1.

Torzija

1. TORZIJA

1.1. Teorijske osnove

Vanjsko optereenje esto na konstruktivne elemente djeluje tako da u njemu

pored momenata savijanja, normalnih i transverzalnih sila, izaziva i momente
torzije. U ovom poglavlju emo analizirati samo tapove kod kojih vanjsko
optereenje u poprenim presjecima izaziva samo momente torzije.
Metodama Otpornosti materijala mogue je tano analizirati samo tapove krunog
poprenog presjeka, a tapove drugaijih poprenih presjeka mogue je analizirati
metodama Teorije elastinosti ili su za njih dati obrasci dobiveni empirijskim
putem.

1.1.1. tapovi krunog poprenog presjeka

Eksperimentalna istraivanja su pokazala da se pri analizi naponskog stanja u

okruglom tapu napregnutom na torziju, mogu usvojiti sljedee dvije pretpostavke
o karakteru deformacija:

a) Ravni presjeci okomiti na osovinu tapa ostaju ravni i okomiti na osovinu i

nakon djelovanja momenta torzije.
b) Veliina ugla smicanja linearno je proporcionalna udaljenosti od osovine
tapa.

Na sljedeoj slici prikazan je okrugli tap kod kojeg se rezultanta unutranjih sila u
poprenom presjeku svodi samo na momenat torzije M x.

Sl. 1.1.1.

1
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Iz prve pretpostavke proizilazi zakljuak da se u tapu krunog poprenog presjeka,

napregnutog na torziju, javljaju samo smiui naponi, a u skladu sa Hukovim
zakonom naponi su linearno proporcionalni deformaciji, tj.
G

Druga pretpostavka je ilustrativno prikazana na sljedeoj slici 1.2., ali proizilazi

zakljuak da je veliina smiuih napona linearno proporcionalna udaljenosti od
osovine tapa.

Sl. 1.1.2.

Smiui napon u bilo kojoj taki poprenog presjeka, ako imamo max moemo
proraunati kao:

max
r

2
Unosei ovaj izraz u jednainu ravnotee i uzimajui u obzir da je I p dA ,
A
dobijamo:
Mx
max r
Ip
r4
-za kruni popreni presjek vrijedi: I p
2

Naprijed navedeni obrasci za proraun smiuih napona mogu se primijeniti i za

tapove prstenastog poprenog presjeka, a jedina razlika je u proraunu polarnog
momenta inercije, koji je u ovom sluaju dat sljedeim izrazom:

2
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

D4 d 4
Ip
32 32
D vanjski prenik
d unutranji prenik

Sl. 1.1.3.

Na osnovu stava o konjugovanosti smiuih napona, pored smiuih napona u

ravnima okomitim na osovinu tapa, javljaju se i isti takvi smiui naponi u
ravnima koje prolaze kroz osovinu tapa.
Tenzor napona u ovom sluaju glasi:
0 0

S 0 0
0 0 0

a glavni naponi su 1 i 2 koji su po apsolutnoj vrijednosti jednaki naponu , a
lee pod uglom od 45o u odnosu na uzdunu osovinu tapa, a u zavisnosti od toga
o kom se materijalu radi, daju nam i u kom smjeru e doi do pukotine (pucanja) u
materijalu.
Koristei pretpostavljeni nain deformisanja, generalni Hukov zakon i izvedeni
izraz za proraun smiuih napona, lahko se moe doi do izraza za proraun
deformacije tapa krunog poprenog presjeka optereenog na torziju:
M l
x
G I p
G modul smicanja
l duina tapa optereenog momentom torzije M x

1.1.2. tap pravougaonog poprenog presjeka

3
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Za tapove pravougaonog poprenog presjeka pretpostavka o ravnim

presjecima i nainu deformisanja ne vai i zbog toga se metodama Otpornosti
materijala na jednostavan nain ne mogu izvesti obrasci za proraun i raspodjelu
smiuih napona kao i ugla zaokreta. Za izvoenje tih obrazaca koriste se mnogo
sloenije metode i mi emo u daljnjem dati obrasce za proraun napona u
karakteristinim takama presjeka i ugla uvijanja prizmatinog tapa. Na sljedeoj
slici je to dato.

