreenog

lica, koje je u konkretnom sluaju izvrilac krivinog djela, ve protiv
svakog lana zajednice kojoj on pripada;
 nije srazmjerna niti adekvatna poinjenom deliktu;

krvna osveta je visokomoralna pa i sakralna, obavezujua za sve

lanove ue zajednice, pa prema tome i oekivana;

krvna osveta je trajna, ne zastarjeva, odnosi se i na budue

generacije, pa i one koje nisu jo dole na svijet (neroene).

U ex-Jugoslaviji krvna osveta (kao pandan korzikanskoj vendeti ili

sicilijanskoj omerti) je vrlo rairena pojava i udomaila se u nekim
zaostalim krajevima: Kosovo, Juna Srbija, Makedonija i Crna Gora, a
sporadino i u drugim sredinama. Objanjenja su bizarna, nauno
neutemeljena, pa shodno tome i neprihvatljiva, a tipa su o lako
uzavreloj krvi, uroenoj agresivnosti s destrukcijom...

U KZ FBiH, u lanu 166 stav 2 taka b): ko drugog usmrti pri

bezobzirnom nasilnikom ponaanju, a takoe i u dijelu take d) ko
drugog usmrti iz koristoljublja, radi izvrenja ili prikrivanja drugog
krivinog djela, iz bezobzirne osvete ili iz drugih niskih pobuda...

Bezobzirna osveta je u stvari jedna od niskih pobuda koja je iz

kriminalno-politikih razloga posebno izdvojena kao kvalifikatorna
okolnost Ubistvo iz bezobzirne osvete postoji kada uinilac iz
osvete zbog povrijeenog dobra lii ivota lice koje sa
povreivanjem tog dobra nije imalo nikakve veze, kao to je sluaj
kod krvne osvete koja se kod nas u nekim krajevima jo zadrala.

42. Psihosocijalni aspekt narkomanije

ovjek moe imati etiri osnovna odnosa prema drogama.

Apstinenti to su ljudi koji proive cijeli svoj ivot da nikada nisu

probali neku drogu. Isto tako, ljudi koji su nekada uzimali bilo koju
drogu, a sad je dui vremenski period ne uzimaju, takoe se
nazivaju apstinentima.

Narkofilija - Druga mogunost uspostavljanja odnosa ovjek-droga

jeste zloupotreba droga bez znakova zavisnosti, koju obino
nazivamo narkofilija. Danas mladi masovno uzimaju razne droge,
rade to povremeno i uglavnom uzimaju droge koje ne mogu da
stvore tei oblik zavisnosti.

Dvije su karakteristike narkofilije: narkofilni odnos s drogama

uglavnom uspostavljaju preadolescenti ili rani adolescenti. Druga
karakteristika je nauna injenica da se iz populacije narkofila u
procentu od 10% regrutuju budui heroinomani. S druge strane, oko
90% tekih zavisnika tvrde da su prije ulaska u pakleni zavisniki
krug imali period od par godina kada su imali narkofilski odnos s
drogom.

Habituacija - Kod ovog odnosa s drogom postoji elja, ali ne i

neodoljiva potreba da se droga uzme. Ova elja nije razvijena na
 osnovu fizikih potreba ve na osnovu potrebe linosti i traenja
eljenog emocionalnog stanja u koje ga droga dovodi. S obzirom da
se radi o psiholokim potrebama, habituacija se esto naziva
psihika zavisnost i ona se razvija prilikom zloupotrebe svih droga.

Narkomanija - Narkomanija ili zavisnost od droga je posljednji i

najtei stadij odnosa koji ovjek moe da ima s drogom. Prema
definiciji SZO, narkomanija se definie kao stanje periodinog ili
stalnog trovanja izazvano ponovljenim unoenjem droge u
organizam.

Narkomaniju ili kompulzivno uzimanje droge karakterie, takoe, i

pojava tolerancije. Tolerancija se ispoljava u tenji narkomana da
svakodnevno poveava dozu droge koju uzima, kako bi s poveanom
koliinom imao isti uinak kao i s prethodnim, znatno manjim
dozama te iste droge. Tolerancija se javlja samo kod nekih droga i
primorava narkomana da stalno poveava svoju dozu droge kako bi
izbjegao prijeteu apstinencijalnu krizu.

Tolerancija je uvijek znak razvijanja zavisnosti, tj. narkomanije. Uz

fiziku zavisnost uvijek ide i psihika.

