VAN RONALD NAAR DONALD:

UITDAGERS VAN DE MEDIA

Afstudeeronderzoek vierde jaar

Riffy Bol
Fontys Hogeschool Journalistiek
17 mei 2017

1 Souza, P. (1987). Donald Trump is greeted by President Ronald Reagan at 1987

White House reception [Foto]. Wikimedia Commons. Geraadpleegd op
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Trump_Meets_Reagan.jpg.

1
I'm told that there's a feeling among photographers that
journalists don't treat you well or as fairly as you'd like.
Welcome to the club. [Laughter] You know, I like your
White House photographers motto, though: "One picture
is worth a thousand denials."2

Ronald W. Reagan, 18 mei 1983

Our press is allowed to say whatever they want and get

away with it. And I think we should go to a system where
if they do something wrong Im a big believer,
tremendous believer of the freedom of the press. Nobody
believes it stronger than me but if they make terrible,
terrible mistakes and those mistakes are made on
purpose to injure people. Im not just talking about me
Im talking anybody else then yes, I think you should have
the ability to sue them.3

Donald J. Trump, 23 oktober 2016

2 Peters, G., Woolley, J.T. (1983, 18 mei). Ronald Reagan: Remarks at the Annual Awards
Dinner of the White House News Photographers Association, May 18, 1983. The American
Presidency Project. Geraadpleegd op http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=41345.

3 DeFede, J. (2016, 23 oktober). The CBS4 Interview: Trump On Rigged System & The Press.
CBS Miami. Geraadpleegd op http://miami.cbslocal.com/2016/10/23/the-cbs4-interview-
trump-on-rigged-system-the-press/.

2
 Inhoudsopgave
Inleiding 4
Reagan en Trump: zo uniek, zo identiek 5

Reagan: meesterlijk bespeler van de media

16
Trump: de man die de media buitenspel zet
25
Anderhalf jaar Trump-verslaggeving: een emotie-analyse
31
Verkeerde voorspellingen: de medias mea culpa
44
Referenties 51

3
 Inleiding
Donald Trump onthulde zijn aspiraties om ooit president van de Verenigde
Staten te worden al toen Ronald Reagan nog in het Witte Huis zat. Toen de
Britse journaliste Polly Toynbee hem in 1988 aan de tand voelde tijdens zijn
boekentour voor zakenbestseller The Art of the Deal, antwoordde hij:
Voorlopig niet, maar ik ben politiek betrokken. Je kunt het doen van waar ik
me begeef.
Bijna dertig jaar geleden nam Toynbee dit nauwelijks serieus. Destijds schreef
ze: Is het mogelijk dat Trump het tot het Witte Huis schopt? Natuurlijk niet,
zegt iedereen die iets weet van Amerikaanse politiek. Het is een slechte grap.
Maar tegelijk heeft Trump vaak gedaan wat niet mogelijk is, en als het Witte
Huis een seniele filmster kan ontvangen, waarom geen casino-uitbater?4
Maar de nachtmerrie, in de woorden van Toynbee, is werkelijkheid
geworden: op 20 januari 2017 werd Trump genaugureerd als de 45ste
president van de Verenigde Staten. Voor, tijdens en na zijn verkiezing als
commander-in-chief op 9 november 2016, zochten Amerikaanse media naar
verklaringen en houvast.
Met wie is de onorthodoxe en apolitieke Trump te vergelijken? Wie uit de
Amerikaanse politieke geschiedenis komt het meest overeen met de
miljardair bekend van zijn hotels, golfbanen en het tv-programma The
Apprentice? Een aanzienlijk deel van de analyses en beschouwingen kwam
uit op de president die in de complete jaren tachtig aan de macht was:
Ronald Reagan.
In dit reflectieonderzoek wil ik onderzoeken hoe die vergelijking tussen
Reagan en Trump tot stand is gekomen. Wat kenmerkt beide presidenten?
Hoe heeft Reagan de VS twee termijnen geleid en hoe gaat Trump dat zoals
het er naar uitziet - voor minimaal vier jaar doen? Waarom kunnen beide
mannen op zoveel kritiek rekenen van uiteenlopende Amerikaanse media?
In hoeverre speelt hun verleden mee bij het media-oordeel over hun
verkiezing (Reagan was voorheen filmster, Trump een zakenman)? Hoe kon
4 Toynbee, P. (2017, 12 januari). Trump revealed his presidential dream to me in
1988. Now the nightmare begins. The Guardian. Geraadpleegd op
https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/jan/12/donald-trump-interview-
1988-megalomaniac?CMP=fb_gu.

4
het gebeuren dat veel media in beide gevallen verkeerd inschatten dat zij
weinig kans hadden op het presidentschap? En tot slot: wat moeten kranten,
tijdschriften, websites en blogs in de toekomst anders doen om niet dezelfde
fouten te maken?

Reagan en Trump: zo uniek, zo

identiek
Reagan was een bijzonder conservatieve politicus [...] al was hij meer de
spokesperson van een politieke beweging dan dat hij dat zelf bedacht of
genitieerd heeft. [...] Die conservatieve revolutie begint eigenlijk al in de
jaren zeventig, en hij wordt natuurlijk pas verkozen in [19]80 [...] Maar het
fundamentele verschil tussen Reagan en Trump is dat Reagan weliswaar
conservatieve ideen had, maar wel een hele fatsoenlijke man was.
En in het geval van Trump hebben we te maken met een oplichter, een
fabulant, een aanrander, een leugenaar. [...] De overeenkomsten zijn
minimaal. [...] Reagan is acht jaar gouverneur geweest van [...] de volkrijkste
staat van de Verenigde Staten geweest [van 1967 tot 1975 was Reagan
gouverneur van Californi, RB].5
Het bovenstaande fragment sprak Amerikadeskundige Maarten van Rossem
uit toen ik hem in januari 2017 vroeg naar de overeenkomsten tussen Ronald
Reagan en Donald Trump. De historicus en voormalig bijzonder hoogleraar
geschiedenis aan de Universiteit Utrecht werd genterviewd op mijn
hogeschool, de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg.
Omdat dit onderzoek vrijwel volledig is gebouwd op Amerikaanse bronnen,
leek het me interessant om ook een Nederlandse expert te betrekken. Maar
omdat de heer Van Rossem er nogal eens een sterke mening op nahoudt al
dan niet om televisieprogrammas wars van nuance te plezieren met zijn
ongezouten commentaar besloot ik zijn oordeel als beginpunt te gebruiken.

5 Van Rossem, M. (2017, 11 januari). Persoonlijke mededeling. Geraadpleegd op

https://www.youtube.com/watch?v=CyQJAQ47Org.

5
Heeft hij er inderdaad gelijk in als hij zegt dat Reagan en Trump in niets op
elkaar lijken? Of zijn de overeenkomsten toch in groteren getale aanwezig?
Volgens het conservatieve tijdschrift The American Spectator zijn de
overeenkomsten tussen de mediaberichtgeving over Reagan en Trump wl
evident. In de zomer van 2015 zette de deftige publicatie een rij uitspraken
van Amerikaanse kranten online, die werden geschreven nadat Reagan zich
kandidaat stelde voor het presidentschap.6 Een selectie:
Het wonderlijke is dat deze amusante maar frivole Reagan-fantasie zo
serieus wordt genomen door de nieuwsmedia en vooral door de president
[Gerald Ford]. Het levert een hoop nieuws op, maar het slaat nergens op.
The New York Times
In mijn ogen is Ronald Reagan nog steeds de aanstellerige, in principe
hersenloze en totaal onovertuigende snoepman die hij wat mij betreft al was
toen ik zijn eerste gooi naar de Republikeinse nominatie zag verdampen in
Miami in 1968. The New Republic
Republikeinen moeten nu beslissen of [Reagan] een conservatieve golf van
de toekomst representeert, of slechts een nieuwe Barry Goldwater is die de
partij oproept om een hopeloze kruistocht te beginnen tegen de twintigste
eeuw. - Time
[Ronald Reagan] is een man wiens verstand en moed en mediagenieke stijl
nooit zijn getest in de presidentile politiek en die mogelijk niet adequaat zijn
om op de proef te worden gesteld. Newsweek
Het beeld van Reagan blijft rudimentair [...] Aan het begin van zijn
campagne was zijn imago grotendeels dat van de rollenspelende acteur
vermakelijk op het podium, maar niet voorbereid op de echte wereld achter
de theaterlampen. Reagan straalt nog geen presidentieel beeld uit. Hij wordt
niet gezien als een serieuze man. National Review
Dat [Reagan] beschouwd moet worden als een serieuze kandidaat voor het
presidentschap is een schande en een gnante vertoning voor het hele land
om te slikken. Harpers Magazine
The American Spectator gaat na deze opsomming zelf nog verder om Trump
op negatieve wijze met Reagan te vergelijken: Hoewel Donald Trump geen
Ronald Reagan is, is de grondgedachte van hun respectievelijke politieke
opponenten in de media en de Establishment-vleugel van de Republikeinse
Partij bijna letterlijk identiek [...] Ronald Reagan was, en Donald Trump is, een
bedreiging.

6 Lord, J. (2015, 14 juli). Yes, Trump Can Win. The American Spectator. Geraadpleegd
op https://spectator.org/63436_yes-trump-can-win/.

6
Anti-establishment
Ronald Reagan werd tijdens de verkiezingsperiode in 1980 gezien als een
buitenstaander, een anti-establishmentkandidaat, noteert de Amerikaanse
nieuwswebsite The Daily Beast in een vergelijkend artikel tussen Reagan en
Trump.7 Zelfs toen hij de nominatie veroverde als Republikeinse
presidentskandidaat, werd Reagan nauwelijks serieus genomen. Hij was
immers de enige van de zeven kandidaten die nog nooit een regeringspositie
had ingenomen in hoofdstad Washington DC. Zijn tegenstanders waren twee
senatoren, drie congresmannen en een minister van Financin.
De vergelijking met de primaries waaraan Trump vorig jaar meedeed is snel
gemaakt: de New Yorkse miljardair en tv-presentator nam het op tegen de
senators van Texas (Ted Cruz) en Florida (Marco Rubio), de gouverneur van
Ohio (John Kasich) en broer Jeb van voormalig president George W. Bush.
Alleen de voormalige neurochirurg Ben Carson nu minister van Huisvesting
onder Trump komt qua gebrek aan politieke voorgeschiedenis in de buurt
van The Donald.
Waar Donald Trump vrienden en vijanden maakte als flamboyante zakenman,
werd Reagan bekend als Hollywoodacteur. Na een kort uitstapje als
sportverslaggever speelde hij in de jaren dertig en veertig in talloze B-films,
vaak in hoog tempo achter elkaar rollen vervullend. Filmproducenten met wie
Reagan werkte wilden [de films] niet goed, ze wilden hen op donderdag, zou
hij ooit grappend hebben gezegd, zo tekende The Washington Post op in een
necrologie in 2004.8 Tussen 1937 en 1939 speelde de jonge acteur in niet
minder dan negentien films.9 In de jaren veertig kwam hij terecht in de raad
van bestuur van de Screen Actors Guild, een acteursvakbond. Weer een
decennium later werd hij het reclamegezicht van elektriciteitsgigant General
Electric.

7 Jacobs, M. (2016, 24 mei). Ronald Trump: Why 2016 Is Looking a Lot Like 1980.
The Daily Beast. Geraadpleegd op
http://www.thedailybeast.com/articles/2016/05/24/ronald-trump-why-2016-is-
looking-a-lot-like-1980.html.

8 Cannon, L. (2004, 6 juni). Actor, Governor, President, Icon. The Washington Post.
Geraadpleegd op http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A18329-
2004Jun5.html.

9 IMDb. (2017). Ronald Reagan (I). IMDb. Geraadpleegd op

http://www.imdb.com/name/nm0001654/?ref_=nv_sr_1.

7
Ronald Reagan in de tijd dat hij voor het programma General Electric
Theater werkte (1954-1962), een radio- en televisieprogramma op de zender
CBS dat werd gefinancierd door de pr-afdeling van elektriciteitsgigant
General Electric. Foto: Wikimedia Commons.10

In 1964 verrichte Reagan zijn eerste prominente politieke activiteit: het

steunen van de Republikeinse kandidaat Barry Goldwater. In de beroemd
geworden speech A Time for Choosing sprak hij de volgende woorden: De
Founding Fathers wisten dat een regering de economie niet kan beheren
zonder het volk te controleren. En ze wisten dat wanneer een regering dat

10 Wikimedia Commons. (1962). Ronald Reagan and General Electric Theater, 1954-
62 [Foto]. Wikipedia. Geraadpleegd op
https://simple.wikipedia.org/wiki/Ronald_Reagan#/media/File:Ronald_Reagan_and_G
eneral_Electric_Theater_1954-62.jpg.

8
doet, zij geweld en dwang moet gebruiken om haar doel te bereiken. Dus we
zijn aanbeland in een tijd om te kiezen.11
Verdere politieke ervaring verkreeg hij als gouverneur van Californi, van
1967 tot 1975. (De Oostenrijks-Amerikaanse acteur Arnold Schwarzenegger,
bekend van films als The Terminator en Total Recall, bekleedde opmerkelijk
genoeg hetzelfde ambt van 2003 tot 2011. Toen Donald Trump begin dit jaar
president van de VS werd, nam Schwarzenegger zijn rol als presentator van
het tv-programma The Apprentice over.12) Een jaar later verloor Reagan nipt
de Republikeinse voorverkiezing voor de hoogste Amerikaanse
overheidspositie. Vier en acht jaar later won hij glansrijk.

Beroemd en bejaard
Reagans status als Hollywoodster kon op nogal wat cynisme rekenen. Een
destijdse commentator die in meerdere nieuwsbronnen wordt geciteerd, zei
over Reagan: [Hij is] het eindproduct van televisiepolitiek [...] Het is een
show en hij is de sterspeler. Wat dat betreft is de entertainende mix van
politiek en media dertig jaar later nauwelijks veranderd.
Zoals Frank Rich het prozasch opschreef in het New York Magazine: Trumps
[...] fronzende bombast en beledigingen, passen naadloos in een cultuur die
conflict boven consensus stelt, muzikale scheldwoorden boven eenvoudig
luisteren, en exhibitionisme boven aankleding op primetime.13
Filosoof Rob Wijnberg concludeerde anno 2017 iets soortgelijks over Trump:
De macht als toneelstuk, de actualiteit haar script.14 Wijnbergs aanleiding

11 Reagan, R. (1964, 27 oktober). Primary Resources: A Time For Choosing. PBS.

Geraadpleegd op http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/primary-
resources/reagan-goldwater/.

12 NBC. (2017, januari). The Celebrity Apprentice. NBC. Geraadpleegd op

http://www.nbc.com/the-celebrity-apprentice.

13 Rich, F. (2016, 1 juni). What The Donald Shares With The Ronald. New York
Magazine. Geraadpleegd op http://nymag.com/daily/intelligencer/2016/05/ronald-
reagan-was-once-donald-trump.html.

14 Wijnberg, R. (2017, 16 januari). Het kabinet-Barbie I is in de maak. De

Correspondent. Geraadpleegd op https://decorrespondent.nl/6011/het-kabinet-
barbie-i-is-in-de-maak/512964602128-7f52af75.

9
was een opmerking die Vanity Fair al in 2011 opving: Trump zou zijn
realityshow The Apprentice best willen voortzetten in het Witte Huis.15
Trump heeft over de jaren vele mensen tegen zich in het harnas gejaagd. Was
het niet om zijn opmerkingen een kleine bloemlezing: hij noemde
Mexicanen verkrachters, moslims terroristen, bespotte publiekelijk een
lichamelijk gehandicapte en bezegelde zijn minachting voor vrouwen met de
inmiddels infameuze opmerking grab em by the pussy16 dan wel om zijn
vastbeslotenheid om de Trump Tower in hartje New York als uitvalsbasis te
gebruiken. Zijn vrouw Melania en zoontje Barron laat hij daar wonen, terwijl
hij zelf in het Witte Huis vertoeft. Mogelijke kosten voor New Yorkse
belastingbetalers: n miljoen dollar per dag.17
Leeftijd was een ander heet hangijzer waar bij Reagan openlijk over
getwijfeld werd. Sommige journalisten vreesden het ergste: als hij inderdaad
tot president werd verkozen, zou hij nog ouder (69 jaar) zijn dan William
Harrison. Die vatte kou tijdens zijn inauguratie in 1841, ontwikkelde
longontsteking en stierf een maand later. Door zijn hoge leeftijd verwerd
Reagans presidentschap tot een race tegen de tijd, schreef een
verslaggever van de New Yorkse krant Newsday destijds.
Donald Trump, die deze zomer 71 jaar wordt, pareerde mogelijke kritiek op
zijn gezondheid met een document van zijn dokter. De president had slechts
overgewicht, maar beschikte verder over een excellente gezondheid. 18
Tegelijkertijd viel hij zijn tegenstrever Hillary Clinton (69) aan vanwege de
longonsteking die ze in september 2016 opliep bij een herdenkingsdienst van
9/11.19

15 Ellison, S. (2016, 16 juni). EXCLUSIVE: IS DONALD TRUMPS ENDGAME THE

LAUNCH OF TRUMP NEWS? Vanity Fair. Geraadpleegd op
http://www.vanityfair.com/news/2016/06/donald-trump-tv-network.

16 Lee, J.C., Quealy, K. (2016, 6 december). The 289 People, Places and Things DonaldTrump
Has Insulted on Twitter: A Complete List. The Upshot. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/interactive/2016/01/28/upshot/donald-trump-twitter-insults.html.

17 Palma, B. (2016, 22 november). Will It Cost Taxpayers $1 Million a Day for

Trump's Family to Stay In New York? Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2016/11/22/will-it-cost-taxpayers-1-million-a-day-for-trumps-
family-to-stay-in-new-york/.

18 Bornstein, H.N. (2015, 19 februari). RE: Reappointment. Donald J. Trump.

Geraadpleegd op https://assets.donaldjtrump.com/DJT_Medical_Records_.pdf.