Sl. 1.1.4.
Mx
max
h b 2
max
M x l

G h b3

, i su koeficijenti koji zavise od odnosa strana poprenog presjeka, a dati su

u sljedeoj tabeli:

h/b 1 1,5 2 3 6 10
0,208 0,231 0,246 0,267 0,299 0,312 0,333
0,141 0,196 0,229 0,263 0,299 0,312 0,333
1,000 0,859 0,795 0,753 0,743 0,742 0,742

1.1.3. tapovi otvorenog tankostijenog presjeka

4
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

I za tapove ovakvog poprenog presjeka nee se izvoditi obrasci ve e se

samo dati obrasci izvedeni metodama Teorije elastinosti. Ustvari, to su isti obrasci
izvedeni za tap pravouglog poprenog presjeka kod kojeg je odnos strana h b 10
i odnose se na tapove bilo kakvog poprenog presjeka. Eksperimentalnim
istraivanjima i istraivanjima metodom Teorije elastinosti utvreno je da se
ovakvi tapovi, bez obzira na oblik presjeka, ukoliko imaju istu povrinu porenog
presjeka, pri istom momentu torzije, uvijaju za isti ugao uz pojavu otprilike
jednakog maksimalnog smiueg napona u presjeku:
Mx
max
0,333 s t 2
M x l

0,333 G s t3
s duina stijenke profila
t debljina stijenke profila

U sluaju da imamo razliite debljine i duine tankostijenog profila, naprijed

navedeni obrasci imaju sljedei izgled.

Sl. 1.1.5.

1.1.4. tapovi tankostijenog zatvorenog presjeka

I za tapove ovakvog poprenog presjeka neemo izvoditi obrasce za

proraun smiuih napona i ugla uvijanja, ve emo ih dati izvedene. Oblik
poprenog presjeka, u optem sluaju ima sljedei izgled:

5
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Sl. 1.1.6.
1.2. Dimenzioniranje

Dimenzioniranje se vri po istim principima kao i kod drugih vrsta

naprezanja, tj. dimenzije tapa trebaju biti tako odabrane da maksimalni
ekvivalentni napon u tapu bude manji od doputenog napona. Poto se u svim
takama tapa izloenog na torziju, javljaju samo naponi smicanja to emo
dimenzionirati na taj nain da maksimalni napon smicanja treba biti manji ili
jednak doputenom tj.
max dop

Vrlo esto se u praksi javlja i sluaj da je ogranien i ugao uvijanja. U tom sluaju
pored osnovnog kriterija, mora da bude ispunjen uslov da je
dop
Kod nekih oblika poprenog presjeka do dimenzija se dolazi direktno (kruni), a
kod drugih se dimenzije odreuju probanjem.

1.3. Statiki neodreeni problemi

Sistemi izloeni torziji kod koji se reakcije, odnosno unutranje sile ne mogu
odrediti iz uslova statike ravnotee, nazivaju se statiki neodreeni sistemi.
Proraun takvih sistema provodi se tako to se pored statikih uslova formiraju i
dopunski uslovi. Ti dopunski uslovi zasnovani su na geometrijskim vezama
elemenata sistema. Kod statikih uslova moe se postaviti samo jedan uslov tj.
M x 0 , a u sluaju jedanput statiki neodreenog sistema (to mi u ovom kursu
radimo) dopunski uslov je da je 0 (za sluaj krute veze) ili dato za sluaj
elastine veze. Iz date dvije jednaine sraunaju se reakcije oslonaca i kasnije
dimenzioniranje ako se trai.

6
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br . 1
Obostrano ukljeteni tap prikazan na slici optereen je momentima torzije
M1=50 kNm i M2=30 kNm. Potrebno je odrediti:
a) Naprezanja u zaki E.
b) Ugao zaokreta presjeka C.

