m
42
Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
1095 anAan-coonan TYWypryH r
AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:
'KeK-anaHbl6ep6eliMHH,
KeK-Ky6eHY )KannaliMbIH.
Keccef\, e3Yf\ KeTe 6ep!'
1100 3HAH AK-3pKeq aliTTbl:
'"KeK-anaHbl aSiliMbIH!" Aen
Ken )KbInKbIAaH alipbInAbIf\,
"EHp )KbInKbIHbI aSlliMbIH!" Aen
6Hp TanaliAaH alipbIn,l\bIf\!
1105 AliTTbIpbln 6ep6ecef\ KeK-anaf\
aCTbIf\HaHanap AnMaM6eT,
cypaTbIn 6ep6ecef\ KeK-anaf\
cyypyn anap AnMaM6eT,
anaKaHbIH qaK KOIOn,
1110 KeTyH )Kepre TaK Kolonr
AHAa aliTTblf\ 3p KeKqe:
'KeK-anaHbI 6epHf\ep!
KeK-Ky6eHY)Ka6bIf\ap!
AnMaM6eTTH anbIn KenHf\epr
1115 qoponop 6apbIn aliTTbin TbIp:
'AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY,
6HPA'HqKeHAe 6eIllT'HWTJf-
)Kaf\'HQKeHAe6eIllT'HIllTJf-
aT anapAa 6ewT'HwTH-
1120 AnMaM6eT, KanMaK, Mac 6onAY!
KaparaliAbIH KeneKecYHe
)KaTbin KanAbI AnMaM6eT:
aHAaH KaliTbIn KenHQH.'
3HAH AK-3pKeQ aliTTbI:
1125 'AHTep KanMaK 6y 3MeCr
3IllHKKe Karbln KapaT AK-3pKelJ:
KeTHn KanblnTbl AnMaM6eT.
'KeK-anaHbl anbin KeneT!' Aen
Ken caKTaraH AnMaM6eT.
1130 KeK-anaHbl anbln Ken6eAH,
Kbln-)KHpeH aTTbl MaHacKa canAbl
)J(aKblnTblH yyny 3p MaHac
OIllY TYHY TYIll KepAY,
OT )KaranaIll QHIll KepAY.
1135 3pTeH Typyn KenreHAe,
QopOnopYH QaKbIPAbl:
'KbIpKTbIH 6aIllbl KblprblnblM!
EO3-QOnOKMHHreH qan6aliblM!
)J(ent-cyyra )K;eM)KereH
1140 ali, )Ken6ereli CbIprarblM!
KeK-qe6Hq MHHreH CeperHM!
KYTYHaliAblH KYY-)KHrHT,
Kyyn)KyraH IlIYM-)KHrHT!
)J(aliMa-KeKyn )J(aIIJ-yyn!
1145 EaliAblH yyny EaKalibIM!
AK-6anTa yyny EonoTYM!
EooKe, QOPOM,)J(ali3af\bIM,
~
MANAS DESTANI
Kabllan tuugan Almambet
aldap-soolaptiliirgiin!'
Anda ayttlii Er Kok~o:
'Kok-alam berbeymin,
Kok-kiibOnii cappaymm.
Kesseii, oziiii kete her!'
Endi Ak-erke~ ayttl:
"'Kok-alanl ayaymm!" dep
kop cllkIdan aynldlii,
"Bir cllklm ayaymm!" dep
bir talaydanaynldlii!
Ayttmp berbeseii Kok-alaii
astliinan alar Almambet,
suratlp berbeseiiKok-alaii
suurup alar Almambet,
alakamn ~ak koyup,
kotiln cerge tak koyup!'
Anda ayttlii Er Kok~o:
'Kok-alam beriiier!
Kok-kiibOnii cabliiar!
Almambetti allp keliiier!'
~orolor barlp ayttlp tlr:
'Almambet, Kalmak, mas boldu,
bird'i~kende bet'iti-
caii'i~kende bet'iti-
at alarda bet'iti-
Almambet, Kalmak, mas boldu!
Karagaydm kolokosiino
catlp kaldl Almambet:
andan kaytlp keli~i.'
Endi Ak-erke~ ayttl:
'Anter Kalmak bu emes!'
Eikke kaglp karat Ak-erke~:
ketip kallptl Almambet.
'Kok-alam allp kelet!' dep
kop saktaganAlmambet.
Kok-alam allp kelbedi,
KII-ciren attl Manaska saldl.
Caklptln uulu Er Manas
oUtilnii til kordii,
ot cagala~i kordii.
Erten turup kelgende,
~orolorun ~aklrdl:
'Kuktln ba1Kuglllm!
Boz-~olok mingen ~albaYlm!
Ceti-suuga cern cegen
ay, celbegey Sugaglm!
Kok-~ebi~ mingen Seregim!
Kutunaydln Kuu-cigit,
kuulcugan -5um-cigit!
Cayma-kokiil Ca-uul!
Baydm uulu BakaYlm!
Ak-balta uulu Bolotum!
Booke, ~orom, Cayza!ilm,
Kaplan dogan Almambet'e
soyIe, kandlrda gitmesin!"
0 vakit oyle dedin Er Kok~o:
"Kok-ala atl veremem,
mavi zlrhl da veremem,
gidersen git, ne yapaYlm!"
Ak-erke~ de oyle dedi:
"Kok-ala'Yl sakInaYlm dedin,
bir ~ok siiriiden oldun.
Bir siiriiyii sakmaYlm dedin,
bir ~ok siirii kaybettin.
YalvartlP vermezsenKok-ala'm
Almambet zorla gotilriir.
Yalvartlp vermezsen Kok-ala'm
Almambet kendisi allr.
Ellerini kavuturup
kl~ iistil oturursun."
0 vakit Er Kok~o oyle dedin:
"Verin ona Kok-ala'YI,
giydirin zlrhl,
Getirin Almambet'i!"
Dostlar dediler ki:
"Almambet bu Kalmuk sarho~ oldu
once bekase i~ti,
sonra bekase daha i~ti,
ata binerken de be kase,
Kalmuk Almambet sarho oldu!
Bir ~am agacl golgesine
yatml uyuyor Almambet.
Oradan kalkar gelir sonra."
0 zaman Ak-erke~ dedi ki:
"Bu oyle Kalmuk degildir!"
KaplYI a~lp dlanya baktl Ak-erke~:
Almambet kaybolmutu.
Kok-ala'YI getirecekler sanml~tl,
beklemekten usanmltl.
Kok-ala'Yl getiren olmaYlnca
Kil-ciren'e binip Manas'a gitmi~ti.
Caklp'In oglu Er Manas
0 gece bir riiya gordii.
Ate etrafmda ilergordii.
Ertesi sabahkalklnca
yigitlerini ~aglrdl.
"Kuklar bal Klrgll'lm,
Boz-~olok'a binen sen ~albay,
Ceti-suu'da yemek yiyip
diigmesini iliklemeyen Sugak'lm,
Kok-~epi~'e binen Serek sen,
Kutunayin Kuu-cigit,
kurnaz -5um-cigit,
u~uanper~emli Ca~-uul,
Bayin oglu Bakay sen,
Ak-balta'nm oglu Bolot,
Booke yigidim, sen Cayzan'lm,
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUPKOK<;O'YU TERK ETMESt 43

aK CeKTYH 6aJIaCbl! ak sokttin balasl! Cengiz hamn ogullarl!

TOOHYH EypKYT-6aTblpbIM, Toonun Btirktit-batlrlm, Sen daglann Btirktit-batlr'l,
1150 CYYHYH Ca3aH-6aTblpbIM! suununSazan-batlflm! sen gollerin Er Sazam,
KaHTa tlanKaH KaH-KeMHM, Kayta~apkan Kan-keldim, geri nrlayan Kan-keldi'm,
Kapa-)f(OJlTOH )KaH-KeMHM! kara-coltoy Can-keldim! kara talih Can-keldi'm,
bIpaMaHAblH (?) bIptlbl-YYJJ! Iramandm (?)I~I-uul! Iraman'm Ir~l-uul,
)KblpTblJJraHAbl )f(aMaraH, Clrtllgandl camagan, Ylrtlklarl yamayan,
1155 6Y3YJJraHAbI TY3ereH, buzulgandl ttizogon, bozuklarl dtizelten,
)f(aTblK THJJAYY A)f(bI6aH! catlk tildtiti Aclbay! tatll dilli Aclbay,
KeHeHAHH YYJJbI KeH )KaH6aH, Kenendin uult Ken Canbay, Kenen'in oglu Ken-Canbay,
Ke~eIlITH TYyraH 3p )KaH6aH! kefieti tuugan Er Canbay! aklilt Er Canbay,
TeJJretly Kapa TeJJeryM! Tolgo~ti kara Tologtim! falcI kara Tolok,
1160 86YJJreH KblpK tlOpOHYH 6eJJerYM- Obtilgon kIrk ~oronun bOlogtim- sevgili kIrk yigidin haslarl,
Ka3aKTaH KeJJreH KOJJMOH6eT, Kazaktan kelgen Kolmonbet, Kazaktan gelen Kolmon-bet,
KblprblCTaH KeJJreH )KaJIMaH6eT! Klrglstan kelgen Calmanbet! Klrglzdan gelen Caiman-bet!
Kanblp-MHHeH EycypMaH Kaplr-minen Busurman Kafir ile mtisltimandan
KaJItlan aJIraH KblpaHAap, kal~apalgan klrandar, se~ilmi cenk~ilerim,
11653JJRM-MHHeH )f(YpTYMAaH elim-minen curtumdan kavmim ile yurdumun siz
3t1Ken aJIraH 3peHAep ~kep alganerender se~ilmi yigitleri,
Kapa 6aHp, Ka3aHaT, kara barr, kazanat, ister ytik, ister kou atl,
6apbl~ 6RPAeH a3aMaT! banfi birder azamat! hep azamette birsiniz,
TYHAe TYJJKYHYH R3HH )f(a~bm6aH Ttindo ttilktintin izin cafillbay gece tilki izini !jamadanbulan
1170 TypeKeH, 'raHJJaK, IlIYYTYM: Ttirokoy, taylak, uutum: gozti pek Ttirokoy'tim benim,
Kapa~blAa KapcaKTblH karafilda karsaktm karanllkta bozklr tilkisinin
H3RH )f(a~bm6aH izin cafillbay izini !jamadanbulan
Ka6b1JJaH, TaHJJaK, IlIYYTYM! Kabllan, taylak, !juutum! gozti pek Kabllan'lm benim!
AreKeM )KaKbln-6aH aHTbl~ap! Atekem Caklp-bay aytlfiar! Atam Caklp'a soyleyin,
M3H OT )f(aKaJJaH tlHIlI KepAYM, Men ot cakalay ~i kordtim, atete i!jleri gordtim ben,
1175 MeH oro'JJo )f(aKllIbl TYllI KepAYM! men ogo' 10cak1tti kordtim! gtizel biTrtiya gordtim ben!
3THH TapTa TypCYH! Etin tarta tursun! Et ikram etsin,
KblMblCbIH TapTa TypCYH! Klmlsm tarta tursun! klmlzl da unutmasln,
TYllI )f(pyTKaH 3JJre Tti corutkan elge rtiya yoran adamlara
MeH 6epeHMHH" AeH~H. men bereymin!' deydi. bir ~ok hediye vereyim!" dedi.
118 0 EY3YJJraH~bI TY3ereH, Buzulgandl ttizogon, Bozulam dtizeltenle
)f(blpTbmraHAbl )f(aMaraH, clrtllgandl camagan, Ylrtllam yamayan
)f(aTblK THJJ~YY A)f(b16aH catlk tildtiti Aclbay tatll dilli Aclbay
CaJJbln KeTHn KaJIAbl AeHT, sallp ketip kaldl deyt, hemen yola ~Iktllar.
;ti )KaKbln-6aHra KeJJ~H AeHT. Caklp-bayga keldi deyt. Caklp-bay'a geldiler,
1185 'AcaJIay MaJIHHKHM, 'Asalau maliykim, "Selamunaleyktim,
)KaKbln-6aH, aTaM!' Caklp-bay, atam!' Caklp atam",
'AnHKHMe CaJIaM, A)f(bI6aH, 6aJIaM I
'Alikime salam, Aclbay, balam!' "Aleyktimselam, Aclbay oglum!'
AJJTblH TaKTaHbIH YCTYHeH Altln taktamn tisttinon Altln tahtln tisttinden
)KaKbln-6aH TYllIynTYP, Caklp-bay ttitipttir. Caklp a!jaglya indi.
6aIlIblH~a KaJJnarbl )f(OK TonY4aH, balnda kalpagl cok topu~an, Ba1kalpakslz ~Iplak.
1190 6yTYH~a KenRtlR )f(OK Ma3bl4aH, butunda kepi~i cok mazl~an, ayagl pabu~suzyalln ayak,
YCTYH~e tlenKeHR )f(OK 4anaH4aH, tisttindo ~epkeni cok ~apan~an, ceketsiz yalnlz gomlekle
3H~H OTTYH 6aIlIbIH~a, endi ottun balnda, ocagm bama indi,
6YJJ OtlOKTYH KallIblHAa hut ~oktun kalnda sa~ ayagln yanlna geldi,
)KaKbln-6aH oJJTpa KaJIraH 3KeH. Caklp-bay oltra kalgan eken. Caklp-bay oraya oturdu.
1195 A)f(b16aH 40pO aHTa'~bl: Al:lbay ~oro ayta'dl: Aclbay yigit !joyle dedi:
'EepHIlITe TepeMe 'Beri~te toromo "Melek gibi etendime
6enre 6epHn KaJIblnTblp: b~lge berip kallptlr: imdi bir iaret geldi,
a3bl6eJJH TepeMe azlbeli toromo benim aziz efendime
aSlH 6epHn KaJJblnTblp! ayan berip kallptlr! bir be!jaretayan oldu!

,Idu,
 44
1200 TOpOM MaHac 6y TYH~O
OT )KaKaJIaU qUIll Kopyn,
oro'no )KaKIIIbl TYIII Kopyn,
"3n1H TapTa TYPCYH!" AeUT,
"KbIMblCblH 6epe TYpCYH!" ~eUT.
1205 "TYIII )KOpyTKaH KUIIIe 6epeM!" AeUT.
"TYIllYM~y Taan )Kopyca,
OKTOAOHqeqneUM MaJI 6epeM.
60KqOAOH qeqneUM TOH6epeM.
TYIIIYMAY 6Y3YK )Kopyca,
1210 yyny KeTeT YpYMra,
Kbl3bl KeTeT KblpbIMra!"'
Axbl6aU KaUTa MaHacKa )KYPAY
'ATeKeMe aUTbln KeMuM!' AeUT.
'3TUH 6up TapTbln KolOnTYP,
1215 KblMblCblH TapTbin KOlOnryp!'
EaTblpMaHac Typ~y AeUT:
'TepT 3I11UKTJt!'~eUAu ~eHT:
MaHac-KaH YAOH qblKTbl,
OKYMryyraH AK-Kyna
1220 OPKOqy 6UUK, 333pU 6ac,
OKTOMTYyraH AK-Kyna,
TaHKbl )Kon~yy, Tan 3TTYY,
TaMaIllaJIYY AK-Kyna,
)Kyrypyn aTTaH KaJI6araH,
1225 aCTblHaTorepeK TYSiK CaJI6araH
AK-KynaHbl MURAU~eHT-
6y KbITaU~bIH YCTaCbl
KbIHHbl-MUHeH)Ka3araH,
6y OpYCTYH YCTaCbl
1230 orY-MuHeH )Ka3araH,
6y KaJIMaKTblH YCTaCbl
KaHnan TYPYH )Ka3araH,
6apa~HblH orbl 6aTnaraH,
KenTeHUHory )KemereH
123 5 yCTyRAory AK -onnOK,
AK-onnoryH KUAu ~eHT-
KeMYPYHe qblA'aJI6aH
KO~KY TOKOU)KOlOnraH;
cyraTblHa qbl~'an6aU
1240 CYYK 6aIllaT coonraH;
orOHO qbl~'aJI6a"
OTYCere )KaUnraH;
KblIIIKblCblHa KanraRAa,
Ka3bl-MUHeHKavraHbl
1245 aa Kenun oonereH;
)KaCKblCblHaKaJIraH~a,
KOKIIIu6epre )KOOnerOH;
qanKaHblHaH TOU6ocYH,
KUIIIUHUHKaHbl-MUHeH
1250 qblpKeUHuH TYMQyry
-MUHeHcyrapraH
KbmblqblH 6enuHe KypQaHbln an~bl.
)KaKbm-6aH~bl KOCTonyp~y.
i~
MANAS DESTANI
Torom Manas bu tiindo
ot cakalay ~i koriip,
ogo'lo cak1tii koriip,
"Etin tarta tursun!" deyt,
"KImlsm here tursun!" deyt.
"Tii corutkan kie herem!" deyt.
"Tiiiimdii taap corusa,
oktodon ~e~peymmal herem.
bok~odon ~~peym ton herem.
Tiiiimdii buzuk corusa,
uulu ketet Urumga,
kIZI ketet KInmga!"'
Aclbay kayta Manaska ciirdii
'Atekeme aytIp keldim!' deyt.
'Etin bir tartlp koyuptur,
kImlsm tartlp koyuptur!'
BatIr Manas turdu deyt:
'Tert 6ikti!' deydi deyt:
Manas-kan iiydon ~lktl,
okiim tuugan Ak-kula
orko~ii biyk, zeeri bas,
oktom tuugan Ak-kula,
taykI colduu, tap ettiiii,
tamaaluuAk-kula,
ciigiiriip attan kalbagan,
astIna togorok tuyak salbagan
Ak-kulam mindi deyt-
bu Kitaydm ustasl
kIym-minen cazagan,
bu Orustun ustasl
ogu-minen cazagan,
bu KalmaktIn ustasl
kaylap turun cazagan,
barafimn Ogi batpagan,
keltenin ogu cetpegen
iistiindogii Ak-olpok,
Ak-olpogun kiydi deyt-
komiiriino ~ld'albay
kofikii tokoy coyulgan;
sugatIna~ld'albay
sulik baatsoolgan;
ogono ~Id' albay
otus ogo caylgan;
klklsma kalganda,
kazl-minen kartam
aa kelip bologon;
caskIsmakalganda,
kok iberge coologon;
~apkamnantoybosun,
kiinin kam-minen
~Irkeynin tum~ugu
-minen sugargan
kl1l~m beline kur~amp aldl.
Caklp-baydl kostop urdii.
Efendim Manas bu gece
atete iler gormii,
ogluna laYIk riiyalar gormii,
et haZlrlatsmlar dedi,
kImlz da bol olsun dedi,
riiya yoran adama hediye veririm,
riiYarnI dogru yorarsa dedi,
ona se~me mal veririm dedi,
boh~adanseymeelbise veririm dedi
Riiyami yanh yorarsa,
oglu gidecek Rum'a
kIZI gidecek KInm'a!"
Aclbay dondii Manas'a
"Babamlza dedim geldim,
bir ~ok et hazlrlayacak,
~ok kImlz hazlrlayacak!"
Er Manas ayaga kalkarak:
"A~m kaplYI!" dedi.
Manas ban evinden ~lktI,
sabirsiz dogan Ak-kula'ya,
Sirtl yiiksek, boynu al~ak,
bu biiyiik yiiriik Ak-kula'ya.
kisa yeleli narin yapllI
bu nam salml Ak-kula'ya
hi~ bir attan geri kalmayan
altIna yuvarlak nal koydurmayan
ite bu Ak-kula'ya Manas bindi.
<;inli ustalann vaktiyle
zahmetler ile yaptIgI,
Rus ustalann ise
diiiine diiiine yaptIgI,
Kalmuk ustalarmln da
tiirkii soyleyerek yaptIgI,
i~ine siingii batmayan,
tiifek sa~maslgeymeyen,
ustiindeki ak zlrhl
ite bu ak zlrhl giyindi.
Komiir yetimediginden
slk orman kullandlklarl,
katmaga su yetmediginden
soguk pmar kuruttuklan,
torpuler dayanmadlgmdan
otuz torpiiyu diizledikleri,
kl vaktine kalmca
yag ve bumbar ile
gelip sarmaladlklarl,
yaz vaktine kalmca
kok ~imene yaydlklan,
gii~Iii dursun diye
insamn kamm
sivri sinek hortumu
ile kattIklarl
klhcml beline baglaYlp,
CakIp-bay'a flrladl!
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOKC;O'YUTERK ETMESi
AHbl KepreH 3n-)KypTY
'ATaCbl )l(aKbm-6ai1Abl enTYpeT.
1255)Ka oonco 3Hecu qaKaH
6ai16uqe enTYpeT?'
3nu-MuHeH )KYPTfaPbl
6apbl MaHacTblH KeTYHeH qy6YPAY,
6apbln )l(aKbln-6ai1AbIH yi1YHe KHpAU. banp Caktp-baydm tiytino kirdi. gidip CakIp-bay'in evine girdi.Ii.
'Tym-rym )KepHHe 6aT'aSiKKOi1!' AeAU 'T~-tu~ cerine bat'ayak koy!' de< "Her yana kadeh koy!" dedi.
:di 1260 EaT'aSlKTbI Hmm, 6aTa KbinAbI:
'EaTa TOKTOCYHonrypy~ap!'
3HAU MaHac aHTTbl:
'3nHM-MHHeH )KypTYM 6ap,
3Kqen anraH 3peHAep,
1265 Kanbip-MHHeH EycYPMaH
Kanqan anraH KbIpaHAap-
6epHmTenyy e3YMe
6enre 6epAH 6Hp aSlH,
if a3bI6enH~ e3YMe
'i! 1270aSlH 6ePAH~ e3YMe!
~c TYHAe xaTbIll TYm KepAYM.
I"
t
oro'no )KaKm'aH TYm KepAYM!
t TYmYMAY nan )Kopyca~,
OKTOAOH qeqnei1 Man 6epeM!
1275 Ey KbITaHAbIH ycTacbl
KbIi1Hbl-MHHeH)Ka3araH,
6y OPYCTYHYCTacbl
OIO-MHHeH)Ka3araH,
It 6apaHAblH ory 6aTnaraH,
1280 KeJrreHHHory )KeTnereH
YCTyMAery AK-onnoK,
MblHbI qeqHn 6epeM MeH!
TymYMAY 6Y3YK )Kopyca~,
yyny~ KeTeT YpYMra.
1285 KblCbI~ KeTeT KblpblMra,
6amblHAbi Koi1Aoi1 KeceMHH,
KaHblMbl cYYAaH TereMYH!'
!liqKeH 3T}1-MHHeH)KereH 3TH.
HqKeH KblMblCblH KY3yn )KH6epAH.
1290 KopKyn KanAH 6y )KypTY.
i )l(yny )KOpTKOHAO6ono-TblraH
6amTaHAbI,
)Kambl Y3aK 6ono-TyraH 6a1lITaHAbI:
6aTbip ryyraH 3p MaHac
Kapa 6onOT KbmbIqblH
1295 KapMan anAbI ca6blHaH,
cyypyn anAbl Ka6blHaH
anCblH qa6a-TblraH 6amTaHAbl.
EY3ynraHAbi TY3ereH,
)KblpTbinraHAbl )KaMaraH,
1300 )KaTbiK THnAYY A)Kbl6ai1,
A)Kb16aH Typa KanAbl.
TepecYHe Kapan aHTTbl Aei1T:
'Ana-TooAbl amblprblH, TepeM.
arbIH-CYY !line KeqHprHH, T8peM,
Am korgon el-curtu
,Atasl Caktp-baydl oltiirot,
ca bolso enesi <;akan
baybic;eoltiirot?'
Eli-minen curttan
ban Manastm kotiinon c;uburdu, Manas'm peine taklldl,
Bat'ayaktl i~ti, bata ktldl:
'Bata toktosun olturufiar!'
Endi Manas ayttl:
'Elim-minen curtum bar,
ekc;epaIgan erender,
Kaplr-minen Busurman
kalc;apaIgan ktrandar-
beri~te\titi oztimo
beIge berdi bir ayan,
azlbelifi oztimo
ayan berdifi oztimo!
Tiindo catip tti~ kordtim,
ogo'lo cak~'ay tti~ kordtim!
tii~iimdti taap corusafi,
oktodon c;ec;pey mal berem!
Bu Kltaydm UStasi
ktym-minen cazagan,
bu Orustun ustasl
oyu-minen cazagan,
barafidm ogu batpagan,
keltenin ogu cetpegen
tistiimdogii Ak-olpok,
mmi c;ec;ipheremmen!
Tti~timdti buzuk corusafi,
uulufi ketet Urumga,
kISlfi ketet KIrImga,
ba~Ifidl koydoy kesemin,
kamfidl suudaytogomtin!'
Ic;keneti-minen cegen eli,
ic;ken kimism kuzup ciberdi,
korkup kaldi bu curtu.
Culu cortkondo bolo-ligan
batandI,
ca~I uzak bolo-tugan batandl:
batlr tuugan Er Manas
kara bolot ktllc;m
karmap aldl sabman,
suurup aIdI kabman
atasmc;aba-tlganba~tandl.
Buzulgandl ttizogon,
clrttlgandl camagan,
catlk tildiiti Aclbay,
Aclbay tufa kaldl.
Torostino karap ayttl deyt:
'Ala-toodl a~lrgm, torom,
agm-suu tIe kec;irgin, torom,
45
Onu goren yurt halkl
babaSlmml oldiirecek,
yoksa anasl yakan baybi~eyi
mi oldiirecek dediler.
Derken, yurdun biitiin halkl
Kadehi i~ti, dua etti,
"Oturun, dua artIk bitsin!" dedi.
Sonra Manas baladl soze:
"Yurdum ile kavmim var,
se~ilmi erlerim var,
kafirle miisliimandan
se~ilip almml erlerim var,
feriteli oziime
bir iaret ayan oldu,
aziz efendinin ahsma
bir iaret verdi bana!
Gece yatlp bir riiya gordiim,
giizel bir riiya gordiim.
Riiyaml dogru yorarsan
sana s~me mal veririm!
yinli ustalanmn
zahmet ile yaptlgl,
Rus ustalanmn da
diiiine diiiine yaptlgl,
~ifte kurunu ge~meyen,
tiifek kurunu da degmeyen,
arkamdaki zlrhlml,
~lkarlr sana veri rim hen!
Riiyaml yanll yorarsan
oglunu Rum'a kovanm,
klzml Klnm'a yollanm,
koyun gibi baml keserim,
kamm akltlnm su gibi!"
Y edigi etle i~tigi
kImlzl tiikiirdii ~Ikardl,
halk korkudan dondu kaldl.
Omrii uzun
yollan aan
yal uzayan ihtiyardan ie giriti.
Bahadlr dogan Er Manas
kara ~elik killclni
kabzasmdanyakaladl.
hemen kmmdan SIYlrdl,
babasmasaldlrdl!
Bozuklan hep diizelten,
hep Ylrtlklan yamayan,
tatll dilli Aclbay
kalktl yerinden Aclbay,
efendisine bakIp dedi ki:
"Ala-dag'i a,de, etendim,
hlzll akan ili'yi ge~, de, etendim,
 ~i
46
1305 Te~HC Wne eTKepryH,
TepeM,
Tepe~ Wne qeryprYH, TepeM!
TYWYMY a~Tqbl yranbl, Tepe,
o~non rypyn Ta6anbl, TepeM!
8nce-Ae A)Kb16aH eneT, TepeM,
1310 )KOpyca-Aa A)Kb16aH
..I' TepeM.
)KOpynT,
KOpKKOH )KYpTTYH )Kypery
6Hp 6acblnbln TOKTOAY.
MaHac Typyn MblHbl aHTaT:
'Ax-KynaHbl MHHHnnHH,
1315 TYHAe )KaTbln TywYMAe
II AK-Ta~raHAbl )KeTenen,
AK-mYMKapAbl 6enenen,
MeH canapra qblrbmnblH,
KonYMAarbl AK-wYMKap,
1320 'AK-wYMKapbIM yqypcaM,
KaHaTbl 6Hn6ecHH KYWryH 6apblCbl
aCTblMa KenHnKblpblnbm-
HeMeHH6onoqy?
i1
ApTblMAarbl AK-TaHraH,
1325AK-TaSiHAbl arblccaM,
TepT aSlKTYYKaH6epeH
aCTblMa KenHn KblpblnaT-
HeMeHH6onoqy?'
A)Kb16aH qOPOaHTTbl:
1330 'Ana-TooAbl aWblpqbl, TepeM,
arbIH-CYY Wne~
KeqHpqH,TepeM,
Te~rHC Wne~
eTKepqy, TepeM,
"3KHMeT" Aen Ken aHTaM,
)KaHAblpMaKTYY Ken aHTaM,
1335 )KaHblKTaTbm Aarbl aHTaM:
AK-TaHraHbl~ )KeTenen,
AK-WYMKapbl~ 6enenon,
6y canapra ceH qblKCa~,
KonYMarbl AK-wYMKap,
1340 AK-wYMKapbl~ yqypca~,
KaHaT 6Hn6ecHH KYWTYH6apblcbl
aCTbl~a KenHn Kblpblnca
aTaCbl-MHHeHaTa~ Te~,
6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,
1345 a3blC KaHAbll~6anacbl
KoHyy~a KOHOTTyp6aH6bl?
ApTblMarbl AK-TaHraH,
AK -TaSIHAblarblcca~,
TepT aSlKryy KaH6epeH
1350 aCTbI~a KenHn Kblpblnca
aTaCbl-MHHeHaTa~ Te~,
6aTacbl-MHHeH 6aTa~ Te~,
a3blC KaHAblH6anacbl
apTbl~HaH 3pQHn Typ6aH6bl?
~
MANAS DESTANI
tenis tIe otkorgiin,
torom,
teren tIe ~ogiirgiin, torom!
Tiiiindii ayt~1 ugall, toro,
oylop turup taball, torom!
also-do Aclbay olot, torom,
corusa-da
Aclbay
coruyt, torom!'
Korkkon curttun ciirogii
bir baslllp toktodu.
Manas turup mml aytat:
'Ak-kularu minippin,
tiindo catlp tiiiimdo
Ak-taygandl cetelep,
Ak-umkardl bopolop,
men saparga ~Iglppm,
kolumdagl Ak-umkar,
'Ak-umkanm u~ursam,
kanatl bilbesin kutun bansl
astlma kelip kmllp-
nemeni bolo~u?
Artlmdagl Ak-taygan,
Ak-tayandl aglssam,
tort ayaktuu kayberen
astlma kelip kmlat-
nemeni bolo~u?'
Aclbay ~oro ayttl:
'Ala-toodl alr~l,torom,
agm-suu tlen
ke~ir~i, torom,
tengis tlen
otkor~ii, torom,
"ekimet" dep kep aytam,
candlrmaktuu kep aytam,
caruktatlp dagl aytam:
Ak-taygarun cetelep,
Ak-umkarln bopolop,
bu saparga sen ~Iksan,
kolundagl Ak-umkar,
Ak-umkarln u~ursan,
kanat bilbesin kutun bansl
astlna kelip klrllsa
atasl-minen atan ten,
batasl-minen batan ten,
azls kandm balasl
konuuna konot turbaybl?
Artlndagl Ak-taygan,
Ak-tayandl aglssan,
tort ayaktuu kayberen
astlna kelip kmlsa
atasl-minen atan ten,
batasl-minen batan ten,
azis kandln balasl
artlnnan er~ip turbaybl?
deniz gibi ili suyunu
gey, de,efendim,
ili goliine dal, de, efendim!
Anlat diiiinii dinleyelim,
diiiiniip bulallm, efendim!
Olecekse Aclbay oliir, efendim,
diiiinii yorsa Aclbay
yorar, efendim!"
Urken halkln yiiregine
imdi biraz su serpildi,
derken Manas kalklp dedi ki:
"Ak-kula'ya binmitim hen
uykuda riiya goriirken ben,
Ak-taygan'l ipinden tutmutum,
Ak-unkarl ~agmyordum ben,
bir sefere ~Ikmltlm!
Ak-umkar elimdeydi,
bell Ak-umkarlmI ucr'urunca
bir ~ok kanatll hay van
ayaglma kapandl oldii.
Bu ne demek olsa gerek?
Ak-taygan arkamda idi,
Ak-taygan'l sallverince
dort ayakll canavarlar
ayaglma kapandl oldu.
Bu ne demek olsa gerek?"
Aclbay yigit dedi ki:
"Blrak Aladagl aaYlm,etendim,
hlzll akan ili suyunu
gec.:eyim,efendim,
deniz gibi ili suyunu
aaYlm,efendim,
hikmet deyip soz soyleyeyim,
yanlltmacalar soraYlm,
ip uc.:larIvereyim:
"Ak-taygan'lnl ipinden tutup,
Ak-umkar'lm ~aglrIp
bu sefere c.:lklln
elindeki Ak-umkar,
Ak-umkar'l u~urman,
bir c.:okkanatiI hayvanln
ayaglna kapamp oluu,
atasl ile atan denk,
duasl ile duan denk,
aziz hanln oglu,
gelip sendekalacak!
Peindeki Ak-taygan'),
sallverdigin zaman sen
dort ayakll canavarlarln
ayaglna kapamp olu~u
baban ile babasl denk,
duan ile duasl denk,
aziz hanm oglu,
gelip sendekalacak!
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUPKbK~b'YU TERK ETMESt 47