43. Zloupotreba droga

Istraivai ove vrste patologije mladih promoviu vrlo razliita

teorijska stanovita, poev od tvrdnje da je presudan uticaj porodice
u nastanku narkomanije, pa je ona zbog toga dobila oznaku bolesti
porodice, pa autora koji ukazuje na vanost svojstava preadiktne
linosti pa oni operiu sa sintagmom intrapsihike narkomanije.

Bez obzira na arolikost svih ovih teorija, veina autora se slae s

tezom da prvim uzimanjem droge tinejderi pokuavaju da zadovolje
svoje vrlo razliite potrebe.

Vidljivo je da postoje brojni faktori sredine u kojoj se kree, a koji

svjesno ili nesvjesno (ee ovo drugo) podstiu mlade da krenu
putem droge. Ovi faktori sredine (okoline) odnose se na pet
sljedeih elemenata vanjskog svijeta:

kola,

porodica,

drutvo,

vrnjaci,

mediji (TV, tampa, radio)

kola je, poslije porodice, najvanije mjesto za zatitu rasta i

razvoja, fizikog, mentalnog i socijalnog sazrijevanja, najbolje mjesto
za uenje vjetina zdravog ponaanja lienog svakog rizika.kola
 mora imati znaajne kapacitete za redovno i efikasno obavljanje
svoje mentalno-higijenske i preventivne aktivnosti. kola mora da
bude mjesto (za razliku od porodice koja to ne mora) gdje e uenik
stei znanje i biti informisan o drogama.

Porodica u savremenom svijetu doivljava radikalnu transformaciju u

svom totalitetu, to je istovremeno promovie u potencijalni faktor s
visokim stepenom patogenosti. Brojne su porodice u kojima
odrastaju adolescenti, a oba roditelja i eventualni staratelj masovno
zloupotrebljavaju legalne droge kao to su alkohol, duhan, tablete
za ivce. Dakle, dijete ne mora samo da oponaa roditelje, jer u
ovom sluaju dobija direktnu i imperativnu naredbu i instrukciju o
upotrebi dozvoljenih droga. Ovo je nagnalo mnoge istraivae da
izau s tvrdnjom da dijete svoju prvu drogu (konkretno se misli na
cigarete) dobije ili ukrade u sopstvenoj kui.

Donedavno, drutvo je otvoreno i transparentno (ak i na

bilbordima) reklamiralo cigarete i alkohol. Sada se to radi prikriveno
i pod ifrom, tj. tajnom oznakom to, ini se, jo vie budi znatielju
adolescenata.

Drutvo dozvoljava da se oko kola otvaraju kafane, kafii..

Drutvo dolazi na suludu ideju kolektivnog, prisilnog testiranja na

droge svih uenika neke kole. Na svu sreu, ova metoda je zavrila
samo na jednom pokuaju.

Ve due vremena vodi se iroka i organizovana drutvena akcija da

se legalizuju tzv. lake droge i niko se od ovih aktivista ne osvre
na loe rezultate ove legalizacije u drugim zemljama, tj. drutvima.

Poseban problem u viktimizaciji mladih ljudi predstavljaju dileri.

Dileri su u svakom sluaju u okolini mladog ovjeka onaj faktor koji
najdirektnije i najotvorenije vri pritisak i navodi dijete na uzimanje
neke droge. Zamah aktivnosti dilera je srazmjeran efikasnosti
policijskih i pravosudnih organa. Sudei po naim aktuelnim
zakonskim regulativama (blage kazne, pogodbe sa sudom) teko je
oekivati da e splasnuti zamah kriminogenih aktivnosti odreenih
drutvenih grupa.

Grupa vrnjaka je jedan od najvanijh agensa socijalizacije, odmah

iza porodice i kole, pa se vrnjaci esto spominju kao druga
porodica i njihov uticaj na psihosicijalni rast i razvoj pojedinca-
adolescenta je esto presudan.

Prema brojnim istraivanjima, ogroman je broj sadanjih narkomana

koji su svoju prvu ilegalnu i legalnu drogu dobili upravo od vrnjaka.

Orijentacija ka vrnjacima i elja za njihovim prihvatanjem i

odobravanjem svojstvena je svim adolescentima, ali se problem
sagledava u selekciji grupa vrnjaka i prijatelja kao i u aktivnostima
koje e praktikovati s njima, u ovom sluaju na relaciju adolescent
 vrnjaci u kojoj se meusobno potkrepljuje zloupotreba droga i
ohrabruju narkofilske sklonosti.