10
In gevecht met de media
Over Reagans competenties als toekomstige president twijfelden
Amerikaanse media al evenzeer als ze dat deden bij Trump in 2015 en 2016.
In 1979 citeerde The Wall Street Journal een voormalige assistent van
president Richard Nixon: Ronald Reagans daling in opiniepeilingen en zijn
onkunde om steun van opinieleiders te verkrijgen, suggereren dat er sterke
twijfels zijn over zijn vaardigheid om lastige buitenlandse en economische
problemen aan te pakken.
Een jaar later, in 1980, zei de voormalige president Gerald Ford: Overal waar
ik heen ga en bij alles wat ik hoor, is er een groeiend, groeiend, sentiment
dat gouverneur Reagan de verkiezingen niet kan winnen. Pas toen Reagan
de latere president George H.W. Bush versloeg in de voorverkiezingen ging
kwaliteitskrant The Washington Post in zijn winst geloven, tekende de
politieke website The Hill eind 2015 op.20
Reagan leek dus alle reden te hebben om de media te wantrouwen. Vandaar
zette hij een goedgeolied pr-apparaat op tijdens zijn jaren in het Witte Huis,
beschreef het tijdschrift The Nation in 2004 vijf dagen na het overlijden van
de president van de jaren tachtig.21
Zelfcensuur was een belangrijk onderdeel van het functioneren van
Amerikaanse nieuwsmedia in de jaren tachtig, merkt journalist Mark
Hertsgaard op. Het management van CBS News, zogenoemd het meest
liberaal van Amerikas tv-netwerken, droeg zijn afdeling in Washington [...] op
om kritiek op Reagan te minderen, omdat gewone Amerikanen dat blijkbaar
niet wilden horen.
Reagans persstrategie was enorm uitgekiend, vervolgt Hertsgaard, die er een
boek over schreef. Zijn contact met journalisten werd elke morgen verfijnd in
bijeenkomsten die de lijn van de dag uitzetten [...] De situaties van de
publieke verschijningen van de president werden met zorg gecontroleerd hij
stond [...] te ver weg voor verslaggevers om vragen te stellen.

19 Tomlinson, P. (2016, 12 september). Attacks on Hillary Clintons health reveal

double standard. The Hill. Geraadpleegd op http://thehill.com/blogs/pundits-
blog/campaign/295446-attacks-on-hillary-clintons-health-reveals-double-standard.

20 Coulter, A. (2015, 19 oktober). Trump is like Reagan and the media is clueless
about it. The Hill. Geraadpleegd op http://thehill.com/opinion/op-ed/257354-trump-
is-like-reagan-and-the-media-is-clueless-about-it.

21 Hertsgaard, M. (2004, 10 juni). Beloved by the Media. The Nation. Geraadpleegd

op https://www.thenation.com/article/beloved-media/.

11
Er zijn echter twee andere obstakels die Reagan in het leven heeft geroepen
voor de journalistiek, aldus Hertsgaard. Ten eerste het streven naar
objectiviteit, waardoor journalisten zich genoodzaakt voelen om de
oppositiepartij om quotes te vragen. De kritiek van de pers op de president
hangt, kortom, samen met hoe de Democraten zich tegenover Reagan
uitlieten. En ten tweede zorgde Reagan voor deregulering van nieuwsmedia,
zodat reusachtige monopolies op de nieuwsvoorziening ontstonden.
Trump pakt de media een stuk solistischer aan dan Reagan. Als fervent
Twitteraar in de week voor zijn inauguratie passeerde hij de twintig miljoen
volgers en 34.000 tweets22 - laat hij het niet na om kritiek te geven op
journalisten, inlichtingendiensten of politieke tegenstanders. Terwijl Reagan
intensief samenwerkte met zijn staf om gecordineerd naar buiten te treden,
gedraagt Trump zich meer als een ongeleid projectiel. Op een persconferentie
in januari verbood hij BuzzFeed en CNN vragen aan hem te stellen.
Met de eerste had hij een persoonlijke vete, omdat de site een ongeverifieerd
document naar buiten bracht over een vermeend afpersingsschandaal door
Rusland.23 CNN diskwalificeerde hij simpelweg met de leus youre fake
news.24

Twijfel zaaien, onvrede oogsten

Zowel Reagan als Trump zocht electoraal gewin door progressieve waarden
en zekerheden aan te vallen of regelrecht te ontkennen. Hij sprak zich uit
tegen abortus25, verspreidde twijfel over door de mens veroorzaakte
milieuvervuiling. Op de vraag hoe hij tegen de evolutietheorie aankeek,
antwoordde hij: Ik heb er een hoop vragen over. Het is een theorie, het is
alleen een wetenschappelijke theorie. En in de afgelopen jaren is ze onder
22 Trump, D.J. (2017, 16 januari). Donald J. Trump Twitter. Geraadpleegd op
https://twitter.com/realdonaldtrump.

23 Bensinger, K., Elder, M., Schoofs, M. (2017, 11 januari). These Reports Allege
Trump Has Deep Ties To Russia. BuzzFeed. Geraadpleegd op
https://www.buzzfeed.com/kenbensinger/these-reports-allege-trump-has-deep-ties-
to-russia.

24 LaCapria, K. (2017, 11 januari). Donald Trump Spars with BuzzFeed, CNN

Reporter: 'You Are Fake News'. Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2017/01/11/donald-trump-spars-with-buzzfeed-and-cnn/.

25 Roberts, S.V. (1982, 23 januari). FOES OF ABORTION MEET WITH REAGAN. The
New York Times. Geraadpleegd op http://www.nytimes.com/1982/01/23/us/foes-of-
abortion-meet-with-reagan.html.

12
druk komen te staan [...] en wordt [ze] in de academische wereld niet langer
zo onbetwistbaar beschouwd als ze ooit was.26
Bij Reagan is nog duidelijk hoe hij over Darwins omarmde wetenschappelijke
raamwerk denkt. Trump daarentegen zaait vooral twijfel over wat hij gelooft
en denkt. Klimaatverandering heeft hij de afgelopen jaren afgedaan als een
hoax en gecreerd door en voor de Chinezen om de Amerikaanse
maakindustrie non-competitief te maken. Hij heeft toegezegd de
ondertekening van het klimaatverdrag in Parijs ongedaan te maken, maar
stelt op hetzelfde moment een open mind te houden over de kwestie.27
Een van de redenen voor Reagans populariteit bij het Amerikaanse volk was
zijn begenadigde manier van spreken. The Daily Beast omschreef hem vorig
jaar als master of the soundbite, waardoor hij ook bij de media in de smaak
viel. Hij speelde klakkeloos in op de frustraties die de witte (vooral
mannelijke) middenklasse ervoer door stagnatie van lonen en outsourcing
van banen naar lagelonenlanden.
Een kenmerkende uitspraak van Reagan was: Een recessie is als je je baan
kwijtraakt, een depressie is wanneer dat je buurman overkomt, en herstel is
wanneer dat bij Jimmy Carter gebeurt.28 Met andere woorden: de politieke
elite in Washington zou geen oog hebben voor de zorgen van de normale
Amerikaan. Trumps vergelijkbare belofte om het moeras van politiek
Washington te zuiveren van de elite kon eveneens op veel bijval rekenen
van zijn achterban.29
Ook het bekritiseren van militaire uitstapjes van politieke tegenstanders
exploiteerden Reagan en Trump met regelmaat. Clinton kon op een offensief
van Trump rekenen voor haar vermeende passieve rol in de verdediging van

26 National Center for Science Education. (1980). Reagan Favors Creationism in the
Public Schools. Creation Evolution Journal. Geraadpleegd op
https://ncse.com/cej/1/2/reagan-favors-creationism-public-schools.

27 Schulman, J. (2016, 5 december). Every Insane Thing Donald Trump Has Said
About Global Warming. Mother Jones. Geraadpleegd op
http://www.motherjones.com/environment/2016/11/trump-climate-timeline.

28 Reagan, R. (1980, 1 september). Labor Day Speech at Liberty State Park, Jersey
City, New Jersey. September 1, 1980. Reagan Library. Geraadpleegd op
https://reaganlibrary.archives.gov/archives/reference/9.1.80.html.

29 Kelly, J. (2016, 26 oktober). Whats With All Trumps Talk About Draining the
Swamp? Slate. Geraadpleegd op
http://www.slate.com/blogs/lexicon_valley/2016/10/26/why_do_trump_and_his_suppo
rts_keep_talking_about_draining_the_swamp.html.

13
het Amerikaanse consulaat in de Libische stad Benghazi, in 2012. Reagan viel
toenmalig president Jimmy Carter continu aan over zijn zwakke optreden in
de Iraanse gijzelingscrisis, die speelde tussen 1979 en 1981.30

President Jimmy Carter kondigt sancties tegen Iran aan ten tijde van de
gijzelingscrisis in dat land (1980). De stroeve afhandeling van dat conflict
was mede de reden voor de overwinning van Reagan in dat jaar. Foto: Marion
S. Trikosko, Library of Congress, Prints and Photographs Collections.31
30 Chun, S. (2015, 16 juli). Six things you didn't know about the Iran hostage crisis.
CNN. Geraadpleegd op http://edition.cnn.com/2014/10/27/world/ac-six-things-you-
didnt-know-about-the-iran-hostage-crisis/.

31 Trikosko, M.S. (1980). President Jimmy Carter Announces Sanctions on Iran by

Marion S. Trikosko, 1980 (LOC) [Foto]. Library of Congress. Geraadpleegd op

14
Reagan wist zijn Democratische concurrent Carter op hetzelfde moment te
bekritiseren en te prijzen. Dit vermogen leverde hem de bijnaam
Teflonpresident op: er bleef vrijwel geen enkel schandaal aan Reagan
plakken waar de media hem telkens succesvol mee kon confronteren, aldus
de grote krant USA Today in 2004.32 Hoe actueel dat klinkt, was een paar
maanden geleden zichtbaar.
Talloze Amerikaanse media schreven Donald Trump een maand voor de
verkiezingen af, nadat een audiotape van hem was uitgelekt met
vrouwonvriendelijke opmerkingen. [W]anneer je een ster bent, laten ze je
het doen. Je kunt alles maken, zei hij in 2005 tegen tv-presentator Billy
Bush.33 Het leek nauwelijks effect te hebben op de verkiezingsuitslag op 9
november 2016: maar liefst 53 procent van de Amerikaanse witte vrouwen
stemde voor Trump.34

Waardering komt postuum

Ronald Reagan stond tot zijn dood in 2004 meer dan dertig keer in de lijst
van meest geliefde mannen van het Amerikaanse peilingbureau Gallup.
Daarmee moet hij alleen de evangelist Billy Graham voor zich laten; paus
Johannes Paulus II staat onder hem. In het jaar van zijn overleden werd
Reagan gezien als de op twee na populairste president, na Abraham Lincoln
en John F. Kennedy.35

https://www.flickr.com/photos/pingnews/507815491.

32 Schroeder, P. Nothing stuck to 'Teflon' president. (2004, 6 juni). USA Today.

Geraadpleegd op http://usatoday30.usatoday.com/news/opinion/editorials/2004-06-
06-schroeder_x.htm.

33 Fahrenthold, D.A. (2016, 8 oktober). Trump recorded having extremely lewd

conversation about women in 2005. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/politics/trump-recorded-having-extremely-lewd-
conversation-about-women-in-2005/2016/10/07/3b9ce776-8cb4-11e6-bf8a-
3d26847eeed4_story.html.

34 Lett, P. (2016, 10 november). White Women Voted Trump. Now What? The New
York Times. Geraadpleegd op https://www.nytimes.com/2016/11/10/opinion/white-
women-voted-trump-now-what.html.

35 Newport, F., Jones, J.M., Saad, L. (2004, 7 juni). Ronald Reagan From the Peoples
Perspective: A Gallup Poll Review. Gallup. Geraadpleegd op
http://www.gallup.com/poll/11887/ronald-reagan-from-peoples-perspective-gallup-
poll-review.aspx.

15
Gedurende zijn tijd in het Witte Huis (1981-1989) had gemiddeld 53 procent
van de Amerikanen een positief beeld van Reagan. De grootste dieptepunten
in zijn leiderschap kwamen door een kwakkelende economie in het begin van
de jaren tachtig, de Iran-Contra-affaire (geheime wapenleveringen aan Iran)
aan het einde van dat decennium, de invasie van de Caribische
eilandengroep Grenada en een terroristische aanslag in Libanon, waarbij ruim
200 Amerikaanse mariniers omkwamen.
Interessant is dat de mening van Amerikanen over presidenten met het
verstrijken van de tijd vaak positiever wordt. In 2002 was 73 procent van de
genquteerde Amerikanen positief over Reagans presidentschap. Wellicht
speelde met terugwerkende kracht mee dat hij in 1994 onthulde dat hij al
geruime tijd dementie had.36
In de ruim twintig jaar sinds zijn overlijden is er een soort Reagan-cultus
ontstaan, constateert de conservatieve auteur Jonah Goldberg in het evenzo
behoudende tijdschrift National Review. Bij veel hedendaagse problemen
vragen Republikeinen zich af wat de president van de jaren tachtig zou doen.
Voordat de GOP [Grand Old Party] de Partij van Reagan werd, was het de
Partij van Lincoln. Maar je verwachtte niet dat een Republikeinse politicus
veel tijd zou besteden aan beloftes om de slaven te bevrijden of de Unie te
behouden.37
Niet voor niets wilden alle Republikeinse presidentskandidaten tijdens de
voorverkiezingen in 2016 een goed voetje halen bij aanhangers van Reagan.
John Kasich beweerde dat hij ooit met Reagan in de Air Force One heeft
gevlogen. Rand Paul zou Reagan hebben ontmoet als kind. Ben Carson
meldde dat hij Republikeins is geworden dankzij de conservatieve president.
Chris Christie had zijn eerste stem op Reagan ingediend. Ted Cruz prees
Reagan voor het verslaan van het communisme uit de Sovjet-Unie. Donald
Trump hield het, traditioneel, kort en vaag: Ik hielp hem. Hij mocht mij en ik
mocht hem, verwoordde hij het tegenover tv-zender NBC.38

36 Reagan, R. (1994, 5 november). Primary Resources: Alzheimers Letter. PBS.

Geraadpleegd op http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/primary-
resources/reagan-alzheimers/.

37 Goldberg, J. (2016, 25 maart). Lets Get This Straight: Trump Is No Reagan.

National Review. Geraadpleegd op
http://www.nationalreview.com/article/433231/donald-trump-no-ronald-reagan.

38 Grimaldi, J.V. (2015, 15 september). Records Show Scant Reagan-Trump Ties. The
Wall Street Journal. Geraadpleegd op http://www.wsj.com/articles/records-show-
scant-reagan-trump-ties-1442359829.

16
Maar het is een farce dat Reagan in zijn tijd een hoge mate van populariteit
genoot onder andere Republikeinen. Craig Shirley, die meerdere bestsellers
over Reagan schreef, ontkrachtte deze lang gekoesterde mythe, aldus New
York Magazine. Gevestigde en gematigde Republikeinen beschouwden de
zeer conservatieve Reagan als een certified yahoo.
Toen hij in 2004 overleed, uitten ze hun liefde en toewijding aan Reagan en
beweerden ze dat ze achter hem stonden sinds het begin in 1974, wat een
hoop paardenstront was. Zelfs na zijn verkiezing in 1980 was Reagan nooit
echt geliefd, aldus de om zijn uitbundige research geprezen Shirley.

Eigenzinnig vereeuwigd
Zou dat komen doordat hij zo ontzettend afweek van het Republikeinse
establishment? Frank Rich pende een veelzeggende passage in zijn profiel
van Ronald Reagan: Hij behield een licht campagneschema, beschouwde
debatten als optioneel, zat niet stil om briefingboeken te lezen, en vaak
improviseerde hij zijn speeches, of werkte indexkaartjes af met anekdotes en
statistieken opgedaan uit Readers Digest en het rechtse tijdschrift Human
Events bronnen die nauwelijks meer verheven of betrouwbaar zijn dan de
televisietalkshows en tabloids die Trumps foutieve en ontvlambare uitspraken
voeden.
Trump lijkt de inspiratie voor zijn tweets en beweringen op persconferenties
door zijn woordvoerder Sean Spicer met name uit conservatieve tv-
programmas van het mediabedrijf Fox te halen.39 In maart bekeek hij twee
uur lang het ochtendprogramma Fox & Friends, terwijl hij op hetzelfde
moment via Twitter commentaar gaf op kwesties als Guantnamo Bay en
Obamacare.40
En terwijl de wereld in vuur en vlam stond nadat de 45ste president van de
Verenigde Staten een immigratieban voor burgers uit zeven moslimlanden

39 Koblin, J., Corasaniti, N. (2017, 25 maart). One Nation, Under Fox: 18 Hours With
a Network That Shapes America. The New York Times. Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2017/03/25/business/media/fox-news.html?smid=fb-
nytimes&smtyp=cur&referer=http://m.facebook.com/.

40 Johnson, J. (2017, 7 maart). Trump held a two-hour virtual conversation with Fox
& Friends. The Boston Globe. Geraadpleegd op
https://www.bostonglobe.com/news/politics/2017/03/07/trump-held-two-hour-virtual-
conversation-with-fox-friends/cUNBFRaRkyUC5j9PPl2RIM/story.html.

17
per decreet had afgekondigd, bevatte zijn schema een vertoning van de
animatiefilm Finding Dory in het Witte Huis.41
Prioriteit toekennen aan jeugdig entertainment in plaats van de zorgen van
Amerikanen en andere landen erkennen over een internationaal incident:
inmiddels kijken Amerikaanse media nergens meer van op als het om de
nieuwe president Donald Trump gaat. Het is gissen hoe zij over pakweg dertig
jaar op hem terugkijken. Hoeveel schandalen, problemen en verkeerde
beslissingen blijven in het Amerikaanse collectief geheugen hangen als zij
zich straks de Twitterpresident herinneren?
Hoogleraar politicologie Paul Kengor maakte alvast een voorzetje bij de
rechtse radiohost Glenn Beck: [I]ntellectueel, ideologisch, en ik zou zeggen
emotioneel, qua temperament [...] zijn [Reagan en Trump] compleet
verschillend. Tot op het punt waar ik zou zeggen dat Donald Trump in feite de
anti-Reagan is.42
Hoe dan ook zal er voor historici, mediawetenschappers en politieke
journalisten meer dan voldoende bronmateriaal voorhanden zijn om uit te
putten. Een rapport van media-analist Andrew Tyndall wees uit dat Trump in
de voorverkiezingen 23 keer zoveel media-aandacht kreeg als die andere
beroemde anti-establishmentkandidaat van de afgelopen primaries: de
Democraat Bernie Sanders.43
Om Reagans kunde als poppenspeler van volk en media-aandacht in essentie
samen te vatten, haal ik rechtenprofessor Paul Campos van de University of
Colorado aan. Voor het onlinemagazine Salon slaat hij op komische wijze een
brug tussen Reagan en Trump als uitdagers van de media:

41 Carissimo, J. (2017, 30 januari). Donald Trump watches Finding Dory while

America protests his immigration ban. The Independent. Geraadpleegd op
https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/films/donald-trump-watches-
finding-dory-america-protests-muslim-ban-a7552441.html.

42 Kengor, P. (2016, 6 juni). Reagan Historian: Donald Trump Is No Ronald Reagan.

The Glenn Beck Program. Geraadpleegd op
http://www.glennbeck.com/2016/06/06/reagan-historian-donald-trump-is-no-ronald-
reagan/.

43 Nichols, J. (2015, 14 december). The Discourse Suffers When Trump Gets 23

Times As Much Coverage as Sanders. The Nation. Geraadpleegd op
https://www.thenation.com/article/the-discourse-suffers-when-trump-gets-23-times-
as-much-coverage-as-sanders/.

18
 1. Beiden zijn meesters over de kunst om hun huidige media-omgevingen
te manipuleren.