RJEENJE

7
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Uslov ravnotee:
Mx 0 M A M1 M 2 M B 0
M A M B M1 M 2 50 30 20 kNm

OSNOVNI SISTEM

Uslov kompaktibilnosti deformacija:

B 0

8
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

M1 a M 2 a M 2 a M B a M B 2a G
0
G I p1 G I p1 G Ip2 G I p1 G I p2 a
M1 M 2 M 2 M B 2M B
0
I p1 I p1 I p2 I p1 I p2

d14 (120 mm) 4

I p1 20,358 106 mm 4
32 32
4 4
d1 d 2 1204 4
100
I p2 10,54 106 mm 4
32 32 32 32
I p2 10,54 106 mm 4
0,518 I p2 0,518 I p1
I p1 20,358 106 mm 4

M1 M 2 M2 M 2M B
B I p1
I p1 0,518 I p1 I p1 0,518 I p1
30
50 30 4,861 M B M B 7,8 kNm
0,518
M A M B 20 kNm M A 27,8 kNm

9
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Naprezanje u taki E:
M t d 2 22, 2 106 Nmm 100 mm
E 105,31 MPa
I p2 2 10,54 106 mm 4 2

Ugao zaokreta presjeka C:

M A a 27,8 106 Nmm 600 mm
C 0,0102 rad
G I p1 0,8 105 N 20,358106 mm 4
mm 2

ZADATAK br . 2
elini cilindrini tap prenika 2,5 cm ima zadebljanja a i b. Na ova zadebljanja
navuena je elina cijev debljine zidova 1,25 mm. Pri navlaenju cijevi tap je bio
uvijen momentima od 75 Nm. Poslije zavarivanja cijevi za zadebljanja tapa
uklonjeni su momenti sa njegovih krajeva. Odrediti vrijednost najveeg
tangencijalnog napona u cijevi poslije rastereenja krajeva tapa. Smatrati da su
ispusti A i B ne deformiu.

10
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

RJEENJE
Poslije uklanjanja momenta M 0 s krajeva tapa njegov dio izmeu zadebljanja A
i B, koji je uvijen za ugao 0 , tei da se odvije (rastereti), ali ga pri tome
sprjeava cijev. Prema tome, tap se ne odvija potpuno ve samo za ugao cijev
za koji se uvija cijev. Pri tome se od strane tapa preko zadebljanja A i B prenosi
na cijev momenat uvijanja M cijev . Takav momenat Mtap , jednakog intenziteta,
oigledno se prenosi i na tap od strane cijevi. Na taj nain za rjeavanje ovog
zadatka mogu se postaviti dvije jednaine:

jednaina za ravnoteu:
M cijev M tap M t
jednaina podudaranja deformacije:
0 cijev tap
ili :
M 0 l M cijev l M tap l

I p,tap G I p,cijev G I p,tap G

Poslije skraenja sa l i G i zamijene M cijev i M tap izrazom za M t dobijamo

M0 Mt Mt Mt I p,tap
1 ,
I p,tap Ip,cijev Ip,tap Ip,tap I p,cijev

odakle je:
M0 75
Mt 68,5 Nm
I p,tap 1 0,0975
1
I p,cijev

Sada se moe odrediti tangencijalni napon u cijevi:

Mt 6850
2
643 N / cm 2
2 rsred t 2 3,14
3,69 2 0,125

11
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

ZADATAK br.3
Opruga za vrata od eline ipke kvadratnog poprenog presjeka uvrena je
jednim krajem za vrata(u taki A kao) a drugim za tok(u taki B). Nai intenzitet
sile P kojom treba vui ruicu vrata da bi se ona otvorila za 90o i ugao za koji treba
prethodno uviti ipku, da bi pri otvaranju vrata najvei napon dostigao
dop=500 N/mm2. Duina ipke je 2 m, dimenzije poprenog presjeka 6x6 mm.
irina vrata je 1 m.

RJEENJE

Mt
max
hb 2
h
za 1 0, 208 , =0,141
b
M t 0, 208 6 6 2 500
464 Nmm
22
3 Nmm
M t P 1000 P 10
P 103 22 464
P=22,464 N

3
M t h l 22 464 2 10
3,09818
= 2 rad=1,54909 rad
3 5 3
G hb
0,141 0,800 10 6 6 2
=88,74o

12
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br.4
Za zadati tap konstantnog poprenog presjeka duine l=10 m koji je optereen
koncentrisanim torzionim momentima m=500 kNm na krajevima:
a) Odrediti poluprenik R poprenog presjeka ako je krunog oblika.
b) Odrediti poluprenike R1 i R2, ako je popreni presjek u obliku prstena, a
R1
odnos 2.
R2
c) Izraunati utedu u materijalu ako se umjesto krunog uzme prstenasti
popreni presjek prema a) i b).
d) Izraunati relativno obrtanje krajnjih poprenih presjeka za oba sluaja i
izvriti uporeenje.