1355 TymYMY Taan )l(OpycaM, Tii~iifidii taap corusam, Riiyam dogru yordumsa
A:;KeKeMH Kambl~a aJI! Acekefidi kalfiaal! AClbaY'1yamna al!
TymYMY 6Y3YK )l(OpycaM, Tii~iifidii buzuk corusam, Riiyam yanll~ yordumsa
A)I(eKeH~HH 6amblH aJI! Acekendin ba~lnal! AClbaY'ln ba~ml all
)I(aTbiK THMYY A)I(eKe~ Catlk tildiiii Acekefi Aclbay tatll dili ile
1360 TanTblM6' 3KeH TymYMY?' taptlmb' eken tii~iifidii?' riiyam iyi bildi mi?"
3MH MaHac MblHbl aj;jTaT: Emi Manas mIni aytat: 0 zaman Manas ~unu dedi:
'Ko~rypooJIy-6aj;j~bl~ Kom-a6b1m, 'Kofiguroolu-baydlfi Ko~-abl~, "Konguroolu-bayin oglu Ko~-abl~
6HpH~ Typa KaJIbl~ap, birifi tufa kallfiar, ayaga kalkm da
AK-OJInOK )l(e~HH TapTbl~ap, Ak-olpok cefiin tartlfiar, ~u zlrhlml allp
1365 A)I(eKeHH~ YCTyHe Acekenifi iistiino Aclbayin slrtma
aJIbln 6apbln )l(a6hl~ap! allp barlp cablfiar! golliriip giydirin!
A)I(eKeM KeJICHH aCTblMa!' Acekem kelsin astlma!' Aclbay yamma gelsin!" dedi.
A)I(eKe OIllY )l(ep~eH Typ~y ~ej;jT, Aceke o~ucerden turdu deyt, Aclbay yerinden kalktl,
Toryc KYJI~YK yp~y ~ej;jT, togus kulduk urdu deyt, dokuz defa egildi.
1370 MaHac-KaH~bIH aJI):\blHa Manas-kandmaldma Han Manasin yamna
6Hp OJITypa KaJIAbl ~ej;jT. bir oltura kaldl deyt. gidip Aclbay oturdu.
3HAH MaHac aj;jTTbl Aej;jT: Endi Manas ayttl deyt: Fakat Manas dedi ki:
'EY3YJIraH~bl TY3ereH, 'Buzulgandl tiizogon, "Bozulam diizelten
)l(blpTblJ1raH~bl )l(aMaraH clrulgandl camagan Ylrtlklarl yamayan
1375 )l(aTbiK THJIAYY A)I(bl6aj;j catlk tildiiii Aclbay tatll dilli Aclbay
6epHmTeJIYY e3YMe beri~teliiii oziimo melekli oziime
6eJIre 6eprHH as/Hbl, beige bergin ayam, bir i~aret ayan et,
a3bI6eJIH~ e3YMe azlbelifi oziimo aziz efendinin ~ahsma
as/I-! 6eprHI-! as/Rbi! ayan bergin ayam! ayan et ayam!
1380TepT apblIllTYY OJ;jpOTTYH Tort arl~tuu Oyrottun Dort bolgenin sahibi Oyrot'un,
a3blC KaH~bll-l 6aJIaCbl, azlSkandm balasl, aziz hamn oglu,
KbIJI-)I(araJIyyoj;jpOTTYH kll-cagaluu oyrottun kll yakall Oyrotlarln
Kblj;j6aTbll-lbll-l 6aJIaCbl, klybatlmn balasl, pek klymetli oglu
aJITblH aj;jAap, QOK 6eJI6ee altm aydar, ~ok belboo altm orgiilii, sac;:akllku~akll
1385 a3blC KaHAblH 6aJIaCbl, azls kandm balasl, aziz hamn oglu
Kapa-KaH~bIH 6OTOCY Kara-kandm botosu Kara Hanin yavrusu
Ka6blJ1aH TyyraH AnMaM6eT kabllan tuugan Almambet kaplan dogan Almambet
6eTH 6epHn 60JIynTYP, beti berip boluptur, yiiziinii bize c;:evirdi,
ap6arbl 6epH )l(YPymyp! arbagl beri ciiriiptiir! ervahl buraya geliyor,
13903JIAej;j KeJIe )l(aTblpbl, Eldey kele catIn, kalaballk geliyor,
)l(oo~aj;j KeJIe )l(aTblpbl coodaykele calIri dii~man gibi geliyor,
a )l(OO-CbIHbIH 6HJI6e~HM. a coo-slmn bilbedim. hiddetli midir bilmiyorum.
KeJI~en )l(aTKaH Ken )l(bIJ1Kbl, Koldop catkan kop Ctlkl, Golde pek c;:okat duruyor,
Ken )l(blJ1KblHblH HQHH~e kop ctlkImn i~inde bu at siiriisii ic;:inde
1395 aTaCblHbl~ 6aTaCbl ataslmfi batasl babaslnln duasl
aK HHj;jeTKe )l(apaTKaH, ak niyetke caratkan, iyi niyetle yaratlldl
YKYM-MHHeHTYKYMY ukum-minen tukumu taYI ile tohumu
KaM6ap-603AYH YPYHeH Kambar-bozduniiriinon Kambar-boz'un ayglr sliriisunden,
3KHHH KOIllTon KeJIH~ep! ekini ko~top kelifier! ikisini allp geliD.
1400 Ey aTeKeM )l(aKbln-6aH Bu atekem Caklp-bay Babam Caklp-baY'ln
OH 3KH KYJIam aK )l(eJIeK on eki kula ak celek on iki kula~ ipi ile
6HP 6aj;jJIaTbin aJIbl~ap! bir baylatlp allfiar! baglatlp getirin.
Aj;j TYSlrbl~ ~erHJIe, Ay bi~imi naIl varsa,
Ay tuyaglfi degile,
KeTepyn KOj;jO 6eprHJIe! golliriip birini sallverin.
kotoriip kayo bergile!
1405 EHpH~ KOIllTOj;j )l(yprYJIe! Birifi ko~toyciirgillo! Obiiriinii allp getirin.
AJITblMbim KYJIYH enTypyn Altlml kulun oltiiriip Altml~ kulaYI harcaYlp
a3pan aJIraH TaH-6yypyn, azrapalgan Tay:-buurul, yem verdigimiz Tay-buurul,
)KeTHMHIll KYJIYH eJITypyn cetimi kulun oltiiriip yetmi~ kulaYI harcaYlp
 ;?"'~;
48
)KeMAenaJIraHTaH-6ypyyn,
1410 TaH-6yypyn aJIa)Kypryne!
Ka6b1pracbl Ka)Kblp-6Y)KbIP,
KapaTOOKaparaH,
PAOTHKce,6HnHI{HC!
HqerHCHHHpH-6ytipy
KaillKacyy
Hnreneill KOHCO ryreHryc,
1415 MeHHI{qOI{-KapaMaJIa)Kypryne!
KOHOH)KaK,3re THill,
KeK-aJIa)Kypryne!
)K yrypreHY qanKaHAaH,
)KYHYTaHKblMaKMaJIAaH
1420 MeHHI{KOHOH-OO3 aJIa)Kypryne!
KaJIKaMaHAblH Kapa-Kep
KaJIKTaHKOillTOH)Kypryne!
TOKOMOHAYH TOPYCYH
TonTOHKOillTOH)Kypryne!
1425 "Kony Konoo 60noT!" Aen
HoKTonoH)KaHypeTKeH,
"6aillTapbl qaHnOO6onoT!" Aen
6aillblHaH MaHaTTaH HOKTOKaTTblpraH, ba~manmanattan nokto kattIrgan,
"COOpblCbl )KaHnOOoonoT!" Aen
1430 YCTYHe)KOn60pCToH Ke)KHM
)KanTblpraH-
Cap'aJIal{aJIa)Kypryne!
)KaKillbillblKTYY Ken 6onco,
aJI )KOO-CblHblHKbinMap6b1c;
)KaMaHAblKTYY Ken 6onco,
1435 aJI)KOO-CblHbIH Kbillap6b1c!'
Tapc-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln,
TapcbillAaillbln Kon )KYPAY,
KypC-3TMe-MHHeH 6Hp aTbln,
KYpCYnAeillyn Kon )KYPAY.
1440 Cyy aSlrblKopKYTTaH
MapraJIaHAbl6aCTbiAeHT,
HaMareHre KeMH AeHT,
OillY )Kepre KOHAY AeHT.
Tal{ arapbln aTKaHAa,
1445 KYHKbl3apblnqblKKaHAa,
OillY )KepAeHKeillTY AeHT,
qaTKan epAen qblKTblAeHT,
qaHaq aillbln ryillTY AeHT,
Kapa-6yypa 6enHHe
1450 aa qblrbln KenAHAeHT.
aillbl aillbln TYillTY AeHT.
Kapa-6yypa OOCblHa
KenHn KoHyn KaJIAblAeHT.
3pTel{-MHHeHKeillTY AeHT,
1455 TaJIac6oHnon qblKTbIAeHT,
)KenreK1lf1{ capblAanara
KenHn KoHyn KaJIAbi AeHT.
Tal{ arapbln aTKaHAa,
KYHKbl3apblnqblKKaHAa,
"~:..t.~"'Mr;i'I"
MANAS DESTANI
cemdepalgan Tay-buruul,
Tay-buurul ala ctirgille!
Kablrgasl kaClr-buClr,
kara too karagan,
ordo tikse, bilinis!
t~egisi iyri-buyru
ka~ka suu
ilgele~ konso tiigongtis,
menin ~on-karam ala ctirgillo!
Koyon cak, ego ti~,
Kok-ala ctirgillo!
Ctigtirgonti ~apkanday,
ctinli taykI makmalday
menin Koyon-boz ala ctirgillo!
KalkamandmKara-ker
kalktan ko~toyctirglilo!
Tokomondun Torusun
topton ko~toy ctirgillo!
"Kolu koloo bolot!" dep
noktoloy can tirotkon,
"b~tan ~aypoo bolot!" dep
"soonsl caypoo bolot!" dep
tistiino colborston kecim
captIrgan-
Sar'alan ala ctirgillo!
Cak~lhktuu kep bolso,
al coo-slmn kllmarbls;
camandlktuu kep bolso,
al coo-slmn kllarbls!'
Tars-etme-minen bir atIp,
tarslld~lp kol ctirdti,
ktirs-etme-minen bir atIp,
ktirsilldo~tip kol clirdti.
Suu ayagl Korkuttan
Margalandl bastl deyt,
Namagengekeldi deyt,
o~ucerge kondu deyt.
Tan aganp atkanda,
kiln kIzanp I;:lkkanda,
o~ucerden ko~tii deyt,
~atkal ordop ~lktI deyt,
~ana~ a~lp tii~tii deyt,
Kara-buurareline
aa I;:lglp keldi deyt.
a~l a~lp tii~tii deyt.
Kara-buuraoosma
kelip konup kaldl deyt.
Erteii-minen ko~tii deyt,
Talas boy lop I;:lktl deyt,
Celgektiii san dalaga
kelip konup kaldl deyt.
Tan aganp atkanda,
kiln klzanp I;:lkkanda,
emzirdigimiz Tay-buurul,
bu Tay-buurul'u al gotiir!
Kaburgasl katIr kutur,
kara dag gibi ytikselen,
ban oraya ~adlr dikmi~ sanki,
i~i egri btigrii yataktan
akan bir kaynak,
oraya halkl konmu~sa tutun,
benim ~on-kara'ml allp stir!
Tav~an yanakll, torpti di~li
Kok-ala'YI allp stir!
Ko~arken topraklar sa~an,
kadife sa~lan olan
benim Koyon-boz'u da ahp stir!
Kalkaman'm Kara-ker'ini
halkm elinden ahp stir!
Tokomon'un Toru'sunu
halkln elinden ahp stir!
On ayaklarl sakatlamrdiye
gem vurdugumuz,
b~l doner diye
al bezden yular taktIglmlz,
Slrtl yara olur diye
kaplan postundan ortti
yaptIrdlglmlz
San-ala'YI ahp stir!
tyi sozler soylenirse,
cenge hacet kalmaz hil;:,
fena sozler soylenirse,
hemen sava~aba~lanz.
FlrlatIlml~ bir ok gibi
gtirleyip ordu ytiriidti,
fIrlatIlml~ bir ok gibi
vmlaYlp ordu ytiriidti.
Korkut kaynaglndan kalktl,
sonra Margelan'dan gel;:ti
Nemengan'a vardllar,
orada konakladllar.
Tan yen aganp
gtin kIzanp dogarken
buradan g<><;:tiiler,
~atkal suyundan yukan I;:lktllar,
~anal;:dagmdan ~agl indiler,
Kara-buura beline
ytikselerek I;:lktllar.
Gel;:incea~aglindiler.
Kara-buura'mnagzmda
durup konakladllar.
Ancak sabahyola I;:lktllar,
Talas boyunca gittiler,
Celgek yaylaslna
gelince konakladllar.
Tan yeri aganp
gtin klzanp dogarken
 ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESt
1460 MaHac rypyn aj;fTrbl ~ej;fT:
')l(aj;fMa-KeKyn )l(alIJ-yyn,
aT TOKyqy Eo3-yyn-
ca~oop aTKa KOIO~ap,
KblpKMa qaj;f~aHcanbl~ap,
1465 Kaj;fMaKTaHanbm canbl~ap,
KaHTTaHanbln KOlIJy~ap,
MapT-yynan qaj;f~bl Kaj;fHaTbm
6HP e3YMe 6epH~ep!
HnrepHnen 6apaj;fH,
14703n apblTbm Kenej;fH,
)!(ep apblTbm Kenej;fH!'
TeMHp TaMaH penry
Tennej;f blprblM MHH~H ~ej;fT,
MepKeHHH 6alIJblH KeCTH~ej;fT,
1475 AIIJMapaHblH KYM-6en~eH
AK-Kyna 6aHnaj;fcan,nbl ~ej;fT.
AIIJMapaHblH KYM-6en~eH
TaKHSI~aHKapa-TalIJ,
Kapa-TalIJTblH ycryH~e
14 8 0 MaHac KenHn Kap~bl,
TeryperYH Map~bl,
TepT aj;fnaHa 6apa'~bl-
aH~a 3IIJTeMeKepYH6ej;fT:
'EepHIIJTenyy e3YMe
1485 6enre 6epreH aSlHbI:
MblH~a 3Mec an 3ne'.
MaHaCTblK Ka6arbl Kanbl~ 3KeH,
KHpnHrn Y3YH 3KeH,
KeCTY~ )!(aCTblrbIH~a
Kana 6epreH 3KeH.
1490 AIIJMapaHbl~ aCTbIH~a,
AK-3pMeH~HH e3eH~e,
Kbln-)!(HpeHHH MHHHnTHp,
Kbln Ky6e3YH KHHHnTHp,
apbllIJbl~ Y3YH AnMaM6eT
1495 ceneKeTy-cenneTY
aTKa MHHHn 6aCTblpraH.
'AT onrypraH Ken6eTJ1
Kanblpra qanbllIJ KepYHeT.
AnTblH qblpaHHblH Hyp6eTJ1
1500 MycynMaHra qanbllIJ KepYHeT.
)l(oonoj;f Kene 6y )!(acca,
MbIH~aH )!(yp6ec an 3ne.
KblpK qOPOMO6apaHH,
3nHMe aHTbln KepeHH.
1505 3TerHHeH an~blpbm,
3pTene-rnn Ke6HH cypaHH!
)l(aKacblHaH an~blpbln,
lIJalIJTblpbm Ke6HH cypaHH!'
MaHac KaHTa 6aCTbi~eHT.
1510 TeMHp TaMaH Y3e~ry
Tennej;f blprblM MHHAHAeHT,
MaHac qy~en )!(yp~y ~eHT.
~
Manas turup ayttl deyt:
'Cayma-koktil Ca-uul,
at tokucs:u
Boz-uul-
safioor otko koyufiar,
ktrkma cs:aydansaltfiar,
kaymaktan altp saltfiar,
kanttan altp ko~ufiar,
mart-uulap cs:aydl kaynatlp
bir oztimo berifier!
ilgerilep barayn,
el antlp keleyn,
cer arltlp keleyn!'
Temir taman tizongii
teppey Irglm mindi deyt,
Merkenin bam kesti deyt,
A~mararnnKum-belden
Ak-kula baylay saldl d6yt.
A~mararnnKum-belden
takiyaday Kara-ta~,
Kara-ffitm tisttindo
Manas kelip karadl,
togtirogtin maradl,
tort aylana bara'dl-
andae~temekoriinbeyt:
'Beri~teltiu.oztimo
beIge bergenayarn:
mlnda emes al ele'.
Manastln kabagl kallfi eken,
kirpigi uzun eken,
kosttifi castlglnda
kala bergeneken.
A~mararnfi astlnda,
Ak-ermendin ozondo,
KII-cirenin miniptir,
kll ktiboztin kiyiptir,
an~lfi uzun Almambet
solokotti-solpotti
atka minip bastlrgan.
'At olturgan kelbeti
Kaplrga cs:all~
kortinot.
Altln ~Iraynln nurbeti
Musulmanga cs:all~ kortinot.
Cooloy kele bu cassa,
mlnday ctirbOs al ele.
Kirk cs:oromo barayn,
61ime aytlp koroyn.
Eteginen aldmp,
erteletip kebin surayn!
Cakaslnan aldmp,
~a~tmpk6bin surayn!'
Manas kayta bastl deyt.
T6mir taman tizofigti
t6ppey Irglm mindi deyt,
Manas ~tidop ctirdti deyt.
49
Manas dedi ki:
"Cayma-koktil, Ca~uul,
atlara eyer koyan Boz-uul
semaveri atee kay,
klrkma ~aydan i~ine kay,
i~ine taze kaymak koy,
tisttine ekerdende koy,
sonra bir gtizel piir ~aYlm',
ve yalmz bana ver onu!
tleriye gideyim,
halktn i~inden ge~eyim,
memleketi dolaaYlm."
Demir tabanll tizengiye
basmadanata atladl.
Merke kaynagml ge~ti,
Amara'mn Kum-bel'ine
Ak-kula'slm bagladl.
AFtmara'nmKum-bel'inde
takke gibi Kara-ta,
bu kayamn tepesine
Manas ~lktl bakmdl,
sakin, sakin bakmarak
dart tarafim aradl.
Hi~ bir eygortinmiJyordu.
"Feriteli oztime
rtiyada gelen i~aret
buradakine uymadl !"
Manas'm ka~lan ~atlk idi,
uzun kirpikleri
goztintin alt kirpiklerinin
tizerine yastlanml~tl.
Amara'mn all ba~'nda
Ak-ermen Irmagmln yamnda
Kll-ciren adll atma binmi~
kll zlrhml giymi~
ulu kahraman Almambet.
aglr, tartll, adlmlarla
atmln tisttinde ilerliyordu.
"Ata bini~ bi~imi
bir katire benziyor,
altln ytiztintin nurlar'l,
mtisltimana benziyor.
Dti~manca niyetle gelseydi,
atlm boyle stirmezdi.
Kirk yigidime varaYlm,
kavmime haber vereyim.
Eteginden tutaYlm da
~abuk konuturaYlm!
Yakasmdan tutaYlm da,
hemen konuturaYlm!"
Manas atml geri stirdti.
Demir tabanll tizengiye
basmadanatladl,
Manas acele yurduna dondti.