2. Beiden hebben een goede beheersing gemanifesteerd van hoe je

schandelijke uitspraken doet, op een manier die hen ten goede kwam
bij hun politieke achterban, precies omdat de nationale mediareactie op
die statements hen toestond om zich als slachtoffers voor te doen van
veronderstelde media- en/of elite-vooroordelen.

3. Beiden hebben een groot deel van hun levens gespendeerd als
minstens vermeende, slappe Democraten, voordat ze ontdekten dat
het verkopen van raciale demagogie aan de huidige Republikeinse
partijbasis ongeveer zo moeilijk was als het verkopen van bier bij een
honkbalwedstrijd, op een dag waarop het 32 graden is.

4. Beiden werden tijdens het grootste deel van hun carrires weggewuifd
als clowneske lichtgewichten.44

Reagan, meesterlijk bespeler van

de media

44 Campos, P. (2016, 5 mei). Stupidity, celebrity, plutocracy: Donald Trump is the

Reagan revolution on steroids and he just might win. Salon. Geraadpleegd op
https://www.salon.com/2016/05/05/stupidity_celebrity_plutocracy_donald_trump_is_t
he_reagan_revolution_on_steroids_and_he_just_might_win/.

19
Officieel fotoportret van Ronald Reagan, in 1985 genomen door Witte
Huisfotograaf Pete Souza.45

Reagan is niet altijd conservatief geweest. Hij werd pas Republikein op zijn
51ste, na eerder campagne te hebben gevoerd voor onder andere de
Democraat Harry Truman. In zijn levensfase voor die omslag zag hij zichzelf

45 Souza, P. (1985). Official Portrait of President Reagan, 1985 [Foto].

Reaganlibrary.gov. Geraadpleegd op https://reaganlibrary.gov/photo-galleries.

20
als bijna hopeloos hemofiele liberaal, om het eerdergenoemde, zeer
grondige artikel uit The New York Magazine nog een keer aan te halen.
Dat bleek wel uit zijn daden: als gouverneur van Californi tekende hij in
1967 strenge wapenwetten en een abortuswet. In 1978 tekende hij protest
aan tegen een wetsvoorstel om homoseksuele leraren uit scholen te weren.
Twee jaar later stond hij achter bailouts voor de stad New York en
autofabrikant Chrysler.
Ook qua immigratiebeleid was hij ongewoon Democratisch voor een
Republikein. Hij gaf 1,7 miljoen illegalen amnestie tijdens zijn
presidentschap, ook al opende hij regelmatig de aanval op
welvaartsbeitelaars die de Amerikaanse belastingbetaler ruim 150.000
dollar aan belastingvrij inkomen afhandig maken.
Die luide retoriek kon, ondanks de bovenstaande progressieve uitingen, op
bijval rekenen van zijn conservatieve electoraat. Om een The New Yorker-
artikel uit 1976 te citeren: Reagan laat mensen hun woede en frustratie
uiten, hun gevoel onbegrepen te worden en onjuist te worden behandeld
door hen die onze regering hebben geleid, hun ongeduld met belastingen en
met de armen en de zwakken [...]46 Dat succes lijkt logisch in een land waar
volgens The Economist tweederde consistent denkt dat het met de VS de
verkeerde kant op gaat.47
Reaganisme werd een begrip, de frontman van een politiek-economisch
tijdperk dat in de 21ste eeuw vaak het neoliberalisme wordt genoemd. Je kunt
het diametraal oneens zijn met de implicaties daarvan zelfs het
progressieve weekblad The New Yorker schreef in een necrologie in 2004 dat
alles wat uit Reagans mond komt, uit zijn hart lijkt te komen. Reagan leek te
begrijpen dat, met de kracht van ongetraind instinct, dat, welk medium je
ook hanteert, het belangrijkste ding het grijpen was. Je wenkte je luisteraar,
je kijker, of je stemmer, en als er contact gemaakt was, was hij of zij van
jou.48

46 Drew, E. (1976, 25 oktober). Summer Notes~II. The New Yorker. Geraadpleegd op

http://www.newyorker.com/magazine/1976/10/25/summer-notesii.

47 The Economist. (2016, 16 juli). Past and Future Trumps. The Economist.
Geraadpleegd op http://www.economist.com/news/briefing/21702193-insurgent-
candidates-who-win-nomination-tend-transform-their-party-even-if-they-never.

48 Lane, A. (2004, 18 oktober). The Method President. The New Yorker.

Geraadpleegd op http://www.newyorker.com/magazine/2004/10/18/the-method-
president.

21
(Wat niet wegnam dat Reagans economische beleid ook wel Reaganomics
of voodoo economics genoemd - achteraf gezien een desastreus karakter
had. Mic vatte het in 2014 samen: door belastingverlagingen in 1981 nam de
werkloosheid met drie procent toe, de geestelijke gezondheidszorg werd
uitgekleed hetgeen nog altijd doorwerkt in de Amerikaanse maatschappij, en
Reagan zadelde Amerika op met een schuld van 1.860 miljard (!) dollar
meer dan de overheidsschulden van vorige presidenten Roosevelt, Truman,
Eisenhower, Kennedy, Johnson, Nixon, Ford en Carter bij elkaar.)49

Reagans omstreden persteam

Maar de progressief-liberale begindagen van Reagan werden door zijn team
vakkundig weggemoffeld. Zijn strateeg Richard Wirthlin schreef in mei en juni
1980 twee memos om Reagans conservatieve inborst te benadrukken.
Wirthlin vreesde het risico dat de media, goedschiks of kwaadschiks, hun
eigen verhalen kiezen (waarvan sommige erg negatief zullen zijn).
De focus en de omvang van verslaggeving wilde hij zo goed mogelijk
controleren. Met uitweidingen en cijfers moest Reagan uitkijken, aldus de
strateeg, wiens meest dringende advies luidde: [U] moet zich nooit inlaten,
gouverneur [Reagan], met het direct beantwoorden van aanvallen op uw
gebruik van feiten.50
Reagans woordvoerder Larry Speakes - whats in a name - verbloemde soms
zelfs moedwillig de waarheid. De perssecretaris die inviel voor James Brady,
die zwaargewond raakte bij de aanslag op Reagans leven in 1981, lepelde
verzonnen quotes uit Reagans mond op over een gesprek met de Russische
president Gorbatsjov en een neergeschoten Koreaans passagiersvliegtuig. 51
Een ander schandaal dat aan hem kleeft is de weigering om de aids-epidemie
in de jaren tachtig serieus te nemen. Schrijver Jon Cohen memoreert in zijn
boek Shots in the Dark: The Wayward Search for an AIDS Vaccine aan een
persconferenties uit 1982, waarin Speakes in lachen uitbarstte toen het over
de ziekte ging:

49 Rozsa, M. (2014, 14 maart). 10 Real Facts About Ronald Reagan That Republicans
Never Choose to Admit. Mic. Geraadpleegd op https://mic.com/articles/85379/10-
real-facts-about-ronald-reagan-that-republicans-never-choose-to-admit#.31Zz8c0wk.

50 Wirthlin, R.B., Hall, W.C. (2004, 24 februari). The Pause That Diminishes. The New
York Times. Geraadpleegd op http://www.nytimes.com/2004/02/24/opinion/the-
pause-that-diminishes.html.

51 Times wire services. (2014, 10 januari). Larry Speakes dies at 74; served as
President Reagan's press secretary. Los Angeles Times. Geraadpleegd op
http://articles.latimes.com/2014/jan/10/local/la-me-larry-speakes-20140111.

22
Journalist: Larry, heeft de president een reactie op de aankondiging [van]
de Centers for Disease Control in Atlanta, dat aids nu een epidemie is met
ruim 600 gevallen?
Speakes: Wat is aids?
Journalist: Bijna eenderde van [de patinten] is overleden. Het staat
bekend als homoplaag. (Gelach.) Nee, echt. Ik bedoel, het is best een
serieuze zaak dat n van elke drie mensen die het heeft is gestorven. En ik
vroeg me af of de president ervan op de hoogte is?
Speakes: Ik heb het niet. Jij wel? (Gelach.)52

De overeenkomst met Trumps Witte Huis-woordvoerder Sean Spicer wordt

gauw duidelijk. Spicer zei tijdens zijn eerste persbriefing dat Trumps
inauguratie de best bezochte ooit was. Ondanks de ruime beschikbaarheid
van kijkcijfers, fotos en de drukte in het metronetwerk van Washington DC
die het tegendeel bewezen, bleef hij volharden in zijn standpunt: Sometimes
we can disagree with the facts.53

Meer paardenrace dan boodschap

Zoals gezegd kende Reagan een moeizame omgang met kennis die voor
velen een uitgemaakte zaak was. Pas zes jaar nadat het Amerikaanse Center
for Disease Control het gevaar van aids bekendmaakte, sprak de president
zich er in het openbaar over uit. Ook de vakbonden rekende hij al snel tot zijn
vijanden: in 1981 ontsloeg hij duizenden luchtverkeersregelaars nadat zij
gingen staken. Zeven jaar later vetoode hij een uitbreiding van de
burgerrechtenwetten, omdat die volgens hem ongerechtvaardigd de macht
van de federale regering uitbreiden.54
Niettemin raakte hij met zijn antioverheidsoptredens menig Amerikaan in het
hart. In zijn boek The Real Campaign: How the Media Missed the Story of the
1980 Campaign bekritiseert Jeff Greenfield de media, die meer aandacht
52 Geidner, C. (2013, 2 december). 13 Times The Reagan White House Press
Briefing Erupted With Laughter Over AIDS. BuzzFeed. Geraadpleegd op
https://www.buzzfeed.com/chrisgeidner/times-the-reagan-white-house-press-
briefing-erupted-with?utm_term=.byBWe46dl#.qrYnGYj4K.

53 Topping, A. (2017, 12 april). A history of Sean Spicer's gaffes as White House

press secretary. The Guardian. Geraadpleegd op https://www.theguardian.com/us-
news/2017/apr/12/a-history-of-sean-spicers-gaffes-as-white-house-press-secretary.

54 Toner, R., Pear, R. (2004, 9 juni). HE 40TH PRESIDENT: THE OPPONENTS; Critics
See a Reagan Legacy Tainted by AIDS, Civil Rights and Union Policies. The New York
Times. Geraadpleegd op http://www.nytimes.com/2004/06/09/us/40th-president-
opponents-critics-see-reagan-legacy-tainted-aids-civil-rights.html.

23
schonken aan Reagans controversile uitspraken over de Vietnamoorlog en
de evolutietheorie dan aan zijn inhoudelijke presidientile campagne.
In een boekbespreking merkt The New York Times op: Journalisten zien
toespraken en problemen als klatergoud, voorstellen en platformen als
aanbiedingen voor stemmen en niets anders. Zij zien politiek voornamelijk
als gehaaidheid, en als gevolg verslaan ze een presidentile verkiezing als
beweging en tegenbeweging in een nooit eindigend balletje-balletje.55
De focus van de media op de vorm in plaats van de inhoud leidde in de jaren
daarna tot de normalisering van Reagans beleid. Zijn visie van religieuze
vrijheid, de vrije markt en een kleine overheid kwamen miljoenen
Amerikaanse huiskamers binnen door alle media-aandacht. De nieuwsmedia,
gebonden aan het verslaan van de president, schreven zo objectief mogelijk
over zijn standpunten. Zelfs wanneer redacteuren het ermee oneens waren,
schrijft de LA Review of Books, noteerden zij Reagans narratieven opnieuw,
hen normaliserend door herhaling.
Weliswaar plaatsen veel journalisten kritische kanttekeningen bij de met
religieuze elementen doordrenkte speeches van hun president illegitiem,
zelfgenoegzaam en een oproep tot jihad zijn enkele voorbeelden die het
boekentijdschrift uit Los Angeles aanhaalt.
Maar met de nieuwsgierige en te verrassen lezer in het achterhoofd, zagen
mediamensen Reagans uitspraken als verfrissend. Diane Winston van de USC
Annenberg School for Communication and Journalism te LA schrijft: Zijn
verrassende taal moderne staatsmannen gaven kritiek op naties langs
politieke of economische lijnen, geen metafysische was nieuwswaardig. The
Associated Press, wiens berichtgeving in tientallen lokale kranten verscheen,
combineerde de twee themas [nucleaire ontwapening en Reagans
afschildering van de Sovjet-Unie als evil empire] met elkaar.56

Macht over de media

De schier oneindige macht die Reagan bleek te hebben over de Amerikaanse
journalistiek, ondervonden weinigen beter dan Lesley Stahl. In 1984 maakte
zij voor tv-zender CBS een korte documentaire (nog geen zes minuten lang)
over de discrepantie tussen Reagans woorden en daden. In haar boek

55 Sabato, L. (1982, 20 juni). The Buying Of The President. The New York Times.
Geraadpleegd op http://www.nytimes.com/1982/06/20/books/the-buying-of-the-
president.html.

56 Winston, D. (2016, 30 september). There is Sin and Evil in the World: Reagan,
Trump, and the News Media. LA Review of Books. Geraadpleegd op
https://lareviewofbooks.org/article/sin-evil-world-reagan-trump-news-media/.

24
Reporting Live noteert ze een gesprek met een hooggeplaatste Witte Huis-
ambtenaar:
Stahl: Ik wist dat het stuk impact zou hebben, al was het maar omdat het zo
lang was: vijf minuten en 40 seconden, praktisch een documentaire voor
Evening News-begrippen. Ik was bezorgd dat mijn bronnen in het Witte Huis
boos genoeg zouden zijn om me buiten te sluiten.
Maar dat gebeurde niet, zegt ze. Wanneer de video werd uitgezonden, belde
[plaatsvervangend minister van Financin, Richard] Darman vanuit het Witte
Huis. Goed bezig, kiddo, zei hij tegen Stahl. Wat een goed stuk. We vonden
het geweldig.
Stahl antwoordde: Hoorde je niet wat ik zei [in de uitzending]? Darmans
antwoord is vaak geciteerd: [...] Niemand hoorde wat je zei. Hoorde ik hem
goed? Wat zei je?
Jullie in Televisieland hebben het niet door, of wel? Als de beelden krachtig
en emotioneel zijn, overheersen ze het geluid of verstommen ze het volledig.
Ik meen het, Lesley. Niemand hoorde je.57
De boodschap van dit verhaal, beter bekend als Lesleys parabel, is helder:
het publiek hecht meer waarde aan beelden dan aan feiten. Toeschouwers
luisterden liever naar de charismatische stem van Reagan dan naar de
journalistieke toevoegingen van Stahl. Spraakmakende beelden Reagan die
picknickt met burgers, Reagan die het Olympisch vuur aangereikt krijgt,
Reagan als het stralende middelpunt tussen fanfares, ballonnen, spandoeken
en enthousiaste menigtes blijft bij kijkers beter hangen dan onderbouwde
kritiek, memoreert communicatiewetenschapper Dan Schill in zijn boek
Stagecraft and Statecraft: Advance and Media Events in Political
Communication.58
Reagans verleden als acteur heeft hem waarschijnlijk ook geholpen, betoogt
de conservatieve krant Christian Science Monitor: Hij was getraind om
gescripte scne na gescripte scne te spelen. [...] Zijn speech na de ramp
met de [spaceshuttle] Challenger was een klassieker uit het genre van
57 Stahl, L. (1999). Reporting Live. New York: Simon & Schuster. Geraadpleegd op
http://archive.pressthink.org/2004/06/09/reagan_words.html.

58 Schill, D. (2009). Stagecraft and Statecraft: Advance and Media Events in Political
Communication. Plymouth (Verenigd Koninkrijk): Lexington Books. Geraadpleegd op
https://books.google.nl/books?
id=7xBdX4F55e8C&pg=PA67&lpg=PA67&dq=lesleys+parable&source=bl&ots=qax
ZJ3wGei&sig=_8GyEszP-
vCtiJDFpyjOyBhA1os&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjg8tfM8_bTAhUHI1AKHWseAa0Q6
AEIKzAB#v=onepage&q=lesleys%20parable&f=false.

25
presidentieel leiderschap. Zeg Meneer Gorbatsjov, breek deze muur af! en
veel Amerikanen weten meteen wie de spreker was.59

Ronald Reagan spreekt voor de Brandenburger Tor en de Berlijnse Muur op

12 juni 1987. Daar doet hij zijn beroemde uitspraak: Mr. Gorbachev, tear
down this wall!60

Alhoewel: volgens David Burke, voormalig vicepresident bij ABC News, zat
Reagans aantrekkingskracht hoofdzakelijk in zijn persoonlijkheid. Mark
Hertsgaard, de schrijver die ik al eerder citeerde, interviewde Burke voor zijn
boek On Bended Knee: The Press and the Reagan Presidency:
Zijn persoonlijke gaven een vriendelijke persoonlijkheid, oprechte
manieren, perfecte vocale uitspraak en fotogenieke persona maakten hem
de televisietijdperkequivalent van de rattenvanger van Hamelen; hij speelde

59 Grier, P. (2015, 14 augustus). Is Donald Trump the next Ronald Reagan? (+video).
Christian Science Monitor. Geraadpleegd op
http://www.csmonitor.com/USA/Politics/Decoder/2015/0814/Is-Donald-Trump-the-
next-Ronald-Reagan-video.

60 Ronald Reagan Presidential Library. (1987, 12 juni). Ronald Reagan speaking in

front of the Brandenburg Gate and the Berlin Wall on June 12, 1987. Wikipedia.
Geraadpleegd op https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ReaganBerlinWall.jpg.

26
een melodie die zo vrolijk was en ging zo opgewekt vooruit dat anderen hem
slechts konden vertrouwen en volgen. Zon man aanvallen was ondenkbaar.
[] Ik denk dat het een perceptie is die de pers over het algemeen van
Reagan heeft, dat hij een fatsoenlijke man is. Hij wordt niet gedreven door
onzekerheden, door giftigheid, door samenzweringen en
achterkamertactieken.61

De cowboy en B-filmacteur die Reagan in zijn presidentscampagne was

volgens de Amerikaanse pers, werd na verloop van tijd ook door Europa
omarmd, schrijft Politico in een vergelijking met Trump: Hij wordt nu door
veel historici gezien als [de man die] de ineenstorting van het communisme
en de vredige hereniging van Europa heeft bespoedigd.62

Gesteund door het volk

Humor kan een effectieve manier zijn om kritiek weg te wuiven of te
omzeilen. Ronald Reagan was tijdens zijn acht jaar presidentschap heer en
meester over de grap en de lach. Waar de negentiende-eeuwse president
Andrew Jackson een provocateur opriep tot een duel en hem doodschoot en
bijna zelf het loodje legde en Barack Obama zijn publiek steeds terug
trachtte te loodsen naar de hoofdzaken, ontweek Reagan menig
verslaggever met een slimme kwinkslag.
Toen de Republikein in 1981 tenauwernood een aanslag overleefde, zei hij
tegen zijn vrouw Nancy: Schat, ik vergat te bukken. Eens werd hij gevraagd
of zijn hoge leeftijd geen probleem zou vormen. Hij diende de vraagsteller
van ad-remrepliek: Ik ga de jeugdigheid en onervarenheid van mijn opponent
[Walter Mondale] niet misbruiken voor politieke doeleinden. En naar
aanleiding van zijn verleden als acteur kaatste hij terug: Hoe kan een
president gn acteur zijn?63
61 Hertsgaard, M. (1988). On Bended Knee: The Press and the Reagan Presidency.
New York: Farrar, Strauss & Giroux. Geraadpleegd op
http://www.thirdworldtraveler.com/Ronald_Reagan/On_Bended_Knee.html.