RJEENJE
a)

13
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Za kruni presjek imamo:

m t(z)
max R dozv
Io
1
Io R 4 polarni momenat inercije krunog presjeka
2
Iz uslova max dozv dobijamo:
m
R dozv
1
R 4
2
2 m 4
2 500 10
R3 3 15,85 cm
dozv 800
F1 R 2 15,852 789, 24 cm 2 povrina poprenog presjeka

b)

Za prstenasti popreni presjek imamo:

m t(z)
max R 2 dozv
Io

14
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

1
gdje je: (R 24 R 14 )
Io
2
R
poto je R1 2 .
2
Za Io dobijamo:
1 4 R 4 15
I o R 2 2 R24
2 2 32
Iz uslova max dozv dobijamo:
mt
R 2 dozv
15 4
R 2
32
32 m 4
32 500 10
R2 3 t 3 16,19 cm
15 dozv 15 800

16,19
pa je: R1 8,10 cm
2
F2 (R 22 R12 ) (16,16 2 8,10 2 ) 617,34 cm 2
povrina poprenog presjeka

c) Ako sa obiljeimo zapreminsku teinu materijala, tada je teina tapa

jedinine duine:
g1 F1 za kruni popreni presjek
g 2 F2 za prstenasti popreni presjek
Uteda u materijalu u procentima iznosi:
g1 g 2 F F2 F
u(%) 100 1
100 1 2 100
%
21,8
g1 F1 F1

d) Relativno okretanje poprenog presjeka moemo izraziti sa:

m l
t l
G I o
gdjeje :
E 2,1 106
G 0,808 daN / cm 2
2(1 ) 2(1 0,3)

15
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

za kruni popreni presjek:

1 1
Io R 4 15,85
4 9,914 104 cm 4
2 2
500 104 10 2
10
1 6 4
6, 242 10 2 rad
0,808 10 9,914 10
180o
1o 6, 242 10 2 =3,576o

za prstenasti popreni presjek:
15 15
Io R 42 4 10,118
16,19 104 cm 4
32 32
4
500 10 10 102
2 6 4
6,116 10 2 rad
0,808 10 10,118

10
180o
o2 6,116 10 2 =3,504o

Na osnovu svega naprijed sraunatog dolazimo do zakljuka da je prstenasti

popreni presjek neto krui od krunog za istu vrijednost smiueg napona i
pri manjoj teini prstenastog presjeka za 21,8 % u odnosu na tap krunog
poprenog presjeka.

ZADATAK br.5

16
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

Konzola krunog poprenog presjeka optereena je ravnomjerno podijeljenim

momentom torzije m t 10 kNm/m po cijeloj duini i koncentrisanim torzionim
momentom M t 100 kNm na kraju. Odrediti zakon promjene tapa R(z) tako da je
max 0 1 N/mm 2 du cijelog tapa.

RJEENJE

17
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Torzioni momenat u presjeku 1 1 je:

M t(z) M t m t (l z) 100 10 (4 z)
M t(z) 140 10 z

M t (z)
max maksimalni smiui napon u presjeku 1 1
Wt(z)
4
R (z)
2 1 3
Wt(z) R (z)
R (z) 2

Iz uslova da je:
max o 1 N/mm 2 100 kN / m 2
dobijamo jednainu:
140 10 z
max 1000
1 3
R (z)
2
a odavde je:
140 10 z 3
R (z) 3 0,08913 0,00637 z
500

za z 0 R (z) 0, 447 m
l
za z R (z) 0, 424 m
2
za z l R (z) 0,399 m

18
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br.6
TEKST NE ODGOVARA ZADATKU

a) Odrediti poluprenik R poprenog presjeka ako je krunog oblika.

B) Odrediti poluprenike R1 i R2, ako je popreni presjek u obliku prstena, a
R1
odnos 2.
R2
c) Izraunati utedu u materijalu ako se umjesto krunog uzme prstenasti
popreni presjek prema a) i b).