Svi mediji vrlo esto grijee, iz najboljih namjera, dok prezentuju

problem droga i njihove zloupotrebe, jer nesvjesno rasplamsavaju
matu i podstiu znatielju kod djece, govorei o ovom problemu u
maniru koji udesni svijet droga ini neobino primamljivim.

44. Elementi restorativne pravde

Tri elementa su kljuna u definisanju i primjeni restorativne pravde:

1.zloinom se smatra sukob izmeu pojedinaca, koji se reflektuje na
drutva i dravu u cjelini.

2. znaaj pomirenja stranke i nadoknada teta.

3. pored uesnika potrebno je da se angauju i drutva iz

neposredne blizine aktera.

U procesu restorativne pravde svi uesnici imaju odgovornost da

rjeenja polue to optimalniji uspjeh. Naime, osnovni cilj je da
poinioci priznaju izvreni zloin, a rtve da anticipiraju griu
savjesti poinioca i da su spremni dati oprost.

Jo vee znaenje u procesu pomirenja imaju direktne aktivnosti

rtve i poinioca, jer se na taj in znaajno otupi otrica u sukobu i
tei ka izglaivanju violentnih odnosa. To su kljuni elementi
restorativne pravde.

45. Krivinopravni sistem i restitucija

Kada sudionici dogovorom odrede svoje uloge svjedoka i optuenika,

nadleni sistem od njih preuzima sluaj (Christie, 1977) u skladu sa
zakonskim odredbama. Neophodno je naglasiti da zakonodavni
sistem ne diriguje meusobnom rjeenju sukoba. Jer, restitucije su
usmjerene samo na konkretan dogovor kao sredstvo nadoknade.
Sve ostalo rjeavaju sudionici spora i njihov posrednik.

U prolosti je restitucija u zakonodavstvima imala za cilj da postigne

nagodbu izmeu sukobljenih strana i da postigne pomirenje.
Meutim, nadoknadom tete nije se sve zavravalo. Sukob je mnogo
kompleksniji i ne rjeava se samo naknadom tete.

Restitucija ima znaenje samo u pogodbi o vrsti kazne. Ona je

represivna mjera i paradoksalno je da za restitucijom tei
savremeno drutvo. Suta je suprotnost pomirenju i ima dominantnu
ulogu u krivinopravnim sistemima. S druge strane, a s aspekta
humanizma, restorativna pravda premauje restituciju i
istovremeno predstavlja snanu mjeru, interaktivan proces
uspostavljanja pravde i pravednosti. Jer, njeno centralno
usmjerenje je okrenuto rjeavanju sukoba i postizanju optimalnog i
trajnog mira.
 46. Modeli saniranja odtete rtvi

Kompenzacija za rtvu, odnosno model restitucije ima za cilj da se

sve aktivnosti usmjere, ne samo u smislu naknade tete, nego i
tendencije dovoenja rtve u prvobitno stanje. Na evropskom
Savjetovanju u Helsinkiju (1984) uinjen je znaajan iskorak da se
sve pozitivne aktivnosti ujedine i usmjere u optimalnoj pomoi rtvi.
ini se najdjelotvornijom restitucija po van Dijku, koja razlikuje tri
modela: francuski, probacijski i engleski model kompenzacije.

Francuski model podrazumijeva da rtva podnese tubu krivinom

sudu. Taj je postupak sasvim jasan i objektivan, ali je problem to
veina rtava nije u materijalnoj mogunosti da ga realizuje. Stoga,
sve drave koje su ovaj model prihvatile dune su da obezbijede
oteenom finansijsku podrku ili besplatnu strunu pomo. Ovaj
model je zastupljen u veini evropskih zemalja.

Probacijski model predstavlja poinioevu restituciju, a to je uslov

za njegovo otputanje. Prednost mu je to iznalazi i obezbjeuje
finansijska sredstva. Sem toga, ovaj nain odtete zanimljiv je i
izazovan obostrano: za rtvu, jer olakava restituciju, a poiniocu se
zamjenjuje zatvorska kazna s uslovom.

Engleski model je veoma praktian i, u sutini, apsolutno prihvatljiv.

Naime, sudija umjesto kazne izdaje nalog poiniocu da isplati
kompenzaciju rtvi. Sve je vee interesovanje rtava za ovim
modalitetom, jer se direktno obeteuje. rtva je, inae, pod
direktnom ingerencijom pravosua, koje joj omoguava aktivnu
ulogu u procesu i svestranu pomo, u svim vidovima.