62 Taylor, P. (2016, 10 november). Will Trump follow in Reagans footsteps? Politico.

Geraadpleegd op http://www.politico.eu/article/will-donald-trump-follow-in-ronald-
reagans-footsteps-elections-victory-republican/.

63 Grill, J. (2013, 2 juni). How Three U.S. Presidents Reacted to Adversity and the
Media. The Huffington Post. Geraadpleegd op http://www.huffingtonpost.com/jason-

27
Er bestaan meerdere verklaringen waarom Reagan door de Amerikaanse pers
met fluwelen handschoenen werd aangepakt. Een daarvan is dat de media
het decennium ervoor al keihard hadden afgerekend met presidenten
Johnson en Nixon. Zoals de Los Angeles Times in 1992 opschreef:
Na Vietnam, Watergate en verscheidene andere schandalen, was het publiek
steeds verder ontgoocheld geraakt door de nieuwsmedia; gedwongen om te
kiezen tussen agressieve journalisten en een oomachtige president,
schaarden ze zich over het algemeen achter de president. Wanneer
verslaggevers Reagan direct confronteerden [...] beschuldigden veel mensen
hen van respectloosheid en oneerlijkheid.64

Tegenpolen met toevallige overeenkomsten

Dit is niet verrassend als je kijkt naar het Reagans mandaat in 1980: grote
steun van de twee partijen en de winnaar van 44 van de vijftig staten,
noteert Business Insider.
Trump verloor de popular vote en kreeg slechts dertig staten achter zich
tegenover Democratische uitdager Hillary Clinton.65 Daarnaast zat de vorige
president Obama zijn mogelijke opvolger Clinton in de weg, schrijven de
datajournalisten van FiveThirtyEight.
In het laatste jaar van Obamas presidentschap kon hij op de goedkeuring
van gemiddeld 53 procent van de Amerikanen rekenen. Daarmee was 2016

grill/baiting-political-piece_b_3369191.html.

64 Shaw, D. (1992, 27 oktober). Did the Press Apply the Teflon to Reagan's
Presidency? : Coverage: Critics say media failed to report fully and accurately what
the government was doing. However, the public 'longed for a tall-in-the-saddle
America.'. Los Angeles Times. Geraadpleegd op http://articles.latimes.com/1992-10-
27/news/mn-796_1_media-coverage.

65 Bryan, B. (2016, 14 november). Ronald Reagan can tell us a lot about what the
economy will look like under Trump. Business Insider. Geraadpleegd op
https://www.businessinsider.nl/ronald-reagan-donald-trump-economic-comparison-
2016-11/?international=true&r=US.

28
veruit de meest succesvolle periode uit zijn acht jaar presidentschap. 66 Ter
vergelijking: Reagans voorganger Carter worstelde met een approval rating
van slechts 31 procent op verkiezingsdag. Kort gezegd: Obama zat Clintons
succes in de weg en bood Trump een kans op de winst; Carters falende beleid
plaveide de weg voor president Reagan.67

Het goedkeuringspercentage van president Jimmy Carter. Grafiek: Gallup. 68

66 Gallup. (2017). Presidential Approval Ratings -- Barack Obama. Gallup.

Geraadpleegd op http://www.gallup.com/poll/116479/barack-obama-presidential-job-
approval.aspx.

67 Enten, H. (2016, 29 mei). Donald Trump Is No Ronald Reagan. FiveThirtyEight.

Geraadpleegd op https://fivethirtyeight.com/features/donald-trump-is-no-ronald-
reagan/.

68 Gallup. (1980). Presidential Approval Ratings -- Gallup Historical Statistics and

Trends. Gallup. Geraadpleegd op http://www.gallup.com/poll/116677/presidential-
approval-ratings-gallup-historical-statistics-trends.aspx.

29
Een overzicht van de wekelijkse peilingen die statistiekbureau Gallup houdt
onder Amerikanen. Er is een duidelijk stijgende lijn waarneembaar in de mate
van goedkeuring van het Amerikaanse volk voor Obama in de nadagen van
zijn presidentschap.

Trump, de man die de media

buitenspel zet
30
President-elect Donald Trump, gebruikt in een brochure naar aanleiding van
zijn inauguratie op 20 januari 2017. Foto: Wikimedia Commons.69

Lets make America great again, luidde de slogan waarmee Ronald Reagan
in 1980 de presidentsverkiezingen won. In 2016 flikte Donald Trump
hetzelfde kunstje met dezelfde leus, waarvan hij de rechten voor 100.000

69 Wikimedia Commons. (2017). Photograph of the President-Elect Donald Trump,

"PE color.jpg" posted to whitehouse.gov on 20 January and used in inauguration
brochure prior to that [Foto]. Wikipedia. Geraadpleegd op
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Donald_Trump_official_portrait.jpg.

31
dollar overnam.70 Die vijf woorden zijn slechts n overeenkomst tussen de
twee Republikeinen die het tot het Oval Office hebben geschopt.
Beide mannen vonden in hun campagnes een grote groep kiezers die zich
door het politieke establishment in Washington genegeerd voelden. Tegen
hen zei Reagan: Voor vele jaren zijn jullie en ik als kinderen de mond
gesnoerd en verteld dat er geen simpele antwoorden zijn op de complexe
problemen die ons begrip te boven gaan. Nou, de waarheid is: er zijn simpele
antwoorden [maar] ze zijn niet makkelijk.71
In vergelijkbare woorden sprak Trump 36 jaar later zijn achterban van met
name witte Amerikanen aan. Van de aanmodderende middenklasse die
bedrijven en banken aan de west- en oostkust zag floreren, tot de traditionele
industrien en grondstoffendelvers in het heartland: Trump wist hen precies
te vertellen wat ze wilden horen. Hij zou het moeras van politiek Washington
dempen en beloofde honderdduizenden banen in zijn vierjarige termijn.
De hope en change die Barack Obama in 2008 zo ambitieus beloofde,
zagen veel Amerikanen niet terug in hun dagelijks leven in de acht jaar die
volgden. Net als Reagans voorganger Jimmy Carter steeds afkondigde dat
simpele oplossingen voor complexe problemen (in zijn geval inflatie en de
oliecrisis) niet bestonden, leek de financile crisis van 2008 niet n, twee,
drie opgelost te worden door Obama. Reagan en Trump beloofden diametraal
tegenovergesteld beleid, met als mantra het gelijknamige boek van SP-leider
Emile Roemer: het kan wl.

Simpele taal voor moeilijke problemen

En dat beloven van simpele oplossingen voor complexe problemen om
Geert Wilders broer Paul te citeren in een recent interview in The Atlantic72 -

70 Abrams, A. (2015, 30 oktober). Donald Trump 'Make America Great Again'

Trademark Deal: Presidential Candidate Pays $100K For Official Rights To Slogan.
International Business Times. Geraadpleegd op http://www.ibtimes.com/donald-
trump-make-america-great-again-trademark-deal-presidential-candidate-pays-100k-
2163076.

71 Pressman, M. (2015, 16 september). Donald Trump Is Reagans Heir. The Atlantic.

Geraadpleegd op https://www.theatlantic.com/politics/archive/2015/09/donald-
trump-is-reagans-heir/405484/.

72 Marsh, S. (2017, 16 maart). 'This Is Exactly What He Wants': How Geert Wilders
Won by Losing. The Atlantic. Geraadpleegd op
https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/03/geert-wilders-won-by-
losing-netherlands-vote/519834/.

32
heeft voor beide Republikeinse presidentskandidaten mede de winst
opgeleverd. Hun effectiviteit werd des te groter door het inzetten van nieuwe
mediatoepassingen.
Van Franklin Roosevelts gebruik van de radio, tot John F. Kennedys
omarming van televisie, tot Ronald Reagans erkenning van de potentie van
het regelen van de look and feel van campagne-evenementen in het tijdperk
van satellieten en videobanden, schrijft de journalistieke website
Journalism.org, kandidaten die sneller de kracht van nieuwe technologie
inzien, hebben dat gebruikt om een gevoel over te brengen dat zij een
nieuwe generatie van leiderschap representeerden, dat meer in contact
stond met waar het land heenging.73
Trumps simpele taalgebruik op Twitter, zijn voornaamste uitlaatklep, levert
hem veel vergelijkingen op met Reagan. Reagan kreeg niet de bijnaam The
Great Communicator door te spreken als Noam Chomsky, schrijft het
conservatieve Newsmax.74 (Om een idee te geven: Chomsky wordt gezien als
de belangrijkste taalwetenschapper van de twintigste eeuw, en werd volgens
een analyse na Marx, Lenin, Shakespeare, Aristoteles, de Bijbel, Plato en
Freud het meest geciteerd in wetenschappelijke tijdschriften in het Reagan-
tijdperk.75)

Bijval van Breitbart

Het succes van Trump is dus een combinatie van het gebruik van nieuwe
media als Twitter en zijn directe manier van communiceren. Anders gezegd:
de boodschap die de miljardair wil overbrengen aan het Amerikaanse volk,
wordt niet langer gefilterd en geduid door de media. Hij omzeilt opzettelijk en
openlijk het filter dat (Amerikaanse) kranten, tijdschriften en radio- en
televisieprogrammas gewoonlijk toepassen op prominente personen.

73 Pew Research Center (2012, 15 augustus). How the Presidential Candidates Use
the Web and Social Media. Journalism.org. Geraadpleegd op
http://www.journalism.org/2012/08/15/how-presidential-candidates-use-web-and-
social-media/.

74 Proviso, W. (2015, 4 augustus). 15 Things Trump and Reagan Have in Common

That Opponents Dont Want Voters to See. Newsmax. Geraadpleegd op
http://conservativetribune.com/15-things-trump-reagan/.

75 Massachusetts Institute of Technology (1992, 15 april). Chomsky Is Citation Champ. MIT

Tech Talk (Volume36, Number 27). Geraadpleegd op https://news.mit.edu/1992/citation-
0415.

33
Dat zag ook de conservatieve radiopresentator Rush Limbaugh, een maand
voor de verkiezingen in gesprek met een beller in zijn uitzending: Trump kan
het Amerikaanse volk zelf bereiken, zonder de media te hoeven gebruiken.
En die zijn niet blij.76
Breitbart, een Amerikaans medium uit hetzelfde rechtse spectrum als
Limbaugh (en waarvan voormalig hoofdredacteur Stephen Bannon nu Trumps
voornaamste strateeg is), valt de huidige president eveneens bij. Over
journalisten van media als The National Review, The Wall Street Journal, The
Washington Post en The Weekly Standard schrijft de site: Die
onbeschaamde snobs [...] al zittend in hun K Street-kantoren en Fifth Avenue-
mediatorens, kritiek gevend op anderen.
Maar daar stopt Breitbart niet. Over de voorzitter van het Huis van
Afgevaardigden Paul Ryan en meerderheidsleider in de Senaat Mitch
McConnell schrijft het medium dat zij: de nationale veiligheid in gevaar
brengen door onze grenzen niet te beschermen tegen illegale immigratie in
moslimvluchtelingen, allemaal in de naam van politieke correctheid.
Voormalig president George W. Bush en zijn vicepresident Dick Cheney waren
volgens Breitbart de mannen die rampzalig buitenlands beleid
achtervolgden, dat leidde tot het uiteenvallen van het Midden-Oosten. En de
elites van corporaties zouden het mantra van vrijhandel gebruiken als een
stormram om Amerikaanse arbeiders te bedriegen [...].77 Wat het omstreden
medium maar wil zeggen: zij die kritiek op Trump uitoefenen, ook en vooral
conservatieve media, zijn zelf zo hypocriet als maar kan.
Ondertussen blijft Breitbart fier achter Trump staan. Het populaire medium,
dat door onder andere Mother Jones als white supremacist wordt bestempeld,
trok eind 2016 zon 19 miljoen bezoekers per maand.78 Maar de duidelijkste
illustratie van de innige band tussen Breitbart en Trump is de aanstelling van
toenmalig hoofdredacteur Steve Bannon als Trumps belangrijkste adviseur.

76 Limbaugh, R. (2016, 5 oktober). The Trump-Reagan Comparison. The Rush

Limbaugh Show. Geraadpleegd op
https://www.rushlimbaugh.com/daily/2016/10/05/the_trump_reagan_comparison/.

77 Stone, R., Nagy, P. (2016, 15 februari). Trumpism and Reaganism. Breitbart News.
Geraadpleegd op http://www.breitbart.com/big-government/2016/02/15/trump-ism-
and-reagan-ism/.

78 Harkinson, J. (2016, 23 november). White Supremacist Sites Claim Their Traffic Is

Booming. Actually, No. Mother Jones. Geraadpleegd op
http://www.motherjones.com/politics/2016/11/white-supremacist-websites-traffic.

34
Het medium dat zich als pro-Trump profileert, heeft de president nu dus
helemaal niet meer nodig om zijn boodschap naar een groot publiek te
verspreiden want dat medium zit in het Witte Huis. Om met wijlen de
bekende Canadese mediatheoreticus Marshall McLuhan te spreken: The
medium is the message.79

Donald Trump tekent presidentile orders om de bouw van de oliepijplijnen

Keystone XL en Dakota Access Pipeline mogelijk te maken (deze werden door
de vorige president Obama geblokkeerd). Trumps adviseur Bannon,
voormalig hoofdredacteur van Breitbart, is de zesde persoon van rechts op
de foto. Bron: Twitterpagina Donald Trump.80
(Ironisch op zijn beurt is dat Breitbart vijf maanden na het bovenstaande
schotschrift aan het Republikeinse establishment , de verliezersspeech van
Reagan in 1976 integraal publiceerde. Daarin spreekt Reagan over de
uitdagingen die voor ons staan, de erosie van vrijheid die heeft
plaatsgevonden onder Democratisch bewind in dit land, de inbreuk op private

79 McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of Man. New York City:
McGraw-Hill. Geraadpleegd op
http://web.mit.edu/allanmc/www/mcluhan.mediummessage.pdf.

80 Trump, D. (2017, 24 januari). Donald Trump signs orders to green-light the

Keystone XL and Dakota Access pipelines [Foto]. Twitter. Geraadpleegd op
https://twitter.com/realDonaldTrump/status/823950814163140609.

35
rechten.81 Terwijl Trump, de kandidaat die het platform begin 2016 impliciet
verdedigde door Bush en consorten op hun falie te geven, in zijn eerste
maanden een inreisverbod voor sommige moslimlanden uitvaardigde82 en
toestond dat persoonlijke internetgegevens van Amerikanen doorverkocht
mogen worden.83)

Opgeblazen ego
De vergelijkingen tussen Reagan en Trump in de media zijn eindeloos. Na
enkele minuten googelen tref je zo honderden analyses, onderzoeken en
opiniestukken aan die tussen pakweg 2015 en begin 2017 zijn neergepend.
De ene auteur ziet meer overeenkomsten dan verschillen, bij de andere
schrijver is het juist andersom. Waar wel enige consensus over bestaat, is het
verschil in karakter tussen Trump en Reagan. Zo merkt een hoofdredactioneel
commentaar in The Chicago Tribune op: Reagan diende een zaak die groter
was dan hijzelf. Trump geeft de indruk dat in zijn hoofd niemand groter is dan
hijzelf.84
Over zon subjectieve uitspraak valt te twisten, maar zeker is dat Trump in
zijn speeches directer is dan Reagan. Cartoonist Ward Sutton plaatste vorige
augustus een strip in The Boston Globe. Daarin fluit The Gipper (een van
Reagans vele koosnamen) een ontvlambare subtekst, terwijl Trump
ontvlambare uitroepen door een microfoon schreeuwt.85

81 Pollak, J.B. (2016, 21 juli). Ronald Reagans 1976 Speech: There Is No Substitute
for Victory. Breitbart. Geraadpleegd op
http://www.breitbart.com/california/2016/07/21/ronald-reagans-1976-convention-
speech/.

82 Almasy, S., Simon, D. (2017, 30 maart). A timeline of President Trump's travel

bans. CNN. Geraadpleegd op http://edition.cnn.com/2017/02/10/us/trump-travel-
ban-timeline/.

83 Fung, B. (2017, 29 maart). What to expect now that Internet providers can collect
and sell your Web browser history. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/news/the-switch/wp/2017/03/29/what-to-expect-
now-that-internet-providers-can-collect-and-sell-your-web-browser-history/.

84 Editorial Board (2016, 29 april). Editorial: Donald Trump vs. Ronald Reagan. The
Chicago Tribune. Geraadpleegd op
http://www.chicagotribune.com/news/opinion/editorials/ct-donald-trump-ronald-
reagan-president-edit-0501-20160429-story.html.

36
Trumps vele ad-hominems jegens politieke tegenstanders Ted Cruz (Lying
Ted) en Hillary Clinton (Crooked Hillary) zouden bij Reagan walging
oproepen, zegt Lou Cannon, die twee gouverneurscampagnes en vier
presidentile campagnes van Reagan volgde: Ik kan op n hand de vingers
tellen van het aantal keren dat [Reagan] overging tot persoonlijke uithalen.86

Geschiedenis als teken aan de wand

De onorthodoxe, directe, provocatieve en onvoorspelbare manier waarop
Trump omgaat met collega-politici en de journalistiek is een vak dat de
eerste en vierde macht zich de komende vier jaar eigen moeten zien te
maken. In dat proces kunnen ze te rade gaan bij het archief dat de vorige
generatie Amerikanen in de wetgevende en verslaggevende macht hebben
aangelegd over Reagan:
- Zelfs de meest vastgeroeste partij-ideoloog zit niet vastgeplakt aan n
politieke stroming: een overtuigd liberaal kan oerconservatief worden
gedurende zijn levensjaren;
- Als journalisten op de man spelen werkt dat in termen van
bewustwording en informatieverstrekking richting het publiek vaak
averechts;
- Onderschat nooit de kunst van stemmers om op een kandidaat te
stemmen die hun belangen allerminst vertegenwoordigt, omdat hun
steun aan een partij in veel gevallen zwaarder weegt.87
Mochten die drie lessen zich niet herhalen tijdens vier jaar Amerika onder
Trump, en zou Maarten van Rossem gelijk krijgen in zijn these dat Trump
inderdaad nauwelijks vergelijkbaar is met Reagan, dan rest de ontglipte

85 Sutton, W. (2016, 4 augustus). Ronald Reagan vs. Donald Trump. The Boston
Globe. Geraadpleegd op https://www.bostonglobe.com/opinion/2016/08/04/ronald-
reagan-donald-trump/AzYjr9nR4a9Djz4rEhkvOK/story.html.