AnMaMOeTrnH KeCYHe
Kapa~-cypal{ 6o~y Aei1T:
1515 'bY KeKtJe~eH KatJKanbl
Kapal{-cypal{ Ol1pHeMe
MeH Kep'anoai1 KeneMI1H,
Kapa~-cypa~ Ol1pHeMe
Kapa~ 3THn xoro~y,
1520 MeH OIIJaaoapaHH!'
KYHaH TeeHYH
Tepecl1H
KblHbm anraH oYMYPCYH
tJanca KynaK TyHAypCYH,
6eIIJTe TeeHYH
TepeCI1H
1525 6bltJbm anraH 6YnJJ.yPCYH
KOIIJanaKaH canAblpraH
anTblH canTYY Cblp KaMtJbl
Kbln-Xl1peHI1H TonopcYKTYH
xorop'xaK,
6yntJY~ 3TTI1HTeMeH xaK
1530 TapTbm KeJII1" xl16epAI1,
TaHAaH 3T116eJIYHAY,
TaHraHAaH XOHY TY3eJIAY!
AIIJMapaHblH KYM-6enre
CaJIbm tJbIrbm 6apAbl AeHT.
1 53 5 3KI1 xarblH Kapaca,
TeryperYHMapaca,
611peKtJecYKapblIIJ KeK xeKe
11311xaTblp 611p3TI1KTeH.
AJIMaM6eT aTTaH TYIIJe KanAbl ~eHT,
1540 6acKaH Xepl1H 6aCTbl ~eHT,
611p3JII1Cl1KeM KeMI1!
MYH~aH 6aCbl" 6ap~'3ne,
611p aTTblH 11311
xaTblpbl.
Kbln-Xl1peH~11 Hapbl TapTbm
6aCTblp~bl,
15456epl1 TapTbln 6aCTblp~bl,
611p3JII1CI1KeM
KeJIAl1
! keldi!
'KI1M-~e 6onco 6y KI1IIJI1
MeH~eH 3KI1 3nl1CI1apTblK 3P 3KeH!'
)Ka~bl~aH 6aCKaH 6y xep~e
155 0 AK-KynaHbl~ I1Cl"epI1H
xa~bl aT I1CI13KeHI1HOl1n~11~eHT.
AnMaM6eT KeTl1n 6apa xaTblp.
MaHac tJoponopro KeJI~I1,
tJoponopYHa aHTTbl ~eHT:
1555 'Kanblp-MI1HeH EycYPMarr, tJOpOM,
KantJan anraH KblpaH~ap, tJOpOM,
3n\1M-MI1HeH
XypTYMAaH, tJOpOM,
3KtJen anraH 3peH~ep, tJOpOM,
Konro Ka6ap aj;jTbI~ap, tJOpOM,
1560 xypTKa Ka6ap aj;jTbl~ap, tJOpOM-
.~
MANAS DESTANI
Alrnarnbettin kosiino
karan-suran boldu deyt:
'Bu K6k~Odon ka~kall
karan-suranbir neme
men kor'albay kelemin,
karan-suran bir neme
karan etip cogoldu,
men oaabarayn!'
Kunan tooniin
teresin
klYIP algan buldursun
~apsakulak tundursun,
bete tooniin
teresin
bl~lp algan buldursun
ko alakan saldlrgan
altm saptuu sIr kam~1
Kll-cirenin tolorsuktun
cogor' cak,
bul~un ettin tomon cak
tartlp kelip ciberdi,
tayday eti boliindii,
tayganday conu tiizoldii!
Amaramn Kum-belge
salJpylglP bardI deyt.
Eki cagm karasa,
togiirogiin marasa,
bir ok~osii kan kok ceke
izi catlr bir etikten.
Almambet attan tUokaldl deyt,
baskan cerin bastl deyt,
bir elisi kern keldi!
Munday baslpbard' ele,
bir attln izi catlrl.
KII-cirendi narl tartlp
bastlrdl,
beri tartlp baStlrdl,
bir elisi kern
'Kim-de bolso hu kii
rnenden eki elisi artlk er eken!'
Canldan baskanbu cerde
Ak-kulanln isterin
canl at isi ekenin bildi deyt.
Alrnarnbet ketip bara catlr.
Manas ~orolorgo keldi,
yoroloruna ayttl deyt:
'Kaplr-rninen Busurman, yorom,
kalyap algan kJrandar,yororn,
elim-minen
curtumdan, ~orom,
ek~epalgan erender,yorom,
kolgo kabar aytlnar, ~ororn,
curtka kabar aytlnar, yororn-
Almambet'in goztine
kara bir ey gortindti.
"Kok~o'den ka~alJberi
imdiye kadar goztime hi~
kara bir eygoriinmedi.
Demin tam goremedigim kara ey
ite bak tekrar yok oldu.
Ben oraya bir gideyim!"
O~ yamdaki deve
derisinden yapllml
kam~IYl elinde salladl,
kulakta ugulduyor bu,
beyamdaki deve
derisinden yapllml
ince, ince kesilmi
iki karl ortilmti
altm saplJ kam~l ile
Kll-ciren'e
vurdu 0,
kaba etinin altma,
bileginin list tarafma,
tay kadar yumuak eti yarlldl,
derin bir yara a~lldl!
Amara'mn Kum-bel'ine
firlayarak tlrmandl.
iki tarafinl siiztip
etrafina bakInca
bir karl ok~e boyunca
bir ~izme izi goriindii.
Almambet atmdan atladl
~izmenin izine bastl,
kendininki bir parmak ktic.;iJik
geldi!
Buraya basanbir ayak,
bir de at izi vardl.
Atl Kll-ciren'i geri ~ekip
bastlrdl,
beri ~ekip bastlrdl:
atlmn da ayagl bir
parmak klsa kaldl.
"Bu adam her kim ise
iki parmak uzun benden!"
i~ine bastlgl bu yerin
Ak-kula'nln izlerinin
yeni at izi oldugunu bildi.
Yoluna gitti Almambet.
Manas yigitlerine vardl,
yigitlerine dedi ki:
"Katir ile miisliiman, yigitlerim,
cenkte denenmiyigitlerim.
yurdumdan kavminin
araslndan. yigitlerim,
se~ilmi erlersiniz siz, yigitlerim,
orduya bildirin. yigitlerim,
halka bildirin, yigitlerim,

ALMAMBET'iN MUSLUMANOLUP KOK<::O'YUTERK ETMESt
C9JI9K9TY-C9JII1eTy,tfOpOM,
aTKa OJITYpraH KeJI6eTU, tfOpOM,
KaI1blpra tfaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM,
aJITblH tfblpaHHbIH HYP 6eTU, tfOpOM,
1565 EycYPMaHSI GaJIblIIl K9PYH9T, tfOpOM!
3JIAeH KeJIe )J(aTa6bl, tfOpOM?-
A )J(OO-CbIHbIH6uJI6eAUM, tfOpOM.
)KOOJIaHKeJIe
)J(aTa6bI, tfOpOM?
83YMH9H TeM9H KOHrOH
aJI 3JIAep, tfOpOM,
1570 MblHaH )J(oropy KoHy"ap, tfOpOM!
YJiAy KacKaTap KbiJIblI1 THru"ep,
;;
tfOpOM,
KeTyH9 tfaTblp Turu"ep, tfOpOM!
ATTaH )J(99 ooJIy"ap, tfOpOM,
KacKaTap 6oJIYI1Topy"ap, tfOpOM!
1575 KOJI tfeTUHe aJITbI 6up KUlliU
QblrbI"ap, QOPOM,
OIIlY )J(epAeH)J(99JI9TYI1aJIblI1
KeJIU"ep, tfOpOM!'
AJIMaM6eT KOMY K9PAY AeHT,
KOKTY-MUHeHKUPAUAeHT
KOHHOT-MUHeHQblKTbl AeHT,
1580 ytfa 6epreH ToproHAY
KbIJI- )J(upeHHuH IIIaH6ap- )J(oprocy-
MUHeH
KapMaI1 aJIblI1 KaHTbII1KOHO6epAu!
AJITbI 6up KUlliU CaJIaMaHTTbl:
'AcaJIaYAaH CaJIay MaJIMKHM!', AeAH.
1585 '3JIUKeMe CaJIaMr, AeAU AJIMaM6eT.
j O'
.10
')KOJIOOtfy 6oJIco", )J(OJIaHTaM,
)J(OKtfy 6oJIco~,
MaJI aHTaM!
KaHAaH QblrblI1 KeJIeCUH?'
'KaHAYY )J(epAeHKeJIeMUH,
1590 KaHra Ke6uM aHTaMbIH:
6eKTYY )J(epAeHKeJIeMHH,
6eKKe Ke6HM aHTaMbIH..
3MU aJITbl KHIIIH aHTTbl:
'KaHAYY )J(epAeHKeJICe"HC,
1595 KaHra C93Y~ aHTca~bIC:
6eKTY )J(epAeHKeJICe~UC,
6eKKe Ke6u~ ai1Tca~blc-
KaHblM MaHac THrUHAeH,
6eHtfapaCbl 6HCaK-nbIC!
1600 Kap'aJIaMaH CHCKHIIIU:
aTTYY 6apraH aHy'eMec.'
tIblJI6bIpblHaH KapMaAbl.
Ka6blJIaH TyyraH AJIMaM6eT
6YJIKyn aJIAbl tfblJI6blPAbl,
1605 )J(YJIKyn aJIAbl THCKHHAU,
)J(aKIIIbIHblH )J(araCblHaH6acTblpbln,
)J(aMaHAblTenceTun
~
"
solokotii-solpotti, ~orom,
atka olturgan k6lbeti, ~orom,
Kaplrga ~all kortinot, ~orom,
altm ~lraynm our b6ti, ~orom,
Busurmanya ~alIkortinot, ~orom! bir miisIiimana benziyor, yigitlerim!
Eldey k6le catabl, ~orom?-
A COO-Slmnbilbedim, ~orom.
Coolay k6le
catabl, ~orom?
Oztimnon tomon kongon
al 6lder, ~orom,
mman cogoru konuiiar, ~orom!
Uydti kaskatar kllIp tigiiier,
~orom,
kottino ~atlr tigiiier, ~orom!
Attan coo boluiiar, ~orom,
kaskatar bolup toruiiar, ~orom!
Kol ~6tine altl biT kii
~lgliiar, ~orom,
ou c6rdencoolottip allp
k6liiier, ~orom!'
Almambet koldu kordti d6yt,
koktu-minen kirdi d6yt
koynot-minen ~lktl d6yt,
u~a bergentorgoydu
KiI-cir6nnin aybar-corgosu-
minen
karmap allp kaytlp kayo b6rdi!
Altl bir kii salam ayttl:
'Asalaudan salau malmkim!', d6di. "Selamunaleykiim!" dedi.
'Elikeme salam!', d6di Almamb6t. "Aleykiimselam!" dedi Almambet.
'Coloo~u bolsoii, cot aytam,
cok~u bolsoii,
mal aytam!
Kaydan ~lglp k6Iesin?'
'Kanduu c6rden k6lemin,
kanga k6bim aytamm:
b6kttiti c6rden k6lemin,
b6kke k6bim aytamm.'
Emi altl kii ayttl:
'Kanduu c6rden k6lseiiis,
kanga soztiii aytsaiils:
bektti c6rden k6lseiiis,
b6kke k6biii aytsaiils-
kamm Manas tigindey,
bey~araslhis ak-pIs!
Kar'alaman sis kii:
attuu bargan an~'6mes.'
C;llblnnan karmadl.
Kabllan tuugan Almamb6t
bulkup aldl ~llblrdl,
culkup aldl tiskindi,
caklnln cagaslnan bastlnp,
camandl t6psetip.
I'I
~!I'~ ! '
t"~
!1.,!r;r
4~::
51
aglr temkinli adlmlarla, yigitlerim,
bir atll yaklalyor, yigitlerim,
goriiniiii katire benziyor, yigitlerim,
fakat yiiziiniin ulesi, yigitlerim,
Buraya dogru geliyor, yigitlerim!
Diimana benzetemedim, yigitlerim.
Diimanca niyetle mi
gelmekte, yigitlerim?
Aaglya konup yerlemi
biitiin halk, yigitlerim,
benden yukan yerlein, yigitlerim,
evleri slra slra dikin,
yigitlerim,
arkasma~adlrlan kurdurun, yigitlerim!
Atlardan inin, yigitlerim,
bir sira durun, yigitlerim!
Altl kii ordunun online
ge~sin, yigitlerim,
onu buraya allp
getirin, yigitlerim!"
Almambet askerleri gordi.i,
dar g~ide atml siirdi.i,
dik patikaya tlrmandl.
Bir ~aYlr kuu u~arken
Kll-ciren rahvan
koarken
kuu tutup yine sallverdi.
Altl kii selam verdi.
"Yolcu isen yol gostereyim,
hayvamnl kaybettiysen
yerini soyleyeyim,
nereden geliyorsun sen?"
"Han yurdundan geliyofum.
hen han ile gori.ii.iri.im.
Bey yurdundan geliyorum,
hen bey ile gori.ii.irtim."
Altl ki~i cevap verdi:
"Han yurdundan geliyorsamz
han ile goriii.irsi.ini.iz.
Bey yurdundan geliyorsamz
bey ile gori.iiirsi.intiz.
Hammlz Manas orada d!UruYI)r,
bizonun ancak u~agIYlz,
siz de ancak tebaslnlz,
yamna atla gidilmez."
Atl dizgininden tuttular,
Kaplan dogan Almambet,
tutup ~ekti dizgini,
~ekip aldl dizgini,
iyi atlarl yanlndan bastlrul,
kotiileri teptirdi
 '52 MANAS DESTANI

KeTe-6apa )J(aTblp. kete-baraCalIf.

'MMaM6eT-MJfHeH MaHac eKee
ileri geri koturdu.
'Almambet-minen Manas okoo Almambet ile Manas, bu ikisi,
1610 KaHTbIII )J(Yc Kepywep
kantIp ciis korUer nasII yiiz yiize goriiecek
3KeH?' KOJI~e~Jf.
ekeD?' kol dedi.
AK-'IaTbIp~bII\ 3WJfmHJfH aJIAbIHa diye merak oldu herkese.
Ak-~atlrdlfi eiginin aldlna Ak yadInn kapIsln1n online
MMaM6eT )J(eTJfII6ap~'3J1e.
Almambet cetip bard' ele. Almambet varmItI.
)J(aTbIK TJfJl~yy A)J(bI6aH
CatIk tildiiii Aclbay Tatil dilli AcIbay
3WHKKe 'Iblra KaJIAbl~eHT:
eikke ~lga kaldl deyt: eige yIkIp deki ki:
1615 'Acanay~aH canay ManJfHKJfM!'
'Asalaudan salaumaliykim!'
'3nHKeMe canaM" ~e~H ~eHT. "Selamunaleykiim!"
'Elikemesalam!' dedi deyt.
A)J(b16aH ryPYII aHTa'~bI: "Aleykiimselam!" dedi bu.
Aclbay lump ayta'dl: AcIbay dedi ki:
')J(OJlOO'Ihl nOJICOf{.)KOJIaHTaM,
'. cO'"\ 6onco " ."
'COIOO~1bolsofi, col aytam, "Yolcu isen yol diyeyim,
,,",

cok~u bolsofi, kaYIp bir ey anyorsan

Mac. aHTo'",'
mal aytam!
1620 KaHAaH 'IblrblII KeJiecHH?' hayvanlanm gostereyim!
Kaydan ~lglp kelesin?' Nereden ylkmI geliyorsun?"
AH~a MMaM6eT aHTrbII\:
Anda Almambet ayttlfi: 0 zaman Almambet dedin ki:
'MeH )J(OK'IY
'Men cok~u "Ben bir ey aramlyorum,
3Mec, )J(OJIOO'Ibl
emes,colo~1
)J(o~y cypan KeneMHH. yolcuyum,
coldu surap kelemin.
KaMYY )J(ep~eH KeJleMJfH, yolu sormaya geliyorum.
Kanduu cerden kelemin, Han yurdundan geliyorum,
1625 KaHbll\a ce3YM aHTaMbIH:
kamila soziim aytamm: soziimii hamna soyleyecegim.
6eKTyY )J(ep~eH KeJleMJfH, bektuu cerden kelemin,
6eml\e ce3YM aHTaMbIH" Bey yurdundan geliyorum,
begifie soziim aytamm!' soziimii beyine diyecegim!"
A)J(b16aHaH~a aHTrbI ~eHT:
Aclbay anda ayttl deyt: AcIbay 0 zaman dedi ki:
'KaMYY )J(ep~eH KeJlCeI\HC, 'Kanduu cerden kelsefiis,
1630 KaHra ce3Yl\ aHTcal\bIc: "Han yurdundan geliyorsamz
kanga soziifi aytsafils: soziiniizii hana soyleyin.
6eKTy )J(ep~eHKenCeI\HC, bektii cerden kelsefiis,
ooKKe C83YI\ aHTCal\blc- Bey yurdundangeliyorsamz
bekke soziifi aytsafils- soziiniizii beye deyin.
Kap'anaMaH 6HC aK-IIbIC,
kar'alaman bis ak-pIS, Biz onun emrindeyiz,
KaHblM MaHac THrHMeH:
kamm Manas tigindey: hammIz Manas orada duruyor,
1635 6eH'IapaCbl 6HC aK-nbIC,
bey~araslbis ak-pIS, biz onun hizmetkarIYll,
6erHM MaHac THrJfMeH!'
begim Manas tigindey!' beyimiz Manas orada dluruyor!"
ATblHblH 6awbIH 6yp~y ~eHT,
Atmm bam burdu deyt, Atlnln balnl yevirdi,
aCblJlryyraH MMaM6eT
asll tuugan Almambet asil dogan Almambet
owY )J(ep~e TYP~Y ~eHT. oucerde turdu deyt.
1640 KbIJl- )KHpeHHHH'IblJl6blpblH geldi bu yerde durdu.
Kil-cirennin ~llblrm KII-ciren'in dizginini
KapMaII TYPYII aHTrbl ~eHT:
karmap lump ayttI deyt: sImsIkI tutup dedi ki:
'Ky~aH KbIJlAbI, apraM )J(OK,
'Kuday klldl, argam cok, "Tann istedi, ne yapallm!
Ky~peT KbI~bl, 'IapaM )J(OK!' Kiidrot kIldl, ~aramcok!' Kudret istedi, yarem yok!"
KbIJl-)J(JfpeHHJfH'IbIJl6bIpbIH Kil-cirennin ~Ilblrm
1645 bIprblTblII )J(H6ep~H, KII-ciren'in dizginini
Irgltlp ciberdi, bIrakIp attan atladl,
aTraH TYWTY AJlMaM6eT.
attan tiitii Almambet. yere indi Almambet.
)J(aTbIK TJfJlAYYA)J(bI6aH
CatIk tildiiii Aclbay Tatil dilli AcIbay da
3~HJlHII 3WHK aWTbI ~eHT.
efiilip eik atl deyt. egilip kapIYI aytI.
ApbIWbI~ Y3YH AJlMaM6eT Arllfi uzun Almambet
1650 3~KeHHn KHpHn Ke~H AeHT: Artan uzun Almambet
efikeyip kirip keldi deyt: egilip yadIra girdi:
'AcanaYAaH acanay ManJfHKHM! 'Asalaudan asalaumaIiykim!
KaH MaHac, 6aTb!p, aMaM6bl?' "Selamunaleykiim" dedi,
Kan Manas, batlr, amambl?' "Manas Han bahadlr, nasIlsIn?"
'3J1JfKJfMcanaM!' AeAJfAeHT.
'Elikim salam!' dedi deyt.
3HAH MaHac aHTrbl AeHT: Dostya selamlm ailP
Endi Manas ayttl deyt: Manas ona oyle dedi:
1655 'bY )J(arbIH~aH )J(OJlOOQbl
'Bu cagmdancoloo~1 "Bu tarafa ey yolcu sen
CeJleKeTTy~-ceJlIIeTrY~ solokottiifi-sol pottiifi agIr, temkinli gelirken
aTK'OJlrypraHKen6eTH~ atk'olturgan kelbetifi at iistiinde duran govden bana
KaIIblpra 'IanblW KepYHeT,
Kaplrga ~all korunot, bir katir gibi gelmiti,
 ALMAMBET'tN MUSLUMAN OLUP KOK<::O'YUTERK ETMESi
anTblHqblpai1HYP6eTH~
1660 EycYPMaHraqanblill KepYHeT-
aTa~HblHaTbl KHM 6onoT,
,e. 3He~HHHaTbl KHM6onoT?'
ACbln TyyraH AnMaM6eT
MaHaCTbITapTbill Koi1AYAei1T:
1665 'KYAai1 KHnAbI~,apraM )KOK,MaHac,
KYApeT KblnAbI~,qapaM )KOK,MaHac!
YKT~6'3ne YKMYIllTy,MaHac,
KepAy~6'3ne KepMYIllTY,MaHac?
MeH Tee HqHHAeHap3AHM,
1670 MeH)KepHMAeCeHqe6ap 3AHM:
Hap HqHHAeneK 3AHM,
MeH)KepHMAeKen 3AHM!
AnTbl apbIIlITYYOi1pOTTYH
aKbIMbIHbIH 6anacbl,
1675 TepT apbllllTYY Oi1pOTTYH
TepecYHYH6anacbl,
Kbln )Karanyy Oi1pOTTYH
KbIi1HbIHbIH6anacbI,
anTblaiiAap, qOK 6en6oo,
1680a3bIC KaHAbIH6anacbl-
Kapa-KaHAbIH6anacbl
Ka6b1naHTyyraH 6aTblPAaH
KaH AnMaM6eT qblKTblAei1T!
YKTy~6'3ne YKMYIllTY,MaHac,
1685 KepAy~6'3ne KepMYIllTY,MaHac?
MeH KaH AnMaM6eT e3YMYH!'
MaHac Typyn ai1TTbl:
'Kapa-KaHAbIH6anacbl
KaH AnMaM6eTceH6onco~,
1690 Kene6epH~ KonYMY!'
EHp KepYlllyn KanAblAei1T,
3HAHMaHac ai1TTblAei1T:
'Kanblp-MHHeHEycypMaH
KanqananraHKblpaHAap!
1695 3nHM-MHHeH)KypTyMAaH
3KqenanraH3peHAep!
Kapa-KaHAblH6anac'aM
KaH AnMaM6eT6aTblpra
6apbI~ Typyn canaM Kbln!
17 00 Ca~op aTKa Koi1ryna!
Kai1MaKTaH anbill Canrblna!
KaHTTaHanbln KOIllKblna!
MapT-yynan qai1AblKaMHaTbin
AnMaM6eTKe6eprHne!
1705 Haap anCblHOOCbIHa,
qblPblManCblHKecYHe!'
ACbln TyyraH AnMaM6eT
qblPbIManAbl KecYHe,
HaapanAbl0O3b1Ha.
17103HAH MaHac MblHblai1TTbl:
'epKeqy 6Hi1K,333PH6ac,
eKTeMTyyraH AK-Kyna,
m!
altm ~Iray nUTbetifi
Busurrnanga~all koriinot-
atafimn atl kim bolot,
enefinin all kim bolot?'
AsIi tuugan Almambet
Manastl tartlp koydu deyt:
'Kuday kildlfi, argam cok, Manas, "Tann istedi, ne yapalJm, Manas,
Kiidrot kIldlfi, ~aram cok, Manas! Kudret istedi, ~arem yak, Manas!
Uktufib'ele ukmutu, Manas,
kordiifib'ele korrniitii, Manas?
Men too i~inde nar edim,
men cerimde sen~ebar edim:
nar i~inde lok edim,
men cerimde kop edim!
Altl antuu Oyrottun
aklmlmn balasl,
tort arltuu Oyrottun
torosiiniin balasl,
kIl cagaluu Oyrottun
klymmn balasl,
altJ aydar, ~ok bel boo,
azlSkandm balasl-
Kara-kandm balasl
kabIian tuugan batJrdan
Kan Almambet ~lktJdeyt!
Uktufib'ele ukmutu, Manas,
kordiifib'ele korrniitii, Manas?
Men Kan Almambet oziimiin!'
Manas turup ayttl:
'Kara-kandm balasl
Kan Almambet sen bolsofi,
kele rerifi kolufidu!'
Bir koriiup kaldl deyt,
endi Manas ayttJdeyt:
'kaplr-minen Busurman
kal~apalgan kIrandar!
Elim-minen curtumdan
ek~epalganerender!
Kara-kandm balas'ay
Kan Almambet batJrga
banfi turup salam kll!
Sailor atka koygula!
Kaymaktan alJpsalgIia!
Kanttan allp kokIia!
Mart-uulap ~aydI kaynatlp
Almamretke rergile!
Naar algIn OOSlna,
~mm algIn kosiino!'
AsIi tuugan Almambet
~mm aldl kosuno,
naar aid I oozma.
Endi Manas mInI ayttJ:
'brko~ii biyk, zeeri bas,
oktom tuugan Ak-kula,
53
altm yiiziiniin ulesi
tamamen miisliimandl.
Babanlzm adl nedir?
Anamzm adl nedir?"
Asil dogan Almambet
Manasi sarsarak dedi ki:
Duydun mu duydugumu, Manas?
Gordiin mil gordiigiimii, Manas?
Ordunun en kuvvetlisi idim,
hen yurdumda senin gibi handlm.
Develerin kocamam idim,
ben yurdumda biiyiik idim.
Altl Oyrot kavmi i~inden
ben Hanlanmn oglu idim,
dort Oyrot kavmi i~inden
hen beylerin oglu idim,
kIi yakalJ Oyrotlann
kahramammn ogluyum,
altln orgiilii, sa~akll kuakll,
aziz hamn ogluyum.
Ben Kara Hanin ogluyum
kaplan dogan kahramandan,
Han Almambet ~IkmItJr!
Duydun mu duydugumu, Manas?
Gordiin mil gordiigiimii, Manas?
Almambet Han benim ite!"
Manas kalkIp dedi ki:
"Kara Hanin oglu eger,
Han Almambet sen:isen,
veTbana oyle ise el'ini sen!"
Goriimeye baladll~r.
-5imdi Manas ana dedi ki:
"Kafir miisliiman,
cenkte denenmi erlerim,
yurdumdan, kavmimin araslndan
se~ilmi er ogullan!
Kara Hanin ogluna,
Han Almambet bahadlra,
gelin selam durun!
Semaveri ateekoyun!
i~ine biraz kaymak koyun!
Ustiine eker de ekl~yin!
Giizel biT ~ay yaplP
Almambet'e sunun!
Slcak, slcak agzma koysun,
biT par~aclk uykuya dalsln!"
0 vakit asil Almambet
biTpar~aclk gevedi,
slcak ~aYIagzlna aldl.
SanTaManas oyle dedi;
"Horgiicii yiiksek, Slrtl al~ak,
soylu Ak-kulaml getirin,