19
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

RJEENJE
presjek 1
k1 0, 294
b 30
za 1,5 k 2 0,346
a 20
k 3 0,859
I t k1 a 4 0, 294 20 4 4,704 10
4 cm 4
Wt k 2 a 3 0,346 203 27,68 10
2 cm 3
presjek 2
A s A 25 17 475 cm 2
E 2,1 106
G 0,80769 106 daN/mm 2
2(1 ) 2(1 0,3)
L Ls 2 (17 25) 84 cm
4 A s2 4 4252
It 3,0788 104 cm 4
L L 25 17
2 1 2 2
t1 t 2 3 5

Statiki uticaji

20
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

mA mB mt 0 ....1 mA mt mB
m A a m B 2a
0 .... 2
G I p G I p
kad 1 uvrstimo u 2 dobijemo:
m t a m B a m B 2a
0
G I p G I p G Ip
m t 120
mB 40 kNm
3 3
m A m t m B 120 40 80 kNm

21
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

a) Presjek 1 1:
mA 80 104
dio A C : D 289,02 daN/cm 2
Wt 27,68 102
E k 3 D 0,859 289,02 248,3 daN/cm 2
mB 40 104
dio C B : D 2
144,51 daN/cm 2
Wt 27,68 10
E k 3 D 0,859 144,51
124 daN/cm 2
max DA C 289,02 daN/cm 2

Presjek 2 2:
mA 80 104
D 313,7 daN/cm 2 max
2 Fs t1 2 425
3

b) Presjek 1 1:
80 104 10
2 1
max 6 4
0,0021056 rad 0,1206o
0,80769 10 4,704 10
Presjek 2 2:
80 104 10
2 1
max 0,003217 rad 0,1843o
0,80769 106 3,0788 10
4
veu otpornost prema torziji ima presjek 1 1, tj. vei ugao zaokreta ima
presjek 2 2 :

g1 g 2
c) u(%) 100
g1
g1 F1 600
g 2 F2 (20 30
14 20) 320

Uteda u materijalu u procentima iznosi:
(600 320)
u(%) 100 46,67 %
600

22
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br.7
Prizmatini obostrano ukljeten tap sastoji se iz dva dijela. Lijevi dio je
kvadratnog poprenog presjeka sa stranicama a 2=b2=8 cm, a desni dio je
pravougaonog poprenog presjeka sa stranicama a 1=4 cm i b1=6 cm. Odrediti
2
maksimalnu doputenu vrijednost momenta mt ako je dop 100 N/mm .

RJEENJE
a1 4 cm
b1 6 cm 0, 231
b1 6
za 1,5 0,196
a1 4
0,859
a 2 8 cm
b 2 8 cm 0, 208
b1 8
za 1 0,141
a1 8
1,000

m t l

G I t
ICt D h b3 0,196 6 43 75,
26 cm 4
WtC D h b 2 0, 231 6 4
2
cm 4
22,1
I At C h b3 0,141 8 83 577,53
cm 4
WtA C h b 2 0, 208 8
82 106,5 cm 4

23
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

mt 0
m tA m tB m t ....1
A ili D 0
m tA 500 (m tA m t ) 500 (m tA m t ) 250

0 .... 2
G I t1 G I t1 G It 2
kad rijeimo jednaine 1 i 2 dobijemo:
m tA 0,83 m t
m tB 0,17 m t

mt
max d osnovna jednaina za dimenzioniranje
Wt
dio A B
0,83 m t
100
106,5 103
m t 12900000 Nmm 12,9 kNm

dio C D
0,17 m t
100
22,1 103
m t 12395200 Nmm 12, 4 kNm

USVOJENO: m t 12, 4 kNm

24
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br.8
Zadat je obostrano ukljeten nosa promjenjive krutosti kojki je optereen
koncentrisanim momentom mt=200 kNm.
a) Odrediti maksimalni napon smicanja u nosau.
b) Odrediti veliinu maksimalnog obrtanja poprenog presjeka.