86 Cannon, L. (2016, 23 juli). I covered Ronald Reagan. Mr. Trump, youre no Ronald
Reagan. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/opinions/i-covered-ronald-reagan-mr-trump-youre-
no-ronald-reagan/2016/07/23/49e9cfee-5067-11e6-a7d8-13d06b37f256_story.html?
utm_term=.0ca7e7d6e4fd.

87 Taub, A. (2017, 12 april). Why Americans Vote Against Their Interest:

Partisanship. The New York Times. Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2017/04/12/upshot/why-americans-vote-against-their-
interest-partisanship.html.

37
uitspraak van Reagans buitenlandminister George Shultz ten overstaan van
een groep journalisten: God help ons.88
Of, zoals een getrouwd stel van politiek historici aan Princeton University
voor The Daily Beast schrijft: [D]eze verkiezingen zullen op allerlei manieren
een grotere herschikking indiceren in de creatie van [een] Republikeinse
Partij voor arbeiders rondom beleid als protectionisme, isolationisme en
nativisme, dat harder ongedaan gemaakt kan worden dan Reagans
historische belastingverlaging in 1981. Trumps winst, na een van de meest
polariserende campagnes in onze geschiedenis, geeft ook een flinke schop
tegen de sociale waarden die zo veel hebben gedaan om delen van Amerika
sinds de jaren zestig te veranderen.89

Anderhalf jaar Trump-

verslaggeving: een emotie-
analyse
Voor de bovenstaande vergelijking die Amerikaanse media maken tussen
Reagan en Trump heb ik artikelen geraadpleegd afkomstig uit Amerikaanse
of, in een incidenteel geval, internationale (Engelstalige) nieuwsbronnen
denk aan het Verenigd Koninkrijk, Canada en India.
Bij het kiezen van de artikelen heb ik geprobeerd zoveel mogelijk bronnen te
gebruiken die door professionele journalisten als betrouwbaar worden gezien.

88 McManus, D. (2016, 16 november). Some advice for Donald Trump from Ronald
Reagans former secretary of State George Shultz. Los Angeles Times. Geraadpleegd
op http://www.latimes.com/opinion/op-ed/la-oe-mcmanus-shultz-election-20161116-
story.html.

89 Zelizer, J., Jacobs, M. (2016, 12 november). Reagan Redux. But Worse. The Daily
Beast. Geraadpleegd op http://www.thedailybeast.com/articles/2016/11/12/reagan-
redux-but-worse.html.

38
Denk aan gevestigde kranten als The New York Times en USA Today, maar
ook nieuwere, digital only-publicaties als The Huffington Post en
FiveThirtyEight.
In een poging tot een vollediger weergave van het huidige Amerikaanse
medialandschap (lees: het betrekken van wat sommigen onder de noemer
non-mainstream media scharen), heb ik ook artikelen van onder meer het
forum Reddit en de rechtse website Breitbart in mijn reflectieonderzoek
meegenomen.

De werking van IBMs Tone Analyzer

Om te analyseren hoe Amerikaanse en internationale nieuwsmedia schrijven
over Trumps geschiktheid als president, heb ik een steekproef gedaan op
zoekmachine Google en heb ik de verzamelde artikelen geanalyseerd aan de
hand van de tekstuele emotie-analysesoftware Tone Analyzer.90 (Dit
programma maakt deel uit van supercomputer Watson van elektronicagigant
IBM, die bekendheid verwierf door in 2011 het quizprogramma Jeopardy! te
winnen.91)
Tone Analyzer meet de statistische significantie van vijf emoties: woede,
walging, angst, vreugde en verdriet. Ook meet het de stilistische elementen
van het artikel (analytisch, zelfverzekerd en behoudend) en de sociale
neigingen die blijken uit de tekst (openheid, bewustzijn, extraversie,
overtuigingskracht en emotioneel bereik). Voor mijn onderzoek richt ik me
vooral op de uitkomsten van de emotionele analyse, omdat deze statistisch
een duidelijke winnaar voortbrengen: een waarschijnlijkheidsinterval van
boven 0,5.
IBM baseert zich met de software achter Tone Analyzer op de
psycholingustiek: de relatie tussen taalgebruik van psychologische theorie.
De beoordeling van de woorden in de vijf emotiecategorien komt voort uit
het psycholingustische woordenboek van Yla Tausczik en James Pennebaker
uit 2010.92
Om de scores te kunnen uitdrukken in statistische significantie, maakt Tone
Analyzer gebruik van datasets met emotionele woorden, zoals het Zwitserse
90 IBM. (2017). Tone Analyzer. IBM Watson Developer Cloud. Geraadpleegd op
https://tone-analyzer-demo.mybluemix.net/.

91 Markoff, J. (2011, 16 februari). Computer Wins on Jeopardy!: Trivial, Its Not. The
New York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/2011/02/17/science/17jeopardy-watson.html?
pagewanted=all.

39
ISEAR93 en de Qatarees-Amerikaanse Twitter-analyse SEMEVAL.94 Het aflezen
van emoties uit zinsconstructies heeft het programma geleerd dankzij de
analyse van ruim 206.000 zinnen van debatfora, speeches en sociale media.
Vervolgens heeft IBM de daaruit ontstane onderzoeksresultaten getest
middels een enqute onder 1.500 personen.95

Dominantie van Google

Ik ben me terdege bewust van de algoritmische vooringenomenheid van
Google, en daarmee alle beperkingen die een volledig en honderd procent
onafhankelijk beeld schetsen van hoe Amerikaanse media schrijven over
Trump.96 Desondanks lijkt Google me de meest geschikte aggregator om het
Amerikaanse medialandschap te peilen. In oktober 2016, de maand voor de
presidentsverkiezingen, bedroeg het marktaandeel van Google ruim 63
procent, berekende databureau Statista.97

92 Tausczik, Y.R., Pennebaker, J.W. (2010). The Psychological Meaning of Words: LIWC
and Computerized Text Analysis Methods. Journal of Language and Social
Psychology, Vol. 29, pp. 24-54. Geraadpleegd op
http://jls.sagepub.com/content/29/1/24.abstract.

93 Swiss National Center of Competence in Research (2016, 1 mei). The

International Survey on Emotion Antecedents and Reactions as a python dataset for
MachineLearning. Github. Geraadpleegd op
https://github.com/sinmaniphel/py_isear_dataset.

94 Nakov, P., Ritter, A., Rosenthal, S., Stoyanov, V., Sebastiani, F. (2016). SemEval-
2016 Task 4: Sentiment Analysis in Twitter. Qatar Computing Research Institute.
Geraadpleegd op http://alt.qcri.org/semeval2016/task4/index.php?id=data-and-
tools.

95 IBM. (2017). The science behind the Tone Analyzer service. IBM Watson
Developer Cloud. Geraadpleegd op
https://www.ibm.com/watson/developercloud/doc/tone-analyzer/science.html.

96 Trielli, D., Mussenden, S., Diakopoulos, N. (2015, 7 december). Why Google

Search Results Favor Democrats. Slate. Geraadpleegd op
http://www.slate.com/articles/technology/future_tense/2015/12/why_google_search_r
esults_favor_democrats.html.

97 Statista. (2016, oktober). Share of search queries handled by leading U.S. search
engine providers as of October 2016. Statista. Geraadpleegd op
https://www.statista.com/statistics/267161/market-share-of-search-engines-in-the-
united-states/.

40
Wie de Amerikaanse verkiezingen vanuit Europa volgde, zat nog veel sterker
in Googles informatiebubbel: 90 procent van de zoekopdrachten op desktop-
pcs verloopt op dit continent via Google. Op smartphones is dat zelfs bijna
98 procent, calculeerde websiteanalysebedrijf StatCounter.98 Het adagium
lijkt derhalve logisch: zoek je informatie die de meeste mensen op dezelfde
manier gepresenteerd krijgen, dan zoek je via Google.

Geschiktheid als president

Wat ik met deze analyse wil aantonen is, in letterlijke zin, de toon die
Amerikaanse media hanteerden gedurende Trumps kandidatuur voor het
presidentschap. Met andere woorden: hoe ging de journalistiek om met een
onorthodoxe kandidaat als Trump? In de genoemde steekproef heb ik,
omwille van een gebalanceerd beeld, ook zoektermen als Trump geschikt
president ingevoerd.
In het leeuwendeel van de koppen en inleidingen komt immers al een
duidelijk negatieve omschrijving van Trump naar voren. De inhoudelijke
analyse wordt gedaan door de analysesoftware van de IBM-supercomputer.
De werking daarvan zal ik aan de hand van enkele voorbeelden uitlichten.
Al met al analyseer ik in dit kwalitatieve onderzoek 40 publicaties: 18
verhalen die Trump als ongeschikte president(skandidaat) schetsen, 12
stukken die een neutrale (vaak vragende) kop hanteren, en 10 artikelen die
uitgesproken positief tegenover Trump staan. Vervolgens maak ik met behulp
van de eerdergenoemde software een meta-analyse die laat zien hoe de toon
van de media over Trumps presidentschap is.
Daarna werk ik toe naar mijn conclusie: hoe heeft deze manier van
berichtgeving bijgedragen aan het feit dat Trump aan de macht is gekomen?
En tot slot: hoe kunnen de media in de toekomst op een effectiever manier
verslag doen van een president die anders dan zijn voorgangers de media te
woord staat, benvloedt en gebruikt? Hiermee laat ik mijn visie op de
Amerikaanse politieke journalistiek zien: aan de hand van media-analyses uit
de VS formuleer ik een kijk op anderhalf jaar Trump-verslaggeving.

Mediu Link Woede Walgin Angst Vreugd

m g e

98 Borgers, E. (2016, 4 oktober). Marktaandelen zoekmachines Q3 2016. Pure.

Geraadpleegd op http://www.pure-im.nl/blog/marktaandelen-zoekmachines-q3-
2016/.

41
Slate http://www.slate.com/article 0.22 0.52 0.11 0.08
s/news_and_politics/cover_s
tory/2016/07/donald_trump_
is_unfit_to_be_president_her
e_are_141_reasons_why.htm
l
USA Today http://www.usatoday.com/st 0.2 0.59 0.14 0.07
ory/opinion/2016/09/29/dont
-vote-for-donald-trump-
editorial-board-editorials-
debates/91295020/
Vox http://www.vox.com/policy- 0.17 0.56 0.13 0.11
and-
politics/2016/10/1/1313039
6/trump-machado-clinton
The Huffington http://www.huffingtonpost.c 0.2 0.56 0.14 0.09
Post om/entry/third-presidential-
debate_us_57faf919e4b068
ecb5df8900
The Atlantic https://www.theatlantic.com 0.19 0.5 0.13 0.08
/politics/archive/2016/11/the
-electoral-college-was-
meant-to-stop-men-like-
trump-from-being-
president/508310/
The Washington https://www.washingtonpost 0.23 0.51 0.14 0.09
Post .com/opinions/its-beyond-
debate-that-donald-trump-
is-unfit-to-be-
president/2016/09/25/f5926
648-81b4-11e6-8327-
f141a7beb626_story.html?
utm_term=.15f5e809af24
The Washington https://www.washingtonpost 0.19 0.57 0.14 0.09
Post .com/posteverything/wp/20
16/10/20/the-three-times-
donald-trump-
demonstrated-he-was-unfit-
for-the-presidency-in-last-
nights-debate/
International Business http://www.ibtimes.com/don 0.18 0.7 0.1 0.03
Times ald-trump-unfit-be-
president-retired-military-
officers-say-treatment-
women-2433389
The New http://www.newstatesman.c 0.22 0.61 0.12 0.04
Statesman om/culture/2016/11/leader-
donald-trump-unfit-lead
The New York https://www.nytimes.com/20 0.2 0.56 0.11 0.1
Times 16/09/26/opinion/why-

42
 donald-trump-should-not-
be-president.html
Fortune http://fortune.com/2016/10/ 0.2 0.55 0.11 0.07
17/conservative-legal-
scholars-donald-trump/
The Independent https://www.independent.co. 0.17 0.6 0.13 0.09
uk/voices/donald-trump-
unfit-in-every-way-for-the-
job-he-seeks-a7351786.html
Business Insider https://www.businessinsider. 0.11 0.58 0.44 0.61
nl/richard-branson-donald-
trump-2016-10/?
international=true&r=US
GQ http://www.gq.com/story/17 0.48 0.61 0.13 0.07
6-reasons-donald-trump-
shouldnt-be-president-
olbermann
The Los Angeles Times http://www.latimes.com/opin 0.46 0.56 0.12 0.08
ion/editorials/la-ol-donald-
trump-unsuited-to-be-
president-20160302-
story.html
The Washington Examiner http://www.washingtonexam 0.48 0.55 0.14 0.4
iner.com/the-real-reason-
donald-trump-is-unfit-to-be-
president/article/2591147
The New Yorker http://www.newyorker.com/n 0.48 0.54 0.12 0.45
ews/daily-comment/donald-
trumps-first-alarming-week-
as-president-elect
Fortune http://fortune.com/2016/12/ 0.43 0.15 0.56 0.52
02/trump-jobs/
PBS http://www.pbs.org/newshou 0.16 0.47 0.14 0.56
r/bb/donald-trump-fit-
president/
Ask Men http://www.askmen.com/rec 0.15 0.52 0.11 0.51
ess/opinions/is-donald-
trump-fit-to-be-president-
2.html
Politico http://www.politico.com/stor 0.2 0.54 0.12 0.12
y/2016/09/is-donald-trump-
qualified-to-be-president-
228657
Foreign Policy https://foreignpolicy.com/20 0.18 0.57 0.12 0.49
16/11/09/can-donald-trump-
be-a-good-president/
The New York https://www.nytimes.com/int 0.17 0.55 0.13 0.08
Times eractive/projects/cp/opinion/
election-night-2016/it-is-
possible-for-trump-to-bea-

43
 good-president
International Business http://www.ibtimes.com/will- 0.17 0.59 0.11 0.11
Times trump-be-good-president-
terrorism-military-would-be-
better-handled-obama-bush-
2468393
CBS http://www.cbsnews.com/ne 0.17 0.54 0.1 0.08
News ws/do-americans-think-
donald-trump-will-be-a-
good-president-cbs-news-
poll/

ABC http://abcnews.go.com/Politi 0.14 0.22 0.14 0.16

News cs/opinion-type-president-
donald-trump-lincoln-
buchanan/story?
id=43588171
Forbes https://www.forbes.com/site 0.13 0.49 0.1 0.52
s/michelinemaynard/2016/1
2/26/5-tips-for-covering-ceo-
president-donald-trump-his-
traits/3/#5d37b6f23156
Salon https://www.salon.com/2016 0.2 0.23 0.44 0.09
/11/20/donald-trump-will-
not-destroy-america-the-
geopolitics-of-our-next-
president_partner/
The Express http://www.express.co.uk/ne 0.18 0.56 0.1 0.46
ws/politics/696331/Donald-
Trump-what-mean-Britain-if-
becomes-US-President-
election-UK-special-
relationship
The New Republic https://newrepublic.com/arti 0.16 0.53 0.54 0.52
cle/138649/president-
donald-trump-means-
muslims
The Chicago http://www.chicagotribune.c 0.45 0.51 0.14 0.13
Tribune om/news/opinion/commenta
ry/ct-donald-trump-good-
president-20161118-
story.html
CNBC http://www.cnbc.com/2016/ 0.17 0.51 0.1 0.11
11/09/trump-will-be-
successful-president-
commentary.html
The Huffington http://www.huffingtonpost.c 0.13 0.53 0.15 0.5
Post a/mark-towhey-/donald-
trump-
presidency_b_12877558.ht

44
 ml
The Washington Times http://www.washingtontimes 0.17 0.19 0.15 0.21
.com/news/2016/nov/22/mo
st-americans-think-donald-
trump-will-do-good-job/
CNN http://edition.cnn.com/2016/ 0.18 0.45 0.11 0.45
11/22/politics/donald-trump-
presidency-poll-transition/
Breitbar http://www.breitbart.com/bi 0.16 0.51 0.1 0.08
t g-
government/2015/07/15/the
-10-most-important-
reasons-trump-would-make-
a-great-president/
The Seattle Times http://www.seattletimes.co 0.17 0.55 0.12 0.56
m/opinion/why-trump-
would-be-a-good-president/
The Independent https://www.independent.co. 0.22 0.55 0.12 0.09
uk/news/world/europe/donal
d-trump-president-erdogan-
turkey-latest-white-house-
michael-flynn-gulen-
a7437276.html
The Economic http://economictimes.indiati 0.21 0.52 0.16 0.03
Times mes.com/news/international
/world-news/president-
trump-is-good-for-india-and-
bad-for-china-pakistan-
heres-
why/articleshow/55329942.
cms
Euronew http://www.euronews.com/2 0.15 0.46 0.12 0.48
s 017/01/30/allviews-why-
donald-trump-will-be-a-
great-president
Gemiddelde 0.22 0.51 0.16 0.24

Walging en verdriet
Zoals gezegd is een bepaalde emotie in een artikel statistisch significant als
het boven 0,50 uitvalt. Alle emoties die aan dat criterium voldoen, heb ik
geel gearceerd. Op basis van de 40 bovenstaande, qua media breed
georinteerde, door Watson geanalyseerde artikelen valt een duidelijke
conclusie te destilleren: journalisten die in de race naar het presidentschap
over Trump hebben geschreven, deden dat bovenmatig met een
onderliggende emotie van walging (waarschijnlijkheidsgehalte van 51
procent) en verdriet (52 procent).

45
Watson, de supercomputer van het Amerikaanse technologiebedrijf IBM, in
2011. Foto: Wikipedia.99
Om de werking van de Tone Analyzer enigszins te laten zien, zal ik hieronder
wat voorbeelden uit de analyses plaatsen:

99 Wikipedia. (2011, 21 juli). An early prototype of Watson in Yorktown Heights, NY.

The cognitive computing system was originally the size of a master bedroom in
2011. [Foto]. Wikimedia Commons. Geraadpleegd op
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IBM_Watson.PNG.

46
Dit artikel uit het tijdschrift Foreign Policy spreekt bijvoorbeeld hoop uit over
het (toen) toekomstige presidentschap van Trump.100 De Tone Analyzer hangt
daar een analyse van plezier, voldoening en bevrediging aan, zoals de
kunstmatige intelligentie het noemt.

De tegenovergestelde emotie, woede, leest Watson juist aan de hand van

woorden als leugens en tegenwerken, zoals in dit commentaar van GQ:101

100 Feaver, P., Inboden, W. (2016, 9 november). Can Donald Trump Be a Good
President? Foreign Policy. Geraadpleegd op
https://foreignpolicy.com/2016/11/09/can-donald-trump-be-a-good-president/.

101 Olbermann, K. (2016, 13 september). 176 Reasons Donald Trump Shouldnt Be

President. GQ. Geraadpleegd op http://www.gq.com/story/176-reasons-donald-
trump-shouldnt-be-president-olbermann.