AK-KynaHbl 6aw Kblnbm
aHbl~ apKbl )J(arblHa
1715 Cap'anaHbl Kblnbl~ap!
AHbl~ apKJ1)J(arblHa
TaH-6yypynAY Kblnbl~ap!
AK-KynaHbl 6aw Kblnbln
TorycTY TapTbln eTKepcYH!
1720 Eapa-TblraH 3nH~e,
6aTa-TblraH TOOHa
aHTa KenCHHAnMaM6eT,
MHHe KenCHH6YYAaHAbl!
MeHH~ AK-onnoryM anrblna,
1725 AnMaM6eTTH~ YCTYHe
anbm )J(a6aKoMryna!
KHHe KenCHHOnnoKTy,
KaparaM HaM3a,KaK 3y~ry
KapMaM KenCJ1HKonYHa!
1730 AnawTaH TyWK9H 60noQy
KOCqerenJ1 60c KJ1Ce
qanblHa KenCJ1H6enJ1He!
Kapa 6010 KHW TennJ1K
6awblHa anbln KoMryna!
1735 KHMe KenCJ1HAnMaM6eT!
Eapa-TblraH 3nHHe,
6aTa-TbiraH TOOHa
aMTa KenCJ1HAnMaM6e-r!
8Kq9CY Kapblw K9K )J(eKe
1740 KHMeKenCHH6yrYHa!'
AMTKaHblHAaMKblnAbl AeMT.
AMTKaHblHAaMKblnraHAa,
ACbln TYyraH AnMaM6eT
6epreHJ1H anMaM aMTI'bl AeMT:
1745 'Cap'anaMbl MHlleMH,
AK-Kyna~ TypCYH 93YMG-
60nco 60ncYH!' AeJ:lHAeMT.
MaHac 6aTbip aHTTbl AeMT:
'CepeK, CblpraK, 3KH yyn, LIOpOM,
1750 aHnaHaMHKYAaMra, QOPOM,
apna-MHHeH nYYAaMra, 'lOpOM,
"EepeMHH!" AerHH Konyra, 'lOpOM,
6eneH Kblnbln )J(onYHa, QOPOM,
Kapa-KaHAbll-l 6anacbl
1755 Ka6blnaH Tyyrall AnMaM6eT
6awblII Toryc Kblnbl~ap!
AT Qa6blW 6J1pTywypyn CaJlbl~ap!
AK-caKaJlbl~, aT llblrap!
KJ1llYY QOPO,TOH Qblrap!
1760 Kapa-KallAblll 6aJlaCbl
Kall AnMaM6eT 6y 60nco,
6J1p KYTTYKTan TywyprYH, '10pOM!'
AiiiTKallblllAaM KblnAbl AeHT:
'KeK TeKeHH TOO'reKeAeM
KoprYTKall, 'lOpOM,
:I
MANAS DESTANI
Ak-kulanl ba~ kllip
amn arkl cagma
Sar'alam kIllnar!
Amn arki caglna
Tay-buuruldu kIllnar!
Ak-kulam ba~ klllp
togustu tartlp otkorsiin!
Bara-tlgan eline,
bata-tlgan toona
ayta kelsin Almambet,
mine kelsin buudandl!
Menin Ak-olpogum alglla,
Almambettin iistiino
allp cabakoygula!
kiye kelsin Olpoktu,
karagay nayza,kak ziingii
karmay kelsin koluna!
Ala~tan tii~kon bolo~u
kos ~egeli bas kise
~alma kelsin reline!
Kara boyu ki~ telpek
ba~lnaallp koygula!
Kiye kelsin Almambet!
Bara-tlgan eline,
bata-tlgan toona
ayta kelsin Almambet!
6k~osii kan~ kok ceke
kiye kelsin butuna!'
Aytkamnday klldl deyt.
Aytkanlnday kllganda,
Asil tuugan Almambet
bergenin almay ayttl deyt:
'Sar'alandl mineyn,
Ak-kulan tursun oziindo-
balsa bolsun!' dedi deyt.
Manas batlr ayttl deyt:
'Serek, Sirgak, eki uul, ~orom,
aylanayn Kudayga, ~orom,
arpa-minen puudayga,~orom,
"Beremin!" degen koluga, ~orom,
belen klilp coluna, ~orom,
Kara-kandln balasl
kabllan tuugan Almambet
ba~lntogus kliinar!
At ~abl~ bir tii~iiriip sallfiar!
Ak-sakalln, at ~Igar!
Ki~liii ~oro, ton ~Igar!
Kara-kandln balasl
Kan Almambet bu balsa,
bir kuttuktap tli~iirglin, ~orom t'
Aytkamnday klldl deyt:
'Kok tekeni too tekedey
korgutkan, ~orom,
Ak-kula b~l c;:eksin,
ondansonra arkasmdan
bana Sarl-ala'YI getirin!
Ondansonra dizgininden
tutup getirin Tay-buurul'u,
b~ta Ak-kula olmak tizere
dokuz iyi at getirin!
Her gittigi memlekete,
her gittigi dagllk yere,
Almambet'i haber versin,
Almambet ata binsin!
Zlrhlml da getirin
Almambet'in arkaslna
giydirin bu zlrhlml,
Almambet bu zlrhlml giysin,
tahta kabzall bu mlzraglml
isterse eline alsm!
yok uzaktan getirdigim
perc;:inli,boz renk kesemi,
alsm beline taksln!
Siyah samur kalpaglml
getir ba~lna koyallm,
giysin Almambet kalpagl!
Her gittigi memlekete,
her bir ge<;tigi daga,
Almambet soylesin bunu!
Uzun okc;:elic;:izmelerimi
ayaklannagiysin!"
Soylenileni yaptllar,
hanm soztinti tuttular.
Asil dogan Almambet
hediyeleri almadl dedi ki:
"San-ala'na binerim ben
Ak-kula atln sende kalsln,
bu banaelverir!" dedi.
Er Manas dedi ki:
"Serek, Slrgak, ey iki yigidim,
Tann ~ahit olsun, yigitlerim ,
arpa ire bugdaYI, yigitlerin~ ,
veri rim deyip eline, yigitlerim,
yolluk verecegim yigitlerim,
Kara Han'm ogluna,
kaplan dogan Almambet'e
dokuz atl getirin!
Bir at yan~l yapln!
Ak sakaillya at C;:lkacak!
En ktic;:tikyigide elbise C;:lkacak!
Kara Han'ln oglu
Han Almambet geldiyse
kutlayallm ko~u ile, yigitlerim!
Soyleneni hep yaptllar:
"Kok-teke'yi, dag tekesiymli~
gibi korkutan, yigitlerim ,
 55
1765 areKe~e)J(aKbln-6atirn atekeiie Caklp-bayga babam CakJp-bay'a
atiTbl~ap, qOPOM! aytliiar, ~orom! s6yleyin, yigitlerim ,
AJlaAaH6atiTan coticy" Ae, qOPOM! Aladan baytal soysun de,~orom! bir alaca kJslrak kestirsin, yigitlerim
arnblprbl )Kyp-rYfl)KHtiCbIHAe, qOPOM! a~lrgl(?) curtun ciysm de, ~orom! biitiin halkl toplasln, yigitlerim!
~: KeMeKeHH~6amblHa,qOPOM, Kemekeniii ba~lna,~orom, Kemeke'nin ba~lna, yigitlerim,
KblpK KepMeHHKaKCblHAe, kJrk kermeni kaksln de, kJrk tane kazlk ~aktlrsm, deyin,
qOPOM! ~orom! yigitlerim ,
1770 KblpK aTKa6etira KIrk atka beyga kirk ata 6diil
THKCHH Ae, qOPOM! tiksin de, ~orom! versin, deyin, yigitlerim ,
GillY )KepAeHaT qa6aM, qOPOM, O~u cerden at ~abam,~orom, buradan ata binerek ben, yigitlerim ,
ytire )KeTKeHqeaT qa6aM,'OpOM! iiyg6 cetken~e at ~abam,~orom! eve kadar ko~acaglm, yigitlerim ,
,. AJIMaM6erreti 6aTblpra, qOPOM, Almambettey batlrga, ~orom, bahadlr Almambet'e, yigitlerim ,
,~
,;IIi; )Ka~bIAaHCHtiMKblJICblH Ae, qOPOM, caiildan siym kllsm de, ~orom, hediyeler hazlrlasm, yigitlerim ,
1775 aCTblHaH yrypJIan qblrbln astman uturlap ~Iglp ikramlarla kar~llasln, boyle
KeJICHH Ae, qOPOM!' kelsin de, ~orom!' s6yleyin, yigitlerim !"
3KH qOPO)KYPAY~etiT, Eki ~oro ciirdii deyt, Iki yigit ata binip,
)J(aKbln-6atira )KenH AetiT. Caklp-bayga cetti deyt. Caklp-bayin evine gitti.
'AcanaYAaHacanay MantiHKHM,aTa!' 'Asalaudan asalau maliykim, ata!' "Selamunaleykiim, baba!"
'33JIHKHMecanay MaJIHtiKHM, 60TOM!' 'Eelikime salau maliykim, botom !'"Aleykiimselam, evlat!"
1780 '3preH-MHHeHKeJIHnnHc,aTa, 'Erten-minen kelippis, ata, "Erkenden yola ~Iktlk biz, ata,
aTKaMHHHn)KeJIHnnHc, aTa. atka minip celippis, ata. atlarl slkl siirdiik, ata.
KaH PAYHAa33eH6H,aTa, Kan ordunda ezenbi, ata, Han tahtlnda rahat ml, ata,
KanKAarblAarnyryp6y, aTa?' kalk daglda ~iigiirbii, ata?' halk ~iikiir i~inde mi, ata?"
'KaH PAYHAa33eHAHP,60TOM, 'Kan ordunda ezen dir, botom, "Han tahtlnda rahat, ogullarlm,
1785KaJIK AarblAa myryp AYP,60TOM!' kalk daglda~iigiirdiir, botom!' halk da ~iikiir i~inde, ogullarrm!"
'A CytiYHqy-CytiYHqy~,aTa! 'A siiyiin~ii-siiyiin~iiii, ata! "Ben haberci geldim, ata!
Kapa-KaHAblH6anacbl, aTa, Kara-kandrn balasl, ata, Kara Hanin oglu, ata,
Ka6b1JIaHTyyraH AJIMaM6eT,aTa, Kabllan tuugan Almambet, ata, kaplan dogu~lu Almambet, ata,
Kaqbln 6Hp KeJIAHKomYMa,aTa! ka~lp bir keldi ko~uma,ata! yurdumuza ka~lp geldi, ata!
1790 Kapa KOJIAYY,KeK 6Hnyy, aTa, Kara kolduu, k6k bittiiii, ata, Kara elli, mavi bitli, ata,
KaH MMaM6eT KeJIreH,aTa! Kan Almambet kelgen, ata! Han Almambet geJdi, ata!
TepeM MaHac )KH6epAH,aTa, T6r6m Manas ciberdi, ata, Beni Er Manas gonderdi, ~Ita,
"AJIa,.aH6atiTan COtiCYH!"AetiT, aTa, "Aladan baytal soysun!" deyt, ata, bir alaca klsrak kessindedi. at,t.
"Amblprbl )Kypny )KHtiCbIH!"AetiT aTa,"A~lrgl curttu ciysrn!" deyt, ata, halkl da toplasln dedi, ata,
179 5 "KeMereHH~6amblHa,aTa, "kemegenin ba~lna,ata, Kemege'nin ba~lna, ata,
KblpK KepMeHHKepcHfI!" AetiT, aTa, kirk kermeni kersin!" deyt, ata, kirk kazlk ~aktlrsln dedi, ata.
"KblpKaTKa6etire THKCHfI!"AetiT, aTa, "kirk atka beyge tiksin!" deyt, ata, kIrk ata 6diil versin dedi, ,!t,l,
"DillY )Kep~eHaT qa6aM!" AetiT, aTaM!' "o~ucerden at ~abam!" deyt, atam!' oradan buraya atla ko~acak,at,!!"
)J(aKbln-6ati MblHblatiTaT: Caklp-bay mini aytat: Caklp-bay da dedi ki:
1800 'ATaH 6HPTyyraH )Kep Kat1Aa,60TOM, 'Atan bir tuugan cer kayda, botom, "Babamn dogdugu yer neresi y~lvrum,
3He~ 6HPTyyraH eneii bir tuugan ananlndogdugu yer neresi. y,lvrum?
)Kep KatiAa,6oTOM? cer kayda,botom?
KHHAHK6HPKecKeH Kindik bir kesken G6beginin kesildigi
)KepKatiAa,60TOM, cerkayda, botom, yer neresi, y~lvrum'!
KHpH~H 6Hp )KyyraH kiriiidi bir cuugan ilk Ylkandlgrn
ctk )Kep Kati~a, 60TOM?' cer kayda, botom?' yer neresi, oglum?
AHAa3KH yYJIatiTaT: Anda eki uul aytat: iki oglan dediler ki:
1805 'KHHAHKKeCKeH)KepJIepAI1, aTaM, 'Kindik kesken cerlerdi, atam, "G6begimizin kesildigi yeri, ata,
KHPAI1)KyyraH )KepJIepAH,
aTaM, kirdi cuugan cerlerdi, atam, kirimizin Ylkandlgl yeri, at,t,
MeH611JI6atiMHH'AetiAHAeiiT. men bilbaymin' deydi deyt. biz bilmiyoruz."
'KHHAHKKeCKeH)KepJIepH~,60TOM, 'Kindik kesken cerleriii, botom, "G6beginin kesildigi yer, y~lvrum,
KHpl1~H )KyyraH )Kepnep"1'(,60TOM, kiriiidi cuugan cerieriii, botom, kirinin de Ylkandlgl yer, yavrum.
1810 Ke6ec 6HP TOOAbl~6epH )Karbl, 60TOM,Kebes bir toodlii beri cagl, botom, Kebes daglnln beri y~rnl, y~lvrllm.

~
'rim!
lerim
56
Ke~HpCHn)KaTKaHK~~ 3prulllruH
6alll 3ne,6oTOM.
AnMaM6eTm~ brCKapblHa
qblAa6aii, 60TOM,
Keqyn 6Hp )Kypyn
TyreHAY~, 60TOM-
anTbrMbrmana-6alll
aiirblp yypy, 6OTOM,
1815 aJrrbrMbrmTaii 6onA'3ne, 60TOM!-
Aubr KeCT9nceH anrbrH, 60TOM!
Top'ana aiirbrp yypy,
60TOM,
anTbrMbrmTaii 6onA'3ne, 60TOM!-
aHbrK9CT9nceH anrblH, 60TOM!'
1820 )J(aKbm-6aii 3HAHK9ll1TYAeiiT,
)Kep TYCYH9KOHAYAeiiT.
anTblMbrm)Kene,MbI~ KynYH
Qbr6blpaTa6aiinan canAbrAeiiT:
)KeruMHm )Kene,Mbr~ KynYH
1825 )Kepmnere 6aiinan CaJIAbrAeuT!
AOO9A9ii31THKbrflAbrAeiiT,
K9flA9ii QblKTbrKbrnAbrAeuT,
KeMereHH~6ambrHAa
KbrpKKepMeHHKaKTbIAeuT,
1830 KbrpKaTKa6eure ruKTH AeiiT.
Mauac 3HAHaT QanTbl,
Kbrn 3prumTeH 6y 'IbIKKaH
AnMaM6eTrnHKbln-)KHpeH
AK-KynaAaHQbrraTAeuT,
1835 K99HYH9H9PanaTAeiiT!
MaHaCTbrHaCTbrHa KOUO6epeTAeiiT!
AK-Kyna KeneTapbrmTan,
MaHac Kene-rMaHac-ran,
MaHaCTan, ypaaH'IaKblPAbl!
1840 )J(aKblMambln KenreHAe,
6y qaKaHbrM6aii6HtJe
aCTbrHaH YTypnan qblrbln KenJ1TAeuT.
AnMaM6eTTHK9peT AeuT,
AnMaM6eT aTTaHTymTY AeiiT,
1845 MaHac-TaTym9 KanAblAeuT.
qaKaHblMHblHKaTbrn
KanraHaK 3M'IeK,
aa CYTT9p6auAa 6onAY AeHT,
THpKHpenarbln TYPAYAeHT.
AHAaHAnMaM6eT 6aTblp auTTbrAeHT:
1850 '3HeKe~HHHaK 3M'IeK
arbm TYpaT,MaHac-KaH!
BHP3MqerHHceH3MrHH,
6Hp 3MqerHHMeH3MeuH!
BenHMAHKbrHAau6yynauH!
1855 )J(aKbln-6aiiAaHTYyaHH!
CeHH-MHHeH 6HP
TYyraH aAaM6onaHH!'
BHp 3MtJerHHAnMaM6eT3MAHAeHT,
MANAS DESTANI
kefiirsip catkan kefi Ertitin
ba ele, botom.
Almambettifi Iskanna
~Idabay, botom,
ko~iip bir ciiriip
tiigondiifi, botom-
altJml ala-ba
ayglr iliirii, botom,
altJml tar bold'ele, botom!-
Am kostop sen algin, botom!
Tor'ala ayglr iiiirii,
botom,
altJml tay bold'ele, botom!-
am kostop sen algin, botom!'
Caklp-bay endi kotii deyt,
cer tiisilno kondu deyt.
altJml cele, mlfi kulun
~Iblrata baylap saldl deyt:
cetimi cele, mlfi kulun
cergilete baylap saldldeyt!
DobOdoy etti klldl deyt,
koldoy ~lktJ klldl deyt,
Kemegenifi balnda
kirk kermeni kaktJ deyt,
kirk atka beyge tikti deyt.
Manas endi at ~aptJ,
KII Ertiten bu ~Ikkan
Almambettin Kll-ciren
Ak-kuladan ~Igat deyt,
koonilnon or alatdeyt!
Manastln astlna kayo beretdeyt!
Ak-kula kelet antap,
Manas kelet manastap,
manastap,uraan~akudl!
Caklndalp kelgende,
bu <;akanlm baybi~e
astlnan uturlap ~Iglp kelet deyt.
Almambetti korot deyt,
Almambet attan tiitii deyt,
Manas-ta tiio kaldl deyt.
<;akammmn katlp
kalgan ak em~ek,
aa siittor bayda boldu deyt,
tirkirep aglp turdu dtyt.
Andan Almambet batu ayttl deyt:
'Enekefinin ak em~ek
aglp turat, Manas-kan!
Bir em~egin sen emgin,
bir em~eginmen emeyn!
Belimdi klnday buulayn!
Caklp-baydantuuayn!
Seni-minen bir
tuugan adam bolayn!'
Bir em~egin Almambet emdi deyt,
her genileyen geni irti
nehrinin bal, yavrum,
Almambet'in donduran bakllarlna
dayanamaYlp,yavrum,
0 yerlerden g<i<;iip
gitmitin sen, yavrum.
Altml alaca ayglr
silriisii ile, yavrum,
altml tar hazlrla, yavrum!
Kestirip sen aI, yavrum!
Dorualaca ayglr siiriisii urada,
yavrum,
altml tar orada, yavrum!
Sen de oraya git aI, yavrum!
Caklp-bay oradan go~tii,
dilzliige kondu,
altml iple bin kulaYI,
toplatJp baglattJ.
Yetmi iple bin kulaYI
slra slra baglattJ.
Tepe gibi et YIgdlrdl,
gol gibi i~kihazlrlattl,
Kemege'nin balna
kIrk tane kazlk ~aktlrdl,
kirk ata Odill verdi.
Derken Manas yel gibi kotu,
yukarl irti'ten ~Iktl,
Almambet'in KII-ciren'i
Ak-kula'YI ge~iyor, derken
adamakl111 ge~miti!
Manas atJkoyuverdi!
Ak-kula hlzla flrladl,
Manas Manas~a geliyor,
Manas nidaslm haykmyor!
Yaklalp gelince
annesi <;akamm baybi~e,
sevin~le karllamaya ~Iktl.
Oerken Almambet'i gordil.
Almambet atlndan indi.
Manas da attan inmiti.
<;akammln katJllp
kalan ak memesinden
sevincinden silt gelmiti,
lpU lpU aklyordu.
Almambet hemen dedi ki:
..Annenin ak memesinden
silt aklyor Manas Han!
Bir memesinden sen git em,
bir memesinden hen emeyim!
Belimi slkl baglayaYlm!
Caklp-bay'dan dogaYlm!
Senin kardein
olaYlm!"
Almambet bir memeden emdi,
 ,
ALMAMBET'tN MUSLUMANOLUP K6K~6'YO TERK ETMESt 57

6HP 3MqerHH MaHaC 3MAHAetiT!
3MH YHYHe 6apAbl AetiT,
1860 )f(blpran-Kynan )f(aTTbl AetiT-
MaHac-MHHeH AnMaM6eT
eKee 6p TYyraH ~aM 6on}J.yAeHT!
bir em~eginManas emdi deyt!
Emi iiyiino bardl deyt,
clrgap-kulap callI deyt-
Manas-minen Almambet
okoo bir tuugan adam boldu deyt!
Manas obiiriinden emdi!
Derk~n evine girdiler.
i~tiler, tiirkii soylediler,
Manas ile Almambet
ikisi karde oldular.
 './1'

l'

1 MaHac MaHaC OOnrOHAO,

iI
iI
'f!Ii I
' I
'~ c
..Ii,
MaHac aTKa KOHroHAO,
antJaiibIn aTKa MHHreHAe,
anbicKa canap )J(ypreHAe,
M! 5 6y AYHOOHYKopKyrKaH,
:~
neHAeHHH6apbIH KopKYTKaH-
,,:J 1
tfJ, HtJepHHeaIU KoiirOH
'1:
AK-n~bIIUa AereHre
'i IUyra MaHac 6aIU KOMrOH.
;1 EaCTblpraH )J(onYH Koona6aH,
10 Ken ypYIUyn )J(oona6aii,
AK-naAblIUa 3JIAepHHe
HtJepHHeaIU KOMAY,
AK-n~bIIUa AereHre
6aTbIp MaHac 6aIU KOHAY,
15 KeIUeHe 6yyraH 6enooJIAY,
AK-n~bIIUa 3nHHe
6aTbip MaHac 3n 6oJIAY-
6YMpraH A33MHH )J(yrynTYP,
6ap MaHac TyrynTYp.
20 'AK-KynaHbIH OOCYH)J(aHraMbIH,
TYHAYKTYH)J(a6YYH
HaH3a-MHHeHTYpTKeMYH,
3IUHrHHHH3~cecHH
KblnbIIU-MHHeH 6ynraMbIH,
25 TaIUTaH COKKOHKoprOHYH
TaKblp KbInbln anraMbIH,
KYMAaH KbInraH KoprOHYH
tJyn-tJY~KyptJaK KbinraMbIH!
KapKapanyy 6y KblCblH
30 KapMan on)J(o KbInraMblH,
atJ-6HneKTeH anraMbIH,
aT Ke-ryHe canraMbIH!'
q YnAypereH,1lI ypIUYTTY
6aTbip MaHac YPKYTTY!
35 EynYTTYH )J(aHAaH6YP~bl,
aman OpOH tJapblcblH
aTblp MaHac CYP~bl.
AK COOTKHHce, )J(e~ 6onAY-
AK-n~bIIUa AereHH
40 MaHac-MHHeH Te~ oonAY!
AK-Kyna MHHHn )J(enreH )J(OK,
MaHac OpYCTY )J(oonan KenreH )J(OK!
60
T06yptlaK YPYHHt1PAH,
OpYCTaH6eJIeK6y JKypTTY
45 MaHac Ke~eIlIHHeKHt1PAH.
AK Ae6e tlbIrbin Talli YPAY,
OpYCTaH6eJIeK6y JKYPry
MaHacKa KeJIHn6aIlI YPAY.
llIaKCbI JKepAe6aAaMJKOK:
5 0 MaHacKa Kat1pbInat1TapaAaMJKOK.
)KOJIot1AYJKOJIAO TalliTaraH,
KbI6bIparaHJKaHAbI6aIIITaraH,
KbITat1AbIHKbIp MYPYHAYY Ko~yp6at1
KbIpKacai1AbI~6y MaHac,
5 5 CapTTbIHJKypryH canbIpAbI~,
Kantla JKypryH KatlbIPAbI~,
KbI3blJ1-6aIlIJKypTYHKbIt1HaAbI~,
AK-naAbliliara 6apbInCHt1JIa,I\bI~!
AK aca6a KbI3b1JIryy,
60 aK JKeJIemHaIlrraraH,
KbIpKtlOpOHY6aIlITaraH,
AJKbI6at1tlOpOHYat1KbIpraH,
AnMaM6eTHHIIIaKblpraH-
KblJ1bItlbI6ap 6HJIeKTe,
6 5 MaHaCTbI~6aTbIpJIbIrbIJKypeKTe
JKYTKYHreHAe JKypery
KbIpKtlOpOIIIblMaHraHAa6HJIem!
KapKapaHbIHKapacbI,
Ayt1YMaJIbInTbIHcapacbI,
70 anbin nap Ke~eIlITannaraH,
MaHacKaKaHpbIKaMtlbItlannaraH!
AprbIMaK MHHce,JKeJIMereH,
6aTblpMaHacTbIHaJ]AbIHa
Tyypa aAaMKeJIMereH-
7 5 at1AbI~bIHaH aH KopYKKaH,
KYJIne~YHeH KYHKopYKKaH!
At16YJIyrKa cHHHraH,
KYH6YJIyrKacHt1HraH!
MHHreH aTbIAK-KYJIa,
80 KHt1reHTOHYAK-Ky6e:
AK-KYJIaraaT JKemet1T,
AK-Ky6ere OKeTneHT!
KarblJ1anMHHreHKapa-Kep,
6acTbIpraHJKOJIY KapaJKep!
8 5 MaHac MaHac OOJIroHY,
MaHacaTKa KoHroHY,
AK-KYJIaraaT JKemet1T,
AK-Ky6ere OKeTnet1T!
ATKa MHHAH~,3p MaHac,
90 'EaCTbIpraHJKOJIYH KOOJIat1H!'
Aen,
'3p KeKtleHY JKOOJIat1H!' Aen,
'AK-JKOJIOOpC tlanaMbIH!'Aen,
'KeKtleHYHKeK ananyy Ken JKblJIKbI
JKat1AablJ100KblJ1aMbIH!
95 QbI6bIparaHKYJIYHYH
cyyra KHt1pHnKeJIeMHH!
MANAS DESTANI
Tobur~ak iiriin iyrdi,
Orustan bolok bu curttu
Manas kefieinekiyrdi.
Ak clabo ~lglp t~ urdu,
Orustan bolok bu curtu
Manaska kelip b~ urdu.
-5akSIcerde badam cok:
Manaska kaynp aytar adam cok.
Coloydu coldo t~tagan,
kIbIragan candl b~tagan,
Kltaydm kIf murunduu Kofiurbay
kIrka saydlfi bu Manas,
Sarttm curtun sapIrdlfi,
Kal~a curtun ka~IrdIfi,
K1zIl-b~ curtun kIynadlfi,
Ak-padIagabanp siyladIfi!
Ak asaba kIzIl tuu,
ak celegin ~tagan,
kIrk ~oronu batagan,
AcIbay ~oronu aykIrgan,
Almambetin akIrgan-
kIlI~I bar bilekte,
ManastIfi batIrllgl ciirokto
ciitkiingondo ciirogii
kIrk ~oro Imangandabilegi!
Karkaramn karasl,
diiyiim allptIn saraSI,
allp par kefietappagan,
Manaska kayn kam~1~appagan!
Arglmak minse, celmegen,
batIr ManastIn aldma
tuura adamkelmegen-
aydIfiman ay korukkan,
kiilpi)fiiinon kiln korukkan!
Ay bulutka siyngan,
kiln bulutka siyngan!
Mingen atI Ak-kula,
kiygen tonu Ak-kiibo:
Ak-kulaga at cetpeyt,
Ak-kiioogo ok otpoyt!
KagIlap mingen Kara-ker,
bastIrgan colu karacer!
Manas Manas bolgonu,
manas atka kongonu,
Ak-kulaga at cetpeyt,
Ak-kiioogo ok otpayt!
Atka mindifi, Er Manas,
'BastIrgan colun koolayn!' dep,
'Er Kok~onii coolayn!1 dep,
'Ak-colbors ~alamm!' dep,
'Kok<;:oniinkok alaluu kop cllkl
cayda 1100kllamm!
<;Iblragan kulunun
suuga kiyrip kelemin!
Bir ~ok siiriiler toplandl,
Rus'tan b~ka milletler hep,
I::
Manas'm hiikmiine girdi, ;,
Ak daga ~lkIp ahdetti.
Rus'tan baka hep milletler
Manas'a gelip bavurdu.
Bu steplerdebadem yok,
Manas'a ~lkacak adam yok.
Coloy'u yolda yenerek
halkIn i~ine girdi.
<;inlinin ince burunlu Konur-bay'ml
kIII~la devirdin, Manas.
Sart'm yurdunu ~ignedin,
Kal~a kavmini ka~lrdm,
KIZIl-ba'1 inlettin,
Ak-padIa'yahediyeeyledin!
Ak direkli kIzIl tuglin
iizerinden ak bayrak yiikseldi,
kIrk yigidi gotiiriip
Aclbay yigide emrettin,
Almambet'e seslendin,
kIllcm var elinde,
Manas, erligi var yiireginde.
Yiirekleri kuvvetlendi,
kIrk yigit kollan slvadl,
turna kuunun karasl,
gii~liilerin kuvvetlisi,
alpler amp kalmltl,
artlk Manas'a kam~1kaldlramadl.
Ata bindi ise atI yiiriimedi
Er Manas'm karlsma
bir daha kimse ~Ikamadl,
aydmmdan ay korktu,
Ilgmdan giin korktu,
ay bulutlara saklandl,
giine buluta slgmdl!
bindigi at Ak-kula,
giydigi zlrh ak ZlrhtIr,
Ak-kulasma at yeti~mel,
zlrhma hi~ ok ilemez,
kara atIna binince
yer yiizii simsiyah olur!
Manas Manas olall,
Manas ata konalI,
Ak-kulasma at yetimez,
zIrhma hi~ ok ilemez!
Ata bindin, Er Manas,
"Yoluma gideyim!" dedin,
"Kok~o ile vuruaYlm!" dedin,
"Ak kaplam yakallyaYlm!" dedin,
"Kok<;:o'niinkok alaca siiriisiinii
yaz giiniinde buraYlm!
Tay siiriilerini
su ba~masiirdiireyim!
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi-5i
61