RJEENJE
Geometrijske karakteristike su:

Presjek 1 1:
2 cm 2
A As 45 62 27,90 10
4 A s2 2 )2
(4 27,90 10
It 86,37 10 4 cm 4
L L 45 62
2 1 2 2
t1 t 2 8 5

25
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Presjek 2 2 :
0, 226
h 70
za 1, 4 0,184
b 50
0,867

I(2)
t 0,184 70 503 161,00 10
4 cm 4
Wt(2) 0, 226 70 50 2 39,55 10
3 cm 4

Statiki uticaji
mt 0
m tA m tB m tz 0 statiki uslov ravnotee ....1
A ili B 0
m tB a m tA a
0 .... 2
G I(2)
t G I(1)
t

m tB a m tB a m tz a
0
G I(2)
t G I(2)
t G I(2)
t

kad rijeimo jednaine 1 i 2 dobijemo:

m tA 68,90 kNm
m tB 131,10 kNm

26
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

a) Presjek 1 1:
mA 68,90 106
E 1,54 N/mm 2
2 A s t1 2 27,90 10
2 10
2 80
mA 68,90 106
F 2, 47 N/mm 2
2 A s t 2 2 27,90 10
2 10
2 50
(1)
max F 2, 47 N/mm
2

Presjek 2 2:
m tB 131,10 106
G 3,31 N/mm 2
Wt 39,55 103 103
H G 0,867 3,31 2,87 N/mm 2
(2)
max G 3,31 N/mm
2

max (2) 2
max 3,31 N/mm maksimalni smiui napon na itavoj gredi se

javlja na dijelu grede C B

b) Maksimalno obrtanje javit e se u taki C i iznosi:
m tA a 69,90 106 4 103
max C (1)
4 4 4
0, 2659 10 2 rad
G I t 86,37
1, 2 10 10 10
odnosno
m tB a 131,10 106 4 103
max C 0, 2659 102 rad
G I(2)
t 1, 2 10 4

161,00
10 4

10 4

27
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

ZADATAK br. 9
Izraunati odnos momenata m1 i m2 tako da reaktivni momenti mA i mB budu
jednaki po veliini. Nacrtati dijagram momenata uvijanja i izraunati najvei
tangencijalni napon.

RJEENJE:
m t 0 m tA m t1 m t 2 m tB 0
2m tA m t1 m t 2 ... (1)

B,A 0 A 0

m tB c m tB m t 2 b m tB m t 2 m t1 a
0 ... (2)
G I IIp G I Ip G I Ip

D4 D4 d 4 D4
I Ip
32
; I IIp
32

32

32

1 4 I Ip 1 4 ; =
12
20

m tB 4a m tB m t 2 2a m tB m t 2 m t1 a
0
1 4
I IIp I Ip I Ip
7,5m tA 6,5m t1 4,5m t 2 0 ... (2)
m t1 m t 2
m tA ... (1)
2
m t 2 3,5m t1

28
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

m t1 3,5m t1
m tA 1, 25m t1 m tB
2

mt
max R
Ip

D 2, 25m t1 D 2, 25m t1
Amax 4
4

100 6 m t1
1, 43 10
D 2 15707 10
32
B 1, 25m t1 D 1, 25m t1
Dmax I 1,01 10 6 m t1

I p 1 4 2 1230 10
3

ZADATAK br.10
Cijev od aluminijuma i elini valjak kruto su ukljeteni jednim krajem, a na
drugom su spojeni meusobno ploom A. Odrediti doputenu vrijednost momenta
mt koji djeluje na sredini cijevi.

29
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

RJEENJE:

AAl A

m tx l m tx l / 2 m tx m t l / 2
A ; AAl
Ip G I Al
p G Al I pAl G Al

m tx l

m tx l

m tx m t l m tx 0,107 m t
Ip 3G Al 11 Ip 2 G Al 11 Ip 2 G Al

m max
t
0,107 m t
m max
tAl 0,893 m t

0,107 m t d 16 0,107 m t 16 0,107 m t

max 900
d4 2 d3 23
32
m t 13120 daNcm=1,312 kNm
0,893 m t
max
Al d 600 m t 5760 daNcm
d4
11
32
USVOJENO: m t 5760 daNcm=0,576 kNm - stvarni momenat

30
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADATAK br.11
Zadat je obostrano ukljeteni nosa koji je optereen jednako podjeljenim
momentom oko ose nosaa. Potrebno je:
a) Analizirati naponsko stanje za tri razliita oblika poprenog presjeka
(prema slici).
b) Za te iste sluajeve poprenog presjeka uporediti odgovarajua max.
obrtanja presjeka.

RJEENJE:
Poto je nosa optereen jednako podjeljenim momentima oko svoje ose, na
krajevima nosaa e se javiti samo reaktivni momenti oko ose z. Zbog simetrije
nosaa, reaktivni moment su jednaki.

31
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Torzioni moment u proizvoljnom presjeku je:

m t (z) m At m t z

a) Max. naponi e se javiti u krajnjim poprenim presjecima nosaa, gdje je

m tA 25 kNm.

PRAVOUGAONI PRESJEK

Geometrijske karakteristike presjeka su:

I t k1 a 4 0, 294 304 23,81 10
4 cm 4
Wt k 2 a 3 0,346 303 9,342 10
3 cm 3

Max. smiui napon javit e se u taki C tj.:

Mt 25 104
max C 26,81 daN/cm 2
Wt 9,342 103

U taki D imamo:
D k 3 C 0,859 26,81 23,03 daN/cm 2 E 0

U taki C javlja se sluaj istog smicanja ,sa komponentalnim naponima:

yz zy C 26,81 daN/cm 2
Stanje napona predstavljeno Mohr-ovim krugom je:

32
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

Sa Mohr-ovog kruga slijedi: 1 2 max C 26,81 daN/cm 2

1 450

ZATVORENI SANDUASTI PRESJEK

Geometrijske karakteristike presjeka su:

2 cm 2 - povrina obuhvaena srednjom linijom
FS 42 27 11,34 10
LS L 2 27 42 138 cm - duina srednje linije

2
2
4F2 t 4 11,34 10 3
It 11,18 104 cm 4
L 138
2 3 6,804
Wt 2Ft 2 11,34 10 103 cm 3

Smiui napon je konstantan po debljini zida i iznosi:

33
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

mt 25 104
z 36,74 daN/cm 2
Wt 6,804 103
1 2 max z 36,74 daN/cm 2 ; 1 450

OTVORENI SANDUASTI PRESJEK

Geometrijske karakteristike presjeka su:

1 1
I t Si t 3 33 2 27 42 0,1242 10
4 cm 4
3 3
h LS b=t
1 1
Wt Si t 2 32 2 27 42 0, 414 10
3 cm 3
3 3
Dijagram smiueg napona ima isti oblik po cijeloj duini srednje linije poprenog
presjeka. Ekstremne vrijednosti smiueg napona javljaju se u krajnjim vlaknima
zida i iznose:
mt 25 104
E F 3
60,386 daN/cm 2
Wt 0, 414 10
U taki E imamo: 1 2 max 60,386 daN/cm 2 ; 1 450

E 2 105
b) G 0,8696 105 daN/cm 2 ... (1) - modul klizanja
2 1 2 1 0,15

34
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

Izraz za obrtanje proizvoljnog poprenog presjeka ,glasi:

z
m t (z)

(z) dz
0
... (2) - ugao torzije i dat je izrazom:
GI t
... (3)

Iz (1),(2) i (3) dobijemo:

z
1
(z)
GI t m
0
A m t z dz odnosno:

z
1 1
(z)
GI t 0
m At m t z 2 dz
2

Max. ugao obrtanja javlja se u presjeku gdje je:

d
0
dz

Iz (3) slijedi da je 0 u presjeku gdje je m t (z) 0. U ovom sluaju to je

za z 0 l / 2 tj.:
k
max (l / 2) ... (4) gdje je:
GI t
1 1
2 25 10
k z 0 m A m t z 0 2,5 10 4 10 102 2,5
102
2 2
3,125 107 daN/cm 2
Iz (4) imamo:

PRAVOUGAONI PRESJEK
3,125 107
(1)
max 0,1509 102 rad
0,8696 105 23,81 10
4

ZATVORENI SANDUASTI PRESJEK

3,125 107
(2)
max 5 4
0,3214 102 rad
0,8696 10 11,18

10

35
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

OTVORENI SANDUASTI PRESJEK

3,125 107
(3)
max 5 4
28,93 102 rad
0,8696 10 0,1242 10

Uporeivanjem uglova obrtanja za ova tri sluaja ,dobijamo:

(1) (2) (3)
max : max : max 1: 2,13:191,7

ZADATAK br.12
Nosa ukljeten na dva kraja, optereen je sa dva momenta torzije, a sastavljen je iz
dva dijela. Torziona krutost prvog dijela dva puta je vea od torzione krutosti
drugog dijela. Potrebno je:
2
a) Izvriti dimenzioniranje ako je dop 100 N/mm .
b) Nai max. ugao zaokreta i odrediti taku na nosau u kojoj se on javlja.

36
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

RJEENJE:

m A m E m t1 m t 2 3,5 kNm ... (1)

m E 2,0 m E m t1 1,5 m E m t1 1,0
A 0
GI 2 GI 2 2 GI 2
m E m t1 m t 2 1,5
0 ... (2)
2 GI 2

Iz jednaina (1) i (2) ,dobijemo:

m E 1, 40 kNm
m A 2,10 kNm

DIMENZIONIRANJE
Dio A-C Dio C-E

m t,max 3m t,max t max

max dop max dop
2FS t min Si t i3
2,10 106 6 a
3 1, 40 10
100 100
2 225a12 a1 (42a 30a) a3
a1 3,6 mm a=8,36 mm

Dimenzioniranje emo izvriti i prema uslovu krutosti:

37
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

Dio A-C
1 4(2253,62 ) 2
I t 2 Si t i3 2 0,333 a3 (72a)

3 15 15
2
1 1
48a 4 566870
a 10, 42 mm

Dio C-E
4(225a12 ) 2
8,363 (72 8,36)
2 0,333
15a1 15a1
2
a1 a1
234458=3375a14
a1 2,88 mm

a1 3,6 mm
USVOJENO:
a=10,42 mm

b) Taka u kojoj se javlja max. ugao zaokreta je taka D , i njegova vrijednost je:
1, 40 106 3 2 103
max D 0,996 rad
1,0 104 72,0 10,
42 4

38
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

ZADACI ZA VJEBANJE

1) Na tap prikazan na slici djeluje momenat torzije M t . Treba nacrtati

dijagram momenata torzije i odrediti maksimalne smiue napone po
pojedinim dijelovima tapa, te uslove zaokreta presjeka C i D ako je dato
E= 2 105 mpa i 0, 28 .

1max 119,34MPa D1 120 mm C 0, 02036 rad

Rezultati: 2max 20, 75MPa D 2 60mm D 0, 0168 rad
3max 78, 01MPa

2) Na cijev sa tankim zidom srednjeg prenika d sr 12,5 cm djeluje

momenat uvijanja M t 6, 25 kNm . Kolika treba da bude debljina t zida
cijevi da tangencijalni napon ne pree vrijednost d 80 mPa . Nai ugao
uvijanja za duinu l 1m ako je G=8 10 4 MPa .

Rezultati: t = 0,318 cm
0,916 rad

39
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
OTPORNOST MATERIJALA II

3) Osovina krunog poprenog presjeka optereena je momentom torzije M t .

Temperatura osovine se pri optereenju M t promjeni za Vt . Odrediti
smjer i veliinu glavnih napona u taki c.

E=2 105 MPa 0,30 t 1, 25 10

5 Vt=30oC
M t 16 kNm D=120 mm

Rezultati: 1 2,50 MPa 1 77, 02 MPa tg2 = 0,3725

4) Na tap prikazan na slici djeluje momenat torzije M t . Treba nacrtati

dijagram momenata torzije i odrediti najvee smiue napone po pojedinim
dijelovima tapa ako je zadano: c =10 rad, E=2 10 mpa, 0,3 .
2

40
Otpornost materijala II Ismet Hajduk
 1. Torzija

1 6,15 MPa D max 0, 01003 rad

Rezultati: 2 0,12 MPa
3 6,17 MPa

5) Dva vratila krunog presjeka jednim krajem su ukljetena za krute zidove,

a drugim krajevima su spojena pomou prirubnice sa dva vijka. Odrediti:
a) Momente ukljetenja i nacrtati dijagram momenata uvijanja.
b) Sile koje djeluju na vijak.
c) Ugao uvijanja presjeka i u odnosu na presjek II.
d) Maksimalne smiue napone u svakom intervalu (dijela sa razliitim M t )

M1 40 kN M 2 35 kN G=80 103 N/mm 2

Dato:
d1 18 cm d 2 20 cm C 22 cm a 20 cm

M A 28, 4 kNm FV 58 kN
M B 23, 4 kNm 0, 000407 rad
Rezultati:
1 24,8 MPa 2 10,13 MPa
3 5,5 MPa 4 11, 2 MPa

41
Otpornost materijala II Ismet Hajduk