47
Dan verdriet, dat Watson opspoorde in dit New Yorker-stuk over stemmers die
onherroepelijk op een kandidaat zouden stemmen met fysieke of mentale

48
gebreken:102

De vierde emotie, angst, komt duidelijk naar voren op het linkse blog Salon,
dat zich in deze passage licht zorgen maakt over mogelijk toenemend

102 Borowitz, A. (2016, 11 september). POLL: UNCONSCIOUS CLINTON MORE FIT TO

BE PRESIDENT THAN CONSCIOUS TRUMP. The New Yorker. Geraadpleegd op
http://www.newyorker.com/humor/borowitz-report/poll-unconscious-clinton-more-fit-
to-be-president-than-conscious-trump.

49
isolationisme van de VS onder de regie van Donald Trump:103

103 Bohl, R. (2016, 21 november). Donald Trump will not destroy America: The
geopolitics of our next president. Salon. Geraadpleegd op
https://www.salon.com/2016/11/20/donald-trump-will-not-destroy-america-the-geopolitics-of-
our-next-president_partner/.

50
En tot slot gevoel nummer vijf, walging, dat na verdriet het meest significant
naar voren komt in de emotie-analyse van 40 artikelen over Trumps
presidentschap. De Tone Analyzer vond daar een sprekend voorbeeld van in
een beschouwing van Vox, waarin wordt geschreven over Trumps ad-
hominems op Hillary Clinton (n.a.v. de huwelijkse ontrouw van haar man Bill)
en het Venezolaanse model Alicia Machado (n.a.v. haar kritiek op Trump als
organisator van de Miss Universe-verkiezing:104

104 Klein, E. (2016, 1 oktober). The past 6 days proved Donald Trump is dangerously
unfit for the presidency. Vox. Geraadpleegd op http://www.vox.com/policy-and-
politics/2016/10/1/13130396/trump-machado-clinton.

51
Nu ik met zowel een uitgebreide kwalitatieve media-analyse als een
softwarematige emotieve analyse op een rij heb gezet hoe de (overwegend
Amerikaanse) media over Trump schreven in de jaren en maanden naar zijn
presidentschap, is het tijd om te kijken hoe de pers zich na Trumps verkiezing
heeft herpakt. Erkent zij haar rol in de winst van Trump? En is die er eigenlijk
wel? De centrale vraag in het laatste hoofdstuk van mijn onderzoek luidt
derhalve: hoe kan presidentile verslaggeving over een onorthodoxe
kandidaat in de toekomst beter benut worden?

52
Verkeerde voorspellingen: de
medias mea culpa
Peilingen die er compleet naast zitten bij een belangrijke verkiezing: het is
een allesbehalve nieuw fenomeen. Na een bewogen jaar met het
Nederlandse Oekranereferendum, de winst voor het Brexit-kamp in het
Verenigd Koninkrijk en in november de verkiezing van zakenman Donald
Trump leek de wereld met een nieuwe politieke werkelijkheid te maken te
krijgen. De geschiedenis oordeelt anders.

Blindstaren op peilingen
Al in 1948 misten de Amerikaanse peilingbureaus het politieke sentiment
onder het volk. De Republikein Thomas Dewey zou met zekerheid winnen van
Democraat Harry Truman, zo luidde de consensus. Anno nu weten we
allemaal dat die laatste Franklin Delano Roosevelt opvolgde en de man werd
die de eerste atoombom op Japan wierp.
Zo ging het ook ongeveer in 1980, schreef Time-verslaggever John F. Sacks in
dat jaar. De toenmalige president Jimmy Carter en zijn uitdager Ronald
Reagan zaten zo dichtbij elkaar in de peilingen dat het op zn Amerikaans
gezegd too close to call was voor de rekenaars. De realiteit deed echter
wat ze zelf wilde: Reagan kreeg 51 procent van de stemmen en liet Carter
beduusd achter met zes blauwe staten en het District of Columbia, waar
politiek bastion Washington gesitueerd is.
Een verklaring voor de misvattingen van de polls zit volgens Sacks in de
media-aandacht die presidentskandidaten krijgen. Het frequenter gebruik
van peilingen door de pers en televisie heeft een belangrijk, zij het
onmeetbaar effect op hoe stemmers de kandidaten en de campagne
bekijken. Hij spreekt van een synergistisch effect: hoe meer een kandidaat
stijgt in de peilingen, hoe meer stemmers hem serieus lijken te nemen.105

105 Sacks, J.F. (2012, 31 oktober). Remembering 1980: Are the Polls Missing
Something? Time. Geraadpleegd op
http://swampland.time.com/2012/10/31/remembering-1980-are-the-polls-missing-
something/.

53
Politiek als paardenrace
Vier jaar later verkondigde het tijdschrift Rolling Stone een soortgelijke
boodschap over de campagne in 1984 (eveneens gewonnen door Reagan).
Journalist William Greider schrijft over de macht die Roone Arledge, destijds
president van ABC News, had als doorgeefluik in het politieke debat. Arledge
wordt vergeleken met William Randolph Hearst, een genadeloze
krantenmagnaat op wie de filmklassieker Citizen Kane is gebaseerd.106
De tv-manager beschadigde in 1980 al de campagne van Jimmy Carter, door
de Iraanse gijzelingscrisis als een soort realitysoap op de beeldbuis te
brengen met de slogan America Held Hostage. Zijn aanpak, volgens Rolling
Stone, was dan ook amoreel: wat ook maar vermaakt, wat ook maar een
menigte bijeenbrengt, dat is wat Arledge in onze huiskamers wil stoppen.
Het hielp ook niet mee dat Arledge in het verleden sportjournalist was,
waardoor hij mogelijk een van de grondleggers is van verkiezingen verslaan
als paardenrace.
Het massale gebruik van sportmetaforen in politieke verkiezingen is in de
jaren tachtig onderzocht door Harvard-professor Thomas Patterson. Hij
analyseerde talloze verkiezingsstukken in de invloedrijke tijdschriften Time en
Newsweek, en constateerde dat bijna de helft van de coverage over de stand
van de peilingen ging. Als de media zo prat gaan op cijfers in plaats van
inhoud, dan is het logisch dat ook de presidentile debatten gaan over beleid
dat algemeen, vaag en waar men het grotendeels over eens is, zoals
politicoloog Richard Joslyns analyse van de campagnes in 1960, 1976 en
1980 luidde.107
Maar de grootste misstappen werden in de jaren tachtig gezet door de
printmedia, aldus Rolling Stone-journalist Greider in zijn felle longread. Uit
angst om beschuldigd te worden van een links-liberale bias, zouden kranten
als The Washington Post en The New York Times mild zijn omgegaan met
Reagans voornemens als een vlaktaks voor de rijken en de duidelijke
symptomen van diens ouderdom tijdens debatten. Terwijl kranten volgens

106 Allen, N. (2012, 23 januari). Citizen Kane 'feud' between Orson Welles and
William Randolph Hearst thaws after 70 years. The Telegraph. Geraadpleegd op
http://www.telegraph.co.uk/culture/film/film-news/9033853/Citizen-Kane-feud-
between-Orson-Welles-and-William-Randolph-Hearst-thaws-after-70-years.html.

107 Reynolds, H.T. (2017). COVERAGE OF POLITICAL CAMPAIGNS. University of

Delaware. Geraadpleegd op
https://www1.udel.edu/htr/American/Texts/campcov.html#fifteen.

54
Greider n groot voordeel hebben ten opzichte van televisiemedia:
grondige revisie van de feiten.108
Geen enkel voorbeeld van die uitspraak is zo exemplarisch als de
mediahausse die ontstond nadat Ronald Reagan door John Hinkley werd
neergeschoten in 1981. Meteen doken tientallen televisieverslaggevers op de
gebeurtenis, schrijft het Smithsonian Magazine in een reconstructie.
De president zou niet zijn geraakt door de zes schoten die Hinkley vanuit het
persvak op hem afvuurde. Maar rond halfvier s middags, een uur nadat de
eerste beelden binnenkwamen, moest ABC News-presentator Frank Reynolds
zijn eigen berichtgeving on air rectificeren:
Alles wat we jullie [kijkers] hebben verteld, klopt niet. We moeten deze
tragedie opnieuw uittekenen in andere bewoordingen. De kranten, door hun
publicatiewijze beperkt waardoor hun voorpaginas pas de volgende ochtend
bij de lezer terecht zouden komen, gaven de tv-mannen- en vrouwen de
volgende ochtend flink op hun falie.109 Columnist Nicholas Von Hoffman
oordeelde keihard in The Evening Independent: [De nieuwslezers] stelden
zichzelf teleur, stelden de journalistiek teleur en stelden het land teleur toen
de crisis kwam.110

108 Greider, W. (1984, 20 december). Reagan's Reelection: How the Media Became
All the Presidents Men. Rolling Stone. Geraadpleegd op
http://www.rollingstone.com/politics/news/terms-of-endearment-19841220.

109 Hagen, C. (2016, 11 augustus). The Media Learned Nothing After Misreporting
the Reagan Assassination Attempt. Smithsonian Magazine. Geraadpleegd op
http://www.smithsonianmag.com/history/media-learned-nothing-after-misreporting-
reagan-assassination-attempt-180960091/.

110 Von Hoffman, N. (1981, 11 april). The Reagan Shooting Had A Few Too Many
Buffoons. The Evening Independent. Geraadpleegd op
https://news.google.com/newspapers?
id=f3FQAAAAIBAJ&sjid=7lkDAAAAIBAJ&pg=3739%2C3895098.

55
Enkele seconden na de (mislukte) moordaanslag op Ronald Reagan in 1981.
Gewond op de grond liggen perschef James Brady en politieagent Thomas
Delehanty. Foto: Ronald Reagan Presidential Library, University of Texas.111

Praten ver, maar niet mt

Fastforward naar 2016. Matt Taibbi, een gelauwerde jonge journalist, schrijft
voor hetzelfde Rolling Stone een mea culpa over de Amerikaanse
presidentsverkiezingen van dat jaar. Het probleem is ruim dertig jaar later
niet zozeer het zendgedeelte van de media, zoals ABC News het in de
eighties aanpakte. Nee, het voornaamste pijnpunt is dit decennium dat de
media wel berichten over, maar niet praten met de mensen die centraal
staan in hun formules.
De bijna universele mislukking onder politieke profs om Trumps overwinning
te voorspellen de weinige uitzonderingen waren, opvallend genoeg, mensen
uit de rust belt-staten, zoals Michael Moore getuigde van een wonderlijke
culturele blindheid, aldus Taibbi. Zij van ons wiens baan het is om lang
111 Ronald Reagan Presidential Library (1981, 30 maart). Just after the
assassination attempt on US President Ronald Reagan, 30 March 1981, outside the
Washington Hilton Hotel. James Brady and police officer Thomas Delahanty lie
wounded on the ground. [Foto]. Wikimedia Commons. Geraadpleegd op
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Reagan_assassination_attempt_4_crop.jpg.

56
geleden campagnes te verslaan, raakten gewend om Het Volk als een soort
dom dier te behandelen, wiens gedrag soms onvoorspelbaar kon zijn, maar
uiteindelijk bijna altijd deed wat het werd gezegd.
Journaliste Saleno Zito deed eenzelfde onderzoek in de zogeheten red states
als collega Taibbi. Voor de New York Post sprak ze met tientallen mensen uit
het heartland. En citaat springt er duidelijk uit: Ik zou willen dat ze [de
media] voor n keer stoppen met praten over ons, of tegen ons, en naar ons
luisteren, zodat ze begrijpen wat er gaande is in onze levens (...) We zijn
geen wezens in een dierentuin. Je kunt niet zomaar landen met een
parachute, een paar minuten blijven en dan weggaan.112
Het dedain van de media (en de Democraten) voor veel (Republikeinse)
kiezers was een gigantisch probleem tijdens de presidentcampagne van
2016, concludeert ook Thomas Frank, die in de Amerikaanse Midwest woont.
Doen alsof je de exotische, nieuwe rode staten van het Midwesten opnieuw
ontdekt, op de manier van de New York Times, is niet het antwoord op dit
probleem, schreef hij recent voor The Guardian. Luisteren naar de stemmen
van de goede mensen van Ohio, Wisconsin en Michigan is evenmin bepaald
het antwoord. Dat slechte volk vervloeken voor de stomme manier waarop ze
hebben gestemd is een nog waardelozer idee.113

Op de kiezer (in)spelen
Nee, de media winnen geen vertrouwen onder hun lezers, kijkers en
luisteraars als ze degenen die Trump met Reagan vergelijken afschilderen als
wanhopig, idioten en historisch ongeletterden. Toch is dat exact wat de
vooraanstaande columnist Peggy Noonan deed in zakenkrant The Wall Street
Journal.114 Niet geheel onterecht kon dat schrijfsel op felle zij het partijdige -

112 Zito, S. (2017, 22 april). How Trump voters feel about his first 100 days. New
York Post. Geraadpleegd op https://nypost.com/2017/04/22/how-trump-voters-feel-
about-his-first-100-days/.

113 Frank, T. (2017, 27 april). The Democrats' Davos ideology won't win back the
Midwest. The Guardian. Geraadpleegd op
https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/apr/27/democratic-party-2018-
races-midwest-populism-trump?CMP=twt_gu.

114 Noonan, P. (2016, 23 juni). Donald Trump Is No Ronald Reagan. The Wall Street
Journal. Geraadpleegd op http://www.peggynoonan.com/donald-trump-is-no-ronald-
reagan/.

57
kritiek rekenen van Faith Whittlesey, die Reagan bijstond in zijn campagne in
1976.115
Evenmin was het constructief voor haar campagne toen Hillary Clinton
Trump-supporters neerzette als een basket of deplorables.116 Een krant uit
San Diego die zijn lezers actief aanmoedigt om op de dag van de
Republikeinse voorverkiezingen de naam van Ronald Reagan op het
stembiljet te schrijven iemand wiens leven al in 2004 ten einde kwam
helpt ook niet.117

Wat mogelijk wl uitkomst biedt om het geloof van Amerika in de media weer
te herwinnen? Dat is een open vraag zonder een eenduidig antwoord.
Niemand weet hoe het medialandschap zich na november 2016, de maand
waarin Donald Trump het presidentile stokje van Barack Obama overnam,
zich in de komende jaren en decennia gaat ontwikkelen. Met de gestage groei
van internettoepassingen, datajournalistiek, mediatraining binnen overheden
en hier en daar afgebrokkelde persvrijheid is het hoogst onzeker hoe de
presidentile verslaggeving er zelfs maar in 2020 zal uitzien.
Wel duidelijk is dat de manier waarop de media de campagnes van Ronald
Reagan (1980 en 1984) en Donald Trump (2016) aan het Amerikaanse volk
hebben gepresenteerd, zeer identiek aan elkaar zijn. Leunend op honderden
paginas aan (historische) artikelen, passages uit wetenschappelijke papers
en boeken, enkele tv-fragmenten en de meta-anlayse met de Tone Analyzer
kan geconcludeerd worden dat de media zich in groten getale negatief
hebben uitgelaten over beide (uiteindelijke) presidenten.
Hun persoonlijkheid, misstappen en algemene ongeschiktheid werd frequent
aangestipt door uiteenlopende publicaties. Establishment-politici als Gerald
Ford en Jimmy Carter werden met genoegen gequote als zij hun

115 Whittlesey, F. (2016, 6 juli). NEVER! - They Said That of Ronald Reagan in 1980,
Too. The Huffington Post. Geraadpleegd op
http://www.huffingtonpost.com/ambassador-faith-whittlesey/never---they-said-that-
of_b_10845880.html.

116 Blow, C.M. (2016, 12 september). About the Basket of Deplorables. The New
York Times. Geraadpleegd op https://www.nytimes.com/2016/09/12/opinion/about-
the-basket-of-deplorables.html.

117 The San Diego Union-Tribune Editorial Board. (2016, 3 juni). California GOP
voters, send Donald Trump this message. The San Diego Union Tribune.
Geraadpleegd op http://www.sandiegouniontribune.com/opinion/editorials/sdut-time-
to-send-trump-a-message-gop-2016jun02-story.html.

58
tegenstrevers in een kwaad daglicht zetten. Kleine en grote sprongen in de
peilingen betekende groots uitpakken op de kabelzenders en in de
krantenkaternen.
Hetgeen eveneens opvalt aan het voorgaande onderzoek, is dat de media
ook in 2016 nog zeer top-down verslag doen uit de politieke wereld. Politieke
journalisten doen hun ding en verkondigen ontzettend vaak middels
eenrichtingsverkeer hun opinirende boodschap of het laatste nieuws uit het
Witte Huis en omstreken. En als ze een opmars van conservatisme uit het
immense Amerikaanse grondgebied tussen de liberale west- en oostkusten
aanvoelen, vliegen ze hun journalisten in om de temperatuur te meten. Dat
moet beter, veel beter. En gelukkig vond ik voorbeelden van hoe het dan
beter kan als er weer een presidentskandidaat opstaat die maling heeft aan
de media, of hen briljant weet te bespelen.

Betrek lezers, bestendig vertrouwen

Kijk bijvoorbeeld naar wat Buzzfeed de laatste maanden doet. Niet alleen
politieke commentaren of vurige columns, maar een monsterproject om
Trumps bezittingen en connecties in kaart te brengen: TrumpWorld. Bij de
start in januari 2017 nodigde het journalistieke onlineplatform nadrukkelijk
lezers uit om hen te helpen de informatie waar nodig te corrigeren en aan te
vullen.
Vier maanden verder (mei 2017) is het datajournalistieke project van Trumps
zakelijke en financile netwerk uitgegroeid tot ruim 2.400 personen en
organisaties. En, het belangrijkste: lezers kunnen die informatie elke dag
weer aanvullen n doorzoeken in de vrij beschikbaar gestelde database.118

Een andere naam die regelmatig rondzingt in kringen die discussiren over
hoe de media wl over presidentskandidaten moeten berichten, is David
Fahrenthold. Deze ambitieuze journalist van The Washington Post twijfelde
aan beweringen van Trump over zijn donaties aan goede doelen over de
jaren. Wat deed hij? Hij besloot honderden charitatieve instellingen op een
briefje te noteren en ze een voor een te bellen met de vraag of Trump hen
geld had geschonken en zo ja, wanneer en hoeveel.119

118 Templon, J., Cormier, A., Campbell, A., Singer-Vine, J. (2017, 15 januari). Help Us
Map TrumpWorld. Buzzfeed. Geraadpleegd op
https://www.buzzfeed.com/johntemplon/help-us-map-trumpworld?
utm_term=.avYnM4NBl#.cg2VjyOrw.

59
Dit klinkt als een vrij gangbare, zij het wat ouderwetse manier van
journalistiek. Het verschil zit m echter in de interactie tussen Fahrenthold en
zijn lezerspubliek, vooral via Twitter. Hij hield zijn lezers vaak op de hoogte
van zijn speurtocht naar Trumps geldstromen, waardoor zijn uiteindelijke
onderzoeksverhaal onderweg al een hoop aandacht had gegenereerd. Ook
hier kon zijn publiek meedenken en suggesties doen.
Geen wonder dat hoogleraar journalistiek Jay Rosen zo enthousiast is over de
WaPo-journalist, zo blijkt uit zijn tweedelige journalistiekserie Winter is
Coming over de nasleep van Trumps verkiezing tot president van de VS. Het
zijn niet alleen de geweldige verhalen die hij opgraaft, of de manier waarop
hij de macht controleert, merkt Rosen op. Het is ook de sociale route die zijn
onderzoek nam, en de les in transparantie die hij de pers leert. 120
Maar de grootste erkenning voor de
methode-Fahrenthold moest toen nog
komen. In april 2017 was het zover: de
jonge verslaggever mocht de Oscar van
de journalistiek in ontvangst nemen de
Pulitzer Prize.121

The Washington Post-journalist David

Fahrenthold deelde in november 2016 de
tussenstand van zijn onderzoek naar
Trumps uitgaven aan (toen) 434 goede
doelen. Foto: David Fahrenthold
(Twitter). 122

119 Stevenson, P.W. (2016, 12 oktober). How Washington Post reporter David
Fahrenthold is investigating Donald Trumps charitable giving. The Washington Post.
Geraadpleegd op https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2016/10/12/how-
washington-post-reporter-david-fahrenthold-is-investigating-donald-trumps-
charitable-giving/.

120 Rosen, J. (2016, 30 december). Prospects for the American press under Trump,
part two. Pressthink. Geraadpleegd op http://pressthink.org/2016/12/prospects-
american-press-trump-part-two/.

121 The Washington Post. (2017, 10 april). Washington Posts David Fahrenthold
wins Pulitzer Prize for coverage of Trumps charitable giving. The Washington Post.
Geraadpleegd op https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/david-fahrenthold-
wins-pulitzer-prize-2017-winner-finalists/.

60
Factchecken als hoop voor de journalistiek
De journalistiek na Trump heeft ng een grote winnaar opgeleverd: het
collectief aan factcheckwebsites. Het Amerikaanse Snopes spant voorlopig de
kroon. Toen The Donald eind februari repte over een (toen nog) niet-
bestaande aanslag en onveilige situaties in Zweden door de influx van grote
groepen vluchtelingen123, klom het factcheckplatform een paar weken later in
de pen en reisde zelf af naar het Scandinavische land.
Ter plekke haalde factchecker Bethania Palma met behulp van statistieken en
interviews drie claims van de Amerikaanse president onderuit.124 Google en
Facebook zijn klaarblijkelijk onder de indruk van Snopes: het is sinds kort een
van de factchecksites die de zoekmachine en sociale netwerk helpen met het
bestrijden van nepnieuws, dat Trump mede in het zadel zou hebben
geholpen.125
De smoking gun als redder van de journalistiek is factchecking echter nog
niet, waarschuwt wetenschapsjournalist Brooke Borel op FiveThirtyEight.
Maar als journalisten het bij de feiten houden in plaats van op de
presidentile man te spelen en peilingen als een stel hyenas te
achtervolgen, kan dat een hoop teweeg brengen op kranten- en
televisieredacties, die het vertrouwen willen terugwinnen van hun publiek na
de pijnlijke lessen die ze hebben getrokken uit de politieke campagnes van
Ronald Reagan en Donald Trump.
Ze geeft een cruciale tip mee voor de journalist van de toekomst, die iedere
toekomstige, huidige of voormalige redacteur, presentator, schrijver,
publicist, radiomaker of podcasteigenaar in zijn of haar oren zou moeten
knopen voor de rest van zijn of haar carrire en leven:

122 Fahrenthold, D. (2016, 4 november). And this page of my notes hasn't changed,
after I've now called 434 charities that seemed close to @realDonaldTrump. Here it
is today. [Foto]. Twitter. Geraadpleegd op
https://twitter.com/Fahrenthold/status/794569025430966273.

123 LaCapria, K. (2017, 20 februari). President Trump and Whats Happening in

Sweden Last Night. Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2017/02/20/president-trump-sweden-incident/.

124 Palma, B. (2017, 5 april). Crime in Sweden, a Three-Part Series. Snopes.

Geraadpleegd op http://www.snopes.com/2017/04/05/crime-sweden-three-part-
series/.

125 Snopes. (2017, 7 april). Google Adds Fact-Check Info to Search Results. Snopes.
Geraadpleegd op http://www.snopes.com/2017/04/07/google-fact-check-tags/.

61
Politieke verslaggeving zou kunnen verbeteren door te weigeren om een
valse balans te forceren een poging tot onpartijdigheid en objectiviteit die
kan terugslaan. Wetenschapsredacteuren weten dit al lang: verhalen over
vaccins of klimaatverandering zouden geen gelijke ruimte moeten geven aan
ontkenners die denken dat vaccins autisme veroorzaken of dat
klimaatverandering een hoax is. Er mogen twee kanten zijn in deze
gevechten, maar ze hebben geen gelijke data en feiten, die laten zien dat
vaccins over het algemeen veilig zijn en klimaatverandering echt is.
Hetzelfde zou moeten gelden voor verhalen over politiek: het presenteren
van verklaringen van politici en de lezers simpelweg laten beslissen wat waar
is, werkt niet als de ene zijde liegt.

[] Er is n gebied waar mensen van gedachten zullen veranderen als ze in

aanraking komen met de feiten: beleid. Door beleid in plaats van de strijd
van de kandidaten te verslaan, kan de pers [het publiek] wellicht alsnog met
feiten overtuigen.126

Referenties
1. Souza, P. (1987). Donald Trump is greeted by President Ronald Reagan
at 1987 White House reception [Foto]. Wikimedia Commons.
Geraadpleegd op
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Trump_Meets_Reagan.jpg.
2. Peters, G., Woolley, J.T. (1983, 18 mei). Ronald Reagan: Remarks at the
Annual Awards Dinner of the White House News Photographers
Association, May 18, 1983. The American Presidency Project.
Geraadpleegd op http://www.presidency.ucsb.edu/ws/?pid=41345.
3. DeFede, J. (2016, 23 oktober). The CBS4 Interview: Trump On Rigged
System & The Press. CBS Miami. Geraadpleegd op
http://miami.cbslocal.com/2016/10/23/the-cbs4-interview-trump-on-
rigged-system-the-press/.
4. Toynbee, P. (2017, 12 januari). Trump revealed his presidential dream to
me in 1988. Now the nightmare begins. The Guardian. Geraadpleegd
op https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/jan/12/donald-
trump-interview-1988-megalomaniac?CMP=fb_gu.
5. Van Rossem, M. (2017, 11 januari). Persoonlijke mededeling.
Geraadpleegd op https://www.youtube.com/watch?v=CyQJAQ47Org.
6. Lord, J. (2015, 14 juli). Yes, Trump Can Win. The American Spectator.
Geraadpleegd op https://spectator.org/63436_yes-trump-can-win/.

126 Borel, B. (2017, 4 januari). Fact-Checking Wont Save Us From Fake News.
FiveThirtyEight. Geraadpleegd op https://fivethirtyeight.com/features/fact-checking-
wont-save-us-from-fake-news/.

62
7. Jacobs, M. (2016, 24 mei). Ronald Trump: Why 2016 Is Looking a Lot
Like 1980. The Daily Beast. Geraadpleegd op
http://www.thedailybeast.com/articles/2016/05/24/ronald-trump-why-
2016-is-looking-a-lot-like-1980.html.
8. Cannon, L. (2004, 6 juni). Actor, Governor, President, Icon. The
Washington Post. Geraadpleegd op
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A18329-
2004Jun5.html.
9. IMDb. (2017). Ronald Reagan (I). IMDb. Geraadpleegd op
http://www.imdb.com/name/nm0001654/?ref_=nv_sr_1.
10. Wikimedia Commons. (1962). Ronald Reagan and General Electric
Theater, 1954-62 [Foto]. Wikipedia. Geraadpleegd op
https://simple.wikipedia.org/wiki/Ronald_Reagan#/media/File:Ronald_Re
agan_and_General_Electric_Theater_1954-62.jpg.
11. Reagan, R. (1964, 27 oktober). Primary Resources: A Time For
Choosing. PBS. Geraadpleegd op
http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/primary-
resources/reagan-goldwater/.
12. NBC. (2017, januari). The Celebrity Apprentice. NBC.
Geraadpleegd op http://www.nbc.com/the-celebrity-apprentice.
13. Rich, F. (2016, 1 juni). What The Donald Shares With The Ronald.
New York Magazine. Geraadpleegd op
http://nymag.com/daily/intelligencer/2016/05/ronald-reagan-was-once-
donald-trump.html.
14. Wijnberg, R. (2017, 16 januari). Het kabinet-Barbie I is in de
maak. De Correspondent. Geraadpleegd op
https://decorrespondent.nl/6011/het-kabinet-barbie-i-is-in-de-
maak/512964602128-7f52af75.
15. Ellison, S. (2016, 16 juni). EXCLUSIVE: IS DONALD TRUMPS
ENDGAME THE LAUNCH OF TRUMP NEWS? Vanity Fair. Geraadpleegd
op http://www.vanityfair.com/news/2016/06/donald-trump-tv-network.
16. Lee, J.C., Quealy, K. (2016, 6 december). The 289 People, Places
and Things Donald Trump Has Insulted on Twitter: A Complete List. The
Upshot. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/interactive/2016/01/28/upshot/donald-trump-
twitter-insults.html.
17. Palma, B. (2016, 22 november). Will It Cost Taxpayers $1 Million a
Day for Trump's Family to Stay In New York? Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2016/11/22/will-it-cost-taxpayers-1-million-a-
day-for-trumps-family-to-stay-in-new-york/.
18. Bornstein, H.N. (2015, 19 februari). RE: Reappointment. Donald J.
Trump. Geraadpleegd op
https://assets.donaldjtrump.com/DJT_Medical_Records_.pdf.

63
19. Tomlinson, P. (2016, 12 september). Attacks on Hillary Clintons
health reveal double standard. The Hill. Geraadpleegd op
http://thehill.com/blogs/pundits-blog/campaign/295446-attacks-on-
hillary-clintons-health-reveals-double-standard.
20. Coulter, A. (2015, 19 oktober). Trump is like Reagan and the
media is clueless about it. The Hill. Geraadpleegd op
http://thehill.com/opinion/op-ed/257354-trump-is-like-reagan-and-the-
media-is-clueless-about-it.
21. Hertsgaard, M. (2004, 10 juni). Beloved by the Media. The
Nation. Geraadpleegd op https://www.thenation.com/article/beloved-
media/.
22. Trump, D.J. (2017, 16 januari). Donald J. Trump Twitter.
Geraadpleegd op https://twitter.com/realdonaldtrump.
23. Bensinger, K., Elder, M., Schoofs, M. (2017, 11 januari). These
Reports Allege Trump Has Deep Ties To Russia. BuzzFeed.
Geraadpleegd op https://www.buzzfeed.com/kenbensinger/these-
reports-allege-trump-has-deep-ties-to-russia.
24. LaCapria, K. (2017, 11 januari). Donald Trump Spars with
BuzzFeed, CNN Reporter: 'You Are Fake News'. Snopes. Geraadpleegd
op http://www.snopes.com/2017/01/11/donald-trump-spars-with-
buzzfeed-and-cnn/.
25. Roberts, S.V. (1982, 23 januari). FOES OF ABORTION MEET WITH
REAGAN. The New York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/1982/01/23/us/foes-of-abortion-meet-with-
reagan.html.
26. National Center for Science Education. (1980). Reagan Favors
Creationism in the Public Schools. Creation Evolution Journal.
Geraadpleegd op https://ncse.com/cej/1/2/reagan-favors-creationism-
public-schools.
27. Schulman, J. (2016, 5 december). Every Insane Thing Donald
Trump Has Said About Global Warming. Mother Jones. Geraadpleegd op
http://www.motherjones.com/environment/2016/11/trump-climate-
timeline.
28. Reagan, R. (1980, 1 september). Labor Day Speech at Liberty
State Park, Jersey City, New Jersey. September 1, 1980. Reagan Library.
Geraadpleegd op
https://reaganlibrary.archives.gov/archives/reference/9.1.80.html.
29. Kelly, J. (2016, 26 oktober). Whats With All Trumps Talk About
Draining the Swamp? Slate. Geraadpleegd op
http://www.slate.com/blogs/lexicon_valley/2016/10/26/why_do_trump_a
nd_his_supports_keep_talking_about_draining_the_swamp.html.
30. Chun, S. (2015, 16 juli). Six things you didn't know about the Iran
hostage crisis. CNN. Geraadpleegd op

64
 http://edition.cnn.com/2014/10/27/world/ac-six-things-you-didnt-know-
about-the-iran-hostage-crisis/.
31. Trikosko, M.S. (1980). President Jimmy Carter Announces
Sanctions on Iran by Marion S. Trikosko, 1980 (LOC) [Foto]. Library of
Congress. Geraadpleegd op
https://www.flickr.com/photos/pingnews/507815491.
32. Schroeder, P. Nothing stuck to 'Teflon' president. (2004, 6 juni).
USA Today. Geraadpleegd op
http://usatoday30.usatoday.com/news/opinion/editorials/2004-06-06-
schroeder_x.htm.
33. Fahrenthold, D.A. (2016, 8 oktober). Trump recorded having
extremely lewd conversation about women in 2005. The Washington
Post. Geraadpleegd op https://www.washingtonpost.com/politics/trump-
recorded-having-extremely-lewd-conversation-about-women-in-
2005/2016/10/07/3b9ce776-8cb4-11e6-bf8a-3d26847eeed4_story.html.
34. Lett, P. (2016, 10 november). White Women Voted Trump. Now
What? The New York Times. Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2016/11/10/opinion/white-women-voted-
trump-now-what.html.
35. Newport, F., Jones, J.M., Saad, L. (2004, 7 juni). Ronald Reagan
From the Peoples Perspective: A Gallup Poll Review. Gallup.
Geraadpleegd op http://www.gallup.com/poll/11887/ronald-reagan-
from-peoples-perspective-gallup-poll-review.aspx.
36. Reagan, R. (1994, 5 november). Primary Resources: Alzheimers
Letter. PBS. Geraadpleegd op
http://www.pbs.org/wgbh/americanexperience/features/primary-
resources/reagan-alzheimers/.
37. Goldberg, J. (2016, 25 maart). Lets Get This Straight: Trump Is No
Reagan. National Review. Geraadpleegd op
http://www.nationalreview.com/article/433231/donald-trump-no-ronald-
reagan.
38. Grimaldi, J.V. (2015, 15 september). Records Show Scant Reagan-
Trump Ties. The Wall Street Journal. Geraadpleegd op
http://www.wsj.com/articles/records-show-scant-reagan-trump-ties-
1442359829.
39. Koblin, J., Corasaniti, N. (2017, 25 maart). One Nation, Under Fox:
18 Hours With a Network That Shapes America. The New York Times.
Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2017/03/25/business/media/fox-news.html?
smid=fb-nytimes&smtyp=cur&referer=http://m.facebook.com/.
40. Johnson, J. (2017, 7 maart). Trump held a two-hour virtual
conversation with Fox & Friends. The Boston Globe. Geraadpleegd op
https://www.bostonglobe.com/news/politics/2017/03/07/trump-held-

65
 two-hour-virtual-conversation-with-fox-
friends/cUNBFRaRkyUC5j9PPl2RIM/story.html.
41. Carissimo, J. (2017, 30 januari). Donald Trump watches Finding
Dory while America protests his immigration ban. The Independent.
Geraadpleegd op https://www.independent.co.uk/arts-
entertainment/films/donald-trump-watches-finding-dory-america-
protests-muslim-ban-a7552441.html.
42. Kengor, P. (2016, 6 juni). Reagan Historian: Donald Trump Is No
Ronald Reagan. The Glenn Beck Program. Geraadpleegd op
http://www.glennbeck.com/2016/06/06/reagan-historian-donald-trump-
is-no-ronald-reagan/.
43. Nichols, J. (2015, 14 december). The Discourse Suffers When
Trump Gets 23 Times As Much Coverage as Sanders. The Nation.
Geraadpleegd op https://www.thenation.com/article/the-discourse-
suffers-when-trump-gets-23-times-as-much-coverage-as-sanders/.
44. Campos, P. (2016, 5 mei). Stupidity, celebrity, plutocracy:
Donald Trump is the Reagan revolution on steroids and he just might
win. Salon. Geraadpleegd op
https://www.salon.com/2016/05/05/stupidity_celebrity_plutocracy_donal
d_trump_is_the_reagan_revolution_on_steroids_and_he_just_might_win/.
45. Souza, P. (1985). Official Portrait of President Reagan, 1985 [Foto].
Reaganlibrary.gov. Geraadpleegd op https://reaganlibrary.gov/photo-
galleries.
46. Drew, E. (1976, 25 oktober). Summer Notes~II. The New Yorker.
Geraadpleegd op
http://www.newyorker.com/magazine/1976/10/25/summer-notesii.
47. The Economist. (2016, 16 juli). Past and Future Trumps. The
Economist. Geraadpleegd op
http://www.economist.com/news/briefing/21702193-insurgent-
candidates-who-win-nomination-tend-transform-their-party-even-if-
they-never.
48. Lane, A. (2004, 18 oktober). The Method President. The New
Yorker. Geraadpleegd op
http://www.newyorker.com/magazine/2004/10/18/the-method-
president.
49. Rozsa, M. (2014, 14 maart). 10 Real Facts About Ronald Reagan
That Republicans Never Choose to Admit. Mic. Geraadpleegd op
https://mic.com/articles/85379/10-real-facts-about-ronald-reagan-that-
republicans-never-choose-to-admit#.31Zz8c0wk.
50. Wirthlin, R.B., Hall, W.C. (2004, 24 februari). The Pause That
Diminishes. The New York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/2004/02/24/opinion/the-pause-that-
diminishes.html.