A3bIHaraHaMrbIpbIH Azmagan aygIrln AZlll ayglr kinetmesinden,

a~ra caJIblnaJIaMbIH! anga sallp alamm! canavar izleri bulaYlm!
IIIbI~KbInaraH 633HI1 -51nkllaganbeeni Aglayan klsrak kinemesinden
100 opycaK caan KeneMI1H! orusak saapkelemin! tay yokken silt sagaYIm,
)Keprenen KenreHKeKqeHYH Cergelep kelgen Kok~ontin konup gelen Kok~o'yti
xeKe caMbInaJIaMbIH! ceke saYlpaIamm! tek balma yere vuraYlm,
TOHYHTOHKbInaMbIH, Tonun ton kl1amm, elbiselerini giyeyim,
aTbIHbInoo KbInaMbIH, atm 1100kllamm, atlna ytik ytikleteyim,
105 a3bIrbIHaTKaTapTaMbIH! azlgln atka tartamln! azlglm atlma vereyim!
AiiTbIHAaKype~qyneM KynyrYH Aytmda Ktiron~tiloy ktilligtin Ytiriik atl Ktir6n~ii'yti
Y'lOl AK-naMIllara aJIblnTapTaMblH, Ak-payaga allp tartamm, Ak-padla'ya hediye edeyim,
aT xyreH~y TapTaMbIH! at ctigondti tartamm! mallm mtilkiinii alaYlm,
AK-n~bIIlla amaHbI-MI1HeH6onoMYH! Ak-padla aytkam-minen bolomun!Ak-padla'mn dedigini yapaYlm.
110 )KapKbIparaHxaMa 6ap- Carklragancayda bar- Yazm giine giizel parlar,
AK-n~bIIlla MaaKe~eIll aMTKaH co~, Ak-padla maa kene aytkan son, Ak-padIa benimle goriittigtine gore
Maa KaMpblnKen KaMa 6ap? maa kaynp kep kayda bar? bana artIk kim karlabilir?
AMaraHbIM apKaJI,Kynxa, KI1MKTI1P, Andagamm arkal, kulca, kiyk tir, Avladlglm argal, dag ko~u, geyikdir,
AK-n~l1illa Ana-Too~aH 611MK TI1p. Ak-padia Ala-toodan biyk tir. Ak-padla Ala-dag'dan biiytiktiir.
115 AK-n~I1Illa Ke~eIll amaH co~, Ak-padia keneaytkan son, Ak-padla benimle goriittigtine gore
MaHaCKaKaMqbI Manaska kam~1 Manas'a kam~1~arpacak
qa6ap KI1IllI1KaMa 6ap. ~abarkii kayda bar. kii nerede var?
AK-Kyna aTbIMTOK60nroH: Ak-kula atIm tok bolgon: Ak-kula atlm doydu
AK-n~bIIlla-MeH apKaJIanTYpraHco~, Ak-padla-men arkalap turgan son, Ak-pad.a bana arka olduk~a
Maa YPYIllapKI1IllI1XOK 6onroH- maa uruar kii cok bolgon- benimle vuruacak kii yok artlk,
120 6aTbIpMaHac apKacbI! batlr Manas arkasl! ben, bahadlr Manas,
"Kap xaCTaHbln Man TanTbIM, "Kar castamp mal tapum, karll daglarda yaup mal buldum,
KaHbIKeMxbIpr~bI KepcYH!" ~en, Kamkey clrgaldl korstin!" dep, Kamkey mesut yaasln diye,
"Myc xaCTaHbln Man TanTbIM, "Mus castamp mal tapum, buzlu yama~lara yaup mal buldum,
6YKapaMxbIpran XypCYH!" ~en, bukaram clrgap ctirstin!" dep, fukaram mesut yaasln diye,
125 "KbISlnyyxep~eH XbInKbI aMblM, "klyaIuu cerdenCl1kl aldlm, kayalardan at stiriisti aldlm,
'KbIpKqOPOMxbIpran XYPCYH!"~en- kirk ~orom clrgap ctirstin!" dep- kirk yigidim de mesut olsun diye.
Anbln XI1MnblnKenreMe, Allp ciyllp kelgende, Alpler toplamp gelince
6aIllbIH KOM~OMKeCeMI1H, bam koydoy kesemin, baml koyun gibi keserim ben,
KaHbIHKapacyy~aMTeKeMYH! kamn kara suudaytokomtin! kanlarml sular gibi aklurlm,
130 TOHYHTOHroKbInaMbIH, Tonun tongo kl1amm, giyimlerini giyerim,
aTblHbInoo KbInaMbIH! ann 1100kl1amln! atlarma ytik vururum.
KapKapaJIYYKbICTapbIH Karkaraluu klstann Ba1sorgu~lu klzlarlm
aq 611neKTeH aJIaMbIH, a~ bilekten alamlR, ince bileklerinden tutanm,
onxo anbln KeneMI1H! olco allp kelemin! yurda esir gottiriirtim.
135 AnMaM6eTTeMqOPOMO, Almambettey ~oromo, Yigidim Almambet'e
aa cooraT 6epeMI1H! aa soogatberemin! verir, hediyeederim!
KeKqe Ken ana XbInKbI 6ap, Kok~o kop ala Cl1kl bar, Kok~o'ntin kula au ~ok,
XI1MnTepl1naM~MbIM, ciyp terip aydadlm, hepsini yakaladlm ben,
XI16eKTeHKbInraHXenKaCI1H cibekten kllgan celkasin ipekten tay yularlnl
140 KaHXbIraMa6aMnaH~bIM, kancigama baylandlm, egerime bagladlm,
KeTYHeHKyyn KenreHKeKqeHY kotiinon kuup kelgen Kok~onii arkamdan gelen Kok~o'ye
Tocyn Typyn caMraMbIH!' tosup turup saygamln!' kar1~Iklp vuruurum!"
~bIH~arbI K ype~qy Aldlndagl Kiir6ii~ti Alunda au Kiiron~ti
KeKqe Ken~11KeTYHeH, Kok~o keldi kotiinon, Kok~o arkaslndangeldi,
145 6y MaHacTbIqaKbIpaT: bu Manasu ~aklrat: Er Manasl ~aglrdl:
'AM~araHXbInKbI~ anTbIcaR 'Aydagan cl1k1naID san "Aldlgm aID at stiriisii ile
Te~apaJIraKoHony! ten aralga konolu! diizliik yere konallm,
Te~ 6enYIllY aJIaJIbl! Ten bolliii alall! bOliiiip ran yarlya alallm!
KyyraH xbInKbI~ XeTI1caH Kuugan cllklii ceti san Aldlgln yedi at siiriisii ile
62
15 0 Te~ apanra KoHony!
Te~ 6eneIIIY ananbl!
TOKCOHTOPy )KOprO 6ap,
TopOO~a 6eneK an!
AnTblMblIII ana )Kopro 6ap,
155 aK-caKaJJ.nYY aTa~a 6eneK an!
)l(eTJtMJtIII ana )Kopro 6ap,
)KeH aSlrblH anrblH,
Topoo~a 6eneK an!'
MaHac KeKtJe MblHbl aHTaT:
160 '6eKeMYCTYH 6ypeMYc,
6ypeMYc Kan6aHnbl.
TyuTY 6on6oHMYH!
MeH apanra KOHOOHMYH,
Te~ 6enYIIIY an6aHMblH,
16 5 TYUTY caa 6ep6eHMJtH!
Anbl~ Kence, anbln KaH!
Anbl~ )Kemece, KO~IIIYH JtTTeH
Ka~IIIblnaH Typyn Kan!'
'Man ytJYH enreH JtT, MaHac,
Man ytJYH eKe enreny!
170 OH 3KJt AypMeT KeTepreH
OT tJblrap Kapa MblnTblKTbl
ec Kony~a 6epeHJtH!
KotJYYIIITau OKTY KYIOUan!
Ta6aKTau Aapbl can bin an!
175 AnaKaHAaH aK TeIIIYM
aHAaH atJbln 6epeHJtH!
MblnTbIK-MJtHeH aTbI6-6aK!
MeHJt aTbln enTypce~,
6y )KblnKblMAbl aHAan Ken!
180 6nTyp'an6aH ceH rypca~,
30pnyry~a oon6oHMYH!'
AA MaHac aHTTbl AeHT:
'TJtnTJt ceHJt KopYKnaHMblH
caHblIIIKaHblH caHbllllKaH,
185 aTblIIIKaHblH aTblIllKaH,
YPYIIIKaHblH YPYIllKaH,
enep-enrYlJe KapMalllaMblH,
MblnTbIK-MJtHeH aTbllllaMblH,
KblnbllJ-MJtHeH tJa6bllllaMblH!
190 ATblIIICalU{a KopYKnaHMbIH,
lJa6bllllcalU{a KopYKnaHMbIH!
KellleHe 6yyraH 6enJtM 6ap,
KJtHreH Ky6e TOHYM6ap!'
AK-Kynara MJtRAJt,AeHAH,
195 AK-Ky6eCYH KJtHAJt,AeHAJt
aTTaHbln lJblKTbl 6y MaHac.
AHAap-KaH yyny 3p KeKlJe
K ype~tJy aTblH MJtHAH,AeHJ:lH,
KynrYH TOHYHKJtHAH,AeHAH.
200 bY )KaKTaH lJblKTbl 3p KeKlJe,
6y )KaKTaH tJblKTbl 3p MaHac,
eKee KenAH MalU{aHnalllbln,
MANAS DESTANI
tefi aralgakonolu!
Tefi b6l6ii alall!
Tokson torn corgo bar,
toroofia b616kal!
Altlml ala corgo bar,
ak-sakalduuatafia bOl6kal!
Cetimi ala corgo bar,
cen ayagm algIn,
toroofia b6l6k al!'
Manas K6kc;:6mInI aytat:
'Ok6miistiin biir6miis,
biir6miis kalbayll.
Tiiptii bolboymun!
Men aralga konboymun,
tefi b6liiii albaymm,
tiiptii saaberbeymin!
Allfi kelse, allp kan!
Allfi cetpese, kofiuy ittey
kafillay turup kal!'
'Mal iic;:iin6lg6n it, Manas,
mal iic;:iin6k6 61g61ii!
On eki diirm6t k6t6rg6n
ot <;lgarkara mlltlktl
6s kolufia bereyin!
Koc;:uutapoktu kuyup al!
Tabaktap dan sallp al!
Alakanday ak t6iim
anday aC;:lpbereyin!
Mlltlk-minen atlb-bak!
Meni atlp 6ltiirs6fi,
bu cllklmdl aydap kel!
Oltiir'albay sen tursafi,
zorlugufia bolboymun!'
Aa Manas ayttl deyt:
'Tipti seni korukpaymm
saYIkamnsaYIkan,
atlkamn atlkan,
urukamn urukan,
6l6r-6Igiic;:6karmaamln,
mlltlk-minen atlamln,
klllc;:-minen<;ablamln!
Atlsafida korukpaymm,
c;:ablsafida korukpaymm!
Keene buugan belim bar,
kiygen kiib6 tonum bar!'
Ak-kulaga mindi, deydi,
Ak-kiib6siin kiydi, deydi
attanlp C;:lktlbu Manas.
Aydar-kan uulu Er K6kc;:6
Kiir6fic;:iiatln mindi, deydi,
kulgun tonun kiydi, deydi.
Bu caktan C;:lktlEr K6kc;:6,
bu caktan C;:lktlErManas,
6k66 keldi mafidaylalp,
duzllik yere konallm,
bolliup yarl yarlya alallm!
Doksan doru yuri.ik var,
onlarm hepsini sen at!
Altml yfuuk daha var,
bunu ak sakalll babana pay al!
Yetmi ala yuri.ik daha var,
bunlar da senin olsunlar,
bunu da hep senal!"
Manas Kok~o'ye dedi ki;
"ikimizdenbiri yaaYlp,
oburi.i imdi olmeli.
Ben senin fikrinde degilim,
banmaYIduunemem,
mall paylamaYIduunemem,
sana bir eyveremem!
Kuvvetliysen hepsini at!
Alamazsan kopek gibi
geber kal!"
"Mal i~in olen kopek Manas,
mal i~in ikimiz de geberelim!
On iki kurun dayamr
atelersa~antiifegimi
al eline hen vereyim!
iki avu~ kufun al koy!
Bir ol~u de sa~makoy!
Ak gogsumu bir el kadar
a~lp sanahazlrlaYlm!
Tufegin ile ~ek de vur!
Vurup oldfuebilirsen
suri.ilerimi at gotiir!
Fakat beni olduremezsen
bu hakarete katlanmam!"
Manas ona dedi ki:
"Senden artlk korkum yoktur,
vuruallm, vuruallm,
tiifek atlallm, atlallm,
gfueelim, gfueelim,
olene kadar boguallm,
tiifek ile vuracaglm,
klll~ ile vuracaglm!
Benim kltl~tan korkum yok,
vurumadan korkum yok!
Kemerle bogulmu belim var,
arkama giydigim zuhlm var."
Manas Ak-kulaslna hindi,
ak zuhl da giyindi,
atma atladl Manas.
Aydar Han'ln oglu Kok~o
atl Kfuon~u'ye hindi,
deri elbiseyi giydi.
Kok~o ortaya tirladl,
Manas ok gibi saldlrdl,
biri birine ge~tiler,
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLOMO VE YENiDEN DiRiLi-5i
cYYJIecneiiCe3YHTaMaiiJIaIllbln.
8Kee KeJIAHJKaHaIlla-
205 AJIMaJIbl-TOO
aJIaIlla!-
JKaKaCblHaKapMaIllTbl,
epAe cypen KeTTH,AeiiAH,
blJIAHiicypen Ke1TH,AeiiAH.
COMO KeKqe JKaJIblHaT:
210 'Koiio 6epmH JKaKaMAbl!
8PAe cypen 6apAbl~ ceH,
blJIAJfiicypen 6apAbl~ ceH,
JKblJIKblMAbl miin aJIAbl~ceH,
KblpK qOPOHY KbIPAbl~ceH!-
215 Kai1Hbl-MJfHeH KaIllTaIllbln,
KaTbIH-MJfHeH ypYIllyn-
"KaHbIKKaHbl~JKaCCbIH!" Aen,
"EJfp aqyYMY 6accblH!" Aen,
caa Kai1paKaMqblqanTblM6bl,
220 Karyy Kenm aiiTTblM6bl?
Koiio 6eprJfHJKaKaMAbl!
CeH-AeeAeMJf3p MaHac!
MeH-Ae eAeMJf3p KeKqe!
HTTeii 60JIyn YPYIllyn,
225 KYJIAai160JIyn JKYJIYIllyn,
JKaMaHarryy 60JI60i1JIY?
8KeMYCTY~6ypeMYc
MaJIyqYH eJIMeK60JIAYK!
"Koi1! Koi1!" AeceM,60JI60AY~,
lit 230 MeHJf~mJIJfMHAHaJI63Abl~!'
OH 3KJfAypMeT KeTepreH
OTqblrap Kapa MblJITblKTbl
MaHaCTblHKOJIYHa 6epAHAeiiT,
Ta6aKTanAapbl CaJIAblAeiiT,
235 KOqyYIllTanorYH KyiiAYAeiiT.
"Tapc!" AeAJfpe6Hp KOMY!
KeKqeHYH aTbl K ype~qy
6y KeKqeHY KeTepyn
KeKTYTYH60JIyn Ky6YJIAY!
."
.lI
I'
:~J
"
240 MblHAaii KeKqe )KypreH )KOK,
MblJITblrbl6y KeKqeHY TJfiireH)KOK! mlltlgl bu Kok~onii tiygen cok!
MaMaiiblHAa KeK'1e rypaT KaTKblpbln:Mandaymda Kok~o turat katklnp: Kok~o giilerek karlsma ~Iktl:
'OT qblrap Kapa MblJITblKTbl
MeHJfHKOJIYMa 6ep!
245 TaMaKTanAapbl CaJIaiiblH
KOqyYIllTanorYH KysriiblH!
Ta6blJIra 6YTaK60JI,MaHac!
TaTYY60JIyn Typyn 6ep, MaHac!
MeH ceHHTapc Te~ aTaiiblH!
250 DeK TOn'1YJIan TOnqYMY,
6eK ynqYJIen ynqYMY,
aJKaJIAblH ory miireHAe,
TOKToryn TyprYH, AK-Kyfill!
AqblK JKepreKaJI6aChlll~
255 Ory JKa~blJIblnCaJI6aCb1H!
MaHac, MaHac, eJIOOrYH!'
I:i;
~
siiiilospoy soziin tandaylalp.
Okoo keldi canaa-
Almall-too al3a!-
cakasma karmatl,
ordo siirop ketti, deydi,
Ildiy siirop ketti, deydi.
Sofido Kok~o calmat:
'Koyo bergincakamdl!
Ordo siirop bardlfi sen,
Ildiy siirop bardlfi sen,
cIlklmdl tiyp aldlfi sen,
kirk ~oronu kIrdlfi sen!-
Kaym-minen k3talp,
katm-minen uruup-
"Kamkkamfi cassIn!" dep,
"Bir a~uufidubassIn!" dep,
saa kayra kam~l ~aptlmbl,
katuu kepti ayttlmbl?
Koyo bergincakamdl!
Sen-deedemi Er Manas!
Men-de edemi Er Kok~o!
Ittey bolup uruup,
kulday bolup culuup,
caman attuu bolboylu?
Okomiistiifi biiromiis
mal ii~iin olmok bolduk!
"Koy! Koy!" desem, bolbodun,
menifi tilimidi albadlfi!'
On eki diirmot kotorgon
ot ~Igar kara mIluktl
Manastm koluna berdi deyt,
tabaktap dan saldl deyt,
ko~uutapogun kuydu deyt.
"Tars!" dedire bir koydu!
Kok~oniin atl Kiiron~ii
bu Kok~onii kotoriip
kok tiitiin bolup kubuldu!
Mmday Kok~o ciirgon cok,
'Of ~Igar kara mIltlktl
menin koluma her!
Tamaktap dan salaym
k~uutapogun kuyaYln!
TabIlga butak bol, Manas!
Tatuu bolup turup her, Manas!
Men seni tars ten ataYln!
Bek toPl;:ulaptoPl;:undu,
bek iip~iilop iip~iifidii,
acaldm ogu tiygende,
toktotup turgun. Ak-kiibo!
A~lk cerge kalbasm!
Ogu cafiIllp salbasm!
Manas, Manas;olbOgiin!'
63
bir tek soz soylemediler.
ikisi karllamltl
Almall-dag'ln yamnda!
Yakalarmdan tutarak
yukan dogru ~ekitiler,
3agl dogru ~ekitiler.
Sonunda yalvararak Kok~o dedi ki
"Koyuver artlk yakaml,
yukan dogru ezdin beni
aagldogru siiriikledin,
siiriilerimi aldm sen,
kIrk yigidimi aldln sen!
Kaymm ile savalp
kanm ile vuTutun!
"Hiddetini yatltlr!" dedim,
"Nefretini bastlr!" dedim,
sana kam~lm ml dokundll?
Katl bir soz mil soyleditfl'?
Gel koyuver u yakallll,
sen her zaman Er Manas'sln!
Ben de Er Kok~o'ylim daim!
Kopek gibi bogu~ursak,
kale gibi dogiiiirsek,
adlmlz fenaya ~Ikmaz ml?
ikimizden biri mutlak
biT mal i~in olmeli mi?
Blrak, dedim, blrakmadm,
sozlerimi dinlemedin."
On iki kurun dayanan
atesa~antiifegini
Manas'in eline verdi,
bir ol~ii de sa~ma koydu,
iki avu~ da kurun koydu.
Pat! diye tiifegi boalttl.
Kok~o'niin atl Koron~ii
Kok~o'yii havaya kaldlrdl,
Kok~o mavi dllman oldu,
Kok~o gozlerden gaip oldu!
KuTunana degmemiti,
"Ver Uate sa~antiitegi.
bir de ben ateedeyim!
Ben de i~ine sa~ma koyup
iki avu~ kuTunkoyaYlm!
Tabllga dall 01,Manas!
Orada dimdik dur, Manas!
Bir atlta seni vuraYlm!
Diigmelerini iyi ilikle.
baglanm slkl bagla,
ecelin oku degerse
ak zlrhln onu tutsun!
A~lk bir yerin kalmasm!
Ok yamllp dalmasln!
Manas, Manas olmesin."
 ; "7'.~C'
64
KeKqe "Tapc!" KOlOn6Jfp aTrbl, AeHT! KokCt'o"Tars!" koyup bir attl, deyt! XokCt'o"giiiim!" diye tiifegi boalth,
MaHacTblH)((yperYHTJfHAJf, AeHT! ManastJn ciirogiin tiydi, deyt!
OIIlY MJfHreHAK-Kyna
260 KeTepyn anbln KalIlTbI,AeHT.
KeKqe KeTYHeHqaKblpaT:
'3pJf )((a~rblCceH3Ae~,MaHac,
aTaMHblH)((~rblC MeH3AeM,MaHac!
CeH )((a~rblC-TaMeH)((a~rbIC-TaMaHac, Sen cafigls-ta men cafigls-ta ManasJJentekim, sen teksin, Manas,
265 eKe6YCTeH )((afl.rblC,MaHac-
Kapoon KepreH 6y KOCYM, MaHac,
Kaqbm Kecce~ He oonlJ.y, MaHac?
Mallia TaPTKaH 6y KonYM
6aUnaHblnKanca~He OOJll1.Y,MaHac?
270 1:IblHblAereH qblHblM6ap,
qJfHJfHnereHAapblM6ap-
enreH )((aHAblTJfprJfCKeH,
eqKeH orry TaMbiCKaH,
aK 6aKTara opon anraH capblH6ap,
275 aK 6aKTara opon anraH AapblM6ap:
JfqJfH.neH 33Jfn6epeHJfH,
TbllllblH.naHAapblCYPWHYH!
AHKTbJpblnKOHO 6epeHH!
)J(OJI.QOooA'enyn KanaCbIH,MaHac!'
280 OlllY )((apanyy 6onAY 6y MaHac,
'AnAa!' Aen aTKaMJfHreHJf,
anblcKa canap)((ypreHY:
)((acaTKaH
KYAaH )((apblHAa,
AK-na,nbllIla~apblH.Qa.
285 "'KYAaU, KYAaU!"AereH.QeH
KYAaHMeH-AeAeqy 3AeM-
KYAaH 6eneK ryp6aU6b1?'
KYAaU Aa 36ec 6y MaHac,
KYAaUAbIanAbloocYHa.
290 "'Ko)((o, Ko)((o!" AereHAeH
KYAaH MeH-AeAeqy 3AeM-
A KYAaHblM, a KO)((OM,
aMaHaTKaca6blpKOH!
AHrblp )((aaK,Kapa TJfn,
295 aHKblpraHbl)((On6opcTOH
A)((bl6aU~e. KaHreHH?
KaqblpraHbl Ka6naH.QaH
AnMaM6eTTe, KaHTeUH?
Kapa~rbI~a Ka6blp-Ky6yp)((yrypreH
300 KapcaKTblH JfCJfH
)((a~bm6ac
KaMaH, )J(oUnyp, 3KJfyyn!
TYH.QeTYnKYHYH JfCJfH)((a~bln6aH
TYPCYH,TaHnaK,3KJfyyn!
3nJfM, CeHT,3KJfyyn!
305 Kyn~YP~YH yyny Qan6aHblM.
Qan6aHra )((aHallla)((ypreH Ean6aHb1M!~albayga canaaciirgon BalbaYlm! ~albayin arkadalBalbaYlm.
KeK CepeK-MJfHeH CblprarblM!
AnTblMbIllI anTbl Man ~OCYM,
Man ~OCYM~YH JfqUHAe
310 KblSIMaTrblKKapa-ToKo )((aH~OCYM! klyamattJk Kara~toko can dosum! klyamete dek Kara-toko can dostum.I
~"'i1!~
~
MANAS DESTANI
Manas]n yiiregine degdi,
Ou mingen Ak-kula bindigi Ak-kula
kotoriip allp katJ,deyt. kaCt'lporadan gitti.
KokCt'okotiinon Ct'aklrat: KokCt'oarkasmdanbaglrdl:
'Eri cafigls senedefi, Manas, "Sen tek er idin Manas,
atamrnn CafiglSmen edem,Manas! hen de babamm tek oglu idim, ~.~-
~
okobiisten cafigls, Manas- ikimizden biri oliir, Manas, '(!1;j
karool korgon bu kosiim, Manas, iyi nian altr goziim, Manas, .~ ,
kaCt'lpkessefi ne boldu, Manas? kaCt'lpgitsen olmaz mlydl, Manas?
Maa tartkan bu kolum Tetigi elimle Ct'ektim, Manas,
baylanlp kalsafi ne boldu, Manas? niCt'inbaglarnp kaldm sanki, Manas?
~ml degen Ct'mlmbar, ~ini denilen bir kasem var, II~
Ct'iyiylegen danm bar- kasemde giizel bir ilaclm var, "..
olgon candl tirgisken, oliiyii diriltir bu ilaCt',
oCt'konottu tamlskan, sonmii atei alevlendirir,
ak baktaga orop algan sarIn bar, pamukta saklt bir otum var,
ak baktaga orop algan danm bar: pamukta saklt bir ilaclm var,
iCt'ifidenezip rereyin, ezip sana iCt'ireyim,
tJlfidandan siirtoyiin! viicuduna da siireyim!
AyktJnp kayo bereyn! Seni iyiletireyim!
Coldo bQd'oliip kalasm, Manas!' Yoksa yollarda kaltrsm, Manas!"
Ou caraluu boldu bu Manas, Aglr yaralt Er Manas
'AIda!' dep atka mingeni, Allah deyip atJnaatladl,
allska saparciirgonii: atJrnuzaklara siirdii:
casatkanKuday cannda, yaratan Allah'a slgmdl,
Ak-padta bannda. Ak-padla'rnn huzuruna Ct'lktl.
"'Kuday, kuday!" degenden ""Allah, Allah!" demekten.
Kuday men-ded<><;:ii edem- kendimi Allah sanmltlm.
Kuday bolok turbaybl?' Allah her eyin iistiinde degil mi?"
Kuday da ebes bu Manas, Er Manas Allah degildi, elbet.
Kudaydl aldl oosuna. yalvanp Allahi Ct'aglrdl.
"'Koco, Koco!" degenden ""Ey Allahlm, Allahlm!" demekten
Kuday men-ded<><;:iiedem- kendimi Allah sanmltJm,
A KudaYlm, a Kocom. Allahlm, biiyiik Allahlm,
amanatka sablr koy! emanetcarnma sablr ver!
Aygu caak, kara til, Aygu yanaklt kara dilli,
aykugarn colborstoy kaplan gibi oogiiren
Aclbay de, kanteyn? Aclbay, soyle ne yapaYlm?
Kac;:ugarnkablanday Yagmacl bir slrtlan gibi
Almambet te, kanteyn? Almambet, soyle ne yapaYlm?
Karafiglda kabu-kubur ciigiirgon Kara gecedekoarken
karsaktJn isin cafillbas bozku tilkisinin izini kaCt'umayan
Kaman, Coypur. eki uul! Kaman, Coypur, bu iki ogul,
Tiindo tiilkiiniin isin cafillbay gece tilki izini amadanbulan
Tiirsiin. Taylak, eki uul! Tiirsiin, Taylak, iki ogul!
Elim, Seyt, eki uul! Elim, Seyit, bu iki ogul!
Kiildiirdiin uulu ~albaYlm, Kiildiir'iin oglu ~albaYlm,
Kok Serek-minen Slrgaglm! Kok Serek ile sen Sugak,
AltJml altJ mal dosum, altml altJ mal dostum,
mal dosumdun iCt'inde mal dostlanmm iCt'inde
 MANAS 'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRtLt~t
bo~alttl. K9KTYH X<bIn~bIC 6aTbIpbI,
cyy~aH KYH~YC6aTbIpbl!-
KbIpbIK tlOpOHYH3~
x<aMaHblTa36aHMaT,
caMa6apra tlaH KaHHaT!
3 15 )J(HHpMa KYH~9, X<HHpMaTY~9,
n x<ep anTbIHAa KenreHMHH,
KbIpK tlOpOM owy x<on~o Ta6anMac:
0 ~YH99r9 6apr~a
a3a6blH KaHTHn TapTaHbIH?
lanas? 3 20 )J(ep anTbl~aH 9TK9pyn,
3n tleT}fHe X<eTKHpHn,
Manas? aHaH 9nC9M, 6on6oH6y?
A Ky~aHbIM, a KOX<OM,
aMaHaTKa ca6b1p KOH!'
325 K9Ktl9 tlbIn6blpblH KapM~bl:
'ToKTo! TOKTOH6ep!
TOKTOHTYP, MaHac!
Typa 6ep! Typa-TYpa TYP, MaHac1'
Y CTYH9 6y MaHaCTbl K9Tepyn,
YCTYH96y K9Ktl9HY K9T9pyn,
330 acnaH 6ynYTryy KYMYH aJIAblHaH,
i"
il, 6yy~yy tl9DTYH YCTYH9H
&,
'c
~ anbln yqyn x<yp~y ~eHT!
i sanhlp u~tular,
,~ EapbID x<epre TYWTY ~eHT.
Qbln6blpblHaH KapMaraH,
335 K9Ktl9 TapTbln TYpa Kan~bl ~eHT-
AK-KynaHbIH OOCbl
x<apbInbID KeTTH ~eHT,
3~KeHHn MaHac K9P~Y ~eHT-
mi?" KblHblHAarbl KbInbltlblH
cyypyn an~bl ~eHT,
tlbIn6blp KapMan TYpraH K9Ktl9HY
mekten 340 Kblnbltl-MHHeH tlaDTbl ~e"T-
K9Ktl9 aTTaH TYW9 KaWTbl ~eHT!
K9Ktle MHHreH K yp9~tly
6enHHeH Y3e tlaan can~bI ~eHT!
'83YMY tlaan 9nTypc9M,
3 4 5 An,nara Sl3blKTblp!
T9pT 6YTY caa T9PT KYH a3blK Tblp!
T9pT 6YTYH KaKTan
n? x<en KeTKHHa K9Ktle!
KYP9~tly aTbl~ 9n~y, KapbID Tblp!
ilayan 350 T9pT 6bltlKarbl TepT KYH~9
6y 6YTY~a tlapblK Tblp!'
KblpblK tlOpO
KyyraH 6Hp X<blnKbIH.
AHKblpraHbl x<on6opCToH
AX<b16aH X<blnKblHbl Kyyn x<yp9T.
355 EO3-~blp TOOHYHce~pH~e".
YCTYHA9Ky~a" Te~pH~eH
AnMaM6eT X<blnKblHbl aHAan x<ypeT.
K9K-x<an Ae69T 69py~eH,
X<9n9HYw capbl-~a KepH~e"
las!'
~
Koktiin clldlS batm,
suudankundus batlrl!-
Krrlk I;:oronunen
camam Tazbaymat,
samabarga<;aykaynat!
Ciyrma kiindo, ciyrma tiindo,
cer altInda kelgenmin,
kIrk <;oromou coldo tabalmas:
0 diinoogo barganda
azabm kantip tartaym?
Cer altIndan otkorup,
el <;etinecetkirip,
allan olsom, bolboybu?
A KudaYlm, a Kocom,
amanatka sablr koy !'
Kok<;o <;llbmn karmadl:
'Tokto! Toktoy ber!
Toktoy tur, Manas!
Tura rer! Tura-turn tur, Manas!'
Ustiino bu Manastl kotoriip,
iistiino bu Kok<;onii kotorup,
aspanbuluttuu kiindiin aIdman,
buunduu <;optiiniistiinon
allp u<;upciirdii deyt!
Barrp cerge tiitii deyt.
<;llblrman karmagan,
Kok<;otartlp tura kaldl deyt-
Ak-kulamn OOSI
carl lip ketti deyt,
efikeyip Manas kordii deyt-
kImndagl klll<;m
suurup aldl deyt,
<;llblr karmap turgan Kok<;onii
kIlI<;-minen<;aptldeyt-
Kokl;:o attan tiio katldeyt!
Kok<;omingen Kiirofi<;ii
relinen iire <;aapsaldldeyt!
'Oziifidii <;aapoltiirsom,
Aldaga yazlk tlr!
Tort butu saa tort kiln azlk tlr!
Tort butun kaktap
cep ketkin a Kok<;o!
Kiirofi<;ii atln oldii, karlp tu!
Tort bl<;kagltort kiindo
bu butufia <;arlktu!'
Klrlk <;oro
kuugan bir cllkm.
Aykugam colborstoy
Aclbay cllklm kuup ciirot.
Boz-adu toonun sefiridey,
iistiindo Kuday tefiridey
Almambet cllkml aydap ciirot.
Kok-cal dobot ooriidoy,
colonii sarl-da keridey
65
G6giin YIIdlz bahadm,
suyun kunduz bahadm!
KIrk yigidin en
fenasl Taz-baymat,
semaverde~ay kaynat!
Yirmi giinde, yirmi gecede
yer aIt!ndan geldim ben,
kIrk yigidim 0 yoIda sizi bulamazsam
6biir dtinyaya vannca
azabml nasll ~ekeyim?
Yer aIt!ndan g~erek hen
yurt slmnna vannca
0 vakit 6Isem olmaz ml?
Ey Allahlm, biiyiik Allah,
emanetin camilla sablr ver!"
K6k~6 yulara yapllp;
"Dur, dur,
nereye, ey Manas!
Dur, diyorum, dur, Manas!"
Manas'l yukan kaIdlrdl,
Manas da K6k~6'yii kaIdlrdl,
buIutiu giine gok alt!nda,
bogumIu otiar iistiinde,
sonra yere diitiiler,
yula-n slmslkl tutan
Kok~6 at! durdurmutu:
Ak-kula'mn
agzl yanldl,
Manas egilip gordii,
klmndan klhclm
~ekip,
yularlan tutan Kok~o'yii
klhcl ile ~arpt!.
Kok~o attan inip ka~tl,
fakat K6k~o'niin bindigi Kiiron~ii
belinin ortasmdan yanldl:
"Seni oldiirmek isteseydim,
giinah ilemi olurdum,
dart but sana dart giin azlktlr,
bu d6rt butu klzart da sen,
yiyiver gitsin a Kok~o!
K6ron~ii adJI atln oldii, garip kaldln.
Dort at bacaglmn, dart derisi
ayagma ~arlkt!r."
KIrk yigidiyle siiriiniin
arkaslndan gitti.
Kaplan gibi uluyan
Aclbay siiriiyii gotiirdii.
Boz-adlr dagl tepesinin
iistiindeki Hiida Tanrl gibi
Almambet siiriiyii gotiirdii.
Ku yeleli erkek kurt sanki,
yama~takidag c;aylaglsanki
~i?~ir~\
66
3 6 0 AnMaM6eT aH~an )J(ypeT:
')KblnKblHbl aH~an 6apaCbll{,
6apbm YHYMe)J(eTepcHI{!
ATeKeM aK caKaJIAYY)KaKbm-6aH
Tocyn tJblrap anAblMaH,
365 KapblH~alliblM Kap~blratJ
Tocyn tJblrap anAblMaH,
3He Ear~bl-~eneeT 6aH6HtJe
cYran tJblrap aJIAblMaH:
"Te~aH MaHac KaH~a?" ~en.
370 MeH 6ypynaMblH 6y )J(on~OH,
TanAaH TynTY )J(apaMbIH:
AK-n~blllia ynYKKa
MeH ytJypallibm KeneMHH!
AK-n~bIllia ynYKTyH
375 auTKaHbl-MHHeH 6onopMYH!'...
'KantJaHblH )J(ypryH KaKlliaTaMblH-
atJyynaH6a, n~bllliaM!
Kbl3b1n-6alli )J(ypryH KblpaMblH-
KblHKTa6aMaHaCKa!
380 KblTau~blH )J(ypryH KblpaMblH-
atJyynaH6a MaHacKa!
CapTTblH )J(ypryH canblpaMblH,
KOKOH~YH )J(ypTYH KopKYTaMbIH,
bIH~bIHblH )J(ypryH HHnaTaMblH-
385 aqyynaH6a MaHaCKa!
AK-n~blllia, ynyrYM,
Te)J(HKTHH )J(ypTYHTep6eH~eHMHH!
AK-Kyna aTblM aa )!(apaTaMbIH!
)KaH, )J(aH 6apbl 6apblcblH
390 6Hp oocYMa KapaTaMblH!
AprblMaK aTTbl HHpeMHH,
KbITaH~ap~bIH Kblp MYPYH~yy
Kol{yp-6aH
aHbl 6apbln anaMblH,
n~bllli~aH cypaHMblH!
395 )KeTTH )J(blnbl )J(eHY 6acbm,
Tep )J(blTTaHraH )KonoH~y,
aHbl 6apbm anaMblH:
)!(eTMHlli anbmTbI enTypyn,
KaH )J(bITTaHraH )KonoMY,
400 aHbl6apbm anaMblH!
Kapa TOKOH3n KblnraH,
Kap'YI{Kyp-~e YH KbmraH
Arblw-MHHeH KO)J(Olli 6ap:
aHbI 6apbln anaMblH!
405 )Kap KeMep~HH apacbl
a6bllliKa KeMnHp 6anacbl,
Toryc yyn~YH Tonyry,
3neMa-6aH~bIH yyny 3p TelliTYK,
Ky~aH~bIH 6HP 3PHH~ereH
6Hp yyn TewTYK-
410 aHbl e3YM KapaTTblM!
TeKetJHHHHTeKTHp COOpblKeK-ana
MANAS DESTANI
Almambet aydapciirot:
'Cllklm aydap baraslfi,
banp iiyiime cetersifi!
Atekem ak sakalduu Caklp-bay
tosup ~Igar aldlfidan,
kanndalmKardlga~
tosup ~Igar aldlfidan,
ene Bagdl-doloot baybi~e
surap ~lgaraldlfidan:
"TOdayManas kayda?" dep.
Men burulamm bu coldon,
taldan tiiptii caramm:
Ak-padl~a uIukka
men u~ura~lpkeIemin!
Ak-padl~a uIuktun
aytkam-minen boIormun!'...
'KaI~amn curtun kak~atamm-
a~uuIanba,Padl~am!
Klzl1-ba curtun klramm-
klyktaba Manaska!
Kltaydm curtun klramm-
a~uuIanbaManaska!
Sarttln curtun saplramln,
Kokondun curtun korkutamm,
Indlmn curtun iylatamm-
a~uulanbaManaska!
Ak-padl~a, ulugum,
Teciktin curtun terbendeymin!
Ak-kuIa atlm aacaratamm!
Can, can barl bansln
bir oosumakaratamm!
Arglmak attl iyremin,
Kltaydardm kIf murunduu
Kofiur-bay
am banp alamln,
Padl~adansuraymm!
Cetti clll coyii baslP,
ter clttangan Coloydu,
am banp alamln:
cetmi~ allptl oltiiriip,
kan clttangan Coloydu,
am banp alamm!
Kara tokoy el kllgan,
kar'iifikiir-de uy kllgan
Agl~-minen Koco~ bar:
am barlp alamln!
Car kemerdin arasl
abl~ka kempir balasl,
togus uuldun tolugu,
Elema-baydln uulu Er To~tuk,
Kudaydln bir erin degen
bir uul To~tuk-
am ozum karattlm!
Tekeyinin tektir /)oon Kok-ala
Almambet ~ekti siiriiyii geri.
"YllklYl imdi siiriip
benim evime gidersin!
ihtiyar babam Caklp-bay
seni karllamaya ~lkar,
klZ kardeimKardlga~
seni karllamaya ~lkar,
anam Bagdl-doolot baybi~e
oyle sorup karma ~lkar:
"Dag gibi Manas nerede?" der.
Ben artIk bu yoldan doniiyorum,
sogiitten kokii yaraYlm.
Ulu Ak-padla'ya ben
gideyim de geleyim.
Bu ulu Ak-padla'mn
dediklerini yapaYlm!"...
"Kal~a halkml inleteyim,
hiddet etme padiahlm!
KIzll-ba yurdunu kIraYlm,
gazapetme Manas'a sen!
<;in halkml da ezeyim,
Manas'a sakln klzma sen!
Biitiin Sartlan mahvedeyim,
Hokandlllan korkutaYlm,
Hint kavmini inleteyim,
sakIn Manas'a kIzma sen!
Ak-padla, ulu han,
Tacik kavmini ezeyim!
Ak-kula atlml hazlrlayaYlm!
Canlan, biitiin insanlan,
bir soziime mahkum edeyim!
Cins atlan toplaYlp
<;inlilerin ince burunlu
Konur-bay'.nl
gidip esir alaYlm,
padiahtanizin alaYlm!
Yedi seneyol yiiriiyeyim!
Ter kokan Coloy'u ben
vanp onu alay.m,
yetmi tane at oldiiriip
kan kokan Coloy'u ben
vanp onu alaYlm!
Kara orman kadar halk. olan,
kara vadi gibi evi olan,
Agl ile Koco var,
vanp onu alaYlm!
Yar kemerin yamacmda,
iki ihtiyann ~ocugu
dokuz ogulun en sonuncusu,
Eleman-bay'm oglu Er Totiik var,
Bu Hiida pesend
Er Totiik'ii
onu da kendim magi up ettim!
Almambet Teke~i'nin at. Kok-ala'YI
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiOEN OiRiLi-5i
cyparaHAa 6ep6ereH,
TeKelJHHeHanraH Aal{-MHHeH,
anTblMbllli Toryc Man-MHHeH,
4 15 Kapa KYHPYK Hap-MHHeH,
6ananyy )Ky6aH KYl{-MHHeH-
OlliY KeK-ana MMaM6eT cyparaH,
cyparaHAa aa 6ep6ereH,
AnMaM6eT TapblHraH,
420 omy KeKlJeHYH e3Y MaKTaHraH
"KeK-anaMAbl aa 6ep6eHMHH!
In, TeKelJHAeH OHHOlli oHHon anraMblH,
lJblHAaca lJblHAan TapTbln anraMblH,
OHHOlli OHHOKanraMblH,
425 OKlliOlli 30PAYK KblnraMbIH!"
AnMaM6eT Typyn aHKblpaT:
"83Y 6olOl{Ay 30PAoHCYl{,
TeKelJHHH KOPAOHCYl{,
Maa HeK'aHH KblnaCbll{?
430 "'KaTbIH anbm 6epAHM!"'Aen,
"'KaHpbln6aHMblH KaTblHra-
KaTbIH )KOnAO6onYlJY,
6ana 6enAe 6onYlJY,
MeH aTTaHbm aa KeTeMHH,
435 HoroHnoPAYH 3p
)KaMrblplJbl CynTaH 6ap,
aa )KOnAOlli 6onoMYH,
aHAa KanraH 6Hp KaTbIH,
MeH Tel{AHKTe KeHeMYH!'"
CeHH-MHHeHonyryMAa
6Hpre onTypcaM,
440 KeK-anal{AbI6ep6eHCHl{!
KeK-ana ToKny 3Ae?
MeH 6Hp )KblnKhllJa )KOKny 3AeM?
MeHH )KeHY )KypeT AeHCHl{6e,
)KeHYAeH eneT AeHCHl{6e?
445 BHp aTThI KaHAaH MeHAeH aSlHCbll{-
KeK-anaHbll{ Tblllibl TYK, HlJ" 60K:
anan ence, 6Hp Ka3aH 3T,
apaM ence, HT-MHHeH KYlliKa )KeM!
KeK-analJa 6on6oAYM,
450 Kel{ynYM KanAbl KeKlJeAeH!
MeH MaHacKa 6ap6aCaM,
6apbm )KOnAOlli 6on6ocoM!
MaHac aKblnblHa )Kel{AHpHn,
aK ce3YHe KeHAypyn,
455 aTTaHbln canap )KypreHAe!"
AnMaM6eT
YlJYH )KYPAYM MeH,
3p KeKlJeHYH )KblnKblH anAhiM MeH.
Ik var, 3p KeKlJe-MHHeH YPYlliyn,
KynAaH 6onyn )KynYlliyn
460 Kypel{ aTblH enTYPAYM!
KblTaHAbl KblprhlH KblnaMblll,
k-ala'YI Kbl3bln-6alli )KypTYH KbIHHaMbIH,
suragandaberbegen,
Teke~inenalgan dafi-minen,
aluml togus mal-minen,
kara kuyruk nar-minen,
balaluu cuban kiifi-minen-
ou Kok-ala Almambet suragan,
suragandaaa berbegen,
Almambet tanngan,
ou Kok~oniin ozii maktangan
"Kok-alamdl aa berbeymin!
Tek~iden oyno oynop algamm
~Indasa~mdap tartlp algamm,
oyno oynok algamm,
okozorduk kIlgamm!"
Almambet turup aykIrat:
"Ozii boyufidu zordoysufi,
Tek~ini kordoysufi,
maa nek'ani kIlaslfi?
'"KatIn altp berdim!"' dip,
'"Kaynlbaymm katmga-
katln coldo bolu~u,
bala belde bolu~u,
Men attamp aa ketemin,
Nogoylordun Er
Camglr~l Sultan bar,
aa coldo bolomun,
anda kalgan bir katm,
men tefidikte konomiin!"'
Seni-minen olutumda
birge oltursam,
Kok-alaiidl berbeysiii!
Kok-ala tokpu ide?
Men bir cllkl~a cokpu idem?
Meni coyii ciirot deysiiibe,
coyiidon olot deysiiibe?
Bir attl kanday menden ayayslii-
Kok-alamii tll tiik, ic,;ibok:
alaI olso, bir kazan et,
aram olso, it-minen kuka cern!
Kok-ala~a bolbodum,
koiiiiIiim kaldl Kokc,;odon!
Men Manaska barbasam,
banp coldo bolbosom!
Manas aklltna ceiidirip,
ak soziino kondiiriip,
attamp saparciirgondo!"
Almambet
ii~iin ciirdiim men,
Er Kok~oniin cllkm aldlm men,
Er Kok~o-minen uruup,
kulday bolup culuup
kiirofi atln oltiirdiim!
Kltaydl klrgln kllamm,
Klzll-ba curtun klynamln,
67
istedi ama bu da ona vermedi.
Tek~i'den iin yaparak aldlgl
altml~ dokuz mal ile,
kara kuyruklu deve ile,
~ocuklu cariye ile,
Kok-ala'YI istedi Almambet.
istedi, oteki vermedi.
Almambet de danldl.
Kok~o ~oyle ogiindii:
"Kok-ala'YI ona vermedim!,
Teke~i ile oyna~ ettim,
hakklmdl onu hen aldlm.
Onu kendime oyna yaptlm.
Boylece i~te cebir kullandlm!"
Almambet kalktl, hayklrdl:
"Kendini oviiyorsun,
Teke~i'yi kii~iik dii~iiriiyorsun,
bana ne etmi~ olursun?
Bir kadlm verince
0 kadma donmem geriye,
kadm yo Ida pek ~oktur,
hepsinin karmnda ~ocuk var.
Ata binipgideyim hen.
Nogaylarm bir Er
Camglr~l sultam var,
ona yolda~ olurum ben,
orada bir kadm kaldl,
gider onu isterim hen.
Seninle bir Jerde
oturduk ama
yine atl vermezsin!
Kok-ala'n doydu mu?
Ben bir ata degmez miyim?
Bana yaya yiiril der misin?
Yaya yilril, 01der misin?
Bir atl benden nasll esirgersin?
Kok-ala'nln dl~1 yiin, i~i bok.
Helal olse bir kazal1et.
Haram olse kopeklere, ku~a yem'
Ben bir Kok-alaca'ya degmez miyim'
Darlldlm Kokcr'o'ye!
Varlp Manas'adonrnezsem,
Manas'a yolda~ olmazsam, a~kolsun
Manas'ln akllna uyacaglm,
bilgili sozlerine gilvenecegim
ata binip setere ~Iktlglmda."
"Ben, Manas, Almambet
i~in ~Ikml~ttm,
Er Kok~o'niin siirilsunil aldlm hen.
Er Kok~o ile kavga edip,
koleler gibi dovil~tilm,
rahvan atlm oldilrdilm!
~inlileri bogazladlnl ben,
Klzll-ba~ yurdunu inlettim,
68
bIHAblHblH JKypryH HHIlaTaMbIH,
TeJKHKn1H 3IlHH rep6eHAeHMHH!
465 AK-n~blllla3nHHe
OOCbITYKTYYOpycKa
HqepHHe alll KOHroH,
ap 6alllblHa qalll KoHroH!
AK-n~blllla 3nHHe
470 THnm e3YM KaTbm6aHMb1H,
KellleHe 6yyraH 6en 6on~YM:
AK-n~blIlla3nHHe
YPYlllnaCTaH 3n 6onAYM!
A JKOn60pCToU n~bllllaM,
4 7 5 KaMa KaMqbl~ qa6an6aHT?
BaCTbIpca~, JKony~ KOO-AaJKOK,
AK-n~blllla 3nHHe
YPYllla-ryryH JKOO-AaJKOK!
MaHac AK-n~blllIa aJlAblHa,
480 MaHac apbl3b1H aHTTbl AeHT.
AK-n~blllla aHTTbI ~eHT:
'e~re anblnTblH 6apblHa
Kbln6araH~bl KbmrbIH!' ~eHT,
'AllIbIK 6apbIH aTblH6a!
485 AK-n~bIllIa JKypTYHa
TYnTY MaHac KaTbm6a!
AKbmbI~ qaqbm KaTbmca~,
TynTY Maa TapbIHAa!
A TbI JKOKKOaT 6epce~
490 TOHY JKOKKOTOH6epce~,
alllbl JKOKKOalll 6epce~-
KeKypeK 6ap~a JKeTenep-
ceHH Ky~aH KeTepep,
6yupraH AaaM alllaTap,
495 K y~aH JKycKe JKalllaTap,
OT JKaKanaU 6alll 6epep,
eMpy Y3aK JKalll 6epep,
6y AYHee KelllTen JKYP!
MeHHH olllY Ke6HM 3ll1mn JKYP!
500 MeHHH 6y Ke6HM~H YHycca~,
JKalllblMa enepcy~, MaHacblM!
Ap AYHOOHYJKaCaraH,
AK-n~bIllIa AereHH
Ky~aH ynKeH JKaCaraH,
505 KYAaH AK-n~bIllIaHbl 30p KbwraH
AqyYM Kence KOpKYTaMbIH,
KblTaHAblH IOPTYHKblHHaMbIH!
Ana-TOoAau 3p MaHac
n~blllIa-MHHeH 3n 6oIlCO~!
510 AHAaH KalllblM KepreMHH!
AK-n~blllla MeH YIlYK
3KH KaHIlI, 6Hp THCKHH
MaHaCTblH ec KonYHa 6epreMHH!'
MaHac YHre 6apraH CO~,
5 15 aTaKKaCH)KaKbm-6aH
Tocyn qblKTbl MaHacTbl:
MANAS DESTANI
Indlrnn curtun iylatamm,
Teciktin elin terbend~ymin!
Ak-padla eline
OOSItiiktiiii Gruska
iyerine a koygon,
ar bamayakoygon!
Ak-padla eline
tipti oziim katllbaymm,
keenebuugan bel boldum:
Ak-padla eline
urupastanel boldum!
A colborstoy Padlam,
kayda kamylfi yabalbayt?
BastIrsafi, colufi koo-da cok,
Ak-padla eline
urua-tuguncoo-dacok!
Manas Ak-padla aldma,
Manas anzm ayttI deyt.
Ak-padla ayttl deyt:
'Ofigo allptIn banna
kIlbagandl kIlgm!' deyt,
'Alk harm atInba!
Ak-padlacurtuna
tiiptii Manas katIlba!
Aklllfi yaylp katIlsafi,
tiiptii maatarmda!
Atl cokko at bersefi
tonu cokko ton bersefi,
alcokko a bersefi-
kokilrok barda cotolor-
seni Kuday kotoror,
buyrgandaam aatar,
Kuday ciisko caatar,
ot cakalay baberer,
omrii uzak ca berer,
bu diinoo ketepcUr!
Menin ou kebim etip cUr!
Menin bu kebimdi unussafi,
calftdaolorsiifi, Manaslm!
Ar diinoonii casagan,
Ak-padladegeni
Kuday illkon casagan,
Kuday Ak-padl~arn zor kIlgan!
Ayuum kelse korkutamm,
Kltaydm yurtun klynamm!
Ala-tooday Er Manas
Padla-minenel bolsofi!
Ayday ka~lmkergemin!
Ak-padla men uluk
eki kay, bir tiskin
Manastm os koluna bergemin!'
Manas iiygo bargan soft,
atakkasi Caklp-bay
tosup ylktl Manastl:
Hintlinin yurdunu aglattlm her,
Tacik kavmini yere serdim!
Ak-padla'mn milletine
agzl tiiylii Ruslarm hen
online yiyecek a koydum,
Bamm tiiyii slk olan
Ak-padla'mn kavmiyle
hi~ bir vakit kavga etmem.
Kemerine bel oldum ben,
Ak-padla'mn kavmiyle
vurumam, dargm yaamam.
Kaplan dogan padiahlm,
kam~m nerelerevarmaz?
Topragmm sonu yoktur!
Ak-padla'mn kavmiyle
vuruacak millet yoktur!"
Ak-padla'mnoniinde
Manas boylece arz etti.
Ak-padla ona dedi ki:
"Obiir aIplerin hepsine,
ne yaparsan yap fakat
yiyecekleri mahvetme!
Ak-padla'mn kavmiyle
dargmltk ~lkarma Manas!
Aklml ka~lrlp kavga edersen
sakm gelip bana klzma!
Atslzlara et veren sen,
elbisesizlere elbise veren,
a~ kalanlara a verensen!
Gogsii hastalar oksiiriir'
Tanrl seni yiikseltir, bit,
yiyecek ada gonderir,
seni yiiz sene yaatlr.
ocaglmn etrafma balar gonderir
Sana uzun omtir verir,
bu diinyaya kulak verme'
Dedigimi iyi iit!
Dedigimi unutursan
gen~ oliirsiin Er Manas!
Biitiin dtinyaYI yaratan
adl Ak-padla olan
ham da Tanrl ytikseltti,
onu da Tanrl yticeltti!
Klzarsam ben, korkuturum hem
<::in halkml ezerim ben'
Ala-dag gibi Er Manas
Bu padiah ile iyi ge",in!
Ay gibi kalml ",atarlm!
Ben ulu Ak-padla,
iki kaYIla bir dizgini
Manas'ln oz eline verdim!"
Manas yurduna dontince
babasl Caklp-bay
oglu Manas'l karlladl:
 MANAS 'IN EVLENMESi, OLUMU VE YENiDEN DiRiLi~i
p, ~ 'AIla-TooAaii MaHaCbIM!
I
wa:
'i
;, :1
KbIpK qOPOyiire KenreHAe,
;'i yq aiiAaH 6epJ1KepYH6eii
520 KaiiAa )I(YPAYI\KynYHYM?'
Acbln ryyraH 3p MaHac
anAbIHaHTYPyn aiiTTbIAeiiT:
'KaH aTaM)KaKbIll-6aii,
KeKqeHYH6y )I(billKbIHblKyyn anraHAa,Kok~6niin bu cllkml kuup alganda,Kok~o'niin siirilsilnil allrken
525 KeTyHYHKenreH KyyryHYH
caiibill canraHAa,
anTbIH6apblHanraHAa,
KbInMbI KbIpbln canraHAa,
)KonoiiJJ.y)I(JIAOHqanKaHAa,
)KaMrbIpqblH )I(anblHAbIpbIllKenreHAe, Camgl~m calmdmp kelgende,
530 ArbIIII-MJ1HeHKO)I(OIIITY
aHAananblll KenreHAe,
AIO-KeM-MJ1HeH Eoo-6eKTH
aiiAan anbill KenreHAe,
3mIII-MJ1HeHCerJ1IIITJ1
535 6aiinan anbln KenreHAe,
3p KeK-KoiioH, Eaii-MaMaT
3pqJ1nKOIIIOKenreHAe,
OIIIYHYH AK-Kyna aTbIH)I(apaTTblM, ounun Ak-kula atrn carattlm,
anblnTblp 6apbIH6J1pOOCYMa
KapaTTblM,
540 anTblHAaHKypaK KYPaAbIM,
AK-naAblIIIaynYKTaH
6apbln Ke~eIII CYPaAbIM,
"AK-Kyna aTbI~TOK60ncYH!
MeHAeH,ceHAeHynyy )I(OK6oncYH!
545 Caa KaHpblKaMqblqanKaHAa
AK-naAbIIIIa6apblHAa
6aIIIblHKOMOii KeCJ1n an!
KaHblHKapacYYAanwryn an!
TerepeK 3nAJ1H 6apblcblH
550 MaHac ceH KopKyryn anAbl~" Aen,
"AK-naAblIIIa 3nJ1Me
TynTy MaHac KaTbill6a!-
a MaHacbIM,YKTY~6y?
MeHJ1~3nJ1MeKaTbInCa~,
5556aTaMypapMaHaCTbl!"
,[(YYManbillTaH KopYKnaiiMblH,
6aRrblAan)I(Opmoii-MYH!
KanbIllTblH KblCbIHKapa-6epYK
KapM~nanAhIMTanaAaH:
560 IIIoopYKTYH KblCblHAKblnaii
on)I(onon anAhiMKoproHAoH-
KblCanraHAan60n60AYM,
KblCblKonHYHKep6eAYM!
KaHa an )KaKbm-KaH,
565 aprblMaK aTblHTJ1CTeTKJ1H,
aTTaHbInKbICTblJ1CTeTKJ1H!
MeH )I(aKIIIbIKaTblHanaiibIH,
KbICblKoiiHYHKepenYH!'
'Ala-tooday Manaslm!
KIrk ~oro ilygo kelgende,
ii~ aydan ben korilnbey
kayda cilrdilfi kulunum?'
Asll tuugan Er Manas
aidman tump ayttl deyt:
'Kan atam CakIp-bay,
kotilniln kelgen kuugunun
saYlp salganda,
altm bann alganda,
Kltaydl kInp salganda,
Coloydu coldon ~apkanda,
AgI-minen Kocotu AgI ile Koco'u da
aydap altp kelgende,
Ayu-kem-minen Boo-bekti
aydap allp kelgende,
Egi-minen Segiti Egi ile Segi'i de
baylap altp kelgende,
Er Kok-koyon, Bay-mamat
er~ip koo kelgende,
altptrr harm bir oosuma
karattlm,
altrndan kurak kuradlm,
Ak-padla uluktan
banp kefie suradlm,
"Ak-kula atrfi tok bolsun!
Menden, senden uluu cok bolsun!
Saa kayn kam~l ~apkanda
Ak-padlabannda
bam koydoy kesip al!
Kamn kara suuday togilp al!
Tog6rok eldin barlsm
Manas sen korkutup aldlfi" dep,
"Ak-padla elime
tilptil Manas katrlba!-
a Manaslm, uktufibu?
Menifi elime katrlsafi,
batamurarManastr!"
Dililm altptan korukpaymln,
bayagldaycortpoy-mun!
KaYlptrn klsm Kara-borilk
karmap aldlm taladan:
-5ooruktun klsm Akllay
olcolop aldlm korgondon-
klsalganday bolbodum,
kISI koynun korbodilm!
Kana ata Caklp-kan,
arglmak atrn tistetkin,
attamp kIStr istetkin!
Men cakI katrn alaym,
kIsl koynun -koroyiJn!'
69
"Ala-dag gibi yilce Manaslm,
kIrk yigidin eve dondiller,
sen il~ aydlr g6rilnmedin,
nerede kaldm yavmcugum?"
Asil dogan Er Manas
onilnde dump dedi ki:
"Han babacIglm, CakIp-bay,
arkamdangeleni
bogarken
hep altmlan almltlm,
<;inlileri helak ettim,
Coloy'u yolda yagma ettim.
Camglr~l'YI yalvarttlm ben,
oniime katlp gotiirdilm.
Ayu-kem ile Boo-bek'i de
onilme katrp gotilrdilm.
baglaYlp getirdim.
Kok-koyon'la Bay-mamat'l
yamma katrp g6tilrdilm,
boylece atrm Ak-kula'Yl zaYltlattrm,
alplerin hepsini sozilme
tabi ettim.
Altrndan halt dokudum,
ulu Ak-padla'ya gidip
ondan bir akIl sordum ben.
"Atrn her zaman tok olsun!
benden senden bir ulu kimse olmasln!
Sana kam~1atan 01ursa,
bell Ak-padla olup yaadlk~a
baml koyun gibi kes al!
Kamm su gibi aklt gitsi n!
Milletleri batan baa,
Manas sen korkuya saldm,
bu Ak-padla'mn kavmine sen
sakm el silreyim deme.
Anladm ml, ey Er Manas?
Kavmime bir dokunursan
bedduamsenimahveder!"dedi.
Hi~ bir alpten korkmam ben,
eskisi gibi dilman ~Ikmam hen artlk
KaYlp'in klZl Kara-borilk'iJ
yakaladlm ovadan,
-5ooruk'un klZI NakllaY'1
ganimet aldlm bir kaleden.
Henilz hi~ bir klz almadlm,
hi~ bir klZ koynu gormedim,
Caklp Han benim han baham,
cins bir at kotur,
bin bu ata bana klz bul!
Giizel bir kadm alaYlm,
bir klZ koynu goreyim!"
70
ATraHbIn qbIKTbI~, )l(aKbIn-6aH
570 KbICTbI TannaH )((ypeT, AeHT,
KbIAbIpbIn Kene )((aTaT, AeHT.
EaKbIpbIn YHYH MaHTbIpraH,
Ken KO~AY )((eHY KaHTbIpraH
KOi1qy TaCKa TYUI 6onAY.
575 Koi1qy aAaM Tac qaKbIpaT:
'0 )l(aKbIn-6ai1, TOKTOi1TYp!
CeH Kapa KHUI 6epyry~ Kap KblnbIn,
K311AaH)((aHbl~ KOp Kblnbm,
Kapa~bIAa KaHTbm )((ypecy~?
580 CeH TynKY 6epYK cry Kblnbm
TYHAe KaHTbm)((ypecy~?
EaTbIp MaHac yyny~ 6ap,
6y MaHaCTblH 6apbIHAa
aTTaH )((ei1y 6oMy~6y?-
585 ATTbI HCTen )((YPAy~6y?
Ey MaHaCTbIH 6apbIHAa
TOHAOHKeMqHn 6oMy~6y?-
ToHAY HCTen )((YPAy~6y?
EaTbIp MaHac 6apbIHAa
590 aUlTaH aqKa 6oMy~6y?-
AUlTbI HCTen KenAH~6H?'
')Ke~y 6acKaH ana-CbIH!-
MeHH KaH,naKepreH 6ana-cbIH?'
')I(aKbm-6au, ceHH MYPYH Kep6eAYM,
595 KOU KauTaPAbIM 6ypaKTaH,
Aa~KbIHJ{bIYKryM bIpaKTaH-
Ken6eTH~HeH TaHbIAbIM,
cYM6aTbI~HaH TaHbIAbIM.'
'EaTbIp MaHac 6apbIHAa
600 aTTaH )((eHY 6on6oAYM,
aTTbI HCTen Ken6eAHM.
AUlTaH aqKa 6on6oAYM,
aUlTbl HCTen Ken6eAHM.
TOHAOH KeMqHn 6on6oAYM,
605 TOHAYHCTen Ken6eAHM.
EaTbIp MaHac 6y 6anaM
aK caKanAaH aT anAbl,
AK-naAbIUla anAbIHa
MaHac 6apbIn 6aT'anAbl.
610 "EaTacbIHaH TOHAYM!" Aei1T,
"Ken )((OPTKOHYMKOHAYM!" AeHT,
")KbIpraraHAbI qanrbIqa,
KYHenen cynyy KaTbIH anrblqa,
ap )((bIpranAbI Kepryqe!"
615 AK-Kyna aTTbI THCTeTTH,
Maa KbICTbl HCTeTTH.
J;1qepHMeryc HCTen,
MaHaCTblH anapbIHa KbICHCTen,
Kapa KHUI 6epKYM Kap KblnAbIM,
620 TynKY oepKYM cry KblnAbiM.
KbIC Ta6'anoau 6y )((epAe
KaH,naH)((aHblMa 3ap KbInAbIM?'
MANAS DESTANI
Attamp ~Iktlfi, Caklp-bay
klStl tappay ctiret, deyt,
kIdmp kele catat,deyt.
Bakmp tintin maytlrgan,
kop koydu coyti kaytlrgan
koy~u taska tu~ boldu.
Koy~u adam tas ~aklrat:
'0 Caklp-bay, toktoy tur!
Sen kara ki~ bortigtifi kar killp, Kara kalpagma kar yagdlrml~,
kaydan camfi kor klhp,
karafilda kantlp ctirostifi?
Sen ttilkti bOrtik suu killp
ttindo kantlp ctirostifi?
Batlr Manas uulufi bar,
bu Manastln bannda
attan coyti boldufibu?-
Attl istep ctirdtifibti?
Bu Manastln bannda
tondon kem~il boldufibu?-
Tondu istepctirdtifibti?
Batlr Manas barmda
~tan a~ka boldufibu?-
A~tl istep keldifibi?'
'Coyti baskanala-sm!-
Meni kayda korgon bala-sm?'
'Caklp-bay, seni murun korbodtim,"CakIp-bay, seni onceden gormedim
koy kaytardlm buraktan,
dafiklfidl uktum Iraktan-
kelbetifinen tamdlm,
sumbatlfinan tanldlm.'
'Batlr Manas barmda
attan coyti bolbodum,
attl istep kelbedim.
A~tan a~ka bolbodum,
a~tl istep kelbedim.
Tondon kem~il bolbodum,
tondu istep kelbedim.
Batlr Manas bu balam
ak sakaldan at aldl,
Ak-padl~aaldma
Manas barlp bat'aldl.
"Bataslnan toydum!" deyt,
"Kop cortkonum koydum!" deyt, "Yola ~lkmalardan vazge9tim!" dedi,
"Clrgagandl ~algl~a,
ktiyolop suluu katm algl~a,
ar clrgaldl korgti~o!"
Ak-kula attl tistetti,
maa kIst! istetti.
I~erime tus istep,
Manast!n alarlna kls istep,
kara ki~ borktim kar klldlm,
ttilkti borktim suu klldlm.
Kls tab'albay bu cerde
kaydan camma zar klldlm?'
Caklp-bay ata atlldl,
yolda hi~ bir klZ bulmadl,
btittin yurdunu dola~tl.
Ytiksek sesle baglrarak
stirtileri aglla gtiden
bir kel ~obana fast geldi.
Koyun ~obam dedi ki:
"Hey CakIp-bay dur biraz!
ytiregin neden yanIk
karanhkta dolalrsm?
Tilki kalpagm Islanml~
gece nedendolalrsm? ,II
Oglun Er Manas var senin.
Oglun Er Manas yaarken
senyaya ml kaldm nedir?
Atlm ml arlyorsun?
Oglun Er Manas ya~arken
elbisesiz mi kaldm sen?
Elbise mi anyorsun?
Oglun Er Manas yaarken
a~hk ml ~ekiyorsun sen?
Kendine a~ ml anyorsun?"
"<::lplakayak deli ~ocuk!
Sen beni neredegordtin?"
~aYlrlarda stirti gtitttim,
namml uzaktan i~ittim,
ytiztinti bilmeden tamdlm,
ytice boyundan anladlm."
"Er Manas'ln varllglnda,
hen hi~ yaya gezmedim,
at aradlglm yok benim,
asia a~hk ~ekmedim hen.
a~aradlglm yok benim,
hi~ elbisesiz kalmadlm,
ktirk aradlglm yok benim.
Bahadlr Manas oglum
ak sakal babaslndanat aId!,
Ak-padl~a'yagiderek
onun duaslm aldl.
"Duasmadoydum!" dedi,
"<::allp soylemek isterdim ben,
gtizel bir klzla evlenip
btittin zevkleri tatmak isterim!"
At! Ak-kula'YI dizginletip
beni klZ aramagagonderdi.
A~a tuz aramaki~in,
Manas'a klz bulmak i~in
samur kalpaglm karlandl,
tilki kalpaglm Islandl.
Bu yerde hi~ bir klz bulmadlm
camma 0 kadar zar klldlm!"
 MANAS'IN EVLENMESt, OLOMO VE YENtDEN DtRtLt-5t
KOH4Y 6y CeCYH3WTe'AJ1,
)J(aKbIn-6aHra aH1Tbl, AeHT:
625 '0 )J(aKbln-6aH, aTeKe,
)Kan4bIIIbIKTaH anraHblM
)KaJ\bICMeHJ1H60c TOKTYM,
TOKTYMAYKapMan COHOIOH!
Caa 6J1illJ1pJ1n
6epeHJ1H'
630 OJ\ 6aTaMbl6epJ1n KeT!
KblCTblH )KeHYH 6J1IIeMJ1H.
TeMJ1p-KaHAbIHKblCbl KaHblKeH
MaHaCKa TeJ\TJ1WKblC3Ae:
)KeKeH6apblHAaH )KeIInJ1HreH,
63 5 )Kec )Kbl~aH )KeJ\J1IIreH,
anTblHAaH ceKe KarbI4b1,
KaHHaTaCbl )J(aKbln-KaHra )Karbl4bl,
)KaKillbl KeIIJ1H60IIO4Y;
KaHH 3He EarAbl-AOOIIeT 6aH6J14e-
640 KYMYillTeH J1HMeKKarbl4bl-
6aH6J14ere )KarbI4bl,
)KaKWbI KeIIJ1H60II04Y!
Owy Keill Kyp4araH OOIIJ1HAe,
Owy TeMJ1p-KaHAblH3IIHHAe
645 TeMHp-KaHAbIH THIIHH CYYIIen TYPY4Y, Temir-kandm tilin silillop turu~u,
Owy aKKaH CYYHYCY3Y4Y,
TeMJ1p-KaHAbIH6epe TypraH TepeIIYK, Temir-kandln here turgan toroIilk,
6ep6ereHAe 6Y3Y4Y,
KeK-ana caKan MeHAJ1-6aH-
650 6Y3YKKa TYyraH KYII 3Ae!
TeMJ1p-KaH-MHHeH)J(aKbln-KaH
KYAanaWbln TYpraHAa,
MaHac KoHHYHaKeIIreHAe,
MeMJ1-6aH 6Y3ap 6apblMbl:
655 ceHHJ\6aCTblpraH )KOIIYH KOOKblIIbin
MaHaC-MJ1HeHTeMJ1p-KaH,
e3YHYJ\aTaCbl )J(aKbln-KaH,
KaHH aTaCbl TeMJ1p-KaH,
Y400 3HAH )KOO KblIIap-
660 owY )KeprKa a3blp 60II"
OJ\ 6aTacblH 6epAJ1AeHT,
TeMHp-KaHra 6apAbl AeHT.
KeK-ana caKan MeMH-6aH
Kepe KOHAY)J(aKblnTbI.
dedi. 665 ATKa MHHJ1n)KeIIAJ1AeHT,
)KaKbInTbl )KaHblHa KeIIAJ1AeHT.
)J(eIIJ1n KeIIAJ1)KaHbIHa,
)J(aKbln-KaHra aH1Tbl AeHT:
'CeH aHraw aTblJ\ apblTbln,
670 aSJrblanTblH-MJ1HeH4apblTbIn,
TerepeK )KypTYH apaIIan,
KaHAaHKeIIreH cell 4anCblJ\,
KaHAa6apraH ceH 4anCblJ\?
AJlAblJ\rbl 3PAHJ\ Ke3epeT,
675 KbI3b1II eJ\YJ\ 6030POT,
cell )l(aHblH )1(00 aJIbln
'1
,edim
Koy~u bu sosiln e~te'di,
Caklp-bayga ayttl, deyt:
'0 Caklp-bay, ateke,
cal~lllktan algamm
cafils menin bos toktum,
toktumdu karmap soyoyun!
Saa bi~irip bereyin!
Ofi batafidl berip kef!
Klstm conlin bilemin.
Temir-kandm klSI Kamkey
Manaska tefiti~ klSwe:
ceken bannday celpingen,
ces cigaday cefiilgen,
altmdan soko kagl~l,
kayn atasl Caklp-kanga cagl~l,
cak~l kelin bolo~u;
kayn ene Bagdl-doolot baybi~e-
kilmil~ton iymek kagl~l-
baybi~egecagl~l,
cak~1kelin bol~u!
O~u ke~ kur~agan belinde,
o~uTernir-kandm elinde
o~uakkan suunu suzu~u,
berbegendebuzu~u,
kok-ala sakal Mefidi-bay-
buzukka tuugan kul we!
Temir-kan-minen Caklp-kan
kudala~lpturganda,
Manas koynuna kelgende,
Mefidi-bay buzar barlfidl:
senifi bastlrgan colun koo kilip
Manas-minen Temir-kan,
ozilnilfi atasl Caklp-kan,
kayn atasl Temir-kan,
il~oo endi coo kllar-
o~ucergka azlr bol!'
Ofi batasln berdi deyt,
Temir-kanga bardl deyt.
Kok-ala sakalMefidi-bay
koro koydu Caklptl.
Atka minip celdi deyt,
Caklptl camna keldi deyt.
Celip keldi camna,
Caklp-kanga ayttl deyt:
'Sen ayga~ atlfi antlp,
ayagl altm-minen ~antlp,
togorok curtun aralap,
kaydan kelgen sen ~alslfi.
kayda bargansen ~alslfi?
Aldlfigl erdifi kezeret,
klzll ofiilfi bozorot.
sen caYln coo allp
7
C;obanbu sozil duyunca,
Caklp-bay'a dedi ki:
"Ey Caklp-bay Han atamlz,
kole hizmeti olarak,
bir tek ak kuzum var benim,
bu ak kuzuyu keserek
sanahazlrlayacaglm.
HaYlr duam isterim.
Gilzel bir klz biliyorum,
Temir Han'm klZI Kamkey
Manas'a denk bu klz i~te,
rUzgardasaz gibi sallamr,
gelinler gibi silsIildilr.
Kulagmda altm kilpe,
kaym pederi Caklp Han begenirse
~ok gilzel bir gelindir o.
Kaym ana Bagdl-doolot baybi~e,
kulaglnda gilmil~ kilpe,
kaym ana begenirse
pek gilzel bir gelindir o!
Belinde slkl bir kerner,
Temir Han'in halkl i~inde biri vardlr
Temir Han'in sozcilstidilr,
akar sudan su ~eker,
Temir Han ona beylik verecek,
vermezse bozucu olur.
Klr sakalll Mendi-bay
fesatllk i~in dogmu~tur!
Temir Han ile Caklp Han
helalle~irken,
Manas'la kucakla~lrken
Mendi-bay bozmaga kalktl.
0 senin bastlgln yolu kurutur.
Er Manas ile Temir Han
bir de babasl Caklp Han,
kaym pederi Temir Han,
il~ilnil birden dil~man kllar.
Onun i~in ~ok dikkatli 01'"
Ona boyle dua etti.
Sonra Temir Han'a yard!,
klr sakalll Mendi-bay da
uzakdan Caklp'i gordil.
Ata atlaYlp segirtti
Caklp-baY'ln yanma geldi,
yamba~ma sokularak
Caklp Han'a ~oyle dedi:
"Sen ayga~ atlnl yorarak,
ayaglm altlnla ~arlklaYlp,
yurdun etraflnl dola~lp
nerelerdengeliyorsun?
Nereye gidersin ihtiyar?
Alt dudagln sarkml~ senin,
klzll yilziln de bozulmu~,
yazm dil~mamn aldlgl
 i;,~"; .,~~
~"'ii.!i'ifi';
r,"""""';"";',!:

72 MANAS DESTANI

)l(a6bIrbm )l(ypreH qaJICbl~6bI,

KbIllIbIH MaJIbIH )l(YT anbm
)l(YTan )l(ypreH qaJICbI~6bI?
6 8 0 Ai1~araH ManblH 6YTaJIbm
CeJI611K cypan Ke~I1~611?'
'MeH )l(ai1bIH )1(00 anbm
)l(a6bIKKaHbIM TynTY )l(OK,
KbIllIbIH ManbIH )l(YT anbm
685 )l(YTan KeJIl1n )l(yp6ei1MYH,
aMaraH ManbIH 6YTaJIbm
CeJI611Kcypan )l(yp6ei1MYH.
MeHI1H 6aTbIp MaHac 6aJIaM 6ap-
Kai1bmTblH KbICbIHKapa-6epYK
690 KapMan anraH TaJIMaH,
IlIoopYKTyH KbI3bIH HaKblJIai1
OJIXOJIon ~bI KoproMaH-
KbICanraMai1 OOJIrOHXOK,
KbICbI KOi1HYHKepreH XOK!
695 Ai1ralli aTblM TI1CTeTTI1M,
MaHacKa 611pcYJIYy KblC I1CTeTrnM-
q~blP-qy~yp cYYJIereH
mJII1H MaM 611JI6ereH
KbITai1~bIH XYPTYH KbI~blp~bIM,
700 aH~aH 611pKbIcTannMbIM;
KeTMeHI1HTaJIra CanTaraH,
Kep 311IernHaprbIMaK
aTTai1 MaKTaraH,
3arbIpa HaHbI Koi1HYHa,
ai1pbI, KeTMeH Moi1HYHa
705 CapTTbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM,
6aTbIp MaHac YYJIYMa
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
)J(annaK-TOO qbIrbIn )l(ai1JIaraH,
qOqKOHYHcaHbIH KeCl1naJIbIn
71 0 KaH)I(bIrara 6ai1JIaraH,
TerepeK KannaK, qOKTYy 6epYK
KaJIMaKTbIH )l(YPTYH KbI~bIp~bIM,
6aTbIp MaHac YYJIYMa
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
715 KanqaHbIH XYPTYH KbI~bIp~bIM.
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
KbI3b1JI-6allI )l(YPTYH KbI~bIp~bIM.
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
cry 6allIblH~a yi1 6ap,
7 2 0 yi1 6allIbIH~a 611i16ap
KbIprbIcTblH XYPTYH KbI~blp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
bIH~bIHbIH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
725 Te)l(l1KmH )l(ypTYH KbI~bIp~bIM,
aH~aH cYJIYYTannMbIM;
AJIbInTbIH XypTYH ai1~a~blM,
aH~aH cYJIYy TannMbIM;
Ka3aKTbIH XypTYH Kapqa~bIM.
cabrglp ~rgon ~aISlfibl,
kl~m maIm cut allp
cutap curgon ~aISlfibl?
Aydagan maIm butallp
selbik surap keldifibi?'
'Men caym coo allp
cablkkamm tuptu cok,
kl~m malln cut allp
cutap kelip curboymiin,
aydagan malln butallp
selbik surap ciirooymiin.
Menin batlr Manas balam bar-
KaYlptIn kIsm Kara-boriik
karmap aIgan taladan,
~ooruktun klzm NakIlay
olcolop aldl korgondan-
klS alganday bolgon cok,
klSl koynun korgon cok!
Ayga atIm tistettim,
Manaska bir suluu kIs istettim-
~aIdlr-~uldur siiillogon
tilin adam bilbegen
Kltaydm curtun kIdlrdlm,
andan bir kIs tappadlm;
ketmenin taIga saptagan,
ker e~egin arglmak
attay maktagan,
zaglra nam koynuna,
ayrl, ketmen moynuna
SarttIn curtun kldlrdlm,
batIr Manas uuluma
andan suluu tappadlm;
Calpak-too ~lglp caylagan,
~o~konun samn kesip allp
kanclgaga baylagan,
togorok kalpak, ~oktuu boriik
KalmaktIn curtun kldudlm,
batIr Manas uuluma
andan suluu tappadlm;
Kal~anm curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
Klzll-ba~ curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
suu bamda iiy bar,
iiy bamda biy bar
KuglStIn curtun kldudlm,
andan suluu tappadlm;
Indlmn curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
Teciktin curtun kIdudlm,
andan suluu tappadlm;
AlIptIn curtun aydadlm,
andan suluu tappadlm;
KazaktIn curtun kar~adlm,
fakir bir ihtiyar degil misin?
Kl~1n mallm kar alan,
karda yilriiyen ihtiyar degil misin?
Silriisilnii kaybedip,
sadakaistemege gelmedin mi?"
Ben yazln dil~mamn aldlgl
bir dilenci degilim.
KI~1n mallm kar alan
karda yiiriiyen degilim.
Siiriisilnil kaybedip,
sadakaistemege gelmedim.
Benim bahadlr oglum Manas var,
KaYlp'ln kIZI Kara-bOriik'il
bir ovada esir aldl.
~ooruk'un klZI NakllaY'1
bir kaleden esir aldl.
Fakat 0 hi~ evlenmedi,
hi~ kIz koynunda yatmadl!
Bal rengi atlma bindim,
Manas'a tatil bir klZ anyorum.
<:aIdur~uldur ederek
anlaIImaz bir dil konu~an
<:in yurdunu dola~tlm hen.
Orada bir kIz bulamadlm,
~apayasogiltten sap taklp
inat~l e~egini cins atml~
gibi metheden,
koynunda ekmek talyan,
boynuna ~ift ~apa asan
Sartlann yurdunu dola~tlm hen.
Bahadlr Manas ogluma
orada da giizel bulamadlm.
Dilmdilz daglardayazlayan
domuzun etini kesip
egerlerine baglayan
tekerlek kalpakll, pilskilllil ba~llkll,
Kalmuk yurdunu dola~tlm.
Bahadlr Manas ogluma
orada da gilzel bulamadlm.
Kal~a yurduna da gittim,
orada da gilzel bulamadlm.
Klzll-ba~ ilini dola~tlm,
orada da giizel bulamadlm.
Su ba~lnda evi olan
ev balnda beyi olan
Klrglz yurdunu dola~tlm,
orada da gilzel bulamadlm.
Sonra Hint yurduna gittim,
orada da kIz bulamadlm.
Tacik yurduna da gittim
orada da kIz bulamadlm.
Alpler yurduna da vardlm,
orada da kIz bulamadlm.
Orad an Klrglz yurduna gittim,