66
51. Times wire services. (2014, 10 januari). Larry Speakes dies at 74;
served as President Reagan's press secretary. Los Angeles Times.
Geraadpleegd op http://articles.latimes.com/2014/jan/10/local/la-me-
larry-speakes-20140111.
52. Geidner, C. (2013, 2 december). 13 Times The Reagan White
House Press Briefing Erupted With Laughter Over AIDS. BuzzFeed.
Geraadpleegd op https://www.buzzfeed.com/chrisgeidner/times-the-
reagan-white-house-press-briefing-erupted-with?
utm_term=.byBWe46dl#.qrYnGYj4K.
53. Topping, A. (2017, 12 april). A history of Sean Spicer's gaffes as
White House press secretary. The Guardian. Geraadpleegd op
https://www.theguardian.com/us-news/2017/apr/12/a-history-of-sean-
spicers-gaffes-as-white-house-press-secretary.
54. Toner, R., Pear, R. (2004, 9 juni). HE 40TH PRESIDENT: THE
OPPONENTS; Critics See a Reagan Legacy Tainted by AIDS, Civil Rights
and Union Policies. The New York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/2004/06/09/us/40th-president-opponents-
critics-see-reagan-legacy-tainted-aids-civil-rights.html.
55. Sabato, L. (1982, 20 juni). The Buying Of The President. The New
York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/1982/06/20/books/the-buying-of-the-
president.html.
56. Winston, D. (2016, 30 september). There is Sin and Evil in the
World: Reagan, Trump, and the News Media. LA Review of Books.
Geraadpleegd op https://lareviewofbooks.org/article/sin-evil-world-
reagan-trump-news-media/.
57. Stahl, L. (1999). Reporting Live. New York: Simon & Schuster.
Geraadpleegd op
http://archive.pressthink.org/2004/06/09/reagan_words.html.
58. Schill, D. (2009). Stagecraft and Statecraft: Advance and Media
Events in Political Communication. Plymouth (Verenigd Koninkrijk):
Lexington Books. Geraadpleegd op https://books.google.nl/books?
id=7xBdX4F55e8C&pg=PA67&lpg=PA67&dq=lesleys+parable&source
=bl&ots=qaxZJ3wGei&sig=_8GyEszP-
vCtiJDFpyjOyBhA1os&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjg8tfM8_bTAhUHI1AK
HWseAa0Q6AEIKzAB#v=onepage&q=lesleys%20parable&f=false.
59. Grier, P. (2015, 14 augustus). Is Donald Trump the next Ronald
Reagan? (+video). Christian Science Monitor. Geraadpleegd op
http://www.csmonitor.com/USA/Politics/Decoder/2015/0814/Is-Donald-
Trump-the-next-Ronald-Reagan-video.
60. Ronald Reagan Presidential Library. (1987, 12 juni). Ronald
Reagan speaking in front of the Brandenburg Gate and the Berlin Wall
on June 12, 1987. Wikipedia. Geraadpleegd op
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ReaganBerlinWall.jpg.

67
61. Hertsgaard, M. (1988). On Bended Knee: The Press and the
Reagan Presidency. New York: Farrar, Strauss & Giroux. Geraadpleegd
op
http://www.thirdworldtraveler.com/Ronald_Reagan/On_Bended_Knee.ht
ml.
62. Taylor, P. (2016, 10 november). Will Trump follow in Reagans
footsteps? Politico. Geraadpleegd op http://www.politico.eu/article/will-
donald-trump-follow-in-ronald-reagans-footsteps-elections-victory-
republican/.
63. Grill, J. (2013, 2 juni). How Three U.S. Presidents Reacted to
Adversity and the Media. The Huffington Post. Geraadpleegd op
http://www.huffingtonpost.com/jason-grill/baiting-political-
piece_b_3369191.html.
64. Shaw, D. (1992, 27 oktober). Did the Press Apply the Teflon to
Reagan's Presidency? Los Angeles Times. Geraadpleegd op
http://articles.latimes.com/1992-10-27/news/mn-796_1_media-
coverage.
65. Bryan, B. (2016, 14 november). Ronald Reagan can tell us a lot
about what the economy will look like under Trump. Business Insider.
Geraadpleegd op https://www.businessinsider.nl/ronald-reagan-donald-
trump-economic-comparison-2016-11/?international=true&r=US.
66. Gallup. (2017). Presidential Approval Ratings -- Barack Obama.
Gallup. Geraadpleegd op http://www.gallup.com/poll/116479/barack-
obama-presidential-job-approval.aspx.
67. Enten, H. (2016, 29 mei). Donald Trump Is No Ronald Reagan.
FiveThirtyEight. Geraadpleegd op
https://fivethirtyeight.com/features/donald-trump-is-no-ronald-reagan/.
68. Gallup. (1980). Presidential Approval Ratings -- Gallup Historical
Statistics and Trends. Gallup. Geraadpleegd op
http://www.gallup.com/poll/116677/presidential-approval-ratings-gallup-
historical-statistics-trends.aspx.
69. Wikimedia Commons. (2017). Photograph of the President-Elect
Donald Trump, "PE color.jpg" posted to whitehouse.gov on 20 January
and used in inauguration brochure prior to that [Foto]. Wikipedia.
Geraadpleegd op
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Donald_Trump_official_portrait.jpg.
70. Abrams, A. (2015, 30 oktober). Donald Trump 'Make America
Great Again' Trademark Deal: Presidential Candidate Pays $100K For
Official Rights To Slogan. International Business Times. Geraadpleegd
op http://www.ibtimes.com/donald-trump-make-america-great-again-
trademark-deal-presidential-candidate-pays-100k-2163076.
71. Pressman, M. (2015, 16 september). Donald Trump Is Reagans
Heir. The Atlantic. Geraadpleegd op

68
 https://www.theatlantic.com/politics/archive/2015/09/donald-trump-is-
reagans-heir/405484/.
72. Marsh, S. (2017, 16 maart). 'This Is Exactly What He Wants': How
Geert Wilders Won by Losing. The Atlantic. Geraadpleegd op
https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/03/geert-
wilders-won-by-losing-netherlands-vote/519834/.
73. Pew Research Center (2012, 15 augustus). How the Presidential
Candidates Use the Web and Social Media. Journalism.org.
Geraadpleegd op http://www.journalism.org/2012/08/15/how-
presidential-candidates-use-web-and-social-media/.
74. Proviso, W. (2015, 4 augustus). 15 Things Trump and Reagan
Have in Common That Opponents Dont Want Voters to See. Newsmax.
Geraadpleegd op http://conservativetribune.com/15-things-trump-
reagan/.
75. Massachusetts Institute of Technology (1992, 15 april). Chomsky
Is Citation Champ. MIT Tech Talk (Volume 36, Number 27).
Geraadpleegd op https://news.mit.edu/1992/citation-0415.
76. Limbaugh, R. (2016, 5 oktober). The Trump-Reagan Comparison.
The Rush Limbaugh Show. Geraadpleegd op
https://www.rushlimbaugh.com/daily/2016/10/05/the_trump_reagan_co
mparison/.
77. Stone, R., Nagy, P. (2016, 15 februari). Trumpism and Reaganism.
Breitbart News. Geraadpleegd op http://www.breitbart.com/big-
government/2016/02/15/trump-ism-and-reagan-ism/.
78. Harkinson, J. (2016, 23 november). White Supremacist Sites Claim
Their Traffic Is Booming. Actually, No. Mother Jones. Geraadpleegd op
http://www.motherjones.com/politics/2016/11/white-supremacist-
websites-traffic.
79. McLuhan, M. (1964). Understanding Media: The Extensions of
Man. New York: McGraw-Hill. Geraadpleegd op
http://web.mit.edu/allanmc/www/mcluhan.mediummessage.pdf.
80. Trump, D. (2017, 24 januari). Donald Trump signs orders to green-
light the Keystone XL and Dakota Access pipelines [Foto]. Twitter.
Geraadpleegd op
https://twitter.com/realDonaldTrump/status/823950814163140609.
81. Pollak, J.B. (2016, 21 juli). Ronald Reagans 1976 Speech: There
Is No Substitute for Victory. Breitbart News. Geraadpleegd op
http://www.breitbart.com/california/2016/07/21/ronald-reagans-1976-
convention-speech/.
82. Almasy, S., Simon, D. (2017, 30 maart). A timeline of President
Trump's travel bans. CNN. Geraadpleegd op
http://edition.cnn.com/2017/02/10/us/trump-travel-ban-timeline/.
83. Fung, B. (2017, 29 maart). What to expect now that Internet
providers can collect and sell your Web browser history. The

69
 Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/news/the-switch/wp/2017/03/29/what-
to-expect-now-that-internet-providers-can-collect-and-sell-your-web-
browser-history/.
84. Editorial Board (2016, 29 april). Editorial: Donald Trump vs.
Ronald Reagan. The Chicago Tribune. Geraadpleegd op
http://www.chicagotribune.com/news/opinion/editorials/ct-donald-
trump-ronald-reagan-president-edit-0501-20160429-story.html.
85. Sutton, W. (2016, 4 augustus). Ronald Reagan vs. Donald Trump.
The Boston Globe. Geraadpleegd op
https://www.bostonglobe.com/opinion/2016/08/04/ronald-reagan-
donald-trump/AzYjr9nR4a9Djz4rEhkvOK/story.html.
86. Cannon, L. (2016, 23 juli). I covered Ronald Reagan. Mr. Trump,
youre no Ronald Reagan. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/opinions/i-covered-ronald-reagan-mr-
trump-youre-no-ronald-reagan/2016/07/23/49e9cfee-5067-11e6-a7d8-
13d06b37f256_story.html?utm_term=.0ca7e7d6e4fd.
87. Taub, A. (2017, 12 april). Why Americans Vote Against Their
Interest: Partisanship. The New York Times. Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2017/04/12/upshot/why-americans-vote-
against-their-interest-partisanship.html.
88. McManus, D. (2016, 16 november). Some advice for Donald
Trump from Ronald Reagans former secretary of State George Shultz.
Los Angeles Times. Geraadpleegd op
http://www.latimes.com/opinion/op-ed/la-oe-mcmanus-shultz-election-
20161116-story.html.
89. Zelizer, J., Jacobs, M. (2016, 12 november). Reagan Redux. But
Worse. The Daily Beast. Geraadpleegd op
http://www.thedailybeast.com/articles/2016/11/12/reagan-redux-but-
worse.html.
90. IBM. (2017). Tone Analyzer. IBM Watson Developer Cloud.
Geraadpleegd op https://tone-analyzer-demo.mybluemix.net/.
91. Markoff, J. (2011, 16 februari). Computer Wins on Jeopardy!:
Trivial, Its Not. The New York Times. Geraadpleegd op
http://www.nytimes.com/2011/02/17/science/17jeopardy-watson.html?
pagewanted=all.
92. Tausczik, Y.R., Pennebaker, J.W. (2010). The Psychological Meaning
of Words: LIWC and Computerized Text Analysis Methods. Journal of
Language and Social Psychology, Vol. 29, pp. 24-54. Geraadpleegd op
http://jls.sagepub.com/content/29/1/24.abstract.
93. Swiss National Center of Competence in Research (2016, 1 mei).
The International Survey on Emotion Antecedents and Reactions as a
python dataset for MachineLearning. Github. Geraadpleegd op
https://github.com/sinmaniphel/py_isear_dataset.

70
94. Nakov, P., Ritter, A., Rosenthal, S., Stoyanov, V., Sebastiani, F.
(2016). SemEval-2016 Task 4: Sentiment Analysis in Twitter. Qatar
Computing Research Institute. Geraadpleegd op
http://alt.qcri.org/semeval2016/task4/index.php?id=data-and-tools.
95. IBM. (2017). The science behind the Tone Analyzer service. IBM
Watson Developer Cloud. Geraadpleegd op
https://www.ibm.com/watson/developercloud/doc/tone-
analyzer/science.html.
96. Trielli, D., Mussenden, S., Diakopoulos, N. (2015, 7 december).
Why Google Search Results Favor Democrats. Slate. Geraadpleegd op
http://www.slate.com/articles/technology/future_tense/2015/12/why_go
ogle_search_results_favor_democrats.html.
97. Statista. (2016, oktober). Share of search queries handled by
leading U.S. search engine providers as of October 2016. Statista.
Geraadpleegd op https://www.statista.com/statistics/267161/market-
share-of-search-engines-in-the-united-states/.
98. Borgers, E. (2016, 4 oktober). Marktaandelen zoekmachines Q3
2016. Pure. Geraadpleegd op http://www.pure-
im.nl/blog/marktaandelen-zoekmachines-q3-2016/.
99. Wikipedia. (2011, 21 juli). An early prototype of Watson in
Yorktown Heights, NY. The cognitive computing system was originally
the size of a master bedroom in 2011. [Foto]. Wikimedia Commons.
Geraadpleegd op
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:IBM_Watson.PNG.
100. Feaver, P., Inboden, W. (2016, 9 november). Can Donald Trump Be
a Good President? Foreign Policy. Geraadpleegd op
https://foreignpolicy.com/2016/11/09/can-donald-trump-be-a-good-
president/.
101. Olbermann, K. (2016, 13 september). 176 Reasons Donald Trump
Shouldnt Be President. GQ. Geraadpleegd op
http://www.gq.com/story/176-reasons-donald-trump-shouldnt-be-
president-olbermann.
102. Borowitz, A. (2016, 11 september). POLL: UNCONSCIOUS CLINTON
MORE FIT TO BE PRESIDENT THAN CONSCIOUS TRUMP. The New Yorker.
Geraadpleegd op http://www.newyorker.com/humor/borowitz-
report/poll-unconscious-clinton-more-fit-to-be-president-than-conscious-
trump.
103. Bohl, R. (2016, 21 november). Donald Trump will not destroy
America: The geopolitics of our next president. Salon. Geraadpleegd op
https://www.salon.com/2016/11/20/donald-trump-will-not-destroy-
america-the-geopolitics-of-our-next-president_partner/.
104. Klein, E. (2016, 1 oktober). The past 6 days proved Donald Trump
is dangerously unfit for the presidency. Vox. Geraadpleegd op

71
 http://www.vox.com/policy-and-politics/2016/10/1/13130396/trump-
machado-clinton.
105. Sacks, J.F. (2012, 31 oktober). Remembering 1980: Are the Polls
Missing Something? Time. Geraadpleegd op
http://swampland.time.com/2012/10/31/remembering-1980-are-the-
polls-missing-something/.
106. Allen, N. (2012, 23 januari). Citizen Kane 'feud' between Orson
Welles and William Randolph Hearst thaws after 70 years. The
Telegraph. Geraadpleegd op
http://www.telegraph.co.uk/culture/film/film-news/9033853/Citizen-
Kane-feud-between-Orson-Welles-and-William-Randolph-Hearst-thaws-
after-70-years.html.
107. Reynolds, H.T. (2017). COVERAGE OF POLITICAL CAMPAIGNS.
University of Delaware. Geraadpleegd op
https://www1.udel.edu/htr/American/Texts/campcov.html#fifteen.
108. Greider, W. (1984, 20 december). Reagan's Reelection: How the
Media Became All the Presidents Men. Rolling Stone. Geraadpleegd op
http://www.rollingstone.com/politics/news/terms-of-endearment-
19841220.
109. Hagen, C. (2016, 11 augustus). The Media Learned Nothing After
Misreporting the Reagan Assassination Attempt. Smithsonian Magazine.
Geraadpleegd op http://www.smithsonianmag.com/history/media-
learned-nothing-after-misreporting-reagan-assassination-attempt-
180960091/.
110. Von Hoffman, N. (1981, 11 april). The Reagan Shooting Had A Few
Too Many Buffoons. The Evening Independent. Geraadpleegd op
https://news.google.com/newspapers?
id=f3FQAAAAIBAJ&sjid=7lkDAAAAIBAJ&pg=3739%2C3895098.
111. Ronald Reagan Presidential Library (1981, 30 maart). Just after
the assassination attempt on US President Ronald Reagan, 30 March
1981, outside the Washington Hilton Hotel. James Brady and police
officer Thomas Delahanty lie wounded on the ground. [Foto].
Wikimedia Commons. Geraadpleegd op
https://en.wikipedia.org/wiki/File:Reagan_assassination_attempt_4_crop.
jpg.
112. Zito, S. (2017, 22 april). How Trump voters feel about his first 100
days. New York Post. Geraadpleegd op
https://nypost.com/2017/04/22/how-trump-voters-feel-about-his-first-
100-days/.
113. Frank, T. (2017, 27 april). The Democrats' Davos ideology won't
win back the Midwest. The Guardian. Geraadpleegd op
https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/apr/27/democratic-
party-2018-races-midwest-populism-trump?CMP=twt_gu.

72
114. Noonan, P. (2016, 23 juni). Donald Trump Is No Ronald Reagan.
The Wall Street Journal. Geraadpleegd op
http://www.peggynoonan.com/donald-trump-is-no-ronald-reagan/.
115. Whittlesey, F. (2016, 6 juli). NEVER! - They Said That of Ronald
Reagan in 1980, Too. The Huffington Post. Geraadpleegd op
http://www.huffingtonpost.com/ambassador-faith-whittlesey/never---
they-said-that-of_b_10845880.html.
116. Blow, C.M. (2016, 12 september). About the Basket of
Deplorables. The New York Times. Geraadpleegd op
https://www.nytimes.com/2016/09/12/opinion/about-the-basket-of-
deplorables.html.
117. The San Diego Union-Tribune Editorial Board. (2016, 3 juni).
California GOP voters, send Donald Trump this message. The San Diego
Union Tribune. Geraadpleegd op
http://www.sandiegouniontribune.com/opinion/editorials/sdut-time-to-
send-trump-a-message-gop-2016jun02-story.html.
118. Templon, J., Cormier, A., Campbell, A., Singer-Vine, J. (2017, 15
januari). Help Us Map TrumpWorld. Buzzfeed. Geraadpleegd op
https://www.buzzfeed.com/johntemplon/help-us-map-trumpworld?
utm_term=.avYnM4NBl#.cg2VjyOrw.
119. Stevenson, P.W. (2016, 12 oktober). How Washington Post
reporter David Fahrenthold is investigating Donald Trumps charitable
giving. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2016/10/12/how-
washington-post-reporter-david-fahrenthold-is-investigating-donald-
trumps-charitable-giving/.
120. Rosen, J. (2016, 30 december). Prospects for the American press
under Trump, part two. Pressthink. Geraadpleegd op
http://pressthink.org/2016/12/prospects-american-press-trump-part-
two/.
121. The Washington Post. (2017, 10 april). Washington Posts David
Fahrenthold wins Pulitzer Prize for coverage of Trumps charitable
giving. The Washington Post. Geraadpleegd op
https://www.washingtonpost.com/graphics/2017/david-fahrenthold-
wins-pulitzer-prize-2017-winner-finalists/.
122. Fahrenthold, D. (2016, 4 november). And this page of my notes
hasn't changed, after I've now called 434 charities that seemed close to
@realDonaldTrump. Here it is today. [Foto]. Twitter. Geraadpleegd op
https://twitter.com/Fahrenthold/status/794569025430966273.
123. LaCapria, K. (2017, 20 februari). President Trump and Whats
Happening in Sweden Last Night. Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2017/02/20/president-trump-sweden-incident/.

73
124. Palma, B. (2017, 5 april). Crime in Sweden, a Three-Part Series.
Snopes. Geraadpleegd op http://www.snopes.com/2017/04/05/crime-
sweden-three-part-series/.
125. Snopes. (2017, 7 april). Google Adds Fact-Check Info to Search
Results. Snopes. Geraadpleegd op
http://www.snopes.com/2017/04/07/google-fact-check-tags/.
126. Borel, B. (2017, 4 januari). Fact-Checking Wont Save Us From
Fake News. FiveThirtyEight. Geraadpleegd op
https://fivethirtyeight.com/features/fact-checking-wont-save-us-from-
fake-news/.

74