~
 MANAS'IN EVLENMES1,OLUMU VE YEN1DEND1R1Ll~1
730 aH,naHcynyy Tanna,ll.blM!
An~a Ky~aH )KapblH~a,
AK-na,ll.blllIa GapbIH,na,
aK caKa;maH aT aJIraH
lla,ll.blllIa,II.aHGaT' aJIraH,
735 AK-Kyna aT TOKoonrOH!
AK-na,ll.blllIa,II.aHGaT' aJIraH co~,
MaHaCKa Ken aJiTap
KHIlIH )KOKGonrOH!
TeMHp-KaH ~ereH KaH Gap,
alllKa CaJIraH ry3Y Gap,
740 KaHbIKeii ~ereH KblCbIGap:
KypeKe KHHce, )Ke~elll ~eiiT,
on KaHblKeH ~ereH KbIC
Gy MaHaCKa Te~elll ~eHT-
KaHblKeHre )KYytly TYllIe KenAHM!'
745 KeK-aJIa caKaJI Me~H-6aj;i
MHHreH aTblH Gypa'~H,
TeMHp-KaH,nblHvHYHe
)KenHn KenHn TYIlITY ~eHT,
TeMHp-KaHra aiiTTbI ~eiiT:
750 Tep6eHGerHH TeMHp-KaH,
aiibmbl~blH KalllblH,na,
6oc ~e6eHYH 6alllbIH~a
aK-caKaJIJJ.YY
)J(aKbIn- KaH
aJiAan KenreH MaJIbI)KOK,
755 apTblHbIn KenreH 6yny )KOK,
)KYMIlJan KenreH Kyny )KOK-
"ATKa MHHHn )Ken~HM" ~eiiT,
"KaHbIKeHre )Kyytly TYIlJe
Ken~HM!" ~eitT.
MYH~aH KOP~YK6onop6y,
760 MYH~aH 30P~YK 6onopGy?
,[(aitpaHbIH 6alllblH 6yprYH!
Kypy KenreH Ky~aHbI
KYnAapbl~a yp~yprYH!'
AH~a TeMHp-KaH aitTTbI ~eitT:
765 'KeK-aJIa caKaJI Me~H-6ait,
6Y3YKKa TyyraH Kyny~aH
GY3yry~a KHp6eitMHH!
O~ )KaKTarbl )Koponop,
con 31l1HKTeHtloponop,
770 tlbIH )J(aKbIn-KaH on oonco,
6aTblp MaHac yyny Gap!-
EalllblHa KHHreH 6epyry!
"TerepeKTeH Ken aJIbInTbl
KblpaMbIH!" ~ece, 3PKH 6ap!-
775 EaTblp MaHac yyny Gap!
o~ )KaKTarbl )Koponop,
con )KaKTarbl tloponop,
aTblHaH K6ropyn aJIbI~ap!
AsrrblH )Kepre THHrHcneit
780 aTblHaH Keropyn aJIbl~ap!
KaJIbI~ T6IlJeK CaJIbl~ap!
andan suluutappadlm!
AIda Kuday cannda,
Ak-padl~a bannda,
ak sakaldanat algan
Padl~adanbat' algan,
Ak-kula at tok bolgon!
Ak-padl~adanbat' algan son,
Manaska kep aytar
ki~i cok bolgon!
Temir-kan degenkan bar,
aka salgan tuzu bar,
Kamkey degen klsl bar:
kiiroko kiyse, cende~deyt,
01Kamkey degenkls
bu Manaskatende~deyt-
Kamkeyge cuu~utii~o keldim!'
Kok-ala sakal Mendi-bay
mingen atm bura'di,
Temir-kandm iiyiino
celip kelip tii~tii deyt,
Temir-kanga ayttJdeyt:
'Terbenbegin Temir-kan,
aylllndm kamda,
boSdoooniin bamda
ak-sakalduuCakJp-kan
aydap kelgen mall cok,
artlmp kelgen bulu cok,
cum~ap kelgen kulu cok-
"Atka minip celdim" deyt,
"Kamkeyge cuu~u tu~o
keldim!" deyt.
Munday korduk bolorbu,
munday zorduk bolorbu?
Dayramn bam burgun!
Kuru kelgen kudam
kuldanna urdurgun!'
Anda Temir-kan ayttJdeyt:
'Kok-ala sakal Mendi-bay,
buzukka tuugan kuludan
buzuguna kirbeymin!
On caktagl corolor,
sol e~ikten ~orolor,
~m Caklp-kan 01 bolso,
batJrManas uulu bar!-
Bama kiygen ooriigii!
"Togorokton kop allptJ
klramm!" dese, erki bar!-
Batlr Manas uulu bar!
On caktagl corolor,
sol caktagl ~orolor,
atJnankotoriip allnar!
Ayagm cerge tiygispey
atJnankotoriip allnar!
Kalin to~ok sallnar!
73
hiy bir Jerde klZ bulamadlm.
Tann'mn yardlml ile
Ak-padla'mn omrti uzun olsun, .
ak sakaldan at aldl,
padiahdandua aid..,
Ak-kula atl doydu.
Ak-padla'mn duaslm aldlkdan sonra,
Manas'a soz soyleyecek
kimse ylkmadl.
Temir Han adll bir han varrnl,
aa katacak tuzu varml
bir de Kamkey adll bir klZI varml.
Zlrhml giyince boyu onunla birmi.
Ol Kamkey denen klz da
oglum Manas'a denk imi!
Kamkey'i istemegegeldim!
Klr sakalll Mendi-bay da
bindigi atl dondtirdti,
Temir Han'm evine dogru
kotu, sonra attan indi,
Temir Han'a Oylededi:
"Sakm klzma, ey Temir Han,
yurdunun kenannda hem
boz tepenin bamda
ak sakalII Caklp Han var.
Ardmda stirn filan yok.
Ardmda parasl pulu da yok.
Kul, kale de getirmiyor.
Ata bindim koup geldim, diyor.
Kamkey'i istemeye
geldim, diyor!
Bu bir hakaret degil mi?
Bu bir cebir degil midir?
Nehrin bamdangeri ~evir
eli bo gelen bu talibi!
Kullanna dayak attlr!"
Temir Han ona dedi ki:
"Ey kif sakalll Mendi-bay:
Ara bozmak i~in dogan kul,
fesadma girmem ben.
Sag yamnda yoldalan.
sol yanmda yigitleri.
Caklp Han'm. gelen 0 ise.
bahadlr Manas oglu var!
Bama giydigi borngti var!
Etrafmda bir ~ok alp var.
Yeneyim dese kuvveti var!
Bahadll' Manas oglu var!
Sag yamnda YQldalarl,
sol yaQmda yigitleri.
attan indirip aim,
ayagl yere degmesin.
Attan ,ndirip alln!
Kalin doekler serin!
 74
EarblnaH KOWAYHalII 6wIIIwpwn
HapblH TapTbln 6epw~ep!
EaWTan 6eAeH 6an KblMblC,
785 6an tIaWKaTblnanbI~ap!
qbIH)KbIPAYY Kece tIbIHbI aRK
tIbIpMaJITbln aRK CYHy~ap!
CYYCYHYH)KaKlIIbI KaHAbIpbln
KanbI~ TelIIeK canbI~ap!
790 )Ka6YYHY )KbIny )Ka6bI~ap!
TbIHill YKTaTbln KolO~ap!
Ta~ arapbln aTKaHAa,
o60AOH )KbInAbIC 6aTKaHAa,
KYH Myp]J.yHaTl'IwreHAe,
79 5 owroryn anbln cypawH!
An aTbIHa MUHmcun
anbln Ae~re tIblrawH!
)KaKillbl )KaTblKKen awcca,
)KaKlIIbl )Koon 6epewH!
8 0 0 )KaMaH KaTyy Ken awcca,
)KaMaH )Koon 6epeWH!'
AWTKaHblHAawKblnAbl AeWT,
3pTeH-MUHeH TYPAY AeWT,
tIbInantIblHAbi KOWAYAewT,
805 )KycYH-KonYH )KYYAYAewT,
CYYCYHYH)KaKlIIbl KaHAblpbln
3H )Kepre 6apAbi AewT.
)KaKbm-KaHAaH TeMWp-KaH
6apbln Ken CYPaAblAewT:
810 .Ana-TOOAaW)KaKbln-KaH,
a3raHCbln KaHTbm )KYpocy~?
KeK-aJIa CaKaJIMeHAu-6aw
6Y3YKKa TYyraH KWIIIW-Ae:
"CacKa )Kenun Kup6e!" Aen
815 MeHUH TypraH TepeJIYK
6ep6ereHAe 6Y3YtIY,
6Y3YK-6Y3YK Ken aMTTbl.
EY3yryHa KWp6eAUM-
KeJIUn CeHAeHKe~eIII CYPaAbIM.'
820 AHAa aMTTbl)KaKbln-KaH:
'MeHwH KeJIreH )KOJIyncypaca~,
MeHWHKe6UMAu 3IIIWTCe~-
6alIIbi Kapa, 6YT aMpbl
aAaMCaT6y )KypTTaH
825 aHblH 6apblH KbIAbiPAbIM:
EaTblp MaHac YYJIYMa
TynTy cYJIYYTannaAblM!
)KacaraHbl )KapaW-OKAeMT,
aJITblH uMMeK KaKKbIAaM,
830 KaWHaTaCbl MeH )KaKbln
MaKblJIblrbl )KaKKbIAaM,
Maa )KaKlIIbl KeJIUH6oJIrYAaM
KaHblKeM KblCbl~ 6ap-oK AeMT:
"3JItIUJIWKKa eJIYM )KOK,
835 )KYYtIYJIYKKa KOPAYK)KOK!"
,,:~:=jl
MANAS DESTANI
Bagllan koydun a~ bi~irip
nann tartlp berifier!
Bay tal beden bal klmls,
bal ~aykatlpallfiar!
~mclrduu kese ~ml ayak
~lrmaltJpayak sunufiar!
Suusunun cak~l kandmp
kallfi to~ok sallfiar!
Cabuunu cllu cablfiar!
Tm~ uktatJpkoyufiar!
Tafi agarlp atkanda,
obodon clldlS batkanda,
kiln murduna tiygende,
oygotup allp surayn!
AI atJna mingisip
allp dofigo ~lgayn!
Cak~l catlk kep ayssa,
cakl coop bereyn!
Caman katuu kep ayssa,
caman coop bereyn!'
Aytkamnday klldl deyt,
erten-minen turdu deyt,
~llap<;mdlkoydu deyt,
cilsiln-kolun cuudu deyt,
suusununcak~l kandmp
en cerge bardl deyt.
Caklp-kandanTemir-kan
barlp kep suradl deyt:
,Ala-tooday Caklp-kan,
azganslpkantJp ciirosilfi?
Kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan ki~i-de:
"Saska celip kirbe!" dep
menin turgan toroliik
berbegendebuzu~u,
buzuk-buzuk kep ayttl.
Buzuguna kirbedim-
kelip sendenkefie~suradlm.'
Anda ayttl Caklp-kan:
'Menin kelgen colup surasafi,
menin kebimdi e~itsefi-
ba~l kara, but ayn
adamsatbu curttan
amn bann kldlrdlm:
BatJrManas uuluma
tiiptii suluu tappadlm!
Casagamcaray-ok deyt,
altln iymek kakklday,
kayn atasl men Caklp
makllIgl cakklday,
maa cak~l kelin bolguday
Kamkey klSlfi bar-ok deyt:
"El~ilikka oliim cok,
cuu~ulukka korduk cok!"
Biiyiik bir koyun pi~irin,
misafire ikram edin.
BaI ile gen~ klsrak klmizi
giizelce kan~tmlsln!
KenarII ~ini kase ile
egilerek sunun ona.
Susuzlugunu biT giizel kandmn,
kalln do~ekler yaYIn,
iistiinii sessizce ortiin,
rahat uyutun,
tan yeri aganp
gokte Ylldlzlar sonerken
giin onun yiiziine dogarken
uyandmp gorii~iiriiz.
Gnu al ata bindirip
tepeye gotiirecegim,
giizel ~eyler soyler ise
giizel cevaplar veririm!
Fakat fena ~eyler soyler ise
fena da cevaplar veririm!"
Emir edileni yaptllar.
Sabah erken kalktJ 0,
online legen koydular,
elini yiiziinii Ylkadl,
i~ecegini bol i~ti,
beklenilen yere gitti.
Temir Ran yakl~lp sordu,
Caklp Ran'ln diledigini:
"Ala-dag gibi koca Caklp Ran,
neden atll dola~lyorsun?
Klr sakalll Mendi-bay, bir
ara bozan koledir, bil.
Batakllga at siirme der.
isteyip verdigim ~eyi
bozar 0, vermek istemez,
kavga ~Ikaran sozler soyler,
fakat hen ona aldanmam,
kendim geldim gorii~mege."
CakIp Ran da ~oyle dedi:
"Geldigim yolu soruyorsan
dinle anlataYlm sana.
Ba~1kara iki ayakll,
adam oglu yurtlanm
ba~tanba~a dola~tlm ben,
bahadlr oglum Manas'a
bir tane klz bulamadlm.
Pek miinevver pek yiiksek,
kulagl altln kiipeli,
hen kaYIn babasl agzlndan,
pek methedilmeye yakl~an,
bana laYlk gelin olan
Kamkey adll klzln varml~.
EI<t'iyezeval olmaz,
klz isteyene hakaret olmaz,
 MANAS'IN EVLENMESt, OLUMU VE YENtDEN DtRiLi-5i
KaHblKeHreKen~MMMeH,
)Kyyqy TYIIIe Ken~MMMeH,
TaTacbl~6bl6y TYCYMY?
I>epecM~6M 6y MaHaCKaKblCblMbl?'
840 TeMMp-KaHTYPyn MblHaaHTTbl:
'A )KaKbm-KaH,TapblH6a!
CeHMH6aJIa~6y MaHac
Ky~acbl-MMHeH KYYIlIa6epe-r~e6eH6M? kudasl-minen kuu~a beretdebeybi? sagdlclyla vuru~uyor, oyle degil mi?
):(OCY-MMHeH ~oonaIlIa 6epe-r~e6eH6H? Dosu-minen dool~a beretdebeybi?Dostuyla dovii~iiyor, oyle degil mi?
845 Kapbl~aIlI-MMHeH KapMaIlIa
6epel"~e6eH6M?
CeHJ1H 6aJIa~6y MaHac
Ken )Kopryqy ~e6eH6J1?
AK-KynaHblHKYHpyryH6yyaT~eUT,
TerepeK )KblnKblKOH60HKyyaT~eHT. togorok cllkl koyboy kuuat deyt. hep allan toparlaYlp allyor.
850 AnblnTap-MJ1HeH aJIblIlIbln,
6aTblpnap-MJ1HeH caHblIlIbln,
KeKyp9K-MJ1HeH 3pJ1HJ1qJ1
KenreHAK-KYna
KeMeHeH OKKO)KaKTblpbm,
)KaKaCblaJITblHaK Ky6e
855 )KaKaJIaIlIbm)Koora )KblpTTblpbm,
6ypeHYHaJIbmTaHenyn KaJI6aU6bl? biironiin allptan oIiip kalbaybl?
MeHMH)Ka~blCKblCblMKaHblKeH
6J1pTYH~YKTeHKYHKepreH,
6J1pTYTYKTeH cyy J1qKeH,
860 )KOprO~OH TaMan 60c MMHreH,
apaKTaHTaMan 6aJIJ1QKeH,
)Ken6ereH)Kenre QblKnaraH,
)KenCaJIKblHblH Kep6ereH,
TY~e 3I1IJ1KKe QblKnaraH,
865 TYHereHaIlITbl J1QnereH,
)Ka~bICKblCblMKaHblKeH
KapaKJ1HMn KaJI6aH6bl?
)KOpryQYCYHKOMYPCYH!-
AHaH KblCblMAbl 6epeMHH.
870 ATblwKaHblHKOMYPCYH!
tIa6blIlIKaHblHKOU~YPCYH!
CaHblwKaHblHKOH~YPCYH!-
AHaH KblCblMAbl 6epeMHH!
ATblIlIKaHblHKOH60co,
Qa6blIlIKaHblHKOH60co,
caHblIlIKaHblHKOH60co,
TynTY KblCblM6ep6eHMHH!'
AnaQbIKT'i\H )KaKbffi-KaH,
Ana-TOO~aH)KaKbm-KaH,
)l(aKbm-KaHypneMY AeHT
aQyy )KaMaHKeMJ1~eHT:
'TeMJ1p-KaH,;) TeMHp-KaH,
MeHJ1H Ka6aKTarbiKaKQblraH
OOryHKeMJ1preH,
MeHMaHacKa6ap6acaM!
: I>apbmKa6apaHTnacaM!
CacKa )Kene...,TeMHp-KaH!
Kamkeyge keldim men,
cuu~u tii~o keldim men,
tataslnbl bu tusundu?
Beresinbi bu Manaska klslndl?' verir misin Manas'a kIZl?"
Temir-kan turup mma ayttl:
'A Caklp-kan, tarmba!
Senin balan bu Manas
Kannd~-minen karm~a
beretdebeybi?
Senin balan bu Manas
kop cortu~udebey\li?
Ak-kulamn kuyrugun buuat deyt, Atmm kuyrugunu baglaYlp
Allptar-minen all~lp,
batlrlar-minen saYI~lp,
kokiirok-minen erini~i
kelgen Ak-kula
koldonon okko ~aktlnp,
cakaSIaltm ak kiibo
cakal~lp cooga clrttlnp,
Menin canis klslm Kamkey
bir tiindiikton kiln korgon,
bir tiitiikton suu i~ken,
corgodon taldap bos mingen,
araktantaldap bal i~ken,
celbegeycelge ~lkpagan,
cel salklmn korbogon,
tiindo e~ikke ~lkpagan,
tiinogon a~tI i~pegen,
canis klslm Kamkey
kara kiyip kalbaybl?
Cortu~usunkoydursun!-
Anan klslmdl beremin.
AtI~kamn koydursun!
~abl~kamn koydursun!
SaYI~kamnkoydursun!-
Anan klSlmdl beremin!
AtI~kamn koyboso,
~abl~kamn koyboso,
saYI~kamnkoyboso,
tiiptii klslm berbeymin!'
Ala~lktay Caklp-kan,
Ala-tooday Caklp-kan,
Caklp-kan iirpOydti deyt
~uu calnan keldi deyt:
'Temir-kan, e Temir-kan,
menin kabaktagl kakl;:lgan
bogun kemirgen,
men Manaskabarbasam!
Barlp kabaraytpasam!
Saska cele...,Teinir-kan!
75
hen de Kamkey'e geldim,
onu istemege geldim.
Tadar mlsm sen bu tuzu
Temir Han kalktl dedi ki:
"Caklp Han sakln darllma!
Senin oglun bu Manas
Karde~iyle dal~lyor,
oyle degil mi?
Senin oglun bu Manas
orada burada siirtiiyor, oyle degil mi?
Alpler ile ~arpl~lyor,
bahadlrlarla sav~lyor,
gogiis gererek
ko~anAk-kula'YI
~apraz gelen okJardan ka~lnyor,
yakasl altm ak zlrhlnl
bogazl~lp dii~mana Ylrttlnyor.
Bir alp elinde olmez mi o?
Biricik klzlm Kamkey
yalmz bacadan giin gordii,
suyu yalmz evde i~ti.
Se~ilmi~ atlara bindi,
Uzaktan gelme bal yedi,
ince elbise ile riizgara ~Ikmadl.
Soguk nedir hi~ bilmedi,
hi~ gece kaplya ~lkmadl.
Diinden kalma yemek yemedi.
Biricik klzlm Kanlkey
karalar giyip kalmaz ml?
Yurt gezmekten vazge~sin,
klzlml ona vereyim.
Ok atmaktan vazge~sin,
~arpl~maktan vazge~sin,
bll;:aklamadanvazge~sin,
klzlml ona vereyim.
Ok atmaktan vazge~mese,
oldiirmekten vazge~mese,
saplamaktan vazge~mese,
klZlml asia vermem!"
Yurt gibi koca Caklp Han
Ala-dag gibi yiice Caklp Han,
Caklp Han ofkelenmi~ti,
hiddetindenate~sa~lp:
"Temir Han, yay Temir Han,
benim dag kenanndaki
bokumu kemiren
hen Manas'a varmazsam!
Varlp barer vermezsem!
Batakllga yiirti Temir Han!
 76
MaHac Kbl3bln~aH )l(eneK anbl4bl,
v Kblp )l(arblHa 4blrbl4bl,
KbliiKblpbm MaHac caiibl4bl,
89 0 cypaca 6ep6ec KaHblKeii,
a4 6KneKTeH anbl4bl
aT KOTYHOcanbl4bl
on)l(o )l(eCUpUH Kblnbl4bl,
aH~a anbl~ Here )l(eTeT?
895 KyiiManyy )l(yr9H KamKaCblMa-
AK-n~blma 3nl1HeH
oonoK 6amKacbIH(J(a?)
Tan~an TYnTY )l(apraMa
"AK-n~blma 6aT'anaMbIH!"
~en 6apraMa,
aMaii KamblH Kep~u-~e,
900 OpycTaH 6onoK 6y )l(ypTTY
AK-n~blmaM aa 6ep~u-~e.
)KanTbm-)I(ynryn )l(aii~a 6ap-
KblCbl~ Maa 6ep6ec
)l(epu~ KaMa 6ap?'
AMa TeMup-KaH aiiTTbl:
905 'OiiHon aiiTaMblH, )KaKbm-6aii,
TanKaKTan aiiTaMblH, )KaKbm-6aii!
Aii Kapa~rbl TYH 3~e:
KaTbIH-MI1HeH6ana
apanambm 6unreH KYH3~e.
9 1 0 KaTblHra Ke~em canaiiH!
EanaMa Ke~em canaiiH!
AraMa Ke~em canaiiH!-
AHaH KaiiTbm KeneiiH!
Typa TyprYH, )KaKbm-KaH!
915 EaSlrbl K9K-ana caKan MeMu-6aii
6Y3YKKa ryyraH Kyn 3~e.
n~blma 6epe-TyraH
aT 6amblH~aii anTblHblH,
Koii 6amblH~aii KYMymYH
920 "Koii!" ~eii-ryraH 6Y3yry
om'on MeHU6ycnaca!
Ke~emHn KeneiiH!-
Typa TyprYH, )KaKbln-KaH!'
KaiiTbln 6YTKa can~bl ~eiiT,
925 6ambl Tyynyy 6HiinepuH,
Kapblcbl canblK KaH~apblH
aT llanTblpbln an~bl ~eiiT,
03Y yiiYHO )l(Hii~bl ~ej;iT:
'Ke4e KenreH Ana-Too~aj;i
)KaKbm-6aii,
930 "CacKa )l(eJle KHprHH!" AeHT,
")Ka~rblc yYJIYM MaHacKa
KaHblKeH KblCbl~ 6eprHH!" AeHT.
Kam"e6HC )l(aKllIbIJlap?'
KoK-aJla caKaJl MeMH-6aH
935 6Y3YKKa TyyraH KYJI3Kell,
6YJlKynYII Ko60 KaJ1L\bl)\eHT:
MANAS DESTANI
Manas kIZIldan celek all~l,
kIf cagma ~lgl~l,
klykmp Manas saYl~l,
surasaberbesKamkey,
a~ bilekten all~1
at kottino sall~1
olco cesirin klll~l,
anda aIlfi negecetet?
Kuymaluu ctigon kakasmda-
Ak-padla elinen
bOlok bakasm(da?)
taldap ttiptti carganda
"Ak-padla bat'alamm!"
depbarganda,
ayday kam kerdi-de,
Orustan bolok bu curttu
Ak-padlamaa berdi-de.
Calnp-cultup cayda bar-
KIslfi maa berbes
cerifi kayda bar?'
Anda Temir-kan ayttl:
'Oynop aytamm, Caklp-bay,
talkaktap aytamm, Caklp-bay!
Ay karafigl run we:
kann-minen bala
aralalpbilgen ktin we.
Kannga kefiesalayn!
Balama kefiesalayn!
Agama kefiesalayn!-
Anan kaynp keleyn!
Tura turgun, Caklp-kan!
Bayagl kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan kill ooe.
Padlabere-tugan
at bamdayalnmn,
koy bamdayktimtitin
"Koy!" dey-tugan buzugu
o'ol meni buspasa!
Kefieip keleyn!-
Tura turgun, Caklp-kan!'
Kay tip butka saldl deyt,
ba1tuuluu biylerin,
karlsl sallk kandarln
at ~aptmp aid I deyt,
ozti tiytino ciydl deyt:
'Ke~e kelgen Ala-tooday
Caklp-bay ,
"Saskacele kirgin!" deyt,
"Caiigls uulum Manaska
Kanlkey klslii bergin!" tleyt.
Kantebis cakllar?
Kok-ala sakal Mefidi-bay
buzukka tuugan kul ekell.
bulkulup kobo kaldl deyt:
Manas klzil bayragl allp
dagm slrtIndan ~Ikacak,
haykIrarak buraya saldlracak.
Verrnedigin Kamkey'i
ince bileginden ~ekip alacak,
atmm arkasma atlp
esir diye gotiirecek,
0 zaman kuvvetin ne i~e yarar?
Atl siislii ko~umrudur.
Ak-padl~
kavminden ba~kaslm,
sogiit dall gibi yarar
Ak-padl~a'mn duaslm
alamaya gideli
ay gibi kalm ~attl,
Rus'tan ba~ka her milleti
Ak-padl~a bana verdi diyor.
Yaz gtinleri slcak eser,
kIzml bana verrnemege
nasll cesaretin var?"
0 zaman Temir Han da ~oyle dedi
"~aka soyledim Caklp-bay,
latife ettim hen sana,
ay karanllk gecede olur,
karlmla ~ocugumla
bunu iyice dii~iinelim,
Gidip kanmla gorii~eyim,
klzlmla da konu~aYlm,
agabeyimle gorii~eyim,
ondan sonra geleyim!
SeDburada dur, CakIp Han!
Bayagl. klr sakalll Mendi-bay
ara bozmak i~in dogmu~tur,
Padi~ahalaYlk alan ~ey
at ba1kadar altmdlr,
koyun ba~1kadar giimu~tur,
0, bunu vermeyeyim istiyor,
"Verme!" diye kar~1~Iklyor,
Hele gidip goru~eyim,
seDburada dur Caklp Han!"
Kam~IYI sallaYlp gitti.
Ba~1tuglu beylerini
butun niifuzlu hanlannl
at gonderip ~aglrttl 0,
kendi evine topladl:
"Dun Ala-dalT.,.,oibi
Caklp-bay geldi,
"Sazllga bir ip ger!" dedi.
"Tek oglum Manas'a
klzln Kanlkey'i ver!" dedi,
Ne yapallm beyler?"
Klr sakalll Mendi-bay ki
ara bozmak i<;;indogmll~tur.
~lceleyerindell kalktl: